Necmettin ELMASTAfi M. Sait fiAH‹NALP Veysi

Transkript

Necmettin ELMASTAfi
M. Sait fiAH‹NALP
Veysi GÜNAL
VII. Uluslararas› Van Gölü Havzas› Sempozyumu
The Seventh International Symposium of Van Lake Region
Tablo 1. Bitlis ‹lindeki Köylerin Listesi (Yeni ve Eski ‹sme Göre)
KÖYÜN
ADI
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
Afla¤›süphan
Ayg›rgölü
Bahçedere
Cihangir
Çanakyayla
Danac›
Dizdar
Erikba¤›
Gölüstü
Harmantepe
‹pekçay›r
Karakol
Y›ld›z
Yolçat›
Yukar›süphan
Akç›ra
Akyaz›
Ayd›nlar
Esenk›y›
Gümüfldüven
Heybeli
Karafleyh
Karfl›yaka
Kavufltuk
Kömürlü
Mollafad›l
Örentafl
Yar›mada
Göldüzü
Cemalettin
Çatala¤z›
Çukurtarla
Develik
K›nal›koç
K›rkdönüm
Kuflhane
Saka
Serinbay›r
Seyrantepe
So¤anl›
Taflharman
Uludere
Yeniköprü
Yuvadam›
Ovak›flla
Akçaören
Alak›r
Bahçe
Burcukaya
Dilburnu
Gölgören
Güzelsu
K›r›kkaya
Nazik
Otluyaz›
Yo¤urtyemez
Afla¤›karaboy
Baflhan
Çal›düzü
De¤irmenalt›
Deliktafl
Dörta¤aç
Ekinli
‹çmeli
Kireçtafl›
Konuksayar
Koruk
Kömüryakan
Tabanözü
Tatl›kaynak
Sipanajér
Ayg›rgölü
Haskündrük
Cangiran
Virangazi
Uri
Dizdar
Koçeri
Manik
Norflincik
Murhus
Karakol
Mustafa
Ko¤os
Sipanajor
Arç›ra
Akyaz›
Kaz›k
Parkat
Hekesor
Norflén
Refladar
Horanis
Arincikos
Peflnekömür
Mollafad›l
Harabasorik
Karakeflifl
Arin
Cemalettin
H›nin
Hanik
Develik
S›frasor
Hasük
Kuflhane
Vefltunk
So¤urt
Za¤¤i
Patnos
Té¤ut
Sor
Karmuç
Hersonk
P›rhus
A¤ceviran
Kufltiyan
Ba¤çe
Mezik
Cizirok
Hiyartank
Tapavank
Kérs
Nazik
Hulik
Yo¤urtyemez
Karaboy süfla
Suvar ?
Enib-‹nip
Por
Sürüm
Kemah
Mezru
Mergük
Perhend
Kerb
Koruk
Hilorink
Çüküs
H›miçür
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
KÖYÜN
ADI
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
‹çgeçit
Kavakdibi
Kayabafl›
Keklikdüzü
Kokarsu
Üçevler
Yayalar
Yola¤z›
Yolalan
Yolcular
Yukar›balc›lar
Yukar›ölek
Yuvac›k
Bölükyaz›
A¤açp›nar
Alaniçi
Ayranc›lar
Kayada¤
Karbast›
Sarpkaya
Tanr›yar
Narl›dere
A¤açdere
A¤açköprü
Afla¤›yolak
Beflkaynak
Cevizdal›
Çeltikli
Çobansuyu
Dikme
Direktafl›
Döflkaya
Kar›nca
Kayal›ba¤
K›nal›
Konalga
Cumhuriyet
Ortakap›
Uçankufl
Ünald›
Yarönü
Yeflils›rt
Yukar›yolak
Sar›konak
Akb›y›k
Aladana
Bozp›nar
Budakl›
Çal›flkanlar
Çay›r
Çökekyaz›
Ekinli
Gökay
Gürece
Horozdere
‹çlikaval
Kap›suyu
Karaa¤aç
Karbast›
Karl›tepe
Keklik
Koçlu
Koçyi¤it
Oymap›nar
Gayda
Süttafl›
Tutumlu
Yaylac›k
Yelk›ran
Y›¤›nkaya
Humaç
Kavakdibi
Arzivink
Magrebiyan
Alpert
Alukan
Vastin
Orsak
Kifltonik
Vérvan
Hor kürtler
Olekajor
Kümüs
Hêrvês
‹ngöl
Kermate
Miryanis
Mezretafl
Tiphi
Zizan
R›clek
Kasrik
Haçukan
Hürmüz
Çeménjér
Baykiflin
Hevek
fieyhcuman
Herde
Sap
Tutu
Sizor
Kanahdere
Lirt-Lérd
Hersud
Sivi
Dereç / Kurudere
fietek
Leylekan
Yako
Kermete/Keremo
Bocan
Çeménjor
Duhan
‹ko
fién
Kamsar
Kilibiyan
Kekolan
Sidres
Hirit
Mezrei az
Külat
Selluh
Horus/Horhos
‹z
Antalan
fiambalut
Kursunç
Mezrei varabin
Kemalan
Patyar
Bercüm /Bercüh
Best
Gayda/S›rmaçek
Gülpik
Kerné nizar
Akünüs
Seaz
Azgor
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
KÖYÜN
ADI
Derince
Do¤anc›
Döküktafl
Ekintepe
Elmac›k
Erencik
Göktepe
Gönüllü
Hac›mehmet
Harmandöven
Kalkanl›
Kayal›
Kepirli
Meydan
Ortaca
Sa¤›rkaya
Sar›tafl
Sarpkaya
Sürücüler
Uzuntafl
Yenicik
Yukar›ayvac›k
Yukar›çal›
So¤uksu
Esenler
O¤lakl›
Sa¤›nl›
Ak›nc›
Alatoprak
Aydemir
Çatalsö¤üt
Çaygeçit
Dereyolu
Sekiliyaz›
Üstyayla
Yeniköy
Yumrumefle
Çi¤demalan
Kap›kaya
Kaflak
Kayran
Tolgal›
Yan›kçak›r
Yaz›c›k
Yuval›dam
Geyikp›nar
Kavakbafl›
Akp›nar
Al›c›k
Alkoyun
Arpal›seki
Bo¤azönü
Bozburun
Çay›rl›
Ç›¤›r
Çitliyol
Da¤arc›k
Da¤l›k
Erler
Göztepe
‹kizler
Kapakl›
Kayabafl›
Kocainifl
Koyunlu
Kufldili
Küllüce
Özenli
Sar›çiçek
Uran
579
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
Puns
Suzan
Obin
Girvés
Talars
Küran
Tivas
Kitas
Çeméhacimehmet
Pisyan
Çirçax
fiérnis
Nors-Nurs
Meydan
Mezrei end
Reflan
Avilcin
Êndis
Uçüm
Kuç
Hizmik
Kütüsajor
Yukar› üreh m›t›rp
Çemêurus
Kuçki ispayirt
Arincik
Simos
Hur
Salansor
Horsink
Hafltak
Çeménba¤dinan
Muzük
Tatvan
Aspincir
Pürüdük
Ta¤
‹¤ik
Kortiyan
Kaflah
Hersan
Kayseran
Çeméni¤ik
Silind
Torh
Kolanis
Tap
Kilokan
Godiflkan
Misor
Puhunk
Parsing
Bilokan
Mezrei meran
Kor-Kür
Ta¤isor
Salapost
fiinistiislam
Havarik
Plorik
Kizank
Haçinan
Sihors
Güzük
Ohin
Babuta¤
Tihp
Mahbuban
Serkani
Ta¤vank
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
KÖYÜN
ADI
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
Üçad›m
Meydan
Adaba¤
Benekli
Dalda
K›y›düzü
Örenlik
Sar›kum
Çekmece
Yumurtatepe
Çal›düzü
Çevre
Dibekli
E¤ritafl
Hanelmal›
K›rkbulak
Koyunp›nar›
Obuz
Tokaçl›
Yoncabafl›
Güreflçi
Küçüksu
Alacabük
Anadere
Bolalan
Budakl›
Çanakdüzü
Çavufllar
Da¤dibi
Dönertafl
Düzcealan
Göllü
Güntepe
Harmanl›
Ka¤anl›
Kaynarca
K›s›kl›
Koruklu
Koyluca
Köprücük
Kuruyaka
Kuflluca
Nohutlu
Kolbafl›
Sall›ca
Sar›dal
Sö¤ütlü
Suboyu
Teknecik
Tosunlu
Ulusoy
Uslu
Yass›ca
Yediveren
Yumrukaya
Uncular
Toprakl›
Yelkenli
Arpac›k
Afla¤›kolbafl›
Budakl›
Cevizyata¤›
Çall›
Çayaras›
Ç›tak
De¤irmen
Gedikp›nar
Gölbafl›
Günk›r›
Güzelli
T›rkanat
Meydan
Adaba¤
Ç›lhor
Engesor
K›zvak
Aleman
Z›¤ak
fiamiran/fientepe
Girfeki
Balekan
Iz
Sûlû
Ent
H›nzorkin
Sak
Nil-Nél
Kamer
Kurtikan
fiükranis
Sapor
Kotum
Beluh
Oran›s
fiahmunis
Aflnak
Komus
Kirtvan
Ariskoh
Cangis
Çorsin
A¤küs
Halaç Engesor
Pinkanis
Haynat
Birikar
Siyamîr
Pürüs
⁄erzit
K›nd›ran›s
O¤vanis
Pertevküt
Vartinis
Aveta¤
Kancas
Küta Kesané
Alan
Haciyan
Hirintüs
Po¤a
Karçikan Vanik
A¤dat
Ünsüs
K›nasor
S›nban
Perakom
Pinvan›s
Refladiye
K›sham
Morhajér
A¤açur
Pavik
Pertük
fieyhan
Çita¤
M›flakflén
Bir›k
Serégolé
Kotni
Seréfl›vé
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ADI
KÖYÜN
ESK‹
ADI
Yayg›n
Yolyaz›
Yukar›karaboy
Yumurtatepe
Küllüce
Yücebafl
Yanl›zçamlar
Akçal›
Ar›da¤
Afla¤›ölek
Baflmakl›
Bayramalan
Çay›rbafl›
Derea¤z›
Do¤ruyol
Geçitbafl›
Il›cak
Samo
Yam
Karaboy ulya
Papflén
Hahréf
Hart›koh
Suvar
Körcan
Kultik
Olekajér
Papiznih
Alak
Çay›rbafl›
Vanek
Simek
Sanis
Germav
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
KÖYÜN
ADI
Yo¤urtlu
Yolbilen
A¤›lözü
Akçevre
Akdik
Ball›ca
‹ncirli
Keçeli
Örgülü
Ürünveren
Akflar
Kolludere
Akça
Ball›
Bölüklü
Çatakde¤irmen
Day›lar
KÖYÜN
ESK‹
ADI
Agor
Halepur
Büsekan
P›rnaflén
Li
Namhazuz
Pertak
Kefkenis
Tasuh
Pars
fiiréz
Hiflet
Çurinan
Giran
Permis
Kifl
fiandis
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ADI
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Yal›ntafl
Yenido¤an
Beflevler
Ekizler
Oluklu
Akçaa¤aç
Aç›kalan
Ba¤aras›
Ball›
Çatalerik
Gümüflkanat
Karabudak
Kafl›kl›
Kovanl›
Salman
Taflbo¤az
Uzunyar
KÖYÜN
ESK‹
ADI
Çemi malor
Korsuvak
Londikdos
Ta¤o
‹zyan
Defltesorik
Misi
Mermend
Herpi
Niç
Keyburan
fiénik
fién
Erkangoti
Kinzu
Herpus
Kûran
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
ADI
Kaleli
Kavunlu
Kekliktepe
Kufltafl›
Oduncular
Özkavak
Sakl›
Sütderesi
Tahtal›
Taflüstü
Üzümveren
Yamaçköy
Yaz›konak
Yemiflveren
Yukar›kolbafl›
Yayladere
M›flkan
Bizatün
Misüri
Has›k
Boryan
Ozka¤ak
S›rit
Mozek
Tahtal›
Kor¤ak
Çapkis
Pav
Nist
Balekan
Morhajor
Sez
Kaynak: D‹E’nin 1927-1980 y›llar› aras›ndaki nüfus kay›tlar›, TÜ‹K-2011, Yöredeki arazi çal›flmalar› esnas›nda yap›lan mülakatlar.
