Milletlerarası Mal Satımına İlişkin BM Antlaşmasında Öngörülebilirlik

I
AYfiE EL‹F ULUSU
M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N
BM ANTLAfiMASINDA
VE
AVRUPA BORÇLAR HUKUKU PRENS‹PLER‹NDE
TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLANDIRILMASINDA
ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹
II
Yay›n No
:
Hukuk Dizisi :
2370
1167
1. Bask› – Ocak 2011 - ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 393 - 1
Copyright© Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m
A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet
halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal
ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
Bask› -?Cilt
:
:
Kapak Tasar›m
:
Beta Bas›m A.fi.
Seda Ozalit Kurumsal Dijital Kopyalama Merkezi San. ve Tic. Ltd. fiti.
Burhaniye Mah. Abdullah A¤a Cad. Çulha ‹fl Merkezi No: 12 / Üsküdar/‹st.
(Sertifika No. 20081) (0-216) 651 13 73
Gülgonca Çarp›k
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Narl›bahçe Sok. Damga Binas› No: 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
III
Anneme ve Babama...
IV
V
ÖZ
Bu çal›flmada sözleflmeler hukukunda taraflardan birinin sözleflmeyi ihlâl etmesi halinde bu ihlâl nedeniyle zarara u¤rayan taraf›n bu zararlar›n›n telafisi için baflvurabilece¤i en önemli hukukî çarelerden birisi olan tazminat yapt›r›m› ve onun s›n›rlar›, milletleraras› belgeler ve millî hukuk sistemleri karfl›laflt›r›lmak suretiyle ve uygulamadaki mahkeme
kararlar›ndan örneklerle incelenmifltir. Çal›flman›n en temel amaçlar›ndan birisi, globalleflen ticaret dünyas›nda Avrupa Birli¤i ülkelerinin yan›
s›ra pek çok Ortado¤u ve Asya ülkesinin de taraf oldu¤u ve 07.04.2010
tarihinde Türkiye’nin kat›lmay› kararlaflt›rd›¤› ve 1 A¤ustos 2011 tarihinde Türkiye bak›m›ndan yürürlü¤e girecek olan Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda Birleflmifl Milletler Antlaflmas›’nda
(United Nations Convention on Contracts for the International Sale of
Goods-CISG) ve bu Antlaflma’n›n bir tamamlay›c›s› ve Avrupa Birli¤i
Borçlar Kanunu’nun bir öncülü olarak görülen Avrupa Borçlar Hukuku
Prensipleri’nin (Principles of European Contract Law-PECL) ifa engelleri
sisteminde önemli bir yere sahip olan tazminat sorumlulu¤unun s›n›rland›r›lmas› için seçilen, kökeni ve uygulamas› Roma hukukuna kadar
dayanan öngörülebilirlik ilkesini Türk hukukuna tan›tmak ve bu ilkenin
Türk hukuku tazminat sorumlulu¤u içerisinde ne flekilde uygulanabilece¤ini göstermektir.
ABSTRACT
Damages are perhaps the most important relief available to an aggrieved party in the sense that it is a remedy almost invariably pursued
either in and of itself or in conjunction with other remedies. According to
the generally held view, the object of damages is to place the party to
whom they are awarded in the same pecuniary position that they would
have been in if the contract had been performed in the manner provided
for by the parties at the time of its conclusion. The principle, which is
common to many legal systems, is that of limiting the contractual liability of the party in breach. The aim of this study is to introduce the most
routed and appropriate method for limiting damages claims, the foreseeability principle to Turkish doctrine and practice. While introducing this
method, the author focuses on the layout and applications of such a test
as similarly established under the two main international instruments,
namely United Nations Convention on Contracts for the International
Sales of Goods (CISG) and Principles of European Contract Law (PECL)
and try to solve out the ways how to apply this principle in Turkish Contract Law. Especially a special importance has given to CISG as Turkey
has legislated the accession instrument to the Convention on
07/04/2010 and as the Convention will enter into force in respect of
Turkey on 1 August 2011.
VI
VII
ÖNSÖZ
Bu çal›flman›n fikir babas› olan, beni daima yönlendiren ve yüreklendiren de¤erli hocam Prof. Dr. Rona Serozan’a; çal›flmay› haz›rlad›¤›m
süreçte benden desteklerini esirgemeyerek beni cesaretlendiren de¤erli
hocalar›m Prof. Dr. Cemal fianl›, Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel, Prof.
Dr. B. Bahad›r Erdem, Yard. Doç. Dr. ‹nci Ataman Figanmefle’ye ve çok
de¤erli kürsü arkadafllar›m Yard. Doç. Dr. F. Kerem Giray, Yard. Doç.
