Çevresel hesaplar

Transkript

Çevresel hesaplar

T.C. BAŞBAKANLIK
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU
ÇEVRESEL VE EKONOMİK SU
HESAPLARI SİSTEMİ
Gülsevil BAHÇELİ
Türkiye’de Ulusal Su Bilgi Sistemleri Teknik Çalıştayı
ANKARA
Tarım ve Çevre İstatistikleri Daire Başkanlığı
Çevre İstatistikleri Grubu /Çevresel Hesaplar Takımı
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
•
•
•
•
•
•
•
İçerik
Çevresel hesaplar
Su için ekonomik ve çevresel hesaplar
Fiziksel akış hesapları
Emisyon hesapları
Hibrid hesaplar
Aktif hesapları
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) çalışmaları
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Çevresel hesaplar
Fiziksel ve ekonomik çevresel bilgi
Çevre istatistikleri genellikle bir soru
veya problemin cevabını bulmak üzere
geliştirilmiştir.
Tüm bilgileri biraraya getirmek zordur.
Bilgileri birbiri ile ilişkilendirmeden ve
özellikle ekonomik istatistiklerle
birleştirmeden, tüm resmi görmek her
zaman kolay değildir.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Çevresel hesaplar
Birleştirilmiş çevresel bilgi
Çevresel hesap sistemleri
- resmin bütününü görmemizi sağlar,
- veri boşluklarının tanımlanmasını sağlar,
- diğer istatistiklerle özellikle ekonomik
istatistiklerle bağlantı sağlar.
Terminoloji, her zaman çevre istatistikçileri,
bilim adamları ve politikacılar arasında
uyumlu değildir.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Çevresel hesaplar
Çevresel hesapların güçlü yanları
• Birbirine entegre edilmiş veri/bilgi çevresel ve ekonomik analiz
yapılmasını sağlar. (sürdürülebilir kalkınma göstergelerini tamamlar,
modelleme)
• Kapsamlı, uyumludur ve düzenli üretilebilir.
• Çevresel maliyetlerin parasal olarak değerlendirildiği bir sistem
sağlar.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Elkitabı/Rehber dokumanlar
• Integrated Environmental and Economic Accounting 2003
(Birleşmiş Milletler, Avrupa Komisyonu, Uluslararası Para fonu, OECD ve Dünya Bankası)
• System of Environmental and Economic Accounting for Water
(2003’te çalışma grubu oluşturulmuş, 2006 yılında tamamlanmış)
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Su için Ekonomik ve Çevresel Hesaplar
İki kısım altında 9 bölümden oluşuyor.
1. Kısım
Bölüm 1. Giriş
Bölüm 2. Su hesapları çerçevesi
Bölüm 3. Fiziksel arz ve kullanım tabloları
Bölüm 4. Emisyon hesapları
Bölüm 5. Hibrid ve ekonomik hesaplar
Bölüm 6. Aktif hesapları
2. Kısım
Bölüm 7. Kalite hesapları
Bölüm 8. Fiyatlandırma
Bölüm 9. Politika kullanımı
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Su için Ekonomik ve Çevresel Hesaplar
Standart tablolar
1. Fiziksel arz
2. Fiziksel kullanım
3. Brüt ve net emisyonlar
4. ISIC 37 (kanalizasyon) sektörünün emisyonları
5. Hibrid (Parasal ve fiziksel) arz
6. Hibrid kullanım
7. Hibrid arz ve kullanım
8. Kendi kullanımı için su temini ve kanalizasyon hibrid hesapları
9. Suyla ilgili tüketim hizmetleri için develet hesapları (Parasal)
10. Atık yönetimi için ulusal harcamalar (Parasal)
11. Atıksu yönetimi için mali hesaplar (Parasal)
12. Aktif/varlık hesapları (Fiziksel)
+ 12 tamamlayıcı tablo
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Evapotranspiration
Inland Water Resource System
Surface water
upstream
basins and
aquifers
outside
the territory
of reference
Stoklar ve akışlar
Çevreden su çekimleri
Ekonomi içinde arz ve
kullanım
Çevreye su dönüşleri
Soil water
(reservoirs, lakes, rivers,
snow, ice and glaciers)
Natural transfers
(e.g. infiltration,
seepage, etc.)
Inflows
downstream
basins and
aquifers
outside
the territory
of reference
Outflows
Groundwater
Collection of
precipitation
Sea
Returns
Sea
Abstraction
