Japonya Çalışma Ziyareti Sonuç Raporu

Transkript

OKA HEYETİ JAPONYA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU] 24 Ekim 2011
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI
JAPONYA ZİYARETİ RAPORU
27.EYLÜL-03.EKİM.2011
Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı
Sayfa 1
İÇİNDEKİLER
1. JAPONYA ÜLKE PROFİLİ……………………………..................................3
1.1
Genel Bilgiler……………………………….………………………………3
1.2
Ekonomik Yapı....……………………………………………...........……9
1.2.1
Sektörel Dağılım, Dış Ticaret ve Doğrudan Yabancı
Yatırımlar………………………………………………………….13
1.3
Türkiye, TR83 ve Japonya……………………………………..………21
2. JAPONYA ÇALIŞMA ZİYARETİ…………………………………...…………27
2.1 Yatırım, Tanıtım, İnceleme ve Diğer Temaslar……………..………27
2.1.1 Koi Süs Balıkları İncelemesi ve Sonuçlar…….…………...28
2.1.1.1 Genel Bilgiler……………………………………………28
2.1.1.2 KOİ Balıkları…………………………………………….31
2.1.1.3 Sonuçlar ve Öneriler………………….……………….34
2.1.2 Tokyo’daki Temaslar…………………………………………….35
2.1.2.1 Türkiye-Japonya Yatırım İlişkileri, İşbirliği ve
İhracat Olanakları……….…………………………….40
2.1.2.2 Gıda Ürünleri ve Doğal Taş Sektöründe Yeni
Olanaklar ………………………………………………..42
2.2 JATA Seyahat Fuarına Katılım…………………………………………..47
Sayfa 2
1. JAPONYA ÜLKE PROFİLİ
1.1 Genel Bilgiler
Japonya, Doğu Asya'da bir adalar ülkesidir. Hiç bir ülke ile kara sınırı bulunmayan
Japonya’nın toprakları; Büyük Okyanus'ta, Çin, Kore ve Rusya'nın doğusunda,
Okhotsk Denizi'nden Doğu Çin Denizi'ne kadar uzanmaktadır. BaĢkenti Tokyo olan
Japonya'nın resmi dili Japonca, yönetim biçimi anayasal monarĢi ile parlamenter
demokrasidir. Japonca’yı oluĢturan kanji karakterler "güneĢ" ve "köken" anlamına
geldiğinden, Japonya, "Doğan GüneĢin Ülkesi" olarak da bilinmektedir.
Şekil 1.1 Japonya Haritası
Arkeolojik araĢtırmalar Paleolitik Çağ’dan bugüne, 100.000 yıldan fazla bir süredir,
Japon adalarının yerleĢim gördüğünü göstermektedir. Yazılı tarihte ilk olarak 1.
yüzyıldan kalma Çin metinlerinde adı geçen Japonya'nın, yüzyıllar boyunca kendi
dinamikleri altında geliĢtiği, kültürünün de dıĢ etkiler ile iç geliĢmelerinin bir
sentezinden oluĢtuğu kabul edilmektedir.
Sayfa 3
Japonya, 3.800 km uzunluğundaki bir yayın görünümüne sahiptir. Yüzölçümü
377.899 km² olan ülke, dünya karalarının binde 3'ünden daha az bir alan
kaplamaktadır (Türkiye’nin 1/2’si, Hindistan'ın 1/9'u, ABD'nin 1/25'i).
Japonya üç
binden fazla adadan oluĢsa da, bu adaların en büyükleri olan HonĢu, Hokkaido, KyuĢu
ve ġikoku, ülkenin %97'sini oluĢturmaktadır. % 66’sı dağlık olan bu adalarda 77’si
faal toplam 165 yanardağ bulunmaktadır. 3.776 m yüksekliğiyle Japonyanın en
yüksek dağı olan Fuji Dağı da bu yanardağlardan birisi olup, dağların çevresindeki
berrak göller, nehirler, vadiler ile Ģelaleler ziyaretçilerin ilgi odağı durumundadır.
Japonya'da genellikle dört mevsim bir arada yaĢanmaktadır. Haziran ortalarında
baĢlayan yaz, ılık ve nemli geçmekte; eylül ayıyla birlikte ülkenin iç kesimlerinde
Ģiddetli rüzgar, tayfun ve sağanak yağıĢlar yaĢanmaktadır. BaĢkent Tokyo, Tahran,
Los Angeles ve Atina ile aynı enlemde bulunmaktadır.
Japonya’nın nüfusu 127,1 milyon olup “44,7’lik medyan değeriyle” dünyanın en yaĢlı
nüfusu Japonya’da bulunmaktadır. Nüfus büyüklüğü açısından dünya sıralamasında
10. durumda bulunan Japonya’da, kilometrekareye 337 kiĢi düĢmekte olup, bu değer
Dünya ortalaması olan 49 ve Türkiye sonucu olan 93kiĢi/km²den çok daha fazladır.
Nüfusun % 77’sinin Ģehirlerde yaĢadığı ülkede kent nüfusunun % 58’i Tokyo, Osaka
ve Nagoya’da toplanmıĢtır. 1 milyon kiĢiyi aĢan 8 büyük Ģeh’ri bulunan Japonya’nın
baĢkenti Tokyo’nun nüfusu yaklaĢık 8,8 milyondur. Tokyo, çevresinde bulunan
yerleĢim merkezleriyle birlikte 35,2 milyonun üzerindeki nüfusuyla dünyanın en büyük
metropoliten alanını oluĢturmaktadır.
Tablo1.1 Nüfusun Şehirlere Göre Dağılımı
Kaynak: ĠGEME,Japonya Ülke Raporu, 2011
Japonya’da 1950’lerden sonra nüfus artıĢ göstermiĢ ise de, son yıllarda nüfus artıĢ
hızı önce düĢmüĢ, 2008 yılından sonra ise nüfus büyüklüğünde azalma yaĢanmıĢtır.
Doğum oranının düĢük seyretmesi, yaĢlı nüfustaki artan ölümler ve ülke dıĢından
Sayfa 4
gelecek göçün sınırlı kalması düĢüĢün nedenleri olarak gösterilmektedir. 50’li yıllarda
iĢgücü bakımından aktif olan 15-64 yaĢ, çoğunluğu oluĢtururken, demografik yapı
2000’li yıllarda önemli oranda değiĢiklik göstermiĢ ve bugün, 0-14 yaĢ arası, %16,7’lik
bir dilimi oluĢtururken, 65 yaĢ ve üstü olan nüfusun oranı %28,9’a yükselmiĢtir. 2050
yılında ekonomik olarak aktif nüfusun %53,1’e düĢeceği, 0–14 yaĢ arası kesimin
toplam nüfusun %8,6’sını, 65 yaĢ ve üstünün ise %39,5’ini oluĢturacağı tahmin
edilmektedir.
Tablo1.2 İstihdam ve İşgücü İstatistikleri
Kaynak:EIU Country Snapshot 2009
Tablo1.3 İstihdam ve İşgücü İstatistikleri
Kaynak:Ministry Of Internal Affairs And Communications
Japonya’da karayollarının toplam uzunluğu 1,1 milyon, demiryolu ağının uzunluğu ise,
23,5 bin kilometredir. Hızlı trenleri ile ün yapan ülkede demiryolu ile taĢımacılık ön
Sayfa 5
plandadır. Birçok limanından dünyanın her tarafına seferler düzenlenen Japonya’da
dıĢ ticaretin büyük bölümü denizyolu ile yapılmaktadır.
ġinto, ülkenin yerli dinidir. Doğada bulunan ve "kami" adı verilen ruhlar ile atalar ve
kahramanların
oluĢturmakta,
ruhlarına
bazı
saygı
evlerde
gösterilmesi,
bu
ruhlara
bu
inanç
yiyeceklerin
sisteminin
sunulduğu
temelini
"tanrı
rafı"
bulunmaktadır. Budizm, 6. yüzyılda, Çin ve Kore yoluyla Hindistan'dan; Hristiyanlık ise
16. yüzyılda Portekizli denizciler tarafından ülkeye getirilmiĢ, nüfusun küçük bir kısmı
tarafından da benimsenmiĢtir. Bugün, düğünler genellikle ġinto dininin kurallarına
göre, cenaze törenleri ise Budist geleneklere göre yapılmaktadır. Matsuri olarak
adlandırılan ve yıl içerisinde çeĢitli zamanlarda kutlanan bayram ve festivallerin çoğu
Budizm inanç sisteminden günümüze ulaĢmıĢtır. Ġslamiyet, Japonya'ya yaklaĢık 100
yıl önce Müslüman tacirler aracılığıyla girmiĢtir. Günümüzde Japonya'da yerli halktan
yaklaĢık 100 bin, Japon asıllı olmayanlardan ise 300 bin Müslüman’ın yaĢadığı tahmin
edilmektedir.
Japonya’da Parlamento, devletin en üst organıdır. Hükümetin Parlamentoya karĢı
sorumlu olduğu, Ġmparatorun ise Devlet BaĢkanı olduğu modern siyasi yapının
temellerinin 1868’de Meiji Hanedanı zamanında atıldığı kabul edilmektedir. Ülkenin
dünya ekonomik ve politik sistemindeki bugünkü yerini alması ise 2. Dünya SavaĢı’nın
sonrasına rastlamaktadır. Bugün Japonya, dünyadaki en geliĢmiĢ ekonomilerden biri
olarak, ülkemiz için de stratejik önem taĢıyan bir dost ülke ve dıĢ ticaret partneridir.
Tablo1.4 Japonya, Temel Bilgiler
Resmi Adı
Japonya
Yönetim Şekli
Anayasal MonarĢi, (480 üyeli temsilciler
meclisi ve 252 üyeli yukarı meclis)
Başkent
Tokyo
Önemli Şehirler
Yokohama, Osaka, Nagoya, Kyoto,
Sapporo, Kobe, Kawasaki, Fukuoaka
Şehir Sayısı
47
Devlet Başkanı
Ġmparator Akihito
Başbakan
Yokio Hatoyama
Sayfa 6
Nüfus
127,1 milyon (10.)
Yüzölçümü
377.899 km² (61.)
Resmi Dil
Japonca
Din
ġinto, Budizm
Okuryazarlık Oranı
% 99.9 (1.)
Hane Halkı Başına Fert Sayısı
3,19 (2002)
Gini
38,1
İGE
Çok Yüksek, 0,960
Zaman Dilimi
JST (UTC+9)
Para Birimi
Yen ( ¥ )
Trafik Akışı
Sol
Telefon Kodu
81
İnternet TLD
.jp
İklim
Kuzey-güney doğrultusunda geniĢ bir yay
çizdiğinden
4
mevsim
birarada
yaĢanmakta ve ülke genelinde farklılıklar
göstermektedir.
