tıklayınız - Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi

ISBN: 978-605-64199-7-3
1. Basım, Kasım 2015
Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce
DERLEYEN: Faruk YALVAÇ
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
© Copyright 2015,Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi adına RÖLE AKADEMİK YAYINCILIK.
SERTİFİKA NO.: 28503
Bu baskının bütün hakları Röle Akademik Yayıncılığa aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın
tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.
Genel Proje Koordinatörü: Esra DİRİ - [email protected] Basım: İstanbul - Kasım 2015
Baskı: Birlik Fotokopi Baskı
Ozalit ve Büro Malz.
San.Tic. Ltd. Şti. Sertifika: 20179
Röle Akademik Yayıncılık
Güzelce Mah. Aydınlar Cad. No.: 358
(Jandarma Kampı Yanı)
34530,Büyükçekmece, İstanbul.
Telefon: (212) 868 04 26
İÇİNDEKİLER
Kitap Hakkında Not ................................................................................................ vii
Teşekkür .................................................................................................................. ix
1
Uluslararası Siyasal Düşünceye Giriş
Faruk Yalvaç ...................................................................................................1
Bölüm I
ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE SİYASAL DÜŞÜNCE
2
Neden Bir Uluslararası Kuram Yoktur?
Martin Wight ..................................................................................................5
3
Avrupa Kökenli Siyaset Felsefesi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı
Peter Savigear ...............................................................................................21
Bölüm II
MACHIAVELLI
4
Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler Kuramı
Janice Leung .................................................................................................43
5
Gramsci, Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler
Joseph Femia ................................................................................................57
Bölüm III
HOBBES
6
20. Yüzyıl Uluslararası İlişkiler Düşününde Hobbesçu Gelenek
R. J. Vincent ..................................................................................................69
7
Hobbes ve Uluslararası Anarşi
Hedley Bull ....................................................................................................81
iii
iv
8
Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce
Hobbes ve Uluslararası İlişkiler: Bir Yeniden Yorumlama
Michael C. Williams ......................................................................................97
Bölüm IV
GROTIUS
9
Uluslararası İlişkilerde “Grotiusçu Gelenek”
A. Claire Cutler ...........................................................................................121
10
Grotiusçu Uluslararası Toplum Kavramı
Hedley Bull .................................................................................................153
Bölüm V
ROUSSEAU
11
Rousseau’nun Savaş ve Barış Analizi
Stanley Hoffmann ........................................................................................173
12
Rousseau
F. Hinsley ....................................................................................................203
13
Rousseau’nun Savaş ve Barış Kuramı: Adalet Olarak Barış
Faruk Yalvaç ...............................................................................................217
Bölüm VI
KANT
14
Kant, Liberalizm ve Savaş
Kenneth Waltz .............................................................................................249
15
Kant: Ebedi Barış Üzerine
Walter B. Gallie...........................................................................................267
16
Kant ve Uluslararası İlişkilerde Kantçı Paradigma
Andrew Hurrell ...........................................................................................291
17
Immanuel Kant ve Demokratik Barış
John MacMillan ..........................................................................................323
Bölüm VII
HEGEL
18
Hegel, Dünya Tarihi ve Özgürlük Mücadelesi Olarak Uluslararası İlişkiler
Faruk Yalvaç ...............................................................................................343
İçindekiler
v
19
Hegelci Devlet ve Uluslararası Politika
Andrew Vincent ..........................................................................................377
20
Hegel’in Savaş, Devlet ve Uluslararası İlişkiler Üzerine Görüşleri
Steven B. Smith ............................................................................................395
21
Hegel ve Uluslararası Etik
Chris Brown ................................................................................................411
22
Hegel, Devlet ve Uluslararası İlişkiler
Andrew Linklater .........................................................................................425
Bölüm VIII
MARX
23
Enternasyonalizm ve Savaş Konusunda Karl Marx
Alan Gilbert .................................................................................................441
24
Marx ve Engels: Devrim ve Savaş Üzerine
Walter B. Gallie...........................................................................................461
25
Marksçı Düşünce ve Uluslararası İlişkiler Problemi Üzerine
R. N. Berki ..................................................................................................491
26
Devrimci Yaklaşım: Marksist Bakış Açısı
Tony Thorndike ...........................................................................................515
Bölüm IX
GRAMSCI
27
Gramsci’yi Anlamak: Uluslararası İlişkiler Teorisi ve Yeni Gramsciciler
Randall D. Germain & Michael Kenny .......................................................561
28
Gramsci ve Uluslararası Üzerine: Bir Metin Çözümlemesi
Peter Ives & Nicola Short ...........................................................................583
Dizin .....................................................................................................................611
KİTAP HAKKINDA NOT
Yirmi yedi orijinal makaleden oluşan bu kitap Uluslararası İlişkiler ile Siyasal
Düşünce ilişkisi alanındaki en temel kaynakları belli bir sistematik içinde sunmaktadır.
