penguen yaşam stili dergisi Ye re lle ştirm e Çalışm aları

penguen yaşam stili dergisi Ye re lle ştirm e Çalışm aları

penguence
Sayı 4 /Mart 2006
Ye re l
l
e ştirm e Çal
ışm al
arı
Güve nil
ir Bil
işim Ve Linux
Program l
am a
GPLSürüm 3
penguen yaşam stili dergisi
penguence
İçindekiler
Pe ngue nce 'de n
3
LK D 'de n
4
Şenlik 2006 , Genel Kurul /Onur Tolga Şehitoğlu
Ge zgin Pe ngue n
Open Days /Arda Çetin
10
Başarı Öyk ül
e ri
12
Karel Elektronikten Volkan Erinle söyleşi
Güve nil
ir Bil
işim
Trusted Computing/Bora Güngören
18
İş M ode l
l
e ri
25
Sahip Olmak Ya Da Olmamak /İzlem Gözükeleş
D os ya
Yerelleştirme /Deniz Akkuş
27
M as aüs tü
44
Bilgiağacı Programları ve Kullanılabilirlik Üzerine
Dr. Bekir Sonat
M üzik
48
Linux Sampler /Yrd. Doç.Server Acim
Program l
am a
Java Ve Özgür Yazılım
50
/Bora Güngören
Program l
am a
Rubby /Hüseyin Gömleksizoğlu
Te k nik
Open VPN ile VPN uygulamaları
Ge zgin Pe ngue n
4. Tur /Arda Çetin
53
57
/Huzeyfe Önal
71
3
penguence
Penguence'den
Pe ngue nce 'de n
Ye ni bir s ayı il
e te k rar m e rh aba.
Pe ngue nce
pe ngue n yaşam s itil
i de rgis i
Sayı 4 /M art 2005
Linux Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i (LKD )
Ge ne lYöne tm e n :H ak an UYGUN
Yazı İşl
e ri : İzl
e m GÖZ Ü KELEŞ
Te k nik İşl
e r : Se l
e n UĞ URO Ğ LU
Grafik Tas arım : O nur Ü NAL
Lojis tik D e s te k :Se fe r KILIÇ
Üre tim : Ays un KILIÇ
Bu de rgi GNU FD Lil
e yayınl
anm ak tadır.
D e rgim izin üre tim s üre cini
ol
gunl
aştırm aya, h e de fl
e diğ im iz düze nl
i
çık ış pe riyotuna ul
aşm aya çal
ışıyoruz.
Bunun için yazarl
arım ız, çal
ışm a
grubum uz ve s iz ok url
arım ızın
k atk ıl
arına te şe k k ür e diyor, dah a iyiye
ul
aşm ak için de s te ğ inizi is tiyoruz.
Bu s ayıda özgür yazıl
ım ın e n öne m l
i
parçal
arından biri ol
an Ye re l
l
e ştirm e
çal
ışm al
arını dos ya k onus u ol
arak
s e çtik . Bu k onunun öne m ini
vurgul
am ak , k ul
l
andığ ım ız özgür
yazıl
ım l
arın ye re l
l
e ştirm e yönte m , s orun
ve ih tiyaçl
arını duyurm ak is te dik .
Yıl
l
ardır bu işi yapan e k ipl
e r il
e görüştük ,
onl
arın is te k ve öne ril
e rini s izl
e re
s unuyoruz.
Ge çe n s ayıdan bu yana bazı ye ni
k öşe l
erek l
e dik . “Kim Kim dir?”
k öşe s inde , özgür yazıl
ım ın s im al
arını
tanıtm ayı pl
anl
ıyoruz. O k url
arım ızın
öne m l
i bir k ıs m ının s ade ce özgür yazıl
ım
k ul
l
anıcıs ı de ğ ilüre ticis i de ol
duğ undan
yol
a çık arak , Program l
am a k öşe s i
başl
attık . Bu k öşe de inte rne t üze rinde
bul
abil
e ce ğ iniz k od örne k l
e rinde n dah a
çok , uygul
am a dilve te k nol
ojil
e ri il
e il
gil
i
te orik bil
gil
e r bul
unacak tır. Bu s ayıda
Java, Ruby dil
l
e ri var. Ge l
e ce k s ayıda is e
M ono, C+ + , Pyth on, PH P gibi dilve
te k nol
ojil
e r de ye r al
acak .
Önüm üzde k i s ayıda “Yazıl
ım Lis ans l
arı”
dos yas ı il
e k arşınızda ol
m ak üze re ...
H ak an Uygun
4
penguence
LKD'den
Ş e nl
ik 2006, Ge ne lK urul
*O nur Tol
ga Ş e h itoğ l
u
D e rne ğ im iz önüm üzde k i ayl
arda 5. Linux ve
Özgür Yazıl
ım Ş e nl
iğ i'ni düze nl
e ye ce k . Bu s e ne
O D TÜ Bil
gi İşl
e m D aire s i'nin k atıl
ım ıyl
a 11-14
M ayıs tarih l
e rinde O D TÜ KKM 'de
düze nl
e ye ce ğ im iz şe nl
ik için h e ye canl
ı bir
çal
ışm a başl
adı bil
e.
Lis ans ücre ti k arşıl
ığ ında ne al
dığ ım ız ve
yazıl
ım dünyas ında m üşte ri h ak l
arının ah l
ak i
ve h uk uk i boyutu çok uzun tartışıl
m as ı
ge re k e n bir k onu. Am a burada bizim
vurgul
am ak is te diğ im iz s l
ogan:“al
te rnatifiniz
var, h e m de dah a k al
ite l
i!”. İşl
e tim s is te m i,
İnte rne t ve ofis uygul
am al
arı gibi çok te m e l
yazıl
ım l
ara yük s e k ücre tl
e r ve re re k s izi ik i
yıl
da bir aynı ücre tl
e ri öde m e ye m ah k um
e de nl
e rde n s ık ıl
dıys anız, s üre k l
i virüs ve
güve nl
ik te h ditl
e riyl
e yaşam ak tan bık tıys anız,
bil
gis ayar başı l
is ans ücre tinde n başl
ayan ve
k ul
l
anım başı ücre t pl
anl
arı yapm ak ta ol
an
şirk e tl
e re dah a fazl
a e s ir ol
m ak
is te m iyors anız, 5 yılboyunca ol
uşturduğ unuz
yaşam s alöne m de be l
ge l
e rin
k ul
l
anam ayacağ ınız k apal
ı bir k utu ol
arak
el
inizde k al
m as ını is te m iyors anız, s izi özgür ve
“Kors an de ğ ilÖzgür Yazıl
ım !”
Bu s e ne şe nl
iğ in bir te m as ı ol
m as ını düşündük
ve ge çtiğ im iz s e ne içe ris inde te l
e vizyonl
arda
bolbolgördüğ üm üz re k l
am l
ardan e s inl
e ne re k
“Kors an de ğ ilÖzgür Yazıl
ım !” te m as ını
be l
irl
e dik . Bil
diğ iniz gibi bu re k l
am l
arda dah a
çok h al
k aras ındak i tabiriyl
e topl
am a
bil
gis ayar s atanl
ara çatıl
ıyor ve bil
gis ayarl
arl
a
birl
ik te k ors an yazıl
ım ve ril
diğ i ve tük e ticinin
k andırıl
dığ ı im a e dil
iyordu. Yine h al
en
gördüğ üm üz bir re k l
am da aba al
tından s opa
gös te ril
e re k k ors an tabir e dil
e n yazıl
ım ın s izi
h aps e gönde re bil
e ce ğ i s öyl
e niyor. Al
te rnatif
ol
arak öne ril
e n m al
um : gaye t fah iş fiyatl
arl
a
k apal
ı k aynak k odl
u ve çoğ u s tandartı k apal
ı
ol
an l
is ans l
ı yazıl
ım l
ar s atın al
m ak . Öde ne n
ücre tin k arşıl
ığ ı tük e tici h ak k ı ol
arak ne
al
ındığ ı da m aal
e s e f m e çh ul
. Örne ğ in para
ve re re k al
dığ ınız bir işl
e tim s is te m i için 4-5 yıl
s onra “be n artık de s te k l
e m iyorum ” yanıtı
al
abil
iyors unuz. Tas arım dak i bir aptal
l
ık
s onucu e -pos ta il
e s ize bul
aşan virüs
yüzünde n onbinl
e rce YTLzarara
uğ rayabil
irs iniz am a l
is ans uzl
aşm as ında
“tam am ” de diğ iniz bir m adde bu ol
ay
yüzünde n ne re de ys e s izi s uçl
u durum a
düşüre bil
ir.
açık k aynak k odl
u yazıl
ım l
arı k ul
l
anm aya
dave t e diyoruz. Özgürce k ul
l
anabil
e ce ğ iniz,
payl
aşabil
e ce ğ iniz, yardım al
abil
e ce ğ iniz bir
yazıl
ım dünyas ı s izi be k l
iyor. Ü s te l
ik h e r şe y
yas al
.
Ş e nl
ik l
e il
gil
i ge l
işm e l
e r önüm üzde k i günl
e rde
yoğ unl
aşacak . Ayrıntıl
ı bil
gi için w e b
s ayfal
arım ızı ve e pos ta l
is te l
e rim izi tak ip
e de bil
irs iniz.
Ş e nl
ik l
e k ıs m e n il
gil
i öne m l
i bir k onu da bu
s e ne de rne ğ im izin ge ne lk urul
unun
yak l
aşm as ı. Son şe nl
ik te ol
duğ u gibi bu s e ne
de ge ne lk urul
um uzu şe nl
ik s ıras ında
yapacağ ız. İk i s e ne de bir yapıl
an ge ne l
k urul
da öne ril
e n tüzük de ğ işik l
ik l
e rinin
oyl
anm as ıyl
a birl
ik te ye ni yöne tim k urul
u da
s e çil
e ce k .
5
LKD'den
Yöne tim k urul
u üye l
iğ i de rne ğ in önüm üzde k i
yıl
l
ardak i s trate jil
e rinin be l
irl
e nm e s inde e tk in
roloynayabil
e ce ğ iniz öne m l
i bir k onum .
D e rne ğ in yürütm e organı ol
an çal
ışm a
grupl
arının yönl
e ndiril
m e s i, e şgüdüm ü, idari
k ararl
arda yöne tim k urul
u üye l
e rinin k ararl
arı
roloynuyor.
Ke ndinde yöne tim k urul
u üye s i ol
abil
e ce k
ol
gunl
uğ u göre n, diğ e r yöne tim k urul
u ve
çal
ışm a grubu üye l
e riyl
e uyum l
u çal
ışabil
e ce k ,
üre tk e n ve yapıcı ol
abil
e ce k bütün üye l
e rim izi
LKD 'nin ge l
e ce ğ ini şe k il
l
e ndirm e k için yöne tim
k urul
u üye l
iğ ine aday ol
m aya dave t e diyoruz.
H e rk e s e Linux'l
u ve
özgür yazıl
ım l
ı
günl
e r...
*LKD Yöne tim k urul
u üye s i
Eğ e r k e ndinizi yöne tim k urul
u üye s i ol
m ak için
ye te rl
i görm e ye nl
e riniz vars a çal
ışm a
grupl
arım ızdan başl
ayarak birçok ye rde birçok
m e sl
e k ve ye te ne k grubunda gönül
l
ül
e rin
de s te ğ ine ih tiyacım ız var. D e rne k üye s i ol
s un
ol
m as ın h e rk e s in Türk iye 'de Linux ve özgür
yazıl
ım l
ar için yapabil
e ce ğ i birşe y var.
özgür yazılımın özgür dergileri...
http://tectonic.magnumip.co.za/
6
penguence
haberler
M ySQL, Ne tfras tructure 'ı s atın
al
dı...
Son günl
e rde özgür ve ri tabanı yazıl
ım l
arı il
e il
gil
i
firm al
ar ol
duk ça h are k e tl
i. InnoD B ve
Be rk l
e yD B'nin ge l
iştirici firm al
arını O racl
e 'ın s atın
al
m as ıyl
a birl
ik te öze l
l
ik l
e InnoD B m otoru
üze rinde çal
ışan M ySQL'i zor günl
e rin be k l
e diğ i
düşünül
m e k te ydi.
Bu durum a çözüm ol
uşturm ak am acıyl
a,
M ySQLAB, Inte rbas e 'in orijinalyazarı,
Fire bird ve ri tabanı de s te k çis i, Jim Stark e y'in
ye ni firm as ı Ne tfras tructure , Inc. s atın al
dı.
Bu anl
aşm a il
e birl
ik te Jim Stark e y M ySQLAB
için tam zam anl
ı çal
ışm aya başl
adı.
h ttp://w w w .fire b irdne w s .org/?p=128
O pe nO ffice 2.0.2 duyurul
du...
O pe nO ffice .org bu s ürüm ü h e rk e s e öne rm e k te dir.
Bu s ürüm içinde birçok k üçük h ata ve bil
diril
en
s orunl
ar gide ril
m iştir. Bazı ye ni ayrıntıl
ar da
ekl
e nm iştir.
Ge tiril
e n ye nil
ik l
e r;
- Al
m anca için bir im l
a de ne tim s özl
üğ ü
ekl
e nm iştir.
- Birk aç diliçin dire k im l
a de ne tim e nte gras yonu
s ağ l
anm ıştır.
- M icros oft W ord 2 ve Quattro Pro 6 dos yal
arını
ak tarm ak için ak tarm a s üzge ci e k l
e nm iştir.
- M e s ajbirl
e ştirm e dah a k ol
ay h al
e ge tiril
m iştir.
- KD E Adre s D e fte ri il
e e nte gre çal
ışm a öze l
l
iğ i
ekl
e nm iştir.
- Linux k ul
l
anıcıl
arı için ye ni s im ge s e çe ne ğ i
ekl
e nm iştir. (KD E ve GNO M E)
- Bu s onuçl
arl
a dah a ye te ne k l
i ve k ul
l
anıcı dos tu
bir O pe nO ffice .org s ürüm ü e l
de e ttiğ im izi
düşünüyoruz.
h ttp://w w w .ope noffice .org.tr/inde x.ph p?opti
on=com _conte nt& tas k =vie w & id=67& Ite m id
=1
7
haberler
Çocuk l
ara Bil
gis ayar ...
Çocuk l
ara Bil
gis ayar proje s i;k ul
l
anıl
m ayan, bir
k e narda duran, atıldurum da ol
an, "e s k im iş
te k nol
oji"ol
duğ u için gözde n düşe n
bil
gis ayarl
arın topl
anarak bunl
arın e l
de n
ge çiril
m e s ini ve GNU/Linux k urul
arak ih tiyacı ol
an
çocuk l
ara il
e til
m e s ini am açl
ayan bir proje dir.
Bil
gis ayar ul
aştırıl
acak çocuk l
ara giriş
s e viye s inde te m e lbir e ğ itim in ve ril
m e s i ve
el
l
e rinde k i bil
gis ayara dair s oru/s orunl
ara h angi
k anal
l
ar aracıl
ığ ıyl
a çözüm bul
abil
e ce k l
e rinin
gös te ril
m e s i de proje nin te m e lam açl
arından biri
ol
acak tır.
h ttp://w w w .cocuk l
arab il
gis ayar.org/
Inte lişl
e m cil
i M ac'l
e r...
Appl
e , Inte lCore D uo işl
e m cil
i M ac'l
e ri piyas aya
s ürm e ye başl
adı. H e m e n ardından da bu
m ak ine l
e r üze rinde çal
ışan Linux duyurul
arı
ge l
m e ye başl
adı...
h ttp://ars te ch nica.com /re vie w s /h ardw are /m a
cm ini.ars /1
h ttp://w w w .m acte l
l
inux.org.nyud.ne t:809 0/w ik i/M ain_Page
M ozil
l
a'nın M il
yonl
arı...
M ozzil
a Vak fı'nın ticari bir k urul
uşu ol
an M ozil
l
a
Ş irk e ti, Fire fox tarayıcıs ının s ağ üs t k öşe s inde
bul
unan aram a çubuğ u ne de niyl
e Googl
e 'dan 72
m il
yon D ol
ar al
dığ ını onayl
adı...
h ttp://w w w .crn.com /s e ctions /b re ak ingne w s /
dail
yarch ive s .jh tm l
?articl
e Id=181501810
8
haberler
VoIP ve Linux...
Te xas Ins trum e nts , üze rinde Linux göm ül
ü, VoIP
uygul
am al
arı için k ul
l
anıl
acak işl
e m cil
er
üre te ce ğ ini duyurdu..
h ttp://w w w .l
inuxde vice s .com /ne w s /NS639 13
18656.h tm l
Pardus Gönül
l
ül
e ri
Pardus proje s ine k atk ıda bul
unm ak is tiyor ve
Linux ya da bil
gis ayar k ul
l
anım ı k onus unda fark l
ı
de ne yim l
e re s ah ips e niz;ancak h e nüz Pardus
topl
ul
uğ unda k im s e yi tanım ıyors anız, işte s ize
ziyare t e de bil
e ce ğ iniz adre s ...
h ttp://w w w .ul
udag.org.tr
pyth on.org ye nil
e ndi...
Özgür yazıl
ım ın popül
e r araçl
arından Pyth on'un
ana w e b s ite s i ve l
ogo's u ye nil
e ndi...
h ttp://pyth on.org/
10
penguence
gezgin penguen
Ge zgin Pe ngue n O pe n D ays 'te !
Z iyare tçil
e ri program l
ar aras ındak i zam anı
de ğ e rl
e ndire bil
s in diye s al
on çe vre l
e rinde bir çok
s tand onl
arı be k l
iyordu. Park Ye ri, Nove l
l
, IBM
Türk , H ürriye t, tO SSad, Pardus ve LKD s tandl
arı
m e vcuttu.
Arda Çe tin
Ge zgin Pe ngue n'iniz 24-25 Ş ubat'ta, İs tanbulBil
gi
Ü nive rs ite s i Bil
gis ayar Bil
im l
e ri tarafından
organize e dil
e n "Ge l
e ce k :Ş im di"te m al
ı Özgür
Yazıl
ım ve Açık Kaynak Günl
e ri 2006[1]
e tk inl
iğ inde ydi.
D ünyadan ve Türk iye 'de n açık k aynak ve özgür
yazıl
ım al
anında uzm an pe ngue nl
e rin k atıl
m as ına
rağ m e n e tk inl
iğ e ge çe n s e ne l
e re oranl
a dah a az
bir il
gi ol
duğ u gözl
e ndi. Yine de ge l
e n ziyare tçil
er
el
l
e ri dol
u gittil
e r.
Stand Al
anından Bir K are
H e r LKD s tandında ol
duğ u gibi bu e tk inl
ik te de
çe şitl
i Linux dağ ıtım CD /D VD 'l
e ri, Linux tanıtım
broşürl
e ri, pe ngue nl
i şapk a ve tişörtl
e rl
e ;Ul
udağ
Ek ibi de Pardus CD 'l
e riyl
e ziyare tçil
e rin
k arşıs ındaydı.
Özgür Yazıl
ım ve Açık Kaynak Günl
e ri'nde h e r yıl
ol
duğ u gibi bu yılda yurt dışından öne m l
i
k onuk l
ar/k onuşm acıl
ar vardı. Bunl
ar gnuLinEx
proje s inin başarı öyk üs ünü anl
atm ak için
İs panya'dan ge l
e n M anon van Le e uw e n, s on
zam anl
arda gide re k yaygın bir k ul
l
anım s ağ l
ayan
Cre ative Com m ons 'tan D ragos l
ava Pe fe va
Türk iye 'de k i Linux ve açık k aynak e tk inl
ik l
e rinin
(Bul
garis tan) ve Pe te r Ste ue r (Avus turya), bir
vazge çil
m e zi Linux Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i Se m ine r özgür yazıl
ım içe rik yöne tim s is te m i proje s i ol
an
Çal
ışm a Grubu, Açık Kaynak Günl
e ri 2006 için ik i e Z Publ
is h tanıtım ı için Norve ç'te n ge l
e n Sandro
gün boyunca bir s al
onda Linux k onul
u s e m ine rl
e r Groganz ve Avrupa Birl
iğ i'nin 6. Çe rçe ve program ı
düze nl
e di. Se m ine r k onul
arı "Linux ne dir"gibi
proje s i ol
an tO SSad için Jul
ia Ve l
k ova
başl
angıç düze yde n trus te d com puting gibi il
e ri
(Bul
garis tan), Sandra Frings (Al
m anya) idi.
düze ye k adar h e r k e s im i il
gil
e ndire bil
e ce k
s e m ine rl
e rdi.
İs tanbulBil
gi Ü nive rs ite s i Bil
gis ayar Bil
im l
e ri
D e bian GNU/Linux proje s inin e s k i l
ide ri Ian
M urdock açık s tandartl
ar ve düz dünya h ak k ında
k onuşurk e n proje nin ye ni l
ide ri ol
an Brande n
Robins on da D e bian'in l
ide r s e çim i yöne tim
s is te m i ol
an Condorce t h ak k ında bizi bil
gil
e ndirdi.
Se m ine rl
e ri k açıranl
ar s e m ine r notl
arını LKD
Se m ine r-CG w e b s ite s inde k i Se m ine r Notl
arı[2]
s ayfas ında bul
abil
irl
e r.
Se m ine r ve pane l
l
e r dışında e tk inl
ik te çe şitl
i
k onul
arda atöl
ye l
e r de vardı.Atöl
ye l
e rde k i e n
büyük il
gi h iç k uşk us uz Pardus 'a aitti.
Böl
üm ünde n Boran Puh al
ogl
u ve
organizas yondak i h e rk e s e bize bir s e ne dah a
bil
gil
e ndirici, e ğ itici ve öğ re tici bir e tk inl
ik
h azırl
adık l
arı için te şe k k ür e de riz.
Ge l
e ce k s e ne görüşm e k üze re ...
Etk inl
ik s üre s ince çe k il
e n fotoğ rafl
ar için:
h ttp://ope n.bil
gi.e du.tr/fre e days /ph otos
h ttp://ce k irde k .ul
udag.org.tr/~ m e re n/ph otos /ope ndays -2006/
Notl
ar :
[1]h ttp://ope n.bil
gi.e du.tr/fre e days /
[2]h ttp://s e m ine r.l
inux.org.tr
Barış M e tin , Pardus 'un İç Yapıs ı
11
penguence
LK D 'nin il
k b ayan te k nik s e m ine r
k onuşm acıs ı Pınar Yanardağ ol
du
Ne cde t Yüce l
19 9 5'te düze nl
e ne n Türk iye 'de İnte rne t
Konfe rans ı il
e birl
ik te s e m ine rl
e r ve rm e ye
başl
ayan Linux Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i, 11 yıl
dır
Linux ve özgür yazıl
ım l
arl
a il
gil
i s e m ine rl
er
organize e diyor. Bu s üre içinde 100'ün
üze rinde "e rk e k "k onuşm acı özgür yazıl
ım l
arın
anl
atıl
dığ ı s e m ine rl
e rde bil
gil
e rini,
de ne yim l
e rini dinl
e yicil
e rl
e payl
aştı. 24-25
Ş ubat tarih l
e rinde İs tanbulBil
gi
Ü nive rs ite s i'nde düze nl
e ne n Özgür Yazıl
ım ve
Açık Kaynak Günl
e ri'nde bu zincir s onunda
k ırıl
dı, de rne k çatıs ında il
k k e z bayan bir
k onuşm acı, Pınar Yanardağ , te k nik içe rik l
i bir
s e m ine r ve rdi.
LKD 'nin düze nl
e diğ i e tk inl
ik l
e rde gönül
l
ü
ol
arak göre v al
an, pane l
l
e re k onuşm acı
ol
arak k atıl
an ve çok öne m l
i göre vl
er
üs tl
e ne n bayanl
ar ol
m as ına rağ m e n te k nik
s e m ine r ve re n h iç ol
m am ıştı. ValH e ns on
tarafından yazıl
an "Kadınl
arı Linux
Kul
l
anm aya NASILTe şvik Ede rs iniz"[1]
be l
ge s inin de çe virm e ni ol
an Pınar Yanardağ
bir adım dah a öne çık arak bir il
ki
ge rçe k l
e ştirdi.
Özgür Yazıl
ım ve Açık Kaynak Günl
e ri'nin
ik inci gününde BS2 s al
onunda k onuşan Pınar
Yanardağ , s e m ine rinde s on yıl
l
arda adından
s ık ça s öz e ttire n ve program l
am a dil
l
e ri
aras ında um ut vaade de n bir ivm e yl
e
büyüye n, açık k aynak k odl
u Ruby
Program l
am a D il
i h ak k ında k onuştu.
Se m ine rde Ruby Program l
am a D il
i'nin yaratıl
ış
s üre cinde n ve yaratıl
ış s e be pl
e rinde n
bah s e de re k dil
in tarih çe s i il
e il
gil
i bil
gil
er
ve rdi. Ruby'nin te m e lal
dığ ı "Özl
ül
ük ",
"Özgürl
ük ve Rah atl
ık "be nze ri fe l
s e fe l
e rini ve
"En Az Sürpriz Pre ns ibi"gibi pre ns ipl
e rini
anl
attı. Ruby'nin göze çarpan öne m l
i öze l
l
ik l
e ri
ve "Ne s ne ye yöne l
ik program l
am a m antığ ı",
"Yorum l
anan dil
l
e r"ve "Be tik l
e m e dil
l
e ri"gibi
k avram l
arı açık l
adı. Ruby'nin ne tür
uygul
am al
ar için k ul
l
anıl
abil
e ce ğ ini ve
k ul
l
anıl
am ayacağ ını açık l
ayarak Ruby
öğ re nm e ye is te k l
i k atıl
ım cıl
arı bil
gil
e ndirdi.
Son ol
arak İnte rak tif Ruby'de n bah s e de re k
k ul
l
anıcıl
arın Ruby program l
am a dil
ini
öğ re nirk e n işine yarayacak ipuçl
arı ve rdi.
[1]<h ttp://w w w .be l
ge l
e r.org/h ow to/e ncourage w om e n-h ow to.h tm l
>
12
penguence
başarı öyküleri
Artık h e r s ayıda özgür
yazıl
ım l
arı k e ndi b ünye s inde b aşarıyl
a
k ul
l
anan b ir k urum a ye r
ve re ce ğ iz. Te l
e fon s antral
l
e ri il
e
tanıdığ ım ız K are lEl
e k tronik il
k
k onuğ um uz. Vol
k an Evrin yorul
m adan
s orul
arım ızı yanıtl
adı :
Soru : Kurum unuzu tanım ayan
ok uyucul
arım ız için, Kare l
'in çal
ışm a al
anını
k ıs aca anl
atır m ıs ınız?
Yanıt : Kare l
, 19 86 yıl
ında şe f-s e k re te r tipi
s antralüre tim i il
e çal
ışm al
arına başl
am ış ve
özgün tas arım l
arıyl
a, Türk iye ’de e l
e k tronik
te l
e fon s antral
ı pazarını yaratm ış % 100 ye rl
i
bir firm adır. Bu pazara PBX ürünl
e ri
k azandırm ış ve Türk iye ’nin h abe rl
e şm e
al
anında e l
e k tro-m e k anik s is te m l
e rde n
el
e k tronik h abe rl
e şm e s is te m l
e rine ge çişinde
öncü ol
m uştur. Aynı zam anda bir e l
e k tronik
s is te m üre ticis i ol
an Kare lEl
e k tronik , bu
faal
iye t al
anıyl
a il
gil
i ağ ırl
ık l
ı ol
arak be yaz
e şya e l
e k troniğ i tas arım ı ve üre tim i
k onus unda çal
ışm ak tadır.
Kare l
, ana faal
iye ti ol
an te l
e k om ünik as yon
k onus unda çe şitl
i te k nol
oji, öze l
l
ik ve
k apas ite l
e rde k abl
ol
u ve k abl
os uz h abe rl
e şm e
s is te m l
e ri ge l
iştirm e k te , üre tm e k te ve bu
ürünl
e ri yurtiçi ve yurtdışı pazarl
arda
s atm ak ta ve s atış s onras ı h izm e t
organizas yonl
arını ge rçe k l
e ştirm e k te dir.
Başl
ıca ürünl
e r, üs tyapı s ınıfında k üçük , orta
ve büyük k apas ite l
e rde ol
m ak üze re öze l
te l
e fon s antral
l
arı ve bunl
arın çe vre birim l
e ri,
al
tyapı s ınıfında is e k ırs alal
an s antral
l
arı ve
ara bağ l
antı s antral
l
arıdır. Kare lEl
e k tronik
üre tim ini yaptığ ı h abe rl
e şm e ürünl
e rini
yurtiçinde k e ndi ye tk il
i s atıcıl
arından ol
uşan
dağ ıtım k anal
ı üze rinde n, yurtdışında is e
dağ ıtıcı firm al
ar üze rinde n pazarl
am ak tadır.