Üyesi Olduğu Uluslararası
Kuruluşlar
AFDB (Afrika Kalkınma Bankası), APEC
(Asya-Pasifik Ekonomik ĠĢbirliği Forumu),
ARF, AsDB (Asya Kalkınma Bankası),
ASEAN
(Güneydoğu
Asya
Ülkeleri
Örgütü), AG (Avustralya Grubu), BIS
(Uluslararası
Ġmar
Bankası),
CCC
(Gümrük ĠĢbirliği Konseyi), CE (Avrupa
Konseyi),
CERN
(Avrupa
Nükleer
AraĢtırma TeĢkilatı), CP, EBRD (Avrupa
Yatırım ve Kalkınma Bankası), ESCAP
(Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal
Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda
Örgütü), G- 5, G- 7, G-10, IADB(Amerika
Bölgesi
Kalkınma
Bankası),
IAEA
(Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD
Sayfa 7
(Uluslar arası Ġmar ve Kalkınma Bankası),
ICAO
(Uluslararası
Sivil
Havacılık
Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret
Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest
Ticaret
Birlikleri
IFC
(Uluslararası
Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslar
arası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları
Federasyonu),
IHO
(Uluslararası
Hidrografi Örgütü), ILO (Uluslar arası
ÇalıĢma Örgütü), IMF (Uluslararası Para
Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik
Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik
Uydu TeĢkilatı), Intelsat (Uluslararası
Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü),
Interpol (Uluslararası Polis TeĢkilatı), IOC
(Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM
(Uluslararası Göçmen TeĢkilatı), ISO
(Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU
(Uluslararası HaberleĢme Birliği), NAM,
NEA (Nükleer Enerji Ajansı), NSG, OAS
(Amerika Devletleri TeĢkilatı), OECD
(Ekonomik
ĠĢbirliği
ve
Kalkınma
Örgütü),OPCW, OSCE (partner), PCA
(Daimi Hakemlik Mahkemesi), UN
(BirleĢmiĢ Milletler), UNCTAD (BirleĢmiĢ
Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı),
UNDOF (BM AteĢkes Gözlem Misyonu),
UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü),
UNHCR
(BM
Mülteciler
Yüksek
Komiserliği),
UNIDO
(Endüstriyel
Kalkınma Örgütü), UNITAR (BM Eğitim
AraĢtırma Enstitüsü), UNRWA (BM Filistin
Mültecileri Yardım Komisyonu), UNU,
UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya
ĠĢçi Sendikaları Federasyonu), WHO
(Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya
Fikri Mülkiyet TeĢkilatı), WMO (Dünya
Meteoroloji Örgütü), WTO (Dünya
Turizm Örgütü), WTO (Dünya Ticaret
Örgütü),
ZCKonfederasyonu),
ICRM
(Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi),
IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IEA
(Uluslararası
Enerji
Ajansı),
IFAD
(Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu),
Kaynak: CIA Factbook, 2010; ĠGEME, 2011; KTO, Japonya Ülke Raporu 2007
Sayfa 8
1.2 Ekonomik Yapı
Japonya, 5,46 trilyon dolarlık gayri safi yurt içi hasıla (IMF-2010) değeriyle, tüm
dünya hasıla toplamının %9’unu tek baĢına karĢılamakta, ABD ile Çin Halk
Cumhuriyeti’nden sonra da, büyüklük açısından, 3. sırada yer almaktadır. Japonya,
BirleĢmiĢ Milletler, G8 ve APEC üyesidir. Savunma bütçesi dünya 5.si olan Japonya,
dünyanın 4. büyük ihracatçısı ve ithalatçısıdır (WTO-2010). II. Dünya SavaĢında ağır
bir yenilgiye uğramıĢ olmasına karĢın, kısa bir süre içerisinde dünyanın önde gelen
ekonomik güçlerinden birisine dönüĢmesi nedeniyle "Japon Mucizesi" olarak
değerlendirilmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelere model ülke olarak gösterilmiĢtir. 1980'li
yılların sonuna kadar "Japan As Number One" sloganı ile dünyanın en büyük
ekonomik gücü olmasının planları yapılmıĢsa da, 90'lı yıllarla birlikte Japon Ekonomisi
büyük bir durgunluk içerisine girmiĢ, büyüme oranları azalmıĢ, iĢsizlik artmıĢtır.
Tablo1.5 Japonya, Temel Ekonomik Göstergeler
Kaynak: ĠGEME,Japonya Ülke Raporu, 2011
Ekonominin II. Dünya SavaĢı sonrasındaki serüveni; 1945–55 yılları arasında savaĢ
zararlarının onarılması, 1972’ye kadar yaĢanan hızlı büyüme, 1973’ten itibaren –petrol
krizine karĢın- yavaĢ fakat istikrarlı büyüme, 1978 petrol bunalımı ve 1980’lerin
ortalarında yenin değer kazanmaya baĢlaması ile baĢlayan sorunlara yönelik
önlemlerin alınması Ģeklinde özetlenebilmektedir.
Sayfa 9
SavaĢ sonrasından 80’li yıllara kadar yaptığı yatırımlarla küresel bir ihracat devi haline
gelen Japonya; 80’lerin ortasında yenin değer kazanmasıyla birlikte, uluslararası
pazarlardaki rekabet gücünü yitirmeye baĢlamıĢ, ithal hammaddelerin ucuzlaması ile
iç talep yükseldiğinden, maliye ve para politikalarını yeni konjoktüre göre yeniden
ĢekillendirmiĢtir.
1993 yılında yen yeniden değer kazanmaya baĢlamıĢ, talep artıĢının yavaĢlaması
ihracatın zarar görmesi ve yaĢlanan nüfusun tüketiminin yetersiz kalması sonucunda,
90’lı yıllardan itibaren artan miktarlarda arz fazlası sorunu ile yüzleĢmek zorunda
kalmıĢtır. Fiyat artırmak bir yana düĢürmek zorunda kalan
Ģirketlerin karları hızla
erimiĢ, üretim kapasiteleri düĢmüĢ, bankalar kredi verecek Ģirket bulamamıĢtır.
Özellikle 90’lı yıllarda birçok
Ģirket, bankalardan aldıkları büyük ölçekli kredileri
ödeyemediğinden batık kredi hacmi ciddi boyutlara ulaĢmıĢ, mali sistem ağır yara
almıĢtır.
90'lı yılların ağır bilançosuna karĢın Japonya Ekonomisi, 2000’li yıllarda düĢük nominal
değerlere sahip olsa da, reel büyüme kaydetmiĢtir. Ülkede bugün ekonominin temel
sorununun, kaynakların etkin kullanılmaması olduğu kabul edilmekte, iyileĢmenin
rekabet edebilirliği yeniden sağlayacak yapısal reformların gerçekleĢtirilmesi ile
sağlanabileceği
değerlendirilmektedir.
ABD’de
yaĢanan
değiĢimlerin
fazlasıyla
etkilediği Japonya’da, mevcut nüfus eğiliminin devam etmesi halinde, gelecekte,
"çalıĢan nüfusun çalıĢmayan nüfusa oranı"nın tehlikeli boyutlara ulaĢacak olmasının,
sigorta sistemini kaçınılmaz bir iflasa sürükleyeceği tahmin edilmektedir.
Küresel
ekonomik
kriz,
OECD
ülkelerinin
düĢük
performansları
ve
ihracat
pazarlarındaki daralmaya paralel olarak 2009 yılında %5,5 ekonomik küçülme
yaĢanmıĢ, iĢsizlik oranı bir önceki yıla oranla %27,5 artarak son yılların en yüksek
düzeyine ulaĢmıĢtır. 2010-13 döneminde ekonomik büyümenin dünya ekonomisine
paralel olarak, yıllık ortalama %1 oranında gerçekleĢmesi, aynı dönemde iĢgücünün
%1 oranında azalması ve 2010-13 döneminde artması beklenen iĢsizlik değerinin
2013 yılında yeniden %5,1’e düĢmesi beklenmektedir.
Tablo1.6 Reel GSYH Büyüme Tahminleri
Kaynak: ĠGEME, Japonya Ülke Raporu, 2011
Sayfa 10
Japonya; 1980’lerde dünya ortalamasının 3 katı düzeyinde bir büyüme değerine
sahipken, 2000 yılında dünya büyüme ortalamasının yarısına düĢmüĢ, ABD ise
80’lerde dünya ortalamasının 1/3'ü düzeyinde büyümekte iken, dünya ortalamalarına
ulaĢmıĢtır. 1990-2000 dönemini çok iyi kullanan ABD, 1990’daki büyüme oranını 2,5
katına çıkarmıĢ, Japonya ise 90’lar boyunca yaĢadığı durgunluğun etkisiyle 1990’daki
büyüme oranının ancak 1/3’ünü yakalayabilmiĢtir. AB, 1980-1990 döneminde 2,5 kat
daha hızlı büyürken, 1990-2000 döneminde görece sabit bir büyüme seyri izlemiĢtir.
Japonya’nın kiĢi baĢına GSYH’si 1996 yılına kadar artıĢ kaydederken, Asya Finans Krizi
ile bu değer düĢüĢ eğilimine girmiĢ, 1999 yılından itibaren yeniden yükseliĢ
yakalanmıĢtır.
Şekil 1.2 Japonya Büyüme (1956-2008)
Tablo1.7 Yıllara Göre GSYH ve Ekonomik Büyüme
Tablo1.8 İşsizlik İstatistikleri
Sayfa 11
2008-2009 yılları arasında hüküm süren durgunluk, deflasyonun baĢ göstermesine
neden olmuĢ, özel sektör firmaları maaĢlarda kesintiye gitmeye baĢlamıĢtır. 2010
yılında deflasyonun %0,4 oranında gerçekleĢmesi, 2011 yılında ise sınırlı olsa da fiyat
artıĢlarının yeniden baĢlaması beklenmektedir.
Kaynak: Vikipedi, Özgür Ansklopedi, 2011
Şekil 1.3 Japonya Reel GSYH ve İşsizlik Oranları (2000-2010)
Şekil 1.4 Japonya İşsizlik Oranları (1953-2009)
Çin Halk Cumhuriyeti, AB ve ABD ile dünya üretimi ve ekonomisinin en önemli dört
ayağından birisi durumundaki Japonya, yakın çevresinde daha fazla söz sahibi olmayı
istemektedir. Bu bağlamda bölge ülkelerine olan ilgisi giderek artmakta, Doğu Asya,
Japon Ģirketleri açısından büyümenin merkezi olarak kabul edilmektedir. Söz konusu
bölge, ihracata dayalı düĢük maliyetli üretim yapabilmenin yanında, arge faaliyetleri
ve yatırımları açısından da stratejik önem taĢımaktadır. Ülke dıĢındaki büyüme
stretejisinin dıĢında, iç talebin karĢılanması ve yeni endüstrilerin geliĢtirilmesi,
ekonominin önemli eksenleri arasındaki yerini korumaktadır.
Sayfa 12
Tablo1.9 TÜFE İstatistikleri
Kaynak: EIU The Economist Intteligence Unit Japan Country Profile 2009
1.2.1 Sektörel Dağılım, Dış Ticaret ve Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Japonya GSYH’si içerisindeki tarım sektörünün ağırlığı giderek azalmaktadır. 70’lerde
%6 olan tarımın GSYH payı 2008 yılında %1,5 olarak gerçekleĢmiĢtir. GSYH payının
hızla düĢmesine karĢın tarım lobisi halen etkinliğini korumakta, Nokyo adı ile bilinen
gurup, Japonya’nın en büyük bankası olan Norinchukin’i kontrolünü elinde
tutmaktadır. Tarımsal ürün fiyatları dünya piyasalarının çok üzerinde gerçekleĢen
Japonya’da, sektör yüksek vergilerle korunmakta, ülkede üretimi yapılan ürünlere
yüksek oranlarda gümrük vergisi uygulanmaktadır. 2007 yılı itibariyle, tarımda 3,1
milyon kiĢi istihdam edilmekte olup, bu miktar 1960 yılı değerinin yaklaĢık yarısına
karĢı
gelmekte,
istihdam
edilenlerin
%60’ını
65
yaĢ
ve
üzerindeki
nüfus
oluĢturmaktadır.
Tablo1.10 GSYH’nin Sektörel Dağılımı
Sektörler
2008 Payı (%)
2010 Payı (%)
Tarım
1,5
1,5
Sanayi
26,3
22,8
Hizmetler
72,2
75,7
Kaynak:OKA Japonya Ülke Raporu, 2011, Vikipedi Özgür Ansiklopedi, 2011
II. Dünya savaĢının ardından gerçekleĢtirilen arazi reformu ile ortalama çiftliklerin
büyüklüğünde küçültmeye gidilmiĢtir. Ortalama büyüklüğü 1,6 ha olan Japonya’da
toplam yüzölçümünün ancak %12’si tarıma elveriĢli durumdadır. Pirinç, en önemli
tarım ürünü konumunu korumakta; değer itibariyle tarımsal gelirin %22’sini, ekilen
alanın ise %50’sini oluĢturmaktadır. Buğday, arpa, darı, Ģekerpancarı, patates ve
fasulye yetiĢtirilen Japonya’da; tütün, pamuk, çay ve çeĢitli meyveler ihraç
edilmektedir. Tarımsal üretiminin geliĢtirilmesi amacıyla 2006 yılında yürürlüğe
konulan destekleme sistemi ile pirinç, buğday, arpa, soya fasulyesi ve Ģeker pancarı
üretiminin artırılması amaçlanmaktadır. Üretim maliyetleri ve talebin yüksekliği,
Sayfa 13
nitelikli istihdamın kısıtlı ve arazilerin çoğunluğunun tarıma elveriĢli olmaması
nedeniyle Japonya; tarım ve gıda ürünleri gereksiniminin büyük bölümünü ithalat
yoluyla karĢılamaktadır.
Japonya, Doğu Asya’nın en önemli su ürünleri tüketicisi durumundadır. 2007 yılı
itibariyle kiĢi baĢı su ürünleri tüketimi 66kg olarak gerçekleĢmiĢtir. Japonya balık
üretiminde, dünya lideri olsa da, yapısal nedenler, çevre suların kirlenmesi ve
uluslararası anlaĢmazlıklar nedeniyle balık üretimi her yıl azalmaktadır. 1997 yılı
verilerine göre dünya deniz ürünleri ithalatının %28’ini gerçekleĢtiren Japonya, en
büyük deniz ürünleri ithalatçısı olma konumunu, bugün itibariyle korumaktadır.
