132-138 beslenme ve kanser

DERLEME/REVIEW
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
Gelifl Tarihi/Received: 26/06/2009 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 03/07/2009
Beslenme ve Kanser
Nutrition and Cancer
Çi¤dem Özkan1, ‹smail Çelik2
1 Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye
1 Department of Internal Medicine, Faculty of Medicine, Hacettepe University, Ankara, Turkey
2 Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Medikal Onkoloji Ünitesi, Ankara, Türkiye
2 Medical Oncology Unit, Department of Internal Medicine, Faculty of Medicine, Hacettepe University, Ankara, Turkey
ÖZET
Kanserin nedenleri %5-10 genetik, %90-95 çevreseldir. Sigara d›fl›ndaki en önemli kanser nedeni diyet-kilo-fizik aktivite bileflenlerinden oluflan beslenme ile ilgili al›flkanl›klard›r. Beslenme, sadece tüketilen g›dalar olarak alg›lanmamal›d›r. Uygun olmayan
beslenme al›flkanl›klar› fazla kiloluluk ve obeziteye neden olabilir. Fazla kiloluluk ve obezitenin kanser riskini art›rd›¤›n› gösteren çal›flmalar mevcuttur. Besinler, kanserden koruyucu özellikleri olanlardan kansere yol açanlara kadar oldukça genifl bir
spektruma sahiptir. Proteinler hayvansal veya bitkisel kökenli olarak ikiye ayr›l›r. Hayvansal kaynakl› protein al›m›n›n artmas›,
ya¤ ve enerji miktarlar›ndaki art›fl› da beraberinde getirerek fazla kilo ve obeziteye yol açarak kanser riskini art›rmaktad›r. Ya¤lar vücuda en yüksek enerji veren besinlerdir. Diyette al›nan ya¤ oran› artt›kça akci¤er, kolon, rektum, meme, prostat kanser riski de artmaktad›r. Temel enerji kayna¤› olan karbonhidratlar; monosakkaritler, disakkaritler, oligosakkaritler ve polisakkaritler
(posa) fleklinde alt gruplara ayr›labilir. Tam tah›llar, baklagiller, meyveler, sebzeler, kuru yemifller ve çekirdekler zengin lif kaynaklar›d›r ve kanserden koruyucu diyetin bafll›ca bileflenidir. Kanserden koruyucu bir diyetin en önemli özelli¤i her gün en az 2
porsiyon meyve ve 3 porsiyon sebze içermesidir.
Anahtar Kelimeler: Beslenme, kanser, çevre.
ABSTRACT
The etiology of cancer is 5-10% genetic and 90-95% environmental. The most important environmental factor is tobacco and its
products, followed by the diet-weight-physical activity component. Nutrition should not be perceived as just food consumption.
There are studies revealing inappropriate nutritional behaviors leading to obesity and increasing the risk of cancer. There is a
large spectrum of food identified as a causative factor in cancer or as a protective factor against cancer. Protein derived from
animals increases caloric intake, leads to obesity and increases the risk of cancer. Among nutrients, fat provides the highest calorie intake, and consumption of a diet rich in fat leads to an increase in lung, colon, rectum, breast, and prostate cancer risk.
Whole grains, vegetables and fruits are the main components of a diet protective against cancer. The most important items in
this diet are fruits and vegetables, and the daily consumption of two servings of fruit and three servings of vegetables is recommended.
Key Words: Nutrition, cancer, environment.
132
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence
Dr. Çi¤dem Özkan
Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, S›hhiye 06100 Ankara/Türkiye
e-posta: [email protected]
Özkan Ç, Çelik ‹.
Beslenme ve Kanser
Kal›t›m kanser riskini art›rmakta ve kanser genetik
mutasyona u¤ram›fl hücreler nedeniyle ortaya ç›kmaktad›r. Ancak bireyler ve popülasyonlar aras›ndaki kanser gelifltirme riskindeki farkl›l›klar›n ço¤u kal›t›msal
olmayan nedenlerle iliflkilidir (1,2). Kanserin nedenleri
%5-10 genetik, %90-95 çevreseldir. Çevresel faktörler
aras›nda en önemli faktör %30-35’lik oranla tütün ve
tütün ürünleri kullan›m›d›r. Sigara d›fl›ndaki en önemli
kanser nedeni diyet-kilo-fizik aktivite bileflenlerinden
oluflan beslenme ile ilgili al›flkanl›klard›r (1,3,4). Sigara
kullan›m›, beslenme al›flkanl›¤› ile beraber gerek yayg›nl›k gerekse de risk büyüklü¤ü aç›s›ndan en önemli iki
kanser nedeni olarak karfl›m›za ç›kmakta olup, her iki
faktör birlikte ele al›nd›¤›nda tüm kanserlerin yaklafl›k
%80-90’›ndan sorumlu olduklar› düflünülmektedir (fiekil 1)(1,3-5).