Dr. Emre Esen ve Arafl. Gör. Mine Tan Dehmen’e; yay›n aflamas›nda
kitab›n 1. Bölümünü gözden geçiren Yard. Doç. Dr. Z. Baflak Baysal’a,
kitab› yay›na haz›rlayan Say›n Gülgonca Çarp›k ve Feridun K›l›ç’a, yay›nlayan BETA Bas›m Yay›n A.fi.’ye ve de¤erli yöneticisi Seyhan Satar’a ve
uykusuz ve karanl›k gecelerimin tek ›fl›¤› Dilek Söylet’e en içten teflekkürlerimi sunar›m.
‹stanbul, Kas›m 2010
Arafl. Gör. A. Elif ULUSU
VIII
IX
‹Ç‹NDEK‹LER
KISALTMALAR....................................................................................................XV
G‹R‹fi........................................................................................................................1
Birinci Bölüm
‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹ ‹ÇER‹S‹NDE HUKUKÎ B‹R ÇARE
OLARAK TAZM‹NATIN YER‹, TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNA
‹L‹fiK‹N GENEL PRENS‹PLER ve TAZM‹NAT
SORUMLULU⁄UNUN SINIRLANDIRILMASI
A. ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹ ‹ÇER‹S‹NDE TAZM‹NATA GENEL
B‹R BAKIfi ..................................................................................................5
1. ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹N‹N ÖNEM‹..............................................5
2. ‹FA ENGELLER‹ S‹STEM‹ ‹ÇER‹S‹NDE TAZM‹NATIN YER‹........8
a. Genel Bilgi ..........................................................................................8
b. Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda
Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ve Avrupa Borçlar
Hukuku Prensipleri’nde ‹fa Engelleri ve Tazminat›n Yeri ..........11
B. TAZM‹NATA ‹L‹fiK‹N OLARAK KABUL ED‹LEN GENEL
PRENS‹PLER: AMACI ve ‹fiLEVLER‹ ..................................................13
1. TAZM‹NAT SORUMLULU⁄U ‹LE KORUNMASI AMAÇLANAN
HUKUKÎ MENFAATLER ve ZARAR KATEGOR‹LER‹ ....................13
a. ‹fa Menfaati (Genifl Anlamda Müspet Zarar) ................................15
(1) Genel Bilgi ................................................................................15
(2) Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda
Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ve Avrupa Borçlar
Hukuku Prensipleri’nde ‹fa Menfaati ....................................17
(3) Zarar Türleri ............................................................................21
(3.1) ‹fa Etmeme Zararlar› ......................................................21
(3.2) Ar›zî (Refakat Eden) Zararlar ........................................22
(3.3) Dolayl› (Devam eden) Zararlar........................................23
X
b. Güven Menfaati (Menfi Zarar) ........................................................23
c. Kazanç Devri Menfaati ....................................................................26
2. ‹HLÂL NET‹CES‹NDE ELDE ED‹LEN FAYDALI
NET‹CELER‹N MAHSUBU (DENKLEfiT‹RME) ..............................26
C. TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLARI....................................34
1. UYGUN NEDENSELL‹K BA⁄I TEOR‹S‹ VE
ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ..........................................................37
a. Uygun Nedensellik Ba¤› Teorisi Hakk›nda Genel
Bilgi ..................................................................................................37
b. Uygun Nedensellik Ba¤› Teorisi ve Öngörülebilirlik ‹lkesi ..........40
c. Müterafik Kusur ve Öngörülebilirlik..............................................45
2. NORMUN KORUMA AMACI TEOR‹S‹ ve
ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ..........................................................47
3. KUSUR ..................................................................................................49
‹kinci Bölüm
ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹N‹N MUKAYESEL‹ HUKUK TAR‹H‹NDEK‹
YER‹ ve GEL‹fi‹M‹
A. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹N‹N MUKAYESEL‹ HUKUK
TAR‹H‹NDEK‹ YER‹ ................................................................................55
B. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ve HESABA KATMA
KURALI ......................................................................................................61
1. G‹R‹fi......................................................................................................61
2. HESABA KATMA KURALI ..................................................................63
a. Genel Bilgi ........................................................................................63
b. Hesaba Katma Kural›n›n Unsurlar› ..............................................67
3. HESABA KATMA KURALI ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹⁄‹N
TAY‹N‹NDE “B‹LG‹” ............................................................................70
a. Hesaba Katma Kural›nda Objektif ve Sübjektif Ölçüt..................70