Harita 2. Bitlis ‹linin Fiziki Haritas›
580
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Köy yerleflmeleri, Fiziki Co¤rafya terimlerinden
adlar›n› alan köyler ile Befleri ve ‹ktisadi Co¤rafya
terimlerinden adlar›n› alan köyler olarak kategorize
edilebilir (Do¤anay, 1994:333). Bu çal›flmada Bitlis
ilindeki köy adlar› do¤al ortam, befleri ortam ve
ekonomik faaliyetlere göre s›n›fland›r›lm›flt›r. ‹ldeki
toplam 347 köyden, 218 köyün eski isminin anlam›
tespit edilebilmifltir. Köy yerleflmelerinin büyük
ço¤unlu¤u eski isimlerini Kürtçe, Ermenice, Arapça
gibi dillerden alm›fllard›r. Eski köy isimlerinin %
40’› do¤al ortam, %35’i befleri ortam, %11’i
ekonomik faaliyetlerden kaynaklanm›flt›r. Köylerin
%14’ü de bu üç kategori d›fl›nda kalan ve di¤er
olarak belirtilen (s›fat, eflya, anlam› bilinemeyen
vb) özelliklerden ad›n› alm›flt›r (Tablo 2, fiekil 1).
Ad›n Kökeni
Topografya
Litoloji-Toprak
Hidrografya
Biyoco¤rafya
‹klim
Yerleflme
Boy, Soy, fiah›s
Dini ve TarihiKültürel Yap›
Do¤al
Ortam
Befleri
Ortam
2. 1. Adlar›n› Do¤al Ortam Özelliklerinden
Alan Köyler
Bitlis ilindeki eski köy adlar›na bak›ld›¤›nda büyük
bir bölümünün do¤al ortam özelliklerinden ismini
ald›¤› görülür. Nitekim ildeki köylerin %40’› adlar›n›
topografya, litoloji, toprak, hidrografya, biyoco¤rafya
(hayvan ve bitki) ve iklim gibi do¤al ortam
özelliklerinden alm›flt›r (Tablo 3).
Do¤al ortam özelliklerinden ad›n› alan köylerin
büyük bir bölümü yamaç, tepe, vadi gibi topografik
unsurlardan alm›flt›r. Bu grup içinde “tepe” anlam›na
gelen köy isimlerinin önemli bir yere sahip oldu¤u
görülmektedir. Özellikle Güneydo¤u Toros da¤lar›
üzerinde yer alan köylerde tepe isimleri
yo¤unlaflmaktad›r. Giran (Ball›), Girfeki
(Yumurtatepe), Girvés (Ekintepe), Kuç (Uzuntafl),
Kuçki ‹spayirt (Esenler), Pars (Ürünveren), Parsing
(Bo¤azönü), Plorik (Göztepe) köyleri kurulduklar›
çevredeki tepelerden adlar›n› al›rken, Sipanajér
(Afla¤›süphan) ve Sipanajor (Yukar›süphan) adlar›n›
yak›nlar›ndaki da¤l›k kütleden alm›fllard›r.
Köy
Oran›
Say›s› Toplam (%)
28
3
29
24
3
24
45
87
40
76
35
11
Ad›n› kuruldu¤u vadi veya vadi yamac›ndan alan
köyler de önemli bir yere sahiptir. Boryan
(Oduncular), Kor (Ç›¤›r), Küran (Erencik), Küran
(Uzunyar), Po¤a (Tosunlu) köyü vadi içlerinde
kurulan ve ad›n› vadilerin özelliklerinden alan
köylerdir.
7
Tar›msal Faaliyetler
Ekonomik Hayvanc›l›k
Faaliyetler Sanayi Faaliyetleri
Ulafl›m
Di¤er
Adlar
10
8
3
3
24
31
31
14
TOPLAM
218
218
100
Veysi GÜNAL
Ad›n› yak›n›nda kuruldu¤u gölden ya da göl
k›y›s›ndan alan Arin (Göldüzü), Arincikos
(Kavufltuk), Cizirok (Dilburnu) gibi köyler
mevcuttur. Topografik unsurlardan ad›n› alan
köylerin bir di¤er k›sm› da kuruldu¤u zeminin
düz, düzlük, ova veya çanak fleklinde olmas›na
ba¤l› olarak adland›r›lm›fllard›r. Kuruldu¤u düzlük
alanlardan ad›n› alan köyler; Defltesorik (Akçaa¤aç),
Meydan ve Tap (Kavakbafl›) köyleridir. Kuruldu¤u
çukur, çanak zeminlerden ad›n› alan köyler ise
Ç›lhor (Benekli), Kaz›k (Ayd›nlar), Kortiyan
(Kap›kaya) ve Por (De¤irmenalt›) köyleridir.
Tablo 2. Bitlis ‹linde Köylerin Eski Adlar›n›n
Kökenlerine Göre S›n›fland›r›lmas›
Köy yerleflmelerinin bir k›sm› bulunduklar› yerin
litolojik özelliklerini hat›rlatmaktad›r. Salansor
(Alatoprak) köyü çevredeki k›rm›z›ms› kayaçlardan;
A¤açur (Budakl›) köyü ismini kuruldu¤u alandaki
sar› renkli topraklardan alm›flt›r.
Köylerin adland›r›lmas›nda etkili olan do¤al ortam
özelliklerinden biri de hidrografik kaynaklard›r.
‹ldeki do¤al ortam özelliklerinden ad›n› alan
köylerin %28’i hidrografik kaynaklara
fiekil 1. Bitlis ‹linde Köy Adlar›n›n (Eski) Kökenlerine
Göre S›n›fland›r›lmas›
581
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹
ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹ ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
Sipanajér
Sipanajor
Kaz›k
Arincikos
Arin
Cizirok
Por
Kultik
Pars
Giran
Girvés
Küran
Meydan
Kuç
Kuçki ispayirt
Kortiyan
Tap
Parsing
Kor-Kür
Plorik
Defltesorik
Kûran
Meydan
Ç›lhor
Girfeqi
Po¤a
Mezretafl
Salansor
A¤açur
Germav
Ayg›rgölü
Arç›ra
S›frasor
Nazik
H›miçür
Çeménjér
Tutu
Kanahdere
Dereç / Kurudere
Olekajér
Olekajor
fietek
Afla¤›süphan
Yukar›süphan
Ayd›nlar
Kavufltuk
Göldüzü
Dilburnu
De¤irmenalt›
Ar›da¤
Ürünveren
Ball›
Ekintepe
Erencik
Meydan
Uzuntafl
Esenler
Kap›kaya
Kavakbafl›
Bo¤azönü
Ç›¤›r
Göztepe
Akçaa¤aç
Uzunyar
Meydan
Benekli
Yumurtatepe
Tosunlu
Kayada¤
Alatoprak
Budakl›
Il›cak
Ayg›rgölü
Akç›ra
K›nal›koç
Nazik
Tatl›kaynak
Afla¤›yolak
Direktafl›
Kar›nca
Cumhuriyet
Afla¤›ölek
Yukar›ölek
Ortakap›
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Merkez
Mutki
Güroymak
Merkez
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Afla¤›süphan
Yukar›süphan
Çukur
K›y› yan›
K›y›
Yar›mada
Çukur
Gedikli
Tümsek
Tepeler
Tepeli
Derince
Meydan
Tafltepe
Tafltepe
Çukurlar
Düzlük
Yüksek Yer
Derin Vadi
Tepecik
K›z›lova
Derince
Meydan
Su Çukuru
Fekitepe
Oluk
Mezratafl
K›rm›z›tafl
Sar›toprak
S›caksu
Ayg›rgölü
Suönü
Saç›kdere
Nazik Gölü
‹çmesuyu
Afla¤›dere
Ekfli
Kanahdere
Kurudere
Afla¤›dere?
Yukar›dere?
Irmak
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Da¤
Da¤
Çanak
K›y›
K›y›
Ada
Çukur
Yamaç
Tepe
Tepe
Tepe
Vadi
Düzlük
Tepe
Tepe
Çukur
Düzlük
Tepe
Vadi
Tepe
Ova
Vadi
Düzlük
Çukur
Tepe
Vadi
Kaya
Kaya
Toprak
Jeotermal Kaynak
Göl
Göl
Akarsu
Göl
Kaynak
Akarsu
Kaynak
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Çeménjor
Bercüm /Bercüh
Best
Akünüs
Çeméhacimehmet
Avilcin
Çemêurus
Çeménba¤d›nan
Çeméni¤ik
Serkani
Çemémalor
A¤küs/ Ahkis
K›zvak
A¤dat
K›nasor
Bir›k
Serégolé
Uri
Refladar
Za¤¤i
Té¤ut
Kuflhane
Çay›rbafl›
Mergük
Kavakdibi
Hilorink
Hersud
Leylekan
Puns
Antalan
fiambalut
Talars
‹ndis / Êndis
‹¤ik
Muzük
Ent
Vartinis
Seréfl›vé
M›flkan
Enib-‹nip
Baykiflin
Herpi
Yukar›yolak
Koçyi¤it
Oymap›nar
Yaylac›k
Hac›mehmet
Sar›tafl
So¤uksu
Çaygeçit
Yan›kçak›r
Sar›çiçek
Yal›ntafl
Göllü
K›y›düzü
Uslu
Yediveren
Gedikp›nar
Gölbafl›
Danac›
Karafleyh
Seyrantepe
Taflharman
Kuflhane
Çay›rbafl›
‹çmeli
Kavakdibi
Kömüryakan
K›nal›
Uçankufl
Derince
Kap›suyu
Karaa¤aç
Elmac›k
Sarpkaya
Çi¤demalan
Dereyolu
E¤ritafl
Nohutlu
Güzelli
Kaleli
Çal›düzü
Beflkaynak
Ball›
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Merkez
Merkez
Mutki
Yukar›dere
Kanalönü
Dere
Gözeler
Hac›mehmet Deresi
Cinsuyu
Urus Deresi
Ba¤dinan Deresi
‹¤ik Deresi
P›narbafl›
Malor Çay›
Durgunsu
Ekflisu
Tuzla
Üzümdere
Kuyucuk
Gölbafl›
Sö¤ütlü
Karaa¤aç
Çiçekli
Karaa¤açl›
Kuflhan
Çay›rbafl›
Otlak
Kavakdibi
Hilorink bitkisi
Sazl›kl›
Leylekler
Yuvalar
Meralar?
fiambalut (Mefle)
Yefliller
Meralar
Saz
Çiçek
Mera
Güllük
A¤açbafl›
Fareler
Sis ?