Şekil 1.5 Tutulan Balık Miktarına Göre Ülkeler (2004-2005)
Topraklarının %70’i ormanlarla kaplı olsa da Japonya, orman ürünleri arzının
%80’inini ithalat etmektedir. %40’ı yetiĢtirme olan bu ormanların bakımı ve yeniden
ağaçlandırılması amacıyla 2007 yılından beri etkili bir kampanya yürütülmektedir.
Tablo1.11 Büyümeye Sektörlerin Etkisi
Kaynak: EIU The Economist Intteligence Unit Japan Country Profile 2009
1960’lardan bu yana imalat sanayi, ekonomide önemli bir rol oynayarak GSYH içinde
bugünkü %21,6’lık değerine ulaĢmıĢtır. Ağır sanayiinin baskın olduğu ülkede baĢlıca
sanayi tesisleri; gemi, otomobil, elektronik ve optik cihaz, lokomotif, uçak, kimya ve
her çeĢit makine imal eden fabrikalardan oluĢmaktadır. Japonya, dünyanın en önemli
demir-çelik üreticisi ve makine imalatçısı ülkelerden birisi olup, bu alandaki en büyük
ihracatı ABD ve Güney Kore’ye gerçekleĢtirmektedir.
Sayfa 14
Elektrik ve elektronik teçhizat üretimi Japonya’nın baĢta gelen sanayi dalıdır. Bu
alandaki
seri
üretim
telekomünikasyon
(TV,
ürünleri)
video,
radyo,
gerçekleĢtiren
P.C,
firmalar
bilgisayarlar,
aynı
bilgi
zamanda
iĢlem,
elektronik
devriminin yaratıcıları olmuĢlardır. Söz konusu ürünlerde Japonya piyasası doyuma
ulaĢtığından, bu alanlarda tüketicilerin tercihini yeni teknolojiler belirlemektedir. Dijital
elektronik tasarımların, televizyon, müzik setleri, kamera ve diğer dayanıklı tüketim
malları üretiminde yaygınlaĢması, mikrobilgisayar teknolojisine dayalı ürün kalitesi ile
üretimde kullanılan materyallerin de geliĢmesine yol açmıĢ, yeni alaĢımlı maddelerle
üretime geçilmeya baĢlanmıĢtır.
Japonya binek otomobilleri üretiminde de dünyada ilk sırayı almaktadır. Otomotiv
sanayi, ülkenin ihracatında büyük paya sahiptir. Son yıllarda Japon otomotiv firmaları
denizaĢırı ülkelerde yatırım yapmaya baĢlamıĢlardır.
Japonya, sanayi ürünlerinin büyük bölümünü ihraç etmektedir. Makineler, demir ve
çelik mamülleri, otomobil, pamuk ürünleri, taĢıma araçları, gemi, optik cihazlar, ham
ipek, cam, porselen, oyuncak, elektronik araçlar ve balık ihraç edilmekte; petrol, ham
pamuk, yün, kauçuk, ham maddeler, demir cevheri ve kereste ise ithal edilmektedir.
Japon sanayi kuruluĢlarının büyük bölümü doğudaki Kanto Ovasından Kiyusiyu’ya
kadar uzanan bir kuĢak üzerinde, 3 sanayi merkezinde toplanmıĢtır. Bunlardan Keihin
Bölgesi, Tokyo, Yokohama ve Kawasaki Ģehirlerini içine almaktadır. ĠĢ gücünün
% 26’sı imalat sanayii ve inĢaat sektöründe istihdam edilmekte olup, ağır sanayiinin
gerektirdiği bir çok maden ithal edilmekte, ülkede yalnızca az miktarda kömür,
kurĢun, çinko, kireç taĢı, barit, silis taĢı, alçı taĢı yatakları bulunmaktadır..
Ülkede
enerji,
kömür,
petrol,
doğalgaz,
nükleer
ve
hidrolik
kaynaklardan
sağlanmaktadır. Artan enerji ihtiyacı karĢısında Japonya’da birçok nükleer santral
açılmıĢ, bu da ülkenin da taraf olduğu Kyoto SözleĢmesi taahhütlerine uyumu
zorlaĢtırmıĢtır.
ĠnĢaat sektörü 2000 yılında GSYH’ye %7,3 oranında katkı sağlamıĢtır. ĠĢgücünün
yaklaĢık %9’unu istihdam eden sektöründeki çalıĢanların %55’ini 40 yaĢ ve
üzerindekiler oluĢturmaktadır. Maliyetlerin diğer geliĢmiĢ ülkelere oranla daha yüksek
olduğu bilinen inĢaat sektöründe; bir çok üretim merkezinin yurtdıĢına taĢınması
sonucunda yeni fabrika ve tesis inĢaatı yapımı ile 2000 yılından sonra da konut
Sayfa 15
alımına talep azalmıĢtır. 1993 yılından bugüne sektörde faaliyet gösteren 9 büyük
inĢaat Ģirketi (Kimura Kensetsu, Tokai Kogyo, Tada Kensetsu, Daito Kogyo,
Asakawagumi, JDC, Fujiko, Aoki, Sato Kogyo) toplam 2.8 trilyon yen tutarındaki
borcu ile iflas etmiĢtir.
Tablo1.12 Yıllara Göre İnşa Edilen Yapılar
Kaynak: Ministry of Land, Infrastructure, Transport and Tourism
Dünyanın en geliĢmiĢ finans sektörüne sahip olan Japonya’da finansal varlıkların
toplam değeri 2008 yılında GSYH’nin % 1.293’üne ulaĢmıĢ, bu değer ABD’de aynı yıl
%900 olarak gerçekleĢmiĢtir. Japonya’nın ticari bankacılık sistemi büyük iĢletmelere
hizmet veren kent bankaları, kendi bölgelerindeki küçük ve orta ölçekli iĢletmelere
hizmet veren bölgesel-yerel bankalar ile uzun vadeli kredi sağlayan daha büyük
ölçekli bankalardan oluĢmaktadır. Ġnternet kullanımının yaygınlaĢması ile birlikte,
bankacılık sisteminden gelmeyen Ito-Yokado ve Sony gibi büyük Ģirketler de
sektörde, Ġnternet bankacılığı sunmaya baĢlamıĢlardır. Perakendecilik iĢi yapan ItoYokado firmasına ait IY Bank geleneksel bankacılık hizmetleri vermekten çok, 9300
mağazasında ATM kullanımını destekleyen bir ödeme sistemi yaratmayı Sony Bank ise
mevduat
toplayabilen,
kredi
baĢvurularını
değerlendirerek
geri
ödemelerin
yapılabileceği bir elektronik ortam oluĢturmayı amaçlamaktadır.
Japonya gibi kaynakları
kısıtlı
bir ülkenin ekonomide bu ölçüde bir “süper güç”
haline gelmesinde uluslararası ticaret staratejik rol oynamıĢtır. Hammaddeyi ithal
yolla karĢılayan ve bunu katma değeri yüksek nihai ürüne dönüĢtürerek ihraç eden
Japonya, dıĢ dünyadan hammadde ve gıda temin eden bir ülke konumunda
bulunmaktadır. Japonya; gıda maddeleri, kereste, tekstil malzemesi, metaller gibi ana
hammaddeler ile ham petrol ve diğer yakıt kaynaklarını dünyanın en büyük
ithalatçılarından birisi olarak temin etmekte, renkli televizyon setleri, diğer elektrikli
aletler, otomobiller, gemiler, çelik kamera ve saatler gibi yüksek hassasiyetli optik ve
elektronik ürünleri de dünya lideri olarak ihraç etmektedir. Bu durum ülkenin dıĢ
ticaret partnerleri arasında zaman zaman huzursuzluk yaratmakta, Japonya, diğer
ülkelerin ürünlerini satın almamakla suçlanmaktadır. Örneğin Japonya-ABD ticareti
Sayfa 16
bunun en somut örneği olarak gösterilmektedir. Japonya, ABD’den gıda maddeleri
alırken, karĢılığında da tekstil, renkli televizyon ve otomobil satmaktadır. JaponyaABD ticaretinde, Japonya sürekli olarak dıĢ ticaret fazlası vermekte, iki ülke arasında
bu durum zaman zaman sorun yaratmaktadır. Japonya’nın dıĢ ticaretinde ilk sıraları
Asya ülkeleri, Kuzey Amerika, Ortadoğu ve Avrupa Birliği ülkeleri almaktadır.
Kaynak: Vikipedi Özgür Ansiklopedi, 2011
Şekil 1.6 Japonya’nın En Büyük Ticari Ortakları (2010)
2009 küresel krizi öncesinde ülke toplam ihracatının yaklaĢık %18’inin gerçekleĢtiği
ABD’ye olan ihracat, önceki yıla göre %16, AB’ye ise %8 oranında düĢüĢ
kaydederken; Rusya Federasyonu ile Ortadoğu ülkelerine olan ihracat %14, Latin
Amerika ülkelerine ise %3 oranında artıĢ göstermiĢtir. Bu veriler ıĢığında, küresel kriz
koĢullarının Japonya’nın geliĢmekte olan ülkelere ihracatını fazla etkilemediği, ancak
AB ve ABD gibi stratejik dıĢ ticaret partnerlerine olan ihracatının büyük zarar gördüğü
söylenebilmektedir. Japonya’nın ihracatının yaklaĢık yarısının gerçekleĢtiği Asya
ülkelerine olan ihracatındaki düĢüĢ %1 oranında kalırken, ülke ihracatının yaklaĢık
üçte birini karĢılayan Çin Halk Cumhuriyeti’ne olan tutar, 2007 yılına oranla %1 artıĢ
göstermiĢtir. Otomotiv araçları 2007 yılına göre %17’lik bir azalma ile en çok gelir
kaybına uğrayan sektör olurken, bunu makineler, -%4- ve elektrikli makineler
(%9’luk bir düĢüĢ ile) izlemiĢtir. Hemen hemen tüm ürün guruplarında genel bir
düĢüĢ yaĢanırken, demir ve çelik ürünlerinde 2007’ye göre %13, gemilerde %14’lük
bir artıĢ gözlenmiĢtir.
Sayfa 17
Tablo1.13 Dış Ticarette Başlıca Ülkeler, 2009
Kaynak: EIU Country Report Mayıs, 2010
Ülke ithalatının %41’ini Asya ülkeleri karĢılarken, bu ülkelerden yapılan toplam ithalat
tutarı 2007 yılına göre %3’lük bir artıĢ göstermiĢtir. Çin halk Cumhuriyeti’nden
gerçekleĢtirilen ithalatta %1’lik bir azalma yaĢanırken, bu sonuçta gıda maddelerine
yönelik
talebin
düĢmesi
etkili
olmuĢtur.
Japonya’nın
Ortadoğu
ülkelerinden
gerçekleĢtirdiği petrol alımı aynı dönemde %30’luk bir artıĢ gösterirken, ithalatın
arttığı diğer ülkeler arasına Avustralya ve Brezilya da katılmıĢtır. AB ve ABD’den
gerçekleĢtirilen ithalatta düĢüĢ yaĢanırken, ürün gurupları bazında mineral yakıtlar
%37 ile en çok ithalata konu olan kategori olmuĢ, gıda ürünleri alımı da artıĢ
gösteren sektörlerden birisi olmuĢtur.
Tablo1.14 Dış Ticarette Başlıca Ürünler, 2009
Tablo1.15 İhracatta Başlıca Ürünler (milyon dolar)
Sayfa 18
Tablo1.16 İthalatta Başlıca Ürünler (milyon dolar)
Sayfa 19
DTÖ’ye üye olan Japonya’da ithal edilecek ürünlerin güvenlik standartlarına
uygunluğu en önemli husus olup, ithalat rejimi de bu yönde geliĢtirilmiĢtir. Ġthal
edilecek olan ürünün Gümrük Genel Müdürlüğü’ne bildirilmesi gerekmekte ve
mevzuata uygun kontroller gerçekleĢtirildikten ve ilgili ürüne ait gümrük vergileri
ödendikten sonra ithalat izni verilmektedir.
Japonya’da ürün ihracatı yapacak olan firma ya da kiĢi, ürünün niteliği, miktar, değer,
fiyat ve diğer önemli özellikleri ile ilgili olarak Gümrük Genel Müdürlüğü’ne bilgi
vermekte; söz konusu prosedür tamamlandıktan sonra ihracat izni alınabilmektedir.