b. Hesaba Katma Kural›nda Esas Al›nacak Bilgi
Seviyesi ............................................................................................74
4. HESABA KATMA KURALI ve ÖNGÖRÜNÜN KONUSUNDA
ARANACAK KR‹TER: ZARARIN YAKINLI⁄I KR‹TER‹..................78
a. Öngörünün Derecesi ........................................................................79
b. Zarar ‹le ‹hlâl Aras›nda Öngörülmesi Gereken Yak›nl›k ............80
XI
Üçüncü Bölüm
M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER
HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASI VE AVRUPA
BORÇLAR HUKUKU PRENS‹PLER‹’NDE ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹
A. G‹R‹fi ..........................................................................................................83
B. M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER
HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASI’NIN
(CISG) TÜRK‹YE BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI........................85
1. ANTLAfiMA TÜRK‹YE’DE YÜRÜRLÜ⁄E G‹RMEDEN ÖNCE
ANTLAfiMANIN TÜRK HUKUKU BAKIMINDAN UYGULAMA
ALANI ....................................................................................................85
a. Taraflar›n Sat›m Sözleflmesine Uygulanacak Hukuku
Belirlememifl Olmalar› ....................................................................86
b. Taraflar›n Sat›m Sözleflmesine Uygulanacak Hukuku
Belirlemifl Olmalar›..........................................................................89
c. Taraflar›n Sat›m Sözleflmesinde BM Antlaflmas›
Hükümlerinin Uygulanaca¤›n› Kararlaflt›rm›fl Olmalar› ............90
2. ANTLAfiMANIN TÜRK‹YE’DE YÜRÜRLÜ⁄E G‹RMES‹NDEN
‹T‹BAREN UYGULAMA ALANI ........................................................91
a. Antlaflman›n Milletleraras› Uygulama Alan› (CISG m. 1)............92
b. Antlaflman›n Zaman Bak›m›ndan Uygulama Alan›
(CISG m. 100) ..................................................................................93
c. Antlaflman›n Konu ‹tibariyle Uygulama Alan›
(CISG m. 2-5)....................................................................................96
C. M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N SÖZLEfiMELER
HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ANTLAfiMASI (CSIG) VE
AVRUPA BORÇLAR HUKUKU PRENS‹PLER‹’NDE (PECL)
TAZM‹NAT SORUMLULU⁄UNUN SINIRLANDIRILMASININ
GENEL HATLARI ....................................................................................97
1. SORUMSUZLUK HALLER‹ ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K
‹LKES‹ ..................................................................................................99
a. Genel Olarak Sorumsuzluk Halleri ................................................99
b. Sorumsuzluk Halleri ve Öngörülebilirlik ‹lkesi ..........................100
2. ZARARI AZALTMA KÜLFET‹ ve ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K
‹LKES‹ ................................................................................................101
a. Genel Olarak Zarar› Azaltma Külfeti ..........................................101
XII
b. Zarar› Azaltma Külfeti ve Öngörülebilirlik ‹lkesi ......................105
3. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ........................................................107
D. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹N‹N UNSURLARI ..............................110
1. K‹M ÖNGÖRMEL‹D‹R? ....................................................................111
2. “ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K” KAVRAMI VE ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K
TEST‹NDE KULLANILACAK ÖLÇÜTLER ....................................112
a. “Öngörülebilirlik” Kavram›............................................................112
b. Öngörülebilirlik Testinde Kullan›lacak Ölçütler ........................113
(1) Öngörünün Tayininde Objektif Ölçüt
(Öngörülmesi Gereken) ..........................................................114
(2) Öngörünün Tayininde Sübjektif Ölçüt (Öngörülen) ............116
3. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹⁄‹N TAY‹N‹NDE ESASLI UNSURLAR ......118
a. Öngörülebilirli¤in Tayininde Sözleflme Hükümleri ....................118
(1) Sözleflme Hükümlerinin Yorumlanmas›nda Temel
Yorum Kural› ..........................................................................120
(2) Sözleflme Hükümlerinin Yorumlanmas›nda Dikkate
Al›nacak Hususlar ..................................................................121
b. Öngörülebilirli¤in Tayininde Ticarî Teamüller............................122
c. Öngörülebilirli¤in Tayininde Bilgi ................................................124
(1) Objektif Standartlarla Tespit Edilen Bilgi
(Atfedilen Bilgi) ......................................................................126
(2) Sübjektif Standartlarla Tespit Edilen Bilgi
