148-154 Banu Mujdeci

DERLEME/REVIEW
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154
Gelifl Tarihi/Received: 18/03/2010 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 26/03/2010
Yafllanma ve Denge
Aging and Balance
Banu Müjdeci1, Ça¤›l Gökdo¤an2, Özlem Konukseven3, Songül Aksoy4
1 SB
Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Kulak Burun Bo¤az-‹flitme, Konuflma, Denge
Bozukluklar› Tan› ve Tedavi Merkezi, Ankara, Türkiye
1 Hearing,
Speech and Vestibular Disorders Diagnosis and Treatment Center, Ankara Numune Training and Research
Hospital, Ankara, Turkey
2 Gazi
Üniversitesi T›p Fakültesi, Kulak Burun Bo¤az Anabilim Dal›, Odyoloji Bilim Dal›, Ankara, Türkiye
2 Division
of Audiology, Department of Ear, Nose and Throat, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey
3 SB
Atatürk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Kulak Burun Bo¤az-‹flitme, Konuflma, Denge Bozukluklar› Tan›
ve Tedavi Merkezi, Ankara, Türkiye
3
Hearing, Speech and Vestibular Disorders Diagnosis and Treatment Center, Ataturk Training and Research Hospital,
Ankara, Turkey
4 Hacettepe
Üniversitesi T›p Fakültesi, Kulak Burun Bo¤az Anabilim Dal›, Odyoloji ve Konuflma Bozukluklar›
Bilim Dal›, Ankara, Türkiye
4
Division of Audiology and Speech Pathology, Department of Ear, Nose and Throat, Faculty of Medicine,
Hacettepe University, Ankara, Turkey
ÖZET
Yafll›larda denge bozuklu¤u, mortaliteyi art›r›r ve düflme risk art›fl›yla iliflkilidir. Oturma, yürüme veya ayakta durma s›ras›nda
beynin; görsel, vestibüler ve somatosensör sistemlerden gelen uyar›lar› h›zl› bir flekilde ifllemlemesi gereklidir. Yafll›larda dengesizli¤in nedenini saptamak zor olmakla birlikte motor yan›tlar›n yavafllamas›, destek yetersizli¤i, ilaçlar, kas-iskelet sistemi limitasyonlar› dengesizli¤e yol açabilir. Postürografi; vücut sal›n›m›n› de¤erlendirerek yafll›larda düflme riskinin ve dengesizli¤in tan›mlanmas›nda faydal› bir yöntemdir. Dinamik postüral kontroller sonucunda denge bozukluklar›n›n erken saptanmas›n› takiben
uygun rehabilitasyon, çevre modifikasyonu ve öneriler, düflmeyi önleyerek bireylerin yaflam kalitesini art›r›r.
Anahtar Kelimeler: Yafllanma, denge, postürografi.
ABSTRACT
Impaired balance has been correlated with an increased risk for falls and a resulting increase in the mortality rate in elderly persons. To maintain postural stability when standing and walking, the brain must rapidly process signals from the visual, vestibular and somatosensory systems. The causes of imbalance can be difficult to identify in elderly persons, but slowing of motor responses, weakness of support, medications, musculoskeletal limitations, and deconditioning all contribute to the problem. Posturography, which is a measurement of body sway, may be a useful technique for quantifying imbalance in older persons and iden-
148
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence
Banu Müjdeci
Ümitköy Sitesi 362. Sokak No: 20/7 Ümitköy, Ankara/Türkiye
e-posta: [email protected]
Müjdeci B, Gökdo¤an Ç, Konukseven Ö, Aksoy S.
Yafllanma ve Denge
tifying those at risk for falling. Early detection of abnormalities in dynamic postural control followed by appropriate rehabilitation, environment modification and recommendations may help to prevent falls, thereby substantially improving the quality of life in elderly individuals.
Key Words: Aging, balance, posturography.
‹lerleyen yaflla birlikte insan vücudu, “yafllanma”
sürecine girer. Normal yafllanma sürecinde hücreler ve
organlarda geri dönüflü olmayan ve bireyler aras›nda
farkl›l›k gösteren de¤ifliklikler meydana gelebilir (1).
Yafllanma sonucunda, santral ve periferal vestibüler sistemde dejeneratif de¤ifliklikler oldu¤u saptanm›flt›r. Yaflla birlikte duyu reseptörlerinden herhangi birinin yetersiz bilgi içermesi veya bu mesajlar›n ifllemlenmesini etkileyen herhangi bir bozukluk sonucunda, hareket düzenleme yetene¤i bozulur (2).