Beslenme sadece tüketilen g›dalar olarak alg›lanmamal›d›r. Uygun olmayan beslenme al›flkanl›klar›
fazla kiloluluk ve obeziteye neden olabilir. TEKHARF
çal›flmas›na göre Türkiye’de obezite prevalans› 20 yafl
üzeri kad›nlarda %30, erkeklerde %14 olarak tespit
edilmifltir (6,7). Fazla kiloluluk ve obezitenin postmenopozal kad›nlarda meme kanserini, kolon, endometriyum, özefagus adenokanser riskini art›rd›¤›n› gösteren çal›flmalar mevcuttur (1,8-15). Fazla kiloluluk ve
obezitenin ya¤ ve karbonhidrat metabolizmas›n› etkileyerek hormonlar, immün fonksiyonlar, hücre diferansiyasyonu ve proliferasyonundan sorumlu faktörler
üzerinden kanser patogenezinde rol ald›¤› düflünülDi¤er
%10-15
Alkol
%4-6
Tütün
%30-35
fiiflmanl›k
%10-20
‹nfeksiyon
%15-20
Beslenme
%25-30
fiekil 1. Kanser nedenlerinin da¤›l›m›.
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
mektedir (8). Özefagus adenokanser riskindeki art›fl ise
obezite ve fazla kiloluluk ile gastroözefageal reflü s›kl›¤›nda ve barrett özefagus s›kl›¤›ndaki art›fl ile aç›klanabilir (8).
‹deal kilo günlük al›nan ve tüketilen enerji miktarlar›n›n dengelenmesiyle korunabilir (1,8,16). Günlük kalori al›m› ve fiziksel aktivite takibinin kilo kontrolünde etkin oldu¤u gösterilmifltir (17-19).
Besinler kanserden koruyucu özellikleri olanlardan
kansere yol açanlara kadar oldukça genifl bir spektruma sahiptir.
TEMEL BES‹N B‹LEfiENLER‹
Proteinler hayvansal veya bitkisel kökenli olarak
ikiye ayr›l›r. Meme ve sindirim sistemi kanserleri total
protein al›m›yla, meme kanserleri ise hayvansal kaynakl› protein al›m›yla ilgilidir (4,5). Hayvansal kaynakl› protein al›m›n›n artmas›, ya¤ ve enerji miktarlar›ndaki art›fl› da beraberinde getirerek fazla kilo ve obeziteye yol açarak kanser riskini art›rmaktad›r (1,4,5).
Ya¤lar vücuda en yüksek enerji veren besinlerdir.
Kaynaklar›; hayvansal yiyecekler (çeflitli etler, yumurta, süt), bitkisel yiyecekler (ya¤l› tohumlar, kuru yemifller), ifllenmifl ya¤lar (tereya¤›, zeytinya¤›, m›s›rözü
ya¤›, ayçiçe¤i ya¤›, kuyrukya¤›) ve doyurulmufl bitkisel
ya¤lard›r (margarinler). Diyette al›nan ya¤ oran› artt›kça akci¤er, kolon, rektum, meme ve prostat kanser
riski de artmaktad›r (1,4,5,20). Özellikle ya¤› yüksek
ve ifllenmifl k›rm›z› et tüketimi s›n›rland›r›lmal›d›r. ‹fllenmifl k›rm›z› etin ifllenmemifl k›rm›z› ete göre riski biraz daha fazla art›rd›¤›n› gösteren çal›flmalar mevcuttur (1,21-24). Etin haz›rlanma flekli önemlidir
(1,25,26). Etin içinde karsinojen birçok madde mevcuttur. Piflirilme koflullar›na göre et içerisindeki demir kolonda serbest radikaller oluflturarak DNA hasar›na, yine etin ifllenmesi s›ras›nda kullan›lan nitrit/nitrat ve
tuzlar nitrozamine dönüflerek DNA hasar›na yol açabilir. K›rm›z› et yerine bal›k, tavuk ve kuru baklagiller
tercih edilmelidir (1).
Temel enerji kayna¤› olan karbonhidratlar; monosakkaritler, disakkaritler, oligosakkaritler ve polisakkaritler (posa) fleklinde alt gruplara ayr›labilir. Kanserden
koruyucu besin tüketiminde günde en az bir kez baklagillerden (kuru fasulye, soya, nohut, mercimek, bezelye,
barbunya) bir porsiyon ve tam tah›l ürünlerinden (kabuklu pirinç, bulgur, tam tah›l makarnas› veya ekme¤i)
133
Özkan Ç, Çelik ‹.