Rüzgarçeken
Güneflli
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
‹klim
‹klim
‹klim
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Kaynak
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Kaynak
Akarsu
Sulak Alan
Kaynak
Kaynak
Akarsu
Su Kuyusu
Göl
A¤aç
A¤aç
Çiçek
A¤aç
Hayvan
Çay›r
Çay›r
A¤aç
Bitki
Sazl›k
Hayvan
Kufl Yuvas›
Otlak
A¤aç
Bitki
Otlak
Sazl›k
Bitki
Otlak
Gül
A¤aç
Hayvan
Sis
Rüzgar
Günefl
Tablo 3. Adlar›n› Do¤al Ortam Özelliklerinden Alan Köyler
Kaynak: Köylerin eski adlar› ve eski adlar›n›n anlam›, yöredeki arazi çal›flmalar› esnas›nda yap›lan mülakatlardan, D‹E’nin 1927-1980 y›llar› aras›ndaki nüfus kay›tlar›ndan, yöre ile ilgili olarak
yap›lm›fl olan ve bu çal›flman›n bibliyografyas›nda yer alan çal›flmalardan ve baz› web sayfalar›ndan yararlan›larak haz›rlanm›flt›r.
(K›y›düzü), Serkani (Sar›çiçek) köyleri isimlerini
çevrelerindeki su kaynaklar›ndan alm›fllard›r.
‹nsanlar köyleri adland›r›rken köy çevresindeki
klimatik özelliklerden de etkilenmifllerdir. ‹lde
iklim elemanlar›ndan ad›n› alan 3 köy yerleflmesi
vard›r. Bunlardan Enip (Çal›düzü) sisten, Baykiflin
(Beflkaynak) rüzgardan, Herpi (Ball›) güneflten
ad›n› alm›flt›r.
dayanmaktad›r. Hidrografik kaynaklara göre
adland›r›lan köylerin büyük bir bölümünün ad›n›n
kökeni akarsulara dayanmaktad›r. Nitekim, Avilcin
(Sar›tafl), Bercüh (Koçyi¤it), Best (Oymap›nar),
Çemani i¤ik (Yukar›çak›r), Çemenba¤dinan
(Çaygeçit), Çeméhac›mehmet (Hac›mehmet),
Çeménjor (Yukar›yolak), Çeménjer (Afla¤›yolak),
Çeméurus (So¤uksu), Çemémalor (Yal›ntafl),
Dereç/Kurudere (Cumhuriyet), Kanahdere
(Kar›nca), K›nasor (Yediveren), Küta Kesané
(Sar›dal), S›fresor (K›nal›koç), fietek (Ortakap›)
köyleri adlar›n› yak›n›nda kurulduklar› akarsulardan
alm›fllard›r.
Köyler isimlendirilirken biyoco¤rafya unsurlar›ndan
da yararlan›lmaktad›r. ‹lin güneyinde uzanan
Güneydo¤u Toroslar›n zengin bir bitki örtüsüne
sahip olmas› köylerin adland›r›lmas›na kaynakl›k
etmifltir. ‹lde ad›n› bitki örtüsünden alan köy say›s›
19’dur. Kavakdibi, Seréfl›ve (Güzelli), fiambalut
(Karaa¤aç), Té¤ut (Taflharman), Uri (Danac›)
köyleri isimlerini a¤açlardan al›rken; Hersud
Ad›n› kaynaklardan alan köyler de önemli bir yere
sahiptir. Nitekim, A¤dat (Uslu), Akünüs (Yaylac›k)
Germav (Il›cak), H›miçür (Tatl›kaynak), K›zvak
582
Veysi GÜNAL
(K›nal›), Hilorink (Kömüryakan), Koruk, Müzük
(Dereyolu), Talars (Elmac›k), Vartinis (Nohutlu),
Za¤i (Seyrantepe) köyleri çeflitli bitki türlerinden
adlar›n› alm›fllard›r. Çay›r ve otlaklardan adlar›n›
alan köyler de mevcuttur. Bunlar›n bafll›calar›
Antalan (Kap›suyu), Çay›rbafl›, End (E¤ritafl), ‹¤ik
(Çi¤demalan), ‹ndis (Sarpkaya), Mergük (‹çmeli)
köyleridir. Öte yandan Leylekan (Uçankufl), M›flkan
(Kaleli), Puns (Derince) köyleri adlar›n› do¤al
ortamdaki hayvanlardan alm›fllard›r (Tablo 3).
boy, soy ve flah›s isimleri kullan›lm›flt›r. Bu
kategoride yer alan köyler befleri ortam
özelliklerden ad›n› alan köylerin yar›dan fazlas›na
(%59) tekabül etmektedir.
Boy, soy isimlerinden ad›n› alan köylerin bafll›calar›;
Alukan (Üçevler), Balekan (Çal›düzü), Balekan
(Yemiflveren), Godiflkan (Al›c›k), Karaboy Süfla
(Afla¤›karaboy), Karaboy Ulya (Yukar›karaboy),
Kemalan (Keklik), Kurtikan (Tokaçl›), Reflan
(Sa¤›rkaya), fieyhan (Çayaras›), fieyhcuman (Çeltikli)
köyleridir. Baz› köyler ise, isimlerini yerleflmeyi
kuran flahs›n isminden alm›fllard›r. Cemalettin,
Molafad›l, Karafleyh (Yar›mada), Mustafa (Y›ld›z),
Samo (Yayg›n), Yako (Ünald›) köyleri bu flekilde
adlar›n› alm›fllard›r (Tablo 4).
2. 2. Adlar›n› Befleri Ortam Özelliklerinden
Alan Köyler
Bitlis ilindeki köylerin %35’i eski adlar›n› befleri
çevre unsurlar›ndan alm›flt›r. Befleri ortam
özelliklerden ad›n› alan köylerin ço¤unlu¤unda
KÖYÜN
ESK‹
ADI
Virangazi
Manik
Norfléncik
Norflén
Harabasorik
A¤ceviran
Hanik
Patnos
Miryanis
Kümüs
Kasrik
Duhan
Papflén
fién
Mezrei az
Mezrei varabin (K)
P›rnaflén
Pertak
Mezrei end/Ki¤és
Mezrei Meran (K) (K)
fiinistiislam
Ta¤o
Babuta¤
Çorflen
Pertevküt
Avata¤
fiénik
fién
Ta¤
Ta¤isor
Komus
Pertük
Çita¤
M›fla¤flén
Ozka¤ak
Nist
Horanis
Cangiran
Korcan
Karaboy süfla
fieyhcuman
Magrebiyan
Mahbuban
Zizan
Alukan
KÖYÜN
YEN‹
ADI
Çanakyayla
Gölüstü
Harmantepe
Heybeli
Örentafl
Akçaören
Çukurtarla
So¤anl›
Ayranc›lar
Yuvac›k
Narl›dere
Sar›konak
Yumurtatepe
Aladana
Ekinli
Karl›tepe
Akçevre
‹ncirli
Ortaca
Çay›rl›
Da¤l›k
Ekizler
Kufldili
Düzcealan
Kuflluca
Kolbafl›
Karabudak
Kafl›kl›
Yumrumefle
Çitliyol
Çanakdüzü
Çall›
Ç›tak
De¤irmen
Özkavak
Yaz›konak
Karfl›yaka
Cihangir
Akçal›
Afla¤›karaboy
Çeltikli
Keklikdüzü
Özenli
Sarpkaya
Üçevler
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Adilcevaz
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Mutki
Merkez
Merkez
KÖYÜN
ESK‹
ADININ
ANLAMI
Ören Yeri
Konakc›k
Yeni Köycük
Yeni Köy
K›z›l Harabe
Akça Ören
Evcik
Odunluk
Beyler Yurdu
Komlar
Konakc›k
‹ki ev
Öz Köy
Köy
Az Mezras›
Varabin Mezras›
Sa¤lam köy
Kalecik
End Mezras›
Yerleflme
‹slam Köyü?
Mahalle
Ata Mahallesi
Kuru köy
Kaleli
Abad Mahalle
Köycük
Köy
Mahalle
K›z›l Mahalle?
A¤›llar
Kalecik
Da¤ Mahallesi?
Öz Köy
Y›lan Kent
Konak
Hor’lar
Cangir’ler
Korcan
Afla¤› Karaboy
fieyhcuma’l›lar
Bat›l›’lar
Mahbub’lar
Ziz’ler
Aluk’lar
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹ ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Ören yeri
Konak
Köy
Köy
Ören yeri
Ören yeri
Konut
Odunluk
Yerleflim Yeri
Kom Yerleflmesi
Konak
Han
Köy
Köy
Mahalle (Mezra)
Mahalle (Mezra)
Köy
Kale
Mahalle (Mezra)
Mahalle (Mezra)
Köy
Mahalle
Mahalle
Köy
Kale
Mahalle
Köy
Köy
Mahalle
Mahalle
A¤›l
Kale
Mahalle
Köy
Kent
Konak
Soy
Boy
Soy
Boy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Bocan
Hor Kürtler
Karaboy ulya
Busekan
Çurinan
Kilibiyan
Kekolan
Suzan
Pisyan
Kemalan
Reflan
Kilokan
Godiflkan
Bilokan
Keyburan
Hersan
Aleman
‹zyan
Kayseran
Balekan
Halaç Engesor
⁄erzit
Alan
Haciyan
Kurtikan
Boryan
fieyhan
Balekan
Mollafad›l
Karakeflifl
Mustafa
Cemalettin
Yako
Samo
Kermete/Keremo
‹ko
Selluh
Refladiye
Tapavank
Vanek
Haçukan
Haçinan
Tatvan
Ta¤vank
Karçikan Vanik
Yeflils›rt
Yukar›balc›lar
Yukar›karaboy
A¤›lözü
Akça
Budakl›
Çal›flkanlar
Do¤anc›
Harmandöven
Keklik
Sa¤›rkaya
Akp›nar
Al›c›k
Bozburun
Gümüflkanat
Kayran
Örenlik
Oluklu
Tolgal›
Çal›düzü
Güntepe
Koyluca
Sö¤ütlü
Suboyu
Tokaçl›
Oduncular
Çayaras›
Yemiflveren
Mollafad›l
Yar›mada
Y›ld›z
Cemalettin
Ünald›
Yayg›n
Yarönü
Akb›y›k
Gürece
Yelkenli
Güzelsu
Derea¤z›
A¤açdere
Kapakl›
Sekiliyaz›
Uran
Ulusoy
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Tatvan
Ahlat
Merkez
Merkez
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Boca’lar
Hor Kürtler
Yukar› Karaboy
Busek’ler
Sar›’lar
Kilibi’ler
Kekollar
Suz’lar
Okçu’lar
Kemal’ler
Reflan’lar
Kilok’lar
Godiflk’ler
Bilal’ler
Keybur’lar
Hersan’lar
Alim’ler
‹z’ler
Kayser’ler
Balek’ler
Halac’lar
Garzanl›’lar
Al’lar
Hac›’lar
Kurtik’ler
Bay›rl›lar
fieyh’ler
Balek’ler
Mollafad›l
Karakeflifl
Mustafa
Cemalettin
Yako
Samo
Keremo?
‹ko?
Selluh?
