Ülkemiz ve Dünya Denizlerinde Koruma

www.sumae.gov.tr/yunus
ISSN 1303-4456
Yunus Araþtýrma Bülteni 2012 (2): 24-31
Ülkemiz ve Dünya Denizlerinde Koruma Altýndaki Denizatý
Populasyonlarýnýn Mevcut Durumu
Ýlkay ÖZCAN AKPINAR
Su Ürünleri Merkez Araþtýrma Enstitüsü Müdürlüðü, Vali Adil Yazar Cad. No:14, Kaþüstü, Yomra, Trabzon
Geliþ Tarihi: 24.04.2012
Kabul Tarihi: 27.07.2012
* Sorumlu yazar:Tel: +904623411053, Faks: +904623411152,
e-mail: [email protected]
Özet
Yaklaþýk 40 milyon yýl önce evrimleþtiði düþünülen denizatlarý, günümüzde de þaþýrtýcý vücut formlarý ve kendilerine has üreme
özellikleriyle dikkat çekmektedirler. Kýyýsal habitatlarýn önemli türlerinden olan denizatlarý, özellikle Asya'da olmak üzere
hemen her kýtada birçok ülkede artan ticari deðerlere sahiptir. Denizatý popülasyonlarý, ticareti yapýlmak üzere hem balýkçýlar
tarafýndan toplanmalarý hem de çeþitli av araçlarýnda hedef dýþý olarak yakalanmalarýnýn yanýsýra, kýyýsal alanlarýn farklý
amaçlar için kullanýmý nedeniyle yoðun baský altýndadýrlar. Bu sebeple IUCN ve CITES gibi uluslararasý platformlarda
korunma altýna alýnmýþlardýr. Ülkemizde de üç tür denizatý bulunmaktadýr. Ancak bu türler ticari olarak deðerlendirilmemekle
birlikte populasyonlarýnýn da hangi seviyelerde olduklarý tam olarak bilinmemektedir.
Anahtar kelimeler: Denizatý, Hippocampus hippocampus, H. guttulatus, H. fuscus
Abstract
Current Status of Protected Populations Seahorses in our country and the world's seas
Seahorse, believed that evolved 40 million years ago, have drawn big attention with its idiosyncratic body forms and
reproductive peculiarities. They are mainly found in shallow tropical and temperate waters throughout the world. There is
insuffient information to make an assessment about risk of extinction. Though the population is unknown lack of information
about how much is caught as bycatch or collected to be used as souvenir or raw material for dryes. Since seahorse populations
are thought to have been endangered in recent years, they have been included in protected list by IUCN and CITES. Three
species live in coast of our country; Hippocampus hippocampus, H. Fuscus, H. guttulatus.
Keywords: Hippocampus hippocampus, H.guttulatus, H.fuscus, seahorse
Giriþ
Denizatý popülasyonlarý dünya denizlerinde geniþ bir alanda daðýlým göstermesine
raðmen biyoekolojik özellikleri ve yaþam
tercihleri sebebiyle yoðun baský altýndadýr. Dünya
genelinde özellikle Asya ülkelerinde ekonomik
olarak deðerlendirilmektedir. Ekonomik deðerinin yaný sýra kýyý alanlarýnýn kirlilik ve
yýpratýlma göstergesi olabilen türlerdir. Ekolojik
dengede besin zinciri içerisinde bentik ve bazý
pelajik canlýlarýn predatörüdür; büyük balýklar, su
kuþlarý ve deniz memelileri gibi çeþitli canlý
© Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon
topluluklarýnýn da avlarýný oluþtururlar. Ülkemizde çeþitli av araçlarý ile hedef dýþý olarak
avlanan denizatlarýnýn miktarý az gibi görünse de
kýyýsal alan tahribatý ve avcýlýk baskýsý sebebiyle
popülasyonlarý tehlike altýndadýr. Özellikle
denizatý türlerinin ekonomik olarak deðerlendirildiði ülkelerde popülasyon parametreleri, stok
durumlarý ve yetiþtiricilik tekniklerini kapsayan
detaylý çalýþmalar olmasýna karþýn ülkemizde
avcýlýk ile ilgili çeþitli çalýþmalarda bahsi
geçmektedir. Ege, Sinop ve Erdek bölgesinde
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
Doðrudan denizatý popülasyonuna iliþkin
yapýlmýþ az sayýda kapsamlý çalýþma bulunmaktadýr. Ülkemizde az miktarda akvaryum
sektöründe kullanýlmasýnýn dýþýnda balýkçýlýkta
hedef dýþý olarak avlanan ve ekonomik olarak
deðerlen-dirilmeyen denizatlarý hem Gýda, Tarým
ve Hayvancýlýk Bakanlýðý'nýn su ürünleri sirküleri
ile hem de uluslararasý kuruluþlar tarafýndan
popülasyonlarý korunma altýna alýnmýþtýr. Bu
türlerin gelecekte ekonomik ve ekolojik
dengedeki yeri sebebiyle göz önünde bulundurulmasý ve daha kapsamlý çalýþmalarla mevcut
durumlarýnýn ortaya konmasý gerekmektedir. Bu
çalýþmada denizatlarý ile ilgili genel bilgiler
derlenerek ilerleyen çalýþmalara ýþýk tutulmasý ve
kýyýsal alanlarýn önemli türleri olan bu türlere
dikkat çekilmesi amaçlanmaktadýr.