(Fiilî Bilgi) ..............................................................................127
4. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹⁄‹N KONUSU ................................................129
a. Sözleflme ‹hlâlinin Muhtemel Sonucu Olan Zararlar..................130
b. Zarar›n Türü ..................................................................................131
c. Zarar›n Muhtemel Kapsam› ..........................................................132
5. ÖNGÖRÜNÜN TESP‹T ED‹LECE⁄‹ AN ........................................133
a. Sözleflmenin Kurulma An› ............................................................133
b. Sözleflmenin Kurulma An›n›n Tespiti ..........................................134
E. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K ‹LKES‹ ve ZARARIN ‹SNADI
(NEDENSELL‹K) ....................................................................................136
1. M‹LLÎ HUKUK S‹STEMLER‹NDE NEDENSELL‹K......................136
XIII
2. M‹LLETLERARASI MAL SATIMINA ‹L‹fiK‹N
SÖZLEfiMELER HAKKINDA B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER
ANTLAfiMASINDA (CISG) NEDENSELL‹K....................................139
F. ÖNGÖRÜLEB‹L‹RL‹K VE ZARAR TÜRLER‹......................................149
1. ‹FA ETMEME ZARARLARI ..............................................................149
2. ARIZÎ ZARARLAR ..............................................................................153
3. DOLAYLI ZARARLAR ........................................................................155
a. Yoksun Kal›nan Kâr ......................................................................157
(1) Yoksun Kal›nan Kâr›n Tazminine ‹liflkin Genel
Kurallar ..................................................................................157
(1.1) Yoksun Kal›nan Kâr›n Hesaplanmas› ..........................157
(1.2) Yoksun Kal›nan fians›n Tazmini ..................................160
(1.3) Gelecekteki Zararlar›n Tazmini ....................................161
(2) Yoksun Kal›nan Kâr›n Öngörülebilirli¤i ..............................162
b. 3. Kiflilere Karfl› Do¤an Sorumluluktan Kaynaklanan
Zararlar ..........................................................................................167
c. Goodwill Zararlar› ..........................................................................169
d. Ay›pl› Mal Teslimi Nedeniyle Al›c›n›n U¤rad›¤›
Malvarl›¤› Zararlar› ......................................................................171
SONUÇ ..............................................................................................................175
Ekler:
EK-1: Milletleraras› Mal Sat›m›na ‹liflkin Sözleflmeler Hakk›nda
Birleflmifl Milletler Antlaflmas› ..............................................................179
EK-2: United Nations Convention on Contracts for the International
Sale of Goods ..........................................................................................211
KAYNAKÇA ........................................................................................................243
XIV
XV
KISALTMALAR
Art.
: Article
AÜHF
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
AÜHFD
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
Bak. Kur.
: Bakanlar Kurulu
BGB
: Bürgerliches Gesetzbuch
BGE
: Entscheidungen des schweizerischen
Bundesgerichts
BK
: Borçlar Kanunu
Bkz./bkz.
: Bakınız
BM
: Birleflmifl Milletler
C.
: Cilt
c.
: cümle
Cc.
: Code Civil
Ch.
: Chapter
CIETAC
: China International Economic and Trade
Arbitration Commission
CISG
: United Nations Convention on Contracts for the
International Sale of Goods
CISG-AC Opinion
: CISG Advisory Council Opinion
Çev.
: Çeviren
dn.
: Dipnot
Ed./ed.
: Edited
Geo. Wash. J. Int'l L. &
Econ.
: George Washington Journal of International Law
and Economics
XVI
ICC
: International Chamber of Commerce
‹ÜHFM
: ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas›
J. Int.'l Bus. L.
: Journal of International Law and Business
Karfl.
: Karflılafltırınız
k.g.
: Karflı görüfl
MHB
: Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel
Hukuk Bülteni
MÖHUK
: Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku
Hakkında Kanun
No./N.
: Numara
parag.
: Paragraf
PECL
: Principles of European Contract Law
PICC
: Principles of International Commercial Contracts
pp.
: pages
RG.
: Resmi Gazete
s.
: Sayfa
sec.
: Section
subsec.
: Subsection
Tex. Wesleyan L. Rev. : Texas Wesleyan Law Review
UCC
: Uniform Commercial Code
UCLA
: University of California Los Angeles
ULFC
: Uniform Law on the Formation of Contracts for
the International Sale of Goods
ULIS
: Uniform Law on the International Sale of Goods
UNCITRAL
: United Nations Commission on International
Trade Law
UNIDROIT
: International Institute for the Unification of
Private Law
v.
: versus
vd.
: ve devamı
Vol./vol.
: Volume
vs.
: ve saire