Denge, dik postürü sa¤layabilmek için duyusal uyar›lar›n düzenlenmesi, alg›lanmas› ve hareketin planlanarak yap›lmas›yla iliflkili karmafl›k bir yap›d›r. Di¤er
bir deyiflle denge, istirahatte ve aktivite s›ras›nda, yer
çekimi merkezini destek yüzeyi üzerinde tutabilmek için
gerçeklefltirilen postüral uyumdur. Gövdenin ve destek
yüzeyinin sabit olmas› durumunda statik dengeden,
destek yüzeyinin veya gövdenin hareketli olmas› durumunda ise dinamik dengeden söz edilir. Yafll›larda postüral kontrolde bozulma sonucunda statik ve dinamik
dengede bozulmalar görülür (3-5).
Horak ve arkadafllar›, dengenin üç ayr› ifllem gerektirdi¤ini vurgulam›flt›r (6). Bunlar;
• Oryantasyonel duyular›n (somatosensör, görsel
ve vestibüler) birinin ya da birden fazlas›n›n santral sinir sistemi içinde oluflturdu¤u duyusal integrasyon,
• Uygun nöromusküler yan›tlar ve koordinasyonla
geliflen motor planlama ifllemi,
• Denge de¤iflikliklerinden etkilenen temel kas tonusudur.
Semisirküler kanallar, sakkül ve utrikulun makulas›ndaki tüy hücrelerinde yafllanma sonucu dejeneratif
de¤ifliklikler oluflur. Yetmifl yafl ve üzerindeki bireylerde
semisirküler kanallarda tüy hücre say›s›nda %40 oran›nda azalma saptanm›fl, 17-40 yafllar›ndaki bireyler
ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda 70 yafl ve üzerindeki bireylerde
maküler tüy hücre say›s›nda azalma, urtiküler makulada %21, sakküler makulada %24 oran›nda bulunmufltur. Yafll›larda özellikle ampullada tüy hücre kayb› çok
fazlad›r (3).
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154
Yafllanma sonucunda sinir liflerinin say›s›nda ve
miyelinli liflerin kal›nl›¤›nda azalma görülür. Gençlerle
(35 yafl ve alt›) karfl›laflt›r›ld›¤›nda 75 yafl ve üzerindeki bireylerde vestibüler sinir liflerinin say›s›nda %37
oran›nda azalma bulunmufltur.
Yafllanma ile nöronal hücrelerin say›s›nda da azalma görülmektedir. Altm›fl yafl›ndan sonra purkinje hücrelerinin say›s›nda ve vestibüler nükleusta nöronal kay›p ve nükleus dansitesinde azalma görülmüfltür.
Kapillerlerin ve küçük arteryiollerin duvar kal›nl›¤›nda yafllanma sonucu azalma meydana gelmektedir.
Semisirküler kanallarda, kapillerlerin atrofisi sonucunda belirgin de¤ifliklikler görülmektedir (3).
Yafllanma sonucunda vestibüler sistemde meydana
gelen dejeneratif de¤ifliklikler; görme, derin duyu (proprioception), kas kuvveti, eklem mobilitesi ve santral sinir sistemi fonksiyonunda bozulmaya neden olur. Normal postüral kontrol ve dengenin sa¤lanmas›nda etkili
olan üç sistem; vestibüler sistem, görme sistemi ve somatosensör (dokunma duyusu, derin duyu, eklem reseptörleri ve kas proprioseptörleri) sistemdir. Normal koflullarda görme sistemi ve somatosensör sistem, vestibüler sistemle etkileflir ve vücudun uzayda lokalizasyonu hakk›nda bilginin sa¤lanmas›yla postüral kontrolü
gerçeklefltirir. Tüm bu sistemler, de¤iflen çevre koflullar›nda vücudun dik pozisyonda kalmas›n› sa¤lar (3).
Yafl›n ilerlemesiyle birlikte sinir iletim h›z›nda ve alt
ekstremitelerin periferal reseptörlerinin say›s›nda azalma, duyu ve motor sinirlerin latans periyodunda ise
artma görülür. Görme sistemi, vestibüler sistem ve somatosensör sistemden gelen duyu inputlar›n›n bütünlefltirilmesi yetene¤i yafllanma ile bozulur (2,3).