Denizatlarýnýn Daðýlým Alanlarý ve Habitat
Ýstekleri
Denizatlarý 50º kuzey ve güney enlemleri
arasýnda ýlýman ve tropik sularda, birçok tür batý
Atlantik ya da Ýndopasifik'te daðýlým gösterir.
Genellikle resifler, mangrovlar (tropikal iklim
kuþaðýnda kýyýsal alan ve bataklýklarda yetiþen bir
tür bitki) ve deniz çayýrý yataklarý arasýnda
bulunsalar da bazý türler kumlu çamurlu zeminde
yaþarlar, bazý türler ise lagün ve nehir aðýzlarýnda
bulunurlar. Çoðu tür 115 metrelerde yaþar, ancak
H. abdominalis, H. borboniensis, H. erectus gibi
bazý türler 5070 metrelere kadar daðýlým
gösterebilirler. H. kelloggi ve H. minotaur gibi
bazý türlerin 100 metre üzerindeki derinliklerde
bulunduklarý da bildirilmiþtir (Lourie vd, 2004).
Geniþ coðrafik daðýlýmlarýna raðmen denizatlarýnýn sýnýrlý sýð kesimlerde ve deniz çayýrlarýnýn
bulunduðu belli bir mikro habitatta yaþamasý
sebebiyle sanýldýðý kadar yoðun poulasyonlara
sahip deðillerdir.
Denizatlarýnýn Sistematikteki Yeri
Denizatlarý, deniziðneleri ve deniz
ejderlerini kapsayan Gasterostei formes
25
ordosunun, Syngnathidae familyasýnýn bireyleridir (Nelson, 1994; Orr, 1995; Vari, 1982).
1990'lardan beri denizatlarýnýn biyolojisiyle ilgili
araþtýrmalar yapýlmasýna raðmen, halen birçok tür
ile ilgili boþluklar ve farklý sinonim isimlerinin
kullanýlmasý sebebiyle taksonomilerinde
karýþýklýklar vardýr. Bu sebeple 150 'ye yakýn
olarak bildirilen tür sayýsý bilimsel yayýnlarda
farklý bildirilmiþtir. Bu türlere iliþkin ilk kapsamlý
taksonomik tanýmlama ile ilgili yayýn 1999'da
yapýlmýþ ve 2004'de yeniden düzenlenmiþtir.
Lourie vd, (1999) 32 tür belirtirken, daha sonra
yapýlan çalýþmalarla listeye yeni türler eklenerek
35'e çýkan tür sayýsý, günümüzde tropik alanlarda
46 olarak bildirilmektedir (Lourie vd., 1999;
Koldewey ve Martin-Smith, 2010). Ülkemiz
denizlerinde, Hippocampus hippocampus
(Linnaeus, 1758) ve Hippocampus guttulatus
(Cuvier, 1829), olmak üzere yerleþik iki tür ve
Kýzýldeniz'den sularýmýza giren Hippocampus
fuscus (Rüppell, 1838) türleri bulunmaktadýr
(Keskin vd, 2002; Bilecenoðlu vd, 2002; Gökoðlu
vd., 2004). Ýzmir Körfezi ve Sinop yarýmadasý
civarýnda yapýlan çalýþmalarda da H. hippocampus ve H. guttulatus türlerinin bulunduðu
bildirilmiþtir (Gürkan, 2004; Gürkan vd., 2007;
Gürkan ve Çulha, 2008).
Denizatlarýnýn Biyoekolojik Özellikleri
Morfolojik Özellikleri
Denizatlarýnýn vücuda doðru eðimli baþlarý,
kývrýmlý gövdeleri ve kavramayý saðlayan
kuyruklarý vardýr. Derileri kuyruk ve gövde
etrafýnda halkalar olarak görülen üst üste binmiþ
kemik plakalarý serisinden oluþur (Þekil 1a,b).
Bazý türlerde bu kemik halkalardan sarkan deri
flamentler vardýr (Lourie vd., 1999). Plakalar
kuyruk üzerinde eklemlidir. Ancak gövdede
birbiri üzerine geçerek tam bir dýþ iskelet
oluþturur (Norman ve Greenwood, 1975).