Nutrition and Cancer
bir porsiyon tüketmek önerilmektedir. Tam tah›llar,
baklagiller, meyveler, sebzeler, kuru yemifller ve çekirdekler zengin lif kaynaklar›d›r ve kanserden koruyucu
diyetin bafll›ca bileflenleridir. Diyetteki lifin kolon mukozas›n›n karsinojen ajanlar ile temas›n› özellikle kolorektal kanser riskini azaltt›¤› düflünülmektedir, ancak
tah›llar›n uygun saklanmas›na ve uygun koflullarda
saklanm›fl tah›llar›n tüketimine dikkat edilmelidir
(1,4,5). Saklama koflullar› sa¤lanmazsa aflatoksin birikimi kanserojen olarak ortaya ç›k›p kanser riskini art›rabilir.
Kanserden koruyucu bir diyetin en önemli özelli¤i
her gün en az 2 porsiyon meyve ve 3 porsiyon sebze
içermesidir. Meyve ve sebzeler birçok vitamin, mineral,
karotenoid ve lif içeren kompleks g›dalard›r. Üç porsiyon sebze yaklafl›k 400 g gelir. Bunun yaklafl›k yar›s›
çi¤ olarak tüketilmelidir (salata, sebze suyu). Tercihan
taze mevsim sebzeleri yenmelidir. Ancak gerekti¤inde
dondurulmufl sebzeler de bir alternatiftir. ‹ki porsiyon
meyve yaklafl›k 300 g’d›r. Befl porsiyon meyve ve sebzenin 1’er porsiyonu sebze ya da meyve suyu olarak içilebilir. Meyve ve sebze tüketiminde dikkat edilmesi gereken di¤er bir nokta, birkaç çeflit sebze çerçevesinde
kalmamak, genifl bir yelpaze içerisinden her gün elden
geldi¤ince de¤iflik sebze ve meyve seçimi yapmakt›r
(3,5). Böylece çok çeflitli sebze ve meyve tüketimiyle
1000’e yak›n çeflitli bitkisel kimyasallar al›n›r. Sebze ve
meyve al›m›, azalm›fl akci¤er kanseri, özefagus kanseri, mide kanseri ve kolorektal kanser riski ile iliflkilidir
(27). Sebze ve meyve al›m› kanserden koruyucu g›dalar›n al›m›n› sa¤lamas›n›n yan› s›ra kilo kontrolü ile fazla kiloluluk ve obezitenin ortaya ç›kmas›na engel olarak da kanser riskini azaltmaktad›r (28).
HAZIRLAMA ESASLARI
G›dalar›n besin de¤erini korumak için baz› kurallara uymak gerekir: Sebzeler suda bekletilmeden önce, vitamin kayb›n› engellemek için, y›kan›p sonra do¤ranmal› ve ya¤da k›zart›lmamal›d›r. Kuru baklagiller iyice
y›kand›ktan sonra hafllama sular› dökülmemelidir. Taze meyveler iyice y›kanmal›, kesildikten sonra bekletilmemelidir. Etler, hafif s›cakl›kta uzun sürede piflirilmelidir. Besinler nemli ortamda saklanmamal›d›r. Yemekler az ya¤la piflirilmeli, et yemekleri ya¤ eklenmeden
kendi ya¤lar› ile piflirilmeli, k›zartma, kavurma gibi piflirme yöntemleri yerine hafllama, ›zgara, f›r›nda piflirme yöntemleri tercih edilmelidir (1).
134
V‹TAM‹N ve M‹NERALLER
Baz› çal›flmalarda uzun süreli folik asit kullan›m›n›n
kolorektal adenom ve kanser riskini azaltt›¤› bulunmufltur. “The Nurses Health Study”, aralar›nda folik asidin
de bulundu¤u düzenli olarak multivitamin verilen kiflilerde kolon kanseri riskinin azald›¤›n› rektal kanser riskinin de¤iflmedi¤ini göstermifltir (29). Öte yandan folik
asidin kolon kanseri geliflimi üzerindeki kemoprevantif
etkisinin olmad›¤›n› gösteren birçok çal›flma da mevcuttur.
Kalsiyum kolonda safra asitlerini ba¤layarak proliferatif ve karsinojenik etkiyi inhibe eder. Kalsiyum deste¤inin kolorektal adenom geliflimi üzerine etkilerinin
incelendi¤i bir çal›flmada kolorektal adenom hikayesi
olan 930 hastada kalsiyum verilen grupta adenom riskinin azald›¤› ve etkinin bir y›l sonunda ortaya ç›kt›¤›
gösterilmifltir. “The Nurses Health Study” ve “The Health Professionals Follow-up Study” analizlerine göre
kalsiyumdan zengin diyetin distal kolon kanseri riskini
azaltt›¤› halde proksimal kolon kanseri riskinde belirgin bir azalma sa¤lamad›¤› ortaya konmufltur (29-31).