Evapotranspiration
Abstraction
Returns
Su için ekonomik
ve çevresel
hesaplar
Precipitation
Atmosphere
Returns
Sewerage
Households
Komplex bir sistem
Basitleştirmek gerekli
Other Industries
(incl. Agriculture)
Rest of
the World
Economy
Imports
Water collection,
treatment and supply
Exports
Economy
16.12.2010
Rest of
the World
Economy
T.C. BAŞBAKANLIK
Çevre İstatistikleri ve Hesaplar Global Değerlendirme, 2006
22 ülke su hesaplarını hazırlamış
Avustralya
Çin
Almanya
Moğolistan
Filipinler
Tanzanya
Bhutan
Kolombiya
Hindistan
Nauru
Güney Afrika
Papua Yeni Gine
Bulgaristan
Danimarka
İsrail
Hollanda
İspanya
Kanada
Dominik Cumhuriyeti
Meksika
Yeni Zelanda
İsveç
11 ülke su hesaplarını geliştirmek istiyor.
Bahamalar
Gürcistan
Mauritius
Bolivya
Guatemala
Tunus
Burkina Faso
Ürdün
Türkiye
Küba
Kiribati
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Su için ekonomik ve çevresel hesaplar
Çevresel ve ekonomik bilgileri bir araya getirir.
Economic
information
Integrated Environmental and
Economic information
Environmental
information
Environmental and
Economic Accounts
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Girişim - Yerel birim (işyeri)
Girişim : Kaynakların tahsisine ilişkin karar alma özerkliğini kullanarak, mal
ve hizmet üreten bir organizasyon birimidir. Girişimler bir veya birden fazla
faaliyet yürüterek piyasaya mal ve hizmet üreten gerçek veya tüzel
kişiliklerdir. Birden fazla yerde faaliyet gösterebilirler.
Yerel Birim : Coğrafi olarak tanımlanan bir yerdeki, mal ve hizmetlere ilişkin
faaliyetleri ya da bunların bir kısmını yürüten bir birimdir. Yerel birim,
girişimin büro, mağaza, fabrika, atölye, maden ocağı, şantiye, otel, lokanta,
kafe, okul, hastane, depo gibi adresi coğrafi olarak tanımlanabilen bir yerde,
yerleşik olan bölümüdür. Yerel birim, kendi girişimi için ekonomik faaliyet
yürüttüğü yerdir. Girişim merkezinin bulunduğu yer de yardımcı faaliyet
yürüten birimler de yerel birimlerdir.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Sanayi Sınıflandırması
Sanayi, aynı veya benzer faaliyetleri gerçekleştiren
gruplandırılmasına denir. (Gıda sanayi, tekstil sanayi vb.)
işyerlerinin
Ulusal hesaplarda ve su hesaplarında Uluslararası Standart Sanayi
Sınıflaması (ISIC) kullanılır.
Girişim ve yerel birimler, ürettikleri mal ve hizmetlere göre ISIC Revize 4
kullanılarak sınıflandırılmalıdır.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
International Standard
Industrial
Classification (ISIC
Rev. 4)
İstatistik birimler ve
sanayi sınıflaması
Economy
Establishment
Establishment
Establishment
Enterprise
Enterprise n+2
Enterprise n+1
Enterprise n
Enterprise
Government
(ISIC 84)
Industry n (ISIC 36)
Establishment n
Establishment n+1
Establishment n+2
Enterprise 6
Enterprise 5
Enterprise 4
Enterprise 2
Enterprise 2
Industry 2 (ISIC 15)
Establishment 4
Establishment 5
Establishment 6
Establishment 1
Establishment 2
Establishment 3
Enterprise 1
Industry 1 (ISIC 1)
16.12.2010
Households
T.C. BAŞBAKANLIK
Fiziksel Akış Hesapları (Arz ve kullanım tabloları)
Arz ve kullanım tabloları
– Çevre ve ekonomi arasındaki değişimleri (su
çekimleri ve boşaltımları)
– Ekonomi içindeki değişimleri (ekonomi içinde
arz ve kullanımlar) tanımlar.
Önemlidirler çünkü;
• Su çekimleri ve kullanımları ile çevreye baskı
uygulayan sektörlerin tanımlanmasına imkan
sağlar.
• En çok su tüketen sektörlerin belirlenmesini
sağlar.
• Parasal verilerle birlikte (hibrid hesaplar), su
kullanım etkinliği, ve su dağıtım politikaları ile
ilgili faydalı bilgiler sunar.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Temel kavramlar ve tanımlar
Evapotranspiration
From the
environment
(abstraction)