Refladiye
Ova Manast›r›
Manast›r
Hristiyanlar
Haçl›lar
Aziz
Mahalle Manast›r›
Küçük Manast›r
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Dini Yap›
Dini Yap›
Dini Yap›
Dini Yap›
Dini Yap›
Dini Yap›
Dini Yap›
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
Soy
Soy
Boy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Boy
Boy
Boy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Boy
Soy
Boy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Boy
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
fiah›s
Manast›r
Manast›r
Dini Grup
Dini Grup
Dini fiah›s
Manast›r
Manast›r
Tablo 4. Adlar›n› Befleri Çevre Özelliklerinden Alan Köyler
583
Veysi GÜNAL
Befleri ortam özelliklerinden kaynaklanan köy
isimlerinin %32’sinde yerleflme co¤rafyas› ile ilgili
terimler kullan›lm›flt›r. Bu yerleflmelerin bir k›sm›
ismini mezra, mahalle gibi yerleflmelerden
almaktad›r.
Bu köylerin bafll›calar›; Mezrei az (Ekinli), Mezrei
end (Ortaca), Mezrei varabin (Karl›tepe), Komüs
(Çanakdüzü), Kümüs (Yuvac›k), Ta¤ (Yumrumefle),
Ta¤isor (Çitliyol), Ta¤o (Ekizler) köyleridir. Köylerin
bir bölümü de konutlar›n say›s›, konutlar›n özelli¤i,
yerleflmenin gösterdi¤i form gibi unsurlardan
adlar›n› alm›fllard›r. Bunlara Duhan (Sar›konak),
Han›k (Çukurtarla), Kasrik (Narl›dere), Manik
(Gölüstü), Nist (Yaz›konak) köyleri örnek
gösterilebilir. Öte yandan eski yerleflme
kal›nt›lar›ndan ad›n› alan köyler de mevcuttur.
A¤ceviran (Akçaören), Harabasorik (Örentafl),
Pertak (‹ncirli), Virangazi (Çanakyayla) köyleri
eski yerleflme kal›nt›lar›ndan ad›n› alan köyleri
teflkil etmektedir.
Bunlar Adaba¤, Bahçe, Gülpik (Süttafl›), Güzük
(Kocainifl), H›nzorkin (Hanelmal›), Hasuk
(K›rkdönüm), Has›k (Kufltafl›), Mezru (Ekinli),
Sürüm (Deliktafl) köyleridir. 8 köy yerleflmesinin
isimlendirilmesinde hayvanc›l›k faaliyetleri etkili
olmufltur. Örne¤in Develik, Ez (‹çlikaval), Köçeri
(Erikba¤›), Misor (Alkoyun), Morhajér
(Afla¤›kolbafl›), Morhajor (Yukar›kolbafl›), Sak
(K›rkbulak) köyleri isimlerini hayvanc›l›k
faaliyetinden alm›fllard›r. Öte yandan Ç›çax
(Kalkanl›), Tahtal›, Z›¤ak (Sar›kum) köyleri adlar›n›
sanayi (atölye ve evsel) faaliyetlerinden al›rken;
Karmuç (Yeniköprü), Suvar (Baflhan), Suvar
(Yanl›zçamlar) adlar›n› ulafl›m ile ilgili unsurlardan
alm›flt›r.
2. 4. Adlar›n› Di¤er Unsurlardan Alan Köyler
‹lde do¤al ortam, befleri ve ekonomik faaliyetlerden
ad›n› alan köylerin d›fl›nda s›fat ile eflya kökenli
ve anlam› bilinemeyen köyler de mevcuttur. Di¤er
adlar kategorisinde yer alan köylerin say›s› 18’dir.
Bu köylerden 15’i durum, renk, büyüklük gibi
s›fat türlerinden ad›n› al›rken, 2’si gelenekgörenekten (Yo¤urtyemez, Oranis-Anadere), 1
köy yerleflmesi (Karakol) de askeri yap›dan ad›n›
almaktad›r (Tablo 6).
‹ldeki köylerin bir k›sm› yak›n›ndaki ya da içindeki
dini yap›lardan isimlerini alm›fllard›r. Haçinan
(Kapakl›), Haçukan (A¤açdere), Ta¤vank (Uran),
Tapavank (Güzelsu), Vanek (Derea¤z›) bunlar›n
bafll›calar›d›r (Tablo 4).
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹
ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹ ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
Bahçe
Hasük
Sürüm
Mezru
Koruk
Gülpik
Güzük
Adaba¤
H›nzorkin
Has›k
Koçeri
Develik
Bahçe
K›rkdönüm
Deliktafl
Ekinli
Koruk
Süttafl›
Kocainifl
Adaba¤
Hanelmal›
Kufltafl›
Erikba¤›
Develik
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Mutki
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Adilcevaz
Ahlat
Bahçe
Bey Arazisi
Sürüm
Tarla
Koruk
Ekip-Biçme
Cevizlik
Adaba¤
Elma Pahas›?
Bey Arazisi
Göçebe
Develik
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Bahçe Tar›m›
Bey Arazisi
Ekip-Biçme
Tar›m Arazisi
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Bahçe Tar›m›
Ba¤ Tar›m›
Bahçe Tar›m›
Tar›m Arazisi
Göçebe
Develik
‹z / Êz
Misor
‹z
Sak
Morhajér
Morhajor
Çirçax
Z›¤ak
Tahtal›
Karmuç
Suvar ?
Suvar
‹çlikaval
Alkoyun
Çevre
K›rkbulak
Yukar›kolbafl›
Kalkanl›
Sar›kum
Tahtal›
Yeniköprü
Baflhan
Yanl›zçamlar
Hizan
Mutki
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Hizan
Tatvan
Güroymak
Ahlat
Merkez
Merkez
S›¤›rl›
K›rm›z› Koyun
S›¤›rl›
Manda Yavrusu
Afla¤› Tavuk
Yukar› Tavuk
Su De¤irmeni
Kafes (Kam›fltan)
Tahtal›
Köprü
Binici
Binici
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
Büyükbafl
Küçükbafl
Büyükbafl
Büyükbafl
Kümes
Kümes
De¤irmen
Atölye
A¤aç Sanayisi
Köprü
Binici
Binici
Tablo 5. Adlar›n› Ekonomik Faaliyetlerden Alan Köyler
III. KÖYLER‹N YEN‹ ADLARINA GÖRE
SINIFLANDIRILMASI
Bitlis ilindeki köylerin büyük ço¤unlu¤unun
ismi de¤ifltirilmifltir. Yeni isimler itibariyle
köylerin adlar›na bak›ld›¤›nda eski isimlerde
oldu¤u gibi do¤al ortam özelliklerinden ad›n›
alan köylerin en büyük kategoriyi oluflturdu¤u
görülür. Nitekim ildeki köylerin %49’u yeni
isimlerini do¤al ortam özelliklerinden alm›flt›r.
‹ldeki köylerin %20’si ekonomik faaliyetlerden,
%16’s› ise befleri ortam özelliklerinden ad›n›
2. 3. Adlar›n› Ekonomik Faaliyetlerden Alan
Köyler
‹lde ekonomik faaliyetlerden ad›n› alan köylerin
say›s› düflüktür (24 köy). Bu köylerin 10’u ekipbiçmeye dayal› tar›msal faaliyetlerden, 8’i
hayvanc›l›k faaliyetlerinden, 3’u sanayi (atölye,
ev- evsel) faaliyetlerinden, 3’ü ulafl›mdan adlar›n›
alm›fllard›r (Tablo 4).
‹ldeki 10 köy yerleflmesi ismini yo¤un olarak
yap›lan ekili-dikili tar›m faaliyetlerinden alm›flt›r.
584
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
ESK‹
ADI
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹
ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
KÖYÜN
ESK‹
ADI
Mezik
Sor
Lirt/Lérd
Kerné nizar
Nors-Nurs
Hur
Misi
Îrgankodi
Kamer
Burcukaya
Uludere
Kayal›ba¤
Tutumlu
Kepirli
Ak›nc›
Aç›kalan
Kovanl›
Obuz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Büyükler
K›rm›z›
Iss›z
Kuzey Kerni?
Yeniler
K›sa
Büyük
Uzun Kuflak
Esmer?
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
Büyüklük
Renk
Özellik
Yön
Durum
Durum
Büyüklük
Durum
Renk
Oran›s
Kufltiyan
Karakol
Hulik
Yo¤urtyemez
Vastin
Hürmüz
Li
Sevi
KÖYÜN
YEN‹
ADI
KÖYÜN
BA⁄LI
OLDU⁄U
‹LÇE
KÖYÜN
ESK‹ ADININ
ANLAMI
KÖYÜN
ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖY
ADININ
KÖKEN‹
Anadere
Alak›r
Karakol
Otluyaz›
Yo¤urtyemez
Yayalar
A¤açköprü
Akdik
Konalga
Tatvan
Ahlat
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Hizan
Merkez
Konuklar ?
Öldürülenler
GözetlemeYeri
Sa¤›rca
Yo¤urtyemez
Yorgun
Öz
Dolu
Yetim?
Gelenek-Görenek
S›fat
Askeri Yap›
S›fat
Gelenek-Görenek
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
Konuk
Durum
GözetlemeYeri
Duyu
Yeme-‹çme
Durum
Özellik
Durum
Durum
Tablo 6. Adlar›n› Di¤er Unsurlardan Alan Köyler
alm›flt›r. Köylerin %15’i de bu üç kategori d›fl›nda
kalan ve di¤er olarak belirtilen (s›fat, eflya, anlam›
bilinemeyen vb) özelliklerden ad›n› alm›flt›r (Tablo
7, fiekil 2).
Ad›n Kökeni
Topografya
Litoloji-Toprak
Do¤al
Hidrografya
Ortam
Biyoco¤rafya
‹klim
Yerleflme
Befleri
Boy, Soy, fiah›s
Ortam
Askeri Yap›
Hayvanc›l›k
Ekonomik Sanayi Faaliyetleri
Faaliyetler Ulafl›m
Madencilik
Di¤er
Adlar
TOPLAM
Köy
Oran›
Say›s› Toplam (%)
59
31
42
35
2
20
35
2
30
16
7
15
1
169
49
fiekil 2. Bitlis ‹linde Yeni Köy Adlar›n›n
57
16
69
20
52
52
15
347
347
100
Da¤l›k, Düzcealan, Esenk›y›, Güntepe, Harmantepe,
Karl›tepe, Kayada¤, Keklikdüzü, K›y›düzü, Meydan,
Yar›mada, Yeflils›rt, Yukar›süphan topografik
faktörlerden ismini alan köylere örnek teflkil eden
bafll›ca köylerdir (Tablo 8). Dikkat edildi¤inde
topografya kaynakl› köy adlar› topografyan›n
özelli¤ini de içermektedir.
‹lde çok say›da akarsu, kaynak ve göllerin varl›¤›na
ba¤l› olarak hidrografik kaynaklardan ismini alan
köylerin say›s› bir hayli fazlad›r. Nitekim do¤al
ortam özelliklerinden ismini alan köylerin %25’i
hidrografik kaynaklarla ilgilidir. Hidrografik
kaynaklardan ad›n› alan köylere A¤açdere, Arin,
Ayg›rgölü, Bahçedere, Geyikp›nar, Gölbafl›,
Güzelsu, Horozdere, Il›cak, Koyunp›nar›, Küçüksu,
Nazik, Oymap›nar, Suboyu, Tatl›kaynak, Uludere,
Yayladere köyleri gösterilebilir (Tablo 8).