ABD ile AB ülkeleri iĢletmeleri tarafından gerçekleĢtirilen yatırımlar, ülkedeki yabancı
yatırımların yarısından fazlasını oluĢturmaktadır. Söz konusu yatırımlar, imalata dayalı
olmayan iĢkollarında gerçekleĢmiĢ ve özellikle finansal hizmetler ile perakendecilik bu
yatımlarda öne çıkan sektörler olmuĢlardır. Sanayi sektöründeki doğrudan yabancı
yatırımlarda ise otomotiv sanayi en yüksek yatırımın gerçekleĢtiği alan olarak dikkat
çekmektedir.
Tablo1.17 Yıllara Göre Doğrudan Yabancı Yatırımlar
*: Tahmin, Kaynak: EIU
Japonya'nın
yurt
dıĢı
yatırımlarının
sektörel
dağılımı
incelendiğinde,
imalat
sanayiindeki yatırımların %46, finans ve hizmet sektörlerinin yer aldığı imalat dıĢı
yatırımların payının ise % 54 düzeyinde olduğu görülmektedir.
Ġhracata yönelik üretimini Japonya dıĢına ve potansiyel pazarlara yakın bölgelere
kaydıran Japon Ģirketleri, Doğu Asya baĢta olmak üzere, Avrupa ve Kuzey
Amerika'daki yatırımlarını artırmıĢlardır. Elektronik sektöründe ise, Japon firmalar hem
Japonya içindeki yatırımlarını, hem de yurt dıĢı yatırımlarını güçlendirme stratejisi
izlemektedir. Firmaların yatırım stratejileri arasında ilk sırayı, arge faaliyetleri almakta,
diğer Asya ülkeleri ile maliyet rekabeti yapma olanağı bulunmayan Japon Ģirketleri,
bu ülkelerin sahip olmadığı yüksek teknolojili ürün ve prosesler sayesinde rekabet
gücünü koruyabileceklerini bilmektedirler. Yatırım stratejileri arasında ikinci sırayı ise,
Sayfa 20
yurt içi üretimin güçlendirilmesi almaktadır. Bu yaklaĢımın temelinde ise, küresel
krizlerden etkilenmemek amacıyla yurt dıĢı ve yurt içi üretimin optimum bir dengesini
yakalama hedefi bulunmaktadır.
Japonya’nın halen toplam üretiminin % 30’u yurt dıĢından karĢılanmaktadır. Özellikle
elektronik sektöründeki konvansiyonel ürünlerde, Japon firmaları tarafından Çin ve
ASEAN
ülkelerinde
gerçekleĢtirilen
üretim
miktarı,
Japonya
içindekini
aĢmıĢ
durumdadır. Ancak, katma değeri yüksek ve yeni teknoloji içeren ürünlerin çok büyük
bölümü halen Japonya’da üretilmekte, yüksek teknolojiye sahip dijital kamera, LCD
televizyon, mobil telefon gibi ürünlerdeki iç talep artıĢı, son iki yıldır Japon
ekonomisinin büyümesindeki lokomotif olma konumu korumaktadır. Orta vadede
yüksek teknoloji içeren bu ürünlerin ASEAN ülkelerinde imal edilmeye baĢlanmasına
kesin gözüyle bakılmaktadır. Yine de bazı Japon firmalar, en büyük rekabet
avantajları olan teknolojik üstünlüklerinin bu ülkeler tarafından taklit edilebileceği
endiĢesiyle yurt dıĢına yatırımlarını geciktirmektedirler.
1.3 Türkiye, TR83 ve Japonya
1890 yılında Ertuğrul firkateyninin Wakayama, Japonya sahili açıklarında batması ve
hayatta kalan denizcilerin Ġstanbul'a gönderilmesi ile iki ülke arasındaki ilĢkilerin
baĢladığı
kabul
edilmektedir.
Türkiye
Cumhuriyeti'nin
kuruluĢunun
ardından,
diplomatik iliĢkiler 1924 yılında kurulmuĢ ve 1925 yılında ilk elçilikler açılmıĢtır.
1985 yılında, Ġran-Irak SavaĢı sırasında 215 Japon VatandaĢı’nı Tahran’dan kurtaran
Türkiye ile Japonya arasındaki dostane iliĢkiler daha da güçlenmiĢtir. 2010 yılında
Türk-Japon iliĢkilerinin 120. yıldönümünü kutlanmıĢtır. Aynı yıl içinde, Türkiye'de
Japonya Yılı kutlanmıĢ, 10.Temmuz.2010 tarihi’nde, Ġmparatorun kuzeni Prens
Tomohito Mikasa , Japon fonları kullanılarak inĢa edilen Kaman Kalehöyük Arkeoloji
Müzesi'nin açılıĢ törenine katılmıĢtır. Prens, halen Japon-Türk iliĢkilerinin geliĢmesinde
aktif olarak görev almaktadır.
19. Yüzyıldan itibaren dostluk iliĢkilerini pekiĢtiren Türkiye ve Japonya, günümüzde
aynı demokratik ideal ve çağdaĢ değerleri paylaĢan ve uluslararası platformlarda
benzer yaklaĢımlara sahip bulunan iki dost ülke olarak dikkat çekmektedir.
Japonya’da yaĢayan yaklaĢık on bin Türk’ün varlığı ile temel sorunlarda aynı görüĢlere
Sayfa 21
sahip iki ülke arasındaki karĢılıklı güven ve iĢbirliğine dayanan bu iliĢki; baĢta siyasi,
ekonomik ve kültürel olmak üzere her alanda geliĢtirilmesi ve çeĢitlendirilmesi için
uygun bir zemin yaratmaktadır.
Türkiye ile Japonya arasındaki ekonomik ve ticari iliĢkiler ağırlıklı olarak Japon
firmalarının giriĢimleriyle yürütülmekte, bu iliĢkiler ticaretin yanısıra, finans ve yatırım
alanlarında da iĢbirliğini içermektedir. Önde gelen Japon uluslararası ticaret
firmalarının Türkiye’de temsilcilikleri bulunmakta ise de, uluslararası pazarlarda iĢ
yapan bir çok Türk firmasının ya da finans kuruluĢumuzun Japonya’da temsilciliği
bulunmamaktadır. Bu husus, Japonya’ya yönelik ihracatımız ile ekonomik ve ticari
iliĢkilerimizin arzu edilen düzeye yükseltilememesinin önemli nedenlerinden biri olarak
gösterilmektedir. Japonya’ya ihracatımızın arttırılmasında karĢılaĢılan en önemli
sorunlardan birisinin de, Japonların Türk ürünleri hakkında yeterli bilgisinin
bulunmaması olarak kabul edilmektedir. Japon tüketicilere ürünlerimizin sergileneceği
bir Türk Ticaret Merkezi kurulması ile Tokyo’da Türk Markalarının mağaza açmalarının
özendirilmesinin Japonya’ya yapılan ihracatın artırılmasına önemli katkıda bulunacağı
Japonya'ya ihracatımız baĢta gıda maddeleri (ton balığı, domates salçası), mineraller,
tütün, dokuma halı ağırlıklı olmak üzere ev tekstili ve kimyasal ürünlerde
yoğunlaĢırken; ithalatımızın önemli bölümünü, makineler, ulaĢım araçları, kimyasallar,
eczacılık ürünleri, ölçüm ve kontrol cihazları, kauçuk mamulleri, demir çelik ve
plastikler oluĢturmaktadır. Türkiye’nin Japonya’daki tanıtımına olumlu katkı yapan
“2003 Japonya’da Türk Yılı” etkinliklerinden sonra ihracat tatrlarında göreli bir iyiliĢme
gerçekleĢtiği görülmektedir. Japonyanın toplam ithalatındaki payımızın % 0,06
(onbinde altı) düzeyinde olduğu dikkate alınacak olursa, bu tutarın ihracatımızın
gerçek potansiyelinin çok altında kaldığı görülecektir.
Tablo1.18 Yıllara Türkiye-Japonya Dış Ticareti
*: Ocak-Kasım Verileri, Kaynak: TÜĠK
Sayfa 22
Japonya, Uzakdoğu’da bilim ve teknoloji yanında moda ve yaĢam kültürüne iliĢkin
tüketim eğilimlerinin örnek alındığı ana merkezlerden birisi olarak kabul edilmektedir.
Bir baĢka deyiĢle, Japon toplumunda popüler olan ithal eĢya ya da moda trendleri,
diğer Uzakdoğu ülkelerinin de büyük ölçüde dikkatini çekmektedir. Uzakdoğu kökenli
büyük firmaların tamamı ofis ya da temsilcilikleri vasıtasıyla Japonya’da ticari
faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu bağlamda, Japonya’ya yapılan ihracat artıĢının
Japonya’ya
komĢu
ülkelere
de
ihracatın
yükseltilmesi
anlamına
geleceği
unutulmamalıdır.
Kaynak: OKA Japonya Ülke Raporu, 2011
Şekil 1.7 Türkiye-Japonya İkili Ticaret Verileri
Japonya’ya ihraç edilebilecek ürünler arasında Ģarap, kuru meyve ve kuruyemiĢ,
makarna, zeytinyağı, cam ve seramik ürünleri, mücevherat, mobilya, Türk el
sanatlarının çeĢitli örnekleri, ev tekstili ürünleri, otomotiv yedek parçaları, hazır giyim
ürünleri, meyve suları ve çesitli deniz ürünleri sıralanabilir. Standart, etiketleme ve
sertifikasyon sürecinin uzun ve yüksek maliyetli oluĢu ile, özellikle tarımsal ürünlerde
olduğu gibi ithalat öncesinde üretimi yerinde denetleme ve test etme zorunluluğu
ihracatımızın önündeki en büyük engeller olarak göze çarpmaktadır. Türkiye ile
Japonya
arasında
özellikle
kuru
meyveler,
fındık,
domates
dıĢındaki
diğer
dondurulmuĢ ve iĢlenmiĢ meyve-sebzeler gibi gıda ürünleri, ev tekstili, otomotiv yan
sanayi, makine aksam ve parçaları, demir-çelik ürünleri, mücevher, mermer, seramik
ve cam eĢya alanlarında iĢbirliği yapılabileceği değerlendirilmektedir.
Japonya’dan ithal edeilen ürün gurupları arasında ise; demir çelik borular, tankerler,
yük gemileri, dizel, yarı dizel motorlu araçlar, aksam ve parçaları, örgü tezgahları
trikotaj makineleri, penisilinler, bilgi islem makineleri, basınçlı kalıplar yer almaktadır.
Sayfa 23
Tablo1.19 Japonya’ya İhracatı Gerçekleştirilen Ürün Gurupları
Sayfa 24
Tablo1.20 Japonya’dan İthalatı Gerçekleştirilen Ürün Gurupları
Sayfa 25
TR83 Bölgesi’nden Japonya’ya yalnızca Samsun ve Tokat illerimizden ihracat
yapılabilirken, dört ilimizden de ithalat gerçekleĢtirilmektedir. Bölgenin gıda, tekstil
ürünleri ve boyutlandırılmıĢ blok taĢ sektörleri baĢta olmak üzere sahip olduğu
kaynaklar göz önüne alındığında dıĢ ticaret hacminin sahip olunan potansiyeli
yansıtmaktan çok uzak kaldığı görülmektedir.
Şekil 1.8 TR83 ve Japonya Dış Ticareti
Sebze, meyve ve gıda ürünlerinden oluĢan ihracat toplamı 165.546 dolara,
alüminyum, demir ve çelikten eĢya ile mensucattan oluĢan diğer ürün guruplarının
oluĢturduğu ihracat tutarı ise 25.204 dolara ulaĢmıĢtır. Bölgeden çeĢitli ürün
guruplarında yapılan toplam ithalat tutarı ise 3.864.687 dolar olup, ihracatın ithalatı
karĢılama oranı %4,9’dur.