Denizatlarý renk deðiþtirebilir ve çevreye uyum
için deri flamentleri uzayabilir. Kýsa vadeli renk
deðiþiklikleri kur yapma esnasýnda ve tür içi etki-
26
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
leþimler sýrasýnda oluþabilir (Foster ve Vincent,
2004). Yetiþkin denizatlarýnýn boyu türlere göre 2
cm (H. denise) ile 35 cm (H. abdominalis)
arasýnda deðiþebilir (Lourie ve Randall, 2003;
Francis, 1988). Denizatlarýnýn aðýrlýklarý üreme
döneminde yumurta taþýyan diþilerde ve kesesi
dolu olan erkek bireylerde artmaktadýr. Bazý
türlerde boyda seksüel dimorfizm vardýr, erkekler
diþilerden daha uzundur. Birçok türde de oransal
olarak seksüel dimorfizm görülür, erkeklerin
kuyruklarý diþilerin ise gövdeleri daha uzundur
(Foster ve Vincent, 2004). Yaþamlarý boyunca
denizatlarýnýn boy oranlarý deðiþim gösterir.
Benzer türlerin yetiþkinleri ile karþýlaþtýrýldýðýnda, juvenillerin vücutlarýna oranla daha
büyük baþlarý, daha ince formda nispeten daha
yüksek koronetleri (baþ bölgesinde bulunan
çýkýntýlý yapý) vardýr. Bu farklýlýk juvenillerin
tanýmlanmasýnda kullanýlýr. Juvenil bireyleri
tanýmlamak için bu karakteristikler kullanýlmasýnýn yaný sýra kullanýlan yüzgeç ýþýnlarý ve
kuyruk halka sayýlarýnýn yaþam boyunca sabit
kaldýðý düþünülmektedir (Lourie vd., 1999).
Üreme Özellikleri
Türlere göre cinsel olgunluða ulaþma üç ay
ile bir sene arasýnda deðiþebilmektedir. Üreme
dönemi türlere baðlý olarak deðiþmekle birlikte
ýþýk, sýcaklýk gibi çevresel faktörlerin de etkisiyle
tropik bölgelerde ýlýman bölgelerden daha uzun
sürmektedir. Monogami görülen canlýlar olan
denizatlarýnda birçok türde erkek bireyler ayný
üreme dönemi içerisinde sadece bir diþiden
yumurta alýrlar. Üreme döneminde diþi bireyler
yumurtalarýný erkek bireylerin keseleri içine
býrakýrlar. 10 gün ile 6 hafta arasýnda deðiþen
gebelik süresi sonunda ergin bireye benzeyen,
serbest yüzme yeteneðine sahip 212 mm boyunda
yavrular býrakýrlar (Foster ve Vincent, 2004).
Tüm türlerin erkekleri ayný üreme sezonu
içerisinde birden fazla batýmda yavru
býrakabilirler. Her gebelik döneminde erkek
bireyler yaklaþýk 100-300 yavru býrakabilirler
ancak bu sayý türe göre deðiþmektedir. H. zosterae
gibi küçük bireylerde yavru sayýsý bir batýmda 5
kadar az olabileceði gibi, H. ingens türünde
2000'e kadar çýkabilmektedir (Masonjones ve
Lewis,1996; Burhans, 2003).
Beslenme Özellikleri
Boruyu andýran uzamýþ bir aðýz yapýsýna
sahip olan denizatlarý predatördürler ve hareketli
besinlerle beslenirler. Yaþam alaný olarak deniz
çayýrlarýnýn bulunduðu vejetatif alanlarý tercih
eden denizatlarýnýn av kompozisyonlarýný
amfipod, nematot, kopepod, dekapod, poliket,
algler, brachyura larvasý, isopod, mollusk ve
krustase larvasý gibi farklý canlý gruplarý oluþturur
(Kitsos vd., 2008; Foster ve Vincent, 2004;
Kendrick ve Hyndes, 2005). Denizatlarýnýn
yaþam süreleri laboratuar koþullarýndaki
gözlemlerden elde edilen sonuçlara göre küçük
türlerde bir yýl iken, daha büyük türlerde 3 ile 5
yýla kadar uzayabilmektedir (Lourie vd., 2004).
Doðadaki ölüm oranlarý bilinmemektedir.
Juveniller birçok balýk ve omurgasýz türü
tarafýndan predasyona uðradýklarýndan bu
dönemdeki kayýplar daha yüksektir.
Ergin
denizatlarý ise kamuflaj yetenekleri, kemik plaka
ve dikenli vücut yapýlarý sayesinde juvenil-
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
lerden daha az predasyona maruz kalýrlar.
Denizatlarý en fazla tuna, yunus, vatoz gibi besin
zincirinin üst seviyesindeki balýklar ile, penguen
ve su kuþlarýnýn mide içeriðinde rastlanmýþtýr
(Kuiter, 2000; Alverson, 1963; Herald, 1949;
Wilson ve Beckett, 1970).