Do¤al veya sentetik vitamin A analo¤u olan retinoidlerin preklinik çal›flmalarda antitümör etkileri gösterilmifltir. Evre 1 veya duktal karsinoma in situ tan›s› alm›fl 2972 hasta fenretinid (all trans retinoik asidin sentetik derivesi) ve plasebo kollar›na randomize edilmifl
ve 97 ayl›k izlem sonras›nda kontralateral meme kanseri insidans› aç›s›ndan tedavi kolunun plaseboya üstünlü¤ü gösterilememifltir (32). Retinoidler normal ve
neoplastik dokularda immün durum, proliferasyon,
apopitozis ve diferansiyasyon modülasyonu gibi kompleks biyolojik etkilere sahiptir.
E vitamininin baz› çal›flmalarda kanserler için protektif etkisi oldu¤u gösterilmiflse de akci¤er kanserinde
bu etki gösterilememifltir (33).
Birçok çal›flmada C vitamininden zengin g›da al›m›n›n kanser riskini azaltt›¤› gösterilmifltir ancak, risk
azalt›m› amaçl› ek C vitamini tüketiminin kanser riskinde azalma sa¤lamad›¤› gösterilmifltir (34).
Çeflitli çal›flmalarda mineral ve beta-karoten, tokoferol gibi vitamin deste¤inin mide kanseri görülme s›kl›¤› üzerine etkileri de¤erlendirilmifl, ancak hiçbir çal›flmada vitamin deste¤inin olumlu bir etkisi oldu¤u gösterilememifltir. Havucun içinde de bulunan beta-karoten maddesinin fazla al›nmas›, sigara ba¤›ml›lar›nda
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
Özkan Ç, Çelik ‹.
Beslenme ve Kanser
akci¤er kanseri riskini art›rabilmektedir. Yap›lan bir
araflt›rmada, sigara içenlere beta-karoten tableti verildi¤inde, ölüm oranlar›n›n artt›¤› tespit edilmifltir. Bu
havucun tüketilmemesi anlam› tafl›maz aksine sigara
içenlerin sigaray› b›rakmalar› daha yaflamsald›r. Havuç günlük g›da al›m› içinde taze olarak yenilebilir (35).
Su ve s›v› tüketiminin mesane kanseri riskinde azalma sa¤layabilece¤ine dair çal›flmalar mevcuttur. Su ve
s›v› tüketimi karsinojenleri dilüe ederek karsinojenlerin
mesane epiteli ile temas›n› azaltarak bu etkiyi yaratabilir (36). Ayr›ca, s›v› tüketiminin kolon kanseri riskini
azaltt›¤›n› gösteren çal›flmalar vard›r. Günde 8 bardak
s›v› tüketimi önerilmektedir (37).
KANSEROJEN BES‹NLER
Alkol kanseri tetiklemektedir. Az miktarda bile olsa
alkol kanserojen etki gösterir. Alkolün neden oldu¤u
kanserler a¤›z bofllu¤u, larenks, özefagus ve karaci¤er
kanserleridir. Alkolün meme, kolon ve rektum kanserini art›rd›¤›n› gösteren kan›tlar mevcuttur. Düzenli olarak bir kadehten fazla alkol tüketen kad›nlarda meme
kanseri riskinin artt›¤› gösterilmifltir. Alkolün meme
kanseri riskini art›r›fl mekanizmas› net olarak aç›klanamam›flt›r ancak, artm›fl risk hormonlar, özellikle östrojen miktar›nda art›fl, folat seviyesindeki azalma, alkol
ve metabolitlerinin direkt etkisi ile iliflkili olabilir. Ayr›ca çal›flmalar, tüketilen alkolün çeflidinden ziyade günlük tüketilen toplam alkol miktar›n›n önemini vurgulamaktad›r. Alkol kullan›m› yan›nda sigara içimi de varsa kanser riski, her biri için 5 kat iken, 25 kata ç›kmaktad›r (1).