Tablo 7. Bitlis ‹lindeki Yeni Köy Adlar›n›n
3. 1. Adlar›n› Do¤al Ortam Özelliklerinden
Alan Köyler
‹nceleme alan›nda topografik faktörler önemli
say›da köy adlar›na kaynakl›k etmektedir. Yeni
isimler itibariyle ildeki köylerinin %35’i topografya
özelliklerden isim alm›flt›r. Da¤l›k alanlardaki
yamaç, tepe, s›rtlar ile platolar, düzlük alanlar,
akarsu vadileri, göl k›y›lar› köylerin
isimlendirilmesinde yararlan›lan bafll›ca unsurlar›
meydana getirmektedir. Afla¤›süphan, Da¤dibi,
‹ldeki köylerin %21’i ad›n› biyoco¤rafya (bitki ve
hayvan) unsurlar›ndan alm›flt›r. ‹lde yükselti fark›n›n
fazla olmas› nedeniyle genel olarak bölgede görülen
karasal iklim özellikleri alanlara göre de¤ifliklikler
göstermektedir. Bu durum da çeflitli bitki türlerinin
585
Veysi GÜNAL
yetiflmesine imkan vermektedir. Bu nedenle
biyoco¤rafya kategorisinde yer alan köylerin büyük
ço¤unlu¤u (27 köy) ismini yak›n çevredeki
bitkilerden alm›flt›r. Köylerin bir k›sm› ismini çeflitli
a¤aç türlerinden (Karaa¤aç, Kavakbafl›, Kavakdibi,
Özkavak, Yaln›zçamlar, Yukar›çal› Yumrumefle
gibi) al›rken, di¤er bir k›sm› ot türlerinden (Çay›r,
Çay›rbafl›, Çay›rl›, ‹pekçay›r) alm›flt›r. ‹ldeki 5 köy
yerleflmesi isimlerini çeflitli hayvan türlerinden
almaktad›r. Bunlar; Kar›nca, Keklik, Kuflhane,
Kuflluca, Saka köyleridir (Tablo 8).
Bitlis Merkez, Hizan, Mutki ve Tatvan ilçelerine
ba¤l› köylerin önemli bir bölümü litolojik özelliklere
göre adland›r›lm›flt›r.
Do¤al ortam özelliklerinden isimlerini alan köylerin
%18’i litoloji ve toprak unsurlardan isimlerini
alm›fllard›r. Bu grupta yer alan köylerin 28’i
kayaçlardan, 3’ü topraktan (Kepirli, Toprakl›,
Alatoprak) isimlerini alm›fllard›r. Burcukaya,
Deliktafl, Dönertafl, E¤ritafl, Kap›kaya, Kayabafl›,
Kayal›, Kireçtafl›, Örentafl, Sa¤›rkaya, Sarpkaya,
Süttafl›, Taflüstü, Uzuntafl, Y›¤›nkaya kayaçlardan
ismini alan köylere örnek gösterilebilir. Biri Bitlis
Merkez ilçede, di¤eri Hizan ilçesinde olmak üzere
ayn› ad› tafl›yan 2 köy yerleflmesi (Karbast›) ise
ad›n› klimatik özelliklerden alm›flt›r (Tablo 8).
‹lin güneyinde yer alan Güneydo¤u Toros da¤lar›
üzerinde yükselti ve e¤im flartlar› nedeniyle
anakayan›n yüzeye ç›kt›¤› alanlar genifl yer
kaplamaktad›r. Bu da¤l›k kütle üzerinde yer alan
KÖYÜN
ADI
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Afla¤›süphan
Harmantepe
Karfl›yaka
Akyaz›
Esenk›y›
Yar›mada
Göldüzü
Yukarsüphan
Serinbay›r
Seyrantepe
Dilburnu
Otluyaz›
Çal›düzü
Tabanözü
Yolyaz›
Yumurtatepe
Ar›da¤
Bayramalan
Keklikdüzü
Bölükyaz›
Alaniçi
Kayada¤
Dikme
Yarönü
Yeflils›rt
Çökekyaz›
Karl›tepe
Akdik
Derince
Ekintepe
Göktepe
Meydan
Bozburun
Sekiliyaz›
Yaz›c›k
Arpal›seki
Bo¤azönü
Da¤l›k
Göztepe
Kocainifl
Oluklu
Aç›kalan
Taflbo¤az
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Da¤
Tepe
Yamaç
Düzlük
K›y›
Yar›mada
Düzlük
Da¤
Yamaç
Tepe
K›y›
Düzlük
Düzlük
Zemin
Düzlük
Tepe
Da¤
Düzlük
Düzlük
Düzlük
Düzlük
Da¤
Yamaç
Yamaç
S›rt
Düzlük
Tepe
Yamaç
Vadi
Tepe
Tepe
Düzlük
Burun
Düzlük
Düzlük
Seki
Bo¤az
Da¤
Tepe
Yokufl
Oluk
Düzlük
Bo¤az
KÖYÜN
ADI
Yumrukaya
Toprakl›
Çall›
Kufltafl›
Taflüstü
Ayg›rgölü
Bahçedere
Gölüstü
Gölgören
Uludere
Güzelsu
Nazik
‹çmeli
Afla¤›ölek
Yukar›ölek
Tatl›kaynak
Derea¤z›
Il›cak
Kokarsu
A¤açp›nar
Narl›dere
A¤açdere
Beflkaynak
Çobansuyu
Bozp›nar
Horozdere
Kap›suyu
Oymap›nar
Kolludere
So¤uksu
Geyikp›nar
Akp›nar
Ç›¤›r
K›rkbulak
Koyunp›nar›
Kuruyaka
Obuz
Küçüksu
Anadere
Göllü
Kaynarca
Suboyu
Çayaras›
586
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Kayaç
Toprak
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Göl
Akarsu
Göl
Göl
Akarsu
Kaynak
Göl
Kaynak
Akarsu
Akarsu
Kaynak
Akarsu
Jeotermal Kaynak
Kaynak
Kaynak
Akarsu
Akarsu
Kaynak
Kaynak
Kaynak
Akarsu
Kaynak
Kaynak
Akarsu
Kaynak
Kaynak
Kaynak
Akarsu
Kaynak
Kaynak
Kurakl›k
Akarsu
Akarsu
Akarsu
Göl
Jeotermal Kaynak
Akarsu
Akarsu
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
ADI
Uzunyar
Meydan
Çevre
Bolalan
Dalda
K›y›düzü
Yumurtatepe
Çal›düzü
Çanakdüzü
Da¤dibi
Düzcealan
Güntepe
K›s›kl›
Koyluca
Yass›ca
Kekliktepe
Örentafl
Burcukaya
K›r›kkaya
Deliktafl
Kireçtafl›
Kayabafl›
Sarpkaya
Direktafl›
Döflkaya
Süttafl›
Y›¤›nkaya
Döküktafl
Kayal›
Kepirli
Sa¤›rkaya
Sar›tafl
Sarpkaya
Uzuntafl
Alatoprak
Kap›kaya
Kayran
Kayabafl›
Yal›ntafl
Sar›kum
E¤ritafl
Dönertafl
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Topografya
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
Litoloji-Toprak
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Yamaç
Düzlük
Civar
Genifl Alan
Yamaç
Düzlük
Tepe
Düzlük
Düzlük
Da¤
Düzlük
Tepe
Bo¤az
Koy
Düzlük
Tepe
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Toprak
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Toprak
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
Kayaç
KÖYÜN
ADI
Gedikp›nar
Gölbafl›
Sütderesi
Yayladere
‹pekçay›r
Alak›r
Kuflhane
Saka
Dörta¤aç
Yanl›zçamlar
Akçal›
Çay›rbafl›
Kavakdibi
Yuvac›k
Kar›nca
Uçankufl
Budakl›
Çay›r
Karaa¤aç
Keklik
Yukar›çal›
Çatalsö¤üt
Yumrumefle
Kavakbafl›
Çay›rl›
Kufldili
Sar›çiçek
Akçaa¤aç
Çi¤demalan
Karabudak
Alacabük
Budakl›
Kuflluca
Sar›dal
Sö¤ütlü
Yediveren
Budakl›
Günk›r›
Özkavak
Karbast›
Karbast›
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Merkez
Hizan
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Hidrografya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
Biyoco¤rafya
‹klim
‹klim
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Kaynak
Göl
Akarsu
Akarsu
Çay›r
Step
Hayvan
Hayvan
A¤aç
A¤aç
A¤aç
Çay›r
A¤aç
Yuva
Hayvan
Hayvan
Bitki
Çay›r
A¤aç
Hayvan
Çal›
A¤aç
A¤aç
A¤aç
Çay›r
A¤aç
Çiçek
A¤aç
Bitki
Bitki
Bitki
Bitki
Hayvan
Bitki
A¤aç
Gül
Bitki
Step
A¤aç
Kar
Kar
Tablo 8. Adlar›n› Do¤al Ortam Özelliklerinden Alan Köyler
Kaynak: TÜ‹K-2011.
Yerleflme unsurlar›ndan ismini alan köylerin oran›
%35’tir. Bu yerleflmelerin bir k›sm› ismini yayla,
ba¤evi gibi geçici yerleflmelerden (Çanakyayla,
Üstyayla, Yaylac›k) al›rken, di¤er bir bölümü de
konutlar›n say›s›, konutlar›n özelli¤i, yerleflmenin
gösterdi¤i form gibi unsurlardan (Beflevler, Üçevler,
Sar›konak, Yaz›konak, Yuvadam›, Yuval›dam)
alm›flt›r. Eski yerleflme kal›nt›lar›ndan ad›n› alan
köyler de mevcuttur. Akçaören, Baflhan, Kaleli,
Örenlik köyleri eski yerleflme kal›nt›lar›ndan ad›n›
alan köyleri teflkil etmektedir.
3. 2. Adlar›n› Befleri Ortam Özelliklerinden
Alan Köyler
Befleri ortam özelliklerden ad›n› alan köylere
bak›ld›¤›nda boy, soy, flah›s isimleri ile yerleflmelerle
ile ilgili terimlere rastlan›lmaktad›r. Nitekim bu
grupta yer alan köylerin %61’i boy, soy ve flah›s
isimlerinden ad›n› alm›flt›r.
Boy, soy isimlerinden ad›n› alan köylerin bafll›calar›;
Afla¤›karaboy, Yukar›karaboy, Yolcular, Ünald›,
Çal›flkanlar, Koçyi¤it, Sürücüler, Day›lar, Ulusoy,
Çavufllar köyleridir. ‹lde flah›s isimlerinden ad›n›
alan köyler Hac›mehmet, Salman köyleridir
(Tablo 9).
‹ldeki 2 köy yerleflmesi (Karakol, Ovak›flla) ise
askeri yap›dan ad›n› alm›flt›r (Tablo 9).
587
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
ADI
Çanakyayla
Yuvadam›
Akçaören
Baflhan
Yayg›n
Üçevler
Sar›konak
Yaylac›k
Yelk›ran
A¤›lözü
Üstyayla
Kaflak
Yuval›dam
Al›c›k
Beflevler
Yeniköy
Örenlik
Yamaçköy
Kaleli
Yaz›konak
Cihangir
Ayd›nlar
Karafleyh
Mollafad›l
Cemalettin
Afla¤›karaboy
Yukar›karaboy
Yücebafl
Yayalar
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
KÖYÜN
ADI
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Yerleflme
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Yayla
Konut
Ören Yeri
Han
Da¤›n›k Yerleflme
K›rsal yerleflme
Konak
Yayla
‹lkel Bar›nak
A¤›l
Yayla
A¤›l
Konut
Ba¤ Evi
Konut
Köy
Ören Yeri
Köy
Kale
Konut
Boy
Soy
fiah›s
fiah›s
fiah›s
Boy
Boy
Soy
Soy
Yolcular
Ünald›
Akb›y›k
Çal›flkanlar
Koçyi¤it
Yolbilen
Akflar
Day›lar
Do¤anc›
Hac›mehmet
Kalkanl›
Sürücüler
Esenler
Ak›nc›
Aydemir
Erler
‹kizler
Kapakl›
Yenido¤an
Ekizler
Salman
Çavufllar
Ulusoy
Uslu
Uncular
Oduncular
Karakol
Ovak›flla
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Adilcevaz
Ahlat
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Boy, Soy, fiah›s
Askeri Yap›
Askeri Yap›
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy?