Kare l
’in başarıs ı te l
e k om ünik as yon gibi büyük
Ar-Ge gücüne ve yatırım a ih tiyaç duyul
an, az
ge l
işm iş ül
kel
e rin k ul
l
anıcı ol
arak bil
e
bul
unm adığ ı bir s e k törde , ge l
işm iş
e k onom il
e re s ah ip ül
kel
e rin dünya de vi üre tici
firm al
arıyl
a re k abe t e de re k dünya öl
çe ğ inde
bir firm a yaratm as ı il
e öl
çül
m e k te dir
Soru : Kare l
, Linux il
e il
k ne zam an ve nas ıl
tanıştı?
Yanıt : 9 0'l
ı yıl
l
arın ortal
arında ge l
işim h ızını
arttıran Inte rne t ve il
e tişim al
tyapıl
arı, KAREL
içinde k i il
e tişim ve h izm e t tal
e pl
e rini de
arttırm ıştı. Bunl
ar için k e ndi k aynak l
arım ız il
e
h ızl
ı, güve nl
i ve e k onom ik çözüm l
e r için il
k
de ne m e l
e rim iz e -pos ta, dns gibi h izm e tl
e ri
şirk e t içi s unucul
arda tutm ak şe k l
inde ol
du.
Ace m il
ik l
e rim iz s ıras ında e n büyük yardım l
arı
da Linux Kul
l
anıcıl
arı Grubu'ndan ve e -pos ta
l
is te l
e rinde n al
m ıştık . M urat Koç'un, M us tafa
Ak gül
'ün, D oruk Fişe k 'in il
k k urul
um
s ancıl
arım ız s ıras ındak i yardım l
arı bizl
e ri Linux
üs tünde çal
ışan h izm e tl
e re de dah a da çabuk
ıs ındırm ıştı. Ge rçe k anl
am da 19 9 7-19 9 8
yıl
l
arında çal
ışan il
k s unucul
arım ızdan s onra
h e m k e ndim izi h e m de k ul
l
andığ ım ız s unucu
s is te m l
e rini ge l
iştirdik .
Soru : Bugün Linux'u s unucul
arınızda h angi
uygul
am al
arda k ul
l
anıyors unuz?
Yanıt : KARELiçe ris inde k i tüm e -pos ta
s unucul
arı (virüs ve s pam k orum al
arı il
e
be rabe r) Linux s unucul
ar üze rinde
çal
ışm ak tadır. Ye re lağ içinde ve rdiğ im iz bazı
k üçük s e rvis l
e r de (NFS, NIS, s am ba vs .) yine
Linux s unucul
ar üze rinde yürüm e k te dir. Ke ndi
adım ıza e n iddial
ı çal
ışm ayı da ARGE
m e rk e zim izin ye ni ye rl
e şk e s inde tüm ağ
s unucul
arını Linux k urarak yaptık .
W indow s ağ ve s unucu yöne tim ini Linux
s unucul
ar üze rine ak tardık . Sam ba, Fire w al
l
,
E-pos ta, dos ya/dizin s unucul
arında Linux'u
13
D H CP, NTO P gibi uygul
am al
arı h izm e te
s unm ak is tiyoruz. Ye ni k urduğ um uz ARGE
yazıl
ım ın k aynak l
arı, yöne tim ve s ürüm tak ip
uygul
am as ını da yine Linux üze rinde
çal
ıştırm aya başl
adık . KARELiçin e n öne m l
i
h e de fl
e rde n biri de h al
e n şirk e t bünye s inde
çal
ışan O racl
e ERP uygul
am as ını, pe rform ans
ve güve nl
ik ge re k çe l
e ri il
e Linux üze rine
taşım ak ol
acak tır.
Soru : M as aüs tünde Linux k ul
l
anım ına nas ıl
bak ıyors unuz?
Yanıt : M as aüs tü k ul
l
anıcıl
arım ızın ne re de ys e
tam am ına yak ını W indow s işl
e tim s is te m l
e rini
k ul
l
anıyor. Burada ge çiş ve ya de ğ işim s unucu
h izm e tl
e rinde k i k adar k ol
ay ol
m uyor m aal
e s e f.
Çünk ü, ge re k k ul
l
anıcıl
arın yaygın al
ışk anl
ık l
arı
ve ge çm iş çal
ışm al
arı, ge re k s e k ul
l
anıl
an
uygul
am a ve yazıl
ım l
arın s ade ce W indow s
işl
e tim s is te m l
e ri il
e uyum l
u ol
m as ı bu
k onul
arda bize fazl
a şans tanım ıyor. Fak at,
işl
e tim s is te m i dışında ofis pak e tl
e ri, İnte rne t
uygul
am al
arı, s ık ıştırm a yazıl
ım l
arı vs . gibi pe k
çok türde açık k aynak k odl
u ürünl
e ri
yaygınl
aştırm aya çal
ışıyoruz. Ge re k l
is ans
m al
iye tl
e rini e n aza indire bil
m e k , ge re k s e orta
vade de norm alk ul
l
anıcıl
arım ızı Linux
m as aüs tüne taşım ak adına bunu ge re k l
i
görüyor ve ıs rarl
a tak ip e tm e ye çal
ışıyoruz.
Soru : Bu k onuda s on k ul
l
anıcıl
ardan
h e rh angi bir dire nç ya da ol
um s uz tavır
görüyor m us unuz?
Yanıt : Baze n e ve t, baze n h ayır. Kul
l
andığ ı
işl
e tim s is te m ine ya da uygul
am aya h ak im ,
s e ve n ve iyi k ul
l
anan çal
ışanl
arım ızın var. Bu
k işil
e re s e çe ne k l
e r s unduğ um uzda k im i m e rak
ve h e ye canl
a k abule dip de ne m e l
e re k atıl
ıyor
ve ak tif k ul
l
anım a h e m e n ge çiyor. Kim i is e pe k
oral
ı ol
m uyor. Örne ğ in O pe nO ffice . Firm a
ge ne l
inde yaygınl
aştırm a çal
ışm al
arını ıs rarl
a
yürütüyoruz. D ah a önce fazl
aca M icros oft ofis
pak e tini k ul
l
anm am ış k işil
e r k e s inl
ik l
e h emen
uyum s ağ l
ıyorl
ar ve k ul
l
anıyorl
ar. Bir k ıs ım
çal
ışanl
arım ız is e , e l
inde k i pak e ti k ul
l
anm ak ta
ıs rarcı ol
uyor.
Bizim h e de fim iz, k ul
l
anıl
an uygul
am a
yazıl
ım ını h e r yönüyl
e de ğ e rl
e ndiril
ip
(bütünl
ük , uyum l
ul
uk , m al
iye t, ve rim l
il
ik ve
başarı öyküleri
s üre k l
il
ik ) ge rçe k çözüm ü k ul
l
anıcıl
arım ıza
s unm ak . O nl
arı ik na e de bil
m e k için önce
k e ndim iz k ul
l
anıyoruz ve örne k l
e rini
gös te riyoruz, s onra k onuşarak s e çe ne k l
e ri
tanıtıyoruz ve e n s onunda da k ul
l
anım a ge çiş
s üre cinde e l
im izde n ge l
diğ ince de s te k
ol
uyoruz. Bu s üre ç s onunda ye te rl
i al
tyapıyı ve
bil
inçl
e ndirm e yi ol
uşturduk tan s onra, firm a
k ül
türüne ve şirk e t çal
ışm al
arına k ul
l
anıl
m as ını
is te diğ im iz işl
e tim s is te m l
e rini, k ul
l
anıcı
h izm e tl
e rini ve uygul
am a yazıl
ım l
arını tam
ol
arak ye rl
e ştirm e yi düşünm e k te yiz.
Soru : O fis içi uygul
am al
arı dışında k e ndi
üre ttiğ iniz s antralve be nze ri cih azl
arda Linux
k ul
l
anm ayı düşünüyor m us unuz?
M üşte ril
e rinizde n bu yönde bir tal
e p var m ı?
Yanıt : As l
ında düşünm e k te n öte k ul
l
anıyoruz
da! Ş u an da ürün ol
arak da çık m ış D S10
s antral
l
arım ızda göm ül
ü bir Linux çal
ışm ak ta.
Ayrıca, ye ni ne s ils antral
l
arım ızda da Linux
tabanl
ı işl
e tim s is te m l
e ri k ul
l
anıl
m aya
başl
andı. Son k ul
l
anıcıya yöne l
ik
uygul
am al
arda da işl
e tim s is te m i bağ ım s ız
s e çe ne k l
e r dah a çok tal
e p e dil
ir h al
e ge l
diğ i
için ye ni arayüzl
e r bu yönde ge l
iştiril
m e k te dir.
Ayrıca, ge l
işe n te k nol
oji ve PBX s is te m l
e rin
artık ağ s e rvis l
e ri il
e be rabe r çözüm üre te bil
ir
h al
e ge l
m e s i ne de ni il
e s unucu ve ve ritabanı
h izm e tl
e rini de s antrals is te m l
e ri il
e bütünl
e şik
h al
e ge tirm e k ge re k tiğ ine inanıyoruz. Bu
al
anda da e n uygul
anabil
ir çözüm l
e r ge ne l
de
Linux ve Açık Kaynak k odl
u s is te m l
e r il
e
m üm k ün ol
acak tır diye düşünüyoruz.
Soru : Kurum bünye s inde uygun bul
duğ unuz
h e m e n h e r al
anda k apal
ı k aynak k odl
u
yazıl
ım l
arı özgür yazıl
ım l
arl
a ye nil
e m e ye
çal
ışıyor gözük üyors unuz. Kare lne de n özgür
yazıl
ım ı te rcih e diyor?
Yanıt : Sunucu s is te m l
e ri açıs ından bütünl
ük ,
l
is ans bağ ım s ızl
ığ ı ve e n öne m l
is i güve nl
ik ! Bu
başl
ık l
arı M icros oft ya da başk a bir m ark a il
e
de s ağ l
ayabil
irs iniz, am a çok e m e k ve çok
para h arcam ak ge re k iyor. Ve e l
de e ttiğ iniz
s onuçl
arın de vam e de bil
m e s i h e r zam an
garantil
i ol
m uyor, çünk ü s is te m k apal
ı k aynak
14
k odl
u ve bir ticari firm aya bağ ım l
ı! Göre re k ve
de ne ye re k k urduğ um uz Linux s unucu
s e rvis l
e rinde k ıs a vade de yoğ un e m e k
h arcas ak bil
e ol
uşturduğ um uz yapının s ağ l
am
ve güve nl
i ol
m as ı h e r zam an içim izin rah at
ol
m as ını s ağ l
ıyor. Bunun dışında k ul
l
andığ ım ız
s on k ul
l
anıcı uygul
am al
arının ve h izm e tl
e rinin
işl
e tim s is te m i bağ ım s ız ol
m as ı ge re k tiğ ine
inanıyoruz. Z ira, k ul
l
anıcıl
arım ızın bugün ve
ge l
e ce k te fark l
ı işl
e tim s is te m l
e rinde
çal
ışm al
arı m utl
ak a ol
acak tır. Bunu te k bir
işl
e tim s is te m ine indirge m e ye çal
ışm ak pe k
m üm k ün de ğ il
. Bu ne de nl
e firm a ge ne l
inde
k ul
l
anıl
an uygul
am al
arın, yazıl
ım l
arın ve şirk e t
çal
ışm al
arının özgür yazıl
ım l
arda çal
ışıyor
ol
m as ı bizim m al
iye tl
e rim izi azal
tm ak l
a
k al
m ayacak , işl
e tim s is te m i s e çm e
özgürl
üğ üm üzü, ve rim l
il
iğ im izi ve orta-uzun
vade de başarım ızı da arttıracak tır diye
düşünüyoruz.
Soru : Son ol
arak , Linux k ul
l
anm ayı düşüne n
diğ e r k urum l
ar için öne ril
e riniz ol
ur m u?
Yanıt : Önce l
ik l
e k üçük ya da büyük h e rh angi
bir firm anın ya da k urul
uşun Linux ve açık
k aynak k odl
u uygul
am al
arı k e ndi bünye s inde
k ul
l
anabil
m e s i için iyi düşünül
m üş bir yol
h aritas ına ih tiyacı ol
acak tır. Erk e n ya da ge ç
atıl
acak adım l
ar, yarardan çok zarar ve re bil
ir.
başarı öyküleri
Ge çiş s üre cinde önce e n k ol
ay ol
an s unucu
uygul
am al
arını k ul
l
anm al
arını, dah a s onra
işl
e tim s is te m i bağ ım s ız uygul
am al
arı
yaygınl
aştırm al
arını ve e n s onunda da
ge re k e n ye rl
e rde m as aüs tü işl
e tim
s is te m l
e rini de ğ iştirm e l
e rini öne ririm . Bunl
arı
yapark e n 3 öne m l
i e tk e n vardır. Bil
gi İşl
em
birim l
e ri, Ü s t Yöne tim ve s on k ul
l
anıcıl
ar: Bil
gi
İşl
e m birim l
e ri bunl
arı yapabil
e ce k bil
gi ve
be ce riye s ah ip ol
m al
ı ya da bu k onul
arda
de s te k al
abil
mel
i. Ü s t Yöne tim , başından
s onuna k adar s üre ce de s te k ol
m al
ı ve
s ah ipl
e nm e l
i. Son k ul
l
anıcıl
ar da de ğ işim e ve
ye nil
ik l
e re h azır ol
m al
arı k onus unda
bil
inçl
e ndiril
mel
i ve e ğ itil
mel
i. Biz KAREL
ol
arak bu k onuda e pe yce yolal
dık , am a dah a
bitirm e dik . Ü s t Yöne tim 'in de de s te ğ i il
e
başarıl
ı çal
ışm al
ar yaptık ve yapm aya da
de vam e diyoruz. Tüm s is te m l
e rim izin Linux ve
Açık Kaynak k odl
u yapıda çal
ışm as ı k ıs a ve
orta vade de tam am e n m üm k ün ol
m ayabil
ir,
am a k azandığ ım ız ye ni ye te ne k l
e r, be ce ril
er
ve s e çe ne k çe şitl
il
iğ i bize dah a s ağ l
am
s is te m l
e r üze rinde dah a ve rim l
i çal
ışm a
ol
anak l
arı ve re ce k diye düşünüyoruz.
Çocuk l
ara Bil
gis ayar
Proje s i
Çocuk l
ar için b ir m il
yon b il
gis ayarı ye nide n
k ul
l
anıyoruz.
w w w . co cu k l
a ra b i l
g i s a y a r. com
16
penguence
D e rl
e ye n : İzl
e m Gözük e l
eş
Bu bağ l
am da, ye ni bir GPL'i ate şl
e ye n birincil
ne de nl
e r te k nol
ojik de ğ işim de n de ğ il
,
h uk uk s alde ğ işim l
e rde n k aynak l
andı. Bu
de ğ işim l
e rde n il
k i yazıl
ım pate ntl
e ri al
anında
yaşandı. Yazıl
ım pate ntl
e ri özgür yazıl
ım
proje l
e rini te h dit e ttiğ i gibi s ah ipl
i yazıl
ım l
arı
da te h dit e diyor. Yazıl
ım pate ntl
e rine göre ,
h e rh angi bir program , pate nt h ak k ına s ah ip
ol
m ak tan başk a bir öze l
l
iğ i ol
m ayan biri
tarafından çok rah at ortadan k al
dırıl
abil
ir.
GNU (GPL) Ge ne lKam u Lis ans ı, 15 yıl
da
be k l
e ntil
e rin çok öte s inde bir başarı e l
de e tti.
D ünya ge ne l
inde k ul
l
anıcıl
ar/ge l
iştiricil
er
aras ında bir güve n ve işbirl
iğ i ortam ı yarattı.
Te m e lil
k e , k ul
l
anıcıl
arın h ak k ına s aygı
duym ak , yazıl
ım al
anının da dışına taştı;
yaratıcı ve bil
im s e lgirişim l
e rde de
k ul
l
anıl
m aya başl
andı.
As l
ında GPLyazarl
arı 19 9 1 yıl
ında pate ntl
e rin
yolaçabil
e ce ğ i s orunl
arın fark ında ol
an az
s ayıdak i ins anl
ar aras ındaydı. O yıl
l
arda
probl
e m s ade ce bir ül
k e yl
e , ABD il
e , s ınırl
ı
görünüyordu. Ancak birçok ül
k e fark l
ı
boyutl
arda da ol
s a ABD 'nin yazıl
ım ın
pate ntl
e nm e s i k onus undak i yöne rge l
e rini
GPL'in Ye ni Ve rs iyonunda
D e ğ işe nl
er
GPL'in başarıs ının ardında yatan, yal
nız ya da
birl
ik te çal
ışan k ul
l
anıcıl
arın üre tm e
özgürl
üğ ünü güve nce al
tına al
m as ıydı. Ancak
de ğ işe n te k nol
ojik ve h uk uk s alk oşul
l
ar bazı
düze l
tm e l
e ri ve ye nil
emel
e ri ge re k l
i k ıl
dı. İşte ,
GPLv3 s üre ci bu k aygıl
arl
a başl
atıl
dı. GPLv3
h e rk e s in k atıl
ım ına açık bir s üre ç ol
arak
şe k il
l
e ndi. Süre cin ge l
işim i ve GPLv3 h ak k ında
ayrıntıl
ı bir bil
giye Özgür Yazıl
ım Vak fı'nın( Fre e
Softw are Foundation-FSF) w e b s ite s inde n
ul
aşabil
irs iniz [1]. Bu yazıda is e GPLv2 ve
GPLv3 aras ındak i te m e layrım l
ara de ğ inil
e ce k
ve GPLv3'te k i tartışm al
ı nok tal
ar (Linus
Torval
ds 'ın ye ni GPLve rs iyonuna itirazı gibi)
başk a bir yazıya e rte l
e ne ce k .
Yazıl
ım Pate ntl
e ri
Bil
gis ayar te k nol
ojis i 19 9 1'de n be ri h ızl
a
de ğ işiyor ol
s a da GPL'in ye nide n
tas arl
anm as ının ark as ındak i birincilne de n bu
de ğ il
di. Son 15 yıl
dak i te k nol
ojik ge l
işm e l
er
k ul
l
anıcıl
ara ye ni özgürl
ük l
e r s unark e n ye ni
te h ditl
e rin de k apıs ını aral
adı. GPL'in ana
am acının k ul
l
anıcıl
arın özgürl
üğ ünün
s üre k l
il
iğ ini s ağ l
am ak ol
duğ unu, şu ya da bu
te k nol
ojide n bağ ım s ız ol
duğ unu düşünürs e k ,
GPL'in ye nide n tas arl
anm as ını ge re k tire ce k
k ök l
ü bir te k nol
ojik de ğ işik l
ik yaşanm adı.
GPLyazarl
arı 19 9 1 yıl
ında
pate ntl
e rin yolaçab il
e ce ğ i
s orunl
arın fark ında ol
an az
s ayıdak i ins anl
ar
aras ındaydı.
izl
e di. D ol
ayıs ıyl
a pate nt te h didi ve
adal
e ts izl
ik gide re k büyüm e ye başl
adı.
GPLv2'de pate ntl
e re yöne l
ik bir m adde de
vardı ve o günl
e rde pate nt te h l
ik e s ine k arşı
te k dayanak nok tas ıydı. Fak at gide re k
yoğ unl
aşan pate nt tartışm al
arı GPL'i pate ntl
er
k arşıs ında ye te rs iz durum a ge tirdi.
D ol
ayıs ıyl
a, GPLv3'ün odak l
andığ ı e n öne m l
i
nok ta pate ntl
e r. GPLv3, bir çal
ışm adak i pate nt
h ak l
arının l
is ans s ah ibi tarafından bağ ışına
ol
anak ve riyor. Ayrıca l
is ans s ah ibinin bu
bağ ışından vazge çm e s i ve türe til
m iş
çal
ışm al
arda pate nt h ak k ı tal
e p e tm e s ine k arşı
da önl
eml
e r al
m aya çal
ışıl
ıyor. Ancak l
is ans
s ah ibi, pate ntin k ul
l
anım ına dair be l
irl
i
s ınırl
am al
ar ge tire bil
iyor.
17
Ek Lis ans H ük üm l
e ri
GPLv3'e göre l
is ans s ah ibi GPL'e e k yas ak
h ük üm l
e r ge tire bil
ir. Ancak bu e k h ük üm l
e rde
GPL'in ge ne l
i il
e uyum l
ul
uk te m e lşart. Ayrıca
l
is ans s ah ibi (yine GPLil
e çe l
işm e m e k
k aydıyl
a) k ul
l
anıcıl
ara e k s e çe ne k l
e r s unabil
ir.
Ul
us l
araras ı Uygul
am a
GPLv3'te l
is ans ın ul
us l
araras ı
uygul
anabil
irl
iğ ine dair ye ni düze nl
emel
er
yapıl
ıyor.
Sayıs alH ak (s ızl
ık )l
ar Yöne tim i
Pate ntl
e r dışında GPLv3'ün il
gil
e ndiğ i bir diğ e r
h us us is e Sayıs alH ak (s ızl
ık )l
ar Yöne tim i
(D igitalRigh ts /Re s trictions M anage m e nt –
D RM ). FSF'ye göre D RM , k ul
l
anıcı h ak l
arına
tam am e n ayk ırı. Ancak FSF, D RM 'e k arşı
yapabil
e ce k l
e rinin s ınırl
ı ol
duğ unun da
fark ında. D RM h ak k ındak i böl
üm FSF'nin
k aygıl
arı ve al
dığ ı önl
eml
e rl
e il
gil
i;öze l
l
ik l
e
GPL'l
i program l
arın D RM te k nol
ojis i
k aps am ında k ul
l
anım ına k arşı (k opyal
am a
k orum a te k nol
ojil
e rinde n dah a ge l
işm iş
k orum a te k nol
ojil
e rine k adar.). Ye ni l
is ans , il
gil
i
yazıl
ım l
a te s l
im e dil
e n k aynak k odunun,
şifre l
e m e , şifre çözm e ve ye tk il
e ndirm e il
e
il
gil
i k aynak k odl
arının da ve ril
m e s ini ge re k l
i
k ıl
ıyor.
Türe til
m iş Çal
ışm al
ar
GPLv3 türe til
m iş program l
ar h ak k ında da ye ni
düze nl
emel
e r/açık l
ık l
ar ge tiriyor.
Lis ans Uyum l
ul
uğ u
GPL'in yanında çok s ayıda açık k aynak k od
l
is ans ı m e vcut. GPL'in ye ni ve rs iyonu, GPL'in
bu l
is ans l
arl
a il
işk is i ve uyum una dair
açık l
am al
ar içe riyor. As l
ında GPLv2'de bu
k onuyl
a il
gil
i h us us l
ar içe riyordu. Fak at GPLv3
l
is ans l
arın birl
ik te k ul
l
anabil
irl
iğ ine dair ye ni
açıl
ım l
ar ge tiriyor.
D ağ ıtım l
ar
GPLv3'te , dağ ıtım a yöne l
ik ye ni açık l
ık l
ar ve
de ğ işik l
ik l
e r de m e vcut.
Sonuç
Yuk arıdak i bil
gil
e r, GPLv2 ve GPLv3 aras ındak i
te m e lfark l
ıl
ık l
ar. Yazının başından da
be l
irtil
diğ i gibi GPLv3 s üre ci h e rk e s in
k atıl
ım ına açık bir çal
ışm a. Ye ni l
is ans ın
ol
uşturul
m as ı am acıyl
a fark l
ı k urul
l
ar
ol
uşturul
m uş. Uus l
araras ı k onul
ardak i
s ınırl
am al
arda ol
duğ u gibi bazı böl
üm l
e rde
boşl
uk l
ar var ve fark l
ı görüşl
e re açık .
O cak ayında il
k tas l
ağ ı yayınl
anan GPLv3'ün
nas ılol
uşturul
acağ ını önüm üzde k i günl
e rde
göre ce ğ iz. FSF s ite s inde be l
irtil
e n tak vim e
göre s üre ç aşağ ıdak i şe k il
de pl
anl
anıyor:
H aziran, 2006: ik inci tartışm a tas l
ağ ı
Eyl
ül
, 2006: GPLv3'ün ol
as ı e n e rk e n yayım ı
Ek im , 2006: O l
as ı üçüncü tartışm a tas l
ağ ı
M art, 2007: GPLv3'ün yayım ı için e n ge ç tarih
Re fe rans l
ar:
[1]h ttp://gpl
v3.fs f.org/
18
penguence
güvenilir bilişim
Güve nil
ir Bil
işim (Trus te d
Com puting) ve Linux
Bora Güngöre n
güve ne bil
irs iniz?Ya da s ize gös te ril
e n bir
k im l
ik be l
ge s inin s ah te ol
m adığ ı ne k adar
güve nil
irdir?Bu durum da bu k onul
arda e k bir
güve nce ve re n ve k e ndis inin güve nil
irl
iğ i
s orgul
anm ayan bir k işiye ge re k duyarız. Bu
k işi, günde l
ik yaşam ım ızda “de vl
e t”
k avram ıdır. Te k nik açıdan bak ars ak , h e r
k oşul
da güve nil
e n bu k işiye “güve nin k ök e ni”
(root of trus t) adı ve ril
ir.
Bil
işim İçin Güve n K avram ı
“Güve n” (trus t) s özcüğ ü bir çok anl
am a ge l
en
ve bu anl
am l
arı ge ne l
de e s ne k ol
arak
k ul
l
andığ ım ız s özcük l
e rde n biris i. Güve nil
ir
bil
işim de güve n il
işk il
e rinin s ağ l
anm as ı
üze rine k urgul
anan ye ni ve çok öne m l
i bir
k avram ol
arak önüm üzde k i birk aç yıl
içe ris inde çok s ık duyacağ ım ız bir şe y.
Sözcüğ ün doğ ru k ul
l
anım ını s ağ l
am ak için
ge rçe k yaşam dan bir örne k ve rm e k doğ ru
ol
abil
ir. Re s m i bir k urum da, k e ndinizl
e il
gil
i bir
başvuru yaptığ ınız zam an k im l
iğ inizi
is patl
am anızı is te ye bil
irl
e r. Bu is pat için re s m i
bir k urum tarafından onayl
anan bir k im l
ik
be l
ge nizi, örne ğ in e h l
iye tinizi görm e k
is te ye bil
irl
e r. Burada s ize güve ne m e dik l
e ri
için, s izin k im l
iğ inizi k anıtl
ayan üçüncü bir
şe ye , yani k im l
iğ e güve nil
iyor. As l
ında o
k urum l
a s üre k l
i iş il
işk iniz ol
s a, gün aşırı gidip
ge l
s e niz, s ize güve ne bil
irl
e r.
Uzun l
afın k ıs as ı, üçüncü bir şah ıs l
a ol
an
“güve n il
işk iniz” (trus t re l
ations h ip) üç türl
ü
ol
ur. Ya ona güve nirs iniz, ya ona
güve ne m e s e niz bil
e , güve ne ce ğ iniz bir ye r
ona güve niyordur, ya da h içbir şe k il
de
güve ne m e zs iniz. As l
ına bak ars anız, tüm
ticare t s is te m i bu üçl
ü güve n m ode l
i üze rine
k urul
udur. Aracı k urul
uşl
ar, note rl
e r, bank al
ar,
finans k urul
uşl
arı, s igorta s is te m i h e p güve n
duyam adığ ım ız üçüncü k işil
e rl
e ol
an
il
işk il
e rim izi k urm am ıza yardım cı ol
ur.
Ancak bu k urul
uşl
arın k e ndil
e rine
duyduğ um uz güve nin de s orgul
anm as ı s öz
k onus u ol
abil
ir. Örne ğ in bank al
ara ne k adar
Bil
işim s e k törü gide re k artan ve s aydam l
aşan
k ul
l
anım ı il
e yaşam ım ızdak i e n te m e l
ge re k s inim l
e rim izi k arşıl
am am ızda yardım cı
ol
m aya başl
am ış durum da.
Bu görünm e z s is te m l
e rin al
t yapıl
arı te k ve
de v s is te m l
e rde n gide re k k arm aşık
birl
ik te l
ik l
e re doğ ru il
e rl
e m e k te dir. Kişis e l
bil
gis ayarl
arın donanım l
arı binl
e rce üre tici,
tipik bir k urum s alyazıl
ım is e onl
arca üre tici
tarafından ortaya k onan bil
e şe nl
e rde n ol
uşur.