Türkiye Denizlerinde Daðýlým Gösteren
Denizatý Populasyonlarýnýn Bazý Özellikleri
Denizatý türleri ülkemiz yakýn kýyý
sularýnda hidrolik direç, algarna, dip/molozma
aðlarý, uzatma, gýrgýr, dip trolü aðlarý ile olan
avcýlýkta hedef dýþý av olarak yakalanmaktadýr.
Ülkemizde denizatý populasyonlarý ile ilgili
detaylý olarak Gürkan vd. (2007)'nin Ýzmir
Körfezi'nde (Tablo1, 2, 3, 4), Gürkan ve Çulha
(2008)'nýn Sinop sularýnda (Tablo 2), Keskin vd.
(2002)'nin Erdek Körfezi'nde gerçekleþtirdiði
Tablo 1. H.hippocampus ve H. guttulatus'un minimum,
maksimum, ortalama boy ve aðýrlýk deðerleri
(Gürkan vd., 2007'den)
çalýþmalar bulunmaktadýr. Bu çalýþmalarda
ülkemiz sularýnda daðýlým gösteren H.
hippocampus ve H. guttulatýs türleri ile ilgili
parametreler verilmiþtir. Bu çalýþmalardan
minimum, maksimum, ortalama boy ve aðýrlýk
deðerleri, boy ve aðýrlýk daðýlýmlarý ve eþey
daðýlýmlarýna deðinilmiþtir.
Tablo 2. H.hippocampus'ün minimum, maksimum,
ortalama boy ve aðýrlýk deðerleri (Gürkan ve
Çulha, 2008'den)
27
Denizatlarýnýn Dünya Ticaretindeki Önemi
Denizatlarý dünya genelinde kurutulmuþ
biçimde geleneksel ilaç yapýmýnda, süs eþyasý
olarak, canlý þekilde akvaryum sektöründe
deðerlendirilmekte ve hatta yiyecek olarak
tüketilmektedir. 1995 yýlýnda en az 32 ülke
Sygnathidlerin ticaretini yaparken bu sayý 2000'li
yýllarda Afrika ve Latin Amerika'daki yeni
kaynaklarla 80'e yaklaþmýþtýr (McPherson ve
Vincent, 2004; Vincent, 1995; 1996). Bu ticaretin
önemli bir kýsmýný (2000'li yýllarda 50 ton'a
ulaþan ve günümüzde de artan ticari miktarlarla)
Asya kapsamaktadýr (Vincent, 1995; 1996).
Syngnathidlerin ticaretini yapan ülkelerden
bazýlarý Avustralya, Belize, Çin, Dubai, Ekvador,
Hindistan, Endonezya, Japonya, Kuveyt,
Malezya, Meksika, Yeni Zelanda, Pakistan,
Filipinler, Singapur, Ýspanya, Sri Lanka,
Tanzanya, Tayvan, Birleþik Arap Emirlikleri,
Amerika ve Vietnam'dýr. 2000'li yýllarda en az 20
milyon denizatýnýn yasadýþý yollarla yakalanýp
uzak doðu ülkelerine ulaþtýrýldýðý ve denizatý
stoklarýnýn hýzla eritildiði, bu durumun
günümüzde de artarak devam ettiði bilinmektedir
(Vincent, 1996; Woods, 2000).
Denizatlarý Üzerindeki Ticari Av Baskýsýnýn
Boyutlarý
Denizatlarý populasyonlarý ticari deðerlerinin artýþý ve kýyýsal alanlarýn yýpratýlmasýyla
birlikte zarar görmeye baþlamýþlardýr. Denizatý
ticareti 1990'larýn ortalarýnda baþlamýþ ve giderek
artmýþtýr. Bu sebeple bazý türlerin populasyonlarýnda aþýrý av baskýsý gözlenmiþtir (Vincent,
1996; McPherson ve Vincent, 2004; Giles vd.,
2006). Balýkçýlýkta trol ve gýrgýr gibi aktif av
araçlarýnda hedef dýþý olarak yakalanmasýnýn yaný
sýra; ticareti yapýlan ülkelerdeki balýkçýlar
% Frekans
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
% Frekans
28
Standart Boy (cm)
Aðýrlýk (g)
Þekil 2. H.hippocampus bireylerinin standart boy ve aðýrlýk daðýlýmý (Gürkan vd., 2007'den)
miktar araþtýrmalarý ve kaliteyle ilgili veriler
doðrultusunda ticari miktarlarýnýn azaldýðýný
söylemek mümkündür. Bu þekilde populasyonlardaki kayýplarýn %15 ile 50 arasýnda olduðu
tahmin edilmektedir (Vincent, 1995).
