doctütün kitap-pdf - World Health Organization
download 
Şikayet Transkript
tütün kitap-pdf - World Health Organization
Dünya Tütünsüz Günü 31 Mayıs TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ © World Health Organization 2005 (Dünya Sağlık Örgütü 2005) © Association for Tobacco-free Life 2005 (Tütünsüz Yaşam Derneği 2005) Bu yayının tüm hakları Dünya Sağlık Örgütüne ait olup, Türkçe baskına ilişkin çeviri, yeniden basılması, yeniden gözden geçirilmesi, özetlenmesi hakları Dünya Sağlık Örgütü tarafından Prof.Dr.Nazmi BİLİR Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü'ne verilmiştir. Çevirinin orijinal metnine sadık kalınarak çevirisinden Prof.Dr.Nazmi BİLİR Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü sorumludur. Bu yayın TÜTÜNSÜZ YAŞAM DERNEĞİ (Meşrutiyet Cad. No: 52/4 Kızılay-ANKARA, www.tuyad.org.tr, [email protected]) tarafından sigara karşıtı mücadele çalışmalarında kullanılmak amacıyla ücretsiz olarak dağıtılmak üzere bastırılmıştır. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Çeviri: Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü Dr. Gökhan Telatar Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ İÇİNDEKİLER GİRİŞ TÜTÜN VE SAĞLIK TÜTÜN VE CİNSİYET TÜTÜN VE ENFEKSİYON HASTALIKLARI TÜTÜN EKONOMİYE VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMAYA ZARAR VERİR TÜTÜN SALGINI NASIL KONTROL EDİLİR TÜTÜN KONTROLU ÇABALARI İÇİN ÇERÇEVE SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN TÜTÜN KONTROLU ÇALIŞMALARINA KATILMALARINA ENGELLER TÜTÜN KONTROLU STRATEJİLERİNDE SAĞLIK PROFESYONELLERİ BİRLİKLERİNİN ROLÜ ULUSLARARASI BİRLİKLER DÜZEYİ ULUSAL BİRLİKLER DÜZEYİ YEREL SAĞLIK HİZMETLERİ DÜZEYİ BİREYSEL SAĞLIK PROFESYONELLERİ DÜZEYİ KİMLİK VE İLETİŞİM KAYNAKLAR TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ GİRİŞ Sağlık çalışanları, tütün kontrolünde önemli bir role sahiptirler. Toplumun, medyanın ve aydınların güvenini kazanmış, sosyal, ekonomik ve politik alanlarda seslerini geniş bir kesime duyurabilen bir toplulukturlar. Bireysel düzeyde toplumu tütün kullanımının ve çevresel sigara dumanı etkileniminin yaratacağı sağlık sorunları konusunda eğitebilirler. Ayrıca, tütün kullananların da bu bağımlılığı yenmelerine yardımcı olabilirler. Toplumsal düzeyde ise sağlık çalışanları; sigarasız işyerleri çabalarına destek olarak veya sigarayı bırakma araç gereç ve kaynaklarının topluma ulaşmasını kolaylaştırarak bazı yasal yaptırımlara öncü olabilir ve onların savunuculuğunu yapabilirler. Yönetimsel düzeyde ise sağlık çalışanları, vergilerin artırılması gibi kampanyalarla seslerini ulusal ve küresel tütün kontrolü çabalarında duyurabilirler ve DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesinin desteklenmesi çabalarına katılabilirler (WHO FCTC). Bunlara ek olarak, sağlık kuruluşları Tütün Kontrolü Yasaları (Kutu 4)nı destekleyerek diğer meslek kuruluşları için öncülük edebilir ve rol modeli olabilirler. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ TÜTÜN VE SAĞLIK Günümüzde Dünyada 1,3 milyar kişinin sigara içtiği tahmin edilmektedir. Tütün tüketimine bağlı olarak her yıl 4,9 milyon insan ölmekte ve mevcut sigara içme örüntüsü devam ettiği takdirde 2020 yılına gelindiğinde %70'i gelişmekte olan ülkelerden olmak üzere bu rakam 10 milyona yükseleceği tahmin edilmektedir. Bunun olmasını önlemek için gerekli önlemler bugünden alınmalıdır. Hükümetler ve yasa koyucular bunda rol sahibi olan kişilerdir ancak üzerine sorumluluk düşen sadece onlar değildir. Tütün karşıtı çabaları toplumun geniş katılımı gereklidir. Toplumun içindeki bir meslek grubu ise özel bir role sahiptir, çünkü onların çalışma alanları konuya özeldir; sağlık. Tütün tüketimi, dünyadaki önlenebilir ölüm nedenlerinin başında gelmeye devam etmektedir. Tütün tüketiminin sağlık üzerine olan olumsuz etkilerinin ve etkilenen insan sayısının giderek arttığını gösteren araştırmalar ve kanıtlar arttıkça, tütün tüketimi nedeniyle oluşan sorunların listesi de giderek uzamaktadır. Artık katarakt, pnömoni, akut miyeloid lösemi, abdominal aort anevrizması, mide kanseri, pankreas kanseri, serviks kanseri, periodontit ve diğer hastalıklar da bu listeye dahil olmuştur. Bu liste, tütüne bağlı daha bilindik hastalıklar olan mesane, akciğer özofagus, akciğer, larinks, ağız ve yutak kanserleri, akciğer ve kalp damar sisteminin kronik hastalıkları ve üreme sistemi bozukluklarıyla birleşmektedir. Bununla beraber, sayılan olumsuz etkilere maruz kalanlar sadece sigara içenler değildir. Dünyadaki çocukların yarısının da içinde olduğu milyonlarca insan, pasif içicilik olarak da bilinen çevresel sigara dumanına maruz kalmaktadırlar. Pasif içicilik ile kalp-damar hastalıkları, akciğer kanseri ve diğer solunum sistemi hastalıkları, göz enfeksiyonları, ani bebek ölümü sendromu gibi hastalıklar arasındaki ilişkileri gösteren kanıtlar mevcuttur. Pasif içicilik, toplumun aktif çabasını gerektiren bir sağlık sorunudur. Tütün tüketimine ve çevresel sigara dumanı etkilenimine bağlı olarak ortaya çıkan sağlık sorunlarına ek olarak sigara bağımlılığı da Uluslararası Hastalık Sınıflaması (ICD-10)na göre bir hastalık olarak kabul edilmektedir. Kronik bir hastalık olması ve relapslar göstermesi nedeniyle nikotin bağımlılığı düzenli tedavi gerektirmektedir. Bugün tütün hakkında bildiklerimize karşın, tütün tüketimi bütün dünyada artmaktadır. Başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere, epidemi halen yayılmaktadır. Tütün endüstrisi bu ülkelerde, daha zayıf tütün kontrolü önlemleriyle karşılaştıklarından ve başta kadınlar olmak üzere çok sayıda olası müşterileri olduğundan çok büyük potansiyeli olan pazarlara sahiptir. Tütün ve cinsiyet Tütün epidemisi kadınlar arasında bütün Dünyada yayılmaktadır. Küresel Gençlik Tütün Araştırması'nın güncel verileri, genç kızlar arasında tütün kul-lanımının bütün Dünyada erkeklerle karşılaştırılabilir derecede hatta onlardan daha fazla olacak şekilde, büyük oranda arttığını göstermektedir. Doğumdaki sağlık koşullarını geliştirmek ve anne ve bebek ölümlerini azaltmak için aşırı çaba sarf eden gelişmekte olan ülkeler, bu hedefe ulaşma yolunda, sigara içen anne sayısının artması nedeniyle yeni sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Sigara içen annelerin bebekleri, içmeyenlerinkine göre yaklaşık 200 gram daha hafif doğmaktadır. Daha da önemlisi, annenin gebeliği süresince içtiği sigara sayısı arttıkça bebeğin doğum ağırlığında ki azalma daha fazla olmaktadır. Düşük doğum ağırlığı, yeni doğan ölümlerinin en büyük nedenlerindendir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde düşük doğum ağırlıklı bebekler, daha fazla ölüm riskiyle karşı karşıyadır. Ayrıca araştırmalar, sigara içilmesinin yeni doğan üzerindeki diğer sağlık riskleriyle birlikte anne sütünü de azalttığını göstermektedir. Çalışmalar, sigara içen kadınların serviks kanserine yakalanma risklerinin, içmeyenlere göre dört kat TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ daha fazla olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca bu risk sigara içmenin süresiyle birlikte artmaktadır. En son Birleşik Devletler Surgeon General raporu, sigaranın serviks kanserine neden oluğunu belirtmiştir. Serviks kanseri bütün dünyada kadınlarda en çok öldüren kanserdir. Her yıl yarım milyondan fazla kadın bu tanıyı almaktadır. Tütün kontrolü önlemleri ve sigara yasakları kadınlardaki bu sağlık yükünü azaltabilir ve gelişmekte olan ülkelerdeki ana çocuk sağlığının geliştirilmesine katkı sağlayabilir. Tütün ve Enfeksiyon Hastalıkları Tüberküloz riskinde artış ve sigara arasında giderek güçlenen bir ilişki saptanmaktadır. Örneğin; Hindistan'da yapılan çalışmalar erkeklerdeki tüberküloza bağlı ölümlerin yarısının sigaradan kaynaklandığını ve tüberkülozlu sigara içicilerinin dörtte üçünün eğer sigara içmeselerdi hastalığa yakalanmayacaklarını ortaya koymuştur. Bu ilişkinin kesin fizyolojik mekanizması tam olarak bilinmemektedir ancak tütün dumanına bağlı olarak akciğer mukozasında meydana gelen hasar akciğeri enfeksiyonlara karşı duyarlı hale getiriyor olabilir, bununla birlikte sigara içenlerdeki kilo kaybı ve malnütrisyon da enfeksiyon gelişiminde rol oynuyor olabilir. Son mekanizma, nüfusun yoksul kesimi ve özellikle de kadınlar için özellikle önem taşımaktadır. Gelişmekte olan bazı ülkelerdeki zaten yüksek olan tüberküloz insidansı, HIV-AIDS epidemisiyle birlikte daha da şiddetlenmiştir. Bu ülkelerdeki sigara içme prevalansındaki artışlar, tüberküloz insidansında ve tüberküloza bağlı mortalitede çok ciddi artışlara neden olabilir. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ TÜTÜN EKONOMİYE VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMAYA ZARAR VERİR Sigara ve yoksulluk arasındaki ilişki oldukça ayrıntılı Milletler'in sekiz adet olan Binyıl Kalkınma Hedefleri'ne olarak tanımlanmış durumdadır ve önceki yılın Dünya ulaşmada tütün kontrolünün önemi vurgulanmaktadır Tütünsüz Günü'nün teması olarak işlenmiştir; Tütün ve (Kutu 1). Yoksulluk: Kısır döngü. Sorun sadece yoksul kesimin en fazla tütün tüketiyor olması değil, aynı zamanda tütün tüketiminin de yoksulluğu artırıyor olmasıdır. Tütün epidemisi Dünyada giderek yoksul ve öğrenim düzeyi düşük kesimlere doğru kaymaktadır. Tütün endüstrisi, ürünlerine karşı daha az dirençle karşılaştığı ve başta kadınlar ve gençler olmak üzere çok büyük bir pazarın bulunduğu gelişmekte olan ülkeleri hedef almaktadır. Sağlığa ayıracak çok az kaynağı olan ve çoğunlukla bulaşıcı hastalık yükü altında olan bu gibi ülkeler, tütün nedeniyle oluşan sağlık sorunlarıyla baş edecek güçte değildirler. Tütün tüketimi ve üretiminin yarattığı sağlık etkileri, yoksullukla sıkı bir ilişki içindedir. Tütün yoksulluğu yansıtan; anne sağlığı, bebek ölümleri, çevresel sürdürülebilirlik gibi birçok farklı alanda da etkisini göstermektedir. DSÖ'nün yeni yayınlarından birisi olan Binyıl Kalkınma Hedefleri ve Tütün Kontrolü: Küresel İşbirliği İçin Bir Fırsat, tütünün bu alanlardaki olumsuz etkilerini değerlendirmektedir. Yayında, tütün kullanımının yoksulluk ve kalkınma üzerine olan olumsuz etkileri belirtilmekte ve Birleşmiş Kutu 1. Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri Hedef 1: Aşırı yoksulluk ve açlığın eradikasyonu Hedef 2: Evrensel temel öğrenimin sağlanması Hedef 3: Cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve kadının güçlendirilmesi Hedef 4: Çocuk ölümlerinin azaltılması Hedef 5: Anne sağlığının geliştirilmesi Hedef 6: HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele edilmesi Hedef 7: Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması Hedef 8: Kalkınma için küresel işbirliğinin kurulması Kaynak: http://www.un.org/millenniumgoals/ TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ TÜTÜN SALGINI NASIL KONTROL EDİLİR Genel görüş, bu epidemiyle baş etmede tek bir geçerli yol olduğu yönündedir, bu da; kapsamlı, sürekli, sürdürülebilir ve yeterli mali desteğe sahip tütün kontrol stratejilerinin uygulanmasıdır. Tütün kontrolüne yönelik çabalar birkaç konuya özellikle odaklanmalıdır: 1. İnsanların sigara içmelerinin önlenmesi 2. Sigarayı bırakmanın teşvik edilmesi 3. Sigara içmeyenlerin çevresel sigara dumanı etkileniminden korunması 4. Tütün ürünlerine yönelik düzenlemeler Tütün kontrolü önlemleri birkaç şekilde sınıflandırılabilir. DSÖ, bu gibi müdahaleleri iki büyük gruba ayırmaktadır; 1. Tütüne yönelik talebi azaltmayı amaçlayan yaptırımlar a. Fiyat ve vergi önlemleri b. Çevresel sigara dumanı etkileniminden korunma c. Tütün ürünlerinin içeriklerinin düzenlenmesi ve açıklanması d. Paketleme ve etiketleme e. Eğitim, iletişim ve toplumsal duyarlılık oluşturma f. Tütün reklamları, promosyonları ve sponsorlukları ile ilgili kapsamlı yasaklar ve kısıtlamalar g. Tütün bağımlılığının önlenmesine yönelik önlemler 2. Tütün sağlanmasının azaltılmasını amaçlayan yaptırımlar a. Kaçakçılığın kontrolü Tütün kontrolü yöntemleri için bir çerçeve Tütün kontrolüne yönelik önlemler, mevcut ulusal sağlık yapılarının içerisine entegre edildiklerinde daha kalıcı olmaktadır. Hükümetin sağlık sektörünün katılımı, sağlık çalışanlarının farkındalığını artıracak ve ülke düzeyinde kalıcı tütün kontrolü programlarının geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Bu şekildeki sistematik bir yaklaşım, ülkedeki tütün kontrolü çabalarının farklı sektörlerce de kabul edilmesini sağlayacaktır. 1. Tütün kontrolü stratejileri kapsamlı ve sürekli olmalı, ayrıca her düzeyi içine almalıdır Farklı sektörlerin ve mesleklerin katılımı olmadan tütün kontrolünün etkili olamayacağı, kabul görmüş bir gerçektir. Her ne kadar tütün kontrolü genellikle Sağlık Bakanlıklarınca koordine edilse de Maliye, Dışişleri, Adalet, İçişleri, Milli Eğitim gibi bakanlıklar da bakanlar-arası bir tütün kontrolü komitesinin içinde yer almalıdırlar. Toplum içerisinde sivil toplum örgütleri, meslek kuruluşları ve diğer kuruluşlar tütün kontrolünde hayati role sahiptirler. Bu hareket içerisinde bütün toplumun katılımına ihtiyaç vardır ancak, bazı sektörlerin katılımı özel olarak önem taşımaktadır. Bunların arasında çeşitli sağlık meslek grupları, tütün kontrolü aktivitelerine öncülük etmek için ideal durumdadırlar. Bütün sağlık çalışanları hem hükümetleri nazarında, hem de kendi toplumları Sağlık çalışanları kavramı; doktorlar, hemşireler, ebeler, diş hekimleri, psikologlar, psikiyatristler, eczacılar ve diğer sağlık çalışanlarını içermektedir. Tütünsüz bir yaşam tarzının benimsenmesinde sağlık çalışanlarının yeri çok önemlidir. Meslekleri dolayısıyla sağlık çalışanları insanlara sigara kullanımı ve sağlığa etkileri hakkında bilgi verebilecek ve yol gösterebilecek konumdadırlar. Medya, eğitim kurumları ve politika belirleyicilere referans olabilirler. Ayrıca meslekkuruluşları aracılığıyla daha etkili tütün kontrolü politikaları oluşturulması yönünde ulusal ve uluslararası düzeyde etki yaratabilirler. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ içinde saygın bir konumda olduklarından, bireysel olarak veya meslek kuruluşları aracılığıyla tütün kullanımının ve dolayısıyla sağlığa ve ekonomiye olan olumsuz etkilerinin azaltılması çabalarında önemli etkileri olabilir. 2. Sağlık çalışanları kapsamlı tütün kontrolü programlarında ne görev alabilirler? Yukarıda bahsedildiği gibi, bütün sağlık çalışanları tütün tüketimi ve bunun olumsuz etkilerinin azaltılmasında yardımcı olabilir. Tütünle ilgili sorunlar ve tütün kontrolü, çok geniş bir alandaki sağlık disiplinlerini içermektedir. Sağlık çalışanlarının bu görevlerinden birisi, tütünden etkilenen kişilere destek olmaktır. Doktor, hemşire, ebe, eczacı, diş hekimi, fizyolog, geleneksel tıp uygulayıcıları ve diğer sağlık çalışanları, tütün epidemisiyle savaşta çok önemli bir anahtar role sahiptirler. Sağlık çalışanlarının birbirinin yerine konulamayan birçok ortak rolleri vardır ve uyum içinde çalışmaktadırlar. Bu rollerden bazıları şunlardır; Rol modeli. Toplum içinde ve kliniklerde, sağlık çalışanları sağlık konularında en bilgili kimselerdir ve bu bilgi doğrultusunda hareket etmeleri beklenir. Bulundukları toplum içerisinde, tolumun geri kalanı için rol modeli olarak kabul edilirler. Tütüne olan yaklaşımlarının yanı sıra beslenme ve fizik egzersiz yapma durumları da bu açıdan önemlidir. Şu bir gerçektir ki, insanların tamamına yakını, bir sağlık çalışanı olmaya karar vermeden önce tütün bağımlısı haline gelmektedir. Erişkin sigara içicilerinin %90'dan fazlası gençliklerinde ya da daha erken dönemde ve yarıdan fazlası da 19 yaşından önce günlük düzenli içiciler olmuşlardır. Şüphesiz sağlık çalışanları sigaranın yaratacağı sağlık sorunlarından, başka alanlarda çalışanlardan çok daha fazla haberdardırlar. Bununla birlikte çoğu durumda, sigaranın kişinin sağlığına vereceği zararların bilinmesi, tütün bağımlılığıyla baş etmede her zaman yeterli olamamaktadır. Daha farklı yaklaşımlar gerekmektedir. Bir çok ülkedeki sağlık çalışanlarının sigara içme prevalanslarının toplumun geri kalanınkiyle eşit ya da onlardan daha fazla olması seyrek rastlanan bir durum değildir. 2004 yılında yayınlanan bir makale, “Rus sağlık çalışanlarında sigara içme prevalansı erkeklerde %63 ve kadınlarda %12 ile genel toplumunkiyle eşittir” denilmektedir. Aynı makalede, “sağlık çalışanları Rusya'nın sigara sorununa bir çözüm olabilirler. Toplumda saygı gören, popülerlikleri olan bir meslek grubudurlar ve Kutu 2. DSÖ Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (WHO FCTC) Framework Convention on Tobacco Control Etili tütün kontrolü girişimleri, uluslararası anlaşmalar ve işbirliği gerektirmektedir. Mayıs 1996'daki Dünya Sağlık Asamblesi'nde DSÖ üye ülkeleri, tütün kontrolü konusunda bir çerçeve sözleşme hazırlamak için DSÖ Genel Direktörü'nün çağrısı üzerine bir bildiri hazırladılar. WHO FCTC, küresel tütün epidemisinin kontrolünü amaçlayan uluslararası bir yasal araçtır. Yaklaşık dört yıllık müzakereler sonucunda 1 Mart 2003 tarihinde anlaşmanın son metni ortaya çıkmıştır. 29 Kasım 2004'te 40 ülke, imzaladıkları bu anlaşmayı yasalarına da entegre etmiş ve anlaşmanın uluslararası geçerliliğinin başlaması için gerekli olan 90 günlük süreyi başlatmışlardır. WHO-FCTC protokolü, küresel standartlar geliştirilmesinde dinamik bir modeldir. “Çerçeve Sözleşmesi” terimi, belirli bir konu için geniş katılımla hazırlanan çok çeşitli yasal sözleşmeleri tanımlamaktır. WHO-FCTC'nin önsözü, özellikle sağlık çalışanlarının tütün kontrolündeki rolünü ön plana çıkartmaktadır. 12. ve 14. maddeler de özellikle sağlık çalışanlarını ilgilendirmektedir. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ bu özelliklerini mevcut sigara içme alışkanlığını değiştirmede ve ulusal sigara karşıtı hareketin yayılmasında kullanabilirler. Ancak bunun olması için sigara içme davranışlarını değiştirmeleri ve sigara içen hastalarının motivasyonlarını artırmaları gerekmektedir” denilmektedir. Bu durum gerçekten sağlık çalışanlarının sigara karşıtı konuşmalarının imajını kötü etkilemektedir. Araştırma ek olarak, sigara içen sağlık çalışanlarının sigara bırakmayı en az teşvik eden ve tütün kontrolü çalışmalarına en az katılan grup olduğunu göstermiştir. Sağlık meslek örgütlerine ve sağlık çalışanı yetiştiren eğitim kurumlarına, sağlık çalışanlarının sigarasız bir ortam için rol modeli olmalarının sağlanması yönünde daha fazla sorumluluk düşmektedir. Bu özel durum, Rus sağlık çalışanlarını sadece hastalarına değil, kendilerine de sigarayı bırakma konusunda destek sağlamaya yöneltmiştir. Klinisyen. Doktorlar, hemşireler, diş hekimleri, eczacılar ve diğer bütün sağlık çalışanları, her gün verdikleri hizmet içerisinde tütün bağımlılığını işlerinin standart bir parçası olarak görmelidirler. Yaşamsal bulguların değerlendirilmesinde ve her türlü muayene sırasında sigara kullanımının sorgulanması ve bunun da hastanın kayıtlarına eklenmesi önerilmektedir. Journal of American Chiropractic dergisinde Ağustos 2004'te yayınlanan bir makale, Şiroprakti doktorlarının birçoğu, hastalarına beslenme ve egzersiz önerileri verirken aynı önemi sigara kullanımına göstermediklerini belirtmektedir. Aynı durum diğer birçok sağlık çalışanı için de geçerlidir. Tütün ürünlerinin kullanımının hem bireysel hem de toplumsal sağlığın önde gelen belirleyicilerinden birisi olması, bu kolay uygulamanın önemini artırmaktadır. Doktorlar, sigara kullanan kişilere ve hastalara sigarayı bırakmanın kendi sağlıkları için yapabilecekleri en iyi şey olduğunu belirtmelidirler. Ayrıca, sigarayı bırakmanın kısa ve uzun vadeli kazançları ile ilgili duyarlılık kolaylıkla oluşturulabilir ve her yaşta sigarayı bırakmanın sayısız yararı olduğu, ne kadar erken bırakılırsa bu yararların o kadar fazla olduğu belirtilebilir. Bu kısa açıklamayı yapmak sağlık çalışanlarının en fazla üç dakikasını alacaktır. Birleşik Devletler Sağlık ve İnsan Kaynakları Kurumunca Hazırlanan Tütün Kullanımı ve Bağımlılığının Yarattığı Tehdit Klinik Uygulama Rehberi, 5A yaklaşımını önermektedir: • Ask about tobacco use (tütün kullanımını sorgula) • Advice all users to quit (bütün kullanıcılara bırakmalarını tavsiye et) • Assess willingness to make a quit attempt (sigarayı bırakma isteğini değerlendir) • Assist in the quit attempt (bırakma çabasına destek ol) • Arrange follow-up contact (kontrol muayenelerini ayarla). Bütün sağlık çalışanlarının sigarayı bırakma uzmanı olması gerekmemektedir. Aksine bu görev hemşireler, sosyal hizmet uzmanları, psikologlar veya diğer sağlık personelinden özel olarak eğitilmiş danışmanlarca yürütülmektedir. Bununla birlikte, bütün sağlık çalışanları normalde yaptıkları sigara kullanımını sorgulama, sigarayı bırakmayı önerme gibi müdahalelerin yanı sıra günlük verdikleri sağlık hizmetlerinde daha kapsamlı danışmanlık ve sevk WHO FCTC'NİN ÖNSÖZÜ “…Sağlık çalışanları, kadınlar, gençler çevre ve tüketici grupları ve akademik birimler gibi tütün endüstrisiyle ilişkisi olmayan sivil toplum örgütlerinin ve sivil toplumun diğer üyelerinin ulusal ve uluslararası tütün kontrolü çabalarına katılımlarının sağlanması, bu çabalar için hayati önem taşımaktadır…” TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Kutu 3. Sigarayı bırakmanın bazı kısa ve uzun dönem kazançları vardır: Sigarayı bıraktıktan sonra geçen süre ve kazanımlar, 20 Dakika • Kan basıncı ve nabız atımı normal seviyelerine düşer • El ve ayakların ısısı normale yükselir 8 Saat • Kan karbonmonoksit düzeyi normale iner • Kan oksijen düzeyi normale yükselir 24 Saat • Kalp krizi geçirme riski azalmaya başlar 48 Saat • Sinir uçları tekrar büyümeye başlar • Tat ve koku alma duyuları düzelmeye başlar 2 Hafta 3 Ay arası • Dolaşım gelişir • Yürüyüş yapmak kolaylaşır • Akciğer fonksiyonları yaklaşık %30 artar “Artık merdiven çıkarken konuşabiliyorum!” “Her seferinde boğazımı temizlemek zorunda kalmamak harika bir şey.” 1- 9 Ay • Öksürük, sinüslerdeki dolgunluk, yorgunluk ve nefes darlığı azalır • Akciğerlerdeki silialar (hücrelerin küçük hareketli tüycükleri) tekrar büyür ve balgamı daha kolay kontrol ederek akciğer enfeksiyonlarını önler “Artık işimden geri kalmıyorum, çünkü çok daha az soğuk algınlığı ve boğaz ağrısı yaşıyorum.” “O baş ağrılarıyla boğuşmamak hayal gibi bir şeydi.” “Artık çok daha iyi konsantre olabiliyorum.” 1 Yıl • Koroner arter hastalığı riski, sigara içenlere göre yarıya düşer “Artık sabahları göğüs ağrısı yaşama korkusu çekmiyorum.” 5 Yıl • Akciğer kanserinden ölüm hızı yarıya iner • İnme riski, sigara içmeyenlerle aynı olur • Ağız, boğaz, yemek borusu, mesane, böbrek ve pankreas kanseri riskleri azalır Ek olarak: Eğer şeker hastalığı, astım ya da böbrek yetmezliği gibi bir kronik hastalığınız varsa, sigarayı bırakmak sağlığınızı inanılmaz şekilde iyileştirecektir. Kaynak: http://www.quittobacco.org/whyquit/physicalbenefits.html TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ hizmeti vermelerini sağlayacak kaynaklara erişimleri mevcuttur. Bütün bunların yokluğunda dahi; tütün kullanımını sorgulamak, bırakma isteğini değerlendirmek, sigarayı bırakmayı önermek ve daha ileri servislere sevki ve randevuları ayarlamak gibi temel basamakları uygulamak her sağlık çalışanının görevidir. Sağlık çalışanları ayrıca, kültüre, etnik yapıya, yaşa, dile, hastanın sağlık durumuna, sigaraya bağımlılık düzeyine göre uygun olan bilimsel sigarayı bırakma yöntemleri geliştirme ve uygulama becerisine de sahip olmalıdırlar. Mümkün olduğu durumlarda sağlık çalışanları, sigarayı bırakma tavsiyesini hastanın mevcut sağlık sorunuyla ilişkilendirerek uygulamalıdırlar. Örneğin, sigaranın nefesi kötü kokuttuğu, pahalı bir alışkanlık olduğu ya da spor performansını düşüreceği, genç bir hasta için akciğer kanseri riskinden daha dikkat çekici olabilir. Bununla birlikte, akciğer kanseri riski uzun süredir sigara içen yaşlı bir hasta için daha öncelikli olabilir. Kliniklerde çalışan sağlık çalışanları için diğer bir önemli konu da tütün dumanı etkilenimini değerlendirmek ve etkilenimi ortadan kaldıracak bilgiyi sunmaktır. Bu, özellikle pediatri ya da ana çocuk sağlığı klinikleri gibi sigara kullanımının bizzat hasta için çok söz konusu olmadığı sağlık kuruluşları için önem taşımaktadır. Sağlık çalışanları bu gibi değerlendirmelere uygulamalarında mutlaka yer vermelidirler. Eğitimci. Sağlık çalışanları, gelecek nesillerin sağlık çalışanlarının yetiştirilmesinde önemli role sahiptirler. Öğrencilerin mezuniyet programlarında, mezuniyet sonrası eğitimlerinde, hasta başı eğitimlerinde, sürekli eğitimlerinde, değerlendirme aşamalarında hep yer almaktadırlar. Araştırmalar, sağlık çalışanlarının eğitim sürecinin,davranışlarının değişikliğinde oldukça etkili olduğunu, ancak sağlık çalışanlarının okullarda tütün kontrollerine yönelik yeterli teorik ve pratik eğitimi almadıklarını göstermektedir. Tütün kontrolünün bütün boyutları, sağlık çalışanlarının eğitim müfredatlarına entegre edilmelidir; tütün kontrolü ayrı bir başlık olarak ele alınabileceği gibi, mevcut içeriğin bir parçası (epidemiyoloji, sağlığı geliştirme, koruma ve tedavi, vb.) olarak da değerlendirilebilir. Sigaranın sağlık etkileri, farklı disiplinler içerisinde yer alabilir ve öğrencilere tütün kontrolü politikalarının yanı sıra tütün kullanımını değerlendirme, sigarayı bıraktırma gibi konularda da uygulama fırsatı sağlanmalıdır. Öğrenim süreci, sigara kullanan ve bırakmak isteyen sağlık çalışanı adaylarına destek sağlamak için de bir fırsattır. İskoçya'da iki üniversitede iki farklı ağız-diş sağlığı ekibinin, sigara içenlere bu alışkanlıklarından kurtulmaları için destek verecek şekilde eğitilmelerini içeren pilot uygulama, bu yaklaşıma bir örnektir. Bu programda iki diş hekimliği fakültesinden iki grup sigara içenleri alışkanlıklarından vazgeçirmek için eğitilmiş. Glasgow ve Dundee Üniversitelerinde okuyan diş hekimliği öğrencilerine, sigara içenleri hedef alma ve sigarayı bırakma tavsiyelerini sunabilmeleri için özel bir eğitim verilmiştir. Diş hekimleri hastaları sigaraya bağlı ciddi ağız sağlığı riskleri ve kanserle ilgili bilgilendirmek için çok iyi bir konumdadırlar. Günlük muayenede beş on dakika ayırıp, hastaların tütün kullanımını sorgulamak ve gerektiğinde tavsiyelerde bulunmak ya da hastaları yönlendirmek, onlar için kolay olacaktır. Amerika Birleşik Devletleri'nde California Üniversitesi Eczacılık Anabilim Dalı, Rx adında klinisyenlerin sigara ile mücadelelerinin ve tütün kontrolüyle ilgili farklı bakış açıları içeren bir müfredat geliştirmiştir. Bu program, ülke genelinde okulların eczacılık derslerinde başarılı bir şekilde yürütülmüştür ve tıp fakülteleri ile hemşirelik okullarında kullanılabilecek kadar kapsamlıdır. Bilim Adamı. Tütün kontrol ölçütleri gerçeklere ve kanıtlara dayalı olmalıdır. Klinik, epidemiyolojik ve siyasi araştırmalar, tütün kullanımını azaltmaya TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ yönelik ölçütleri belirlerken hesaba katılması gereken diğer önemli unsurlardır. Bu yüzden tüm sağlık çalışanları, tütün kullanımının kendi pratik uygulamalarına nasıl dahil edilebileceğine dair kanıta dayalı bilgilerden haberdar olmalıdır. Programlama, siyasi yürütme ve geliştirme gibi daha az geleneksel alanlardaki araştırmalar da teşvik edilmelidir. Tütün; kanser vakaları, ana çocuk sağlığı programlarının verileri ve kardiyovasküler hastalıklarla ilgili çalışmalar gibi bir çok başka sağlık alanıyla da kesiştiği için, tütün üzerine yapılan araştırmalar çok sayıda sağlık alanına dahil edilmelidir. Bilim adamı rolündeki sağlık çalışanlarının bir görevi de, bilinçlendirme, araştırma kurumlarına finans sağlama ve dünya çapındaki bu salgın için eşit finansal kaynağın sağlanması amacıyla, tütün kullanımının bireysel, toplumsal ve sosyal sağlık üzerine olan etkilerini öğretmektir. Lider. Birçok sağlık uzmanı değişik düzeylerde yönetici