Ya¤l› ve yafll› hayvan etlerinde, tuzlanm›fl veya tütsülenmifl ya da nitrit ve nitrat eklenmifl etlerde, salam,
sosis, sucuk ve hamburger gibi haz›r g›dalarda kanser
yap›c› kimyasallar daha çok birikti¤inden kanser oluflma riski daha fazlad›r. Nitrat ve nitrozamin gibi maddeler, salam, sosis, konserve et ve bal›k gibi besinlerde
koruyucu katk› maddesi olarak kullan›l›r. Ayr›ca, tar›mda kullan›lan gübrelerdeki yüksek nitrat nedeniyle bitkisel besinler kirlenebilir. ‹çme sular›nda da nitrat bulunabilir. Çi¤ ya da piflmifl besinler, uzun süre oda s›cakl›¤›nda bekletildi¤inde nitrat içeri¤i artar. Nitrat suda çabuk ve tamamen erir, bütün sulama sistemlerinde
kolayca kullan›l›r. Bu özelli¤inden dolay› yaprak ve
damla sulama gübresi olarak da genifl miktarda kullan›l›r. Nitrat, nitrit ve daha sonra da kanserojen bir
madde olan nitrozamine dönüflür. Lastik, metal ve pes-
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
tisid üretiminde ara bileflik ve/veya yan ürün olarak ortaya ç›kabilir. Nitritin kendisi zarars›zd›r, fakat asit
varl›¤›nda nitrit nitrozamine dönüflür; neredeyse bütün
g›dalar›n baz› proteinlere sahip olmas› ve bunlar›n asitli mide ortam›ndan geçmek zorunda oldu¤u gerçe¤i düflünüldü¤ünde vücutta nitrozaminin oluflmas› kaç›n›lmazd›r. Asitli ortamlar nitrozamin oluflumuna katk›da
bulunurken C vitamini ise nitrit ile reaksiyon vermekte
ve nitrozamin oluflumunu engellemektedir (1,21-24).
Aflatoksinler yer f›st›¤›, kuru baklagiller, ya¤l› tohumlar ve tah›llarda bulunur ve hepatoselüler kanser
için tetikleyicidir. Aflatoksinler içinde Türkiye’de en
önemli olan okratoksin ve patulindir. Besinlerin nem
oran› düflük, kuru ve hava alan depolarda saklanmas›yla aflatoksin oluflumu önlenebilir. Türkiye’de zaman
içerisinde koflullar›n iyilefltirilerek aflatoksin oranlar›nda azalma oldu¤u gösterilmifltir (38). Besinlerin nem
oran› düflük, kuru ve hava alan depolarda saklanmas›yla aflatoksin oluflumu önlenebilir.
fieker ve tuz fazla miktarda tüketiminden kaç›n›lmas› gereken iki temel g›dad›r. Fazla miktarda fleker
tüketimi obeziteye neden olarak ve insülin seviyesinde
art›fla yol açarak indirekt olarak kanser riskini art›rmaktad›r. Fazla miktarda tuz tüketimi ise özellikle mide kanseri riskini art›rmaktad›r (1). SALTurk çal›flmas›na göre Türkiye’de günlük tuz tüketimi kad›nlarda 16.8
g/gün, erkeklerde 19.3 g/gündür. Çin usulü afl›r› tuzlanm›fl bal›¤›n fazla tüketilmesi, çocuklar dahil her yafl
grubunda nazofarenks kanseri riskini ve yetiflkinlerde
mide kanseri riskini art›rmaktad›r (1).
YANLIfi B‹L‹NEN D‹⁄ER UNSURLAR
Obezite kanseri art›ran bir etmendir. Zarars›z oldu¤u, kolesterol içermedi¤i söylenen ya¤l› g›dalar›n (zeytinya¤› veya kuru yemifl de dahil olmak üzere) çok miktarda al›nmas›n›n obeziteye yol açabilece¤i unutulmamal›d›r. Fazla kalori al›nmas› ve obezite endometriyum, pankreas, safra yollar›, kolon, renal hücreli kanser ve postmenopozal meme kanseri riskini art›rmaktad›r (20,39).
Yüksek dozda sakarin kullan›m› mesanede birikip s›çanlarda mesane tafl› oluflumunda art›fla ve mesane kanseri riskinde art›fla yol açabilir. Ancak insanda böyle bir
etki gösterilememifltir. Sakarin Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde karsinojenler listesinden ç›kar›lm›flt›r. Yine bir yapay tatland›r›c› olan aspartam ve kanser riskinde art›fl aras›nda iliflki gösterilememifltir (1).
135
Özkan Ç, Çelik ‹.
Nutrition and Cancer
Normal metabolizmada yer alan oksidasyon dokular› hasara u¤ratabilir, bu nedenle antioksidan özelli¤i
olan g›dalar›n kanserden koruyucu özellikleri oldu¤u
düflünülebilir. Ancak antioksidan özelli¤i olan domates,
brokoli ve lahana gibi g›dalar›n tüketilmesinin kanserden korudu¤una dair veriler yeterli de¤ildir (1,40).
önleyici ilaçlar›n etkilerinin azalmas›na neden olmas›d›r. Bulant› ve kusmaya yol açmas›, kanama yan etkisi,
kemoterapi ve di¤er ilaçlar›n etkilerini azaltma sorunlar› yüzünden özellikle kemoterapi ile beraber kullan›lmas›, kemoterapiden önce ve/veya sonra al›nmas› kesinlikle sak›ncal›d›r (43).
Geneti¤i de¤ifltirilmifl g›dalar›n, kanser riskini art›rd›¤›na dair bilimsel bir bulgu yoktur.