% Frekans
% Frekans
tarafýndan gün içerisinde kýyýsal alanlardaki
deniz çayýrlarýnýn bulunduðu habitatlarda elle de
toplanmýþlardýr (Vincent, 1995). Bugüne kadar
doðada tam olarak kaç tür denizatýnýn yaþadýðý ve
ne kadar bireyin bu tahribattan etkilendiði tam
olarak bilinmemektedir. Ancak bu azalýþý kayýtlar,
Standart Boy (cm)
Aðýrlýk (g)
Þekil 3. H. guttulatus bireylerinin standart boy ve aðýrlýk daðýlýmý (Gürkan vd., 2007'den)
Aþýrý Av Baskýsýna Karþýn Yetiþtiricilik
Giriþimleri
Denizatlarýnýn hedef dýþý olarak avlanýlmasý
ve habitat kayýplarý sebebiyle aþýrý sömürülmesi
sorunlarýna yetiþtiriciliðinin yapýlmasý ile çözüm
bulunmaya çalýþýlmýþtýr. Denizatý yetiþtiriciliði ile
ilgili ilk deneme H.trimaculatus türü üzerine
Güney Çin'de 1957'de yapýlmýþtýr (Fan, 2005).
1990'larda yetiþtiricilikte hastalýk ve besleme
problemleri olmuþ, 2000'lerin baþý itibariyle de bu
problemler giderilerek hem yetiþtiricilik miktarý
hem de yetiþtiriciliði yapýlan tür sayýsý artmýþtýr.
Günümüzde H. abdominalis, H. barbouri, H.
breviceps, H. capensis, H. comes, H. erectus, H.
ingens, H. kuda, H. reidi, H. spinosissimus, H.
trimaculatus, H. whitei, H. zosterae olmak üzere
13 türün ticari olarak yetiþtiriciliði yapýlmaktadýr.
Þekil 4. H. hippocampus ve H. guttulatus'un eþey daðýlýmý
(Gürkan vd., 2007'den)
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
Bu türlerden 17-22000 birey/yýl arasýnda yavru
alýnabilmekte, bunlarýn 0-12000 birey/yýl
arasýndaki bireyleri ergin hale kadar ulaþabilm e k t e d i r. T ü r l e r i n h a b i t a t i h t i y a ç l a r ý
doðrultusunda düzenlenen yetiþtiricilik ortamlarýnda 10-3500 litre arasýnda deðiþen cam ya da
fiberglas tanklar kullanýlabilmektedir. Yine
türlerin ihtiyaçlarý doðrultusunda sýcaklýk 15-30
0
C, tuzluluk ‰ 30-36 arasýnda deðiþebilmektedir.
Anaç bireyler donmuþ karides, balýk ve böcek
larvasý, amfipod, decapod ve artemia ile
beslenerek doðuma hazýrlanmaktadýr. Türe göre
deðiþen gebelik süresi sonunda býrakýlan yavrular
ise rotifer, artemia ve doðadan toplanan çeþitli
zooplanktonlar ile beslenmektedirler. Yetiþtiriciliði yapýlan türler de doðadan yakalanan türler
gibi canlý olarak akvaryum için ve kurutulmuþ
olarak çeþitli alanlarda ticari olarak kullanýlmaktadýr (Koldewey ve Martin-Smith, 2010).
Tartýþma ve Sonuç
Denizatlarýnýn erkek birey doðurganlýðý,
uzun ebeveyn bakýmý, küçük boyda ergenliðe
ulaþmasý, birçok türün ayný üreme döneminde tek
eþli olmasý, düþük hareket kabiliyeti, küçük ve
sýnýrlý yaþam alanlarýna sahip olmalarý gibi
özellikleri antropojenik daðýlýma duyarlý bir
populasyon olmalarý sonucunu doðurmuþtur
(Foster ve Vincent, 2004; Martin-Smith ve
Vincent, 2005; Vincent vd., 2005; Curtis ve
Vincent, 2006; Freret-Meurer ve Vereata, 2008).
Syngnathidler dünyadaki farklý coðrafi
bölgelerdeki deniz çayýrý habitatlarýnýn dominant
üyeleri ve bentik organizmalarýn önemli
predatörleridir (Pollard, 1984; Tripton ve Bell,
1988). Bu sebeple bu türler deniz çayýrlarý
habitatlarýnýn tahribatý ve o bölgenin biyolojik
çeþitliliði için çok iyi bir gösterge oluþtururlar.