Görme sisteminde, ilerleyen yaflla birlikte göz hastal›klar›ndan ba¤›ms›z olarak meydana gelen de¤ifliklikler, düflme riskinin artmas›na neden olur. Yafllanma
sonucunda görme alan›n›n daralmas›, gözün odaklama
yetene¤inde bozulma, karanl›¤a-›fl›¤a hassasiyette ve
renk hassasiyetinde azalma meydana gelir. Bu de¤ifliklikler, postüral kontrolü sa¤lamada önemli olan çevre
ve derinlik alg›s›n›n bozulmas›na yol açar (7).
149
Müjdeci B, Gökdo¤an Ç, Konukseven Ö, Aksoy S.
Aging and Balance
Do¤ru postür en az kas aktivitesiyle sa¤lanabilen
postürdür. Klasik olarak yandan bak›ld›¤›nda normal
bir eriflkinin postüral yerlefliminde yer çekimi hatt›; kulak lobu, servikal vertebra cisimleri, omuz, toraks›n orta noktas›, lumbal vertebra cisimleri, kalça ekleminin
biraz arkas›, diz eklemi ekseninin çok az önü ve lateral
malleolusun önünden geçen düz bir çizgidir. Eklemlere
binen yükün artt›¤› durumlarda yanl›fl postür söz konusudur (8).
Genel olarak yafll›l›k postüründe fleksiyon hakimdir. Boy k›salm›fl, bafl öne e¤ik, omuzlar düflük, dorsal
kifoz artm›fl, üst ve alt ekstremiteler ile gövde hafif
fleksiyondad›r.
Yafll›larda artrit, sinir sistemi hastal›klar› ve psikojenik faktörlere ba¤l› olarak geliflen kas k›sal›¤›, kontraktür ve atrofi, postürü etkileyen faktörlerdendir. Postür ayr›ca solunum ve kardiyovasküler sistem bozukluklar›ndan veya iç organ patolojilerinden de etkilenebilir (9).
Denge sistemine katk›da bulunan bir di¤er sistem
de kas-iskelet sistemidir. Kas gücü yaflla anlaml› olarak
azal›r. Yafll›larda kas zay›fl›¤› (örn. ayak bile¤i dorsi
fleksörleri) denge bozuklu¤una etki eden bir faktör olabilir (10). Kas aktivasyonuna bafllamada gecikmeye neden olan antagonistik kaslarda kas›lmalar, yafll›larda
daha fazlad›r. Kas kullan›m›ndaki bu de¤ifliklikler, dik
duruflu devam ettirmeyi zorlaflt›rmaktad›r (11).
Yafll›larda duyusal input duyarl›l›¤›n›n azalmas›,
hareket aç›kl›¤›n› ve postüral stabiliteyi etkiler. Bu durum a¤›rl›k merkezi de¤iflikliklerini destek alan› içerisinde daha dar bir alana s›n›rlayan ve a¤›rl›k merkezi
pozisyonunun kontrolünü daha do¤ru yapmay› gerektiren hareket stratejilerinin gelifltirilmesini gerektirir.
A¤›rl›k merkezi s›n›rlara do¤ru yer de¤ifltirdikçe denge
kayb› olas›l›¤› artar (12).
Yafll› bireylerde yürüme bozukluklar› s›k karfl›lafl›lan
problemlerden biridir. Yafllanma ile birlikte yürümede
de¤ifliklikler meydana gelir. Yafll›larda yürüme h›z› azal›r, ad›m uzunlu¤u k›sal›r ve ad›m geniflli¤i artar (13).
Postüral bozukluklar, ayakta durma dengesini
olumsuz etkileyebilir. Ayakta durmay› sa¤lamak için,
postüral bozukluklar› saptama yetene¤i ve uygun postüral yan›tlar› oluflturma yetene¤i gereklidir. Bu yetenek yafllanma sonucu bozulur, denge bozuklu¤una ve
düflme riskinin artmas›na yol açar (3).