Kitaptaki makalelerin tercümesiyle ilgili şu hususları belirtmek isteriz.
1.
Peter Savigear’ın “Avrupa Kökenli Siyaset Felsefesi ve Uluslararası İlişkiler Kuramı” (Bölüm I.3), R.J. Vincent’in “20. Yüzyıl Uluslararası İlişkiler
Düşününde Hobbesçu Gelenek” (Bölüm III.6), A. Claire Cutler’ın
“Uluslararası İlişkilerde “Grotiusçu Gelenek” (Bölüm IV.9), F.
Hinsley’in “Rousseau” (Bölüm V.12), Kenneth Waltz’ın “Kant, Liberalizm ve Savaş” (Bölüm VI.14), W. B. Gallie’nin “Kant: Ebedi Barış Üzerine” (Bölüm VI.15), Andrew Vincent’in “Hegelci Devlet ve Uluslararası
Politika” (Bölüm VII.19), Steven B. Smith’in “Hegel’in Savaş, Devlet ve
Uluslararası İlişkiler Üzerine Görüşleri” (Bölüm VII. 20), W.B. Gallie’nin “Marx ve Engels: Savaş ve Devrim Üzerine” (Bölüm VIII.24),
Tony Thorndike’nın “Devrimci Yaklaşım: Markist Bakış Açısı” (Bölüm
VIII. 26) başlıklı makaleler on beş yıldan daha fazla bir süre içinde Faruk
Yalvaç’ın ODTÜ Uluslararası İlişkiler bölümünde verdiği Uluslararası
Siyaset Teorisi dersini alan öğrencilerin katkılarıyla; Martin Wight’ın
“Neden Bir Uluslararası Kuram Yoktur?” (Bölüm I. 2), R.N. Berki’nin
“Marksçı Düşünce Uluslararası İlişkiler Problemi Üzerine” (Bölüm
VIII.25) başlıklı makaleleri Yusuf Çınar ve Yasin Avcı tarafından, Stanley
Hoffman’ın “Rousseau’nun Savaş ve Barış Analizi” (Bölüm V.11), Andrew Hurrell’in “Kant ve Uluslararası İlişkilerde Kantçı Paradigma”
(Bölüm VI.16), Alan Gilbert’ın “Enternazyonalizm ve Savaş Konusunda
Karl Marx” (Bölüm VIII.23) başlıklı makaleleri Tamer Kaşıkcı tarafından,
Hedley Bull, “Hobbes and the International Anarchy”, Social Research:
An International Quarterly, Cilt 48, Sayı 4, 1981, ss. 717-738 (Bölüm III.
7) başlıklı makalesi Kadri Kaan Renda tarafından, Janice Leung’un “Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler Kuramı” (Bölüm II.4), Josep Femia’nın
“Gramsci, Machiavelli ve Uluslararası İlişkiler”(Bölüm II.5), Michael C.
Williams’ın “Hobbes ve Uluslararası İlişkiler: Bir Yeniden Yorumlama”
vii
viii
Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce
(Bölüm III.8), John MacMillan’ın “Immanuel Kant ve Demokratik Barış”(Bölüm VI.7), Peter Ives & Nicola Short’un “Gramsci ve Uluslararası
Üzerine: Bir Metin Çözümlemesi” (Bölüm IX.27) başlıklı makaleleri Esra
Diri tarafından tercüme edilmiş, makaleler bu kitap için Faruk Yalvaç tarafından düzeltilip revize edilerek yayına hazırlanmıştır.