pozisyonundadır ve birçoğu da toplumun güvenini kazanmış pozisyonlardadır. Sağlık, bölgesel liderlerin ve ulusun en yüksek politik otoritelerine kadar çeşitli yöneticinin sorumluluğundadır. Yönetici pozisyonundaki sağlık çalışanlarının katıldığı birçok aktivite, sigara içmemenin ötesinde sigara içilmeyen iş yerleri, tütün ürünlerinde yükseltilmiş vergi ve fiyatlar, gençlerin tütüne başlamalarını önlemeye yönelik kampanyalar ve tütün kontrolü programları için para sağlamak gibi, kanun yapma süreci ile ilişkilidir. Yönetici pozisyonu, ulusal ya da global düzeyde kişinin değişiklikleri en iyi şekilde yapabileceği bir seviyedir. Sağlık çalışanları bütün tütün kontrol konuları ile uğraşma fırsatı bulamayabilirler, kendi iş yerlerinde (örn. sigarasız bir çevre yaratmaya yönelik) en azından bir konu için küçük bir adım atabilir ve pozisyonlarına bağlı olarak fırsat doğdukça siyasi ve kanuni tasarılar ile uğraşabilirler. Meslek kuruluşlarında görev yapan sağlık çalışanları kendi organizasyonlarını tütün kontrolü ile ilgili kanun yapımında etkili olmaya yönlendirebilir ve sağlık meslek örgütleri için, Tütün Kontrolü Uygulama Kanunu'nda olduğu gibi tütünü organizasyonunun gündemine yerleştirebilirler. Sağlık çalışanları ve örgütleri tarafından değişik düzeylerde ve çeşitli şekillerde inisiyatif kullanımına çok sayıda örnek vardır. Uluslararası İlaç Federasyonu (UİF) kendi bina müştemilâtı içinde, tüm çalışanların ve hastaların sigarasız bir çalışma ortamının rahatlığını yaşayabilmeleri için, tütün satışı ve kullanımına dair çeşitli yasaklar ve kısıtlamalar uygulamaktadır. Aynı şekilde, UİF tüm lisanslı sağlık binalarında sigara satışının yasaklanmasına yönelik kanun çıkmasını desteklediğini açıklamıştır. Farmakoloji uzmanlarının, hasta sağlığını iyileştirmek üzere yetiştirildiğini ve bu yüzden bireysel olarak sigara kullanmayarak hastalara önderlik etmeleri gerektiğini vurgulamışlardır. İngiliz Tabipleri Birliği (British Medical Association, BMA) 1986 yılında beri kapalı umumi yerlerde sigara içilmesinin yasaklanmasına dair yasa çıkmasını önermiştir. Liderlik rolüne dayanarak Kasım 2004'te İngiliz Sağlık Bakanlığı'ndan sigara içilmesinin umumi yerlerde yasaklanması için bir tarih belirlemesini istemişlerdir. Fikir oluşturucular. Toplumun bir bireyi olarak, sivil toplum kuruluşu üyesi olarak ya da ulusal kurumlar aracılığıyla, tütün kontrolüne yönelik görüş yaratmaya dair büyük bir potansiyel mevcuttur, fakat bu durum çoğu sağlık çalışanı tarafından göz ardı edilmiştir. Herkes tütün kontrolünü mesleki aktivitelerinin merkezi yapamayabilir, ancak herkes tütün konusunun önemini (hastalıklar, erken ölümler, toplum için ekonomik yük gibi başlıklar altında) anlatabilir ve anlatmalıdır. Politik olarak aktif roller üstlenmek ya da tütün kontrolü konuları ile uğraşan bir gruba katılmak, bu işin içine girmenin yollarından bazılarıdır. Diğer bazı yöntemler ise, önemli ulusal ya da uluslararası önemli tarihlerde gazeteler ya da diğer yayın organlarına yazı göndermek ve bilgiyi TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ yaymak olacaktır. Planlanan eyleme uygun figürlerin olması hayati öneme sahiptir, çünkü uluslararası görüşler, yerel bir politikacıyı sigara alışkanlığının kontrolü için gereken kaynakları sağlamaya ikna etmeyebilir. Fikir oluşturucular olarak sağlık çalışanları, var olan bilgi kaynaklarına hakim olmalıdırlar. Ocak 2005'te Tayland Kralı, 2004 Prens Mahidol Ödülünü kazanan Amerika Birleşik Devletleri'nden Dr. Jonathan Samet'in şerefine bir kabul düzenlemiştir. Ödülü alırken Dr. Jonathan Samet, Tayland Hükümeti'ni insanları çevresel sigara dumanı etkileniminden korumak amacıyla, sigara içiminin tüm iş yerlerinde yasaklanmasına ve bu yasağa pub ve barların dahil edilmesi konusunda uyarmıştır. Böylesine güçlü bir tedbirin altını çizerken benzer tedbirlerin alındığı ülkeleri örnek gösterip, elde edilen yararları vurgulamıştır. Başka bir örnek Malezya'da görülmüştür. Geçen sene Malaysiya Üniversitesi rektör yardımcısı Profesör Datuk Dzulkifli Abdul Razak, Kuala Lumpur'da gerçekleştirilecek olan uluslararası bir Tütün Ticareti Sergisi'ne tepki olarak başbakana iletmek üzere yarım milyon imza toplamıştır. 28-30 Ocak 2004'te Cenevre'de DSÖ tarafından gerçekleştirilen Tütünsüz Girişimi (Tobacco Free Initiative, TFI) toplantısı bu duruma bir örnek teşkil etmektedir. TBG, dünya çapında üyeleri ve ilişkileri olan 30 farklı uluslararası sağlık meslek örgütünün temsilcisini davet etmiştir. Toplantının amacı tütün kontrolünün sağlanmasına ve halk sağlığının geliştirilmesine yardım etmeye yönelik potansiyel yolların ve WHO FCTC'nin imza, onaylama ve yürütme aşamalarındaki olası rollerinin değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Toplantıda oldukça olumlu sonuçlara varılmıştır. Sağlık meslek örgütleri için tütün kontrolü uygulaması prensipleri, değişik mesleklerde tütün kontrolü gruplarının aktivitelerinde standart stratejilerin geliştirilmesi gibi konular kabul edilmiştir. Bu birlikteliğin bir sonucu da, Dünya Tütünsüz Günü İçin Sağlık Çalışanlarının Tütün Kontrolündeki Rolü adlı konunun seçilmesidir. Organizasyonlar bununla kalmayıp, WHO FCTC'ye dikkat çekmek için, bireylerin ve kurumların desteklerini göstermek için üye olabilecekleri www.fctcnow.org adresinde bir web sayfası oluşturmuşlardır. Bu güne kadar dünya çapındaki 650 organizasyondan ve 3600 bireyden imza toplanmıştır. Birliktelik kuran. Sağlık, bütün sağlık çalışanları ve diğer gruplar için de önemlidir. Halk sağlığı kimsenin özel sahası değil fakat herkesin mücadele alanıdır. Bazen bir sağlık çalışanı grubu tek başına hareket etmeli, fakat başkaları ile iş birliği her zaman dikkate alınmalıdır. Tütün ile ilgili problemler ve tütün kontrolü geniş bir sağlık disiplini alanı ile kesişmektedir ve sağlık çalışanlarının görevlerinden birisi de etkilenen herkese bir şekilde destek sağlamaktır. Birlikteliklerin kurulması, mevcut çabalar arasında bir sinerji kurulması için de önem taşımaktadır. Her türlü yerel ya da ulusal düzeyde sağlık meslek örgütünün, karşılığı uluslararası ya da global düzeyde bir karşılığı bulunmaktadır. Daha küçük kurumlar, var olan kaynaklardan ve uluslararası kurumların daha yüksek düzeyde oluşturdukları teknik bilgilerden yararlanabilirler. Cenevre'deki toplantıda temsil edilen uluslararası kurumlar, bilginin üyeleri arasında yayılması ve paylaşılması konusunda fikir birliğine varmışlardır. Sağlık uzmanları bireysel birliktelikler yapabilir, fakat aynı zamanda topluluklar ya da organizasyonlar arasında da birleşme sağlayabilirler. Bu türde birlikteliklerin yaptırım gücü çok daha fazla olabilir ve bir konuda (bu durumda tütün kontrolü) elde edilebilecek olumlu sonuçlar çoğalacaktır. Yerel, ulusal ya da uluslararası değişik kurumların işbirliği içine girmeleri, tütün kontrol gündeminin geliştirilmesi için oldukça iyi bir yoldur. Ulusal düzeyde sağlık çalışanlarınca bu amaçla kurulan birlikteliklere pek çok örnek bulunmaktadır. Mart TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ 2005'te İngiltere Liverpool'da doktor ve hemşireler, İngiltere Tıp Dergisinde yayınlanan İngiltere'de iş yerinde pasif sigara içiminin yılda 600 kişiden fazla insanın ölümüne yol açmasına dair araştırmanın sonuçlarından sonra sigarasızlık kanunlarına arka çıkmışlardır. BMA, Kraliyet Hemşirelik Yüksek Okulu (Royal Collage of Nursing, RCN) ve Birleşik Danışmanlar Komitesi (Joint Consultants Committee, JCC) hep birlikte Lordlar Kamarasında okunması gereken özel sigarasız Liverpool dilekçesini desteklemişlerdir. Tütün endüstrisinin aktivitelerine dikkat edin. Sağlık çalışanlarının bireysel ya da kurumsal olarak görevi; yerel, ulusal ya da uluslararası tütün kontrolü çabalarını, insanlarının sağlık ve yaşam kalitelerini endüstri çıkarlarına üstün tutarak kanunların çıkarılmasını engelleyen tütün endüstrisi stratejilerini ihbar etmektir. Buna ilave olarak sağlık çalışanları, tütün endüstrisinin toplumun düşüncelerini ve davranışlarını kötü ve olumsuz etkileyen finansal desteklerine karşı durmalıdırlar. Tütün endüstrisinin etki alanından uzak durmak kolay değildir. Kaynaklarının, ürünlerinin ya da etkilerinin varlığı, her zaman o kadar görünür olmayabilir. Sağlık çalışanları bu etkinin farkına diğer insanlara göre daha fazla varmalıdırlar. İşyerlerinde tütün satışının ve kullanımının yasaklanması; araştırma projelerinde tütün endüstrisinin parasal desteğinin reddedilmesi ve mümkünse kurumlarının, üyelerinin ve ortaklarının tütün endüstrisi ile etkileşimlerinin düzenlenmesi, konuyla ilgili farkındalığın artırılmasını ve istenmeyen olumsuz etkenlerden korunmayı sağlayacaktır. Yukarıdaki bütün noktalar Cenevre toplantısı süresince geliştirilen ve benimsenen uygulama kanunu altında listelenmiştir. Buna ilave olarak, sağlık çalışanlarıyla başka alanlarda birlikteliklerin sağlanması ile tütün endüstrisinin etkilerine karşı konulabilir. Bu yüzden, sadece tütün kullanımının belirgin sonuçlarla ilgilenen değil, bütün sağlık çalışanlarının tütün kontrolü ile ilgilenmesi büyük önem taşımaktadır. Ağustos 2004'te Kanada Tabipleri Birliği (Canadian Medical Association, CMA) tarafından, Halk Sağlığı çabalarını küçümsediği için Kanada Maaş Planı'ndan tütün endüstri stokuna yatırımlarını durdurması istemiştir. 