Bil
işim s e k törü gide re k artan ve
s aydam l
aşan k ul
l
anım ı il
e
yaşam ım ızdak i e n te m e l
ge re k s inim l
e rim izi
k arşıl
am am ızda yardım cı ol
m aya
başl
am ış durum da.
Bil
e şe nl
e rin aras ında il
e tişim k urul
m as ı
işl
e vs e l
l
iğ in s ağ l
anm as ı için zorunl
udur. Bu
ne de nl
e bütün s is te m e güve ne bil
m e m iz için
as l
ında s is te m in içinde ge re k l
i güve n
il
işk il
e rinin s ağ l
anm as ı ge re k ir. M ate m atik l
e
il
gis i ol
an ok uyucul
arın bu tür bir il
işk inin
yönl
e ri ol
an bir çizge (dire cte d graph ) ol
arak
ifade e dil
e bil
e ce ğ ini zate n tah m in e de ce k tir.
Eğ e r s is te m de k i h e r bil
e şe nin il
e tişim de
ol
duğ u tüm bil
e şe nl
e re güve nm e s i için bir yol
bul
abil
irs e k s is te m in bütününe güve ne bil
iriz.
Bu doğ rul
am anın yapıl
m as ı k e ndi başına
öne m l
i bir tas arım s orunudur. Bizim güve nil
ir
Bil
işim (Trus te d Com puting, k ıs aca TC)
de diğ im iz şe y de as l
ında bu doğ rul
am a s orunu
için ge tiril
e n bir çözüm yak l
aşım ından
ibare ttir. Başk a yak l
aşım l
ar da ol
abil
ir. Ve ya
19
ins anl
arın bu yak l
aşım dan anl
adık l
arı, bu
yak l
aşım ı uygul
am a pl
anl
arı, bu pl
anl
ar
içinde k i te k nik de tayl
ar fark l
ı ol
abil
ir.
Güve ni Ne l
e r Ol
uşturur
Bir bil
e şe nin diğ e rine güve ne bil
m e s i için dört
te m e lk oşul
un s ağ l
anm as ı ge re k ir. Ş im di bu
dört k oşul
u k ıs aca ince l
e ye l
im .
Bunl
arın birincis i k arşıl
ık l
ı il
e tişim de ve ya
s ak l
anan bil
gil
e rde gizl
il
iğ in (confide ntial
ity)
s ağ l
anm as ıdır. Gizl
il
ik il
e k as te ttiğ im iz şe y,
üçüncü k işil
e r bil
giye e rişs e bil
e ondan bir
anl
am çık arm al
arının im k ans ız ol
m as ıdır.
Ve ril
e rin şifre l
e nm e s i bunun için e n te m e l
ge re k s inim dir. İnte rne t bank acıl
ığ ında
k ul
l
andığ ım ız, e -pos tal
arım ızı PO P is te m cim ize
çe k e rk e n öne ril
e n SSL, TLS gibi te k nol
ojil
er
gizl
il
iğ in s ağ l
anm as ı için ge l
iştiril
m iştir.
Gizl
il
ik te k başına faydal
ı ol
s a da yanında
başk a bir şe y dah a is te r. Bütünl
üğ ün
(inte grity) s ağ l
anm as ı, k ıs aca bir şe yi
“bırak tığ ınız gibi bul
m anız” anl
am ına ge l
ir.
Ü çüncü k işil
e rin s ize ait bil
gil
e ri s ak l
andık l
arı
ye rde e l
e ge çirip de ğ iştirm e diğ inde n e m in
ol
urs anız, s ak l
am a ortam ına güve ne bil
irs iniz.
Aynı pre ns ibi il
e tişim e uygul
ars anız, bu s e fe r
de gide n ve ge l
e n bil
ginin araya gire n üçüncü
k işil
e rce tah rifata uğ ram adığ ından e m in
ol
urs unuz. Ge rçe k dünyada k arşıl
aştığ ım ız
“k apal
ı zarf” uygul
am as ı (zarfın k apatıl
dık tan
s onra m üh ürl
e nm e s i) as l
ında bütünl
üğ ün
s ağ l
anm as ından ibare ttir.
Güve nin üçüncü k oşul
u, bul
unurl
uk
(avail
abil
ity) ol
arak adl
andırıl
ır. Bir bil
e şe n
ge re k duyduğ unuz zam an s ize ge re k e n
h izm e ti s ağ l
ayam azs a ona güve ne m e zs iniz.
Bul
unurl
uğ un bir şe k il
de garantil
e nm e s i
ge re k ir. Bu garanti k oşul
s uz ol
m ak zorunda
de ğ il
dir;bazı k oşul
l
arl
a birl
ik te de ge l
e bil
ir.
Te l
e k om ünik as yon s e k töründe k ul
l
anıl
an
“h izm e t nite l
iğ i” (QoS) s özl
e şm e l
e ri as l
ında
güve nin ol
uşm as ı için bul
unurl
uğ u tanım l
ar.
Güve nin s on k oşul
u, k urtarıl
abil
irl
ik
(re cove rabil
ity) ol
arak adl
andırıl
ır. O l
ağ anüs tü
durum l
arda, örne ğ in fe l
ak e t anında,
bir bil
e şe nin k urtarıl
m as ı
ge re k e bil
ir. Bunun yapıl
m as ı için
m e k anizm al
arı bul
unm ayan bir
bil
e şe ne güve ne m e zs iniz.
Güve nil
ir Bil
işim , bil
gis ayar
s is te m l
e rinde k i h e r bir bil
e şe n için
bu dört k avram ın s ağ l
andığ ı bir
güve n m ode l
ini k urm ayı h e de fl
e r.
Üs t Üs te Yığ ıl
an Güve n M ode l
i
En te m e lve e n k ol
ay uygul
anan güve n
m ode l
i, tıpk ı bir zincir ya da üs t üs te yığ ıl
m ış
tabak l
ara be nze r. H e rk e s k e ndis inde n
önce k ine güve nir. Bu m ode l
in k e ndis inin
doğ rul
anm as ı ol
duk ça k ol
aydır. Yani s is te m in
m im aris inde k i h atal
arı ya da zayıfl
arı h e m e n
te s pit e de bil
irs iniz. Günüm üzde k i Güve nil
ir
Bil
işim m ode l
i de bu tür bir güve n m ode l
i il
e
çal
ışır. D ah a k arm aşık , örne ğ in dağ ıtık
m ode l
l
e r is e h al
a araştırm a k onus udur.
Bu m ode l
in çal
ışm as ı için bil
gis ayarın
açıl
ışından itibare n güve n il
işk il
e rinin
doğ rul
anm as ı ve doğ rul
am a yapıl
am ayan
ye rde s orunun bil
diril
m e s i, bir ol
as ıl
ık l
a da
s is te m in durdurul
m as ı ge re k ir. O zam an il
k
güve n il
işk is i ne ol
m al
ıdır ve bu il
işk iyi k im e
güve ne re k doğ rul
arız?
İl
k güve n il
işk im iz bil
gis ayarım ızdak i
donanım l
arın k e ndil
e rine güve nm e m izdir.
Çünk ü donanım l
arın içinde de be l
l
i yazıl
ım l
ar
bul
unur. Ayrıca ve ri s ak l
ayabil
e n ve ya ve ri
il
e te bil
e n tüm be nze ri donanım l
arın cas us l
uk
am acı il
e k ul
l
anıl
m as ı m üm k ündür. Bir s abit
dis k arızas ının bütün ve ril
e rinizi çal
m ak am acı
il
e tas arl
anan bir s al
dırı ol
m as ı dah i
m üm k ündür.
Bu güve n il
işk is ini s ağ l
ayabil
e ce k
m e k anizm anın bu donanım l
arı k ul
l
anm ayacak
biçim de çal
ışm as ı ge re k ir. Yani k e ndi içe ris inde
tam ve e k s ik s iz ol
m al
ıdır. Bu ne de nl
e bu
m e k anizm anın bir diğ e r donanım bil
e şe ni
içinde durm as ı pl
anl
anm ıştır. Bu ne de nl
e
donanım s algüve n k ök e ni (h ardw are root of
trus t) k ul
l
anm ak zorunda k al
ırız.
Bu donanım var ol
an işl
e m cinizin içine göm ül
ü
ol
abil
e ce ğ i gibi (Trans m e ta Crus oe , Inte l
LaGrande ve AM D Pacifica m im aril
e ri) ayrı bir
e nte gre (Infine on, Nationalve Atm e lörne k l
e ri)
de ol
abil
ir. Biz bu donanım a Trus te d Pl
atform
M odul
e (TPM ) adını ve riyoruz. Bu donanım ın
ne l
e r yapabil
e ce ğ inde n dah a
s onra bah s e de ce ğ iz.
D ah a s onra BIO S, İşl
e tim Sis te m i,
Se rvis l
e r ve Uygul
am a Yazıl
ım l
arı
ol
arak üs t üs te yığ ıl
an bir m ode l
k e ndil
iğ inde n tak ip e de r. H e r
bil
e şe n k e ndis inde n dah a al
ttak i
bil
e şe nl
e rin doğ rul
anm ış ol
duğ unu
bil
diğ i için onl
ara güve nir.
20
D onanım s alGüve n K ök e ni ve TCPA' in
K urul
uşu
Bu tür bir m e k anizm anın k urul
m as ı için
donanım ve yazıl
ım üre ticil
e rinin bir araya
ge l
m e s i ve s is te m in tas arım ını yapm al
arı
ge re k ir. Z am anl
a H P' de n Fujits u-Sie m e ns ' e
bil
gis ayar üre ticil
e ri, Inte l
, AM D , National
,
Infine on ve M otorol
a gibi e l
e k tronik bil
e şe n ve
m ik ro işl
e m ci üre ticil
e ri, Ch e ck point' te n RSA'
ya güve nl
ik şirk e tl
e ri, M icros oft gibi yazıl
ım
şirk e tl
e ri ve h atta Price W ate rH ous e Coope rs
gibi danışm anl
ık şirk e tl
e rinde n ol
uşan
k al
abal
ık bir örgütl
e nm e ol
uştu. Bu
örgütl
e nm e ye il
k başta Trus te d Com puting
Pl
atform Al
l
iance (TCPA) adı ve ril
di. Ş u anda
Trus te d Com puting Group (TCG) ol
arak
adl
andırıl
ıyor. Grubun aşağ ıdak i adre s te
bul
unan w e b s ite s ine gire re k firm al
ar
h ak k ında bil
gi e dine bil
irs iniz.
h ttps ://w w w .trus te dcom putinggroup.org/h om e /
Grup TCPA ol
arak yapıl
andırıl
dığ ı s ırada, bu
m e k anizm al
arın potans iye luygul
am al
arından
biris i ol
an s ayıs alh ak yöne tim i (D RM )
k onus unda M icros oft'un başını çe k tiğ i başk a
bir grup ABD ' de bazı yas al
arın ge çm e s i için
yoğ un çaba s arf e diyordu. Bu yas al
arın ins an
h ak l
arı açıs ından öne m l
i te pk il
e r çe k e re k
yas al
aştığ ını be l
irte l
im . M icros oft ve diğ e r
ortak l
arı, uygul
am anın k ol
ay ol
m as ı açıs ından
TC al
t yapıs ının s ağ l
adığ ı ol
anak l
ardan
yararl
anacak l
arını açık l
adıl
ar. Bu açık l
am a
onl
ar için s on de re ce s ıradan bir te k nik k arardı.
Ancak özgürl
ük h e de fl
e ye n grupl
ar öne m l
i bir
yanl
ış anl
am anın k urbanı ol
dul
ar. Kötü am açl
ı
k ul
l
anıl
abil
e ce k bir te k nol
ojide s uç te k nol
ojide
de ğ il
, onu k ötü am açl
ı k ul
l
ananl
arda ol
ur.
Ancak bas k ı grupl
arı te k nol
ojinin k e ndis ine
s al
dırdıl
ar. Birde nbire TCPA k ötü adam l
ar
k ul
übü ve Trus te d Com puting s özcük l
e ri k ötü
anl
am a s ah ip bir s özcük ol
du. Bu grupl
ardan
biris inin w e b s ite s ini aşağ ıdak i adre s te n
ince l
e ye bil
irs iniz.
h ttp://w w w .agains ttcpa.com /
H al
buk i Güve nil
ir Bil
işim m ode l
i, virüs ,
is te nm e ye n e -pos ta, s ol
ucan gibi ge ne l
güve nl
ik s orunl
arını çözm e k te n başl
ayarak ,
ge l
e ne k s e lyazıl
ım k ırm a te k nik l
e rini ol
anak s ız
h al
e ge tire ce k bir yapı s unm ak tadır. Ş im di bu
işin nas ılol
duğ unu ince l
e ye l
im .
Bir TPM Ne l
e r Yapab il
ir?
Güve nil
ir Bil
işim için k arşıl
ık l
ı doğ rul
am a
m e k anizm al
arı k riptografik te k nik l
e rl
e
s ağ l
anır. Bu te k nik l
e rin k e ndil
e rinin yazıl
ım ya
da donanım tabanl
ı ol
m as ı m üm k ündür. TPM ,
e n te m e lk riptografik işl
eml
e r için ge re k l
i
al
tyapıl
arı güve nil
ir biçim de s ağ l
ar.
Kripto al
goritm al
arı ge ne l
de ras tge l
e s ayıl
ara
dayanan m ate m atik s e lk uram l
ardan
doğ m uştur. Ancak norm alşartl
ar al
tında bir
bil
gis ayarın bir ras tge l
e s ayı üre tm e s i
m üm k ün de ğ il
dir. Ayrıca üre til
e n ras tge l
e
s ayının güve nl
i biçim de te s l
im e dil
m e s i de
m üm k ün de ğ il
dir. Yani biris i başk a bir ras tge l
e
s ayı s ah ibi ol
arak s izin ras tge l
e s ayınızı
tah m in e de bil
ir. Ancak TPM s ize güve nl
iğ i
s ağ l
anm ış bir ge rçe k ras tge l
e s ayı k aynağ ı
(true random num be r ge ne rator - TRNG) ve rir.
Bu yazıl
ım tabanl
ı k riptografik s is te m l
e rin h e m
pe rform ans ını h e m de güve nl
iğ inini ciddi
anl
am da artırır.
Bütünl
üğ ün k orunm as ı işl
e m i öze t (h as h )
al
goritm as ı k ul
l
anım ı il
e yapıl
ır. İnte rne t' te n
büyük dos yal
ar çe k tik te n s onra dos yanın
h atas ız çe k il
diğ ini k ontrole tm e k için
k ul
l
andığ ınız M D 5 ve SH A-1 topl
am l
arı as l
ında
bu öze t al
goritm al
arının s onuçl
arıdır. Bir TPM ,
bize bu al
goritm al
arın güve nil
ir donanım
uyarl
am al
arını s ağ l
ar. Böyl
e ce bu te k nik l
e ri
k ul
l
anan yazıl
ım l
ar h ızl
anır ve bu işl
e m in
k e ndis i güve nil
ir h al
e ge l
ir.
Bir çok TC al
t yapıs ı, s e rtifik al
arı ve açık
anah tar al
tyapıs ını (PKI) k ul
l
anır. Al
ıştığ ım ız
SSLbe nze ri güve nl
ik m e k anizm al
arı da bu
al
tyapıyı k ul
l
anm ak tadır. Bu al
tyapının
te m e l
inde bir çift anah tarın yaratıl
m as ı
yatm ak tadır. Bu anah tarl
arın düzgün ve
tah m in e dil
e m e z biçim de yaratıl
m as ı
öne m l
idir. Bil
gis ayarında bul
unan bir TPM , s on
de re ce güve nl
i biçim de , bize 2048 bit
uzunl
uğ una k adar s im e trik yada as im e trik
anah tarl
arı üre te bil
ir. Bu s aye de ge re k tiğ i
zam an s ade ce o işl
e m de k ul
l
anm ak yada
s ak l
am ak üze re anah tar üre te n çok çe şitl
i
yazıl
ım l
ar bu işl
e m e güve ne bil
ir.
D ik k at e tm işs e niz, bir TPM zate n var ol
an
güve nl
ik te k nik l
e rinin al
t yapıl
arını, Güve nil
ir
Bil
işim 'de k i tanım ı il
e güve ne bil
e ce ğ iniz bir
şe k il
de s unm ak tadır. Bu s aye de güve nl
ik
yazıl
ım l
arının be ce ril
e ri artacağ ı gibi aynı
zam anda “be n k ırıl
dım , artık bana
güve ne m e zs in” diye n yazıl
ım l
ar üre tm e k de
m üm k ün ol
acak tır.
21
Bütün bunl
arın te m e l
inde yazıl
ım
bil
e şe nl
e rinin k e ndi k im l
ik l
e rini s e rtifik al
arl
a
ve açık anah tar al
tyapıs ı il
e k anıtl
am as ı
yatacak tır. Bu s is te m in öne m l
i bir ih tiyacı bir
anah tar de pos udur. Bir TPM aynı zam anda
k üçük bir güve nil
ir anah tar de pos u da s ağ l
ar.
Bazı tür anah tarl
ar as l
a TPM ' de n dışarı
çık m az. Anah tarl
arl
a yapıl
acak işl
e m TPM ' in
içe ris inde ge rçe k l
e şir.
Pe k i TPM ' in k e ndis i nas ılgüve nl
ik te ol
acak tır?
TPM e nte gre l
e ri as k e ri e nte gre l
e rde
gördüğ üm üz üre tim s üre cine ve tas arım l
ara
be nze r biçim de üre til
ir. Yani TPM e nte gre s ini
fizik s e lol
arak k urcal
am aya k al
k ars anız
k e ndis ini im h a e de bil
ir. Bu s ırada içe ris inde
s ak l
adığ ı öne m l
i bil
gil
e ri (örne ğ in anah tarl
arı)
da s tandartl
ara uygun biçim de im h a e de r.
Buna k urcal
am aya k arşı güve nl
i (tam pe r
proof) ol
m ak adını ve riyoruz.
Bu s aye de bir bil
gis ayarı çal
an bir s al
dırgan
TPM ' i öze lbir cih aza bağ l
ayarak k ırm ayı
de ne s e dah i başarıs ız ol
ur. Bu işi yapabil
s e ydi,
TPM ' i k ırabil
diğ i için tüm güve n
m e k anizm as ının s ah ibi ol
urdu.
Güve nil
ir Bir İşl
e tim Sis te m i (Trus te d O S)
D onanım pl
atform unu güve nil
ir k ıl
dık tan
s onrak i h e de fim izi BIO S' u güve nl
i k ıl
m ak tır.
BIO S göre ce l
i ol
arak durağ an bir yapıda
ol
acağ ı için bu işin k ol
ayca yapıl
acağ ını
öngörürs e k bir s onrak i bas am ağ a çık m am ız
ge re k m e k te dir. Yani işl
e tim s is te m inin
k e ndis inin güve nil
ir ol
m as ı ge re k ir.
Güve nil
ir işl
e tim s is te m inin ge ri
k al
an öze l
l
ik l
e ri işl
e tim s is te m inin
göre vi ol
an k aynak yöne tim inin
de ğ işik yönl
e rinin güve nil
ir
k ıl
ınm as ıdır.
İşl
e tim s is te m inin güve nil
ir ol
m as ı için be l
l
i
başl
ı işl
e vs e l
l
ik l
e rinin güve nil
ir ol
m as ı ge re k l
i.
Bunl
arın e n be l
irgin ol
anı işl
e tim s is te m inin
güve nil
ir biçim de başl
atıl
m as ı (trus te d
booting) öze l
l
iğ idir. İşl
e tim s is te m i yük l
e nirk e n
k e ndis inin bütünl
üğ ünün k orunm uş ol
duğ unu
M D 5 yada be nze ri bir öze t te k niğ i il
e
doğ rul
am al
ıdır. Bu doğ rul
am a ge çil
m e zs e ,
işl
e tim s is te m i yük l
e nm e ye ce k tir.
Ancak bir işl
e tim s is te m i s üre k l
i ol
arak
günce l
l
emel
e r ve yam al
arl
a de ğ işik l
iğ e
uğ rayacağ ı için güve nil
ir başl
atm a o k adar da
k ol
ay k azanıl
an bir be ce ri ol
m az. İşl
e tim
s is te m inin k e ndi durum unu yam al
arl
a birl
ik te
de ğ e rl
e ndirm e s i ge re k ir. D ah a önce de n
güve nil
ir ol
an işl
e tim s is te m inin üze rine
ekl
e ne n yam ayl
a birl
ik te güve nil
ir s ayıl
m as ı
için yam anın k aynağ ının güve nil
ir ol
m as ı
ge re k ir. Bu da yine k riptografik te k nik l
e rl
e
k im l
ik doğ rul
am a ge re k tirm e k te dir. Yam a
indirdiğ iniz h e r ye rin ve h e r yam anın biril
e ri
tarafından s ayıs alim zal
arl
a donatıl
m as ı
ge re k tiğ ini düşünün.
El
be tte bu tür be ce ril
e rin işl
e tim s is te m ine
nas ıle k l
e ne ce ğ i işl
e tim s is te m inin tas arım ına
da ol
duk ça bağ ım l
ıdır. Be l
l
i oranda m odül
e r bir
yapıs ı ol
an bir işl
e tim s is te m i göre ce l
i ol
arak
dah a k ol
ay güve nil
ir h al
e ge tiril
e bil
ir.
Güve nil
ir işl
e tim s is te m inin ge ri k al
an
öze l
l
ik l
e ri işl
e tim s is te m inin göre vi ol
an
k aynak yöne tim inin de ğ işik yönl
e rinin
güve nil
ir k ıl
ınm as ıdır.
Örne ğ in uygul
am anız bil
gis ayarınızdak i fizik s e l
be l
l
e k te n dah a çoğ unu k ul
l
anır çünk ü işl
e tim
s is te m i dis k inizde s ayfa dos yas ı (page fil
e ) adı
ve ril
e n bir dos yayı be l
l
e k gibi k ul
l
anır. Ve ril
er
bu dos ya il
e be l
l
e k aras ında gide r ge l
ir. Bu
işl
e m e s ayfaya girm e k /çık m ak adı ve ril
ir. Pe k i
bu dos yaya h e rk e s ok uyup yazabil
ir m i?Ya da
bir uygul
am anın ve ril
e rinin s ayfa dos yas ında
ne re de ol
duğ unu bul
abil
ir m iyiz?Bul
acak
ol
urs ak o ve ril
e ri ok uyup bil
gi al
m aya
h ak k ım ız ol
m al
ı m ıdır?Güve nil
ir bir işl
e tim
s is te m inde bu dos ya k orunur. En azından
içe riğ inin de ğ işm e diğ inde n e m in ol
m am ız için
bütünl
ük de ne tim i yapıl
ır, be l
k i de dos ya,
içe riğ inin ok unm as ını e nge l
l
e m e k için şifre l
i
s ak l
anm al
ıdır.
Be nze ri bir güve nil
irl
ik ge re k s inim i de ik i
uygul
am anın il
e tişim k urm as ında ortaya çık ar.
Uygul
am al
ar k arşıl
ık l
ı güve n duym ak zorunda
de ğ il
dir. Bu ne de nl
e işl
e tim s is te m inin bu
uygul
am al
arın güve nil
ir ol
up ol
m adık l
arı
k onus unda garanti ve rm e s i ge re k ir. Ayrıca
uygul
am al
ar aras ındak i il
e tişim in de güve nl
iğ e
al
ınm as ı ve k riptografik ol
arak yürüm e s i
ge re k ir. Bütün bunl
ar çok yoğ un bir açık
anah tar (publ
ic k e y) k ul
l
anım ı de m e k tir. Bu da
işl
e tim s is te m inin k e ndis ine ait ye re lbir
s e rtifik a otorite s inin (l
ocalce rtificate auth ority
–l
ocalCA) bul
unm as ı de m e k tir.
Buna e k ol
arak h e r bir uygul
am a k e ndis ine ait
ol
an be l
l
e k ve be nze ri k aynak l
arın s ade ce
k e ndis i tarafından k ul
l
anıl
acağ ından e m in
22
ol
m al
ıdır. Bu da işl
e tim s is te m inin h e r bir
uygul
am ayı güve nl
i bir al
anda (s e cure
com partm e nt) çal
ıştırm as ı de m e k tir. Ancak
bunu çok göre vl
il
ik (m ul
ti tas k ing) il
e
k arıştırm am ak ge re k ir. Çok göre vl
il
ik aynı
anda birde n fazl
a uygul
am a için birde n fazl
a
s üre ç uzayı açıl
m as ına ol
anak ve rir ancak bir
uygul
am anın bir diğ e rinin al
anına e rişm e s i için
düşük s e viye yol
l
arı da açık bırak ır. Güve nl
i
al
an m e k anizm as ında is e al
an k riptografik
ol
arak k orunur.
Güve nil
ir işl
e tim s is te m inin ayrıca grafik
k ul
l
anıcı arabirim (GUI) anl
am ında güve nl
i
ol
m as ı ge re k ir. Bugün İnte rne t bank acıl
ığ ının
k ork ul
u rüyas ı ol
an ve k l
avye de yazdığ ınız
k arak te rl
e ri k ayde de n “k e yl
ogge r”
program l
arının e nge l
l
e nm e s i için grafik
k ul
l
anıcı arabirim ini ol
uşturan bil
e şe nl
e rin
(düğ m e l
e r, araç çubuk l
arı, vs .) dah i güve nil
ir
biçim de çal
ışm as ı ge re k ir.
Gördüğ ünüz gibi güve nil
ir bir işl
e tim
s is te m inin öze l
l
ik l
e rinin s ade ce k üçük bir al
t
k üm e s i bil
e s on de re ce zor uygul
am a
proje l
e rini ge tirm e k te dir.
M icros oft'un Güve nil
ir Bil
işim Vizyonu
M icros oft bir TCPA üye s i ol
arak k e ndi
vizyonunu be l
l
i başl
ı güve nil
ir işl
e tim s is te m i
öze l
l
ik l
e ri ve s ayıs alh ak yöne tim i üze rine
k urm uştur. Önce Longh orn, s onra Vis ta ol
arak
adl
andırıl
an ancak bir türl
ü piyas aya
çık am ayan ye ni ne s ilişl
e tim s is te m l
e rinin bazı
te m e lgüve nil
ir işl
e tim s is te m i be ce ril
e rine
s ah ip ol
acağ ını be l
irtm e k te dirl
e r. Örne ğ in,
2007 yıl
ı içe ris inde Vis ta (ve ya be ta
s ürüm ünü) güve nil
ir yük l
e m e öze l
l
iğ ini
k azanacak tır. D ah a s onrak i (2009 -2010
yıl
l
arında çık acak ) işl
e tim s is te m l
e rinin is e
dah a çok öze l
l
ik de s te k l
e ye ce ğ ini tah m in
e de bil
iriz.
Bununl
a birl
ik te yak l
aşım l
arının te pk i
çe k m e s ine ne de n ol
an bir çok
s orunl
arı da bul
unm ak tadır.
Bunl
arın e n öne m l
is i, M icros oft'un
“güve nil
ir yam a” l
is te s ine e k
ol
arak k e ndis ine ait bir “güve nil
ir
yazıl
ım ” l
is te s i tutm ak
is te m e s idir. Bu işl
e tim s is te m inize
yük l
e ye ce ğ iniz yazıl
ım l
ar için
M icros oft'tan onay al
m anız
anl
am ına ge l
e bil
ir. El
be tte
k e ndinize ait “güve nil
ir yazıl
ım ”
l
is te s i ol
uşturm anız m üm k ündür
ancak k ul
l
anıcıl
arın
büyük çoğ unl
uğ unun bu te k nik be ce riye s ah ip
ol
m ayacağ ını düşünürs e k , bu girişim pratik te
M icros oft'un dünya yazıl
ım
s e k törünü yöne tm e s i anl
am ına ge l
e bil
ir.
M icros oft bir yazıl
ım şirk e tini “güve nl
i yazıl
ım ”
l
is te s ine başvuru s üre cinde oyal
ayarak ona
çok ciddi zam an k aybe ttire bil
ir, h atta h iç
k abule tm e ye re k şirk e ti pazardan s il
e bil
ir.
M icros oft' un ticari ge çm işinin k üçük yazıl
ım
şirk e tl
e rini yutarak büyüm e k üze rine k urul
u
ol
duğ unu düşünürs e k bu tür bir m e k anizm ayı
M icros oft'un işl
e tm e s i h ak l
ı şüph e l
er
uyandıracak tır.