2.
Hedley Bull’un, “Grotiusçu Uluslararası Toplum Kavramı” (Bölüm III.7),
Chris Brown’ın “Hegel ve Uluslararası Etik” (Bölüm VII. 21), Andrew
Linklater’ın, “Hegel, Devlet ve Uluslararası İlişkiler” (Bölüm VII.22) başlıklı makaleleri Faruk Yalvaç tarafından tercüme edilmiştir.
3.
Kitapta ayrıca Faruk Yalvaç’ın “Rousseau’nun Savaş ve Barış Kuramı:
Adalet Olarak Barış” (Bölüm V.13) ve “Hegel, Dünya Tarihi ve Özgürlük
Mücadelesi Olarak Uluslararası İlişkiler” (Bölüm VII.18) başlıklı makalelerine de yer verilmiştir.
Makalelerin tercümesiyle ilgili biçimsel bir hususa da değinmek isteriz.
Makaleler orijinal makalelerdeki dipnot, son not ve kaynakça sistemi muhafaza edilerek tercüme edilmiş, bütün kitaba tek bir dipnot formatı uygulanması yoluna gidilmemiştir. Bu aynen tırnaklama işaretleri (tek veya
çift) içinde söz konusudur. Burada amaç çok farklı tarihlerde farklı sistemler benimsenerek yazılmış olan makalelerin özgün yapılarının korunması,
bazı kaynakların tarihsel olarak farklı bibliyografya sistemleri benimsenmesi nedeniyle bazı bilgilerin eksik olması gibi farklı nedenlerden kaynaklanmaktadır.
Gerek ODTÜ Uluslararası İlişkiler öğrencilerine, gerekse de katkıda bulunan akademisyenlere verdikleri emek için tekrar teşekkür ederiz.
Bu değerli kitabı Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi’ne ve Türk okuyucusuna kazandıran Prof. Dr. Faruk Yalvaç’a teşekkürlerimiz sonsuzdur.
Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi
ix
1
ULUSLARARASI SİYASET KURAMINA GİRİŞ
Bu kitap klasik siyaset düşünürlerinin uluslararası ilişkilerle ilgili düşüncelerini
değerlendiren temel bazı kaynakları bir araya getirmektedir. Bu konu Uluslararası
İlişkiler (bundan böyle Uİ) disiplininin bir alt kolu olup Uluslararası Siyaset Kuramı (bundan böyle UST) adı ile bilinmektedir. Kısaca özetlersek UST’nin temel
konusu klasik siyaset düşünürlerinin savaş, barış ve devletler sistemi ile ilgili ne
düşündükleri ve bu düşüncelerin günümüz devletler sisteminin sorunlarına nasıl
ışık tutacağıdır.
UST uluslararası normatif kuramının bir parçasıdır. Uİ’de yakın zamanlara kadar normatif Kurama olan ilgi çok az idi. Aslında 1950’li yıllardan başlayarak davranışçı okulun etkisiyle bilim olma iddiasında olan toplum bilimlerde normatif kuram etkisini tamamen yitirme noktasına gelmiş idi. Siyaset bilimi II. Dünya Savaşı
sonrasında gittikçe pozitivist bir nitelik aldı, tümdengelimsel ve tümevarımsal bilgiye öncelik verdi. Ampirik gözlem ve ampirik olarak sınanabilecek hipotezlerin
oluşması bu bilimsel yönelimin temel niteliği oldu. 1971 yılında John Rawls’un A
Theory of Justice1 isimli kitabı siyaset kuramında yeni bir dönem açtı. Rawls, normatif kuramının evrensel sorunlarını tekrardan siyaset felsefesinin gündemine taşıdı. Uİ’de doğal olarak bu gelişmeden etkilendi. Az gelişmiş ülkelerin uluslararası
sistemden daha fazla pay almak istedikleri bir ortamda normatif sorunlar Uİ’de de
gündeme geldi ve adalet, eşitlik, özgürlük gibi konular Uİ’de de tartışılmaya başladı. Bu endişeler, Charles Beitz, Michael Donelan, Andrew Linklater, Janna Thompson, Michael Walzer, Terry Nardin, Mervyn Frost ve Chris Brown gibi düşünürler
aracılığıyla Uİ’ye yansıdı.