Soy
Soy
Soy
fiah›s
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
fiah›s
Soy
Soy
Soy
Soy
Soy
Karakol
K›flla
Tablo 9. Adlar›n› Befleri Ortam Özelliklerinden Alan Köyler
Bu da ekonomik faaliyetlerden ad›n› alan köylerin
%23’üne karfl›l›k gelmektedir. Alkoyun, K›nal›koç,
Koçlu, Koyunlu, O¤lakl›, Sa¤›nl› köyleri adlar›n›
küçükbafl hayvanc›l›k faaliyetinden al›rken; Aladana,
Danac›, Tosunlu köyleri adlar›n› büyükbafl
hayvanc›l›ktan alm›flt›r.
3.3. Adlar›n› Ekonomik Faaliyetlerden Alan
Köyler
Yeni isimleri itibariyle ilde ekonomik faaliyetlerden
ad›n› alan köylerin say›s› 69’dur. Bu da ildeki
köylerin %20’sine tekabül etmektedir.
Ekonomik faaliyetler kategorisinde yer alan köylerin
%44’ü ad›n› tar›msal faaliyetlerden alm›flt›r. Tar›msal
faaliyetlerden ad›n› alan köylerin ço¤unlu¤u, ad›n›
ekip-biçmeye dayal› tar›m faaliyetlerinden alm›flt›r.
Ball›, Ball›ca, Kovanl›, Yukar›balc›lar köyleri
isimlerini ar›c›l›k faaliyetinden alm›fllard›r (Tablo
10).
‹ldeki 15 köy yerleflmesi ad›n› yol, köprü, kavflak
gibi ulafl›m faaliyetlerinden alm›flt›r. A¤açköprü,
Çatala¤z›, Çitliyol, Dereyolu, Do¤ruyol, Köprücük,
Yeniköprü, Yola¤z›, Yolalan, Yolçat› köyleri ad›n›
ulafl›mdan alan köylerin bafll›calar›d›r.
‹ldeki 7 köy yerleflmesi ise ad›n› sanayi
faaliyetlerinden alm›flt›r.
Bu köylerin bafll›calar›; Çeltikli, Çukurtarla, Ekinli,
Harmanl›, Nohutlu, So¤anl›, Taflharman, Yoncabafl›
köyleridir. Bahçe, Cevizdal›, Cevizyata¤›, Çatalerik,
Elmac›k, Erikba¤›, ‹ncirli, Hanelmal›, Yukar›ayvac›k
gibi köyler bahçe tar›m›ndan isimlerini alm›fllard›r.
‹lde ad›n› ba¤c›l›k faaliyetinden alan 3 köy
yerleflmesi (Adaba¤, Ba¤aras›, Kayal›ba¤) de vard›r
(Tablo 10).
4 köy (De¤irmen, De¤irmenalt›, Çatakde¤irmen,
Tahtal›) ad›n› atölye sanayisinden al›rken; 3 köy
(Ayranc›lar, Keçeli, Yo¤urtlu) evsel sanayiden
ad›n› alm›flt›r. Bir köy yerleflmesi (Kömürlü) ise
ad›n› madencilikten alm›flt›r (Tablo 10).
‹lde önemli bir ekonomik faaliyet olan
hayvanc›l›ktan ad›n› alan köyler de mevcuttur.
Nitekim, 16 köy yerleflmesi hayvanc›l›k
faaliyetlerinden ad›n› alm›flt›r.
588
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
ADI
Erikba¤›
Çukurtarla
K›rkdönüm
So¤anl›
Taflharman
Bahçe
Ekinli
Koruk
Cevizdal›
Çeltikli
Kayal›ba¤
Ekinli
Ürünveren
‹ncirli
Elmac›k
Hanelmal›
Yoncabafl›
Harmanl›
Koruklu
Nohutlu
Yemiflveren
Arpac›k
Harmandöven
Yukar›ayvac›k
Ba¤aras›
Çatalerik
Adaba¤
Cevizyata¤›
Kavunlu
Üzümveren
Danac›
Heybeli
Develik
K›nal›koç
Yukar›balc›lar
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Tar›msal Faliyetler
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Bahçe Tar›m›
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Bahçe Tar›m›
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Bahçe Tar›m›
Ekip-Biçme
Ba¤c›l›k
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Bahçe Tar›m›
Bahçe Tar›m›
Bahçe Tar›m›
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Bahçe Tar›m›
Ekip-Biçme
Ekip-Biçme
Bahçe Tar›m›
Ba¤c›l›k
Bahçe Tar›m›
Ba¤c›l›k
Bahçe Tar›m›
Ekip-Biçme
Ba¤c›l›k
Büyükbafl
Binek
Deve
Küçükbafl
Ar›c›l›k
KÖYÜN
ADI
Aladana
Koçlu
Ball›ca
Ball›
O¤lakl›
Sa¤›nl›
Alkoyun
Koyunlu
Ball›
Kovanl›
Tosunlu
De¤irmenalt›
Ayranc›lar
Yo¤urtlu
Keçeli
Çatakde¤irmen
De¤irmen
Tahtal›
Yolçat›
Çatala¤z›
Yeniköprü
Do¤ruyol
Geçitbafl›
‹çgeçit
Yola¤z›
Yolalan
A¤açköprü
Afla¤›yolak
Yukar›yolak
Çaygeçit
Dereyolu
Çitliyol
Köprücük
Kömürlü
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Güroymak
Güroymak
Adilcevaz
Ahlat
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Adilcevaz
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Hayvanc›l›k
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Sanayi Faaliyetleri
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Ulafl›m
Madencilik
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Büyükbafl
Küçükbafl
Ar›c›l›k
Ar›c›l›k
Küçükbafl
Küçükbafl
Küçükbafl
Küçükbafl
Ar›c›l›k
Ar›c›l›k
Büyükbafl
Atölye
Evsel Sanayi
Evsel Sanayi
Evsel Sanayi
Atölye
Atölye
Atölye
Yol
Yolçat›
Köprü
Yol
Geçit
Geçit
Yol
Yol
Köprü
Patika Yol
Patika Yol
Geçit
Geçit
Yol
Köprü
Kömür
Tablo 10. Adlar›n› Ekonomik Faaliyetlerden Alan Köyler
3.4. Adlar›n› Di¤er Unsurlardan Alan Köyler
Do¤al ortam, befleri ve ekonomik faktörler d›fl›nda
yer alan köy isimleri di¤er bir kategoriyi
oluflturmaktad›r. Bu kategoride en fazla yer alan
köy isimleri s›fat anlam›nda olan isimlerdir. Benekli,
Gümüfldüven, Güzelli, K›nal›, Ortakap›, Örgülü,
Sakl›, Tutumlu köyleri çeflitli s›fatlardan adlar›n›
alan köylerin bafll›calar›d›r. Bitlis ilinde çeflitli eflya
ve aletlere göre de baz› köyler adland›r›lm›flt›r.
Baflmakl›, Çekmece, Dibekli, Küllüce, Kafl›kl›,
Tokaçl› köyleri ismini eflya ve aletlerden alan
köylere birer örnek teflkil etmektedir. Konuksayar,
Yo¤urtyemez köyleri gibi ismini gelenekgörenekten alan köyler de mevcuttur (Tablo 11).
çevrenin etkisinde kalm›flt›r. Yerleflmelere verilen
isimler daha sonraki dönemlerde baz› de¤iflikliklere
u¤rasa da kuruldu¤u dönemin kültürel özelliklerini
yans›tmaktad›r. Eski kültürlerden kalma tarihsel
co¤rafya adlar›n› her yeni kültür kendi dilinin
foneti¤ine uydurmufltur (Güner ve di¤., 2000:284).
Bu yerleflmelerin adlar›nda sonradan yap›lan
de¤ifliklikler, halk aras›nda yayg›n olarak
kullan›lmamakta ve yerleflmeler eski isimleriyle
daha iyi bilinmektedir.
Yer adlar›n›n de¤ifltirilmesi, isim de¤ifltirme iflleminin
yap›ld›¤› tarihten önceki dönemlerin yap›s›
hakk›nda bilgi sahibi olunmas›na engel olmaktad›r.
Dolay›s›yla köklü ve eski bir yerleflme tarihine
sahip olan Anadolu’daki k›rsal yerleflmelerde isim
de¤iflikliklerinin özellikle co¤rafi ortam göz önünde
bulundurularak dikkatli yap›lmas› gerekir. Çünkü
yerleflmeler sadece yaflan›lan dönemin de¤il, eski
dönemlerin de izlerini tafl›maktad›r. Dolay›s›yla
IV. ESK‹ VE YEN‹ KÖY ADLARININ
SINIFLANDIRMA AÇISINDAN
KARfiILAfiTIRILMASI
Yerleflme isimleri, hangi medeniyet ya da millet
taraf›ndan konulursa konulsun mutlaka co¤rafi
589
Veysi GÜNAL
KÖYÜN
ADI
Dizdar
Y›ld›z
Akç›ra
Gümüfldüven
Kavufltuk
Yo¤urtyemez
Konuksayar
Kömüryakan
Küllüce
Baflmakl›
Tanr›yar
K›nal›
Konalga
Cumhuriyet
Ortakap›
Gökay
Gürece
‹çlikaval
Gayda
Tutumlu
Akçevre
Örgülü
Akça
Bölüklü
Erencik
Gönüllü
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Adilcevaz
Ahlat
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Merkez
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
Hizan
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
S›fat
Gökcismi
S›fat
S›fat
Durum
Gelenek-Görenek
Gelenek-Görenek
S›fat
Eflya
Eflya
S›fat
S›fat
Konaklama
Yönetim fiekli
S›fat
Gökcismi
?
Eflya
?
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
KÖYÜN
ADI
Di¤er
Di¤er
Di¤er
Di¤er
Durum
Yeme-‹çme
Misafirperverlik
Di¤er
Ev Eflyas›
Ev Eflyas›
S›fat
Renk
Di¤er
Di¤er
Mevki
Di¤er
?
Müzik Aleti
?
Di¤er
Renk
Di¤er
Renk
Di¤er
Di¤er
Di¤er
KÖYÜN BA⁄LI
OLDU⁄U ‹LÇE
Ortaca
Yenicik
Tolgal›
Yan›kçak›r
Da¤arc›k
Küllüce
Özenli
Uran
Gümüflkanat
Kafl›kl›
Üçad›m
Benekli
Çekmece
Dibekli
Tokaçl›
Güreflçi
Ka¤anl›
Kolbafl›
Sall›ca
Teknecik
Yelkenli
Ç›tak
Güzelli
Sakl›
Yukar›kolbafl›
Tablo 11. Adlar›n› Di¤er Unsurlardan Alan Köyler
Hizan
Hizan
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Mutki
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Tatvan
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
Güroymak
KÖYÜN ADININ
KATEGOR‹S‹
S›fat
S›fat
S›fat
S›fat
Eflya
Eflya
S›fat
S›fat
S›fat
Eflya
S›fat
S›fat
Eflya
Eflya
Eflya
Sporcu
S›fat
S›fat
S›fat
Eflya
S›fat
S›fat
Meslek
S›fat
S›fat
S›fat
KÖYÜN ADININ
KÖKEN‹
Konum
Durum
Mi¤fer
Renk
Ev Eflya
Ev Eflya
Di¤er
Beceri
Di¤er
Ev Eflyas›
Di¤er
Di¤er
Ev Eflya
Tekne
Ev Eflyas›
Gürefl
Di¤er
Di¤er
Di¤er
Ev Eflyas›
Di¤er
Yön
Oduncu
S›fat
Di¤er
Yön
Kaynak:
TÜ‹K-2011.
bölgelere göre oranlar› de¤iflmekle birlikte her
bölgede yer adlar›n›n de¤ifltirildi¤i görülmektedir.