150
Düflme, yafll›larda en s›k karfl›lafl›lan problemlerden
biridir. Yafll›larda düflmeler, mortaliteye neden olan
faktörlerin bafl›nda gelir. Geriatrik grupta 65 yafl ve
üzerindeki bireylerin 1/3’ü her y›l bir kez veya daha s›k
düflmektedir. Yafll›larda ölüm nedenleri aras›nda beflinci s›rada kazalar gelir ve bunlar›n 2/3’ü düflmeye ba¤l›
olarak geliflir (3,13). Düflme, kiflinin zeminle temas›na
neden olan, plans›z ve istenmeyen pozisyonel de¤ifliklikler olarak tan›mlan›r (14). Yafll›larda yaralanma nedeniyle hastaneye yat›fllar›n %68’inin düflmeye ba¤l›
olarak meydana geldi¤i ve bu oran›n 85 yafl ve üzerindeki bireylerde %86’ya ulaflt›¤› saptanm›flt›r (15). Yetmifl-yetmifl dokuz yafl aras›ndaki sa¤l›kl› yafll›larda
ölümlerin %27’si düflme nedenlidir. Düflme s›kl›¤› 6569 yafl aras›ndaki bireylerin %22’sinde yaflla art›fl gösterir. Yetmifl befl-yetmifl dokuz yafl aras›nda bu oran
%31, 80-84 yafl aras›nda %40 olarak saptanm›flt›r (3).
Yafll› popülasyonda meydana gelen düflmeler,
uzun süreli immobilizasyona ve buna ba¤l› olarak geliflen komplikasyonlara neden olur. Yafll› bireylerde
düflme sonucu oluflan k›r›klar›n bafl›nda, iyileflmesi
uzun süren kalça k›r›klar› gelir. Kalça k›r›klar›, yafll›
bireyin ba¤›ms›zl›¤›n› azalt›r ve mortalitenin artmas›na neden olur (13).
Düflme riskinin saptanmas›nda en önemli problem,
düflmenin multifaktöriyel mekanizmas›d›r. Yafll›larda
düflmelerin ço¤u, dengesiz yürüyüfl sonucunda kayma
veya tak›l›p düflme gibi kazalar nedeniyle oluflur (16).
Düflme için risk faktörleri iç ve d›fl faktörler olmak
üzere iki grupta toplan›r.
D›fl faktörler; az ayd›nlat›lm›fl ortam, kaygan zemin, güvenli olmayan eflyalar›n kullan›m›, uygun olmayan ayakkab› ve di¤er çevre koflullar›d›r.
‹ç faktörler; yafllanma sonucu oluflan fizyolojik de¤iflikliklerle ilgilidir. Bafll›ca iç faktörler; düflme hikayesi, ilaç kullan›m›, senkop, yürüme bozuklu¤u, denge bozuklu¤u, postüral instabilite, görme bozuklu¤u, nörolojik bozukluk, kas zay›fl›¤›, düflme korkusu, yafl, beslenme bozuklu¤u, artrit, üriner inkontinans ve sensörimotor defisitlerdir (3,17).
Yafll›larda düflme öyküsü dikkatli bir flekilde sorgulanmal›d›r. Düflme öyküsü gelecekte olabilecek düflmeler için risk faktörüdür. Yap›lan çal›flmalarda kad›nlar›n daha fazla düfltü¤ü ve cinsiyetin önemli bir risk faktörü oldu¤u gösterilmifltir. Yafll› bireylerde postüral hi-
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154
Müjdeci B, Gökdo¤an Ç, Konukseven Ö, Aksoy S.
Yafllanma ve Denge
potansiyonun de¤erlendirilmesi de düflmenin önlenmesi aç›s›ndan önem tafl›maktad›r (13,18).
Yafll›da biliflsel bozukluk olmas›, düflme ve kalça k›r›¤› riskiyle büyük oranda iliflkilidir. Yetmifl befl yafl ve
üzerindeki 1600 kiflinin kat›ld›¤› bir çal›flmada, alt› y›ll›k takip sonucunda mini mental durum de¤erlendirmesiyle hafif ve orta derecede biliflsel bozukluk saptanan
bireylerde, biliflsel bozukluk olmayanlarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda kalça k›r›¤› riskinin iki kat fazla oldu¤u bulunmufltur (19).
Diz osteoartriti, kilosu fazla olan yafll› bireylerde
hareket yetene¤ini, ad›m atmay› ve postüral dengeyi
etkilemektedir. Diyabetli yafll›larda düflme oranlar›, diyabeti olmayanlara göre yüksektir. Kronik hastal›k say›s›ndaki art›fl, düflme riskini art›rmaktad›r (20).