Consumption
Use
From another
economic unit
To the
environment
(returns)
Economic activity/
Households
Consumption
Supply
To another
economic unit
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Su kullanımı: Sanayinin ve hanehalklarının üretim ve tüketim faaliyetleri için
çevreden veya ekonomiden temin ettikleri sudur.
Su arzı : Sanayinin, hanehalklarının ve dış alem’in çevreye veya diğer ekonomik
sektörlere boşalttığı/deşarj ettiği sudur.
Su tüketimi : Su kullanımının, diğer ekonomik sektörlere dağıtılmayan ve
çevreye geri dönmeyen kısmıdır. Toplam kullanımdan toplam arz çıkarılarak
bulunur. Buharlaşma, yasal olmayan kullanım veya sızıntılarla oluşan kayıpları
da içerir.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Fiziksel arz ve kullanım tablolarının yapısı
• Sütunlarda ISIC Rev.4’e göre sanayiler, hanehalkları ve dış alem
• Satırlarda akış tipleri
– Çevreden ekonomiye su çekişleri
– Ekonomi içinde akışlar
– Ekonomiden çevreye su boşaltımları
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Dikkat edilmesi gereken durumlar
• Ana faaliyetin ne olduğu (birden fazla faaliyet varsa- ör: 36 ve 37)
• Aynı faaliyette (water supply) bulunan işyerlerinin birbirine su transferi
(Ör: Belediyeler - Transferler, mükerrerliği önlemek ve özellikle su
fiyatlarının değişkenlik gösterdiği yerlerde, analizler ve karar alıcılar için
önemli)
• Hidro-elektrik santraller
(Su tüketilmiyor sadece çok yüksek su kullanımı var. Bu akışlar hesaplara
katılmalı, çünkü su, bir girdi ve karar vericiler için önemli)
• Madencilik - Ocak içi sular
(Yeraltı suyundan gelen bu suların hesaplara katılması girdi-çıktı dengesi
açısından önemli, suyun boşaltıldığı alıcı ortamın kaltesini değiştirebilir.)
• Yağışlar
(Yağmur sularının kanalizasyon sisitemi ile toplanması)
• Soğutma suları
(Termal kirlilik, açık-kapalı sistem)
• Ekonomik sektörler arasında atıksu transferleri (factory fence)
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Emisyon hesapları
Emisyon hesapları, üretim ve tüketim faaliyetleri sonucunda su kütlelerine
direkt veya kanalizasyon sistemleri aracılığıyla boşaltılan kirletici yüklerinin
akışlarını fiziksel terimlerle tanımlar.
Emisyon hesapları
– Kirleticilerden sorumlu faaliyetlerin tanımlanmasını
– Ne kadar kirletici yükü boşaltıldığını,
– Nereden boşaltıldığını tanımlar.
Emisyon hesapları, çevre üzerindeki baskıların azaltılmasına yönelik
politikaların oluşturulmasında faydalıdır.
Ekonomik hesaplarla birleştirildiği takdirde;
– Emisyonların azaltılması amaçlı maliyet-etkin politikalar üretilmesini
– Emisyonların azaltılması amaçlı uygulanan politikaların ekonomik
etkilerinin değerlendirilmesini sağlar.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Emisyon : Kirleticilerin direkt veya atıksu arıtma tesisi aracılığıyla su
kütlelerine boşaltılmasıdır. Ağır metallerin ve tehlikeli atıkların, atıksular
dışında bir yolla su kütlelerine boşaltımı emisyon hesaplarında değil atık
hesaplarında kapsanmaktadır.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Atıksular ve kirletici kaynakları
Hanehalkları
Tarım
Diğer
sanayiler
Dış alem
kanalizasyon
Su kaynakları ve deniz
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Hibrid hesaplar
Hibrid hesaplar
• Suyla ilgili ürünlerin üretim maliyetleri ve üretimden elde edilen gelirleri,
• Suyla ilgili altyapı yatırımlarını,
• Altyapı bakım maliyetlerini,
• Suyla ilgili hizmetler için kullanıcı atarfından ödenen ücretleri ve alınan
teşvikleri tanımlamak için üretilirler.
Ayrıca etkin su dağıtımı ve maliyetleri amorte eden politikaların
oluşturulmasında kullanılırlar.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Hibrid hesaplar