Zararl› organizmalar› engellemek, kontrol alt›na almak ya da zararlar›n› azaltmak için kullan›lan madde
ya da maddeleri içeren kar›fl›mlar›n (pestisid) kullan›m›
tüm dünyada oldu¤u gibi Türkiye’de de kontrol alt›ndad›r. Tüketilen maddenin üzerindeki pestisid kal›nt›lar›n›n bertaraf edilmesi için uygun hijyenik önlemler yeterlidir. En önemli risk pestisidi uygulayan kiflinin (ülkemizde çiftçi veya yetifltirici) kendisine ve çevresindeki kiflilere olmaktad›r. Pestisidlere maruziyetin kanser
d›fl› zehirleyici özellikleri daha önemlidir ve bu etkiler
küçük çocuklarda ve bebeklerde daha a¤›r seyreder,
çünkü bu pestisidleri vücuttan atacak enzimler henüz
yetersizdir veya oluflmam›flt›r (1).
Kahve tüketiminin kansere neden oldu¤u ve yeflil
çay›n kanserden korudu¤una dair bilimsel bir bulgu
yoktur (41).
Haz›r g›dalardaki katk› maddelerinin, uygun oranlarda kald›¤› takdirde kanser yap›c› etkisi mevcut de¤ildir (1).
Hiçbir vitamin uygulamas›n›n sa¤l›kl› bireylerde
kanserden koruyucu etkisi gösterilmemifltir. Unutulmamal›d›r ki yüksek riskli bireylerde yap›lan kemoprevansiyon çal›flmalar›n›n ön sonuçlar›n›n sa¤l›kl› insanlara
genellenmesi söz konusu de¤ildir (1).
Kanser hastalar›na bolca soya ürünü tüketilmesi
yönündeki tavsiyeler do¤ru de¤ildir. Çünkü, soyan›n
içindeki östrojen hormonuna benzer etkideki maddeler,
yüksek dozda al›nd›¤›nda östrojene ba¤l› geliflebilen
meme ve endometriyum kanserlerine yol açabilir (42).
Halk aras›nda sözde “ölümsüzlük mantar›” olarak
da bilinen “Ganoderma Lucidum (Reishi)”, kanser tedavisi alan hastalarda ciddi sorunlara yol açabilir. Ganoderma Lucidum, içinde bir nevi “kad›nl›k hormonu” ve
teratojen (ceninler üzerinde kanser yap›c› etki) olan dietilstilbestrol maddesini içerdi¤i için önceleri prostat
kanserinde kullan›lm›fl ancak, sonradan ilaç olarak kullan›lmas› 2002 y›l›nda “Food and Drug Administration
(FDA)” taraf›ndan yasaklanm›fl ve piyasadan kald›r›lm›fl olan PC-SPES’in sekiz bitki kar›fl›m›ndan biridir.
Reishi kullan›m›na ba¤l› karaci¤er yetmezli¤i ve arkas›ndan ölümle sonuçlanan olgular t›bbi literatürde bildirilmifl olup, bas›nda geçti¤i flekliyle Reishi’nin yan etkisinin olmad›¤› bilgisi kesinlikle yanl›flt›r. S›k görülen
yan etkileri bulant› ve kusma (kemoterapi alanlarda
önemli bir sorundur) ve “fare zehiri” diye de bilinen varfarin benzeri etkiyle kanamaya yol açmas›d›r. Tedaviyle iliflkili en önemli sorunlardan bir di¤eri de bu mantar›n, daha önceden greyfurt suyunda da tan›mland›¤› flekilde karaci¤er sitokrom enzimleri üzerinden etki ederek, kemoterapi veya beraberinde kullan›lan bulant›
136
ABD, Belçika ve Tayvan’›n belli bölgelerinde yeryüzünün derin katmanlar›ndan içme suyuna kar›flan arseni¤in uzun süre tüketilmesinin kanser yap›c› etkileri tan›mlanm›flt›r. Sudaki arsenik oran› mevsimsel nedenler
ve özellikle deprem gibi do¤al afetler sonucunda artabilir. Türkiye’deki içme suyunda arsenik düzeylerine ait
bilgiler yetersizdir. G›dalardaki arsenik miktar› düflüktür. Bal›klarda ve deniz mahsullerindeki arsenik miktar› yüksek olabilir, ancak genelde buradaki arsenik zarars›z olan arseni¤in organik formudur. Arseni¤e maruz kalma, arsenikle çal›flan kiflilerde, önemli miktarda
flarap içen kiflilerde, ahflap içeren evlerde yaflayan kiflilerde ve geçmiflte arsenik içeren pestisid kullan›lan çiftliklerde yaflayan kiflilerde olabilmektedir (44).
SONUÇ
Kanserden korunmak için “tek ve geçerli” beslenme
önerisi: “Günde en az 5 porsiyon meyve ve sebze içeren, ya¤dan düflük, lifçe yüksek diyet tüketilmeli ve k›rm›z› et haftada birden fazla yenmemelidir” fleklindedir.