Düflme sonras› yafll› bireylerde “anksiyete sendromu” geliflebilir. Bu durum kiflinin, düflme korkusu nedeniyle hareketlerini k›s›tlamas›na, zamanla kas zay›fl›klar›na, yürüyüfl paterninde bozulmaya, sonuç olarak
düflme riskinin artmas›na neden olabilmektedir (21).
Resim 1. Bilgisayarl› dinamik postürografi.
lan›larak, bireyin ayakta durma dengesini de¤erlendiren bir yöntemdir (23).
Düflmelerin %30-50’sinde “kaza veya çevresel faktörler” rol oynamaktad›r. Uygun yerlefltirilmemifl eflyalar, eflikler, merdivenler, özellikle banyo ve tuvalette
kaygan zeminler, kayan hal›, kilim, iyi ayd›nlat›lmam›fl
ortam, al›fl›k olunmayan mekan ve uygunsuz ayakkab›
kullan›m› gibi çevresel faktörler, yafll›da düflme nedenleri aras›nda ön s›ralarda yer almaktad›r (22).
BDP, postüral kontrol ve denge kontrolünde görsel,
vestibüler, somatosensör girdilerin, santral integrasyon mekanizmalar›n›n ve nöromusküler sistem yan›tlar›n›n fonksiyonel katk›lar›n›n izole edilebildi¤i tek geçerli yöntem olarak kabul edilmektedir (24).
Düflme riski ile iliflkili fizyolojik faktörler; ayakta
durma yetene¤ini azalt›r, postüral sal›n›m› art›r›r, dinamik dengeyi, yürüme h›z›n›, mobiliteyi, diz, kalça ve
ayak bile¤i kuvvetini azalt›r (14).
• Görsel, vestibüler ve somatosensör sistemlerden
gelen veriler,
Düflmeyi önlemeye yönelik yaklafl›mlardan biri risk
faktörlerinin belirlenmesi ve bunlara dikkat edilmesi
veya ortadan kald›r›lmas›d›r (13).
Kronik dengesizlik özellikle yafll›larda; tek bafl›na
önemsiz olarak de¤erlendirilse de ifllevsel yetersizli¤e
yol açan, dikkate al›nmas› gereken bir semptomdur.
Yafll›lar›n dengesindeki sorun, gözleme ve temel ölçüm cihazlar›na dayanan basit denge testleriyle belirlenebilir. Bilgisayarl› dinamik postürografi (BDP) denge
sistem yetersizlikleri ile iliflkili olan sistem bozukluklar›n› belirlemek ve ay›rt etmek için kullan›lan objektif bir
yöntemdir (Resim 1).
BDP, günlük yaflamda karfl›lafl›labilecek durumlara
benzer flekilde düzenlenmifl farkl› test pozisyonlar› kul-
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154
Ayakta durma s›ras›nda denge sistemini, dengenin
motor ve duyu komponentlerini de¤erlendiren BDP;
• Santral integrasyon mekanizmalar›,
• Görev durumlar›n›n çeflitlili¤inde fonksiyonel olarak uygun hareket stratejisi,
• Etkili postüral hareketler ve zamanlama ile sa¤lanan duyu ve motor kontrol modeline dayan›r (25).
Vücut sabit pozisyonda veya hareket halinde iken
dik durma pozisyonunu koruyabilmesi için vestibüler,
görsel ve somatosensör sistemlerden bilgiler al›nmal›,
birbiriyle koordine edilebilmeli ve gereksiz bilgiler kullan›lmamal›d›r. Bunlar›n gerçekleflebilmesi için sa¤lam
bir nörolojik sistem ve kas-iskelet sistemine ilaveten
vestibülo-oküler, vestibülo-spinal refleksler ve dikkat,
hat›rlama, istek gibi fonksiyonlar gereklidir. Birey dengesini korumak için sürekli olarak çok hafif bir flekilde
öne, arkaya, sa¤a ve sola vücut sal›n›mlar› yapmaktad›r. Bu sal›n›mlara, postüral sal›n›m (postural sway)
151
Müjdeci B, Gökdo¤an Ç, Konukseven Ö, Aksoy S.
Aging and Balance
denilmektedir. Postüral sal›n›mlar, kiflinin o anki tüm
duyusal alg›lar› ile yak›ndan iliflkilidir ve postürografik
ölçümlerin temelini oluflturur (26).