Hibrid hesaplarda;
- Su ve emisyonlar (kirleticiler) için Fiziksel akışlar
- Su ve atıksu hizmetleri için Parasal akışlar
- Su temini ve kanalizasyon sanayi için Sabit sermaye değeri (ve sabit
sermaye oluşumu)
kullanılır.
Ulusal bazda veya nehir havzaları bazında hibrid hesaplar kullanılarak;
- Sanayi kollarına göre su kullanım yoğunluğu
- Su hizmetleri ile ilgili fiziksel akışlar
- Su hizmetlerinin üretim maliyetleri
- Suyla ilgili çevresel vergiler izlenebilir.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Aktif/varlık hesapları
Ekonomik ve çevresel hesap sistemi;
• Ulusal Hesap Sisteminin (SNA) aktif sınırlarını genişletir,
• Doğal kaynak stokları ve ve ekosistem aktifleri için bir snıflandırma sistemi
belirler,
• Miktar ve kalite açısından stok değişimlerini fiziksel terimlerle kayıt altına
alır.
• Ekonomik varlıkların fiyatlandırılması için SNA’de kabul gören kuralları
takip eder.
Aktif hesapları,
• Ulusal su kaynaklarının ve su zenginliğinin izlenmesinde
• Ulusal su kaynaklarının ve su zenginliğinin yönetiminde kullanılır.
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Basit formül :
Opening stock
+Precipitations
+ External natural inflows
+ Water Residuals & Returns
(+ Consumption by irrigation)
+/- Internal natural transfers
=
Abstractions
+ Evapo-transpiration (spontaneous and by irrigation)
+ Natural Outflows towards basins and the sea
+ Final Stock
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Rest of the World
Territory of reference
Precipitations
Evapotranspiration
Atmosphere
Inland water
HYDROLOGICAL SYSTEM
Inland water
Land &Soil
Inflows
transfers
Internal
Groundwater
Outflows
Snow & Ice
Sea
Lakes & Reservoirs
Rivers
Primary
Abstraction
Returns +
Evapotranspiration(irrigation…)
Residuals
Exports
Users
Imports
USERS SYSTEM
Users
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) çalışmaları
TÜİK çevre istatistikleri (1990 - OECD çevresel veri ve gösterge seti)
Ana başlıklar;
-
Hava
Su
Atıksu
Atık
Çevresel harcamalar
Çevresel hesaplar
Çevresel hesaplar konusunda ilk çalışmalar Türk İstatistik Sisteminin
Geliştirilmesi II projesi kapsamında başladı.
Proje kapsamında fiziksel su akış hesapları için fiziksel arz ve kullanım
tabloları (PSUT) ve ekonomi içinde transfer tablosu 2004 yılı verileri ile pilot
olarak dolduruldu.
16.12.2010
28
T.C. BAŞBAKANLIK
İşlemler
• Verilerin mevcudiyetinin değerlendirilmesi
• İlave veri derleme çalışması (ormancılık, balıkçılık, hidrolik santraller,
sulama kanalları)
• Sektörel yeniden sınıflama (Belediyeler, DSI, OSB)
• Çevresel birimlerin yeniden sınıflandırılması
1.i. From water resources:
1.i.1 Surface water
1.i.1.a Rivers
1.i.1.b Lakes
1.i.1.c Artificial Reservoirs, of which
1.i.1.c.1 Large dams
1.i.1.c.2 Small dams (artificial lakes)
1.i.2 Groundwater
1.i.3 Soil water
1.i.4 Unknown
16.12.2010
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Tarım (ISIC 01)
• Veri kaynağı : Devlet Su İşleri Gn. Md. (DSI) ve TÜİK
• DSI - sulama kanalları ve yeraltı suyu çekimi için izinler
• Sulama kanalları için kaynaktan çekilen toplam su miktarı biliniyor, ancak
kanallardan tarımsal sulama amaçlı ne kadar su kullanıldığı bilinmiyor.
• Sulama kanallarında yaklaşık 40% kayıp olduğu ve bu suyun yeraltı suyuna
döndüğü tahmini yapıldı. Sulama kanallarından kullanılan suyun %10’unun
drenaj kanalları ile toplanarak çevreye (tatlı su kaynakları toplam) döndüğü
kabul edildi.
• Tarımla uğraşanların diğer kaynaklardan temin ettikleri su miktarı ile ilgili
veri yok.
• Belediye şebekelerinden arıtıldıktan sonra sulama amaçlı yeniden
kullanılan su miktarı verisi mevcut.
• TÜİK Tarımsal İşletmeler Ekonomk Yapı Araştırması