Bu cümleye bir kelime eklemek veya ç›karmak bilimsel
olarak do¤ru de¤ildir.
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
Özkan Ç, Çelik ‹.
Beslenme ve Kanser
KAYNAKLAR
1.
Kushi LH, Byers T, Doyle C, Bandera EV, McCullough M, McTiernan A, et al. American Cancer Society 2006 Nutrition and
Physical Activity Guidelines Advisory Committee. American
Cancer Society guidelines on nutrition and physical activity for
cancer prevention: Reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity. CA Cancer J Clin 2006; 56:
254-81.
2.
Czene K, Lichtenstein P, Hemminki K. Environmental and heritable causes of cancer among 9.6 million individuals in the Swedish Family-Cancer Database. Int J Cancer 2002; 99: 260-6.
3.
Anand P, Kunnumakara AB, Sundaram C, Harikumar KB, Tharakan ST, Lai OS, et al. Cancer is a preventable disease that requires major lifestyle changes. Pharmaceutical Res 2008; 25:
2097-116.
4.
Boffetta P, Nyberg F. Contribution of environmental factors to
cancer risk. Br Med Bull 2003; 68: 71-94.
5.
Irigaray P, Newby JA, Clapp R, Hardell L, Howard V, Montagnier L, et al. Lifestyle-related factors and environmental agents
causing cancer: An overview. Biomed Pharmacother 2007; 61:
640-58.
6.
Tokgozoglu L, Kaya B. Atherosclerotic vascular disease and risk
factors in Turkey-from past to present. J Atheroscler Thromb
2008; 15: 286-91.
7.
Onat A, Keles I, Cetinkaya A. Prevalence of all cause and coronary mortality in Turkish adults as assessed by 10 year followup data of the Turkish adult risk factor study. Arch Turk Soc
Cardiol 2001; 29: 8-19.
8.
Vainio H, Kaaks R, Bianchini F. Weight control and physical activity in cancer prevention: International evaluation of the evidence. Eur J Cancer Prev 2002; (Suppl 2): S94-S100.
9.
Calle EE, Rodriguez C, Walker-Thurmond K, Thun MJ. Overweight, obesity, and mortality from cancer in prospectively studied
cohort of US adults. N Engl J Med 2003; 348: 1625-38.
10. Berrington de Gonzalez A, Sweetland S, Spencer E. A metaanalysis of obesity and the risk of pancreatic cancer. Br J Cancer 2003; 89: 519-23.
11. Patel AV, Rodriguez C, Bernstein L, Chao A, Thun MJ, Calle EE.
Obesity, recreational physical activity, and risk of pancreatic
cancer in a large US cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev
2005; 14: 459-66.
12. Lindblad M, Rodriguez LA, Lagergren J. Body mass, tobacco
and alcohol and risk of esophageal, gastric cardia, and gastric
non-cardia adenocarcinoma among men and women in a nested
case-control study. Cancer Causes Control 2005; 16: 285-94.
13. Amling CL, Riffenburgh RH, Sun L, Moul JW, Lance RS, Kusuda
L, et al. Pathologic variables and recurrence rates as related to
obesity and race in men with prostate cancer undergoing radical prostatectomy. J Clin Oncol 2004; 22: 439-45.
14. Freedland SJ, Terris MK, Platz EA, Presti JC Jr. Body mass index as a predictor of prostate cancer: Development versus detection on biopsy. Urology 2005; 66: 108-13.
15. Amling CL. Relationship between obesity and prostate cancer.
Curr Opin Urol 2005; 15: 167-71.
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138
16. Dietary Guidelines for Americans, 2005 [Stock number 001000-04719-1]. Washington, DC: US Government Printing Office,
US Department of Health and Human Services, US Department
of Agriculture; 2005. Available from: www.healthierus. gov/dietaryguidelines
17. Nestle M. Increasing portion sizes in American diets: More calories, more obesity. J Am Diet Assoc 2003; 103: 39-40.
18. Rolls BJ, Drewnowski A, Ledikwe JH. Changing the energy density of the diet as a strategy for weight management. J Am Diet
Assoc 2005; 105: 98-103.
19. Wing RR, Hamman RF, Bray GA, Delahanty L, Edelstein SL, Hill
JO, et al. Achieving weight and activity goals among diabetes
prevention program lifestyle participants. Obes Res 2004; 12:
1426-34.
20. Renehan AG, Tyson M, Egger M, Heller RF, Zwahlen M. Bodymass index and incidence of cancer: A systematic review and
meta-analysis of prospective observational studies. Lancet
2008; 371: 569-78.
21. Sandhu MS, White IR, McPherson K. Systematic review of the
prospective cohort studies on meat consumption and colorectal
cancer risk: A meta-analytical approach. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2001; 10: 439-46.