Buna e k ol
arak açık k aynak k odl
u yazıl
ım l
arın
bu başvuruyu yapacak m ak am l
arı ol
m ayabil
ir.
Bir şah s ın yazdığ ı yazıl
ım için bu başvuruyu
tak ip e tm e s i çok zor ol
acak tır. Bu da açık
k aynak k odl
u yazıl
ım l
arın W indow s s ürüm l
e ri
üze rinde k ul
l
anım ını ciddi anl
am da zaafa
uğ ratacak tır.
Bununl
a birl
ik te piyas aya il
k çık acak ol
an
güve nil
ir işl
e tim s is te m inin ge l
işm iş öze l
l
ik l
e ri
ne de ni il
e pazara h ak im bir k onum a ge çe ce ğ i
de k e s indir. Pe k i M icros oft'un bu “il
k h am l
e”
(firs t m ove r) avantajını k azanm as ı ol
as ı m ıdır?
Be nim k işis e lgörüşüm bunun pe k de ol
as ı
ol
m adığ ı yönünde . M icros oft'un işl
e tim s is te m i
tas arım l
arı pe k çok çağ daş öze l
l
ik l
e r içe rm e k l
e
birl
ik te , öne m l
i m ik tarda k od yığ ını da e s k i
tas arım l
arından m iras al
ınm ıştır. Bu da işl
e tim
s is te m inin var ol
an yapıs ının güve nil
ir h al
e
ge tiril
m e s inde öne m l
i bir s orun çık arm ak ta.
Bunun e n iyi örne ğ ini çe k irde ğ in
s anal
l
aştırıl
m as ı (k e rne lvirtual
ization) il
e
s oyutl
anm as ı te k niğ inde n görüyoruz. Bu
te k nik te rim ne de m e k tir?Çe k irde ğ in bu
şe k il
de s oyutl
anm as ı işl
e tim s is te m inin de ğ işik
çe k irde k l
e rl
e çal
ışabil
m e s i, h atta aynı anda
birde n fazl
a çe k irde ğ in yük l
e ne bil
m e si
de m e k tir. H atta aynı anda çal
ışan bu
çe k irde k l
e re de ğ işik uygul
am al
arı
atayabil
irs iniz. Bir çe k irde ğ in s orun
yaşam as ı, örne ğ in k il
itl
e ne n bir uygul
am a
diğ e rini e tk il
e m e z. Bu s aye de oyunl
arınızı
ve iş uygul
am al
arınızı h iç k ork m adan aynı
anda çal
ıştırabil
irs iniz. H atta te oride aynı
anda h e m Linux h e m W indow s açık
ol
abil
ir.
M icros oft be l
irl
i te k nik te rcih l
e r ne de ni il
e
bir s üre dir bu te k niğ i uygul
am ak
is te m iyordu. Ancak s onradan güve nil
ir bir
işl
e tim s is te m i için bunun ge re k l
i
ol
duğ una ik na ol
du. Bu ne de nl
e
23
k aybe ttik l
e ri 3 yıl
a yak ın s üre de n s onra Linux
dünyas ında şu anda h azır ve çal
ışan bu
te k nol
ojiyi “ge l
iştirm e ye ” k arar ve rdil
e r.
Pe k i Linux?
Linux'un Güve nil
ir Bil
işim al
anında s on de re ce
öne m l
i avantajl
arı var. Örne ğ in XEN adındak i
çe k irde k s oyutl
am a m e k anizm as ı, Fe dora Core
4 ve Sus e 10.0 il
e birl
ik te ge l
m e k te . Kurul
um
s ıras ında XEN k urm ak is te diğ inizi be l
irtirs e niz,
çe k irde ğ iniz il
e diğ e r bil
e şe nl
e rin aras ında
XEN adındak i s oyutl
am a k atm anı ye r al
ıyor.
Ş im dil
ik yöne til
m e s i biraz k arışık ol
s a da
çal
ışan ve s oruns uz çal
ıştığ ını bil
diğ im iz bir
te k nol
ojinin ol
m as ı bize güve n ve rm e k te dir.
Linux'un işl
e tim s is te m i tas arım ının bir çok
özgür yazıl
ım da ol
duğ u gibi s on de re ce
m odül
e r ol
m as ı da bu al
andak i te k nik
s orunl
arı te k ve büyük bir s orun ye rine çok
s ayıda k üçük s orundan ol
uşan bir gruba
dönüştürm e k te dir.
Bununl
a birl
ik te Linux'ta Güve nil
ir Bil
işim
uygul
am as ının nas ılol
acağ ı öne m l
i birk aç
s oruna da s ah iptir. Bunl
arın il
k i TCPA ve
M icros oft'un D RM odak l
ı yak l
aşım l
arına k arşı
ol
uşan te pk inin Linux topl
um unda al
dığ ı
de s te k ne de ni il
e Linux'ta bu te k nik l
e rin
ol
m as ını “is te m e ye n” topl
um dur.
Örne ğ in GNU proje s ini başl
atan Rich ard
Stal
l
m an, bu öze l
l
ik l
e re s ah ip bir Linux'un GPL
s ayıl
m ayacağ ını be l
irtm iştir. As l
ında GPL' in 3
num aral
ı ye ni s ürüm ü D RM yazıl
ım l
arının GPL
ol
am ayacağ ını açık ça be l
irtm e k te dir. Ancak
el
be tte GPL' in 2 num aral
ı e s k i s ürüm ünü
k ul
l
anm ak ta s ak ınca yok . Linux çe k irde ğ inin
ve Linux'un is im babas ı Linus Torval
ds is e ,
Güve nil
ir Bil
işim taraftarıdır ve ge re k irs e
çe k irde ğ e pate ntl
i k odl
arın bil
e girm e s ine izin
ve re ce ğ ini açık l
am ıştır. As l
ında pate nt
k onus unda s orun yok tur çünk ü IBM başta
ol
m ak üze re bir çok firm a, pate ntl
e ri için Linux
çe k irde ğ ine s ınırs ız ve k oşul
s uz l
is ans
ve rdik l
e rini açık l
am aya başl
am ıştır. Güve nil
ir
Bil
işim k onus undak i öne m l
i pate ntl
e r de bu
k aps am dadır.
Ş u an için önüm üze bak tığ ım ızda, çe k irde k
s anal
l
aştırıl
m as ının ne re de ys e
tam am l
anm as ının ardından ge l
e ce k ol
an şe y
Linux işl
e tim s is te m inin k ritik bil
e şe nl
e rinin ve
ardından te m e lbazı s e rvis l
e rin Güve nil
ir
Bil
işim al
tyapıl
arını k ul
l
anm as ı ol
acak tır.
Bu k onuda çok çe şitl
i ve biri birinde n bağ ım s ız
çal
ışm al
ar s ürm e k te dir.
Sus e , D e bian ve Ge ntoo dağ ıtım l
arının
güve nil
ir bire r s ürüm l
e ri için çal
ışm al
ar vardır.
Ayrıca IBM ve H P de bu s is te m l
e rin
k e ndil
e rinin s attığ ı ve zate n TPM bul
unduran
20 m il
yondan fazl
a k işis e lbil
gis ayarda ve
il
e ride s atacak l
arı diğ e r bil
gis ayarl
arda
çal
ışm as ı için öne m l
i çaba gös te rm e k te dir.
O pe n Trus te d Com puting Proje s i
Açık k aynak k odl
u bir Güve nil
ir Bil
işim
uyarl
am as ını h e de fl
e ye n proje l
e rde n biris i ve
be l
k i de e n büyüğ ü Avrupa Birl
iğ i tarafından
de s te k l
e ne n ve 2005 Kas ım ayı içinde
başl
ayan O pe n Trus te d Com puting proje s i. H P,
IBM , AM D ve TPM üre ticis i Infine on gibi öne m l
i
şirk e tl
e re e k ol
arak Sus e 'nin de ye r al
dığ ı
Linux'un işl
e tim s is te m i
tas arım ının bir çok özgür
yazıl
ım da ol
duğ u gibi s on de re ce
m odül
e r ol
m as ı da bu al
andak i
te k nik s orunl
arı te k ve büyük bir
s orun ye rine çok s ayıda k üçük
s orundan ol
uşan bir gruba
dönüştürm e k te dir.
proje nin içe ris inde Türk iye 'de n TÜ BİTAK UEKAE
ve Portak alTe k nol
oji bul
unuyor.
Proje nin am acı 2008 s onuna k adar açık
k aynak k odl
u bir Güve nil
ir (Trus te d) Linux'u
çık arm ak . Proje nin içe ris inde k i 23 ortağ ın h e r
birinin yapacak l
arı fark l
ı fark l
ı. Örne ğ in Java
güve nl
ik API' l
e rinin Güve nil
ir Bil
işim al
t
yapıs ını k ul
l
anacak şe k il
de ye nide n
yapıl
andırıl
m as ından, s ayıs alh ak yöne tim i için
dah a fark l
ı te k nik l
e rin h azırl
anm as ına k adar
bu yazıda s aym adığ ım ız ancak ge re k l
i ol
duğ u
tartışıl
m az bir çok bil
e şe n de üre til
e ce k .
Proje şu anda ge re k s inim be l
irl
e m e s üre cinde .
Linux üze rinde k i çok s ayıda de ğ işik bil
e şe nin
ortak k ul
l
anabil
e ce ğ i al
t yapıl
arın ol
acağ ını
öngörürs e k , bu ge re k s inim be l
irl
e m e s üre cinin
s on de re ce yoğ un bir çal
ışm a ol
duğ unu k abul
e tm e m iz ge re k l
i. Ge re k s inim be l
irl
eme
s üre cinin s onunda Güve nil
ir Linux için bir
s pe s ifik as yon yazıl
m ış ol
acak . D ah a s onra tüm
ortak l
ar bu s pe s ifik as yona uyarak k e ndi
k ıs ım l
arını ge l
iştirm e ye başl
ayacak .
24
Proje s ade ce yazıl
ım ge l
iştirm e ye odak l
ı de ğ il
.
Aynı zam anda üre til
e n GPLyazıl
ım l
arın ve al
t
yapıl
arın nas ılk ul
l
anıl
acağ ını anl
atan çok
k aps am l
ı e ğ itim m ate ryal
l
e ri de ol
uşturul
acak .
Portak alTe k nol
oji'nin l
ide rl
iğ ini üs tl
e ndiğ i bu
k ıs ım bu k onuda dünyada yazıl
an il
k pratiğ e
odak l
ı m ate ryalol
arak öncü göre v üs tl
e ne ce k .
El
be tte ge l
iştiril
e n e ğ itim m ate ryal
i de açık
l
is ans l
ı.
Sonuç
Güve nil
ir Bil
işim , önüm üzde k i yıl
l
ar içe ris inde
k açınıl
m az biçim de k ul
l
anm aya
başl
ayacağ ım ız bir te k nol
ojil
e r bütünüdür.
Kişil
e rin ve k urum l
arın is te diğ i güve nil
ir
bil
işim uyarl
am as ını s e çm e s i ve bu
uyarl
am anın h angi işl
eml
e rde k ul
l
anıl
acağ ını
ayarl
ayabil
m e s i ge re k m e k te dir. Bu
te k nol
ojil
e rin açık k aynak k odl
u ve k işis e l
özgürl
üğ e ge re k e n de ğ e ri ve re ce k
uyarl
am al
arının ol
m as ı bu ne de nl
e zorunl
udur.
Bil
dirim :
O pe n Trus te d Com puting proje s i 027635
s özl
e şm e num aras ı il
e Avrupa Kom is yonu
tarafından de s te k l
e nm e k te dir. Bu yayında
s unul
an görüşl
e r, proje ortak l
arından Portak al
Te k nol
oji ve yazının yazarl
arının k e ndi
görüşl
e ri ol
arak nite l
e nm e l
idir. Yazı, diğ e r
proje ortak l
arı ve Avrupa Kom is yonu'nun
görüşl
e rini yans ıtm ak zorunda de ğ il
dir. Proje
h ak k ında de tayl
ı bil
gi e dinm e k is te ye nl
e r,
h ttps ://w w w .trus te dcom putinggroup.org/h om e /
adre s inde k i proje w e b s ite s ini ziyare t
Özgür M as aüs tü Yayıncıl
ığ ın
Özgür Aracı
Pe ngue nce 'nin b u s ayıs ı Pardus 1.0 al
tında Scrib us 1.3.2 il
e h azırl
anm ıştır
25
penguence
iş modelleri
Sah ip O l
m ak ya da O l
m am ak
İzl
e m Gözük e l
eş
H ardin [1]“O rtak l
aşanın Traje dis i” adl
ı
m ak al
e s inde bire ys e lçık arl
ar ve ortak l
aşa
k ul
l
anıl
an m al
l
ar aras ındak i k arşıtl
ığ ı tartışır.
Sorunun te m e l
inde , bire yl
e rin k am us al
m al
l
arın k ul
l
anım ı s ıras ında e yl
eml
e rinin
s onuçl
arını bütüns e lol
arak
de ğ e rl
e ndir(e )m e m e s i yatm ak tadır. H ardin,
tüm çobanl
arın k ul
l
anım ına açık ol
an otl
ak
örne ğ ini ve rir. Bir çoban, ras yone lbiri ol
arak ,
s ürüs üne bir h ayvan dah a e k l
e m e k is te r.
Ancak otl
ağ a bir h ayvan dah a e k l
e m e nin ik i
s onucu ol
acak tır. Birinci ol
arak , bu e yl
e m de n
k azanç s ağ l
ayan ye gane k işi, e k l
e m e işl
e m ini
yapan çobandır. İk inci s onuç is e , h e r e k l
e ne n
ye ni h ayvanl
a, otl
ağ ın azal
acağ ıdır. Fak at bu
durum da zarar, tüm çobanl
arca
payl
aşıl
acak tır. D ol
ayıs ıyl
a, ras yone l
çobanım ız, k ıs a bir k ar/zarar m uh as e be s inde n
s onra s ürüs üne bir h ayvan dah a e k l
e ye ce k ve
onu diğ e r ras yone lçobanl
ar tak ip e de ce k tir.
Sonuç ol
arak , otl
ak gide re k tük e ne ce k , otl
ak
ve otl
ağ ı k ul
l
ananl
ar için bir traje di k açınıl
m az
ol
acak tır.
H ardin m ak al
e s inde traje dinin s onl
andırıl
m as ı
için bir tak ım öne ril
e r s unar. Ge re k traje dinin
k e ndis i ge re k s e de öne ril
e n çözüm l
er
tartışm al
ı ol
s a da H ardin'in te m e löncül
ü,
k aynak l
arın k ıtl
ığ ı, açık k aynak k od (AKK) iş
m ode l
l
e rinin k avranm as ı açıs ından özs e l
dir.
Ş öyl
e k i, e ğ e r otl
ak s ınırl
ı ol
m as aydı, s onuç
yine bir traje di ol
ur m uydu?H atta dah a da
il
e ri gitm e yi göze al
arak , otl
ağ a e k l
e ne n bir
k oyunun, otl
ağ ı e k s il
tm e diğ i, am a çoğ al
ttığ ı
gibi bir durum u düşüne l
im . H e rh al
de tüm
çobanl
arın yüzünün gül
düğ ü bu durum u h iç
k im s e traje di ol
arak adl
andıram ayacak tı.
İşte bu te zatl
ık l
ar yüzünde n Sm ith ve Kol
l
ock
[2], GNU/Linux'u “im k ans ız k am u m al
ı” ol
arak
adl
andırm ak tadır. GNU/Linux zorunl
u s ah ips iz
ve rak ips izdir. Z orunl
u s ah ips izdir, çünk ü
H ardin'in traje dis inin s e naryos unda ol
duğ u
gibi yazıl
ım ı, başk al
arının k ul
l
anım ına e nge l
ol
m adan s ınırs ız s ayıda k işi k ul
l
anabil
ir.
Örne ğ in h e rh angi bir k ul
l
anıcı GNU/Linux'u
Inte rne t'te n indirip k ul
l
anabil
ir. H atta k aynak
k oduna s ah ip ol
duğ undan ona ye ni öze l
l
ik l
er
ekl
e ye bil
ir ve dah a da il
e ri gide re k ye ni
yazıl
ım ın adını Al
ix ya da Ayşe x diye
de ğ iştire bil
ir. Rak ips izdir, çünk ü ne re de ys e
s ıfır m al
iye tl
e (s ade ce boş cd paras ı)
GNU/Linux'un bir k opyas ı yaratıl
abil
ir. Bir diğ e r
de yişl
e , GNU/Linux'un çoğ al
tıl
m as ında k ayda
de ğ e r bir m arjinalm al
iye t yok tur.
"Sah ipl
i yazıl
ım is e adından
anl
aşıl
acağ ı üze re h e rk e s in
k ul
l
anım ına açık de ğ il
dir;
s atan şirk e te k ul
l
anım h ak k ı
için l
is ans paras ı öde m e niz
ge re k ir. "
Ancak çoğ al
tm ada s ıfır m al
iye t s ah ipl
i
yazıl
ım l
ar için de ge çe rl
idir .
H ardin'in örne ğ ine döne rs e k , s ah ipl
i yazıl
ım da
otl
ağ a e k l
e ne n ye ni bir h ayvan otl
ağ ı
azal
tm am ak ta ya da s ınırl
ı oranda
çoğ al
tm ak tadır. AKK'de is e h e r ye ni h ayvan (*)
otl
ağ ın bir ge l
iştiricis i/çoğ al
tanı ol
m ak tadır.
Fak at AKK'de n nas ılpara k azanıl
acağ ı s orus u
h âl
â yanıts ızdır. D ik k at e de rs e k zorunl
u
s ah ips izl
ik , h e rk e s in AKK yazıl
ım l
ara s ah ip
ol
abil
e ce ğ i anl
am ına ge l
ir. D ol
ayıs ıyl
a, be n A
yazıl
ım ına s ah ips e m , be nim m üşte ril
e rim de
A yazıl
ım ına s ah ip ol
abil
ir. Pe k i be n bu
durum da nas ılpara k azanabil
irim ?Al
i'nin
m al
ını Al
i'ye s atm ak üze rine k urul
u bir iş
m ode l
i ne k adar ak ıl
cıdır?
Sorul
ara yanıt ve rm e de n önce iş (bus ine s s )'in
tanım ını yapm ak ge re k ir. İş, h e r şe yde n önce ,
firm a ve m üşte ri aras ındak i bir il
işk idir.
Bu il
işk inin te m e l
inde m üşte riye bir de ğ e r
s ağ l
am ak ve k arşıl
ığ ında para k azanm ak
vardır. Bu ne de nl
e , yazıl
ım ın s ah ipl
i ya da AKK
26
ol
m as ı, işin s ürdürül
e bil
irl
iğ i açıs ından birincil
de re ce de öne m l
i de ğ il
dir. D ol
ayıs ıyl
a iş
dünyas ında re k abe t de m üşte riye rak ipl
e rde n
dah a fazl
a de ğ e r s ağ l
ayabil
m e k il
e il
gil
idir.
Fak at, k aynak k odu, iş m ode l
inin s ah ipl
i ya da
açık k aynak üze rine k urul
u ol
m as ına göre
fark l
ı işl
e vl
e r üs tl
e nir. Örne ğ in, s ah ipl
i
yazıl
ım dan para k azanan firm al
arda k aynak
k odu, h iç k im s e yl
e payl
aşıl
m am as ı ge re k e n
h azine nite l
iğ inde dir ve firm al
arca gizl
e nir.
Böyl
e ce firm a, k e ndis inin s ah ip ol
duğ u am a
diğ e rl
e rinin s ah ip ol
(a)m adığ ı k aynak k odu
yardım ıyl
a m üşte riye rak ipl
e rinde n dah a çok
de ğ e r s ağ l
ayabil
ir. Ancak AKK iş m ode l
l
e rinde
k aynak k odu h e rk e s te n s ak l
anan bir h azine
ol
arak görül
m e z. Ak s ine , bu iş m ode l
l
e rinde
k aynak k odu payl
aşım a açık , s üre k l
i birik e n
bil
gi biçim ini al
ır. Sonuçta, AKK firm as ının
m üşte ris ine s ağ l
adığ ı de ğ e r s üre ç içinde artar.
AKK yazıl
ım l
arın dah a güve nl
i ol
duğ u
görüşünün ark as ında yatan da yine bu
öze l
l
iğ idir. AKK, payl
aşıl
dık ça, çok s ayıda göz
tarafından ince l
e ndik çe h atal
arından (bug)
arınır.
Ş im di s orum uza döne bil
iriz:
AKK üze rine k urul
u bir firm a, A yazıl
ım ına
s ah ips e , AKK'nin doğ as ı ge re ğ i bu yazıl
ım a
s ah ip ol
abil
e n bir m üşte riye nas ılbir de ğ e r
s ağ l
ayıp para k azanabil
ir?
As l
ında s orunun yanıtı “s ah ip ol
m ak ”
k avram ında yatm ak tadır. GNU/Linux'un
zorunl
u s ah ips iz ol
m as ı onun k oşul
s uz
h e rk e s in ol
duğ u anl
am ına ge l
ir m i?Ş öyl
e k i,
Linux'un k aynak k oduna s ah ip ol
m am be ni
Linus Torval
ds k adar Linux'un s ah ibi yapar m ı?
Proje yi başl
atan k işi ol
m ak tan bah s e tm iyorum .
Ş u s oru dah a açık l
ayıcı ol
acak tır:
Linux-Apach e -M ys q l
-Ph p (LAM P) il
e çok s ayıda
uygul
am a ge l
iştirm iş ve LAM P'ın birçok
öze l
l
iğ ini bil
e nl
e LAM P'i s ade ce bil
gis ayarında
bul
unduran ona aynı öl
çüde s ah ip m idir?
Bu bağ l
am da s ah ip ol
m ak s oyut ol
arak de ğ il
s om ut ol
arak e l
e al
ınm al
ıdır. Bir m al
ı ya da
yazıl
ım bağ l
am ında k onuşurs ak uygul
am ayı,
k ul
l
andık ça, h atta onu ih tiyaçl
arınıza göre
uyarl
ayabil
dik çe ona s ah ip ol
urs unuz.
Pe ngue nce 'nin bu s ayıs ının da dos ya k onus u
ol
an ye re l
l
e ştirm e (ya da ul
us l
araras ıl
aştırm a)
de s oyut ol
arak h e rk e s in ol
anın s om ut ol
arak
bizim ol
m as ıdır. KD E, GNO M E ya da D EBIAN
vardırl
ar;ancak ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arıyl
a
Türk iye l
i k ul
l
anıcıl
arın ol
m uşl
ardır.
iş modelleri
D ol
ayıs ıyl
a, bir AKK firm as ı A yazıl
ım ını
m üşte ris ine s atark e n,
i.A yazıl
ım ını m üşte rinin ih tiyaçl
ara göre
de ğ iştire re k ,
ii.A yazıl
ım ına ye ni öze l
l
ik l
erek l
e ye re k ,
iii.Fark l
ı yazıl
ım l
arı A yazıl
ım ı il
e e nte gre
e de re k ,
iv.A yazıl
ım ın k ul
l
anım ı için e ğ itim ve re re k ,
v.O l
as ı s orunl
arda ona de s te k ve re re k ,
m üşte riyi s om ut ol
arak A yazıl
ım ın s ah ibi
yapar. Öze l
l
ik l
e , birinci ve ik inci m adde l
e r,
Özgür Yazıl
ım l
is ans l
ı (GPL) yazıl
ım l
arda
firm aca yapıl
an k atk ının te k rar k am uya
dönm e s iyl
e yazıl
ım ın de ğ e rini arttırır.
Öze tl
e rs e k , s ah ipl
i yazıl
ım firm al
arı, s ah ip
ol
duk l
arı bil
giyi gizl
i tutarak m üşte riye
rak ipl
e rinde n dah a fazl
a de ğ e r s ağ l
am ayı
am açl
am ak tadırl
ar. AKK firm al
arının iş m ode l
i
is e s oyut ol
arak h e rk e s in ol
anı m üşte ri için
s om ut h al
e ge tirm e k üze rine k urul
udur. Pe k i
bu ik i m ode l
in birbirine göre avantajl
arı ve
de zavantajl
arı ne l
e rdir?Firm a için h angis i,
h angi k oşul
l
arda dah a k arl
ıdır ?(**)
Bu s orul
arın yanıtl
arını da s onrak i s ayı da
ve re ce ğ iz.
Notl
ar:
*Be l
k ide burada k oyun ye rine ök üz de m e k
dah a ye rinde ol
acak tı
(bk z. h ttp://e n.w ik ipe dia.org/w ik i/W il
de be e s t)
*Topl
um s alaçıdan Özgür Yazıl
ım dah a te rcih
e dil
e ndir. Ancak bu k öşe nin k onus u AKK'de n
nas ılpara k azanıl
acağ ıdır.
K aynak l
ar:
[1]H ardin, G. (19 68). Th e trage dy of th e
com m ons . Scie nce Ne w Se rie s , Vol
. 162, No.
3859 ,1243-1248.
[2]Sm ith , M . A. & Kol
l
ock , P. (19 9 9 ).
Com m unitie s in Cye be rs pace (p. 230). London:
Routl
e dge .
[3]W e be r, S. (2005). Th e Succe s s of O pe n
Source . H arvard: H arvard Unive rs ity Pre s s .
27
penguence
dosya
Pe ngue nce ol
arak ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının Türk iye 'de Özgür Yazıl
ım adına yapıl
an e n öne m l
i
e tk inl
ik l
e rde n ol
duğ unu düşünüyor ve bu ne de nl
e de dos ya ol
arak işl
e m e yi s e çtik . D os yam ız D e niz
Ak k uş'un ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının ne l
e r ol
duğ unu açık l
ayan yazıs ı il
e başl
ıyor. Ardından bu
çal
ışm al
arı ge rçe k l
e ştire n e k ipl
e r il
e yaptığ ım ız röportajl
ar il
e s ürüyor. Sorul
arım ızı ce vapl
ayan,
e m e ğ i ge çe n h e rk e s e çok te şe k k ürl
e r.
Sorul
arım ızı Be l
ge l
e r.orG adına Nil
gü n Be l
m a Bu gü ne r, Gnom e Türk iye adına Barış Çiçe k ,
De bian Türk iye adına R e cai O k taş, O pe nO ffice Türk iye adına R ıdvan Can, M andriva Tr adına
Öm e r FadılUs ta, M ozil
l
a Tr adına Ah m e t Se rk an Tıratacı, Gnu-tr adına D e niz Ak k u ş, Pardus
adına Barış M e tin, KD E Türk iye adına Ade m Al
p Yıl
dız ce vapl
adıl
ar.
D e niz Ak k uş
nas ılişl
e diğ ini göre m e z. Bunda de ğ işik l
ik
yapam az. Ve ritabanını pak e tl
i bir ürün ol
arak
k abule dip, m üşte ri s atış ve de s te k
h izm e tl
e rini ye rine ge tirir. Yani ve ritabanının
Türk iye ’de s atıl
ıyor ol
m as ı, Türk iye ’ye
ve ritabanı te k nol
ojis inin ak tarıl
dığ ı anl
am ına
ge l
m e z. Te k nol
oji, ge ne l
l
ik l
e Kal
iforniya’da
ol
an ge l
iştirm e m e rk e zinde s ak l
ıdır.
Özgür yazıl
ım l
ar, ve öze l
l
ik l
e Linux işl
e tim
s is te m i, ağ ortam ında h ayat bul
dul
ar ve ağ
ortam ında ge l
işm e ye de vam e ttil
e r. 19 84
s e ne s inde Rich ard Stal
l
m an’ın başl
attığ ı Özgür
Yazıl
ım H are k e ti e trafında çe şitl
i özgür
yazıl
ım l
ar ge l
işm e ye başl
adı. Bu yazıl
ım l
arın
ortak öze l
l
iğ i, bütün k aynak k odl
arının ağ
ortam ında s e rbe s tçe dol
aşıyor ol
m as ı ve
ge l
iştiricil
e rin de ağ ortam ında örgütl
e nm e l
e ri
idi. 19 9 1 s e ne s inde Finl
andiyal
ı bir öğ re nci
ol
an Linus Torval
ds , işl
e tim s is te m inin e k s ik
ol
an parças ı ol
an Linux çe k irde ğ ini yazdı.