Denizatlarý popülasyonlarýnýn seçici
olmayan av donanýmlarýnda (gýrgýr, trol, uzatma
aðlarý,hidrolik direç, algarna (karides ve deniz
salyangozu), beam trol, dip/molozma aðlarý ve
29
dip trolü aðlarý) hedef dýþý olarak avlanmalarý
sebebiyle yaþadýðý avcýlýk baskýsý bu türlerin
habitat alanlarýnda ve poulasyonlarýnda çok ciddi
hasarlara neden olmaktadýr (Vincent, 1996;
Perante vd., 2002; Baum vd., 2003). Bu
sebeplerle azalan populasyonlarý korumak üzere
birçok ülkede bölgesel olarak kendi koruma
önlemlerini alýp, düzenlemeler getirmiþtir. Bunun
yaný sýra Uluslararasý Doða Koruma Birliði
(IUCN) 9 türü savunmasýz statüsünde, çok kýsýtlý
bir coðrafi alanda daðýlým gösteren ve habitatlarý
aþýrý derecede zarar görmüþ olan Afrika türü H.
capensis'i de tehlikede olan türler kapsamýnda
Red List'e almýþtýr. Diðer tüm türleri de araþtýrma
ihtiyacý olan türler olarak belirlemiþtir. CITES
(Convention on International Trade in
Endangered Species of Wild Fauna and Flora)'in
2002 ve 2004 yýllarýndaki görüþme ve kararlarý
sonucunda 2008'de tüm denizatý türleri Ek II'de
listeye alýnmýþ ve tehdit altýndaki türlerin
bulunduðu Red List'te savunmasýz tür olarak
sýnýflandýrýlmýþtýr (CITES, 2003; 2004; 2008;
IUCN, 2008).
Balýkçýlýkta kullanýlan aktif ve pasif av
araçlarýnda en büyük sorun hedeflenen türün
dýþýnda yakalanan, farklý araþtýrmacýlarýn hedef
dýþý, ýskarta ve tesadüfi av olarak adlandýrdýklarý
av grubudur (Saila, 1983; Fisher, 1992; Alverson,
1994). Denizatlarý, türlere göre deðiþen habitat
tercihleri ve daðýlým alanlarý sebebiyle hidrolik
direç, algarna (karides ve deniz salyangozu),
beam trol, dip/molozma aðlarý ve dip trolü aðlarý
gibi çeþitli av araçlarý ile yapýlan çalýþmalarda
hedef dýþý av grubunda gözlenen türlerdir.
Yapýlan birçok çalýþmada denizatlarýnýn
hedef dýþý av grubunda bahsi geçmekle birlikte,
çoðunda miktarý ya da av içindeki oranlarý
belirtilmemiþ, toplam hedef dýþý av içerisinde
bildirilmiþtir. Þahin vd. (2008)'nin Doðu
Karadeniz'de yaptýklarý gýrgýr aðlarýnda hedef dýþý
av kompozisyonu ile ilgili bir çalýþmada
denizatý bireyleri ýskarta av içerisinde deðerlendi-
30
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
rilmiþtir. Yapýlan 3 operasyonda ýskarta içerisinde
% olarak sýrasýyla 0.01, 0.02, 0.01, toplam
4720.67 kg av içindeki 48.815 kg ýskarta avda
aðýrlýk olarak 0.295 kg ve % 0.06 olarak
bulunduðunu bildirmiþlerdir. Boylarý 5.12 ile 9.23
arasýnda deðiþen toplam 61 denizatý
yakalanmýþtýr (Þahin vd., 2008).
Son yýllarda ülkemizde hýzla artan
balýkçýlýk filomuz beraberinde artan avcýlýk ve
hedef dýþý av miktarlarýný da getirmiþtir.
Ülkemizde hedef dýþý av ve ýskarta oranlarýný
azaltmak için trol aðlarýnda kaçýþ pencereleri,
ýzgaralar, torba göz sayýsýndaki deðiþiklikler;
uzatma aðlarýnda kullanýlan akustik uyarýcýlar,
yer, zaman ve hedef türe göre materyal seçimi ve
aðlarýn zeminden yukarýda tutulmasý gibi
yöntemlerle hedef dýþý av miktarý azaltýlmaya
çalýþýlmaktadýr. Bu baðlamda farklý av araçlarý ile
avlanan denizatlarý, diðer ýskarta av gruplarý ile
ayný kaderi paylaþmakta, ekonomik olarak
deðerlendirilmediði gibi, denize geri býrakýlsalar
dahi doðal popülasyonlarda faydalý olamamaktadýrlar. Bu durumun önlenmesi için tüm av
araçlarý ile ilgili avcýlýk faaliyetlerinde, sirkülerde
belirtilen yasak alan, yasak sezon, belirli av
araçlarý için verilen derinlik ve að gözü açýklýklarý
gibi sýnýrlandýrýlmalara uyulmasý ile hedef dýþý av
sorunu tamamen çözülemese de minimum
düzeylere indirilebilir. Ülkemizde de besin olarak
tüketilmeyen ancak akvaryumlarda ve süs eþyasý
yapýmýnda kullanýlan denizatlarýnýn Tarým
Bakanlýðý'nýn 36/1 nolu su ürünleri sirküleri ile
tüm denizlerimizde avlanmasý ve toplanmasý
yasaklanmýþtýr (Anon., 2004b).
Kaynaklar
Alverson, F.G. 1963. The food of yellowfin and skipjack
tunas in the eastern tropical Pacific Ocean. InterAmerican Tropical Tuna Commision Bulletin, 7:
293-396.