Altı çizilmesi gereken bir konu Uİ’nin siyaset kuramıyla özünde iç içe olduğu
ancak bu yakın ilişkinin davranışçı okulun Uİ’de yarattığı bilimsel kaygılar nedeniyle uzun süre ikinci plana itildiğidir. Aslında UST’nin, normatif kuramı klasik
siyaset kuramının işi bıraktığı yerden devraldığı ileri sürülebilir. Klasik siyaset
kuramına baktığımızda klasik siyaset düşünürlerinin Kant dışında devletler sistemi
ya da devletler arasındaki yaşam ile ilgili olarak sistematik görüşler geliştirdiği ileri
sürülemez. Bunun temel nedeni ise siyaset düşünürlerinin temel sorunsalının devlet
1
John Rawls, A Theory of Justice, Cambridge, M.A, Harvard University Press, 1971.
1
2
Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce
ve devletin bekası olmasıdır.2 Uluslararası ilişkiler ise bu düşünürlerin devletle
ilgili görüşlerinin bir uzantısı olarak inceledikleri bir alan olmuştur. Uİ normatif
kuramdan kaçıp kendini bilimsel olarak tanımlama çabasına girerken, aslında tamamen siyaset kuramının devletle ilgili çizmiş olduğu çerçevenin dışına
çık(a)mamıştır. Uİ’nin bilimsel iddialarının onu siyaset kuramından koparıdığı
düşünülmüştür. Ancak Uİ’nin siyaset kuramından kopuşu sadece görünüştedir. Ana
akım Uİ kuramlarının büyük çoğunluğu siyaset kuramının devletle ilgili temel varsayımlarını benimsemiş, kendi kuramsal kategorilerini siyaset kuramının devlet ve
toplumsal yaşam ile ilgili varsayımları üzerinde inşa etmiştir. Bunun en temel göstergesi ise ana akımda devlete atfedilen öncelik, devletin siyasal yaşamın temel
örgütü ve Uİ’nin de anlaşılabilmesi için en temel başlangıç noktası olmasında görülebilir.
Uİ ve siyaset kuramı ilişkisiyle ilgili daha önemli bir sorun vardır. Uİ disiplini
temel kuramsal yapısını oluştururken klasik düşünürlerin görüşlerini yeşerdikleri
siyasal ve toplumsal ortamdan soyutlayarak, disiplinin çok da karmaşık olmayan
kuramsal yapısını desteklemek için kullanmıştır.3 Bu sadece siyaset kuramı açısından değil, aynı zamanda örneğin siyasi tarih ve uluslararası ilişkiler tarihsel sosyolojisi gibi konular açısından da söz konusudur. Bir başka deyişle, Uİ kuramı farklı
disiplinlerden farklı kavramlar alıp kullanmış, bu kavramları disiplin içinde gelişen
temel bazı paradigmaların içine yerleştirerek disiplin kimliğini oluşturmaya çalışmıştır. Bu nedenle bu kavramların gerçek öneminin ve potansiyel katkılarının ne
olduğu ve olabileceği disiplinin temel tartışmaları içinde gölgede kalmıştır.
Bu konu biraz daha şu şekilde açılabilir. İlk Uİ kürsüsünün 1919 yılında resmen
kurulması ve bir Uİ disiplininin gelişmeye başlamasından sonra, Uİ disiplini ile
uğraşanlar savaş ve barışın nasıl sonlanabileceğine yönelik olarak klasik siyaset
kuramına başvurmuşlardır. Bir başka deyişle, klasik siyaset düşüncesinin kaynaklarına başvuru savaş ve barış sorunsalının çözümüne odaklanmış, bu ise söz konusu
düşünürlerin Uİ açısından belki de çok daha önemli olabilecek felsefi ve siyasal
görüşlerini ikinci plana itmiştir. Devlet içi barış ve düzenin nasıl kurulabileceği
sorunuyla uğraşan siyaset kuramının, devletler arası düzenin niteliği, iç topluma
benzeyen bir düzenin devletler arasında kurulup kurulamayacağı ile ilgili olarak da
ışık tutacağı ümit edilmiştir.