Yafllanma ile birlikte vücut sal›n›m›nda art›fl meydana gelir (27). Yafll›larda sal›n›m art›fl›n›n nedeni tam
olarak aç›klanamam›flt›r. Görsel bozukluklar, postüral
kontrolü olumsuz etkiler. Yafll›lar, postüral bozukluklar› istemli düzeltmede daha yavafl davran›rlar ve tekrarl› testlere uyum sa¤layamazlar, gençlere oranla daha
fazla sal›n›m art›fl› gösterirler. Santral integratif ifllemlemenin veya efektör yan›tlar›n yavafllamas›, bu bulgulardan sorumlu olabilir (28).
BDP ile yap›lan bafll›ca testler flunlard›r;
• Duyu organizasyon testi (Sensory Organization
Test-SOT),
• Denge s›n›rlar› testi (Limits of Stability-LOS),
• Ritmik a¤›rl›k aktarma testi (Rhytmic Weight
Shift-RWS) (26).
Duyu organizasyon testi; görsel ve proprioseptif veriler bozuldu¤unda bireyin yer çekimi merkezinin konumunu kontrol etme yetene¤ini de¤erlendiren, statik ve
dinamik denge hakk›nda bilgi sa¤layan bir testtir. Bu
test, postüral kontrolü sa¤layan somatosensör, görsel
ve vestibüler sistemlerdeki anormallikleri objektif olarak belirleyen alt› bölümden oluflur. Puanlar›n yorumlanmas› yap›l›rken, bireyden elde edilen veriler, maksimum teorik s›n›rla karfl›laflt›r›l›r. Sonuç, 0-100 aras›nda bir oranda ç›kar ve “100” kusursuz kararl›l›k anlam›n› tafl›r. Tüm puanlar›n a¤›rl›kl› ortalamas› al›narak
birleflik (composite) puan elde edilir (26).
1. Testin ilk aflamas›nda bireyden gözleri aç›k olarak ayakta dik durmas› istenir.
2. Ayn› test gözler kapal› olarak yap›l›r (Romberg).
3. Platform (kiflinin üzerinde durdu¤u zemin) tamamen sabitken paravan (görsel çevre) hareket eder. Gözler aç›kt›r.
4. Sadece platform hareketli, gözler aç›kt›r.
5. Dördüncü bölümle ayn›d›r, sadece kiflinin gözleri
kapal›d›r.
6. Gözler aç›k, hem platform hem de paravan hareketlidir (26) (fiekil 1).
BDP testi s›ras›nda görsel ve somatosensör sistemden gelen bilgiler BDP platformunun (dayanma yüzeyi)
152
fiekil 1. Duyu organizasyon test konumlar›.
ve BDP paravan›n›n (görsel çevre) ön-arka sal›n›mlar›
ile bozulur. Bu test konumlar› sal›n›m referansl› (swayreferenced) olarak adland›r›l›r (26). Görsel ve somatosensör sistem, sal›n›m referansl› test konumlar›nda bilgi sa¤lamaya devam etse de bu sistemler vücudun yer
çekimi merkezinin oryantasyonu ile ilgili faydal› bilgi
sa¤layamazlar. Sa¤l›kl› bireyler, sal›n›m referansl› duyu bilgilerinin yerine di¤er duyu bilgilerini kullanarak
dengeyi sa¤larlar (23).
Denge s›n›rlar› testi; yer çekimi merkezinin istemli
kontrolünü de¤erlendiren bir ayakta durma testidir. Yer
çekimi merkezinin destek yüzeyi üzerinde hareket kontrol yetene¤ini de¤erlendirir. Düflmeksizin hareket etme
yetene¤i günlük yaflam aktiviteleri için gereklidir. Reaksiyon zaman› (reaction time), hareketin h›z›, ulafl›labilen
son nokta, son noktada hedefe ulaflma gayreti ve yön
kontrolü de¤erlendirilir. Hedeflenen, h›zl› bir reaksiyon
zaman›d›r. Reaksiyon zaman›nda uzama, duyu-alg› bozukluklar› (dikkatsizlik, sinyali görememe vb.) veya motor planlama bozukluklar› sonucunda görülebilir (29).
Denge s›n›rlar› testi, vestibüler rehabilitasyonda da kullan›lmaktad›r ve etkinli¤i çal›flmalarla kan›tlanm›flt›r.