‹sim de¤ifltirme ifllemleri hem Türkçe hem de
Türkçe olmayan isimlerde yap›lm›flt›r. Türkçe
isimlerin de¤ifltirilmesinde, isimlerin bir k›sm›n›n
Türkçe olmad›¤› gerekçesiyle, bir k›sm›n›n kötü
anlamlar› ça¤r›flt›rmas› nedeniyle, di¤er bir k›sm›n›n
ise yaz› diline dönüfltürülmesi çabas›yla
de¤ifltirilmifltir. Arapça, Kürtçe, Lazca, Rumca,
Farsça, Ermenice, Çerkezce, Gürcüce gibi isimler
de Türkçe olmad›¤› için de¤ifltirilmifltir. Türkiye’nin
tüm bölgelerinde köy isimlerinde de¤ifliklikler
yap›lmas›na ra¤men, Karadeniz, Güneydo¤u
Anadolu ve Do¤u Anadolu Bölgeleri, isim
de¤iflikli¤inin en fazla yap›ld›¤› bölgelerdir. ‹sim
de¤ifltirme ifllemleri yap›l›rken en çok dikkat edilen
özellik Türkçe olmayan yahut olmad›¤›
düflünülenler ile kar›fl›kl›¤a sebep olan isimlerin
öncelikle ele al›nmas› ve de¤ifltirilmesi olmufltur
(Tunçel, 2000:27-30).
herhangi bir bölgede hüküm süren toplumlar›n,
önceki dönemlerden kalan ve co¤rafi bir öneme
sahip olan yer adlar›n› mümkün oldu¤u kadar
korumas› gerekmektedir. ‹sim de¤ifltirilmelerinde
yeni ismin, eski ismin anlam›n› karfl›lamamas›,
co¤rafi ortama uygun olmayan flekilde
isimlendirilmesi gibi bir tak›m yanl›fll›klar
yap›labilmektedir.
Türkiye’de yer isimleri de¤ifltirme çal›flmalar›
Cumhuriyetin ilk y›llar›ndan itibaren bafllam›fl,
ancak isim de¤ifltirme ifllemleri 1957 y›l›ndan
itibaren yo¤un bir flekilde h›zland›r›lm›flt›r. 1956
y›l›nda Ad De¤ifltirme ‹htisas Kurulu kurulmufl,
bu kurul 19.10.1957 gün ve 4/9595 say›l› Bakanlar
Kurulu Karar› gere¤ince çal›flmalara bafllam›flt›r.
Bu tarihten itibaren 1978 y›l›na kadar yo¤un bir
flekilde isim de¤ifltirme çal›flmalar› devam etmifltir.
K›sa bir süre ara verilen isim de¤ifltirme ifllemleri
1983 y›l›nda kurulan Ad De¤ifltirme Uzmanlar
Kurulu ile sürdürülmüfltür (Gökçeer, 1984:1-4).
Cumhuriyet döneminde Türkiye’deki köylerin
yaklafl›k % 35’inin (12.211) ismi de¤ifltirilmifltir.
Köylere verilen yeni isimlerin büyük ço¤unlu¤unun,
eski ismi veya anlam›yla yak›ndan uzaktan bir
alakas›n›n olmad›¤› tespit edilmifltir. Türkiye’de
Cumhuriyet döneminde Bitlis ilindeki köylerin
%95’inin ismi de¤ifltirilmifltir. ‹lde eski ismini
muhafaza eden köylerin say›s› 16’d›r (Tablo 1).
Ad De¤ifltirme Uzmanlar Kurulu yönetmeli¤ine
göre yabanc› yer adlar› Türkçe’deki karfl›l›klar›
590
Veysi GÜNAL
verilmek suretiyle de¤ifltirilmez, ancak; eski ad, o
yeri do¤al veya topografik bir yönüyle anlat›yorsa
Türkçe’ye çevirilerek b›rak›labilir (Gökçeer, 1984:4).
‹ldeki köylerin yar›s›na yak›n› (%49) yeni ad›n›
do¤al ortam özelliklerinden almas›na ra¤men, yeni
isimlerinin (ad›n› do¤al ortam, befleri ve ekonomik
faaliyetlerden alan köyler) sadece 21’i (%6) eski
isimlerin anlamlar›yla örtüflmektedir. Oysa ad›
geçen yönetmeli¤e göre, do¤al ortam
özelliklerinden ad›n› alan köylere verilen yeni
isimlerin eski isimlerlerle ayn› anlama gelecek
flekilde düzenlenmesi gerekmekteydi. Günümüzde
anlamlar› itibariyle yeni ve eski isimleri örtüflen
köyler; Akçaören (A¤ceviran), Alatoprak (Salansor),
Alkoyun (Misor), Afla¤›süphan (Sipanajor),
Afla¤›yolak (Çeménjer), Cihangir (Cangiran),
Dilburnu (Cizirok), Ekintepe (Girvés), Gölbafl›
(Serégolé), Göllü (Ahkis), Göztepe (Plorik), Il›cak
(Germav), Örentafl (Harabasorik), Tatl›kaynak
(H›miçur), Uçankufl (Leylekan), Uzuntafl (Kuç),
Yaz›konak (Nist), Yeniköprü (Karmuç),
Yukar›süphan (Sipanajér), Yukar›yolak (Çeménjor),
Yumurtatepe (Girfeki)’dir (Tablo 3-6).
akarsu, göl, kaynak gibi hidrografik faktörler
belirleyici olmufltur. Dolay›s›yla eski olsun, yeni
olsun köylerin isimlendirilmesinde do¤al ortama
ba¤l› verilen isimlerin çok yayg›n olarak kullan›ld›¤›
söylenebilir (Tablo 12). Do¤al ortam, befleri ve
ekonomik faktörlerle ilgili isimlendirmelerde eski
isimler daha isabetli seçilirken, yeni isimlerin
ekseriyeti yerleflmenin bulundu¤u co¤rafi çevre
itibariyle uygun seçilmedi¤i tespit edilmifltir. Befleri
ortamla ilgili köy isimlerinde, eski isimlerin
seçiminde köyün yer ald›¤› alan›n befleri
özelliklerinin daha fazla dikkate al›nd›¤›
görülmekteyken, befleri ortamla ilgili yeni isimlerin
oran›n›n daha fazla olmas›na ra¤men bu özelli¤in
daha az dikkate al›nd›¤› görülmektedir. Yeni
isimlerde, di¤er ad› alt›nda belirtilen s›fat ve eflyalar
ile bilinemeyen unsurlardan ad›n› alan köylerin
say›s› eski isimlere göre daha fazlad›r (Tablo12).
Dolay›s›yla yeni isimlendirmede yerleflme
çevresindeki co¤rafi ortam özelliklerinin pek
dikkate al›nmad›¤› söylenebilir.
Köylerin
Eski Adlar›
Öte yandan befleri ve ekonomik özelliklerle ilgili
isimlerin de¤ifliminde yeni ve eski isimlerin
anlamlar›n›n örtüflmedi¤i görülmektedir. Köylerin
eski adlar›n›n anlamlar› ile örtüflmeyen yeni isimler,
yer adlar› ile ilgili bilimsel çal›flmalarda yan›lmalara
neden olmaktad›r.
Do¤al Ortam
Befleri Ortam
Ekonomik Faaliyetler
Di¤er Adlar
TOPLAM
Köylerin
Yeni Adlar›
Say›
Oran (%)
Say›
Oran (%)
87
76
24
31
218
40
35
11
14
100
169
57
67
54
347
49
16
19
16
100
Tablo 12. Eski ve Yeni Köy adlar›n›n s›n›fland›rmaya göre
ay›lar› ve oranlar›
‹ldeki köylerin eski ve yeni isimlerini 1980’e kadarki
nüfus istatistiklerinde ve farkl› tarihlerde bas›lm›fl
haritalarda görmek mümkündür. Bu döneme kadar
köylerin ismi de¤ifltirilmifl olsa da eski isimler yeni
isimlerle birlikte verilmifltir. Ancak 1980’li y›llardan
itibaren yerleflmelerin eski isimleri pek
kullan›lmam›flt›r. Bu durum, yerleflmelerin
tan›nmas›nda bir tak›m kar›fl›kl›klara neden olmakta,
özellikle yöre ile ilgili yap›lan tarihî co¤rafya
çal›flmalar›nda problemler meydana getirmektedir
(Karaboran, 1984:144). Nitekim ilde yapt›¤›m›z
arazi çal›flmalar› s›ras›nda yeni neslin eski isimleri,
yafll›lar›n da yeni isimleri pek bilmedikleri
anlafl›lmaktad›r. Bu da yöre ile ilgili bilgilerin eksik
veya yanl›fl toplanmas›na sebep olmaktad›r.
SONUÇ
Bitlis ilinde 2011 y›l› itibariyle idari fonksiyonu
olan 347 köy bulunmaktad›r. Bu köylerin %95’inin
ismi sonraki dönemlerde de¤ifltirilmifltir. Çal›flmada
köy adlar› hem eski, hem de yeni isme göre tasnif
edilmifltir. Eski isimlerin s›n›fland›r›lmas›na göre
ildeki köylerin %40’› do¤al ortam, %35’i befleri
ortam, % 11’i ekonomik ortam faaliyetlerden
adlar›n› alm›fllard›r. ‹ldeki köylerin %14’ü ise di¤er
faktörlerden (s›fat, eflya ve anlam› bilinemeyen
vb ) adlar›n› alm›fllard›r.
Yeni isimlere göre yap›lan tasnifte de do¤al ortam
özelliklerinin isimlendirmede en belirleyici faktör
oldu¤u görülmektedir. ‹sim de¤iflikliklerinden
sonra yeni isimlere göre ildeki köylerin % 49’u
do¤al ortam, %16’s› befleri ortam, %20’si ekonomik
faaliyetlerden adlar›n› alm›fllard›r. ‹ldeki köylerin
%15’i ise di¤er faktörlerden (s›fat, eflya ve anlam›
bilinemeyen vb ) adlar›n› alm›fllard›r.
Bitlis ilindeki köy adlar› eski ve yeni isimlere göre
karfl›laflt›r›ld›¤›nda eski isimlerin köylerin kuruldu¤u
alan›n co¤rafi ortam özelliklerine (do¤al, befleri
ve ekonomik) daha uygun oldu¤u görülmektedir.