Linux bu k ıs ırdöngüyü k ırm ak ve ül
k e m ize
te k nol
oji ak tarım ını s ağ l
am ak k onus unda
s trate jik bir im k an s unuyor. Ve ritabanı
örne ğ ine ge ri döne rs e k , Linux üze rinde
m e vcut ol
an ve ritabanl
arında, bütün de tayl
arı
il
e k odl
arı ince l
e yip, üze rinde de ğ işik l
ik
yapm ak m üm k ün. Bu k onuda yapıl
an
tartışm al
arı de ğ e rl
e ndirip çe şitl
i dizayn
s e çe ne k l
e rinin ne de n k ul
l
anıl
dığ ını görm e k
im k anı m e vcut. Kıs acas ı, açık k aynak l
ı k odl
ar
el
inizde ol
duğ u m üdde tçe , te k nis ye n
s tatüs ünde n m üh e ndis s tatüs üne ge çiş
im k anınız var. Tabii Türk iye açıs ından büyük
bir probl
e m var: Bütün bu bah s e ttiğ im iz bil
gi
dağ ı, İngil
izce . Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı, bu
bil
gi dağ ını Türk çe ’l
e ştirm e k için yapıl
ıyor.
Ye re l
l
e ştirm e
Bugün, “Linux işl
e tim s is te m i” de diğ im iz
zam an tam am e n özgür yazıl
ım l
ardan ol
uşan
ve Linux çe k irde ğ ini k ul
l
anan işl
e tim
s is te m l
e rini k as te diyoruz. Bu s is te m l
er
ücre ts iz ol
arak Inte rne t’te n al
ınabil
iyor ve
im e ce us ul
ü il
e ge l
iştiril
iyor.
Linux’un k aynak k odl
arının açık ol
m as ı,
Türk iye için s trate jik bir öne m arze tm e k te dir.
Bil
işim te k nol
ojil
e rinde , k apal
ı k aynak k odl
u
m ode l
l
e rde , az s ayıda ge l
iştirici h aricinde
k al
an te k nik pe rs one ls ade ce s atış ve s atış
s onras ı de s te k k onum unda te k nis ye n
s tatüs ünde çal
ışırl
ar. Örne ğ in bir ve ritabanı
yazıl
ım ının Türk iye ofis i, ve ritabanı yazıl
ım ının
Ye re l
l
e ştirm e de diğ im iz zam an ge ne l
de bunu
Türk çe arayüz m anas ında k ul
l
anıyoruz.
As l
ında, ye re l
l
e ştirm e , bir dil
in bil
gis ayar
ortam ında de s te k l
e nm e s i için ge re k e n
çal
ışm al
arın tüm ünü k aps ar. Ve Linux’un
im e ce us ul
ü il
e ge l
iştiğ ini göz önüne al
ırs ak bu
şu de m e k tir: Ul
us alk l
avye nizin Linux üze rinde
çal
ışm as ını is tiyors anız, bunu yazm ak göre vi
s ize aittir. “Bu yapıl
s ın” diye bil
e ce ğ iniz bir
m e rci yok tur.
Bu bak ım dan, Linux’un ye re l
l
e ştiril
m e s i için
ge re k e n bütün işl
eml
e rin üze rinde n ge çm e k te
ve yoğ unl
uğ unun çok ol
m as ından dol
ayı
ge ne l
de yal
nızca yazıl
ım çe viril
e ri ol
arak
28
dosya
al
gıl
anan ye re l
l
e ştirm e k onus unun ne l
e ri
k aps adığ ını ince l
e m e k te yarar var:
ye re l
l
e ştiril
m e s i için bunl
arın te k e r te k e r
Türk çe l
e ştiril
m e s i ge re k ir.
1. K arak te r k üm e s i:
6. Ye re l
l
e şm iş Be l
ge l
e r:
Karak te r k üm e niz s is te m tarafından tanınm az
is e , ciddi bir probl
e m yaşars ınız. Bu te k nik bir
probl
e m , fak at ge çm işte ı, ğ , ş h arfl
e ri ye rine
boş k utul
ar ve ya bir tak ım başk a s e m bol
l
e rl
e
k arşıl
aşm ış is e niz, s orun bundan k aynak l
anır.
Çoğ u ücre tl
i yazıl
ım dah i, ye re l
l
e ştirm e
k aps am ına yardım dök üm anl
arını al
m az.
2. K l
avye :
Günüm üz k l
avye l
e ri çe şitl
i tuş k om bine zonl
arı
il
e tuş başına 3 4 ayrı s e m bolbas ıyor. Bunl
arın
o dil
in k l
avye yapıs ına göre tanım l
ı ol
m as ı
ge re k l
i. Türk çe öze l
inde , ge re k Q, ge re k F
kl
avye nin s e çe ne k l
e r aras ında m e vcut ol
m as ı
ge re k l
i.
3. Yazı Tipl
e ri:
Yazı tipi, ge ne ge çm işte ş ı, ğ h arfl
e rini
görm e m ize e nge lte şk ile de n başk a bir s orun.
H e r yazı tipi h e r k arak te r k üm e s i için m e vcut
ol
m ayabil
iyor. D ol
ayıs ıyl
a dilde s te ğ inde ,
s is te m in k arak te r k üm e s ini tanım as ı ye te rl
i
de ğ il
, o dil
i doğ ru şe k il
de e k randa
gös te re bil
m e k için, yazı tipl
e rinin de m e vcut
ve o dil
in h arfl
e rinin tam am ını içe rir ol
m as ı
ge re k l
i.
4. Ye re lBil
gil
e ri:
Ye re lbil
gil
e rinde n dil
e özgü biçe m l
e ri
anl
ıyoruz. O ndal
ık işare ti nok ta m ıdır, virgül
m ü?Kıs a tarih yazım l
arında önce ay m ı yazıl
ır,
yok s a gün m ü?Saatl
e r 12 s aat biçe m ine göre
m i, 24 s aat biçe m ine göre m i ayarl
anır?
Al
fabe s ıral
am as ı ne dir?Eğ e r ge çm işte
İngil
izce al
fabe de bul
unm ayan h arfl
e rin e n
s ona s ıral
anm as ı gibi probl
eml
e rl
e k arşıl
aştı
is e niz, s orun bundan k aynak l
anır.
5. Ye re l
l
e şm iş Arayüz:
Arayüzün Türk çe ol
m as ı, ye re l
l
e ştirm e de nince
il
k anl
adığ ım ız şe y. Bundan,
yazıl
ım ın il
e til
e rini Türk çe
ve rm e s ini ve k ul
l
anıcıdan ge l
en
il
e til
e ri de Türk çe k abule tm e s ini
anl
ıyoruz. Buna örne k ol
arak
“Eve t/H ayır?” diye s oran bir
yazıl
ım ın ce vap ol
arak “Ye s ”
ve ya “No” dizge l
e rini k abul
e tm e s i ye rine “Eve t” ve ya
“H ayır” dizge l
e rini k abule tm e s ini
s ıral
ayabil
iriz. Bir yazıl
ım ın arayüzünün
Arayüz Türk çe ’dir, fak at h e rh angi bir yardım
dök üm anına başvurduğ unuz zam an İngil
izce
ol
duğ unu görürs ünüz. H al
buk i k ul
l
anıcının
e tk in k ıl
ınm as ı ve yazıl
ım ın tüm öze l
l
ik l
e rini
öğ re ne bil
m e s i için yardım dök üm anl
arı
anl
ayabil
e ce ğ i bir dil
de ol
m al
ıdır. Başarıl
ı bir
ye re l
l
e ştirm e , arayüz k adar yardım
dök üm anl
arının da Türk çe ’l
e ştiril
m e s ini k aps ar.
7. D il
e /Ül
k e ye Özgü Bil
gil
e r:
En s on ol
arak da dil
e ve ül
k e ye özgü bil
gil
e rl
e
yazıl
ım ın ye re l
l
e ştiril
m e s ini e l
e al
m ak ge re k ir.
Bu bir tak vim yazıl
ım ı is e , 19 M ayıs ’ın tatil
ol
duğ unu gös te rm e l
idir. Bir m uh as e be
yazıl
ım ı, Türk m e vzuatını k aps am al
ıdır.
Bank acıl
ık yazıl
ım ı BSM Vk e s e bil
mel
idir.
Linux Ye re l
l
e ştirm e Çal
ışm al
arında
M e vcut D urum :
K arak te r k üm e s i:
Karak te r k üm e s i de s te ğ i k onus unda, çabal
ar
bire ys e l
. Bütün dil
l
e ri k aps ayan te k bir
k arak te r k üm e s i ol
an Unicode ’a ge çiş
s aye s inde bu k onudak i probl
eml
e r azal
dı,
fak at h al
e n çe şitl
i yazıl
ım l
arın Türk çe
arayüzl
e rde probl
e m yaşadığ ını göre bil
iyoruz.
Bu ol
duğ u zam an ge ne l
de te s pit e de n k işinin
bire ys e lçabal
arı il
e program a de ğ işik l
ik
yapıl
ıyor.
Kl
avye :
Kl
avye k onus unda s on bir k aç yıl
dır e pe y
m e s afe k at e dil
di. Bundan dah a önce s tandart
bir Linux s is te m inde n çal
ışan bir Türk çe k l
avye
çık m azdı. Inte rne t’te ol
an çe şitl
i ara çözüm l
e ri
bul
ur ve uygul
ardınız. Bir ye re l
l
e ştirm e ci
ark adaşım ızın çabal
arı s aye s inde bu
probl
e m gide ril
di ve çal
ışan Türk çe
kl
avye l
e r s tandart dağ ıtım l
arın içe ris ine
girdi.
Yazı Tipl
e ri:
Batı Avrupa dil
l
e ri il
e k ıyas l
andığ ı zam an
Türk çe için çok dah a az s ayıda yazı tipi
m e vcut. Bu, Linux’a özgü bir probl
e m de ğ il
,
29
çünk ü yazı tipi te k nol
ojil
e ri işl
e tim
s is te m l
e rinde n ol
duk ça bağ ım s ız.
Fak at, yazı tipi tas arım ının h e m bil
gis ayar
m üh e ndis l
iğ i h e m de grafik be ce ri ge re k tire n
bir iş ol
m as ı, bu k onuda h obi s e viye s inde
çabal
arın ol
m as ını zorl
aştırıyor. Türk k aynak l
ı
bir yazı tipi çal
ışm as ı yok .
Ye re lBil
gil
e ri:
Türk çe ye re l
, çe şitl
i bire yl
e rin çabal
arı il
e
ol
gunl
aştı. Buna rağ m e n zam an zam an çe şitl
i
probl
eml
e r yaşanabil
iyor ve ge ne bire ys e l
çabal
ar il
e düze l
til
iyor.
Ye re l
l
e şm iş Be l
ge l
e r:
Yardım dök üm anl
arı, arayüze k ıyas l
a dah a
ge ri durum da, fak at k im i çe viri grupl
arı
tarafından e l
e al
ınıyor. Ayrıca, bir yazıl
ım a
bağ l
ı ol
m ak s ızın Inte rne t’te bul
abil
e ce ğ iniz,
h e m e n h e r de tay s e viye s inde , bir şe yl
e rin
nas ılişl
e diğ i il
e il
gil
i bil
gil
e r içe re n “h ow -to”
(“nas ıl
”) be l
ge l
e rinin Türk çe ’l
e şm e s i
k onus unda m e vcut ol
an açık , be l
ge l
e r.org
tarafından k arşıl
anıyor.
D il
e /Ül
k e ye Özgü Bil
gil
e r:
Bu k onuda h e nüz çok ge ride yiz. Bire ys e lbazı
çabal
ar m e vcut, fak at probl
e m uzayının
tüm ünü h e de fl
e ye n k aps am l
ı çal
ışm al
ar
h e nüz yok .
Ye re l
l
e şm iş Arayüz:
En fazl
a ve tutarl
ı çaba, arayüz
ye re l
l
e ştirm e l
e rinde m e vcut. Gnom e Türk iye ,
KD E Türk iye , GNU-TR, M ozil
l
a Türk iye , Türk çe
O pe nO ffice .org, Pos tgre SQLTürk çe gibi
grupl
ar çe şitl
i yazıl
ım l
arın il
k
Türk çe ’l
e ştirm e s ini ve dah a s onra günce l
tutul
m as ı göre vl
e rini üs tl
e nm iş durum da.
Bu çe viri grupl
arı tam am e n gönül
l
ül
er
tarafından, Inte rne t üze rinde organize ol
an
topl
ul
uk l
ar. Birbirl
e rini yüzyüze çoğ u zam an
h iç görm üyorl
ar. Aral
arında h uk uk i h e rh angi
bir bağ yok . Katıl
ım cıl
ar tam am e n k e ndi
is te k l
e ri üze rine bir araya ge l
iyorl
ar, organize
ol
uyorl
ar, göre v payl
aşım ı yapıyorl
ar ve
üze rl
e rine al
dık l
arı göre vl
e ri, k im s e nin
görm e ye ce ğ i bir dos yada “çe viriyi yapan
fal
anca şah ıs tır” ibare s inde n başk a bir ge tiri
el
de e tm e k s izin yüzbinl
e rce s atırl
ık çe viril
er
yapıyorl
ar.
dosya
Ge l
e ce k :
Linux’un öne m i, s ade ce be dava ol
m as ından
öte , te k nol
oji trans fe rini m üm k ün k ıl
m as ı ve
bire ys e ls orum l
ul
uk al
m ak ve gönül
l
ü ol
m ak
al
ışk anl
ık l
arı üze rine k urul
u bir im e ce k ül
türü
ge tirm e s i.
Bütün fark l
ı yönl
e ri il
e ye re l
l
e ştirm e , Linux
dünyas ını Türk l
e re açabil
m e nin te k yol
u. Bu
k onu üze rinde zam an içe ris inde bir h ayl
i
m e s afe k ate dil
m iş ol
m as ına rağ m e n yapacak
çok şe y ol
m aya de vam e diyor.
30
dosya
M ozil
l
a - Tr
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının
dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : El
be tte k i ye te rl
i de ğ il
. Ke ndi ana dil
l
e rinde ins anl
arın bil
giye e rişm e s i ve öğ re ne bil
m e si
çok dah a avantajl
ı ve dah a h ızl
ı ol
uyor.İns anl
ara bu im k anı ve rm e k l
azım .
Çal
ışm al
arın bas arıl
ı ol
abil
m e s i için, m e s e l
a ünive rs ite l
e rde Ede biyat dil
l
e rinde ok uyan
öğ re ncil
e rin ve öğ re tm e nl
e rin de k atıl
m as ı il
e çe viril
e rin çok dah a k al
ite l
i bir şe k il
de ol
acağ ına
inanıyorum . Çünk ü şu anda çe viril
e ri yapan ark adaşl
arın, k i bizl
e rde dah il
, çoğ u ye rde h ata
yapıyor, de yim ye rinde ol
urs a, bazı nok tal
arda çe vire m e diğ im iz ye rl
e ri, cüm l
el
e rin ge l
işine göre
ve anl
am ı bozm adan çe virm e ye çal
ışıyoruz. Bu arada is te m e de n de ol
s a cüm l
el
e ri baze n
k atl
e diyor ve ya ye ni k e l
im e l
e r türe tiyoruz. Bu türe til
enkel
im e l
e rin artık Türk çe 'de ye r tutm as ı
biraz zam an al
ıyor. Be l
k i bu tür k ol
l
arda ok uyan ark adaşl
ar da k atıl
ırs a çal
ışm al
ara, çok dah a
k al
ite l
i çe viril
e r yapıl
abil
ir.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : LKD 'nin be nce Ye re l
l
e ştirm e ye bir faydas ı ol
abil
e ce ğ ini s anm ıyorum . Sonuçta bu
ye re l
l
e ştirm e yi yapacak ol
anl
ar k e ndi grupl
arını k urm uş, öyl
e ya da böyl
e yol
l
arını tutm uş ve
el
l
e rinde n ge l
diğ ince çe viril
e ri tam am l
am aya çal
ışıyorl
ar.İl
l
ak i LKD ye bir göre v atam ak
ge re k iyors a, be nce bunu, k al
ite k ontrol
ü yaparak yapabil
ir.
LKD çe rçe ve s inde k urul
acak bir çal
ışm a grubu, m e s e l
a çe viril
e ri ak tif bir şe k il
de te s t e dip,
bul
duğ u h atal
arı not al
arak ye re l
l
e ştirm e grupl
arından ne de n gös te re re k düze l
til
m e s ini
is te ye bil
ir. Be nce bu tür bir rolLKD 'ye dah a güze lyak ışır.
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : Kim ne de rs e de s in, özgür yazıl
ım için çe viri yapan ark adaşl
ar bu işi gönülve rdik l
e ri için
ve h iç bir be k l
e nti içe ris inde ol
m adan yapıyorl
ar. Yapıl
an iş ge rçe k anl
am da ne k adar
profe s yone lbir çal
ışm a ol
m as a da, be n yapabil
e ce k l
e rinin EN İYİSİNİ yaptık l
arına inanıyorum .
Sonuçta bu işi yapanl
arın bir çoğ u ne Türk çe öğ re tm e ni ne de profe s yone lol
arak bir çe virm e n iş
k ol
unda çal
ışıyor.Bu s e be pte n dol
ayı, bir çok çe viril
e rde , e s as ında aynı ol
m as ı ge re k e n bir çe viri
ve ya bir program , fark l
ı s ürüm l
e rde n fark l
ı çe viril
e r il
e çık ıyor k arşım ıza. Be nce te m e lal
ınm as ı
ge re k e n bir s özl
ük ge re k bize . H e rk e s bu s özl
üğ ü k ul
l
anabil
mel
i ve ayni k e l
im e fark l
ı
program l
arda fark l
ı ol
arak k ul
l
anıl
m am al
ı. Bu da s orun çözm e de çok büyük de zavantaja s e be p
ol
uyor. M e s e l
a biris ine ICQ dan KD E'de k i s orunu çöze bil
m e s inde yardım cı ol
duğ unuzu farz
e de l
im . M e nül
e rde s iz bir ye ri tarif e diyors unuz, k arşı taraftak inin k ul
l
andığ ı KD E s ürüm ünde
anl
atm ak is te diğ iniz k e l
im e l
e r yok ve ya m e vcut de ğ ilve ya başk a bir şe k il
de çe vril
m iş.
O pe nO ffice Türk iye
Soru : O pe nO ffice Türk iye ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir
m is iniz?
Yanıt : O pe nO ffice .org proje s inin başından be ri ana proje nin Türk iye ayağ ını götürm e ye çal
ışan
bir e k ibiz. Ş u ana k adar çık an ana s ürüm l
e re ve ara s ürüm l
e re % 100'e yak ın arayüz ye re l
l
e ştirm e
de s te ğ ini başarıyl
a ve rdik . Bunun yanında O pe nO ffice .org'un Türk çe 'ye dah a uyum l
u ol
m as ı için
bazı çal
ışm al
arım ız ol
du. Z e m be re k 'l
e be rabe r O pe nO ffice .org im l
a de ne tim aracına k avuştu.
31
dosya
O tom atik düze l
tm e s e çe ne k l
e rinin ve şabl
onl
arı Türk çe 'ye uyarl
anm as ı yapıl
dı. Site m iz üze rinde n
ve bazı organizas yonl
arl
a tanıtım ve be l
ge l
e m e çal
ışm al
arım ız de vam e diyor. AB 2006'da 1000
k adar O pe nO ffice .org CD 's ini ücre ts iz dağ ıttık . Ü ye l
e rim iz 20'de n fazl
a s e m ine rde tüm Türk iye
çapında O pe nO ffice .org'u anl
attı.
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : As l
ında bu k onuda ne t s ayı ve rm e k biraz zor. Z am an zam an e k ibe dah ilol
an ve s onra
ayrıl
an birçok k işi ol
du. Am a proje nin başında bu işin içinde s üre k l
i ol
an 5-6 k işi var diye bil
iriz.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Bu k işil
e r ge ne l
l
ik l
e bir s üre O pe nO ffice .org k ul
l
anan ve m e m nun k al
an ins anl
ar
diye bil
iriz. Ü nive rs ite ye gide n ya da ünive rs ite m e zunu, dil
ini iyi k ul
l
anan, inte rne t ortam ında
k ol
ayca il
e tişim k uran, zam anının bir k ıs m ını bil
gis ayarda ge çirm e ye yatk ın k işil
e r,
O pe nO ffice .org ye re l
l
e ştirm e grubunun ge ne l
ini ol
uşturuyor.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : Ek ibe k atıl
m ak is te ye n bir k işinin k e ndini önce l
ik l
e k e ndini tanıtm as ını ve ne de n k atıl
m ak
is te diğ ini öğ re nm e k is tiyoruz. Ş unu da be l
irtm e k te yarar bu işin s ırf ye re l
l
e ştirm e ayağ ı ol
m adığ ı
s öyl
emel
iyiz. Bu yüzde n diğ e r al
anl
arda da bu proje ye k atk ıda da bul
unm ak is te ye n h e rk e s e
açığ ız.
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Özgür yazıl
ım dünyas ında ol
duk ça iyi bir ye re s ah ip ol
duğ um uzu s öyl
e ye bil
irim . Bu
k onuda atıl
an h e r türl
ü adım , özgür ve açık k aynak k odl
u yazıl
ım l
arın be nim s e nm e s üre cini
artıracak tır. Bu al
anda yapıl
an çal
ışm al
ar 19 9 7 yıl
ına k adar gidiyor, dol
ayıs ıyl
a 9 yıl
l
ık bir bil
gi
birik im im iz var ve ge riye dönüp bak tığ ım ızda ge rçe k te n öne m l
i bir e nge l
i aşm ış ve Linux'u
“Türk çe ” k ul
l
anıyoruz de dirte ce k k adar m uazzam bir çal
ışm a yapm ışız.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : Önce l
ik l
e başarının öl
çütünü be l
irl
e m e k ge re k iyor. Yüzde s e lol
arak çok ye re l
l
e ştirm e
yapm ayı bir h e de f ol
arak görüyors ak , dah a fazl
a s ayıda k işinin çal
ışm as ı ye te rl
i ol
ur. Am a
öl
çütünüz k al
ite l
i ve s ürdüre bil
ir ye re l
l
e ştirm e is e ol
aya dah a fark l
ı yak l
aşm am ız ge re k ir.
Önce l
l
ik l
e çal
ışm a yapanl
arın s üre k l
il
iğ ini s ağ l
am ak ge re k iyor. D ah a s onra çal
ışm a yapan
ark adaşl
arın üze rinde çal
ıştığ ı program ı az ve ya çok k ul
l
anm as ı ge re k ir. Tabi bil
işim dünyas ındak i
te rm inol
ojiye de biraz yatk ın ol
m ak ge re k ir. Biraz da çal
ışm a yapanl
arın çe şitl
i uzm anl
ık
al
anl
arında ge l
m e s i işl
e ri dah a da k ol
ayl
aştırıyor. Öze l
l
ik l
e bu be l
l
i bir al
an için yazıl
an
program l
arda çok işe yarıyor. M e s e l
a bir nota program ının bir m üzis ye n tarafından
ye re l
l
e ştirm e s i gibi.
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : İk is i de yazıl
ım ol
duğ una göre arada fark ol
m am as ı ge re k ir. Am a özgür yazıl
ım
dünyas ının k e ndine h as yapıs ı bu işi de fark l
ı k ıl
ıyor. Bunu şöyl
e açık l
ayabil
iriz. Yazıl
ım ge l
iştirm e
ortam ı ve ge re k tiğ i avantajl
ar yazıl
ım ı yazan k işiye k ol
ay bir şe k il
de çok l
u dilde s te ğ i ve rm e s ini
s ağ l
ıyor. Bu yapıyı ol
uşturanl
ar tabi k i ye re l
l
e ştirm e yapm aya yarayan program l
arı da yapm ayı
unutm am ışl
ar. Bu da h e rk e s e k ol
ayl
ık s ağ l
ıyor. Bir çok k arm aşık aşam ayl
a uğ raşm ıyors unuz.
32
dosya
M andriva - Tr
Soru : M andriva Tr ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : M andriva Linux Türk çe l
e ştirm e grubu ol
arak 19 9 8 yıl
ında baştan organize ol
duk . Ve aynı yıl
içinde (yanl
ış h atırl
am ıyors am 9 .0 s ürüm ünde ) % 38 civarından ol
an Türk çe l
e ştirm e yüzde m izi
de ğ e rl
i grup ark adaşl
arım l
a % 9 2 civarına k adar yük s e l
ttik . (9 .0 % 9 1 gibi bir çe viri oranı il
e
yayınl
andı) şah s e n M andrak e (ye ni is m iyl
e M andriva ) Linux dağ ıtım ının Türk iye de bu de re ce
tutul
m as ının ve te rcih s e be bi ol
m as ının m e vcut diğ e r dağ ıtım l
ara oranl
a biraz dah a iyi de re ce de k i
türk çe l
e ştirm e çal
ışm al
arı ol
duğ u inanışındayım . Tabi bu çal
ışm al
arda Yal
nız ol
m adığ ım ızı s izl
e rde
bil
m e k te s iniz. Bir Linux dağ ıtım ında KD E GNO M E ve GNU Program l
arının k e ndi ayrı çe viri grupl
arı
m e vcuttur. Yani KD E Türk çe l
e ştirm e tak ım ının yaptığ ı bir çe viri Tüm Linux dağ ıtım l
arının
Türk çe l
e ştirm e oranını artırırk e n M andriva Linux'un Türk çe l
e ştirm e l
e rini yapm ak ta ol
an bizl
e rin
çe viril
e ri is e s ade ce M andriva Linuxta bul
unan us e rdrak e , urpm i , rpm drak e gibi M andrivaya özgü
k ıs ım l
arın Türk çe ştirm e oranını yük s e l
tm e k te dirl
e r.
Bir dağ ıtım ın % 100 Türk çe ol
an bil
m e s i ge rçe k te n zordur. Çünk ü bunun için biraz önce de
de ğ indiğ im gibi GNU , KD E , GNO M E , O dağ ıtım a öze lçe viri grubunun ge rçe k te n iyi çal
ışm as ı
ge re k m e k te dir.
Son 2 yıl
dır be nim başım a ge l
e n bir fe l
ak e t (ail
e se l
) yüzünde n çal
ışm al
ar durm a s e viye s ine ge l
di
bundan dol
ayı çe viri oranl
arım ız görünür bir şe k il
de düşüşe ge çti. Ye ni ark adaşl
arın bizl
e re
k atıl
m as ı il
e te k rar e s k i günl
e rim ize e n k ıs a s üre de döne ce ğ im ize e m inim .
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : M andriva Linux çe viri grubum uz şu anda 10 k işil
ik bir e k ibi m e vcut am a m aal
e s e f4 5
k işil
ik ak tif bir k atıl
ım m e vcut.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Be n dah ilçe viri yapan birçok ark adaşım ız Ü nive rs ite öğ re ncis i k onum unda.Ve tabik i Linux
öze l
l
ik l
e M andriva Linux dağ ıtım ını k ul
l
anan ark adaşl
ar.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n ark adaşl
arda aradığ ım ız e n öne m l
i öze l
l
ik
Linux işl
e tim s is te m i üze rinde çal
ışabil
e ce ğ i bir m ak ine s i ol
m as ı ve ye te rl
i düze yde te k nik İngil
izce
bil
gis ine s ah ip ol
m as ı.
Sizl
e rinde k abule de ce ğ iniz gibi çe viri bir k itabı ok um ak nas ılze vk ve rm iyors a bizl
e rde böyl
e
ze vk s iz bir dağ ıtım ol
uşturm am ak için bire bir çe viri yapm am aya öze n gös te riyoruz. Yani çe viriyi
Türk m il
l
e tinin dah a iyi anl
ayabil
e ce ğ i şe k il
de düze nl
emel
e r yapm ak tayız. Bu ne de nde n ötürü e n
azından çe viriyi yaptığ ı pak e tin k ul
l
anım al
anıyl
a yak ından bil
gil
i ark adaşl
arı te rcih e diyoruz.
D e m e k is te diğ im m e s e l
a grafik işl
e m e program l
arı il
e il
gil
i ark adaşl
ara bu program l
arıl
a h aşır ne şir
ark adaşl
arı göre vl
e ndiriyoruz bu s aye de o çe virinin anl
aşıl
abil
irl
iğ ini artırıyoruz.