95 milyon Kanada doların tütün endüstrisine yatırım amacıyla ödenek oalrak ayrıldığını öğrendiğinde şok olan ve çok kızdığını belirten Kanada Sağlık Bakanı da destek olmuştur. SAĞLIK ÇALIŞANLARININ TÜTÜN KONTROLÜ ÇABALARINA KATILIMLARININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER Sağlık çalışanlarının tütün kontrolüne tam katılımlarının önünde bazı engeller mevcuttur: 1) Tütün ve tütün kontrolüyle ilgili bilgi ve beceri eksikliği Sağlık çalışanlarının öğrenim müfredatlarında genel olarak tütünle ilgili bağımlılığın önlenmesinden bu konudaki politikalara kadar çeşitli konular eksiktir. Sağlığa olan zararlar genel olarak içerilse de, tütün salgını probleminin tam boyutu, genişliği ve derinliği gözden kaçabilir. Tütün, önlenebilir hastalıkların ve ölümlerin en önemli nedenlerinden biri olduğundan, sağlık çalışanlarını yetiştiren okullar bu konuya ayırdıkları zamanı tekrar gözden geçirmelidirler (Uygulama kanununun 6. maddesi). 2) Organizasyon liderliği eksikliği: Dünyanın birçok yerinde, sağlık meslek örgütleri, tütün kontrolü çabalarına henüz katılmamışlar ve bu alanda seslerini duyurmamışlardır. Birçoğu, tütün kullanımının epidemiyolojik özelliklerinden ve dünya sağlığı üzerine olan etkisinden habersizdirler. Uluslararası düzeyde organizasyonların harekete geçmeleri ve bazı ulusal organizasyonların, tütün kontrolü konusundaki farkındalık düzeylerinin artması ile bu durum yavaş yavaş değişmektedir. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ 3) Sağlık çalışanları arasında tütün kullanımı: Dünyanın birçok yerinde sağlık çalışanları, çoğu zaman topluma benzer oranda tütün kullanmaya devam etmektedir. İnternetteki tütün atlasındaki en son verilere göre, örneğin Çin'deki erkeklerin sigara içme prevalansı %66,9 iken, erkek doktorların sigara içme prevalansı %61,3 olarak saptanmıştır. Bununla birlikte kadın doktorlarda sigara içme prevalansı toplumdaki kadınlara göre üç kat fazla (sırasıyla; %12,2 ve %4,2) olarak saptanmıştır. Rusya'da da kadın doktorların sigara içme prevalansı (%13) genel toplumdaki kadınlara (%9,7) göre daha yüksek olarak bulunmuştur. Bu da kadınlar arasında sigaranın yaygınlaştığını göstermektedir. İspanya'da bayan doktorlar arasında ve hemşirelerde sigara içme prevalansı, toplumdaki kadınlardan daha yüksek bulunmuştur. Kendisi sigara içen sağlık çalışanlarının, sigara kullanmayan meslektaşlarına göre tütün kontrolüne daha az istekli olarak katıldıkları bilinmektedir. Sağlık çalışanlarını yetiştiren okullar ve organizasyonlar, sigarayı bırakmak isteyenlere destek sağlamalıdırlar. Gerçekten de birçok ülkenin 2003 yılı raporları, hemşire ve doktorların sigara içme sıklıklarının bir ülkedeki tütün kontrolü aktiviteleriyle ilişkisi olduğunu göstermiştir. Tütün kullanımının azaldığı ülkelerde sağlık çalışanları arasındaki sigara içme sıklıkları da azalmaktadır. Tütün kullanımının arttığı ya da aynı kaldığı ülkelerde, sağlık çalışanları arasındaki prevalans, ağırlıklı olarak da bayanlardaki prevalans, artmaktadır. Hemşireler, genel olarak, yüksek sigara içme prevalansına sahip bir sağlık uzmanı grubunu oluşturmaktadır. Sigarasız Hemşireler Girişimi, Amerika Birleşik Devletleri'nde hemşirelerin hastalarına ve aynı zamanda diğer hemşirelere sigarayı bırakmada yardım etmeleri amacıyla oluşturulmuştur. Kendilerini, “hemşirelere ve hastalara faydalı olmak ve sigarasız bir toplumu teşvik etmek isteyen hemşireler” olarak tarif etmektedirler. Bu girişim, sağlık çalışanlarının kendilerinin sigarayı bırakmaları için gerekli olan aktivitelerine bir örnek teşkil etmektedir. Dünya Sağlık Çalışanları Tütün Araştırması Sağlık çalışanları (doktorlar, eczacılar, hemşireler ve diş doktorları) tütün kontrolünde büyük bir rol oynamaktayken bu grupta tütün tüketimi de sıklıkla yüksektir. Çoğu ülke, sağlık çalışanları arasında tütün kullanımının araştırılması için, teknik destek talep etmektedir. WHO işbirliğinde, Hastalık Kontrol ve Koruma Merkezi (CDC) değişik sağlık uzmanları arasında tütüne benzer konuların takip edilmesi için bir araştırmaya önderlik etmektedir. Bu araştırma, Dünya Gençlik Tütün Araştırması ve Dünya Okul Personeli Araştırması gibi dünya çapındaki araştırmalarla aynı metodolojiyi kullandığı için, diş hekimliği, tıp, hemşirelik ve eczacılık üçüncü sınıf öğrencileri araştırmaya katılımcı olarak seçilmişlerdir. Mantık, Dünya Gençlik Tütün Araştırması'nda uygulanan okul tabanlı ve kişilerin beyanıyla maliyet etkili şekilde bilgi toplanmasına dayanmaktadır. Araştırma aynı zamanda tütün kontrolü ve tütünle ilgili konuların eğitimi ve uygulamaları ile ilgili bilgi ve tutumları sorgulamaktadır. Araştırmanın iki hedefi vardır: birincisi, erişkinlerin tütün tüketimleri ve ilgili diğer konularla ilgili bir sürveyans sistemi oluşturmak, ikincisi ise, sağlık çalışanlarının tütün tüketimi paternlerini izlemektir. Çalışma bu bakımdan, sağlık çalışanlarının tütün tüketimlerinin azaltılmasında ve tütün kontrolü önlemlerinin etkili uygulanmasında gerekli konuların altını çizecektir. Dünya Okul Çalışanları Araştırması, DSÖ'nün her altı bölgesinde pilot uygulamalarla test edilmiştir. Pilot uygulamaya dahil olan bölgeler: Arnavutluk, Arjantin, Bangladeş, Bosna Hersek, Hırvatistan, Hindistan, Mısır, Filipinler ve Uganda'dır. Sonuçların birkaç ay içinde çıkması beklenmektedir. İlk bilgilerin gelmesiyle birlikte, pilot uygulama sonuçları, metodolojinin ne kadar uygun olduğunun değerlendirilmesini ve dünya araştırmasının tasarımının yapılmasına yardım edilmesini sağlayacaktır. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ SAĞLIK MESLEKLERİ BİRLİKLERİNİN TÜTÜN KONTROLU STRATEJİLERİNDEKİ YERİ ULUSLARARASI BİRLİKLER DÜZEYİ Uluslararası birlikler tütün kontrolu konusunun gündemlerinde en üst sıralarda olduğu şeklinde net mesajlar göndermek suretiyle üyeleri olan ulusal birliklere önderlik yapabilir. Pek çok örgütün gündeminde kendileri açısından önemli başka konular da olabilir. Ancak tütün kullanımının en önemli önlenebilir ölüm ve hastalık nedeni olduğu hususu ulusal birlikler tarafından dikkate alınmadıkça, bu konudaki mesajların yaygınlaştırılmasına olanak yoktur. Ayrıca Sağlık Personeli için Tütün Kontrolu Uygulama Kılavuzu (Code of Practice on Tobacco Control for Health Professionals) benimsendiği takdirde, uluslararası örgütler ulusal kuruluşlara destek sağlayabilir. Üyelik mekanizmaları aracılığı ile tütünle ilgili konuları kendi özel gruplarında öne çıkarabilir, çeşitli konferanslarında ana konu haline getirebilirler ve Tütün Kontrolu Çerçeve Sözleşmesinin uygulanması bakımından destek sağlayabilirler. Daha önce değinildiği gibi Uygulama Kılavuzu, Ocak 2004 tarihinde bir grup sağlık meslek birliğinin DSÖ'de bir araya geldiği resmi olmayan bir toplantıda geliştirilmiştir. Kılavuzda 14 madde halinde (Kutu 4) sağlık örgütlerinin tütün bağımlılığının tedavisi ve sigaranın bırakılması konularındaki potansiyel rolü, sigarasız bir meslek uygulaması amacına yönelik olarak rehberlik ve çeşitli etkinlikler belirtilmektedir. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ KUTU 4. Sağlık Meslekleri Örgütleri İçin Tütün Kontrolu Uygulama Kılavuzu Önsöz: Tütün kullanımını azaltmak ve tütün kontrolu konusunu ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde bir halk sağlığı gündemi haline getirmek için sağlık meslek örgütleri şunları yapmalıdır: 1. Üyelerini, sigara içmeyen rol modeli olmaları ve sigarasız bir kültür yaratmaları konusunda desteklemek 2. Üyelerinin tütün kullanım davranışlarını ortaya koymak için araştırmalar yapmak ve uygun politikaları geliştirmek 3. Kendi örgütlerinin bütün binalarını ve her türlü etkinliklerini “sigarasız” hale getirmek ve üyelerini de bu yönde desteklemek 4. Sağlıkla ilgili bütün kongre ve konferanslarda tütün kontrolunu gündeme koymak, 5. Üyelerine, bütün hastalarına sigara alışkanlıklarını ve tütün dumanı maruziyetlerini sormalarını ve sigara kullananları, ikna edici bilgiler vererek sigarayı bırakmaları konusunda yönlendirmelerini ve bu konuda uygun bir izleme programı yapmalarını tavsiye etmek 6. Sağlıkla ilgili kuruluşları ve eğitim merkezlerini, eğitim müfredatlarında sigara konusuna yer vermeleri ve bu konuda sürekli eğitim programı yapmaları konusunda etkilemek 7. 