(tarımsal amaçlı temin edilen su ve deşarj edilen atıksu ile ilgili 2 soru)
16.12.2010
30
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Ormancılık (ISIC 02)
•
•
•
•
•
Veri kaynağı : Çevre ve Orman bakanlığı (ÇOB)
ÇOB – ormancılık faaliyetleri
Özel ormancılık
Yeni ağaçlandırma sahaları için küçük miktarda su kullanımı
Orman yangınları için miktar bilinmiyor (ÇOB tarafından hesaplanacak)
16.12.2010
31
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Balıkçılık (ISIC 03)
•
•
•
•
Veri kaynağı : Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (TKİB)
Özel balık işletmeleri/çiftlikleri verisi var. (toplamın % 99.5)
TKİB Enstitüleri – kayda değer miktarda balık üretimi yok.
Bazı üniversiteler (üretim ve su miktarı kontrol edilecek)
16.12.2010
32
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Madencilik ve Taşocakçılığı (ISIC 5-9)
•
•
•
•
Veri kaynağı : TÜİK
Sadece 2004 yılı için veri var, örnekleme
Veriler yerel birimlerden derleniyor.
2009 yılı verileri derlendi, değerlendirmeler devam ediyor.
16.12.2010
33
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
İmalat Sanayi (ISIC 10-33)
• Veri kaynağı : TÜİK
• Kapsam : kamu sektöründe tüm işyerleri ile özel sektörde katma değerin %
80’ini temsil eden 10 ve daha fazla kişi çalıştıran büyük işletmeler kapsama
alınmıştır. 2008 yılında 50+ tamsayım
• 1994-1997; 2000- 2004, 2008 için veri mevcut
• Veriler yerel birimlerden derleniyor.
• Araziye boşaltılan atıksular – tüketim
• Diğer ekonomik sektörlere verilen atıksu (imalat sanayi işyeri, belediye,
organize sanayi bölgesi, sulama kanalları vb.)
16.12.2010
34
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Elektrik üretimi (ISIC 35)
• Veri kaynağı : TÜİK , Elektrik işleri Etüt İdaresi Gn. Md ve Elektrik
Üretim A.Ş. Gn. Md.
• Kapsam : 100 MW ve fazla enerji üerten tüm termik santraller ile devlete
ait tüm hidrolik santraller
• Özel hidrolik santraller için veri yok. (elektrik üretim miktarı kullanılarak
tahmin edilebilir.)
• Jeotermal santraller için veri yok.
• Arz = Kullanım (enerjiye sarfedilen su miktarı)
(tüketim ve kayıp yok)
16.12.2010
35
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Su temini (ISIC 36) – Kanalizasyon (ISIC 37)
• Veri kaynağı : TÜİK
• Kapsam : Tüm belediyeler
16 büyükşehir belediyesinin su ve kanalizasyon hizmetleri için ISIC 36
kapsamında değerlendirilebilecek ayrı bir birimi var.
• Diğer ekonomik sektörlerden ve hanelerden atıksu miktarı ile ilgili veri
yok. Atıksu miktarı alıcı ortama göre derlenmiş durumda.
16.12.2010
36
T.C. BAŞBAKANLIK
Sektörel bilgiler
Diğerleri
veri eksikliği
• İnşaat sektörü
• Hizmet sektörü
• Hanehalkları (kendi temin ettikleri su için sadece tahminler var.)
16.12.2010
37
T.C. BAŞBAKANLIK
Problemler
• Sınıflandırma
1. Belediyeler-ISIC 84, DSI-ISIC 84, OSB-muhtelif
ISIC 36:
–
–
–
–
–
Municipalities
Tanker
Organized Industrial Zones
DSI Irrigation Channels
Total ISIC 36
ISIC 37:
–
–
–
–
Municipalities
Organized Industrial Zones
DSI Drainage Channels
Total ISIC 37
2. NACE Rev. 1.1
• Eksik veriler
• Bilinmeyen kaynak veya alıcı ortam
16.12.2010
38
T.C. BAŞBAKANLIK
Gülsevil BAHÇELİ
Türkiye İstatistik Kurumu
Çevresel Hesaplar Takım Sorumlusu
Tel
: 0 312 410 03 58
Faks : 0 312 425 09 18
[email protected]
Teşekkürler...
16.12.2010

Çevresel hesaplar

Transkript

Benzer belgeler

Tam sayfa fotoğraf - RESMİ iSTATİSTİK PORTALI

YATAY SEKTÖRDE ÇEVRESEL SORUM

nisan-mayıs van ili istatistikleri 2014

bursa teknik üniversitesi bilgi işlem daire başkanlığı

KOBİ`ler ve mikro işletmelerin çevresel performanslarını incelemek

Slayt 1 - Sosyal Bilgiler

erozyon el foyu2

1 II. Dünya Savaşı Sonrasında Amerika`daki Çevre Politikaları