Alverson, D.L., Freeberg, M.H., Murawski, S.A. and Pope,
J.G., 1994. A Global Assesment of Fisheries ByCatch and Discard. FAO Fisheries Technical Paper,
339, Rome.
Anon., 2004a. List of Contracting Parties. CITES
Secretariat, Geneva, Switzerland. http://
www.cites.org/eng/parties/index.shtml. Viewed
January 2004.
Anon., 2004b. Denizlerde ve Ýç Sularda Ticarî Amaçlý Su
Ürünleri Avcýlýðýný Düzenleyen 2004-2006 Av
önemine Ait 36/1 Numaralý Sirküler.
Baum, J.K., Meeuwig, J.J. and Vincent, A.C.J. 2003.
Bycatch of seahorse (Hippocampus erectus) in a
Gulf of Mexico shrimp trawl fishery. Fishery
Bulletin 101(4), 721731.
Bilecenoðlu, M., Taskavak, E., Mater, S. and Kaya, M.
2002. Zootaxa 113. Check list of marine fishes of
Turkey, Magnolia Pres.
Burhans, R. 2003. Birch Aquarium, Scripps Institution of
Oceanography, San Diego, USA, in litt. to S. Foster,
21 August 2003.
CITES, 2003, 2004, 2008. Appendices I, II e III.
bwww.cites.orgN. Downloaded on 01 November
2008.
Curtis, J.M.R. ve Vincent, A.C.J. 2006. Life history of an
unusual marine fish: survival, growth and movement
patterns of Hippocampus guttulatus (Cuvier 1829).
J. Fish Biol.68, 707-733.
Fan, Z. 2005. National report - China. In: Bruckner, A.W.,
Field, J.D., Daves, N. (Eds.), The Proceedings of the
International Workshop on CITES Implementation
for Seahorse Conservation and Trade. NOAA
Technical Memorandum NMFS-OPR-36. Silver
Spring, MD, pp. 5460.
Francis, M. 1988. Coastal Fishes of New Zealand.
Heinemann Reid, Auckland, NZ. 130 pp.
Freret-Meurer, N.V. ve Andreata, J.V. 2008. Field studies of
a Brazilian seahorse population, Hippocampus reidi
Ginsburg, 1933. Braz. Arch. Biol. Technol. 51:
743751.
Foster, S.J. ve Vincent, A.C.J. 2004. The life history and
ecology of seahorses, Hippocampus spp.:
implications for conservation and management.
Journal of Fish Biology, 65 (1): 161.
Giles, B.G., Ky, T.S., Huang, D.H. ve Vincent, A.C.J. 2006.
The catch and trade of seahorses in Vietnam.
Biodivers. Conserv., 15: 24972513.
Gürkan, Þ. 2004. Investigations on the Ecomorphologic
characteristics of the pipefish (Familia:
Syngnathidae) Distributing in the Çamalti Lagoon
(Ýzmir Bay). (in Turkish) Phd. Thesis, 215. Ege
University Department of Hydrobiolgy, Ýzmir.
Akpýnar Ý.Ö. / Yunus Arþ. Bül. 2012 (2): 24-31
Gürkan, Þ., Akalýn, S., Taþkavak, E. ve Özaydýn, O. 2007.
Ýzmir Körfezi'nde Daðýlým Gösteren Denizatý
Türlerinin [Hippocampus hippocampus (Linnaeus,
1758) ve Hippocampus guttulatus Cuvier, 1829]
Biyometrik Özelliklerinin Araþtýrýlmasý. Journal of
Fisheries & Aquatic Sciences, 24: (12): 149153.
Gürkan, Þ. ve Çulha, M. 2008. Sinop Yarýmadasý Kýyýsal
Sularýnda (Güney Karadeniz) Bazý Syngnathid
Türlerinin Bölgesel ve Mevsimsel Daðýlýmlarý.
Journal of Fisheries
Sciences, 2(3): 536544.
Gökoðlu, M., Bodur, T. ve Kaya, Y. 2004. First records of
Hippocampus fuscus and Syngnathus rostellatus
(Osteichthyes: Syngnathidae) from the Anatolian
coast (Mediterranean Sea). Journal of the Marine
Biological Association of the United Kingdom. Vol.
84-5, 1093-1094.
Herald, E.S. 1949. Pipefishes and seahorses as food for
tuna. California Fish and Game 35, 329.
IUCN, 2008. IUCN red list of threatened species.
bwww.iucnredlist.orgN. Downloaded on 02
November 2008.
Kendrick, A.J. ve Hyndes, G.A. 2005. Variations in the
dietary compositions of morphologically diverse
syngnathid fishes. Environmental Biology of Fishes,
72: 415-427.