31 Mayıs Dünya Tütünsüz Günü etkinliklerine aktif olarak katılmak 8. Tütün endüstrisi tarafından yapılacak parasal veya diğer şekillerdeki her türlü desteği red etmek ve üyelerini bu yönde desteklemek 9. Tütün endüstrisi ile bir sözleşmeye dayalı ticari veya diğer herhangi türlü etkileşim konularında belirgin bir politikaya sahip olmak 10. Kendi kuruluşlarında tütün ürünlerinin satışına izin vermemek ve üyelerini de bu yönde desteklemek 11. Hükümetlerini FCTC'nin imzalanması, onaylanması ve uygulanması konularında aktif olarak desteklemek 12. Özel olarak tütün kontrolu konularında kullanılmak üzere belirli bir bütçe ayırmak 13. Sağlık profesyonelleri arasında tütün kontrolu konulu iletişim ağlarına aktif olarak katılmak 14. Kamuya açık mekanlarda “sigarasızlık” kampanyalarına aktif destek vermek. DSÖ'de 28-30 Ocak 2004 tarihinde yapılan Sağlık Profesyonelleri ve Tütün Kontrolu toplantısında hazırlanmış ve imzalanmıştır. Fazla bilgi için: www.who.int/tobacco/codeofpractice/en/ TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Uluslararası sağlık meslekleri birliklerinin tütün kontroluna özel olarak odaklanmalarına ilişkin örnekler Eczacılar Ağustos 2003 tarihinde Helsinki'de “Tütün Karşıtı Eczacılar Global Ağı (Global Network of Pharmacists Against Tobacco) kurulduktan sonra Uluslararası Eczacılar Federasyonu (UEF; International Pharmaceutical Federation) sigara bırakma konusunda pek çok etkinlik içinde yer almıştır. Avustralya'nın Sidney kentinde 2003 yılında yapılan UEF kongresi sırasında UEF, Tütünsüz bir Gelecek için Eczacıların Rolü (Role of the Pharmacists in Promoting a Tobacco Free Future) konusunda bir politika metnini kabul etmiştir. Metinde eczacılık birlikleri ve eczacıların, kişilere sigarayı bırakma konusunda yardım etmeleri tavsiye edilmektedir. Politikada yer alan hususların uygulanması bakımından UEF Konseyi, bütün üye kuruluşların eczacıları harekete geçirmeleri için birlikte çaba göstermeleri konusunda fikir birliği oluşturmuştur. Bu paralelde, 31 Mayıs 2004 tarihindeki Dünya Tütünsüz Günü (World No Tobacco Day) sırasında eczacılar global düzeyde bir kampanya düzenlemişlerdir. UEF kampanya için şu hazırlıkları yapmıştır: • • • • • • • • • UEF başkanından bir mektup Tütünsüz bir Gelecek için Eczacıların Rolü konusunda bir politika metni Sigaranın bırakılması konusunda eczacıların rolü konulu basın bildirisi UEF etkinliklerinden örnekler New Orleans'ta yapılacak olan bir sonraki toplantının duyurulması UEF üyesi olan kuruluşların etkinliklerinden örnekler verilmesi Tütün Kontrolu Çerçeve Sözleşmesinin (TKÇS) imzalanması, onaylanması ve uygulamaya geçirilmesi için sağlık bakanlarına mektup yazılması TKÇS için açıklayıcı bir kitapçık hazırlanması TKÇS ile ilgili güncel durumun açıklanması 2004 yılı Dünya Tütünsüz Günü münasebetiyle 15 üye örgüt etkinliklerini açıkladılar. UEF, 2004 yılı Ocak ayında DSÖ tarafından düzenlenen “Sağlık Meslek Örgütleri ve Tütün Kontrolu” konulu bir toplantıya katıldı. Bu toplantıda açıklanan uygulama kılavuzunu UEF daha önce benimsemiş ve üyesi olan kuruluşlara dağıtmıştı. UEF'nun New Orleans'taki 64. kongresi sırasında 7 Eylül 2004 tarihinde yapılan Tütün Karşıtı Eczacılar Global Ağı (Global Network of Pharmacists Against Tobacco) toplantısına 20 ülkeden 70 eczacı katıldı. Toplantıda sigarayı bırakma konusunda eczacıların rolü ile ilgili ulusal ve yerel girişimler tartışıldı. Ayrıca eczanelerde sigara satılmaması ve sigara içilmemesi konusunda çağrı yapmak üzere bir bildiri yayınlandı. Basın toplantısı sırasında da eczacıların, müşterilerinin sağlığını koruma amacında olduklarına işaret edildi. Eczanelerde sigaranın elimine edilmesinin, halkın sağlığının yararına olduğu ve kolaylıkla yapılabilir bir uygulama olduğu belirtildi. Bugüne kadar Tütün Karşıtı Eczacılar grubuna 332 katılım oldu ve e-mail yolu ile bu kişiler arasında sigarayı bırakma konusunda eczacı rehberi, eğitim materyali, nikotin replasman tedavisi (NRT), eczanelerde tütün ürünlerinin satışının yasaklanması, TKÇS ile ilgili duyarlık artırma amacı ile yerel kampanyalar yapılması gibi değişik konularda bilgi iletişimi yapıldı. Gruba eczacıların yanı sıra diğer sağlık personeli ile sağlık muhabirleri, araştırmacılar, öğrenciler ve DSÖ çalışanları katılmaktalar. Kaynak: www.pharmacistsagainsttobacco.org TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Diş hekimleri Dünya Diş Hekimleri Federasyonu (DDF; World Dental Federation) ulusal diş hekimleri birliklerinin federasyonudur. Federasyonun öncelikli rolü diş hekimlerini bir araya getirmek, diş hekimliğini uluslararası düzeyde temsil etmek ve bütün insanların ağız sağlığını en üst düzeye yükseltmek için bilgi alış verişini geliştirmektir. DDF tütün kontrolu alanında DSÖ, Tütünsüz Girişim (Tobacco-free Initiative) ve CDC (Centers for Disease Control and Prevention) tarafından yapılan Global Sağlık Meslekleri Araştırmasına (Global Health Professionals Survey) aktif olarak katmıştır. Bu araştırmanın amacı diş hekimliği, eczacılık, tıp fakülteleri ve hemşirelik okullarının öğrencileri arasında tütün konusunda çalışmalar yapmaktır. Konu ile ilgili ön çalışma DSÖ'nün altı bölgesinde sürdürülmekte olup sonuçlarının Mayıs 2005 tarihinde alınması beklenmektedir. DDF Ocak 2004 tarihinde DSÖ tarafından düzenlenen, Sağlık Meslekleri Kuruluşları ve tütün kontrolu konulu bir toplantıya katılmıştır. DDF Asamblesi tütün kontrolu konusundaki uygulama kılavuzunu (code of practice) resmi belge olarak onaylamıştır. Eylül 2004 tarihinde Hindistan'ın Yeni Delhi kentinde yapılan Dünya Diş Sağlığı Kontrolu Kongresi sırasında ağız kanserleri ve pre-kanseröz oluşumlar konuları bir bütün gün süren oturumda tartışılmıştır. Hintli ve uluslararası uzmanlar ağız kanserleri ile tütün kullanımı arasındaki ilişkiye işaret etmişlerdir. Kaynak: http//: www.fdiworldental.org/public_health/4_3activities.html Hemşireler Uluslararası Hemşirelik Konseyi (UHK; International Council of Nurses) aralıklarla, sağlık ve sosyal alanlardaki güncel konularla ilgili olarak hemşirelik mesleği açısından uluslararası görüşlerin yer aldığı kaynak bilgiler (fact sheet) yayınlar. “Tütünsüz bir Yaşam İçin Hemşireler” başlıklı yayında şu görüşlere yer verilmektedir: i) koruyucu çalışmalar bakımından hemşireler ön saflardadır, ii) hemşireler, diğer hemşirelere yardımcı olurlar, iii) hemşireler halk sağlığı ile ilgili politikalara katkıda bulunurlar. Hemşireler her gün çeşitli ortamlarda milyonlarca insanla karşılaştıkları için sigaradan korunma ve sigarayı bırakma konularındaki etkinlikler bakımından özel bir konuma sahiptirler. Bu ilişkiler sırasında hemşireler sigara kullanma durumunu saptayabilirler, sigara kullanımının sağlık üzerindeki etkileri konusunda bilgi verebilirler, sigarayı bırakma konusunda yardımcı olabilirler. Bu yüzden hemşireler nikotinin yol açtığı fiziksel ve psikolojik bağımlılık ile tütün kullanımının insanların sosyal yaşamlarında oynadığı rol hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Sağlık profesyonelleri sigara içenleri yargılamadan ve suçlama yapmadan pozitif bir ortam yaratarak sigarayı bırakmalarını desteklemelidir. UHK bütün dünyada tütün kontrolunda hemşirelerin ön saflarda yer almasını istemektedir. Hemşireler ve hemşirelik birlikleri kendilerinin tütün mücadelelerinde de birbirlerine destek olabilirler. UHK tarafından yapılmakta olan bir araştırmada ulusal hemşire birliklerinin sigarayı bırakma yöntemleri ile ilgili olarak profesyonellere eğitim sağlamadığı ortaya konmuştur. Hemşireler, kadın ve gençlik dernekleri, medya, okullar, hükümet ve tütünsüz yaşamı tercih eden diğer gruplar gibi çok sayıda değişik meslek grupları ile işbirliği yapabilir. UHK, 2004 yılı Ocak ayında DSÖ tarafından düzenlenen Sağlık Meslekleri Kuruluşları ve tütün kontrolu konulu bir toplantıya katılmıştır. Mart 2004 tarihinde de UHK, sağlık meslek örgütleri için hazırlanmış olan uygulama kılavuzunu (code of practice) imzalamış ve dünya çapında bütün hemşirelik birliklerine göndererek bu kılavuzda belirtilen uygulamaları yerine getirmelerini istemiştir. Kaynak: http//www.icn.ch/matters_tabacco_print.htm TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Doktorlar Tıp etiği konusunda mümkün olan en yüksek standartları oluşturmaya çalışan Dünya Tabipleri Birliği (DTB; World Medical Association) doktorlara yönelik olarak bildirge (declaration), nihai rapor (resolution) ve bildiriler (statement) yolu ile tıbbi etik konularında rehberlik yapmaktadır. Bu dokümanlar değişik ülkelerin hükümetleri, tabip birlikleri ve diğer uluslararası kuruluşlar bakımından da yararlı rehberlerdir. Dünya Tabipleri Birliği, Avusturya'nın Viyana kentinde Eylül 1988 tarihinde yapılan 40. genel kurulunda, Tütün Kullanımının Sağlık Üzerindeki Etkileri konusunda bir bildiriyi kabul etmiştir. Bu bildiri Kasım 1997 tarihinde Hamburg'da yapılan 49. Genel Kurulda genişletilmiştir (amended). DTB Ulusal Tabip Birliklerini bugüne kadar bu konuda bir adım atmamışlarsa, hızla aşağıda sıralanan etkinliklerde yar almaya davet etmektedir: i) Sigara içilmesine ve tütün ürünleri kullanımına karşı bir politikanın benimsenmesi ve bu politikanın yayılması için çaba gösterilmesi, ii) DTB kararı ile uyumlu olarak Ulusal Tabip Birliği'nin bütün sosyal ve iş toplantıları ile törenlerinde sigara içilmesinin yasaklanması, iii) Sağlık profesyonellerinin ve halkın, sigaranın zararları konusunda eğitimi için programlar geliştirilmesi. Çocuklar ve ergenlerin tütün kullanmasının önüne geçmek amacı ile yapılacak programlar bu anlamda büyük önem taşımaktadır. Sigara ve diğer tütün mamullerini kullanmayanların, tütün kullanıcılarını ikna etmeleri amacı ile hazırlanacak programlar da çok önemlidir, iv) Doktorların, sigara kullanmamak suretiyle rol modeli olmaları ve sigara kullanımın yol açtığı hasarların topluma anlatılması bakımından çaba göstermeleri yönünde desteklenmesi. Hastaneler ve bütün sağlık kuruluşlarında sigara içilmemesi için çaba gösterilmesi, v) Tıp fakülteleri, araştırma enstitüleri ve bireysel araştırıcıların, tütün endüstrisinden gelebilecek her türlü destek ve sponsorlukları kabul etmekten uzak durmaları, vi) Yasal düzenlemelerin hazırlanması çalışmalarına katılma ve bu düzenlemelerde şu hususların