Tablo 1.21 TR83-Japonya Dış Ticareti
TR83 ĠLLERĠ
ĠHRACAT (ABD doları)
ĠTHALAT (ABD doları)
Amasya
-
7.113
Çorum
-
799.699
112.248
3.057.875
78.502
-
190.750
3.864.687
Samsun
Tokat
TOPLAM
Kaynak: OKA, Japonya Ülke Raporu, 2011
Sayfa 26
2. JAPONYA ÇALIŞMA ZİYARETİ
2.1 Yatırım, Tanıtım, İnceleme ve Diğer Temaslar
JATA Seyahat Fuarı’nda TR83 Bölgesini tanıtmak ve temsil etmek ile yatırım, tanıtım
ve turizm konularında bir dizi temasta bulunmak amacıyla Orta Karadeniz Kalkınma
Ajansı Yönetim Kurulu üyeleri ile çeĢitli kurumlardan görevlendirilen konularında
uzman diğer katılımcılardan oluĢturulan delegasyon 27 Eylül-03.Ekim.2011 tarihleri
arasında Japonya’ya bir çalıĢma ziyareti gerçekleĢtirmiĢtir. Delegasyon, OKA Yönetim
Kurulu BaĢkanı ve Amasya Valisi Sayın A. Celil ÖZ, Tokat Valisi Sayın ġerif YILMAZ,
Tokat Belediye BaĢkanı Sayın Adnan ÇĠÇEK, Çorum Ġl Genel Meclisi BaĢkanı Sayın
Mustafa EKER, Samsun Ġl Genel Meclisi BaĢkanı Sayın Mustafa KARAKURT, Tokat Ġl
Genel Meclisi BaĢkanı Sayın Mehmet ELĠBOL, Amasya Ticaret ve Sanayi Odası
BaĢkanı Sayın Muammer GEDĠK, Tokat Ticaret ve Sanayi Odası BaĢkanı Ahmet ARAT,
Amasya Yatırım Destek Ofisi Uzmanı Murat ġĠMġEK, Amasya Ġl Özel Ġdaresi Genel
Sekreteri Sayın Mustafa BOLAT ve Su Ürünleri Mühendisi Sayın Akın YAZ’ın katılımları
ile kurulmuĢtur. Delegasyon Tokyo ve Niigata Ģehirlerindeki bir dizi temasın ardından
29-02.Ekim.2011 tarihleri arasında Tokyo’da düzenlenen ve Asya-Pasifik Bölgesi’nin
en önemli turizm organizasyonu olan JATA Seyahat Fuarı’nda TR83 Bölgesini temsil
etmiĢtir.
Delegasyonun Japonya’daki temaslarının ilk ayağını Niigata Ģehrinde, her yıl büyük
miktardaki ihracat değerleriyle öne çıkan ve bölgenin kalkınmasında önemli rol
oynadığı bilinen dünyaca ünlü Koi Süs Balıkları’nın üretimini yerinde incelenmesi
oluĢturmuĢtur. OKA Yönetim Kurulu BaĢkanı ve Amasya Valisi Sayın A. Celil ÖZ,
Amasya Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri Sayın Mustafa BOLAT ve Su Ürünleri
Mühendisi Sayın Akın YAZ’ın oluĢturduğu heyet KOĠ Süs Balığı balık üreticileri ile bir
araya
gelerek,
Bölgemizde
süs
balığı
üretimi
ve
rekreasyon
alanlarının
oluĢturulmasına yönelik değerlendirmelerde bulunmuĢtur. ÖZ, incelemeleri sırasında
Niigata’ya bağlı Ochiya Belediyesi Belediye BaĢkanı ile Koi Balığı çeĢitleri ve dünyadaki
Koi Balığı pazarı üzerine de bir görüĢme yapmıĢtır.
Sayfa 27
Şekil 2.1. Ochiya Belediyesi Koi Balıkları İncelemesi I
2.1.1 Koi Süs Balıkları İncelemesi ve Sonuçlar
2.1.1.1 Genel Bilgiler
Nüfus artıĢı, sanayileĢme ve düzensiz kentleĢme ile birlikte tüm dünyada ortaya çıkan
su kirliliği, avlanabilir balık stoklarında azalmalara neden olmakta, protein açığını hızla
yükseltmektedir. Bu olgu, düzenli ve planlı su ürünleri üretimi olanaklarını her geçen
gün daha da azaltmakta “su ürünleri yetiĢtiriciliğini” ise ön plana çıkarmaktadır.
Milattan önce 3. binde baĢladığı sanılan su ürünleri yetiĢtiriciliği, yeni teknoloji ve
ekonomik geliĢmeler ile birlikte günümüzün en hızlı büyüyen sektörlerinden birisi
konumuna yükselmiĢtir. 2007 yılında dünya balıkçılık üretiminin %30’unu karĢılayan
su ürünleri yetiĢtiriciliği, her yıl % 10’dan fazla büyümekte; FAO, dünyada en hızlı
büyüyen gıda sektörü kolunun su ürünleri yetiĢtiriciliği olduğuna dikkat çekmektedir.
Sayfa 28
Şekil 2.2. Türkiye Su Ürünleri Avcılığı (1995-2005)
Şekil 2.3 Türkiye Su Ürünleri Yetiştirciliği (1995-2005)
Ülkemizde su ürünleri avcılığı yıllara göre düzensiz bir değiĢim göstermekte iken
(ġekil 1), su ürünleri yetiĢtiriciliği, ağır kriz koĢullarının hakim olduğu 2000-2002 yılları
dıĢında, dünyadaki eğilime paralel olarak sürekli artıĢ göstermiĢtir. Önümüzdeki 10 yıl
içerisinde Türkiye üretiminin 500 bin ton /yıla ulaĢacağı tahmin edilmektedir.
Dünya su ürünleri yetiĢtiriciliğinde ilk sırada yer alan Çin Halk Cumhuriyeti’ni;
Hindistan, Vietnam, Tayland, Endonezya, BangladeĢ ve Japonya izlemektedir. Bu
ligde 26. durumda bulunan Türkiye, AB ülkeleri içerisinde de Ġspanya, Fransa,
Ġngiltere, Ġtalya ve Yunanistan’ın ardından 6. sırada yer almaktadır. Yine, “kiĢi baĢına
balık tüketimi” dünya ortalaması 15 kg olup, bu değer AB ülkelerinde 22 kilograma
yükselmekte, Ülkemizde ise 10 kilograma düĢmektedir. Bu veri seti Ülkemizin; su
ürünleri üretiminin henüz istenilen düzeylere ulaĢmadığını gösteren kanıtlar olarak
dikkat çekmektedir.
Ġlk olarak Japon balıklarının yetiĢtiriciliği ile Çin’de baĢladığı kabul edilen akvaryum
(süs) balıkçılığı, günümüzde fotoğrafçılıktan sonra, en çok uğraĢılan 2. hobi olarak, su
ürünleri yetiĢtiriciliği içerisindeki ağırlığını artırmaktadır. Dünyadaki akvaryum
balıkçılığı endüstrisi 2007 yılında yıllık 7 milyar dolarlık bir büyüklüğe eriĢmiĢ,
geliĢmekte olan ülkelerde bu sektörde istihdam edilenlerin sayısı 1 milyonu aĢmıĢtır.
Sayfa 29
Amerika,
Avrupa
ve
Japonya;
su
ürünleri
yetiĢtiriciliği
akvaryum
balıkçılığı
sektöründeki en büyük pazarlar olup, süs balıklarının %65’i Asya’dan tüm dünyaya
ihraç edilmektedir. Ülkemizin büyük bölümünün benzer iklim özellikler gösterdiği
Florida’nın akvaryum balıkçılığı dıĢ ticaretinden elde ettiği gelir 175 milyon doları
aĢmıĢ ve ABD akvaryum balıkçılığı % 60’ını karĢılar duruma gelmiĢtir.
Uluslararası pazarlarda en fazla rağbet gören 35 balık türünün en önemlileri; tatlı su
balıklarıdan lepistes, neon tetra, plati, kılıçkuyruk, moli, melek balığı, Japon, zebra
danio ve diskus; deniz balıklarından ise clown, chromis, damsel, sail, blenny, wrasse,
deniz meleği, butterfly, scorpion, goby, trigeer ve deniz atıdır. Son yıllarda akvaryum
balıkçılığı piyasasına paralel olarak akvaryum bitkileri pazarı da hızla büyümektedir.
Almanya, Hollanda ve Danimarka’da su kaynaklarında kurulan seralarda akvaryum
bitkileri
üretilmekte, Hollanda`daki
üretim
tesislerinde
240
çeĢit
bitki
türü
yetiĢtirilerek piyasaya sunulmaktadır.
Şekil2.4 Dünya Akvaryum Balığı ithalatı (1982-2002)
Türkiye’nin 2003 yılı toplam su ürünleri ithalatı 32 milyon dolardır. Bu değerin
%1,5’ine karĢı gelen 457 bin dolarını süs balıkları oluĢturmaktadır. Akvaryum balıkları
ihracatımız ise 24 bin dolar düzeyinde olup, bu değer 124 milyon dolarlık su ürünleri
ihracat değerimizin yalnızca yüzbinde ikisini karĢılamaktadır.
Ġthalatı
yapılan
süs
balıklarının
bir
çok
türü
bugün
ülkemizde
baĢarıyla
yetiĢtirilebilmekte ise de, yurt dıĢından düĢük maliyetle çok miktarda akvaryum balığı
alımı, sektörün geliĢmesinin en büyük engeli
durumundadır. Yerli üreticinin
desteklemesi sektörün büyümesi, kırsalda istihdamın ve Avrupa gibi en büyük pazarın
yanı baĢında bir üretim merkezi olarak ihracat olanaklarının artırılması açısından
stratejik önem taĢımaktadır.
Sayfa 30
2.1.1.2 KOİ Balıkları
Cyprinidae familyasına ait bir tür olan Koi Balığı, büyük bir akvaryum balığıdır. Ġlk
olarak Japonya'da evcilleĢtirilen koinin anavatanı, Asya, özellikle de Japonya ve
Çin’dir. Japonların “Nishikigoi”, olarak adlandırdığı, Japonca'da da "donuk gri balık
olarak nitelendirilen sazan” anlamına gelen koinin, yabani atası da sazan balığıdır.
Sazan, doğal olarak Avrasya bölgesinde, Aral, Karadeniz ve Hazar Denizi’ne dökülen
nehirlerde bulunmaktadır. Türkiye’de tüm Ege, Marmara, Karadeniz, Ġç Anadolu
Bölgesi ile Doğu Anadolu’nun büyük bir kısmına yayılan sazan, yeĢil renkli olsa da,
koiler kırmızı, beyaz, siyah ya da gümüĢ beyazı renginde olabilmektedir.
Şekil2.5 Koi Balığı
Şekil 2.6 Çeşitli Renklerdeki Koi Balıkları
Sayfa 31
Koi balıklarında ağız öne bakıĢlı ve geniĢtir. DiĢi bulunmayan koinin dudakları kalın ve
etli, olup, üst dudağında 1 çift uzun ve 1 çift kısa bıyığı bulunmaktadır. Sırt yüzgeci
uzun, vücudu iri pullarla kaplıdır. Su sıcaklığının 18-20°C’yi bulmasıyla yumurtlayan
koinin diĢisi bir kg ağırlığa 300-400 bin yumurta vermektedir. Hem hayvansal hem de
bitkisel gıdalarla beslenen koi balıkları, 1 yaĢında cinsi olgunluğa ulaĢır. Büyük
diĢilerin yumurta veriminin fazla olması nedeniyle ticari olarak kullanılacak anaçların 2
yaĢında olmaları tercih edilmektedir.
Şekil 2.7. Ochiya, Niigata Koi Balıkları İncelemesi II
Koi çok dayanıklı bir balık türü olmasına karĢın; güzel görünüĢ, sağlıklı ve optimum
büyüme için kaliteli su koĢullarında yetiĢmeleri gerekmektedir. Ilıman sularda yaĢayan
koi balıkları için optimum su sıcaklıgı 18-24°C olsa da, 0°-35°C arasında yaĢamlarını
sürdürebilirler. Kısa süre için çok düĢük oksijen seviyelerine karsı dayanıklı olsalar da,
optimum çözünmüĢ oksijen değerinin en az 5 mg/lt, amonyak ve nitrat seviyelerinin
ise 0,05 mg/lt’nin altında olması büyük önem taĢımaktadır. 5-9 arasındaki pH
seviyelerine tolerans gösterebilirlerse de, pH seviyesinin 7 civarında tutulması
gerekmektedir.
Pahalı bir balık olan koiyi balıkçıl, yalıçapkını, kedi, tilki gibi hayvanlardan korumak
için özel havuzlar inĢa edilmektedir. Bu balıkların üretiminin ekonomik, kaliteli ve
yeterli miktarda yapılması halinde pazarda kendimize yer bulabileceğimiz konunun
uzmanlarınca ifade edilmekte, Koi balıkları ülkemizde bazı üniversitelerin Su Ürünleri
Fakültelerinde ve Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı’nın Akdeniz Su Ürünleri Arastırma
Enstitüsü Kepez Birimi’nde üretilmektedir.