22. Norat T, Riboli E. Meat consumption and colorectal cancer: A review of epidemiologic evidence. Nutr Rev 2001; 59: 37-47.
23. Norat T, Lukanova A, Ferrari P, Riboli E. Meat consumption and
colorectal cancer risk: Dose response meta-analysis of epidemiological studies. Int J Cancer 2002; 98: 241-56.
24. Rodriguez C, McCullough ML, Mondul AM, Jacobs EJ, Chao A,
Patel AV. Meat consumption among black and white men and
risk of prostate cancer in the Cancer Prevention Study II Nutrition Cohort. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2006; 15:
211-6.
25. Kolonel LN. Fat, meat, and prostate cancer. Epidemiol Rev
2001; 23: 72-81.
26. Cross AJ, Sinha R. Meat-related mutagens/carcinogens in the
etiology of colorectal cancer. Environ Mol Mutagen 2004; 44:
44-55.
27. Fruits and Vegetables. Lyon, France: International Agency for
Research on Cancer, World Health Organization, 2003: 8.
28. Tohill BC, Seymour J, Serdula M, Kettel-Khan L, Rolls BJ. What
epidemiologic studies tell us about the relationship between fruit and vegetable consumption and body weight. Nutr Rev 2004;
62: 365-74.
29. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz GA, Hunter DJ, Fuchs C,
Rosner BA, et al. Multivitamin use, folate, and colon cancer in
women in the Nurses' Health Study. Ann Intern Med 1998; 129:
517-24.
30. Giovannucci E, Stampfer MJ, Colditz G, Rimm EB, Willett WC.
Relationship of diet to risk of colorectal adenoma in men. J Natl
Cancer Inst 1992; 84: 91-8.
31. Wu K, Willett WC, Fuchs CS, Colditz GA, Giovannucci EL. Calcium intake and risk of colon cancer in women and men. J Natl
Cancer Inst 2002; 94: 437-46.
137
Özkan Ç, Çelik ‹.
Nutrition and Cancer
32. De Palo G, Camerini T, Marubini E, Costa A, Formelli F, De Yecchio M, et al. Chemoprevention trial of contralateral breast cancer with fenretinide. Rationale, design, methodology, organization, data management, statistics and accrual. Tumori 1997; 83:
884-94.
33. [No authors listed]. The effect of vitamin E and beta carotene on
the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers.
The AlphaTocopherol, Beta Carotene Cancer Prevention Study
Group. N Engl J Med 1994; 330: 1029-35.
34. Fruits and Vegetables. Lyon, France: International Agency for
Research on Cancer, World Health Organization, 2003: 8.
35. Blot WJ, Li JY, Taylor PR, Guo W, Dawsey S, Wang GQ, et al.
Nutrition intervention trials in Linxian, China: Supplementation
with specific vitamin/mineral combinations, cancer incidence,
and disease-specific mortality in the general population. J Natl
Cancer Inst 1993; 85: 1483-91.
38. Aksoy U, Eltem R, Meyvaci KB, Altindisli A, Karabat S. Five-year survey of ochratoxin A in processed sultanas from Turkey.
Food Addit Contam 2007; 24: 292-6.
39. Renehan AG, Roberts DL, Dive C. Obesity and cancer: Pathophysiological and biological mechanisms. Arch Physiol Biochem
2008; 114: 71-83.
40. Meyskens FL Jr, Szabo E. Diet and cancer: The disconnect between epidemiology and randomized clinical trials. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005; 14: 1366-9.
41. Tavani A, La Vecchia C. Coffee and cancer: A review of epidemiological studies, 1990-1999. Eur J Cancer Prev 2000; 9:
241-56.
42. Petrakis NL, Barnes S, King EB, Lowenstein J, Wiencke J, Lee
MM, et al. Stimulatory influence of soy protein isolate on breast
secretion in pre and postmenopausal women. Cancer Epidemiol
Biomarkers Prev 1996; 5: 785-94.
36. Michaud DS, Spiegelman D, Clinton SK, Rimm EB, Curhan GC,
Willett WC, et al. Fluid intake and the risk of bladder cancer in
men. N Engl J Med 1999; 340: 1390-7.
43. Gill SK, Rieder MJ. Toxicity of a traditional Chinese medicine,
Ganoderma lucidum, in children with cancer. Can J Clin Pharmacol 2008; 15: 275-85.
37. Shannon J, White E, Shattuck AL, Potter JD. Relationship of food groups and water intake to colon cancer risk. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1996; 5: 495-502.
44. Celik I, Gallicchio L, Boyd K, Lam TK, Matanoski G, Tao X, et al.
Arsenic in drinking water and lung cancer: A systematic review.
Environ Res 2008; 108: 48-55.
138
Akad Geriatri 2009; 1: 132-138