Çe viril
e r için ge ne lol
arak Kbabe lis m i ve ril
e n KD E program ını k ul
l
anm ak tayız. Çe viri Grubuna
k atıl
acak ark adaşım ız Linux ve ya H içbir şe k il
de Kbabe lprogram ı h ak k ında h içbir bil
giye s ah ip
ol
m as a bil
e yarım s aatl
ik bir e ğ itim l
e bu program ın ve çe viril
e rin nas ılyapıl
acağ ı k onus unda bil
gi
s ah ibi ol
abil
m e k te dir.
h ttp://w w w .k de .org.tr/inde x.ph p?option=com _conte nt& tas k =vie w & id=68& Ite m id=84 )
Nas ılçe viri yapıl
acağ ını öğ re ne n bir ark adaşım ız be nim il
e om e rus ta@ gm ail
.com adre s inde n
irtibata ge çm e k te ve k e ndis ine ufak bir al
ıştırm a/te s t dos yas ı yol
l
am ak tayım . Sonras ında bu
ark adaşı ce viri grubu ortak e pos ta l
is te m ize üye e tm e k te yiz.
33
dosya
h ttp://w w w .m andrival
inux.com /l
10n/tr.ph p3 adre s inde n çe viri yapm ayı düşündüğ ü dos yanın is m ini
bu e -pos ta l
is te m izde be l
irte re k çifte dik iş gitm e m e m izi s ağ l
am ak ta ve çe viris i tam am l
anan
dos yayı yine bana om e rus ta@ gm ail
.com adre s inde n ge ri yol
l
am ak tadır.
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Türk çe l
e ştirm e grupl
arının işi ge rçe k te n zor. Bunda h e r şe yde n önce bu işin bir h obi ol
m as ı
ve k işinin m addi bir k azanç gibi bir ge l
iri ol
m adığ ı için m e vcut grubun üye s ayıs ının s abit
tutul
am am as ının büyük payı var. Türk iye de ge rçe k te n bu k onuya ge rçe k te n ciddiye tl
e yak l
aşan ve
am atör am a profe s yone lbir çaba il
e Türk çe l
e ştirm e nin bir ucundan tutm ak için uğ raşan onl
arca
ark adaşım ız m e vcut.
Ye te rl
il
ik k onus u biraz zor ce vap ve ril
e bil
e ce k bir s oru be nim için. Burada ye te rl
i de ğ ilde m e m
durum unda m e vcut ark adaşl
arın gayre tini boşl
am ış ol
urum am a ye te rl
i de m e m durum unda is e bir
ge rçe ğ i gizl
e m iş ol
urum .
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arım ızda öze l
l
ik l
e ye ni ol
an ark adaşl
arın be l
irl
i bir te crübe ye ul
aşana
k adar be l
irl
i bir zam an ge çm e k te . Bu ark adaşl
arın çe viril
e ri aram ızdan be l
irl
e diğ im iz bir
ark adaşım ız (ge ne l
de o pak e tin e n s on çe virm e ni ) tarafından bir k e re dah a üs tünde n ge çil
ip h atal
ı
ve ya de ğ iştiril
m e s i ge re k e n ye rl
e ri bu ye ni ark adaşım ıza bil
diriyor bu şe k il
de ye ni ge l
en
ark adaşım ız h e m k e ndis ini ge l
iştiriyor h e m de dah a oturm uş bir çe viriye ul
aşm am ız s ağ l
anm ış
ol
uyor.
Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arında dah a başarıl
ı ol
unm as ı için ortak bir bil
işim s özl
üğ ü k ul
l
anm ak tayız.
(h ttp://w w w .k de .org.tr/inde x.ph p?option=com _gl
os s ary& func=dis pl
ay& l
e tte r=Al
l
& Ite m id=72& cati
d=69 & page =1)
bu s aye de program dan program a fark l
ıl
aşan çe viril
e rde n k urtul
m uş ol
uyoruz.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : LKD ge rçe k te n bizl
e re s onuna k adar de s te k ve re n e nde r grupl
ardan biri.
Linux Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i ge re k s e m ine rl
e rde ge re k s e fuarl
arda ayarl
adık l
arı form ve bil
diril
e rl
e
bizl
e ri çe viri yapm ak is te ye n ve ya program l
am a bil
m e s e bil
e bir şe k il
de Linux'un ge l
işim inde rol
oynam ak is te ye n k işil
e rl
e bizl
e ri bul
uşturm ak tadır.
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : Özür yazıl
ım l
ardak i e n büyük avantajım ız çe viris ini yaptığ ım ız dos yanın içinde k i bir
çe vril
m e m iş m e tnin ne re de ve ne am açl
a k ul
l
anıl
dığ ını o proje nin k aynak k odl
arına bak arak ve ya
program cıl
arı il
e h ızl
ıca il
e tişim k ul
l
anarak öğ re ne bil
m e m izdir. D e zavantajol
arak
gös te re bil
e ce ğ im iz bir te k m addi bir k azancınızın bul
unm am as ı ol
abil
ir.
Özgür ol
m ayan proje l
e rin çe viril
e rinde k arşıl
aştığ ım e n büyük de zavantajda aynı k onu il
e il
işk il
i.
H e rh al
de çe viriyi yaptığ ınız proje nin l
is ans l
ı bir şe k l
inin s ize h e diye e dil
m e s i avantajl
arından
s ayıl
abil
ir.
34
dosya
D e b ian - Tr
Soru : D e bian Tr ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : D e bian Türk çe ye re l
l
e ştirm e grubu (de bian-10n-tr) D e bian dağ ıtım ına e k s ik s iz Türk çe
de s te ğ i k azandırm ayı h e de fl
e ye n bir proje grubudur.Proje nin ge ne lgaye s i Türk çe -NASIL
be l
ge s inde de ifade e dil
diğ i gibi D e bian k urul
u s is te m inizl
e Türk çe il
e tişim k urm anızı s ağ l
am ak tır.
Bu h e de f dah a üs t bir düzl
e m de GNU/Linux'un Türk çe de s te ğ iyl
e il
intil
i ol
duğ undan yürütül
m e si
zorunl
u faal
iye tl
e r s ayı ve h acim itibarıyl
a çok ge niş bir dağ ıl
ım gös te re ce k tir. Bu yüzde n de bianl
10n-tr grubu ol
arak proje k aps am ında s orum l
u ol
duğ um uzu düşündüğ üm üz al
anl
ar dah a ziyade
D e bian'a özgü ol
m as ı yönüyl
e be l
irl
e nm e k te dir. D e bian ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının am aç ve
k aps am ı aşağ ıdak i ge ne lağ s ayfas ında ayrıntıl
ı şe k il
de açık l
anm ıştır: h ttp://l
10nturk is h .al
ioth .de bian.org/about.h tm l
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : Katk ı s ağ l
ayanl
arın l
is te l
e ndiğ i s ayfaya[1]göre şu ana de k 11 k işi k atk ıda bul
unm uş. Bu
s ayfa bir s üre dir ye nil
e nm e diğ inde n bu rak am ı 15 civarı ol
arak ve re bil
iriz.
[1]h ttp://l
10nturk is h .al
ioth .de bian.org/contrib.h tm l
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Öne m l
i bir k ıs m ı ünive rs ite l
e rde ok uyan öğ re ncil
e rde n ol
uşuyor. Bir m ik tar bil
işim
profe s yone l
i ve ünive rs ite öğ re tim göre vl
is i de m e vcut.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : D e bian ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı bir e -pos ta l
is te s i üze rinde n yürütül
üyor:
h ttp://l
is ts .de bian.org/de bian-l
10n-turk is h
Bu l
is te ye üye ol
arak bizim l
e il
e tişim k urm al
arı ye te rl
i. D ah a ayrıntıl
ı bil
gi için aşağ ıdak i s ayfaya
bak ıl
abil
ir: h ttp://l
is ts .de bian.org/de bian-l
10n-turk is h
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Türk iye 'de k i ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının durum unu nice l
ik açıs ından tatm in e dici
bul
uyorum . Çe viril
e rin k al
ite s ini arttırm am ız l
âzım (bk . bir s onrak i ce vap). Ye re l
l
e ştirm e grupl
arı
s on yıl
l
arda çok güze lorganize ol
m aya başl
adı. Bu ge l
işim s üre cinde çe viri k al
ite s i de zam anl
a
artacak tır diye um uyorum .
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : Proje grubu içinde ve proje grupl
arı aras ında k oordinas yon te m e lşart.Öze l
l
ik l
e grupl
ar
aras ındak i k oordinas yonu (m e s e l
â ortak bir e -pos ta l
is te s i k ul
l
anarak ) arttırm am ız l
âzım . Bu
k oordinas yon şim dil
ik bir k aç proje ye birde n k atk ı s ağ l
ayan üye l
e r vas ıtas ıyl
a yürüyor
görünüm ünde .Ek s ik l
iğ ini gözl
e diğ im bir diğ e r nok ta tam am l
anm ış çe viril
e rin de tıpk ı bir program ın
ge l
işim inde ol
m azs a ol
m az ne vinde n yapıl
an k od te m izl
iğ ine be nze r bir şe k il
de iyil
e ştiril
m e ye
çal
ışıl
m am as ı. Kod bak ım ıyl
a be nze ştire ce k ol
urs ak bazı il
ginç örne k l
e r ve ril
e bil
ir. M e s e l
â
"re factoring"il
e ,program davranışı de ğ işm e k s izin, aynı davranış dah a doğ ru, dah a te m iz bir
m antık l
a ye nide n k odl
anır. Buna be nze r şe k il
de çe viril
e rde (bir tür "trans l
ation re factoring":-)
yapıl
arak ) aynı anl
am dah a te m iz, dah a az çe viri k ok an bir üs l
upl
a ve k e l
im e s e çim l
e riyl
e ifade
e dil
e bil
ir. Bu tür çe viri bak ım l
arının s üre k l
i ve çok agre s if şe k il
de yapıl
m as ı ge re k tiğ i
inancındayım .O rtak bir k oordinas yon l
is te s inin (ve ya ortak bir Türk çe çe viri h ata ve ritabanının) bu
k al
ite nok tas ında pratik bir yararı da ol
acak tır. M e s e l
â bir çe viride h atal
ı bir nok ta te s pit
e ttiğ im de birk aç adım l
ık bir pros e dür uygul
am ak zorundayım . "Son çe virm e ni bul
", ol
m adı "il
gil
i
grubu bul
"gibi. Az çok işl
e rin nas ılyürüdüğ ünü bil
e n biris i ol
arak be nim için bil
e yorucu ol
abil
iyor
35
dosya
bu. O rtak bir l
is te ol
m as ı h al
inde , e n azından l
is te ye üye proje k oordinatörl
e ri s aye s inde , bas itçe
ortak l
is te yl
e irtibata ge çm e k ye te rl
i ol
abil
irdi.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : Yuk arıda bah s e ttiğ im proje grupl
arı aras ındak i k oordinas yon için LKD 'nin uygun bir
pl
atform ol
uşturduğ unu düşünüyorum .
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : Ş öyl
e bir e trafınıza bak ın. Yaygınl
ık k azanm ış özgür ol
m ayan bir işl
e tim s is te m i ve ona
e şl
ik e de n ofis yazıl
ım ı dışında ye re l
l
e ştirm e s i m e vcut k aç tane yazıl
ım var?Özgür yazıl
ım aynı
zam anda "s e çe ne k ze nginl
iğ i ve ya özgürl
üğ ü"de m e k tir. Bu açıdan bak ıl
dığ ında özgür yazıl
ım ın
açık ara önde ol
duğ unu görüyorum , k e ndi dil
im izde k ul
l
anabil
e ce ğ im iz iril
i ufak l
ı o k adar çok özgür
Pardus
Soru : Pardus ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : Pardus 'un bir ürünü ol
duğ u Ul
udağ Proje s i'ne başl
adığ ım ız günde n itibare n özgür yazıl
ım
ge l
işim m e todol
ojis i il
e çal
ışm aya k arar ve rm iştik . Bu bağ l
am da "H e r işi biz yapacağ ız!"fik ri
ye rine , "Özgür yazıl
ım topl
ul
uğ u il
e çal
ışacağ ız!"fik rini be nim s e dik .Pardus üze rinde k i özgür
yazıl
ım l
arın ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı, yazıl
ım l
arın Türk çe çe viri/ye re l
l
e ştirm e grupl
arı tarafından
yapıl
ıyor. Biz Pardus ge l
iştiricil
e ri ol
arak bu ye re l
l
e ştirm e grupl
arı il
e e tk il
e şim l
i ol
arak çal
ışıyoruz.
Yazıl
ım l
arın Türk çe k ul
l
anım ındak i s orunl
arını te s pit e de re k bunl
arı çözm e ye çal
ışıyoruz. Tabi,
Pardus ge l
iştiricil
e rinde n bazıl
arı çe viri çal
ışm al
arına doğ rudan yardım cı ol
uyor.Bunl
arın yanında,
Türk çe çe viril
e rine de s te k ol
abil
m e k için ortak s özl
ük proje s i başattık . s ozl
uk @ jabbe r.ul
udag.org.tr
Jabbe r adre s inde n de yayın yapan s özl
üğ ün bu k onuda ge l
iştiril
e bil
e ce k bir adım ol
duğ unu
düşünüyoruz.
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : Pardus ge l
iştiricil
e rinin çoğ u, yal
nızca doğ rus alprobl
e m al
anl
arı üze rinde çal
ışm ıyor.
Bunun ye rine , fark l
ı zam anl
arda, pe k çok fark l
ı al
anda çal
ışıyorl
ar. D ol
ayıs ı il
e , Pardus öze l
inde ,
ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ve Türk çe probl
eml
e ri k onus unda yal
nızca bir k aç ge l
iştiricinin is m ini
ve rm e k doğ ru ol
m ayacak tır.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Ul
udağ Proje s i çal
ışanı Pardus ge l
iştiricil
e ri, uzun zam andır özgür yazıl
ım l
ar üze rinde
çal
ışan yazıl
ım ge l
iştiricil
e ri. Gönül
l
ü ol
arak proje ye de s te k ve re n ge l
iştiricil
e rin k im i de
öyl
e ...Söyl
e diğ im gibi, çoğ u ge l
iştiricinin ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arında da ak tif ol
duğ unu
düşündüğ üm üzde profil
i "Türk iye 'de , Türk çe özgür yazıl
ım ın ge l
e ce ğ ine inanan, özgür yazıl
ım
k ul
l
anım ını de s te k l
e ye n gönül
l
ü ge l
iştiricil
e r"k adar ge ne ltutabil
iriz.
Soru: Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : Pardus öze l
inde bizim de bazı çe viri/ye re l
l
e ştirm e ih tiyaçl
arım ız ol
uyor. Pardus proje s i
aracıl
ığ ı il
e ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye nl
e ri ge ne l
l
ik l
e ye re l
l
e ştirm e grupl
arına
yönl
e ndiriyoruz. Tabi, Pardus pe rs pe k tifinde n bak arak , Pardus il
e öntanım l
ı ol
arak dağ ıtıl
an
yazıl
ım l
arın Türk çe 'ye çe viril
m e s i bizim için öne m l
i ol
uyor. Fak at, pe k çok durum da yal
nızca
ye re l
l
e ştirm e grupl
arının l
is te s ini (h ttp://w w w .l
inux.org.tr/inde x.ph p?Pg=Ye re l
l
e s tirm e ) işare t
e tm e k il
e ye tiniyoruz.
36
dosya
Yanıt : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı büyük bir özve ri ge re k tiriyor. Türk çe çe viril
e ri k onus unda çal
ışan
ye re l
l
e ştirm e grupl
arının da bu özve riyi gös te rdiğ ini rah atl
ık l
a s öyl
e ye bil
iriz. Fak at dah a fazl
a
ye re l
l
e ştiriciye , çe viril
e rin k al
ite s ini ve bütünl
üğ ünü k ontrole de ce k dah a fazl
a ins ana ih tiyacım ız
var.Yal
nızca bir de faya m ah s us ol
arak , m e vcut çe viril
e rin bir çe viri büros u tarafından yapıl
m as ının
yüz binl
e rce YTL'ye m alol
acağ ını bil
iyoruz. Bu işin s üre k l
i ol
arak yapıl
m as ı ge re k e n bir iş ol
duğ unu
düşünürs e niz m al
iye tin as tronom ik ol
duğ u s onucuna rah atl
ık l
a varabil
iriz. Öte yandan, gönül
l
ül
ük
e s as ını da düşüne re k , şu anda ye re l
l
e ştirm e grupl
arı tarafından yapıl
an işl
e rin bizl
e r için pah a
biçil
e m e z ol
duğ unu s öyl
e ye bil
iriz.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : H e r şe yde n önce , s üre k l
il
iğ in e s as ol
duğ unu vurgul
am ak ge re k iyor. Özgür yazıl
ım l
ar h e r
ge çe n gün ye ni öze l
l
ik l
erek l
e ne re k ge l
işiyor. Ge l
işe n yazıl
ım l
arın ye re lde s te k l
e rinin de s ık l
ık l
a
günce l
l
e nm e s i ve k ontrole dil
m e s i ge re k iyor.D iğ e r bir öne m l
i k rite r is e bütünl
ük tür s anırım .
Uygul
am al
arda k ul
l
anıl
an te rim l
e rin bütün ve tutarl
ı bir dilil
e çe viril
m e s i ge re k iyor. Bu, tüm çe viri
grupl
arı tarafından k ul
l
anıl
acak ortak bir s özl
üğ ün öne m i de gös te ril
iyor.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : LKD 'nin h e r zam an ol
duğ u gibi özgür yazıl
ım l
arın ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arında da
birl
e ştirici ve de s te k l
e yici bir pozis yonda ol
m as ı ge re k iyor. Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının ih tiyaç
duyduk l
arında h e r türl
ü de s te k için baş vurabil
e ce k l
e ri bir m e cra...
LKD 'nin şu ank i duruşu il
e bu göre vini ye rine ge tirdiğ ini düşünüyorum .
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : Uygul
am al
arı yoğ un ol
arak k ul
l
anan ve k im i zam an ge l
iştire n k işil
e rin çe viri çal
ışm al
arında
da ak tif roloynuyor ol
m al
arı özgür yazıl
ım çe viril
e rinin bir avantajı. Çe viril
e ri h atal
arına çok h ızl
ı
bir şe k il
de m üdah al
e e de bil
iyor ol
m ak is e başk a bir avantajs anırım .Gönül
l
ü yapıl
an çe viri
çal
ışm al
arının bütünl
üğ ünün ve s üre k l
il
iğ inin s ağ l
anabil
m e s inde k i zorl
uğ u is e de zavantajl
arı ol
arak
l
is te ye l
e bil
iriz.Aynı cüm l
el
e rin k arşıtl
arını is e özgür ol
m ayan (s ah ipl
i) yazıl
ım l
ar için k urabil
iriz.
37
dosya
K D E Türk iye
Soru : KD E Türk iye ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : KD E Türk iye , Türk çe k onuşan yazan ins anl
arın bul
uşup s orunl
arını gide re bil
e ce k l
e ri bir
pl
atform ol
arak düşündük . Bunu yapm am ızdak i as ılam aç ye re l
l
e ştirm e yapark e n dah a fazl
a ge ri
bil
dirim al
m ayı k ol
ayl
aştırm ak ve çe viri yapan ins an s ayıs ını artırm ak tı. Bu h e de fim ize şuanda
ul
aşabil
m iş de ğ il
iz. D oğ ruyu s öyl
e m e k ge re k irs e yak ın zam anda da ul
aşm ak m üm k ün ol
m ayacak
am a um utl
arım ız as l
a yitm e ye ce k .
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : KD E Türk iye 'de yak l
aşık ol
arak 20 k işi var. Fak at bu s ayıyı s üre k l
i ol
arak e tk ingörm e k
m üm k ün de ğ il
. Gönül
l
ü bir proje ol
duğ um uz için de vam l
ı ol
arak çe viri yapan ark adaşım ız yok .
H aftal
ık ol
arak düşünürs e k 3-4 ark adaşım ız e tk in ol
arak çal
ışıyor.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Linux il
e ye ni tanışm ış ol
up ye re l
l
e ştirm e yi ye te rl
i görm e yip yardım a k oşanl
ar ve bil
gis ayar
m üh e ndis l
iğ i ya da be nze ri böl
üm l
e rde ok uyan öğ re nci ark adaşl
arım ız.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : Yardım e tm e k is te ye n k işi aşağ ıdak i s orul
ara e ve t ce vabı ve re bil
iyors a,
h ttp://w w w .k de .org.tr/m ail
m an/l
is tinfo/ye re l
l
e s tirm e adre s inde n ye re l
l
e ştirm e e -pos ta l
is te s ine üye
ol
up k e ndini tanıtan bir e -pos ta gönde re re k işe başl
am al
ı.
*Ak ıcı ve anl
am l
ı bir şe k il
de yazabil
iyors anız,
*D ah a önce çe viri yaptıys anız,
*H e rh angi bir de rgi ya da m ak al
e ye yazı gönde rdiys e niz, ya da te k nik yazarl
ık yapm ışs anız,
*Ke ndi dil
inizde k i te k nik te rim l
e rl
e aranız iyi is e ,
*Linux'u e vde ya da iş ye rinde k ul
l
anıyors anız,
*KD E m as aüs tü ortam ında çal
ışıyors anız,
*Linux ve İnte rne t te rim l
e rine yatk ıns anız,
*Bu çal
ışm a için ayda 4-5 s aatinizi ayırabil
iyors anız,
*Size ul
aşabil
e ce ğ im iz bir e -pos ta adre s iniz vars a,
Bu e -pos tadan s onra k e ndis ine de ne m e am açl
ı bir dos ya gönde re re k ol
as ı h atal
arı e nge l
l
emek
am acıyl
a k e ndis ini de niyoruz. Te s tte n ge çe rs e çe viril
e re başl
ıyoruz.
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Tam ol
arak ye te rl
i ya da ye te rs iz diye m e ye ce ğ im . Ke s in ol
an bir şe y dah a fazl
a ins an, yani
yardım a ih tiyacım ız var. Çe viri il
e iş bitm iyor. Çe viril
e rin anl
am l
ı ya da ye te rl
i ol
duğ unun da k ontrol
e dil
m e s i ge re k .
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : As l
ında dah a fazl
a ins ana ih tiyaç var am a m e vcut ol
an potans iye l
i düzgün k ul
l
anm ak dah a
k al
ite l
i s onuçl
ar doğ urur. M e s e l
a h aftal
ık ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı yapıl
abil
ir. Topl
uca yapıl
acak
çal
ışm al
ar dah a başarıl
ı ol
acak tır.Örne ğ in;h e r h afta cum a ak şam ı 2 s aat bir ortam da (IRC)
topl
anıl
arak çal
ışm a yapıl
abil
ir.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : LKD , tüm ye re l
l
e ştirm e grupl
arını bir araya topl
ayabil
ir. Tüm grupl
arda Türk çe dil
bil
im cis ine
38
dosya
ih tiyaç var. H e r ne k adar çal
ışm al
arı ön k ontrole diyors ak da ye te rl
i de ğ il
. Kal
ite k ontrol
l
e rinin
yapıl
abil
m e s i için Türk çe k onus unda yardım a ih tiyaç var. Bu durum da LKD be l
k i bu e k s ik l
iğ i
gide re bil
ir.
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : Özgür yazıl
ım l
arın ye re l
l
e ştirm e s ini yapan ark adaşl
arım ızın h iç biri tam zam anl
ı bu işl
e
uğ raşm ıyor. Adı üze rinde gönül
l
ü ol
arak yapıl
an bir çal
ışm a. Özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar is e tam
zam anl
ı ol
arak bu iş üze rinde yoğ unl
aşan ins anl
ar tarafından yapıl
ıyor.
Gnom e Türk iye
Soru :Gnom e Türk iye ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : Gnom e Türk iye 2001 yıl
ında GNO M E proje s i içe ris inde k i yazıl
ım l
arı Türk çe l
e ştirm e k için
GNO M E Trans l
ation Proje ct al
tında k urul
m uş bir topl
ul
uk tur. 1,5 s e ne önce GNO M E Türk iye ,
Türk iye 'de GNO M E'u yaygınl
aştırm ak ve Türk GNO M E k ul
l
anıcıl
arının bul
uşm a nok tas ı ol
m ayı
h e de fl
e ye n bir çatı ol
uşturm ayı h e de fl
e di. Bugün GNO M E Türk iye al
tında önce l
ik l
i ol
arak GNO M E
uygul
am al
arının arayüzl
e rinin , uygul
am a yardım ve be l
ge l
e rinin, ge l
iştirici be l
ge l
e rinin
Türk çe l
e ştiril
m e s i, GNO M E içinde ol
as ı Türk çe dil
ine ol
an uyum s uzl
uk l
arın gide ril
m e s i, w e b
s ayfam ız üze rinde n GNO M E il
e il
gil
i h abe rl
e rin il
e til
m e s i gibi faal
iye tl
e r ge rçe k l
e ştirir. Ancak
GNO M E Türk iye k ul
l
anıcı güdüm l
ü bir proje dir. Örne ğ in Pardus proje s i il
e Pardus 'un re s m i ol
arak
GNO M E de s te k l
e m e m e s i üze rine GNO M E Türk iye k atıl
ım cıl
arı Pardus için GNO M E pak e tl
e rini ve
uyum unu s ağ l
am ak için Gapl
an (w w w .gapl
an.org) proje s ini başl
atm ıştır. Bu gibi çe şitl
i yak l
aşım l
ar
k ul
l
anıcıl
ar tarafından ge l
dik çe GNO M E Türk iye al
tında bu tip faal
iye tl
e rde ge rçe k l
e şm e k te dir.
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : GNO M E Türk iye çal
ışm al
arında k im in ne k adar iş yaptığ ına ya da yapm adığ ına bak m ıyoruz.
Bizim için e n k üçük k atk ının bil
e öne m i çok büyük . Ancak k abaca h e r çe viri döne m inde ak tif ol
arak
10 il
e 15 k işinin çal
ıştığ ını s öyl
e ye bil
iriz. Bu rak am şim diye k adar ol
an çe viril
e ri içine al
dığ ım ızda
ol
duk ça büyük tür fak at dah a önce de be l
irttiğ im gibi GNO M E Türk iye içinde k işil
e rde n dah a çok
ürüne ve ürünün k al
ite s ine öne m ve riyoruz.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Önce l
ik l
e h e ps i Türk çe 'yi k ul
l
anm ayı çok iyi bil
e n e ğ itim l
i k işil
e rde n ol
uşuyor. Çe viri
tak ım ındak i ve GNO M E Türk iye 'ye k atk ıda bul
unanl
arın bir çoğ u bil
işim s e k törü içinde fark l
ı
şirk e tl
e rde çal
ışıyorl
ar. Bunun dışında yurt içinde ve yurt dışında öğ re nim görm e k te ol
an ve
ünive rs ite l
e rde öğ re tim göre vl
is i ol
an k atıl
ım cıl
ar da var.
GNO M E Türk çe l
e ştirm e çal
ışm al
arı rak am s alve k al
ite yönünde n h e r ge çe n gün dah a da iyi
nok taya ul
aşıyor. Açık Kaynak Kodl
u yazıl
ım l
arın ge ne löze l
l
iğ i ol
an h e rk e s in k atıl
ım gös te re bil
m e si
bu nok tada ge ne lprofil
de de s üre k l
i bir yük s e l
iş, k onunun uzm anl
arının k atıl
ım l
arını da
be rabe rinde ge tiriyor. Söz ge l
im i grafik il
e al
ak al
ı bir k onuda k onunun uzm anı bir k atıl
ım cı h atayı
dil
e ge tire bil
iyor ve h ata h ızl
ıca gide ril
e bil
iyor. Bu h e m e n h e m e n h e r al
anda k arşıl
aştığ ım ız bir
durum .
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı h e rk e s e açık ortam l
arda ge rçe k l
e şiyor. Bu açıdan k atıl
ım çoğ u
ins anın s andığ ından dah a k ol
ay ancak öne m l
i bir s orum l
ul
uk ge re k tiriyor. GNO M E çe viril
e rine
k atıl
m ak için önce l
ik l
e pos ta l
is te m ize üye ol
arak varl
ığ ınızı h e rk e s e duyurm anız ge re k iyor. D ah a
s onra w e b s ayfam ızda ye r al
an be l
l
i başl
ı biraz te k nik be l
ge l
e ri ok uyarak fik ir s ah ibi ol
m anızı
39
dosya
is tiyoruz. D ah a s onra k atıl
m ak is te ye n ark adaşım ızl
a bir m odüls e çe re k il
k çe viris ini e tk il
e şim l
i bir
şe k il
de yapm as ını s ağ l
ıyoruz. Bu nok tadan s onra GNO M E çe viril
e rine k atıl
m ış ol
unuyor zate n.