Sayfa 32
Şekil 2.8 Türkiye ve Amerika Koi Balığı Fiyatları
Koi, akıntının tersine doğru yüzmesiyle bilinen tatlı su balığıdır. Akıntıya karĢı yüzdüğü
halde son derece zarif olan koi, Uzak Doğulular için yaĢamda baĢarı ve azmin
simgesidir. Çin mitolojisine göre; akıntısı en güçlü nehir olan Yangtze Nehri'nde bu
akıntıya karĢı yüzerek nehrin kaynağına kadar ulaĢabilen koiler, ejderhaya
dönüĢmektedirler.
Süs balıkçılığının dünyadaki en büyük 2. pazarı olan Japonya’da küçük bahçelerdeki
özel havuzlarda yetiĢtirilen koi balıklarının bazı türleri 50 bin dolardan alıcı
bulabilmekte, Amerika ve Japonya’da yarıĢmaları yapılmakta, meraklıları bir çok
dernek kurmaktadır. Kobe depreminden sonra bölgenin kalkınması ile kırsal
istihdamın artırılmasına büyük katkı sağlayan koi yetiĢtiriciliği, havuzların yer aldığı
bahçelerin rekreasyonları ile de turizm hareketine öncülük etmiĢlerdir.
Şekil 2.9 Koi Türleri ve Havuzu
Sayfa 33
Şekil 2.10 Koi Türleri ve Havuzu
2.1.1.3 Sonuçlar ve Öneriler
Fotoğrafçılıktan sonra dünyadaki en yaygın 2. hobi olan süs balıkçılığı uğraĢı
içerisinde öne çıkan koi balıklarının yetiĢtirilmesi ile, kırsalda faaliyet çeĢitliliği
yaratılarak, istihdam ve gelir artıĢı sağlanabilecek, bu alandaki projelerin yaĢama
geçirilmesinde, ulusal ve uluslarararası teĢviklerden (ya da fon kaynaklarından)
yararlanmak mümkün olabilecektir.
Üretim sürecinde, bölgenin termal kaynakları kullanılarak ısıtma iĢleminin gerektirdiği
yüksek enerji maliyetlerinin önüne geçilebileceğinden, rekabet edebilme erki
kazanılacak ve ihracat olanakları artırılacaktır.
Üretimde Bölgenin zengin göl, gölet ve su kaynakları kullanılabilecek, havuzların
içerisinde bulunacağı rekreatif düzenlemeler, kırsal-eko turizm olanakları baĢta olmak
üzere bölgenin kültür turizminde bir varıĢ noktası olması hedefine büyük katkı
yapacaktır.
Şekil 2.11 Koi Balıkları İle Oluşturulan Rekreatif Alanlar I (Asakusa
Tapınağı,Tokyo)
Sayfa 34
Kültür turizm marka kenti Amasya’nın, Japonya Niigata Bölgesi’ndeki kentlerle
“kardeĢ Ģehir” baĢta olmak üzere kültürel ve dostluk iliĢkilerinin geliĢtirilmesi
sağlanabilecektir.
Tarihi Amasya dokusu ve çağdaĢ yerleĢim ilkeleri çerçevesinde kentsel dönüĢümün
sağlanması; su ve yeĢil entegrasyonu ile birlikte planlanan kent meydanları ve bu
meydanlarla bütünleĢik yeĢil alanların süs balığı havuzları ile birlikte yaĢama
geçirilmesinin, turizm sektöründe sürdürülebilir büyümenin yakalanmasına stratejik
katkı yapacağı değerlendirilmektedir. Bu bağlamda,
-kent merkezinde mülkiyet paftalarının çıkarılarak Ġl Özel Ġdaresi gibi kurumların
taĢınmazlarında bu türden örnek projelerin yaĢama geçirilmesi,
-kültür mirasımızın eĢsiz yapıtlarının restorasyon ve çevre düzenlemeleri yapılırken,
tarihi dokuyla uyumlu kent meydanlarının yeĢil ve su entegrasyonu sağlanarak
yaĢama geçirilmesi ve bu Ģekilde oluĢturulacak alternatif gezi alanlarının koi balığı
havuzlarıyla zenginleĢtirilmesi sağlanabilir.
2.1.2 Tokyo’daki Temaslar
Yüzölçümü 600 km², kendisine bağlı 49 kentsel yönetim birimiyle birlikte nüfusu 35,2
milyon olan Tokyo, dünyanın en büyük metropolüdür. Büyük Okyanus'un bir girintisi
olan Tokyo Körfezi'nin kıyısında, Sumida Nehri'nin ağzında yer alan Ģehirde kıĢlar ılık,
yazlar ise sıcak ve nemli geçmektedir.
Şekil 2.12 Tokyo Genel Görünüm I
Sayfa 35
Dünyanın en güvenli ve modern Ģehirlerinden birisi olarak kabul edilen Tokyo için
yüzlerce kenti içinde bulunduran Ģehir benzetmesi yapılmaktadır. Çekirdeğinde ĠĢ
merkezi Chiyoda Ward, doğuda eski Edo kenti Shitamachi, batıda Ģu anki Japon
Hükümetinin bulunduğu gökdelenler Ģehri Shinjuku bulunmaktadır. Tüm ana
istasyonların çevresindeki alıĢveriĢ merkezleri, restaurantlar, park ve bahçelerin yanı
sıra; Ģehrin merkezindeki Ġmparatorluk Sarayı, Maranouçi Semti, Ueno Parkı, Tokyo
Ulusal Müzesi, Tokyo Ulusal Bilim Müzesi, Meici Tapınağı, dünyaca ünlü bir alıĢveriĢ
merkezi olan Ginza, Tokyo’nun en çok dikkat çeken merkezlerini oluĢturmaktadır.
Japonya’nın üniversite ve yüksekokullarının büyük bölümünün de bulunduğu,
Japonya’nın ticari, endüstri ve siyasi merkezi olan Tokyo’da, Ģehir içi ulaĢım otobüs,
metro ve elektrikli trenlerle sağlanmakta olup, biri iç, diğeri dıĢ seferlere açık olan 2
de havalimanı hizmet vermektedir.
Şekil 2.13 Tokyo Genel Görünüm II
Niigata’daki temasların tamamlanmasının ardından, 28.Eylül.2011 tarihi’nde Tokyo’da,
Türk Kültür Merkezi’nin delegasyonumuz onuruna verdiği yemeğe katılan heyet
üyeleri, Japonya’da faaliyet gösteren Türk iĢadamları ve sektör temsilcileri ile tanıĢma
ve Bölgemizdeki yatırım olanakları üzerine görüĢ ve önerileri birlikte değerlendirme
fırsatı bulmuĢtur. Türk Kültür Merkezi, Tokyo Türk Büyükelçiliği baĢta olmak üzere
Japonya’da faaliyet gösteren tüm Türk iĢadamı, çalıĢan ve Türkiye’den gelen
ziyaretçilerin buluĢtuğu, kiĢi, kurum ve iĢletmeleri biraraya getiren bir dernek olarak
dikkat çekmektedir. Türk kültürünü tanıtmak ve Türkçe öğretmek baĢta olmak üzere
bir çok etkinlik ve faaliyette de bulunan Türk Kültür Merkezi,
Ġzmir ve
delegasyonumuz onuruna verdiği yemeğe Japonya’da faaliyet gösteren Türk
iĢadamlarını da davet ederek, yatırım ve iĢbirliği olanaklarının yaratılmasına öncülük
Sayfa 36
etmeyi amaçlamıĢtır. JATA Fuarı’nda Tokyo Büyükelçiliği tarafından organize edilen
etkinliklerde de aktif rol oynayan Merkez’in Türkiye Stantdındaki ödüllü Türkçe
yarıĢmaları ile bağlama çalarak türkü söyleyen Japonlardan oluĢan gösterileri büyük
ilgi toplamıĢtır.
Şekil 2.14 Türk Kültür Merkezi Etkinliği I, Türkiye Stantı, JATA Seyahat
Fuarı 2011
Tokyo Büyükelçiliği’nin 29.Eylül.2011 günü düzenlediği “Türkiye’de Yatırım ve
ĠĢbirliği” konulu programa katılan OKA Japonya Delegasyonu; Büyükelçilik Ticaret
MüĢaviri Sayın Osman BEKAROĞLU ile T.C. BaĢbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım
Ajansı (ISPAT) yetkililerinden, ülkemizdeki yatırım olanakları, Japon iĢadamlarının
yatırım sürecindeki beklentileri, öne çıkan sektörler, ihracat koĢulları ve iki ülke
arasındaki iĢbirliğinin geliĢtirilmesine yönelik değerlendirmeleri içeren bir brifing
almıĢtır. Japonya’da faaliyet gösteren Türk iĢadamları, sektör temsilcileri ve meslek
odaları yetkilileri ile de bir araya gelen Delegasyon üyeleri; TR83 Bölgesi’ndeki yatırım
teĢvikleri ve olanakları ile Bölge potansiyelini tanıtan dokümanların iĢadamları,
yatırımcılar, ISPAT ve Tokyo Büyükelçiliği Ticaret ve Ekonomi MüĢavirlikleri ile
paylaĢılmasının ardından; gıda ve içecek imalatı, turizm, boyutlandırılmıĢ blok taĢ
Sayfa 37
sektörlerindeki iĢbirliğinin geliĢtirilmesi üzerine bir çalıĢma baĢlatılması konusunda da
görüĢ birliğine varmıĢtır.
Şekil 2.15 Türkiye’de Yatırım ve İşbirliği, Tokyo Büyükelçiliği
29.Eylül.2011 tarihi’nde, Japonya’da en baĢarılı tanıtma faaliyetini yürüten ülkelerin
turizm müĢavirliklerine verilen ödülü bu yıl almaya hak kazanan Türkiye Tokyo Turizm
MüĢavirliği adına düzenlenen ödül törenine Ġzmir Valisi Sayın M. Cahit KIRAÇ ile
birlikte katılan Amasya Valisi Sayın A. Celil ÖZ ve Tokat Valisi Sayın ġerif YILMAZ,
ödül töreninin ardından, Delegasyonun diğer üyeleri ile birlikte fuar alanı, Türkiye ve
TR83 Bölgesi stantlarında incelemelerde bulunmuĢtur.
Şekil 2.16 Türkiye Stantı JATA Seyahat Fuarı-2011
Sayfa 38
30.Eylül.2011 tarihi’nde OKA Yönetim Kurulu BaĢkanı ve Amasya Valisi Sayın A. Celil
ÖZ ile Tokat Valisi Sayın ġerif YILMAZ, Ġzmir Hayeti ile birlikte Tokyo’ya bağlı en
büyük bölgelerden birisi olan Shibuya Belediyesi’ndeki programa katılarak, Belediye
yetkilileri ile yatırım ve tanıtım konularındaki iĢbirliği olanakları üzerine bir görüĢme
yapmıĢ; Delegasyon’un diğer üyeleri ise JATA Seyahat Fuarı’ndaki tanıtım ve stant
faaliyetlerine devam etmiĢtir.
Şekil 2.17 Shibuya Belediyesi, Tokyo
Shibuya
Belediyesi’ndeki
görüĢmelerin
ardından
Tokyo
Afet
Merkezi’nde
incelemelerde bulunan ve Tokyo Büyükelçiliğindeki Ġzmir ile delegasyonumuz
onuruna verilen resepsiyona katılan heyet üyeleri; Japonya’da faaliyet gösteren 25
turizm acentesine TR83 Bölgesi’nin tanıtım broĢürü, el sanatları ürünleri ve
rehberlerinden oluĢan bir tanıtım seti hediye etmiĢtir.
Resepsiyonda delegasyonu temsilen söz alan Yönetim Kurulu BaĢkanı ve Amasya
Valisi Sayın A. Celil ÖZ, katılımcılara hitaben yaptığı konuĢmada, “Japon-Türk
dostluğuna, bu iki ulus arasındaki kültürel iliĢkileri geliĢtirmenin önemine değinerek
TR83 Bölgesi’nin turizm sektörü baĢta olmak üzere sahip olduğu potansiyele” vurgu
yapmıĢ, en kısa zamanda TR83 Bölgesi’nde yeniden görüĢebilme dileğiyle” sözlerini
tamamlamıĢtır.