Siyaset düşüncesinin/düşünürlerinin bir disiplin olarak yeni gelişen Uİ’in paradigmatik kalıpları içine nasıl oturtulduğunu ve nasıl algılandığını göstermek için
Uİ’deki temel gelenek sınıflamalarına bakmak yeterlidir.4 Realizm ve idealizm
2
Bkz. Faruk Yalvaç, “Savaş ve Barış”, Atila Eralp (der.), Devlet ve Ötesi, 7. Basım, İstanbul, İletişim, 2012.
3
Bkz. Beate Jahn “Classical theory and international relations in context”, Beate Jahn (der.), Classical Theory
in International Relations, Cambridge, Cambridge University Press, 2006.
4
Bkz. David Boucher, Political Theories of International Relations, Oxford, Oxford University Press, 2009.
Uluslararası Siyaset Kuramına Giriş
3
Uİ’nin temel siyasal düşünce çerçevesini çizmek için kullanılan en bilinen tasniflerdir. Bu çerçevede örneğin Hobbes ve Rousseau’yu realist görüşün, Kant’ın idealist görüşün bir temsilcisi gibi değerlendirilmesi disiplinin temel varsayımlarından
biri hâline gelmiştir. Burada önemli olan belli Uİ tasniflerinin inceledikleri düşünürü belli kalıplar içine oturtma çabasıdır. Bu kalıplar büyük ölçüde klasik metinlerdeki “eleştirel ve yapıcı potansiyeli” 5 yok etmekte ve bazen de bu düşünürlerle
ilgili yanlış yorumlara yol açabilmektedir.
Klasik düşünürleri Uİ’nin kategorileri çerçevesinde düşünmek, günümüz sorunlarıyla, tarihsel olarak bu düşünürlerin yaşamış oldukları dönemlerde yaşanmış
sorunlar arasında var olan benzerliklere ışık tutabilir. Bu açıdan klasik düşünürlerin
görüşleri, bugünü anlamak açısından önemlidir. Gerçektende Uİ’de örneğin
Thucydides, Machiavelli, Hobbes ve Kant’a atıfta bulunmak, savaş ve barış konularının evrensel niteliğini ve geçmişle günümüz arasındaki devamlılığı göstermek
üzere kullanılmıştır. Günümüzün özgün şartları bu dönemlerle mukayese edildiğinde bazı devamsızlıklar da simgeleyebilir. Bu devamsızlıklarda önemlidir. Ancak bu
devamsızlık/devamlılığın anlamlı olarak ortaya konabilmesi için selektif bir iki
kriterin (savaş, barış) ötesine gidip, bu düşünürlerin toplumsal hayatın bütününe
ilişkin ileri sürdükleri görüşlerin bir değerlendirmesini yapmak da önem taşımaktadır. Bu nedenle, yukarıda sözü edilen tasnifler için geçerli olan sorunlar örneğin
Martin Wight’ın biraz daha gelişmiş olan siyaset gelenekleri sınıflaması içinde söz
konusudur.6 Wight, uluslararası toplumun yapı ve karakteri nedir sorusuna cevap
aramış, bu soruya cevap vermek için klasik realizm/idealizm ayrımı yerine realizm,
rasyonalizm ve devrimcilik arasında bir ayrım yapmıştır. Wight’a göre Machiavelli
ve Hobbes’u realist, Grotius’u rasyonalist, Kant’ı ise devrimci okulun temsilcisi
olarak görmek mümkündür. Burada ilk dikkati çeken Wight’ın nasıl olup da Kant’ı
devrimci okula dâhil edip, Marx’ı ikinci plana itmesidir. Bu siyaset düşünürlerinin
Uİ’nin kendine özgü problematikleri çerçevesinde nasıl da yanlış temsil edilebileceği ya da yanlış yorumlanabileceğinin en iyi örneğini teşkil etmektedir. Ayrıca, bu
eksiklik Uİ’nin tarihdışı varsayımlarını ve toplumsal değişimin vazgeçilmezliğini
göz ardı eden entelektüel önyargıları hakkında önemli ipuçları da vermektedir.