‹lde hem eski hem de yeni isimlerde da¤, vadi,
yamaç, s›rt, düzlük gibi jeomorfolojik unsurlar ile
591
Veysi GÜNAL
Eski ve yeni isimlerin anlamlar›n›n örtüflme
durumuna bak›ld›¤›nda yeni verilen isimlerin
sadece %6’s› (21 köy) eski isimle örtüflmekte,
geriye kalan isimlerin (%94) anlamlar›
örtüflmemektedir. Dolay›s›yla yeni isimlerin do¤al
ortam, befleri ortam ve ekonomik faaliyetler göz
önünde bulundurulmadan gelifligüzel verildi¤i
ortaya ç›kmaktad›r. Bu da köy isimlerinden yola
ç›karak yerleflmelerin yer ald›¤› co¤rafi çevreyi
tan›ma ve tarihsel geçmifli anlama konusunda
zorluklar oluflturmaktad›r. Hatta bu isimlerin giderek
kaybolmaya bafllamas› söz konusu süreci
h›zland›rmaktad›r.
Öte yandan yer adlar›n›n iade edilmesi konusu,
gündemdeki yerini korumakta ve bu konuda baz›
çal›flmalar sürmektedir. Yasal çerçeve zemininde
haritalarda, bölgeyi konu alan kitaplarda,
yerleflmeleri tan›tan tabelalarda, karayolu
levhalar›nda ve resmi yaz›flmalarda eski ve yeni
isimlerin birlikte verilmesiyle bu konudaki
çal›flmalara katk› sa¤lanm›fl olacakt›r.
KAYNAKLAR - BIBLIOGRAPHY
AÇIKEL, A., (2003). “Artukabad Kazas› Yer Adlar›”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,
Cilt:20, Say›:2, s.181-2002.
AKAR, A., (2006). “Renge Ba¤l› Yer Adland›rmalar›nda Mu¤la Örne¤i”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, Y›l: 2006/1, Say›: 20 (Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY'a Arma¤an Say›s›), s.51-63, Kayseri.
AKSAN, D., (1974). “Anadolu Yer Adlar› Üzerine En Yeni Araflt›rmalar”, Türk Dili Araflt›rmalar› Y›ll›¤›
Belleten (1973-1974), Türk Dil Kurumu Yay›nlar›. s.185-193, Ankara.
ALAGÖZ, C.A.,(1984). “Türkiye’de Yer Adlar› Üzerine Baz› Düflünceler”, Türk Yer Adlar› Sempozyumu
(11-13 Eylül) Bildirileri. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Milli Folklor Araflt›rma Dairesi Yay. No:60. Seminer,
Kongre Bildirileri Dizisi No:17, s.11-23, Ankara.
ARINÇ. K., (1991). Bitlis Çay› Havzas›n›n Co¤rafi Etüdü. Atatürk Üniv. Sosyal Bilimler Enst. (Bas›lmam›fl
Doktora Tezi), Erzurum.
BAfiKAN, Ö., (1971). “Türkiye Yer Adlar› Üzerine Bir Deneme”, Türk Dili Araflt›rmalar› Y›ll›¤› Belleten
(1970), Türk Dil Kurumu Yay›nlar› Say›:319, s. 237–251, Ankara.
BULUT, ‹., (1996). “Sorgun Yöresi Köy ve Mevkii Adlar›n›n Kaynaklar›”, Akademik Araflt›rmalar Dergisi,
I (3)
CEYLAN, M. A., (2008), “Üsküdar’da Baz› Yer Adlar› Üzerine ‹ncelemeler” I. Uluslararas› Üsküdar
Sempozyumu VI. (06 – 09 Kas›m 2008), ‹stanbul.
CUINET, V., (1891). La Turquie D’Asie Géographie Administrative Statistique Descriptive Et Raisonnée
De Chaque Province De L’Asie-Mineure. Cilt:2, s.700-715, Paris.
DEM‹RKAYA, H., ARIBAfi, K., (2006). “Gölhisar, Çavd›r ve Alt›nyayla (Burdur) ‹lçelerindeki K›rsal
Yerleflme Adlar›n›n Kaynaklar›”, Türk Co¤rafya Dergisi, Say›:46, ‹stanbul.
D‹E, 1927-2000. Genel Nüfus Say›m›, ‹dari Bölünüfl, Ankara.
DO⁄ANAY, H.,(1994). Türkiye Befleri Co¤rafyas›. Gazi Büro Kitapevi, Ankara.
EM‹RO⁄LU, M., (1984). “Bolu Yöresi Yer Adlar›”, Türk Yer Adlar› Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül
1984), Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Milli Folklor Araflt›rma Dairesi Yay. No:60, Seminer, Kongre Bildirileri
Dizisi. No:17 s.151-200, Ankara.
ER‹NÇ, S., (1989). “Güneydo¤u Avrupa’da Türkçe Ekzonimler”, ‹.Ü. Deniz Bilimleri ve Co¤rafya Enstitüsü
Bülteni, Say›:6, s.9-13, ‹stanbul.
GÖKÇEER, F., (1984). “Türk Yer Adlar› Sempozyumu Aç›l›fl Konuflmas›”, Türk Yer Adlar› Sempozyumu
Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Milli Folklor Araflt›rma Dairesi Yay. No:60,
Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi. No:17, s. 1-5, Ankara.
GÜLENSOY, T., (1984). “Elaz›¤, Bingöl ve Tunceli ‹lleri Yer Adlar›na Bir Bak›fl”, Türk Yer Adlar›
Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Milli Folklor Araflt›rma Dairesi
Yay. No:60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi. No:17, s. 149-156, Ankara.
GÜNAL, V., fiAH‹NALP, M.S., GÜZEL, A., (2011). “Co¤rafi Ortam›n fiehirsel Mekân Adlar›na Etkisi:
fianl›urfa fiehri Örne¤i”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(1), s.463 -508, Gaziantep.
592
Veysi GÜNAL
GÜNER, ‹., ERTÜRK, M., BEKDEM‹R, B., (2000). “I¤d›r ‹li’ndeki Yer Adlar›n›n Kaynaklar›”, Do¤u Co¤rafya
Dergisi, Say›:4, s.273-299, Erzurum.
GÜNER, ‹. ve ERTÜRK, M., (2004). “Türkiye ‹l Merkezi Kent Adlar›n›n Kaynaklar› Üzerine Bir Araflt›rma”,
Mu¤la Üniversitesi SBE Dergisi, Say›:12, s.39-62, Mu¤la.
GÜNEY, E., (1996). “Toponomik Terimlerin S›n›fland›r›lmas›”, Türk Dili Dergisi, Say›:540, s.619-630.
Harita Genel Müdürlü¤ü, (1946). 1/500.000 Ölçekli Türkiye Topografya Haritas› (Van, Erzurum, Cizre
paftalar›), Ankara.
‹BRET, B.Ü.,(2003). “Çank›r›’daki Köy Adlar› Üzerine Co¤rafi Aç›dan Bir ‹nceleme”, Marmara Co¤rafya
Dergisi Say›: 7, s.53-80, ‹stanbul.
‹çiflleri Bakanl›¤› ‹ller ‹daresi Genel Müdürlü¤ü, (1968). Köylerimiz, Ankara.
‹ç ‹flleri Bakanl›¤› ‹ller ‹daresi Genel Müdürlü¤ü (1982). Köylerimiz 1981, Ankara.
‹LHAN, M., (2006). “Mufassal Tahrir Defterlerindeki Adlar›n Önemine Dair Baz› Örnekler”, Tarih
Araflt›rmalar› Dergisi, Cilt. XXV. Say›. 40. s. 41-58, Ankara.
KARABORAN, H.,(1984). “Türkiye’de Mevki Adlar› Üzerine Bir Araflt›rma”, Türk Yer Adlar› Sempozyumu
Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Milli Folklor Araflt›rma Dairesi Yay. No:60,
Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi. No:17, s.97-148, Ankara.
KARABORAN, H.H., (1989). “Çemiflgezek’te Mevkii Adlar›”, F›rat Havzas› II. Folklor ve Etnografya
Sempozyumu (5-7 Kas›m 1987 Elaz›¤) Bildiriler Kitab›, s.153-182, Ankara.
KODAY, S., (2000). “Trakya’da Köy Adlar›nda Co¤rafyan›n Etkisi”, 28. Co¤rafya Meslek Haftas› (10-12
Haziran 1988, Edirne), Geçmiflte, Günümüzde ve Gelecekte Trakya: Bildiriler, ‹stanbul.
KURT, Y., (1991). “Adana Sanca¤›nda Kifli Adlar›”, DTCF Tarih Araflt›rmalar› Dergisi XV/26 (1991), s.
169-252, Ankara.
KURT, Y., (2001). “Adana Sanca¤› Yer Adlar›ndaki De¤iflim”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi (Ekim
2001), 50. Y›l Özel Say›s› C: 2001/II, S. 598, s. 405-408.
N‹fiANYAN, S.,(2011). Hayali Co¤rafyalar: Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de De¤ifltirilen Yeradlar›.
TESEV (Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf›) yay›n›, ‹stanbul.
SARI, C., (2007). “Do¤al ve Kültürel Co¤rafya Özellikleri Aç›s›ndan Beyflehir ‹lçesi'nde Yerleflme Adlar›n›n
S›n›fland›r›lmas›”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Say›:17, s. 487-501, Konya.
fiAH‹N, C.,(2004). “Türkiye'de Tuza Atfedilen Yer Adlar›”, Marmara Üniv. Türkiyat Arafl. Uyg. Merkezi,
Türk Kültüründe Ayr›nt›lar: Tuz Sempozyumu (19-20 Nisan 2001), Tuz Kitab›, s. 28-57, ‹stanbul.
fiAH‹N, C.,(2004). “Türkiye'de Cevize Atfedilen Yerleflme Adlar›”. Marmara Üniv. Türkiyat Arafl. Uyg.
Merkezi, Türk Kültüründe Ayr›nt›lar: Meyve Sempozyumu (19-20 Nisan 2001), ‹stanbul.
fiAH‹N, H., (2002). “Bursa fier’iyye Sicillerinin Dili Üzerine Bir ‹nceleme Denemesi”, F›rat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:12, Say›:1, s.101-126, Elaz›¤.
TUNÇEL, H., (2000). “Türkiye’de ‹smi De¤ifltirilen Köyler”, F›rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
Cilt.10, Say›.2, s.23-34, Elaz›¤.
UMAR, B., (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. ‹nk›lap Yay›nevi, ‹stanbul.
UYANIK, O., (2006). “Ç›ld›r Ad› Üzerine”, S.Ü. Türkiyat Araflt›rmalar› Dergisi, Bahar 2006., Say› 19, s.8793, Konya.
UYGUR, N., (1967). “Yer Adlar›”, Türk Dili Dergisi (187): 495-502.
YAfiAR, O., ÖRGE YAfiAR, F., (2010). “Ayvac›k, Bayramiç, Çan, Ezine ve Yenice (Çanakkale ‹li) ‹lçelerinde
Köy Adlar›n›n Kaynaklar›”, Uluslararas› Sosyal Araflt›rmalar Dergisi, Cilt:3, Say›:11, s.599-611.
YED‹YILDIZ, B., (1984). “Türkiye’de Yer Ad› Verme Usulleri”, Türk Yer Adlar› Sempozyumu Bildirileri
(11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanl›¤› Milli Folklor Araflt›rma Dairesi Yay. No:60, Seminer,
Kongre Bildirileri Dizisi. No:17, s.25-41, Ankara
Yararlan›lan ‹nternet Web Sayfalar›
http://tdkterim.gov.tr/bts/
http://tr.wikipedia.org
http://www.nisanyanmap.com
http://www.tuik.gov.tr
http://www.bitlis.gov.tr/
593

Necmettin ELMASTAfi M. Sait fiAH‹NALP Veysi

Transkript

Benzer belgeler