Çe viri çal
ışm al
arına k atıl
m ak için bil
gil
e r w w w .gnom e .org.tr re s m i adre s im izde de de tayl
ı bir
şe k il
de ye r al
ıyor.
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Türk çe gibi 150 m il
yona yak ın bir ins anın k onuştuğ u bir dil
de n bah s e ttiğ im iz için ye te rl
idir
de m e k güç. Ancak h e r ge çe n gün dah a iyiye gittiğ ini de s öyl
e m e k ge re k iyor.
Pardus gibi ye re ldağ ıtım l
arın da ortaya çık m as ıyl
a bu çal
ışm al
arın dah a da h ız k azanacağ ını
düşünüyorum . Fak at ge ne de İnte rne t üze rinde ya da k ütüph ane l
e rim izde s ade ce Türk çe bil
e re k
bil
işim k onus unda as gari bil
gil
e ri e dinm e k m üm k ün ol
ana k adar da bu çal
ışm al
arın ye te rl
i
ol
duğ unu s öyl
e m e yiz.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : Önce l
ik l
e bu işin öne m ini çok iyi idrak e tm e k ge re k iyor. Türk çe l
e ştirm e çal
ışm al
arı e s as ında
öze l
l
ik l
e Açık Kaynak l
ı yazıl
ım l
ar için yazıl
ım l
arın başk a bir coğ rafyada h ayat bul
m as ı de m e k .
Türk çe çe viris i ol
m ayan bir GNO M E m as aüs tünün Türk iye 'de yaygın ol
arak k ul
l
anıl
m as ı ol
as ı de ğ il
,
h el
e k i rak ipl
e ri zate n Türk çe is e . Bu işin öne m ini ge rçe k te n anl
adık tan s onra başarı da be rabe rinde
ge l
ir. Çe viri çal
ışm al
arı için be l
irl
i bir Ar-Ge öde ne ğ ine , ya da donanım de s te ğ ine ih tiyacım ız yok ,
te k ge re k e n k al
ite l
i ins an gücü, bu nok tada yapıl
acak e n öne m l
i şe y çe viri çal
ışm al
arının h e r
ortam da dil
e ge tiril
m e s i, ins anl
ara bu çal
ışm al
ara k atıl
arak yapacak l
arı k atk ının öne m i anl
atıl
m as ı.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : LKD 'nin çe viri çal
ışm al
arının öne m ini anl
am ış ol
m as ından dol
ayı zate n be l
irl
i bir rolal
dığ ını
düşünüyorum . Bizim l
is te m ize k atıl
an ark adaşl
arın çoğ unun LKD l
is te l
e rine de üye ol
duk l
arını
bil
iyorum . Bu zate n bu çal
ışm al
ar için LKD 'nin bil
gil
e ndirm e rol
ünü üs tl
e ndiğ ini gös te riyor. Bunun
dışında Yıl
ın Pe ngue nl
e ri ödül
ünde yıl
ın başarıl
ı ye re l
l
e ştirm e cis i dal
ının bul
unm as ı da bu nok tadak i
çabanın e n büyük gös te rge l
e rinde n biris i.
Bunun dışında LKD bire ys e lol
arak yapıl
m as ı zor ol
an nok tal
arda roloynam as ını k urum s alk im l
ik
ol
m as ı s e be biyl
e dah a da arttırm al
ı diye düşünüyorum . Bu biraz Linux'un ticari rak ipl
e rine k arşı bir
k urum un durm as ı ge re k l
il
iğ i il
e al
ak al
ı. M e s e l
a LKD öze lbir araştırm a şirk e tine Linux il
e D iğ e r ticari
yazıl
ım l
arın Türk çe de s te k l
e rini araştırtarak bu s onuçl
arı k am u oyuna s unabil
ir. Öze tl
e işin biraz da
pazarl
am a tarafında ye r al
m as ı h e rk e s in ortak am acı ol
an Linux'un yayıl
m as ına büyük bir k atk ı
s ağ l
ayacak tır.
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : En büyük avantajı çe viril
e rin de Özgür Yazıl
ım ol
m as ıdır h e rh al
de . Özgür Yazıl
ım ın ve rdiğ i
tüm artıl
ardan çe viril
e r de faydal
anıyor. Ge re k h atal
arın h ızl
ı bir şe k il
de düze l
til
m e s i, ge re k işin
uzm anl
arının m addiyattan ziyade m ane vi bir be k l
e nti il
e k atk ıda bul
unm as ı gibi.
Ol
aya ye re l
l
e ştirm e çal
ışm as ı ol
arak bak tığ ım ızda is e , işin ticari boyutunun dışarıda k al
m as ı
s e be biyl
e , özgür ol
m ayan yazıl
ım l
arda k e ndi dil
l
e rini k ul
l
anm al
arının h iç m üm k ün ol
am ayacağ ı
m il
l
e tl
e rin, k e ndi dil
l
e ri il
e bil
gis ayar k ul
l
anabil
m e im k anl
arı ol
duğ unu görüyoruz.
Bunun dışında görül
e bil
e ce k te k de zavantajözgür ol
m ayan yazıl
ım l
arın çe viri k al
ite s i ol
abil
ir. Bazı
özgür yazıl
ım l
arda k ontrol
s üz çe viril
e r k açınıl
m az ol
arak ye r bul
abil
iyor. H e r ne k adar özgür
ol
m ayan yazıl
ım l
arda bu k onuda s oruns uz ol
m as a da GNO M E, KD E, O pe nO ffice .org ve be nze ri
k urum s al
l
aşm am ış uygul
am al
arda çe viri s orunl
arına ras tl
am ak m üm k ün. Ancak Özgür Yazıl
ım
dünyas ında büyük bir k e s im de bah s e ttiğ im gibi k urum s al
l
aşm ış çe viri e k ipl
e ri k e ndi iç k al
ite
güve nce s is te m l
e ri il
e bu s orunun da üs te s inde n s e ne l
e rdir ge l
iyor.
40
dosya
be l
ge l
e r.org
Soru : be l
ge l
e r.org ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : Göre v Al
anım ız:
1. Nas ılbe l
ge l
e rinin dil
im ize çe vril
m e s i,
2. Kıl
avuz ve Bil
gi Sayfal
arı il
e diğ e r uygul
am a yardım be l
ge l
e rini dil
im ize çe vril
m e si
3. Linux k ul
l
anım ını k ol
ayl
aştıracak ye ni be l
ge l
e rin h azırl
anm as ı,
4. Yuk arıda anıl
an k onul
arl
a il
gil
i dah a önce yapıl
m ış çal
ışm al
arın topl
anm as ı,
5. Tüm çal
ışm al
arım ızın s anal
yöre m izde yayınl
anm as ı,
6. Linux Bil
işim Te rim l
e ri Sözl
üğ ünün ge l
iştiril
m e s i ve s anal
yöre m izde yayınl
anm as ı
Bu l
is te il
k günde n be ri başs ayfam ızda ye ral
ır.
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : Katıl
ım gönül
l
ül
ük e s as ına dayandığ ından h e rk e s potans iye lüye m izdir.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
? Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına
k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : İnis iyatif s ah ibi ol
m ayan bir gönül
l
ü düşüne m iyorum .
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Ke ndil
e rine s aygıl
arı bu k adars a, ye te rl
idir...
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : Ge ne lbaşarı dah a çok e ğ itim in h angi m e crada yürüdüğ üne bağ l
ı as l
ında;e ğ itim ul
us çu
m u yok s a k üre s e l
ci m i?U l
us alEğ itim s is te m im iz k üre s e lk öl
el
e r ye tiştirm e ye yöne l
ik s e dua
e tm e k te n başk a yapacak birşe y yok tur.
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz ?
Yanıt : O ödülm e k anizm al
arını k al
dırm ak l
a başl
ayabil
irs iniz. Bir avuç oy ve rm e k te n başk a birşe y
yapm ayan ins an be nim gönül
l
üm de n dah a m ı yüce ?Ü s te l
ik bir k işiyi yüce l
ttiğ inizi s anırk e n bin
gönül
l
üyü k ırıyors unuz... Gönül
l
ül
e r s ade ce k e ndil
e ri il
e yarışan ins anl
ardır. Bu büyük l
e nm e l
e rinizi
bir k e nara k al
dırırs anız, bu işl
e r dah a iyi yürür. Em e k h arcayanl
ara bir te şe k k ür e din ye te r. Bas it:
adre s ine bir pos ta atın ve ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atk ıda bul
unduğ u için te şe k k ür e din. Yıl
başı
te briğ i niye tine h e r birine yıl
da bir k e re bir te şe k k ür il
e tis i ats anız o ödül
de n dah a çok m ak bul
e
ge çe r.
H e p (ayağ ınıza) ge l
s inl
e r is te rs iniz, bir de gitm e yi de ne s e niz...
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : İk incis inin çe viris inin nas ılyapıl
dığ ını bil
m e diğ im de n yorum yapam am .
41
dosya
Gnu-tr
Soru : Gnu-tr ve yaptığ ınız ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını h ak k ında k ıs aca bil
gi ve rir m is iniz?
Yanıt : Gnu-tr (h ttp://gnu-tr.s ource forge .ne t) Trans l
ation Proje ct'i
(h ttp://iro.um ontre al
.ca/trans l
ation/H TM L), Türk çe ayağ ı.Bu proje , ağ ırl
ık l
ı ol
arak GNU/FSF'in k om ut
s atırı yazıl
ım l
arı ol
m ak üze re pe k çok yazıl
ım a ye re l
l
e ştirm e h izm e ti ve riyor
Soru : Bu çal
ışm al
arda k aç k işi ye r al
ıyor?
Yanıt : GNU-TR'de ye r al
abil
m e k için FSF'e , yaptığ ınız çe viril
e r üze rinde k i te l
if h ak l
arınızı FSF'e
bağ ışl
adığ ınıza dair bir fe ragatnam e ve rm e niz ge re k iyor. Bu fe ragatnam e yi FSF'e gönde rm iş ol
an
k atıl
ım cı ade dim iz 65. Yak l
aşık 20 k işi, bugüne k adar bir te rcüm e yi üs tl
e nm iş ve bitirm iş. 3-4 k işi
is e çok s ayıda yazıl
ım ı de vam l
ı ol
arak çe viriyor.As l
ında GNU-TR için e n uygun k atıl
ım biçim i, bir
k işinin, te rcih e n s ık k ul
l
andığ ı bir yazıl
ım ı üs tl
e nip, onun çe viris ini s üre k l
i günce ltutm as ı.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arını yapan k işil
e rin ge ne lprofil
i nas ıl
?
Yanıt : Ağ ırl
ık l
ı ol
arak bil
gis ayar ve ya m üh e ndis l
ik dal
l
arında öğ re nci.
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arına k atıl
m ak is te ye n biri ne yapm al
ı?
Yanıt : Te rcih e n k ul
l
andığ ı, öne m ve rdiğ i bir yazıl
ım ın ye re l
l
e ştirm e s inde n başl
am al
ı. Bu, ge re k
çe viri k al
ite s ini yük s e l
tm e k , ge re k s e k işinin k e ndi k ul
l
andığ ı bir şe ye e k l
e m e yapm as ından dah a
büyük ze vk al
m as ından dol
ayı dah a ve rim l
i bir başl
angıç nok tas ı. Ye re l
l
e ştirm e k is te ne n yazıl
ım ı
te s pit e ttik te n s onra o yazıl
ım ın ye re l
l
e ştirm e s ini h angi grubun yaptığ ını araştırarak o gruba
k atıl
m ak is te ndiğ i bil
diril
mel
i ve o grubun başl
angıç öne ril
e ri izl
e nm e l
i. Tabii ye re l
l
e ştirm e s ade ce
yazıl
ım çe viril
e rinde n ibare t de ğ il
. Eğ e r çe viri yapm ak is te m iyor is e niz, tak vim yazıl
ım l
arına Türk
tatilgünl
e rini e k l
e m e k te n, yazıtipi günce l
l
e m e ye k adar Türk iye 'de k ul
l
anım ve Türk çe k ul
l
anım il
e
il
gil
i pe k çok e k s ik üze rinde çal
ışm anız m üm k ün.
Soru : Sizce Türk iye 'de yapıl
an ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arı ye te rl
i m i?
Yanıt : Yazıl
ım çe viril
e ri ol
duk ça iyi bir nok tada fak at unutm am ak ge re k e n bir şe y var: Öze l
l
ik l
e
yazıl
ım ve dök üm antas yon çe viril
e ri s üre k l
i günce l
l
e m e is te r. Bu bir m araton k oşus udur. Bizim
GNU-TR'de e n fazl
a probl
e m yaşadığ ım ız k onu da budur: Biz, k atıl
ım cının bir yazıl
ım ı bundan
s onras ı için üs tl
e nm e s ini is tiyoruz -- yani yazıl
ım ın h e r ye ni s ürüm ünde çe virinin e l
de n ge çiril
e re k
ekl
emel
e rin yapıl
m as ının s ağ l
anm as ı. Ge ne l
de de vam l
ıl
ık ta probl
e m yaşıyoruz. Bu da ge re k çe viri
k al
ite s ini, ge re k s e yapıl
m ış işl
e rin düze yini e tk il
iyor -- çe viri günce l
l
e nm e diğ i zam an üç be ş s ürüm
s onra yazıl
ım te k rar h iç çe vril
m e m iş h al
ine ge ri döne bil
iyor.
Yine s e vindirici bir nok ta, artık k l
avye ve k arak te r k üm e s i tanım l
arının Türk çe için probl
em
ol
m am as ı.
Bunun h aricinde k al
an ye re l
l
e ştirm e s e viye s i pe k ye te rl
i de ğ il
. H angi tak vim yazıl
ım ı s ize 19
M ayıs 'ın tatilol
duğ unu gös te riyor?İs te diğ iniz yazı tipinde "ğ "h arfi m e vcut m u?Türk m e vzuatını
de s te k l
e ye n m uh as e be yazıl
ım ı bul
abil
iyor m us unuz?
Soru : Ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının dah a başarıl
ı ol
m as ı için ne l
e r yapıl
m al
ıdır?
Yanıt : Çe viril
e r k aps am ında de vam l
ıl
ık , de vam l
ıl
ık , de vam l
ıl
ık . Bundan öm rünüzün çok öne m l
i bir
k ıs m ını ye re l
l
e ştirm e ye ayırm ayı k as te tm iyorum . 200 il
e til
ik bir yazıl
ım ı üs tl
e nm e yi ve h e r al
tı
ayda bir o yazıl
ım ın ye ni s ürüm ü çık tığ ı zam an gözde n ge çire re k e k l
e ne n 3 il
e tiyi vak itl
ice
çe vire re k gönde rm e k te n bah s e diyorum . Ve bunu yıl
l
ar boyunca yapm ak tan tabii....
Yine çe viril
e rde , dilk al
ite s i k onus unda m e rak l
ı ve titiz ol
unm al
ıdır. Örne ğ in bugüne k adar pe k çok
42
dosya
yazıl
ım ın çe viris ini yapm am a rağ m e n s om ut ve k ul
l
anıl
abil
ir çe viri öne ris i/h ata bil
dirim i al
m ış
de ğ il
im . Z am an zam an "be n İngil
izce 's ini dah a iyi anl
ıyorum , ne bu böyl
e "gibil
e rinde n yazanl
ar
ol
ur, fak at k im s e "şu yazıl
ım ın fal
anca dizge s inde anl
am k aym as ı, cüm l
e düşük l
üğ ü var, doğ rus u
şu ol
acak "diye yazm ış de ğ il
dir. Bu, bütün k ul
l
anıcıl
ara düşe n bir göre v.
M e rak ve titizl
ik özgür yazıl
ım k ül
türünün içs e l
l
e ştirm e m iz ge re k e n bir uns uru. El
inize
ye re l
l
e ştire ce ğ iniz tak vim yazıl
ım ı ge l
diğ i zam an, ye re l
l
e ştirirk e n s ade ce 4 Te m m uz, ABD 'nin
Bağ ım s ızl
ık Günü diye çe viri yapm ayacak s ınız, Türk re s m i tatil
l
e ri bunun içinde m i?diye
bak acak s ınız, yok s a nas ıle k l
e ne ce ğ ini m e rak e de ce k s iniz, tak vim in k ul
l
anıl
dığ ı iş günü/tatilgünü
k avram l
arına doğ ru oturm as ını s ağ l
ayacak s ınız, acaba Kurban bayram ı ve Ram azan bayram ı
tarih l
e ri nas ılh e s apl
anıyor diye m e rak e de ce k s iniz, oradan güne ş tak vim ine bağ l
ı ol
m ayan
tarih l
e rin nas ılh e s apl
anacağ ına k ayacak s ınız... Al
ın s ize as tronom i m e rak l
ıs ına uygun bir
ye re l
l
e ştirm e proje s i: Kurban ve Ram azan bayram l
arının tarih l
e rini h e s apl
ayarak tak vim
yazıl
ım l
arına e nte gre e tm e k .
Soru : LKD 'nin bu k onuda nas ılbir rolal
m as ının ge re k tiğ ini düşünüyors unuz?
Yanıt : D e s te k ve bil
inçl
e ndirm e .
Soru : Özgür yazıl
ım l
ar için ye re l
l
e ştirm e çal
ışm al
arının, özgür ol
m ayan yazıl
ım l
ar il
e
k arşıl
aştırıl
dığ ında avantajve de zavantajl
arı ne l
e rdir?
Yanıt : Kal
ite açıs ından be nce pe k fark yok , h atta özgür yazıl
ım çe viril
e ri dah a k al
ite l
i diye bil
irim .
Özgür ol
m ayan bazı yazıl
ım l
arda k arşıl
aştığ ım Türk çe ne re de ys e anl
aşıl
am az nok tada idi.Özgür
yazıl
ım l
arda, e ğ e r m e vcut durum bire y ol
arak s izi rah ats ız e diyor is e , bu k onuda bir şe y yapm a
im k anınız ve h atta s orum l
ul
uğ unuz var. Kapal
ı k aynak k odl
u dünyada bire y ol
arak bir şe y
yapam azs ınız, s ade ce k ul
l
anm a ve ya k ul
l
anm am a k ararını ve re bil
irs iniz.
Öte yandan, k apal
ı k aynak k odl
u dünyada, büyük ve k oordine l
i çal
ışıl
m as ı ge re k e n proje l
e rde
m e s afe k ate tm e k m üm k ün ol
uyor. D ol
ayıs ıyl
a h al
e n dah a Türk m e vzuatını de s te k l
e ye n özgür bir
m uh as e be yazıl
ım ı yok , fak at k apal
ı k aynak k odl
u ol
anı var.
Açık K aynak
Açık Standart
Açık O fis
44
penguence
masaüstü
K ul
l
anıl
ab il
irl
ik K avram ı
Bil
giAğ acı program l
arı ve
K ul
l
anıl
ab il
irl
ik üze rine
Sak ın bu zam ana k adar bunl
ardan birini
k ul
l
anm adığ ınızı ve ya ons uz yaşayam az h al
e
ge l
m e diğ inizi s öyl
e m e yin.
D r. Be k ir Sonat
Kul
l
anm adıys anız, ze vk m e s e l
e s i de yip
ge çm e m s orarım : "Ne de n k ul
l
anm adınız ?".
Yok s a s iz bil
gis ayarı s ade ce fare ve joys tick
tık l
am al
arı il
e fil
m ve oyun için m i
k ul
l
anıyors unuz?Yok canım , l
inux de rgis i
ok uyan biris ine bunu yak ıştıram am .
Yazının am acı
H a, e ğ e r k i;"varl
ık l
arını bil
iyorum h atta aras ıra k ul
l
anıyorum am a.."de rs e niz, bu yazıyı
s onuna k adar ok uyup h atta ank e ti bil
e
dol
duracak l
ardans ınız de m e k tir.
Bu yazıda Bil
gi Ağ acı l
ak abını tak abil
e ce ğ im iz
h iye rarşik bil
gi s ak l
am a program l
arını k ıs aca
anım s atacağ ım . Ağ ırl
ık l
ı ol
arak Linux'da
yaygınl
ık s ıras ına göre Kjots , Tuxcards , Know it, Tre e Line .. Tre e Pad, Snippe t, Ke yNote ,
Cue Cards da anıl
m aya de ğ e r..[1]
"O ns uz yaşayam am "diyors anız, "h adi canım
abartm ıyor m us unuz biraz"de rim . Eğ e r tam
ayağ ınıza uyan ve h e r ge re k s inim inizi
ol
gunl
uk l
a k arşıl
ayan birini bul
duys anız, bir
güze lk ıs k anırım s izi.. H e l
e burada
bah s e dil
e ce k l
e rde n başk a bir program dan
bah s e diyors anız, l
ütfe n bana bir e -pos ta atıp
m üjde l
e yin k i s ize bir k as a bira ıs m arl
ayayım .
Bu ufacık program l
ar be nim için şu k adar
öne m l
i : Öze l
l
ik l
e Linux k urduğ um birine il
k
ol
arak bu Bil
gi-Ağ acı uygul
am al
arından birini
k urar ve k ul
l
anım ını anl
atırım . H atta
anl
attık l
arım ın k ıs a notl
arını bil
e h emen
oracık ta o uygul
am anın içine k ayde de rim .
Sonra ge ne l
de dok tor, öğ re tm e n, avuk at,
yazar, öğ re nci gibi m e s l
ekl
e rde n birinde nas ıl
k ul
l
anıl
abil
e ce ğ inin k üçük bir örne ğ ini
gös te ririm ve ayl
aaar s onra o bil
gi ağ acının (
dos yas ının ) ne k adar büyüdüğ ünü göre re k
k e yifl
e nirim . Eve t, bağ ım l
ıl
ık yaparl
ar.
Am a dah a da çok ins an ve bil
gis ayar
e tk il
e şim i üze rine ge yik yapm aya
k ışk ırtacağ ım , zira program l
ar fani, ins an bak i.
Z ate n ayak k abı gibil
e r, h e rk e s in rah atça
k ul
l
anabil
m e s i için bir m üdde t al
ıştırıp,
ayağ ınızın ne re s ine ne k adar vurduğ una göre
k ararı s iz ve re ce k s iniz. Ge ne l
de k urul
up –
k ul
l
anıl
m al
arı da h ayl
i k ol
ay program l
ar.
D e ne m e k için m aze re tiniz k al
m as ın,-l
ink l
e ri
e k ran görüntül
e rinin h e m e n yanında ve ya
yazının e n s onunda..
H atta k e ndi adım a "ons uz yaşayam am "diye
abartabil
irim . Birgün M as aüs tüm açıl
dığ ında
Tuxcards Bil
giAğ acım k e ndil
iğ inde n
yük l
e nm e zs e panik yaşayacağ ım k e s indir.
Çünk ü parol
a k orum al
ı
dal
l
arında, bozul
an Pal
m 'im de n ak tardığ ım
bank a - fatura num aral
arım , üye l
ik l
e rim vs . vs .
vardır. Tam am , k W al
l
e t gibi s e cure de ğ ilam a
parol
a k orum al
ı bir m e tin al
anı be nim için
ye te rl
i ve güve nl
i.
Kjots Bil
giAğ acım is e , on yıl
l
ardır, İnte rne t'te n
45
s üzdüğ üm l
ink l
e r ve öne m l
i yazıl
arl
a –ipuçl
arı
il
e dol
udur tık a-bas a.. Eve t, düz m e tin
k ipinde .. Ne dos ya form atl
arı de ğ işti, k aç
dos yam ı ok uyam az ol
dum ofis l
e rde , k aç k l
as ör
dol
us u k ayde ttiğ im h tm ls ayfal
ar k aybol
du
dis k taşınm al
arı ve code -page de ğ işim l
e ri
s ıras ında.. Am a Kjots 'da k ate gorize e dip
s ak l
adığ ım k l
as örl
e r dol
us u öne m l
i m e tin h al
a
te k dos yada, s ık ıştırdığ ım da te k dis k e te
s ığ ıyor, ya da w e bde k i bir pos tanın içinde
e m rim e h azır ve nazır.
Tabii k i as ılk ul
l
anışl
ıl
ık ve vazge çil
m e zl
iğ in
s ırrı;tuval
e t k ağ ıdı gibi upuzun düz m e tin
dos yas ı form atında ol
m as ı de ğ il
, bil
gil
e rin
h iye rarşik ol
arak ye rl
e ştiril
m iş ol
arak
s ak l
anm ış ol
m as ında gizl
i. Z ira, h al
a bil
gis ayar
k ul
l
anarak h ayatım ızı k ol
ayl
aştırırk e n,
h afızam ızı ona de vir-te s l
im e de rk e n, fark
e tm e de n, bir yandan, o k ul
l
anım a ait bil
gi il
e
h afızam ızı ve zih nim izi dol
duruyoruz. Eğ e r, bu
dol
durm a, k e ndi ins ani al
ışk anl
ık l
arım ıza ve
birik im im ize uygun ol
uyors a, biz bil
gis ayarı
k ul
l
anıyor ol
uyoruz;ak s i tak dirde bil
gis ayar
bizi k ul
l
anıyor. İşte "k ul
l
anışl
ıl
ık (us abil
ity)"
de nil
e n şe y bu ol
s a ge re k :)
Ge yik 'te n, bil
im ve fe l
s e fe ye ge çe ce k ol
urs ak ,
bil
gis ayarl
arın bil
gi'l
e ri s ak l
am a ve işl
eme
yönte m l
e ri il
e ins an be yninin yönte m l
e rini
k abaca ol
s a da k arşıl
aştırm ak zorundayız.
Bil
gis ayar, s ak l
adığ ı bil
ginin içe riğ i il
e
il
gil
e nm e z doğ alol
arak . O 'na göre h e r şe y bir
dos yadır, o dos yaya ait fizik s e l
, biçim s e lve
k ul
l
anışs alöznite l
ik l
e ri il
e e rişil
e re k içinde k i
bil
gi içe riğ ini s ize s unar. H e r ofis dos yas ını
açm ak is te diğ im izde , bizi, dizinl
e rde -ve dos yal
arda-k e l
im e -aram ak zul
m ünde n
k urtaran şe y, bizim o dos yal
arı k ayde de rk e n
çağ rışım l
ı bir dizin ye ri-dos ya is m i be l
irl
e m iş
ve k ul
l
anm ış ol
m am ızdır. Eve t, k urum s alya da
k işis e lproje l
e rim izde s ayıl
arı s ayıl
abil
ir ol
duğ u
s üre ce pe k zorl
uk çe k m iyorduk ,-s on
zam anl
ara k adar. En fazl
as ı "19 9 8""2.
çe yre k ""bil
anço"s özcük l
e ri il
e , ne re de
ol
duğ unu bil
e anım s am adığ ım ız k üfl
ü bir ofis
dos yas ını bul
up ge tiriyor bil
gis ayar.
Am a öze l
l
ik l
e inte rne t h ayatından s onra,
çorabım ızın aras ına k adar bil
gi taarruzu
al
tında k al
dık . Ü s te l
ik çoğ u k e z, bu bil
gi
ok yanus unda, işim ize yarayacak - öne m l
i bil
gi
parçacığ ına ras tl
am ak , k e çiboynuzundan bal
e m m e k için k oca bir k oçanı k e m irm e ye
be nziyor. İns an be l
irl
i bir yaştan s onra, baze n
Googl
e 'ın dos t m u düşm an m ı ol
duğ una k arar
ve rm e k te güçl
ük çe k iyor doğ rus u..
Ü s te l
ik bir yandan İnte rne t'te k uş gribi il
e il
gil
i
masaüstü
bil
ginin pe şinde s ürük l
e nirk e n, k onuyl
a ik inciüçüncü de re ce de il
gil
i, h atta baze n de il
gis iz
am a bu s e fe r de ge çe n yılaraştırdığ ınız bir
k onu il
e il
gil
i bir s ayfaya - be l
ge ye - dah a
"k ötüs ü"bir paragraf'a ras tl
adığ ınızda ,
tarayıcınızdak i ye r-im 'l
e rine e k l
e m e ye de ğ e r
görm e yip (o k adar k ol
ay l
ink ce h e nne m ine
dönüyor k i oras ı!) , "nöbe tte ok urum "diye
k ayde dip ge çtiğ iniz o w e b s ayfas ı ( ve
ge re k s iz bir s ürü dizin ve s im ge çöpl
üğ ü )
ve s aire dos yal
ar il
e , h arddis k tam bir
unutul
m uş e şyal
ar am barına dönüyor.