Bunlardan en önemlisi Uİ disiplininin Cox’un ifadesiyle bir “sorun çözücü”7 disiplin olması, pozitivist, devlet merkezci varsayımlarla bilimsel hüviyetini ispat etme5
Jahn, “Classical theory and international relations in context”, s. 10.
6
Bkz. Martin Wight, “Why is there no international theory”, H. Butterfield ve M. Wight (der.), Diplomatic
Investigations: Essays in theTheory of International Politics, Londra, Allen and Unwin, 1966; Martin Wight,
International Theory: The Three Traditions, Gabriele Wight ve Brian Porter (der.), Londra ve Leicester, University of Leicester Press, 1991.
7
Robert Cox, “Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory”, Robert W.
Cox ve Timothy J. Sinclair (der.), Approaches to World Order, Cambridge, Cambridge University Press, 1996,
s. 88.
4
Uluslararası İlişkiler ve Siyasal Düşünce
ye çalışmış olmasıdır. Marx’ın bu tasnifleme çalışmalarındaki yanlış yorumu
Uİ’nin pozitivist, değişime kapalı bir disiplin olarak kendini oluşturmasındaki bilimsel serüveni de açıkça ortaya koymaktadır. Uİ kuramı, Marksizm’i bir iç toplum
kuramı olarak kabul edip, Marksizm’in uluslararası sistemin yapısı ve tarihsel gelişmesine ilişkin açıklamalarının önemini, en azından son on yıla kadar, tamamen
gözardı etmiştir. Bunda, Uİ’nin kendi konusunu nasıl tanımladığı da önemli olmuştur. Uİ’nin amacı savaş ve barışı engellemek olarak tanımlanırsa, toplumsal anarşinin çözümünü ön planda tutan Hobbes’un ya da barışın toplumsal şartlarını inceleyen Kant’ın görüşlerinin Uİ kuramcıları tarafından disiplinin sorunları açısından
çok daha anlamlı bulunması olasıdır.
Sonuç olarak şu değerlendirmeyi yapabiliriz. Klasik siyaset düşüncesi, Uİ’de disiplinin muhafazakâr amaçlarını destekleyen bir yönde, disiplinin ortodoks kuramsal yapısına (devletler arası anarşi sorunsalı) oturtularak incelenmiştir. Ancak bugünkü tanımlarıyla Hobbes ve Rousseau ne kadar realist, Kant ne kadar idealist bir
düşünür olarak kabul edilebilir? Beate’nin belirttiği gibi, bu yaklaşım Uİ dışındaki
siyasal düşün geleneğinde, örneğin Hobbes’un liberal geleneğin kurucusu olarak
kabul edildiğini ve Kant’ın “liberal” kuramını Hobbes’un doğa durumu kuramı
üstüne inşa ettiği gerçeğini de tamamen gözardı etmektedir.8 Klasik düşünürlerin
içinde bulundukları tarihsel ortamı ve düşüncelerinin nasıl şekillendiğini anlamadan, bu kategoriler içine hapsedilmesi ne kadar doğrudur? Bu kitapta yayımlanan
çeşitli makalelerde de altı çizildiği gibi, UST’de bundan sonra yapılacak en önemli
çalışmalardan biri, adı geçen siyaset düşünürlerinin yaşadıkları tarihsel ortamı da
gözönüne alarak yeniden ve yeni sorunsallar çerçevesinde değerlendirilmesi, toplumsal hayatın ulusal/uluslararası şekilde değilde bir bütün olarak açıklanmasına
olanak sağlayacak bir şekilde yeniden incelenmesidir.
Faruk YALVAÇ
8
Jahn, “Classical Theory and international relations in context”, s. 9; aynı zamanda bkz. Andrej Rapaczynski,
Nature and Politics: Liberalism in the Philosophy of Hobbes, Locke and Rousseau, Ithaca, Cornell University
Press, 1987.