Sayfa 39
Şekil 2.18 Tokyo Büyükelçiliği Resepsiyonu
2.1.2.1 Türkiye-Japonya Yatırım İlişkileri, İşbirliği ve İhracat Olanakları
Türkiye’nin Japon yabancı sermaye hareketlerinden aldığı payın iki ülke arasındaki
potansiyeli yansıtmaktan çok uzak olduğu bilinmektedir. Türkiye’deki en büyük Japon
yatırımcı konumundaki Toyota’nın üretim ve ihracattaki baĢarısının ardından baĢta
Toyota’ya parça üreten yan sanayi Ģirketleri olmak üzere, Türkiye’yle birçok alanda iĢ
yapan büyük ticari Ģirketlerin ve son zamanlarda da elektrik-elektronik sektöründe
faaliyet gösteren iĢletmelerin ülkemize olan ilgisinin arttığı gözlenmektedir. Japon
Ģirketlerinin iĢbirliği yaklaĢımları gözönüne alındığında, bu ilginin somut sonuçlarının
orta vadede görülebileceği değerlendirilmektedir.
2003 yılında Japonya’da Türkiye Yılı’yla baĢlayan ve 2006 yılında BaĢbakan
Koizumi’nin ülkemize yaptığı ziyaretle güçlenen ivmenin kaybedilmemesi ve bunun
somut yatırım ve iĢ iliĢkilerine dönüĢtürülebilmesi için Japon iĢ dünyasına yönelik
tanıtım ve iĢbirliği
faaliyetlerinin arttırılması gerekmektedir. Doğu Avrupa, Güney
Asya ve Güney Amerika ülkelerinin faal, hatta agresif olarak nitelendirebilecek tanıtım
faaliyetleri, Japon yatırımlarını çekme konusunda bu ülkelerle Türkiye arasında yoğun
rekabet yaĢanmasına neden olmaktadır. Türkiye’ye karĢı oluĢan ilginin devamı için,
aynı yoğunlukta tanıtım faaliyetlerinin sürdürülmesi stratejik önem taĢımaktadır.
Türkiye’nin Japon yatırımcılara tanıtımı faaliyetlerine katkıda bulunabilmek amacıyla,
Japonya’nın yurt dıĢı yatırımlarını yönlendirmede rol oynayan Japon DenizaĢırı
Sayfa 40
Yatırımlar Örgütü (JOI)’ye, Tokyo Büyükelçiliği’yle ile birlikte üye olunmuĢtur.
Sözkonusu üyelik çerçevesinde her yıl Tokyo’da Türkiyedeki yatırım imkanlarını
tanıtan bir seminer gerçekleĢtirilmekte ve JOI’nin iki ayda bir çıkan dergisinin her
sayısında Türkiye’deki ekonomik geliĢmelerle ilgili Japonca rapor ve makaleler
Büyükelçiliğimiz
Ekonomi
MüĢavirliği
ve
DEĠK
tarafından
dönüĢümlü
olarak
yayımlanmaktadır. Ayrıca her yıl Mart ayında Japan Coordination Center for Middle
East (JCCME) tarafından düzenlenen Yatırım Promosyon Forumu’na yine Büyükelçilik
Ekonomi MüĢavirliği tarafından aktif katılım ve destek sağlanmaktadır.
Türkiye’de yatırım yapan ülkeler arasında sekizinci sırada yer alan Japonya’nın en
büyük
yatırımı
Toyota
firması
tarafından
gerçekleĢtirilmiĢtir.
1990
yılında
Adapazarında kurulan ve toplam yatırımı 1,25 milyar ABD Dolarına ulaĢan Toyota’nın
üretim kapasitesini artırması, yatırımını ihracata yönelik olarak konumlandırması ve
ulaĢtığı yüksek kalite seviyesi Japon iĢ dünyasında büyük dikkat çekmiĢtir. Japon
yatırımcıları tarafından bir amiral gemisi niteliğinde olan ve yakından takip edilen
Toyota’nın bu baĢarısı üzerine, Honda ve Isuzu gibi Japon çok uluslu Ģirketler de
Türkiye yatırımlarını kapasite artırarak ihracata yönelik biçimde geniĢletme kararı
almıĢlardır. Toyota’nın birçok tedarikçisi Türkiye’de yatırım yapmıĢ, bir kısım tedarikçi
Ģirket de yatırım olankalarını araĢtırmıĢtır. Otomotiv sektörü dıĢında da, Bridgestone,
Kagome, Japan Tobacco gibi büyük Japon Ģirketleri Türkiye'de faaliyetlerini
sürdürmektedir.
Türkiye’de yatırım olanağı araĢtıran Ģirketlerin çoğunluğunu otomotiv yan sanayicileri
oluĢturmakta ise de, son dönemde değiĢik sektörlerden iĢletmeler de Türkiye’yi olası
yatırım portföyleri arasına almaya baĢlamıĢlardır. Özellikle elektronik ve kimya gibi
alanlarda Japon Ģirketleri Türkiye’de yatırım yapma olanakları konusunda bilgi almak
için Tokyo Büyükelçiliğine sık sık ziyaretlerde bulunmaktadır. Halen Toyota ve Honda
firmalarının tedarikçisi durumundaki Toyoda Gosei ile Elektrik, Elektronik ve Kimya
alanında yatırım yapan Daikin firmaları ile görüĢmeler sürdürülmektedir. Japon büyük
ticaret Ģirketleri (Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo, Marubeni ve Itochu) Türkiye’de halen
faaliyet gösterseler de, son dönemde faaliyet alanlarını çeĢitlendirmek ve iliĢkileri
derinleĢtirmek için yeni iĢ alanları araĢtırmaya baĢlamıĢlardır. Türkiye’yle iliĢkileri
yatırımdan ziyade ticaret ve proje yürütmek olan bu Ģirketlerden bazıları, Türkiye’yi
Sayfa 41
“stratejik ülke” konumuna alarak iĢ olanaklarını daha yoğun incelemeye aldıklarını
beyan etmiĢlerdir.
Japonya açısından bakıldığında ise, Türkiye’nin yurtdıĢı yatırımlarda son sıralarda yer
aldığı görülmektedir. Türkiye’nin Japon dıĢ yatırımları içindeki payı % 0,25 gibi bir
oranla çok düĢük bir düzeydedir. Türk firmalarının ise Japonya’da doğrudan yatırımı
bulunmamaktadır. Türk Japon ĠĢ Konseyi’nin en son toplantısı 16 ve 17 Kasım 2006
tarihlerinde Ġstanbul ve Kapadokya’da yapılmıĢtır. Ġki yılda bir dönüĢümlü olarak
toplanan
konseyin
bu
yıl
Ekim
yada
Kasım
ayında
Tokyo’da
toplanması
planlanmaktadır.
Yatırım iliĢkileriyle birlikte, Japonya’yla uzun yıllardır süregelen ikili finansman
iliĢkilerimiz de devam etmekte olup, Japon Uluslararası ĠĢbirliği Bankası (JBIC)
aracılığıyla, Türkiye’deki bir çok önemli projeye resmi kalkınma yardımları (ODA) ve
ihracat kredisi olarak bugüne kadar toplam 8 milyar ABD Doları destek sağlanmıĢtır.
JBIC tarafından finanse edilen/edilmesi planlanan önemli projeler Ģunlardır:
-Boğaz Raylı Tüp GeçiĢ Projesi,
-Boğaziçi ve Fatih Köprülerinin ve Viyadüklerin Depreme Dayanıklı Hale Getirilmesi
Projesi,
- 32 Adet Elektrikli Banliyö Treni Alımı Projesi.
Önümüzdeki dönemde inĢaat taahhüt sektörü baĢta olmak üzere üçüncü ülkelerde
Türk Japon ĠĢbirliği’nin artması beklenmektedir. 3,5 milyar dolarlık Dubai Metrosu
Projesi’nin Yapı Merkezi ve Mitsubishi, Kajima, Obayashi firmalarınca ortak olarak
geliĢtirilmesi,Doha Uluslararası Havaalanı Yeni Terminal Binası ĠnĢaatı Ġhalesinin TAV
ve TAĠSEĠ firmalarının oluĢturdukları konsorsiyum tarafından kazanılması gibi örnekler
benzer projelerin de önünü açabilecek geliĢmeler olarak değerlendirilmektedir.
2.1.2.2 Gıda Ürünleri ve Doğal Taş Sektöründe Yeni Olanaklar
Japonya piyasası çok iyi eğitilmiĢ ve bilinçli bir tüketici kitlesine hitap etmektedir.
Tüketiciler kaliteli ürünleri satın alabilme ve seçme Ģansına sahip bulunmakta, tüketim
miktarı gelir ve yaĢ ilerledikçe artmaktadır. Uluslararası standartlara göre Japonlar
gelirlerinin yaklaĢık %24’ü gibi önemli bir kısmını tasarrufa ayırabilmektedir.
Sayfa 42
Japonya sanayileĢirken, büyüklüğü ve önemi ne olursa olsun kendi üreticisi ve
sanayicisini koruma yolunu seçmiĢtir. Bu nedenle yabancı ürünleri Japon piyasasında
çeĢitli engeller beklenmektedir. Japonya’da ihracatçıların karĢılaĢtıkları önemli
olumsuzluklardan birisi de Japon standartlarına uyumda karĢılaĢılan zorluklardır.
ÇeĢitli alanlardaki standartlar zaman zaman çok katı kuralları içerebilmektedir.
Japonya’ya ihracat yaparken ya da örnek yollarken ticari partnerlerin söz konusu ürün
ve bileĢimi ile ilgili olarak ayrıntılı bir Ģekilde bilgilendirilmesi gerekmektedir. Japon
gümrük vergileri kesin içerik bildirimine dayanmaktadır. Bu nedenle Japon partnerin
ihracat iĢlemleri ile ilgili olarak görüĢ istediği her konunun geciktirilmeden yerine
getirilmesi gerekmektedir. En deneyimli ihracatçı firmaların bile normal ihracat
prosedürlerine Japonya’ya yapacakları ihracat için eklemeleri gereken özel bir iki
maddenin bulunacağı unutulmamalıdır.
Japon tüketiciler için kalite, en önemli tercih nedenlerinden birisidir. Marka bilinci
geliĢmiĢ olduğundan dünyanın en büyük markaları Japon piyasasından pay
almaktadır. Japonya’da iĢ iliĢkileri uzun süreli iliĢkiler olarak görülmekte, Japon
iĢadamları ile iĢ bağlantısı yapabilmek sabırlı davranmak gerekmektedir. Japon
iĢadamlarının iĢ bağlantıları yapabilmeleri için ortaklarına güvenmesi gerektiği hususu
kesinlikle unutulmamalıdır. Güven kazanılması sürecinde defalarca görüĢmeler
yapılmakta, ziyaretler gerçekleĢtirilmekte ve iliĢkilerin yüz yüze sürdürülmesi tercih
edilmektedir. ĠliĢkilerin iyi bir Ģekilde geliĢtirilebilmesi için Japon kültürünü ve
felsefesini iyi anlamak, kendi kültür ve geleneklerine çok bağlı olan bu insanların
anlayıĢlarına uygun davranıĢlarda bulunmak ve ürünlere yönelik Japonca broĢürler
hazırlanmak ile Japon bir tercüman aracılığıyla iletiĢim kurmak büyük avantajlar
sağlayacaktır.
Japonya ile ülkemiz arasındaki mesafenin çok büyük olması dolayısıyla özellikle çabuk
bozulabilen ürünlerde nakliye hava yolu ile gerçekleĢtirilmektedir. Daha dayanıklı
ürünler için gemi yolu ile nakliye gerçekleĢtirilmekte olup, nakliyat 30-45 gün
arasında genellikle Pusan/ ġanghay üzerinden gerçekleĢmektedir.
Sayfa 43
Tablo 2.1 İstanbul Limanı’ndan Japonya’ya Gemi Varış Süreleri
Kaynak: ĠGEME Japonya Ülke Raporu, 2011
Japonya’da hanebaĢına düĢen fert sayısındaki düĢme eğilimi istikrarını korurken, 1985
yılındaki ortalama hanebaĢına düsen fert sayısı olan 3,71; 1996 yılında 3,34’e, 2002
Yılında ise 3,19’a düĢmüĢtür. Sosyal yapının daha küçük bağımsız ailelerden
oluĢması, yalnız yaĢayanların ve çalıĢan kadın sayısının artması tüketici tercihlerinde
büyük değiĢimlere neden olmuĢ ve kolayca hazırlanabilen, önceden piĢirilmiĢ
yiyeceklere olan talep hızla artmıĢtır. Yeni ve kaliteli ürünler tercih eden ekonomik
olarak bağımsız ve kariyer– merkezli kadın nüfus, gıda sektöründe yeni karlı bir pazar
oluĢturmuĢtur. Hamburger, pizza, fried chicken baĢta olmak üzere donmuĢ ve
poĢetlenmis gıdalar gibi kısa sürede kolayca hazırlanan “çabuk yiyecekler”, geleneksel
Japon gıdalarından oluĢan hazır paket yemekler kadar popüler tüketim maddeleri
olurken, depolama olanağı bulunmayan evlerde günlük taze gıdaların tüketilmesi,
beslenmedeki ağırlığını korumaya devam etmiĢtir. Sosyal yapıdaki önemli değiĢiklikle
birlikte Japonların damak tadı giderek daha fazla batılılaĢmıĢ ve gıda ürünlerinin
büyük bölümü ithal edilir duruma gelmiĢtir.