Keskin, Ç., Ünsal N. ve Oral, M. 2002. Abundance and
distribution on the species of Syngnathidae in Erdek
Bay (Southern Marmara Sea) Turkey's Coastal and
Sea areas, IV. National Conferance, Nov.58. 2002.
Kitsos, M.S. , Tzomos, TH., Anagnostopoulou, L. ve
Koukouras, A. 2008. Diet composition of the
seahorses, Hippocampus guttulatus Cuvier, 1829
and Hippocampus hippocampus (L., 1758)
(Teleostei, Syngnathidae) in the Aegean Sea. Journal
of Fish Biology, 72 (6): 12591267.
Koldewey, H.J. ve Martin-Smith, K.M. 2010. A global
review of seahorse aquaculture. Aquaculture, 302:
131-152.
Kuiter, R.H. 2000. Seahorses, Pipefishes and their
Relatives: A Comprehensive Guide to
Syngnathiformes. TMC Publishing: Chorleywood,
UK. 240 pp.
Lourie, S.A., Vincent, A.C.J. ve Hall, H.J. 1999. Seahorses An Identification Guide to the World's Species and
their Conservation. Project Seahorse, London, UK.
213 pp.
Lourie, S.A. ve Randall, J.E. 2003. A new pygmy seahorse,
Hippocampus denise (Teleostei: Syngnathidae),
from the Indo-Pacific. Zoological Studies 42:
284291.
Lourie, S.A., Foster, S.J., Cooper, E.W.T. and Vincent,
A.C.J. 2004. A Guide To The Identification Of
Seahorses. Project Seahorse and TRAFFIC North
America, Washington, D.C., 120 pp.
Martin-Smith, K.M. ve Vincent, A.C.J. 2005. Seahorse
31
declines in the Derwent estuary, Tasmania, in the
absence of fishing pressure. Biol. Cons., 123:
533545.
Masonjones, H.D. ve Lewis, S.M. 1996. Courtship behavior
in the dwarf seahorse, Hippocampus zosterae.
Copeia 1996, 634640.
McPherson, J.M. ve Vincent, A.C.J. 2004. Assessing East
African trade in seahorse species as a basis for
conservation under international controls. Aquatic
Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems,
14(5): 521538.
Nelson, J.S. 1994. Fishes of the World, 3rd edn. John Wiley
and Sons, New York, USA. 624 pp.
Norman, J. R. ve Greenwood, P.H. 1975. A History of
Fishes, 3rd edn. Ernest Benn Limited, London, UK.
467 pp.
Orr, J.W. 1995. Phylogenetic relationships of
Gasterosteiform fishes (Teleostei: Acanthomorpha).
PhD Thesis. University of Washington, Seattle,
USA.
Perante, N.C., Pajaro, M.G., Meeuwig, J.J. ve Vincent,
A.C.J. 2002. Biology of a seahorse species
Hippocampus comes in the central Philippines.
Journal of Fish
biology, 60: 821837.
Pollard, D.A. 1984. A review of ecological studies on
seagrass-fish communities, with particular reference
studies in Australia. Aquat. Bot., 18: 342.
Saila, S. 1983. Importance and Assessment of Discards in
Commercial Fisheries. UN/FAO, Rome, Italy. FAO
Circ. 765. 62 pp.
Þahin, C., Hacýmurtezaoðlu, N., Gözler A.M., Kalaycý, F. ve
Aðýrbaþ, E. 2008. Doðu Karadeniz Bölgesinde
Gýrgýr Aðlarýnda Hedef Dýþý Av Kompozisyonunun
Araþtýrýlmasý Üzerine
Bir Ön Çalýþma.
Journal of Fisheries Sciences, 2(5): 677-683.
Tripton, K., ve Bell, S.S. 1988. Foraging patterns of two
syngnathid fishes: Importance of harpacticoid
copepod. Mar. Ecol. Prog. Ser., 47: 3143.
Vari, R.P. 1982. Order Gasterosteiformes, Suborder
Syngnathoidei (Doryrahmphinae, Syngnathinae,
Hippocampinae). In: Fishes of the Western North
Atlantic. Sears Foundation for Marine Research,
Yale University, New Haven, USA. pp. 178193.
Vincent, A.C.J. 1995. Trade in Seahorses for Traditional
Chinese Medicines, Aquarium Fishes and Curios,
TRAFFÝC Bulletin vol.15 no:3 125128.
Vincent, A.C.J. 1996. The International Trade in Seahorses.
TRAFFIC International, Cambridge, UK. 163 pp.
Vincent, A.C.J., Evans, K.L. ve Marsden, A.D. 2005. Home
range behaviour of the monogamous Australian
seahorse, Hippocampus whitei. Env. Biol. Fishes 72,
112.
Wilson, P.C. ve Beckett, J.S. 1970. Atlantic Ocean
distribution of the pelagic stingray, Dasyatis
vioacea. Copeia 1970, 696707.