yer alması yönünde çaba gösterilmesi: a) tütün ürünlerinin paketlerinin ve tütün reklam ve tanıtımının yapıldığı her türlü materyal üzerine sağlık uyarılarının yazılmasının sağlanması, b) kamuya açık alanlarda, toplu taşıma araçlarında, ticari hava yollarında, okullarda, hastane ve her türlü sağlık tesislerinde sigara içilmesi bakımından sınırlamalar konulması, c) tütün ürünlerinin satış ve pazarlanması ile ilgili tanıtım programlarına kısıtlama getirilmesi, d) satış noktaları dışında hiçbir yerde sigara tanıtımının yapılmaması, e) çocuk ve ergenlere sigara satışının yasaklanması, f) ülke içi uçuşlar dahil olmak üzere bütün ticari uçuşlarda sigara içilmesinin ve hava alanlarında tütün ürünlerinin gümrüksüz olarak satışının yasaklanması, g) tütün ve tütün ürünlerine yönelik devlet desteğinin yasaklanması, h) tütün ürünlerinin kullanımı ve tütün kullanımının yol açtığı sağlık sorunlarının sıklığına ilişkin araştırmalar yapılmasının sağlanması, bu konularda toplumun eğitimi için materyal hazırlanması, i) halen mevcut olmayan, yeni üretilecek bir tütün ürününün tanıtım, dağıtım ve satışının engellenmesi, j) sağlık harcamalarını karşılamak amacı ile tütün ürünlerinden alınan vergilerin artırılması. DTB tütün kullanımının kontrolu bakımından zaman zaman basın bültenleri de yayınlamaktadır. Kaynak: http://www.wma.net/ TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Diğer sağlık personeli Dünya Sağlık Meslekleri Birliği (WHPA; World Health Professional Alliance), kurulduğu 1999 yılından beri tütün karşıtı etkinlikler de dahil olmak üzere çeşitli konularda önemli roller oynamıştır. WHPA, Uluslararası Diş Hekimleri Birliği (International Dental Federation) ve Dünya Fizik Tedavi Konfederasyonu (World Confederation for Physical Therapy) ile birlikte tütünsüz bir dünya hedefi için yapılacak tütün savaşında güçlerin birleştirilmesini istemektedir. WHPS hükümetleri şu açılardan desteklemektedir: tütün reklam ve tanıtımını yasaklayıcı politikalar geliştirilmesi, bütün tütün ürünlerinin üzerine dikkat çekici ve ciddi uyarılar yazılması, kamuya açık alanlarda ve bütün ticari uçuşlarda sigara içilmesinin yasaklanması, tütün kullanımına karşı halk eğitimi kampanyaları düzenlenmesi, tütün üreticilerinin başka ürünlere yönelmesi bakımından desteklenmesi. 1999 yılı Dünya Tütünsüz Günü münasebetiyle WHPA ulusal sağlık meslekleri birliklerine şu önerilerde bulunan bir bildiri yayınlamıştır: i) tütün kullanımı ile savaş için güçlerini birleştirmeleri ve tütünsüz bir dünya için aktif olarak çaba göstermeleri, ii) sigara mücadelesi yapan diğer kuruluşlarla işbirliği yaparak tütün kullanımının zararlarını gündeme getirmeleri ve tütün kullanımının azaltılması, desteklenmemesi ve ortadan kaldırılması yönünde hükümetlerin dikkatinin çekilmesi, iii) hükümetlerinin tütün ürünleri reklam ve tanıtımının yasaklanması konusunda desteklenmesi, tütün ürünlerinin paketleri üzerine dikkat çekici ve ciddi uyarı yazıları yazılmasının sağlanması, kamuya açık alanlarda ve bütün ticari uçuşlarda sigara içilmesinin yasaklanması, tütün kullanımına karşı halk eğitimi kampanyaları yapılması, tütün üreticilerinin ürün değiştirmeleri yönünde desteklenmesi. Bildiri ayrıca sağlık profesyonellerini şu bakımlardan uyarmaktadır: i) kendi çalıştıkları yerlerde ve ulusal birliklerin her türlü toplantılarında sigara içilmesinin yasaklanması, ii) sigarasız hastane ve sigarasız sağlık kuruluşları konusunun yaygınlaştırılması, iii) sağlık profesyonellerinin ve halkın tütün kullanımının sağlık zararları konusunda eğitilmeleri için programlar geliştirilmesi, iv) sağlık profesyonellerinin sigara içmeyen rol modelleri olmaları konusunda desteklenmesi, v) tütün ürünlerinden alınan vergilerin artırılması ve bu yolla elde edilecek gelirlerin sağlık bakımına yönelik olarak kullanılmasının sağlanması için lobicilik yapılması ve hem kendilerinin hem de birliklerinin, kendilerini tütün firmalarından uzak tutmalarının sağlanması. Kaynak: http//www.whpa.org/whpa.htm TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ ULUSAL BİRLİKLER DÜZEYİ Ulusal sağlık profesyonelleri birliklerinin hem kendi kuruluşlarında hem de kuruluşları dışında sorumlulukları vardır. Kendi kuruluşlarında üyleri arasında bu konuda duyarlılığı artırmalıdırlar. Önceden yüksek düzeyde duyarlılık varsa bilimsel araştırma sonuçlarını, sigara bırakma ile ilgili yeni gelişmeleri ve politikalardaki yenilikleri üyeleri ile paylaşmalıdır. Üyeler arasında yeterli duyarlılık yoksa bu konudaki bilimsel kanıtları, politikaları, konunun ekonomik yönlerini kapsamlı şekilde üyelerine anlatmalıdır. • Sigara içen üyelerini sigarayı bırakmaları konusunda desteklemek, hastalarını sigarayı bırakmaları konusunda desteklemeyi öğretmek • Tütün endüstrisi tarafından yapılan yatırımları ve bu konudaki planlarını izlemek • Çeşitli etkinlikler ve kongreler için tütün endüstrisi tarafından sağlanacak destekleri, onların konuşmacı olarak katılımlarını red etmek • Birlik veya derneklerini tütün endüstrisinin etkilemesine karşı korumak. Ulusal sağlık organizasyonları kendi üyeleri dışında da şunları yapabilir: Profesyonel organizasyonler şunları yapmalıdır: • Sağlık profesyonelleri arasında sigara kullanım sıklığı ve sigara kullanımına karşı tutumları konularında araştırmalar yapmak • Araştırma sonuçlarını üyeleri arasında yaymak • Ulusal organizasyon içinde tütün grubu oluşturmak. Bu grup, üyelerle yapılan toplantılarda tütün kontrolu ile ilgili çeşitli konularda kararlar alabilir, üyeler arasında bu konularda lobicilik yapabilir • Tütün kontrolu konusunda ulusal bir politikanın formulasyonu çalışmalarına katılmak • Diğer sağlık organizasyonları ile tütün kontrolu konusunda işbirliği yapmak, ortak hedefler belirleyerek kaynakları ortaklaşa kullanmak • Basın kuruluşlarından amaca yönelik olarak yararlanmak • Tütün kontrolu konularında politikacılarla birlikte çalışmak, onları tütün kontrolu konularındaki toplantılara katılmaları yönünde desteklemek • Üyelerini tütün konusunda eğitmek • Organizasyonun bütün kuruluşlarını ve toplantılarını “sigarasız” hale getirmek • Sağlık kuruluşlarında “sigarasızlık” politiksının yerleşmesi için çaba göstermek • Kuruluşun dergilerine ve diğer yayın organlarına tütün kontrolu konularının girmesini sağlamak • • Üyelerini sigaranın bırakılması konusunda eğitmek, üyelerine bu konudaki en son bilgileri ulaştırmak ve bu yöntemlerin maliyet-etkin olduğunu belirtmek Sağlık profesyonellerini tütün kontrolu konularında eğitmek ve bu konuda öğrencileri motive etmek • Ülkedeki tütün kontrolu profilini ortaya koyacak çalışmalar yapmak, tütün kontrolu konusunda öncelikleri tespit etmek • Basın toplantılarında organizasyonu temsil • edecek olan üyeleri tütün kontrolu ile ilgili değişik konularda eğitmek • Bu konulardaki yasal kovuşturma konularını izlemek, üyelerini yasal konuları izlemeleri yönünde eğitmek Sigara bırakma konusundaki danışmanlık hizmetlerinin sigorta şirketleri tarafından karşılanması konusunda lobicilik yapmak. TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Ulusal sağlık meslek birliklerinin tütün kontrolu konusundaki çabalarından bazı örnekler Eczacılar Hindistan Eczacılar Birliği (IPA; Indian Pharmacist Association) “Sigaraya karşı Avrupa Eczacıları çalışması” ile bağlantılı olarak 2001 yılında EUROPharm Forumu düzenledi. Çalışmaya toplum eczacıları (community pharmacists), diğer alanlarda çalışan eczacılar ve eczacılık öğrencileri katıldı. Çalışmada eczacıların sigara içme ve dumasız tütün kullanımı konularındaki tutumları incelendi. Sorular arasında “sigara konusundaki bilgileriniz yeterli mi?”, “sigaradan korunma ve sigaranın bırakılması konuları eczacılık eğitimi içinde yer almalı mı?”, “hükümet veya devlet tarafından yapılmış olan yasal düzenlemeleri biliyor musunuz?”, “hastalarınıza/müşterilerinize sigarayı bırakmaları konusunda tavsiyede bulunuyor musunuz/bulunacak mısınız?”, “hastalarınıza/ müşterilerinize sigara bırakma ile ilgili bilgi verme konusunda gönüllü müsünüz?”, “sigarayı bırakmak isteyen hastalarınız/müşterilerinize sigara bırakma kursları yapma konusunda gönüllü müsünüz?”, “hastalarınıza/müşterilerinize NRT konusunda bilgi veriyor musunuz?”, “tütünsüz bir gelecek sağlamak için yapılacak savaşta bir rol oynayacağınızı düşünüyor musunuz?” şeklinde sorular vardı. IPA 2003 yılında Ulusal Eczacılık Haftası kampanyası için materyal geliştirme konusunda toplanan bilgileri kullandı. Haftanın ana konusu “tütünsüz bir gelecek için eczacılar” idi. Hazırlanan materyal 10000 eczacıya ve bilim adamına, 65 bölgesel ve yerel şubeye ve 500 öğrenciye dağıtıldı. 