Ritmik a¤›rl›k aktarma testi; yer çekimi merkezinin
resiprokal hareketlerini de¤erlendirmek amac›yla düzenlenmifltir. Bu test, kiflinin a¤›rl›k merkezinden ritmik
olarak sa¤a-sola ve öne-arkaya yer de¤ifltirme becerisini gösterir. Hareketin h›z› ve yön kontrolü (sa¤-sol ve
ön-arka) de¤erlendirilir. Resiprokal hareketleri yapma
yetene¤inde bozulmalar sonucunda ve motor kontrol
problemleri sonucunda normal olmayan test sonuçlar›
görülür (29).
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154
Müjdeci B, Gökdo¤an Ç, Konukseven Ö, Aksoy S.
Yafllanma ve Denge
BDP’nin klinik kullan›mdaki en büyük avantaj› çocuk, eriflkin ve yafll›lar için normalizasyon verilerinin,
elde edilen bulgularla karfl›laflt›r›labilmesidir.
Yafll›larda egzersiz aç›s›ndan hedeflenen düzey,
gençlerden daha düflük tutulmal›d›r. Yafll›larda kas k›sal›¤› de¤erlendirilmelidir. Yafll› bireylerin yürümeleri
de¤erlendirilirken kas-iskelet sistemi, nöromusküler
sistem ve kardiyopulmoner sisteme ek olarak mevcut
fiziksel aktivite düzeyi, önceki fiziksel aktivite düzeyi,
vücut a¤›rl›¤›, motivasyonu, mental durumu, ayakkab›s›, görmesi, iflitmesi ve beslenmesi de de¤erlendirilmelidir (30).
Yafll›larda e¤itim programlar›n›n hedefi, saptanan
bozukluklara yönelik olmal›d›r. Denge bozuklu¤unun
sebebi belirlenmeli, varsa denge bozuklu¤unun derecesine, bireyin genel fiziksel mental sa¤l›k durumuna, motivasyonuna ve aile deste¤ine ba¤l› olarak egzersiz
program› saptanmal›d›r. Yafll› bireyler, egzersizleri
günlük aktiviteleri aras›na yerlefltirmeleri ve günlük aktiviteleri s›ras›nda yeni stratejiler kullanmalar› konusunda yönlendirilmelidir. Bireyin yaflad›¤› ev ortam› güvenli hale getirilmelidir. Gerekti¤inde koltuk de¤ne¤i,
baston gibi yürümeye yard›mc› aletler kullan›lmal›d›r
(31).
Düflme riski olan yafll›larda, yürüme e¤itimi, kas
kuvvetlendirme programlar› ve yard›mc› cihaz kullan›m› yarar sa¤lamaktad›r (13).
Dinamik postüral kontroller sonucunda denge bozukluklar›n›n erken saptanmas›n› takiben uygun rehabilitasyon, çevre modifikasyonu ve öneriler, düflmeyi
önleyerek bireylerin yaflam kalitesini art›rabilir (32).
KAYNAKLAR
6.
Horak FB, Shupert CL, Mirka A. Components of postural
dyscontrol in the elderly: a review. Neurobiol Aging 1989; 10:
727-738.
7.
Black A, Wood J. Vision and falls. Clin Exp Optom 2005; 88:
212-222.
8.
Magee D. Assessment of posture. In: Magee D (ed). Orthopedic
Physical Assessment. Philadelphia: WB Saunders Company,
1997: 697-726.
9.
Gökçe-Kutsal Y. Rehabilitasyon. In: Gökçe-Kutsal Y, Çakmakç›
M, Ünal S (editörler). Geriatri. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i,
1997: 146-60.
10- Woollacott MH, Shumway-Cook A. Changes in posture control
across the life span- a systems approach. Phys Ther 1990; 70:
799-807.
11. Myers AH, Baker SP, Van Natta ML, Abbey H, Robinson EG.
Risk factors associated with falls and injuries among elderly institutionalized persons. Am J Epidemiol 1991; 133: 1179-1190.
12. Blaszczyk JW, Hansen PD, Lowe DL. Evaluation of the postural
stability in man: movement and posture interaction. Acta Neurobiol Exp 1993; 53: 155-160.
13. Kane RL, Ouslander JG, Abrass IB. Instability and Falls. Essentials of Clinical Geriatrics. USA: Mc Graw-Hill Company, 1999:
231-55.
14. Rogers ME, Rogers NL, Takeshima N, Islam MM. Methods to assess and improve the physical parameters associated with fall
risk in older adults. Prev Med 2003; 36: 255-264.