Tablo 2.2 Japonya,Yıllara Göre Tüketim Harcamaları
Sayfa 44
Japonya iĢlenmiĢ gıda ürünleri pazarı hacmi 100 trilyon yenlik devasa bir büyüklüğe
sahiptir. Bu hacim içerisindeki ithal edilen iĢlenmiĢ gıda ürünleri 2.5 trilyon yene
ulaĢmakta, ülkenin yıllık gıda ürünleri ithalatı ise 5 trilyon yenin üzerine çıkmaktadır.
Japonya Ekonomisi’ndeki durgunluğa karĢın iĢlenmiĢ gıda ürünleri pazarı son yıllarda
büyüyen birkaç sektörden biri olmuĢtur. Son on yıl içinde Japonya’ya ithal edilen
hayvansal gıda ve deniz ürünleri, baharatlar ve alkolsüz içeceklerin hacminde hızlı bir
artıĢ olduğu kaydedilmektedir.
Tablo 2.3 Japonya Tarım ve Gıda Ürünleri İhracat Potansiyeli
Sayfa 45
Japonya’da doğal taĢ ürünleri için yapı taĢı “building stone” kavramı kullanılmaktadır.
Japonya’da
mermer
ve
granite
olan
talepte,
mezartaĢı
oynamaktadır. Mermer genellikle iç zemin döĢemelerinde
yapımı
büyük
rol
ve iç duvarlarda
kullanılırken, yüksek dayanaklılığa sahip olmasından dolayı, granit binaların dıĢ cephe
kaplamalarında, yağmur ve rüzgar alabilecek yerlerde kullanım alanı bulmaktadır.
Japonya dünyanın 3. büyük doğal taĢ ithalatçısı konumundadır. Ülke, granit arzının
yaklaĢık %90’nını ithal etmekte, mermer ve diğer doğal taĢ ithalat miktarları da her
geçen yıl artıĢ göstermektedir.
Amasya ve Tokat illerinde bulunan Amasya Beji Doğal TaĢı baĢta olmak üzere farklı
desen, renk ve dokuya sahip TR83 Bölgesi doğal taĢları yüksek homojenitesi, kalite
ve dayanıklılığı ile dünya pazarlarının ve prestij projelerinin aranılan markalarından
birisi durumuna gelmiĢ olup, 44 ülkeye ihraç edilmektedir. Japonya inĢaat pazarının
talep ettiği yüksek kalite ve nitelikteki iĢlenmiĢ doğal taĢ üretimini gerçekleĢtirebilecek
kesim teknolojisine sahip bulunan Bölge doğal taĢ sektörü, henüz Japonya’ya ihracat
gerçekleĢtirememiĢtir.
Kaynak: Amasya Valiliği Stratejik Yönetim, Yatırım ve Kalkınma Ofisi, YayımlanmamıĢ Doküman, 2009
Şekil 2.19 Dünya Doğal Taş İhracatı (2006
Şekil 2.20 Dünya Doğal Taş İthalatı (2006)
Sayfa 46
Şekil 2.21 Japonya Blok Mermer ve Traverten İthalatı (2005)
Şekil 2.20 Japonya İşlenmiş Mermer ve Traverten İthalatı (2005)
2.2 JATA Seyahat Fuarına Katılım
Yenin değer kazanmasının da etkisi ile 1995 yılında hızla artan turist çıkıĢları 90’ların
sonundan itibaren düĢüĢ göstermiĢtir. 1998 yılında nüfusun yalnızca %13’ünün
yurtdıĢına seyahat ettiği belirlenmiĢtir. Bu oran Ġngiltere’de %86.7, Fransa’da %30.7,
Kanada da ise %58.2’ye ulaĢmaktadır.
Türkiye'yi ziyaret eden Japon turistlerin sayısı 1980'lerin sonundan itibaren sürekli
olarak artıĢ gösterse de, Türkiye, Japonya'nın turizm giderlerinden %0,44 gibi son
derece düĢük bir pay almaktadır. YurtdıĢında kisi baĢına ortalama 3000 dolar ile en
çok para harcayan turistler arasında yer alan Japon Turistler, seyahatlerinde daha
çok tarihi ve kültürel zenginliğe sahip merkezleri seçmekte, güvenlik, geliĢmiĢ hizmet
sektörü ve alıĢveriĢ olanaklarını da aramaktadır. Bu açıdan ülkemiz ve TR83 büyük bir
potansiyele sahip bulunmaktadır.
Sayfa 47
Son yıllarda Japon seyahat acenteleri de Türkiye'yi geliĢen bir destinasyon olarak
görmekte, Ġstanbul, Konya ve Kapadokya’ya ilgilerini artırmaktadır. Japonya Seyahat
Acentaları Birliği (JATA) ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın iĢbirliği ile Türkiye’ye gelen
Japon
turist
sayısını
artırmak
ve
sürdürülebilirliğini
sağlamak
amacıyla
22.ġubat.2011′de NevĢehir’in Avanos ilçesinde bir toplantı gerçekleĢtirilmiĢtir.
Bununla birlikte, güvenlik kavramı hala ülkemize daha fazla Japon turist gelmesini
önleyen bir husus olarak dikkat çekmektedir. 1994 yılındaki KapalıçarĢı'daki
bombalama olayından sonra Türkiye ''dikkatli olunması gereken ülkeler'' listesine
alınmıĢ, söz konusu uyarının kapsamı 2000 yılında daraltılarak, güney doğu ve
Ġstanbul’u kapsar hale getirilmiĢtir.
Tablo 2.4 Yıllara Göre Yurt Dışına Çıkan Japon Turist Sayısı
*: Tahmin, Kaynak: EIU
Tablo 2.5 Yıllara Göre Türkiye’ye Gelen Yabancı Turist Sayısı
2008
YABANCI TURĠST SAYISI
2009
26.336.677
2010
27.077.114
28.632.204
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Veri Tabanı
YILLARA GÖRE TÜRKİYE'YE GELEN JAPON TURİST SAYISI (19892010)
195 404
168 852
147 641
125 755
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1990
1989
32 298
1991
63 745
47 317
36 398
18 479
87 800
94 514
81
857
89
459
83 828
68 012
67 987
67 874
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Veri Tabanı
Şekil 2.21 Türkiye’ye Gelen Japon Turist Sayısı
Sayfa 48
Bu yıl 120 bine yaklaĢan ziyaretçi sayısı ile Asya-Pasifik Bölgesi’nin en büyük turizm
fuarı ve en önemli turizm etkinliği olan JATA Seyahat Fuarı’na her yıl katılan Türkiye,
“Neverending Tales” Sloganı altında Fuar alanının en büyük stantlarından birisini
açmıĢtır. Türkiye’nin tarihi ve kültürel mirasının en güzel örneklerinin büyütülmüĢ
fotoğraflarının çevrelediği stantta Çorum HattuĢa ve Amasya Yalıboyu Evleri’nin de
fotoğrafları kullanılmıĢtır.
Şekil 2.22 JATA Seyahat Fuarı-2010 Genel Görünüm
Şekil 2.23 JATA Seyahat Fuarı, Türkiye Stantı-2011
Türkiye’ye ayrılan bölüm içerisinde TR83 Bölgesi’nin tanıtımı için stant açan OKA,
5.000’in üzerindeki broĢür, afiĢ ve hediyelik eĢyadan oluĢan tanıtım materyaliyle
Fuarın en çok dikkat çeken katılımcılarından birisi olmuĢtur. Zaman zaman önünde
uzun kuyrukların yaĢandığı TR83 Bölgesi stantı; katılımcılar, ziyaretçiler ve turizm
acentelerinden de büyük ilgi görmüĢtür.
Sayfa 49
Şekil 2.24 OKA TR83 Stantı I, JATA Seyahat Fuarı, Türkiye Stantı-2011
Şekil 2.25 OKA TR83 Stantı II, JATA Seyahat Fuarı, Türkiye Stantı-2011
Şekil 2.26 OKA TR83 Stantı III, JATA Seyahat Fuarı, Türkiye Stantı-2011
Fuar tanıtımının maksimum faydayı sağlayabilmesi için, tanıtım materyallerinin
Japonca olarak, özgün ve inovatif bir anlayıĢla hazırlanmasının zorunlu olduğu; Bölge
illerinin kültür turizminde bir varıĢ noktası olmasına katkı sağlayacak turizm
değerlerinin birer ürün haline dönüĢtürülmesi için gerekli altyapı çalıĢmalarının
tamamlanmasının stratejik önem taĢıdığı değerlendirilmektedir. Batı Akdeniz Kalkınma
Sayfa 50
Ajansı (BAKA) tarafından, inovatif bir anlayıĢla 3 boyutlu olarak hazırlatılmıĢ olan
tanıtım materyali fuar ziyaretçilerinin beğenisini kazanmıĢtır. Kapadokya ve Konya’da
yoğunlaĢan Japon ziyaretçi ilgisinin sahip olunan potansiyel göz önüne alındığında
-TR83 Bölgesine kolayca çekilebileceği düĢünülse de, fuarlar dıĢındaki temas ve
görüĢmeler ile tanıtım çalıĢmalarının eĢzamanlı olarak yürütülmesinin zorunlu olduğu,
halen Bölgemizi ziyaret eden Japon turist sayısının ise son derece yetersiz olduğu
Tablo 2.6 TR83 Bölgesi’ne Gelen JaponTurist Sayısı
TR83 BÖLGESĠNE GELEN JAPON TURĠST SAYISI
2010
AMASYA
174
ÇORUM
128
SAMSUN
156
TOKAT
22
TOPLAM
430
Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlükleri Veri Tabanı
Japonya’da turizm sektörünün önde gelen temsilcilerinden olan HIS ve HANKYU
Travel acentelerinin yetkilileri ile de görüĢmeler yapan OKA Japonya Delegasyonu
üyeleri, TR83 Bölgesi’ne acente yetkililerinin katılacağı bir organizasyon düzenlenmesi
ile “Tokyo Kültür MüĢavirliği ile turizm sektöründe ortak çalıĢma yapma” konusunda
görüĢ birliğine varmıĢtır.
Yönetim Kurulu BaĢkanımız ve Amasya Valisi Sayın A. Celil ÖZ, Tokat Valisi Sayın
ġerif YILMAZ, Tokat Belediye BaĢkanı Sayın Adnan ÇĠÇEK, Çorum Ġl Genel Meclisi
BaĢkanı Sayın Mustafa EKER, Samsun Ġl Genel Meclisi BaĢkanı Sayın Mustafa
KARAKURT, Tokat Ġl Genel Meclisi BaĢkanı Sayın Mehmet ELĠBOL, Amasya Ticaret ve
Sanayi Odası BaĢkanı Sayın Muammer GEDĠK, Tokat Ticaret ve Sanayi Odası BaĢkanı
Ahmet ARAT ve Su Ürünleri Mühendisi Sayın Akın YAZ 01.Ekim.2011 tarihi’nde,
fuardaki
görevlerini
tamamlamalarının
ardından
03.Ekim.2011
tarihi’nde
de
Delegasyonun diğer üyeleri olan Amasya Yatırım Destek Ofisi Uzmanı Murat ġĠMġEK
ve Amasya Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri Sayın Mustafa BOLAT Japonya’dan
ayrılarak yurda dönmüĢlerdir.
Sayfa 51

Japonya Çalışma Ziyareti Sonuç Raporu

Transkript

Benzer belgeler

JAPONYA`NIN DIŞ DÜNYAYA AÇILMASI VE ME J DÖNEM Japon

japonya` ya yeni gelenler icin rehber

Japonya`da Ev Nasıl Yapılır?

hesaplı bütçeyle japonya

AÇ - ekolojikmim.com

gerekli şartlar - Japonya Başkonsolosluğu

SAMSONITE: A BRAND ON THE MOVE

Japonya - Tire Ticaret Odası