2003 yılındaki Ulusal Eczacılık haftasında bölgesel ve yerel düzeyde anket, boyama (rangoli), NRT kursları, seminer, yarışlar gibi çeşitli etkinlikler yapıldı. Gazeteler, televizyon ve diğer medya kuruluşları aracılığı ile toplum tütün kontrolu ile ilgili olarak eczacıların rolü konusunda duyarlı hale getirildi. Sonuçta ulusal birlik “Tütünsüz bir Gelecek için Eczacılar” konusunda bir rehber hazırlamaya ve uygulamaya karar verdi. Kaynak: Presentation on Pharmacists for promoting a future free of tobacco in India by M.V. Siva Prasad and Prafull D. Sheth, SEARPharm Forum, New Delhi, India, 7 September, 2004. (http://www.fip.org/pharmacistsagainsttobacco/activities.htm) Diş hekimleri 1992 yılında doktorlar ve diş hekimlerinin işbirliği ile toplumu sigaranın zararlarından korumak amacı ile Tütün Kontrolu için Japon Diş Hekimleri Birliği kuruldu. Birliğin üyeleri sigara içmeyen ve tütün mamullerinin üretim, satış ve kullanımını desteklemeyen doktorlar ve diş hekimleri ile öğrencilerden oluşuyordu. Kaynak: http:/www.d2dion.ne.jp/-nonsmoke/english.htm TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ Doktorlar Avustralya'da önlenebilir hastalık ve ölüm nedenlerinin başında sigara gelmektedir. Bu nedenle toplumu sigaranın zararlarından korumak için gerekli önlemleri alma konusunda hükümeti ve ilgili tarafları ikna etmek, Avustralya Kanser Konseyinin temel işlevleri arasında gelmektedir. Bu çabalara katkı olmak üzere Avustralya Kanser Konseyi ve Ulusal Kalp Vakfı Aralık 1998 tarihinde tütün kontrolu ile ilgili 10 alanda strateji belirlemek üzere Ulusal Konsensus sağlayan toplantı düzenledi. Daha sonra uzmanlar grubu bu konudaki öncelik alanlarını belirleyen çalışma yaptılar. Sonuçta Avustralya tütün kontrolu politikası öncelikler esasına dayalı araştırmalar şeklinde belirlenmiştir. Kaynak. http:/www.cancer.org.au/content.cfm?randid=907897 Hemşireler ABD'de hemşireler öteden beri sağlık meslekleri arasında en fazla sigara içen gruptur. Sağlık meslekleri arasında en büyük grubu oluşturmaları nedeniyle hemşireler Sağlıklı Toplum 2010 hedefleri doğrultusunda çok büyük bir potansiyele sahiptir. Ocak 2004 tarihinde Amerikan Hemşirelik Kolejleri Birliği, Amerikan Hemşireler Vakfı/Amerikan Hemşireler Birliği ve Etnik Azınlık Hemşireleri Ulusal Birliği, Robert Wood Johnson Vakfının desteği ile “Tütünsüz Hemşireler Girişimi” başlattılar. Bu girişim sigara içen hemşirelere destek sağlama ve hemşireler arasında tütün kullanımını azaltma, hemşirelerin sigara bırakma çalışmalarına daha aktif katılımlarını sağlamaya yönelik haberleşme ağı oluşturma amacı ile yapılan ilk girişimdir. Tütünsüz Hemşireler Girişiminin misyonu, hemşirelerin tütün kontrolu konusundaki dirençlerini (eğitimsizlik, hemşireler arasında sigara içenlerin bulunması ve hemşirelerin liderlik konusundaki yetersizliği gibi nedenlere bağlı) azaltmak ve onların tütün kontrolu konusunda daha aktif olmalarını sağlamaktır. Hemşireler sigarayı bırakma, tütün kullanımının önlenmesi ve sigara dumanından pasif etkilenmenin önlenmesi konularında eğitilmelidir. Tütünsüz Hemşireler Girişimi bu misyonunu şu yollarla yerine getirir: 1) Hemşireler ve öğrencilerin sigara bırakma konusunda desteklenmesi ve onlara bu yönde yardım edilmesi 2) Hasta bakımında kullanılmak üzere tütün kontrolu konusunda kaynak sağlanması 3) Hemşirelerin tütünsüz bir toplum sağlanması yönünde güçlendirilmesi. Tütünsüz Hemşireler Girişimi ayrıca şunları da yapmalıdır: 1) Sigara bırakma konusunda hemşirelere özel web tabanlı müdahale 2) Eğitim amaçlı kullanılmak üzere ve basın için materyal sağlama 3) Tütün kontrolu konusunda hemşirelerin rolü konusunu güçlendirmek üzere hemşire liderleri arasında ulusal düzeyde bir zirve yapılması. Bu program diğer önemli halk sağlığı konularında hemşireler eliyle yapılacak çalışmalarda da kullanılabilir. Kaynak: www.tobaccofreenurses.org TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ YEREL SAĞLIK HİZMETLERİ DÜZEYİ Hastalara yönelik sigara bırakma çalışmalarına ek olarak sağlık meslek birlikleri geniş toplum kesiminde çeşitli yönlerden etkinlikler yapabilir. Yerel şubelerde bir sağlık personeli tütün kontrolu konusunda çeşitli çalışmalar yapmak üzere belirlenebilir: Okul ziyaretleri yapılarak tütünün etkileri ve endüstri taktikleri konusunda öğrenciler, personel ve velilerle görüşmeler yapılabilir Okul, hastane, restoran, ofis, mağaza, kamu ulaşımı ve eğlence yerlerinin dumansız ve sigarasız olması konusunda kampanyalar yapılabilir Sigara bırakma konusunda özel günler organize edilebilir Sigara reklamlarının yasaklanması konusunda yerel yönetimler ikna edilmeye çalışılabilir Çocuklara sigara satışının yasaklanması gibi çeşitli konularda mevzuata uyumu artırıcı çalışmalar yapılabilir Tütünün zararlarının açık olarak anlatıldığı ve çözüm yollarının tartışıldığı toplantılara politikacılar davet edilebilir ve bu konuların basında geniş şekilde yer almasını sağlamak için çalışmalar yapılabilir İş sağlığı ve çevre sağlığı gibi konulardaki eğitim çalışmalarına katılmak suretiyle tütün kontrolu konuları çeşitli gruplara anlatılabilir, bu konularda gazetelere düzenli olarak yazılar gönderilebilir, radyo ve televizyon konuşmaları yapılabilir Çeşitli gruplarda tütün kullanımını yönlendirebilmek için sigaraya bağlı hastalık sıklığının ortaya konması, toplum eğitimi, endüstri taktiklerine müdahale, akademik kuruluşlara tütün endüstrisi desteğinin, halk sağlığı bakımından yol açacağı zararlar gibi konularda araştırmalar yapılabilir Tütünün neden olduğu hastalıklar konusunda ceza yaptırımlarına destek olmak üzere uzman bilirkişilik yapılabilir. BİREYSEL SAĞLIK PROFESYONELLERİ DÜZEYİ Sağlık profesyonelleri sigara içmeyen rol modeli oluşturmalı ve arkadaşlarını da bu yönde davranmaları için desteklemelidir. Çevresinde sigara içen arkadaşlarını yargılamadan onların sigarayı bırakmasına yardım etmeli ve onların da sigara içmeyen rol modeli olmalarını sağlamalıdır Sağlık profesyonelleri, arkadaşlarının da tütün bağımlılığının bir hastalık olduğu görüşünü kabul etmesini sağlamalı, sigara içenlerin zayıf karakterli kişiler olmadığı, onların sağlık sorunları olduğu ve tedaviye gereksinim duydukları görüşünü benimsetmeye çalışmalıdır Sağlık profesyonelleri günlük çalışmaları sırasında her fırsatta sigaranın bırakılması konusunda danışmanlık yapmalıdır. Bu danışmanlık yargılayıcı değil destekleyici olmalıdır. Bölgesel düzeyde katılımın bir örneği Ontario Diş Hekimleri Birliği 6400 üyesi ile örnek bir diş hekimliği hizmeti vermektedir. Ontario'daki diş hekimlerinin %80'den fazlası birliğin gönüllü üyesidir. Birlik Ontario'daki diş hekimliği hizmetlerinin temel kaynağı durumundadır ve 1987 yılından beri ağız ve diş sağlığı konusunda duyarlık artırma çabasındadır. Diğer sağlık meslekleri, hükümet ve özel sektör ile işbirliği halinde birlik, en üst düzeyde ağız ve diş sağlığı hizmeti vermektedir. Birlik 1987 yılından itibaren kararlı bir şekilde sigarasız işyeri TÜTÜN KONTROLUNDA SAĞLIK PROFESYONELLERİNİN ROLÜ politikası uygulamaya başlamış, sigara reklamlarının yasaklanması, toplu bulunulan yerlerde sigara içilmesinin yasaklanması ve çiftçilerin tütün yerine başka ürünlere yönelmesinin sağlanması için girişimlerde bulunmuştur. Daha sonra sigara dumanından pasif etkilenme konusuna da dikkat çekilmeye başlanmıştır. Birlik 2000 yılında Ontario Tabipleri Birliği ve Ontario Eczacılar Birliği ile işbriliği yaparak üyelerine Klinikte Tütün Müdahalaesi (CTI; Clinical Tobacco Intervention) konusunda eğitim programları sağlamıştır. Üyelere bu konularda eğitim verilmiş, kaynak eğitim materyali sağlanmış ve bu şekilde üyelerin hastalarına sigarayı bırakma konusunda daha fazla destek olmaları sağlanmıştır. Birlik üyeleri şimdi rutin olarak dişlerde renk değişikliği, nefesin fena kokması (halitozis) diş eti hastalıkları gibi sigaraya bağlı erken belirtiler konusunda hastalarının dikkatini çekmektedir. Birlik, Ulusal Sigara içmeme Haftası (17-21 Ocak 2005) münasebetiyle ağız kanseri ve diğer ağız ve diş hastalıkları riskinin azaltılması konularında eğitici etkinlikleri yapmıştır. Kaynak: www.oda.on.ca/pub-1897.asp Sağlık profesyonellerinin tütün kontrolu çalışmalarına katılması için fırsatlar Tütün kontrolu konusunda yerel, bölgesel ve ulusal düzeyde yazılar yaz Tütün kontrolu çalışmalarına destek olmak amacı ile milletvekillerine mektup, telefon ve e-mail ile ulaşmaya çalış Tütün kontrolu konusundaki yerel örgütlere katıl İşyerinde tütün kontrolu konusunda duyarlık artırmak amacı ile komiteler oluştur, sigara bırakma çalışmaları yap Sigara bırakma ile ilgili harcamaların sigorta şirketleri tarafından karşılanmasını sağlamak için çalışmalar yap Bütün hastaların sigara alışkanlığını sor Sigara bırakma konusundaki gelişmeleri izleyerek güncel uygulamaları öğren Tütün ürünleri ile ilgili düzenlemeler bakımından hükümeti etkilemeye çalış Sigaradan alınan vergilerin artırılması ve buradan sağlanacak gelirin bir bölümünün sigara mücadelesinde kullanılması için çaba göster Kamuya açık yerlerde sigara içilmesinin yasaklanması için çaba göster Tütün kontrolu konusunda müdahale için alternatif yollar bulmaya çalış; örneğin pediatrik bakım veya evde bakım gibi konular Tütün kontrolu çalışmalarını günlük çalışmalar içine sokmaya çalış; örneğin ana-çocuk sağlığı hizmetleri, birinci basamak sağlık hizmetleri, acil hizmetler gibi Sağlık çalışanları arasında sigara kullanım sıklığı, sigara bırakma gereksinimi ve değişik ortamlardaki müdahalelerin etki düzeyini belirleme konularında çalışmalar yap Tütün kontrolu konusunda politika geliştir ve uygulamaya çalış. Örneğin sağlık kuruluşlarında sigarasızlık politikası olabilir Tütün kontrolü konusunda çalışmalar yapmak için diğer kuruluşlarla işbirliği yap Sağlıkla ilgili okulların eğitim programına sigaranın zararları, sigara mücadelesi, sigara bırakma ve pasif etkilenmenin önlenmesi konularının eklenmesini sağla.