15. Covington DL, Maxwel JG, Clancy TV. Hospital resources used
to treat the injured elderly at North Carolina trauma centers. J
Am Geriatr Soc 1993; 41: 847-852.
16. Kerber KA, Enrietto JA, Jacobson KM. Disequilibrium in older
people: a prospective study. Neurology 1998; 51: 574-580.
17. Lajoie Y, Gallagher SP. Predicting falls within the elderly community: comparison of postural sway, reaction time, the Berg
balance scale and the activities-specific balance confidence
(ABC) scale for comparing fallers and non-fallers. Arch Gerontol
Geriatr 2004; 38: 11-26.
18. Downton JH, Andrews K. Prevalence, characteristics and factors associated with falls among the elderly living at home.
Aging 1991; 3: 219-228.
19. Leipzig RM, Cumming RG, Tinetti ME. Drugs and falls in older
people: a systematic review and meta-analysis: II. Cardiac and
analgesic drugs. J Am Geriatr Soc 1999; 47: 40-50.
20. Rubenstein LZ. Falls in older people: epidemiology, risk factors
and strategies for prevention. Age Aging 2006; 35: 37-41.
1.
Pearson J, Morrell C, Gordon-Salant S, Brant L, Metter E, Klein
LL, et al. Gender differences in a longitudinal study of age-associated hearing loss. J Acoust Soc Am 1995; 97: 1196-205.
2.
Khristinsdottir EK, Fransson PA, Magnusson M. Changes in
postural control in healthy elderly subjects are related to vibration sensation, vision and vestibular asymmetry. Acta Otolaryngol 2001; 121: 700-706.
3.
Calder JH. Aging and the balance control systems. In: Weinstein EB (ed). Geriatric Audiology. New York: Thieme, 2000: 14167.
4.
O’Sullivan SB. Assessment of motor functions. In: O’Sullivan SB,
Schmitz TJ (eds). Physical Rehabilitation. Philadelphia: FA Davis Company, 2001: 177-212.
23. Nashner LM. Computerized dynamic posturography. In: Jacobson GP, Newman CG, Kartush JM (eds). Handbook of Balance
Function Testing. Delmar: Singular Publishing Group, 1997:
280-319.
5.
Karatafl M. Denge ve koordinasyon. In: Akman N, Karatafl M
(editörler). Temel ve Uygulanan Kinezyoloji. Ankara: Haberal
E¤itim Vakf›, 2003: 281-8.
24. Black FO. Clinical status of computerized dynamic posturography in neurotology. Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg
2001; 9: 314-318.
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154
21. Jensen J, Nyberg L, Gustafson Y, Lundin-Olsson L. Fall and injury prevention in residential care-effects in residents with higher and lower levels of cognition. J Am Geriatr Soc 2003; 51:
627-635.
22. Austin N, Devine A, Dick I, Prince R, Bruce D. Fear of falling in
older women: a longitudinal study of incidence, persistence, and
predictors. J Am Geriatr Soc 2007; 55: 1598-1603.
153
Müjdeci B, Gökdo¤an Ç, Konukseven Ö, Aksoy S.
Aging and Balance
25. Black FO. What can posturography tell us about vestibular function. Ann N Y Sci 2001; 942: 446-464.
29. Neurocom International, Inc. Objective Quantification of Balance and Mobility. Clackamas, OR, 2000.
26. Üneri A. Bilgisayarl› dinamik posturografi. In: Ard›ç FN (editör).
Vertigo. ‹zmir: ‹zmir Güven Kitabevi, 2005: 97-108.
30. Smidt GE. Aging and gait. In: Smidt GE (ed). Clinics in Physical
Therapy. USA: Churchill Livingstone, 1990: 185-98.
27. Fujita T, Nakamura S, Ohue M, Fujii Y, Miyauchi A, Takag› Y, et
al. Effect of age on body sway assessed by computerized posturography. J Bone Miner Metab 2005; 23: 152-156.
31. Hobeika CP. Equilibrium and balance in the elderly. Ear Nose
Throat J 1999; 78: 558-562.
28. Colledge NR, Cantley P, Peaston I, Brash H, Lewis S, Wilson JA.
Ageing and balance: the measurement of spontaneous sway by
posturography. Gerontology 1994; 40: 273-278.
154
32. Ghulyan V, Paolino M. Comparative study of dynamic balance in
fallers and non-fallers. Fr ORL 2005; 88: 89-96.
Akad Geriatri 2010; 2: 148-154