D ah a k ötüs ü, dah a k ayde tm e ye k arar
ve rdiğ iniz o anda da bu ak ıbe ti
h atırl
ıyors unuz. O anda bir cin çık ıp be nde n üç
dil
e k is te s e , be n bir tane il
e ye tinirdim : "Ş u
w e b s ayfas ında fare il
e boyayacağ ım yazı ve
grafik l
e ri h afızana al
,l
ink 'i il
e be rabe r "Tıbbi
bil
gil
e r"dizinine is te diğ im başl
ık il
e
k itapl
ığ ım a bir pos t-it gibi yapıştır! Ü s te l
ik
görüntüs ü bozul
m as ın, form atı yok ol
m as ın.
Ü s te l
ik bu k l
ipl
e r k ütüph ane m s ade ce bir te k
dos yadan ol
uşs un. Ü s te l
ik l
ane tl
i dis k
h as tal
ık l
arına ol
abil
diğ ince bağ ışık k al
abil
mek
için düz m e tin dos yas ı biçim inde ol
s un"( Bu
s e fe r dört dil
e k ol
du de ğ ilm i!?O l
s un,
is te ye nin bir yüzü..). H ım m m , şim di s izin
üre ttiğ iniz cl
ipboard cin'l
ik l
e ri ve bazı
s h are w are program is im l
e ri ge l
iyor ak l
ınıza
de ğ ilm i?Be k l
e m e de k al
ın,-döne ce ğ iz bu
k onuya ye nide n..
Kıs aca, ins an zih ni e vre ns e le ntropi
k ural
l
arından h iç de m uaf de ğ ilçal
ışırk e n. Yani
e n az e ne rji s arf e de re k , e n çok ve e n h ızl
ı
işl
e v göre bil
e ce ğ i te m be l
l
ik m om e ntini
yak al
am aya çal
ışıyor s üre k l
i. Baze n bunun için
dah a çok e ne rji s arf e ttiğ i de ol
uyor,-s ınavl
ar
için k opya h azırl
am ak ta ol
duğ u gibi.. Am a
be ynin işl
e yişini e n k ol
ayl
aştıran ve
güçl
e ndire n ye te ne k , bil
gil
e r aras ında
s ağ l
adığ ı çağ rışım l
ar ve il
işk il
e ndirm e örgütl
e m e ye te ne ğ i.. Örne ğ in bir
m e sl
e k taşınıza gös te rm e k için, 3 yıle vve l
k ayde ttiğ iniz bir dos yayı, 150 m e gabaytl
ık
m e tin k l
as örü içinde e l
inizl
e k oym uş gibi
bul
abil
iyors anız, bil
gis ayar s izi de ğ il
, s iz
bil
gis ayarı k ul
l
anıyors unuz de m e k tir. İşte
bil
gil
e ri h iye rarşik bir şe k il
de s ak l
am aya
ol
anak ve re n ve yazım ızın k onus unu ol
uşturan
uygul
am a program l
arı bu yüzde n öne m l
il
e r.Ve
bu yüzde n ayağ ınıza pardon be yninize
uydurduğ unuz böyl
e bir program ınız var is e ve
ons uz yaşayam ıyors anız,-s iz şans l
ıs ınız.. H atta
e vl
il
iğ in tadı tuzu de dik l
e ri türde n
uyuşm azl
ık l
arınız ol
s a da..
46
Özellik Listesi
masaüstü
kJots
Açık Kaynak Kodlu mu? EVET
Tuxcards Know-It TreeLine TreePad TreePad KeyNote
EVET
EVET
EVET
HAYIR
HAYIR
EVET
Alt dallar açarak
HAYIR
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
Bilgileri şifreleme
HAYIR
EVET
HAYIR
HAYIR
HAYIR
HAYIR
HAYIR
RTF/HTML biçimli
HAYIR
AZ
HAYIR
HAYIR
AZ
İYİ
EVET
HTML biçimli çıktı (
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
EVET
Bilgi saklama
XML
XML
XML
XML
-hjt
-hjt
-knt
Türkçe Çevirisi-Dil
EVET
EVET
HAYIR
HAYIR
HAYIR
HAYIR
HAYIR
*Tuxcards , h e m öğ re tm e nl
e rin h e m il
k öğ re tim
çağ ındak i çocuk l
arın k ul
l
anabil
m e s i pe rs pe k tifi
il
e Türk çe ye çe vril
di, am a h e nüz
k ul
l
anıl
abil
irl
ik te s tl
e ri yapıl
m adı.
H ype rte xt dok üm an m ode l
l
e rinde ( H TM L,
SGM L, LaTEXT vs .) , h e m de ofis be l
ge l
e ri
içinde , h iye rarşik ol
m ayan il
işk il
e ndirm e ( Link
–anch or ) k ul
l
anıl
ırk e n, Bil
gi-Ağ acı tarzındak i
uygul
am al
arda, h arici dos yal
ara
yönl
e ndirm e de n ziyade ağ aç dal
l
arına
il
iştiril
m iş bil
gi parçacık l
arına –paragrafl
ara ya
da k opyal
anm ış ve k ate gorize e dil
m iş dos ya
içe rik l
e rine k öprül
e m e yapıl
ıyor. Bu yönüyl
e
k urum s alk ul
l
anım l
ardan çok k işis e l
k ul
l
anım l
ara dah a e ğ il
im l
i, m ind-m apping
tarzında çal
ışan program l
ar s ayıl
abil
irl
e r.
Örne ğ in;D aval
arı il
e il
gil
i notl
arını,
re fe rans l
arını biribiri il
e il
e m antık i ve
k ronol
ojik il
işk i içinde de rl
i-topl
u tutm ak
is te ye n bir avuk at, ya da yazıl
arında –
k itabında k ul
l
anacağ ı binl
e rce h abe r k upürünü
ve k e ndi yorum l
arını-notl
arını tutm ak is te ye n
ve Lyx k ul
l
anm aya bil
e üşe ne n bir araştırm acıgaze te ci için bundan iyis i Ş am 'da k ayıs ı ol
ur
h e rh al
de .
H el
e bir m e nü tık l
am as ı il
e k urduğ u bu
h iye rarşik dos yayı w e b'de yayım l
anabil
ir h al
de
organize e dil
m iş bir şe k il
de e xport
e de bil
iyors a.. Z ate n XM Lform atında bil
gil
e ri
tutan Bil
gi-Ağ acı program l
arını, m e s e l
a k Jots
ya da gJots 'u, Te k s ayfa içinde l
ink l
i
paragrafl
ar içe re n Tabl
e O fConte nts
(İçinde k il
e r) -tarzı w e b s ayfal
arı yapm ak için
k ul
l
anabil
ir, böyl
e ce s ade ve e tk il
i H TM Lk odu
için de vas a büyük l
ük te k i W e b Editörl
e ri il
e
boğ uşm ak zorunda k al
m azs ınız.
Eve t, bu aşam ada ins anoğ l
u ve ya ins ank ızı
is tiyor k i;bil
gi-ağ acı üze rinde k i bil
gil
e ri, k ıs ıtl
ı
te xt ya da RTF il
e de ğ il
, H TM Lil
e W YSIW YG (
Ne Görüyors an Öyl
e ) tarzında görüntül
e ndiğ i
gibi düze nl
e ye bil
iyor ol
s ak .. Bu ne de n bu
k adar öne m l
i;Çünk ü, ins an zih ni, bil
ginin
içe riğ i il
e be rabe r şe k l
i'ni de bir patte rn ol
arak
de pol
uyor ve biçim s e lçağ rışım l
ar –anal
ojil
er
yol
u il
e bil
gi içe riğ ine dah a h ızl
ı ve k ol
ay
e rişe bil
iyor. Ke ndi tuttuğ u notl
ardan çal
ışan
ünive rs ite öğ re ncil
e rinin dah a k ol
ay başarıl
ı
ol
m as ının ardında yatan bu gibi s ayfa k e narı
k aral
am al
arı ve çizim l
e ri ol
s a ge re k .
Bu k onuda e n ge l
işk in gibi görüne n
Tre e PadPRO ol
uyor, am a onun bil
e H TM Ls e ti
h e nüz çok k ıs ıtl
ı. O ys a, Açık Kaynak Kod
dünyas ında bu öze l
l
iğ i bil
gi-ağ açl
arına
ekl
eml
e m e k o k adar k ol
ay görünüyor k i, yıl
l
ık
izninde pyth on k urs una gide ce k bir tıp dok toru
bu işi be ce re bil
ir m i diye düşünm e k te n
k e ndim i al
ık oyam ıyorum :)
Tre e Pad, e Book üre tim i, H ype rte xt Yardım
D os yas ı üre tim i, W e b s ite s i h al
ine ak tarım ,
fotoğ raf al
büm ü üre tim i gibi be k l
e ntil
e ri
k arşıl
am aya çal
ışıyor. Lite ve rs iyonu Linux için
ücre ts iz, Pro ve rs iyonu s h are w are
k aps am ında, Ente rpris e ve rs iyonu
h azırl
anıyor.. Kurul
um ge re k tirm iyor ve k e ndi
başına çal
ışıyor, KD E ve ya Gnom e fark e tm iyor.
[2]
W indow s ortam ında çok büyük m ik tarl
ardak i
ve ritabanını bil
e yöne tm e s iyl
e h ayl
i rağ be t
göre n program , Linux ge ze ge ninde
yaşayabil
e ce k gibi görünm üyor.
Çünk ü h e nüz s ade ce 8859 -1 code -page 'de n
başk a dil
l
e ri de s te k l
e ye m iyor ve k aynak k odu
k apal
ı, Ve ritabanı form atı s ade ce k e ndine
özgü. Ayrıca Linux'dak i e nte rpris e inform atik –
içe rik yöne tim ge re k s inm e l
e ri, te k iluygul
am a
çözüm l
e ri il
e de ğ ilde , e ndüs triye l
s tandartl
ardak i ye tk in –öl
çe k l
e ne bil
ir-
47
ekl
eml
e ne bil
ir araçl
ar il
e yani dah a ak ıl
cı ve
k al
ıcı yak l
aşım l
ar il
e k arşıl
anm a ge l
e ne ğ inde ..
[3]
D ah a çok ve ri-form atl
ı bil
gi'ye ge re k s inim
duyan örne ğ in dok torl
ar ve öğ re tm e nl
e r için,
yine bu yuk arıdak i program l
ar gibi çal
ışan
am a il
ave te n k ul
l
anıcının k e ndis inin
tanım l
ayacağ ı ve ri-dos yas ı-başl
ığ ı s aye s inde
ağ açl
arının dal
l
arında ve ritabanı k ayıtl
arı
tutan bir program ol
an Tre e Line is e , bil
giağ açl
arında düz-m e tin-aram a, ya da re gExp
( D üze nl
i İfade ) aram al
arı il
e ye tinm e yip, ve ri
başl
ık l
arını s orgul
am ak is te ye n il
e ri k ul
l
anıcıl
ar
için e şs iz bir ol
anak s ağ l
ıyor. H e r Linux'cu
ak ade m is ye nin, l
ite ratür k aydı ve taram as ı
için e n az bir k e z de ne m e s i ge re k e n bir
program yani.. Başl
angıçta al
ışm as ı güç gibi
ge l
iyor am a zam anl
a işl
e vs e l
l
iğ ini görünce
birde n h e r şe y “k ol
ayl
aşıyor”.. Eve t, ah şu
nank ör ve te m be lins anoğ l
u diyorum , başk a
bir şe y de m iyorum şim dil
ik :)[4]
masaüstü
As l
ında Gördüğ üm e n k aps am l
ı ve ye te ne k l
i–
ekl
eml
e ne bil
ir program , M are k Je dl
ins k i (
m are k je d@ us e rs .s ource forge .ne t ) tarafından
yazıl
ıp, M ozil
l
a Publ
ic Lice ns e (M PL) il
e Açık
k aynak k od il
e dağ ıtıl
an, Ke yNote 1.6.5 [
h ttp://k e ynote .s ource forge .ne t Source Forge
h om e page (ne e ds a m aintaine r!)].. İl
k
s ürüm ünde n itibare n ödülüs tüne ödül
k azanm ış, am a 2.0 ve rs iyonu arife s inde
program cıs ının çok duygus alve dürüs t bir
açık l
am a il
e yüzüs tü bırak ıp gittiğ i bir D e l
ph i
program ı..
Öyl
e k i, k ul
l
anıcıl
ar, program ı ve dağ ıtıl
dığ ı
s ite de k i forum u k ul
l
anm aya de vam e ttiğ i için,
M are k bir türl
ü s ite yi k apatam ıyor. Bu s e ne
forum a döne re k , w indow s k ul
l
anıcıl
arına,
rak ibi ol
an Tre e Pad'i k ul
l
anm al
arını öne re re k
ye nide n işinin başına döndü. Kadim Borl
and'ın
bil
e De l
ph i'yi gözde n çık ardığ ı şu günl
e rde
ins an garip şe yl
e re bil
e al
ışıyor..
Notl
ar:
[1]h ttp://k now it.s ource forge .ne t
[2]h ttp://w w w .tre e pad.com /l
inux/tre e padl
ite
/tre e padpro
[3]h ttp://w w w .m ytre e db.com
[4]h ttp://w w w .be l
l
z.org/tre e l
ine
[5]h ttp://w w w .trangl
os .com /fre e /k e ynote .h tm l
48
penguence
müzik
Linux Sam pl
er
Bu işl
e m in yapıl
dığ ı cih azl
ara “s am pl
e r” adı
ve ril
m e k te dir. Yak ın bir ge çm işe k adar
“s am pl
e r” de ne n aygıtl
ar içinde e n yaygın
ol
arak k ul
l
anıl
an m ark a ve m ode lAk ai S1000
idi.
Yrd. D oç. Se rve r Acim
Önce l
ik l
e “s am pl
e r” tanım ının ne ol
duğ unu
biraz açm ak ge re k l
idir. Profe s yone lM üzik
s e k törünün ark apl
anında çal
ışan popül
er
m üzik aranjörl
e ri ve be s te cil
e rinin ol
duk ça
Bu cih azın ok uyabil
e ce ğ i form atta k ayde dil
en
s e s k ütüph ane l
e ri CD 'l
e rde n yük l
e nir ve bu
se sl
e r içinde s e s barındırm ayan M idi Kl
avye
(M idi Ke yboard) l
e r aracıl
ığ ı il
e “bil
gis ayar –
s am pl
e r –k e yboard” bağ l
antıl
arı aracıl
ığ ı il
e
duyul
ur ve düze nl
emel
e r ve ya özgün
be s te l
e rde k ul
l
anıl
abil
irdi.Ancak , bu aygıt artık
Re s im 1:Ak ai S1000 Sam pl
er
yaygın ol
arak k ul
l
andığ ı bir s is te m ol
an
“s am pl
e r” s is te m i, işl
e vi k e l
im e anl
am ında
be l
irl
e nm iş “s e s örne k l
e m e ” te k niğ ini
be tim l
e m e k te dir. Ge rçe k çal
gıl
arın ve bu
çal
gıl
arın tüm çal
m a te k nik l
e riyl
e birl
ik te
se sl
e rinin s e s k ayıt s tüdyos u ortam ında
k ayde dil
m e s inde n s onra, bu s e s örne k l
e rinin
el
e k tronik k l
avye düze ne ğ inde k ul
l
anıl
acak
şe k il
de ve ril
e re dönüştürül
üp CD ve ya D VD
ortam ına ak tarıl
m as ı ve bu ve ril
e ri
al
gıl
ayabil
e ce k cih azl
arda e l
e k tronik k l
avye
düze ne ğ ine CD ve ya D VD ortam ı aracıl
ığ ı il
e
ge ri yük l
e nm e s idir.
tarih e k arışm ıştır. Bu aygıt il
e bil
gil
e re
günüm üzde k ul
l
anıl
m ayan e s k i e l
e k tronik
m üzik al
e tl
e rinin tanıtıl
dığ ı Synth m us e um W e b
s ayfas ından ul
aşabil
irs iniz.
h ttp://w w w .s ynth m us e um .com /ak ai/ak as 10000
1.h tm l
49
müzik
Günüm üzde bu “s am pl
e r” cih azl
arı
bil
gis ayar ortam ında
çal
ıştırıl
m ak tadır. Günüm üzde çok
k ul
l
anıl
an “s am pl
e r"form atl
arından
biri de “Gigas am pl
e r” form atıdır.
Yuk arıda anl
atıl
an ge rçe k s e s l
e rin
örne k l
e ndiğ i s e s k ütüph ane l
e rinin
k ul
l
anıl
abil
m e s i için W indow s ve ya
M ac ortam ınızda “GigaStudio”
yazıl
ım ının yük l
ü ol
m as ı
ge re k m e k te dir. Bu yazıl
ım aracıl
ığ ı
il
e s e nfonik ork e s tra s e s l
e rini ve ya
fark l
ı m üzik türl
e rine uygun
çal
gıl
arı bil
gis ayarınızın h ard
dis k ine yük l
e ye bil
ir ve bu s e s l
e ri
ol
uşturacağ ınız m üzik parçanızda
bu yazıl
ım aracıl
ığ ı il
e
k ul
l
anabil
irs iniz. Bu s is te m i H ans
Z İM M ER, Tre vor RABİN, Ch ris toph e r
YO UNG, Je ff RO NA gibi fil
m m üziğ i
"
be s te cil
e ri k ul
l
anm ak ta ve fil
ml
e rde
duyduğ um uz s e nfonik ork e s tra
tınıl
arı il
e diğ e r fark l
ı tınıl
ar ge rçe k
m üzis ye nl
e rde n de ğ ils analçal
gıl
ardan
(virtualins trum e nts ) e l
de e dil
m e k te dir.
GİGASTUD İO il
e h e r türl
ü de taya
h ttp://w w w .tas cam giga.com l
ink ini ziyare t
e de re k ul
aşabil
ir ve M p3 form atındak i
de m ol
arı dinl
e ye bil
irs iniz.
Gigas tudio" Ek ran Görüntüs ü
Linux Sam pl
e r s ürm e k te ol
an bir proje dir. Bu
yazıl
ım ın am acı, W indow s /M ac ortam l
arı için
üre til
m iş ol
an ve yaygın ol
arak k ul
l
anım da
ol
an yazıl
ım ürünl
e rinin s e viye s ine ul
aşm ış bir
yazıl
ım ortaya k oym ak tır. Bu proje ye te k nik
ol
arak s on şe k l
i ve ril
m e m iş ve ge l
iştirm e
çal
ışm al
arı de vam e tm e k te dir. Linux
Sam pl
e r W e b Sayfas ının Ana Sayfas ına
tık l
adığ ınızda yazıl
ım ın ge l
iştiril
m e si
h ak k ındak i s on ge l
işm e l
e ri ve yazıl
ım il
e
il
gil
i dah a önce k i ge l
işm e l
e ri tarih s e lbir
dizin içinde izl
e ye bil
iyors unuz.
Linux Sam pl
e r il
e il
gil
i dah a de tayl
ı
bil
giye ve Linux Sam pl
e r k ul
l
anıl
arak
yapıl
m ış parçal
arı .ogg form atında
dinl
e ye bil
irs iniz. Bu form attak i parçal
arı
dinl
e m e k için Linux işl
e tim s is te m inde
XM M S yük l
ü ol
m al
ıdır.
Linux Sam pl
e r W e b s ayfas ı:
h ttp://w w w .l
inuxs am pl
e r.com
Ge l
e ce k yazıda Linux için bir Nota
Yazm a program ı ol
an Lil
ypond
yazıl
ım ından bah s e de ce ğ im .
M al
atya –İnönü Ü nive rs ite s i
Güze lSanatl
ar Fak ül
te s i
M üzik Böl
üm ü Öğ re tim Ü ye s i
Linux Sam pl
e r Ek ran Görüntüs ü
50
penguence
programlama
k ul
l
anm am ıza ol
anak ve riyor.
Java ve Özgür Yazıl
ım
Pe k i bu pre ns ipl
e r ve te k nik l
e r nas ılşe yl
e rdir ve
nas ılişl
e rl
e r?
H e r Ye rde Bil
e şe nl
er
Te m e lfik ir yazıl
ım ın bil
e şe nl
e rde n ol
uşm as ıdır.
Eğ e r yazıl
ım ınız bil
e şe nl
e rde n ol
uşurs a ve bu
bil
e şe nl
e r aras ındak i h abe rl
e şm e be l
l
i bir biçim de
s ağ l
anırs a o zam an bil
e şe nl
e rin k e ndi içl
e rinde k i
de ğ işik l
ik l
e r diğ e rl
e rini e tk il
e m e z. Örne ğ in
bank al
arın m e vzuatl
arındak i de ğ işik l
ik l
e r bizim
bank am atik te n para çe k m e m izde bir de ğ işik l
ik
Java ve özgür yazıl
ım k öşe s ine h oş ge l
diniz. Bu
yaratm adı de ğ ilm i?Bu durum da bank a il
e ol
an
s ayıda ve tak ip e de n s ayıl
arda e l
im de n ge l
diğ ince
il
işk im iz bu de ğ işik l
ik te n bağ ım s ızdır de riz.
Java'nın özgür yazıl
ım dünyas ındak i ye ri ve Java
D e ğ işim de n e tk il
e nm iyor ol
m ak , yani bağ ım s ızl
ık
il
e ge l
iştiril
e n özgür yazıl
ım proje l
e rine ye r
fik ri, öne m l
i bir avantajı dah a yanında ge tirir. Bir
ve rm e ye çal
ışacağ ım . Z am an zam an Java k odl
arı,
bil
e şe n k ol
ayca be nze ri il
e de ğ iştiril
e bil
ir. Bu tür
zam an zam an e k onom ik ve pol
itik tartışm al
arın
e s ne k l
ik l
e rin ol
duğ u durum da ik i bil
e şe nin yazıl
ım
ol
duğ u bir k öşe ol
acak . Bu il
k yazıda is e Java'nın
k odl
arı aras ındak i il
işk i te k nik ol
arak başk a türl
ü
ne de n özgür yazıl
ım ge l
iştirm e k için popül
e r bir
ol
ur. Eğ e r yazdığ ınız yazıl
ım ın bir bil
e şe ni
dilol
duğ unu tartışacağ ız.
diğ e rinde n bağ ım s ız is e , ik i bil
e şe n için fark l
ı
l
is ans m ode l
i k ul
l
anm anız ol
anak l
ı h al
e ge l
ir.
H e r Ş e y Lis ans tan Ge l
ir
Bora Güngöre n
Bir yazıl
ım ı özgür ol
arak nite l
e m e m iz ne de ndir?
Bu o yazıl
ım ın l
is ans ı il
e il
gil
i bir şe ydir. Özgür
yazıl
ım ol
m anın ge re k s inim l
e rinde n biris i
k odl
arının açık k al
m as ının garantil
e nm e s idir.
Yani s izin yazacağ ınız yazıl
ım l
ar özgür yazıl
ım
bil
e şe nl
e ri k ul
l
anıyors a, o bil
e şe nl
e rin k odl
arı
açık k al
m al
ıdır. Bu bas it tanım çok de ğ işik
te k nik s onuçl
ar doğ urabil
ir.
Özgür yazıl
ım bil
e şe nl
e rini k ul
l
anm anın e n k ol
ay
yol
u k e ndi yazıl
ım ınızı da özgür yazıl
ım ol
arak
ge l
iştirm e k . Siz de il
gil
il
is ans a tabi ol
duğ unuz
zam an önce k i k odl
arı al
m anızda s ak ınca
ol
uşm az.
Pe k i k e ndi yazdığ ınız yazıl
ım özgür yazıl
ım
ol
m ayacak s a yada fark l
ıl
is ans l
ardan k odl
arı
(örne ğ in BSD il
e GPL) e nte gre e tm e niz
ge re k iyors a ne yapacak s ınız?Bu durum da h e m
k e ndi yazdığ ınız k odl
arın k e ndi is te diğ iniz l
is ans
m ode l
ine s ah ip ol
m as ını s ağ l
am ak h e m de al
ıntı
yaptığ ınız k aynak l
arın is te diğ i l
is ans m ode l
l
e rine
s aygı gös te rm e k zorundayız. Bu zor bir probl
em.
İşte bu ik inci durum da yazıl
ım ge l
iştiricil
e rin çok
s e vdik l
e ri bazı pre ns ipl
e r ve te k nik l
e r yardım a
k oşuyor ve l
is ans m ode l
l
e rini dah a rah at
Bu fik ir uzun yıl
l
ardır yazıl
ım cıl
ara yardım
e tm e k te dir. Eğ e r bağ ım s ız bil
e şe nl
e r ol
acak l
ars a,
k e ndi yazdığ ım ız k odl
arın l
is ans l
arını,
yararl
andığ ım ız açık k aynak l
ı k odl
ardan ayrı
Eğ e r yazdığ ınız yazıl
ım ın b ir
b il
e şe ni diğ e rinde n b ağ ım s ız
is e , ik i b il
e şe n için fark l
ıl
is ans
m ode l
i k ul
l
anm anız ol
anak l
ı
h al
e ge l
ir.
tutabil
iriz. Yazıl
ım tas arım ını ve k odl
am as ını bu
şe k il
de yapacak ol
urs ak h e r şe y k ol
ayl
aşacak tır.
Ancak ne yazık k i bir s atırl
ık yazı il
e ifade e dil
en
bu h e de fi ge rçe k l
e ştirm e k zordur.
Kitapl
ık (l
ibrary) ol
arak adl
andırıl
an bil
e şe nl
e r için
tas arl
anan ve yıl
l
ardır piyas ada LGPLl
is ans ı
as l
ında bu fik rin bir uyarl
am as ıdır. LPGL'in
GPL'de n fark l
ı ol
arak tas arl
anm as ı, bazı dil
l
e rde
(örne ğ in C) bu şe k il
de ne t bir bağ ım s ızl
ığ ın
s ağ l
anm as ının ol
duk ça zor ol
m as ıdır. Çünk ü C dil
i
te m e lol
arak bir çok k aynak k odunu bir araya
ge tirip, bir tane çal
ışan k od üre tm e k üze re
51
tas arl
anm ıştır. Bu şe k il
de ol
uşturul
an bir
uygul
am anın te k nik avantajl
arı vardır. Ancak
l
is ans l
ar gibi h uk uk i k onul
ar s öz k onus u ol
unca
bir s orun ol
uşur.
Java uygul
am al
arında dışarıs ı
il
e ol
an il
e tişim inde b ağ ım s ız,
k e ndi aral
arında is e b e l
l
i
öl
çüde b ağ ım l
ı ol
an
b il
e şe nl
e ri (s ınıfl
arı) b irl
ik te
b arındırm ak için pak e t
(pack age ) adı ve ril
e n b ir
m e k anizm a b ul
unur.
Ancak k e ndi tas arım ı ge re ğ i bil
e şe n tabanl
ı
uygul
am al
ar ol
uşturan Java dil
i ve pl
atform u
için bu tür bir s orun ol
uşm az. Çünk ü Java
zate n h e r uygul
am ayı bir çok k üçük parçadan
(s ınıfl
ar) ol
uşacak biçim de üre tir. Bir Java
uygul
am as ı çok s ayıda m inik dos yadan ol
uşur.
Bu dos yal
arın h e r biri uygul
am adak i k üçük bir
işl
e vs e l
l
iğ i içe re ce k tir. D ol
ayıs ı il
e iyi
tas arl
anm ış bir Java uygul
am as ında, bir
k ıs ım dak i de ğ işik l
ik l
e r, diğ e r k ıs ım l
arın büyük
çoğ unl
uğ unda de ğ işik l
ik ge re k tirm e z. Sade ce
k e ndis inin çok yak ın il
e tişim de bul
unduğ u,
işl
e yişi h ak k ında bil
gi s ah ibi ol
duğ u bir k aç
parçada de ğ işik l
iğ e yolaçar.
Java uygul
am al
arında dışarıs ı il
e ol
an
il
e tişim inde bağ ım s ız, k e ndi aral
arında is e be l
l
i
öl
çüde bağ ım l
ı ol
an bil
e şe nl
e ri (s ınıfl
arı)
birl
ik te barındırm ak için pak e t (pack age ) adı
ve ril
e n bir m e k anizm a bul
unur. Bu durum da
biril
e ri uygun Java pak e tl
e rini GPLyada
be nze ri açık ve h atta k apal
ıl
is ans l
arl
a dağ ıts a
bil
e , bu pak e tl
e ri k ul
l
anan diğ e r pak e tl
e r fark l
ı
l
is ans l
arda ol
abil
ir. İşin e n başında, Sun'ın
s unduğ u JD K içinde k i 6 binde n fazl
a s ınıfın
l
is ans l
arı s izin yazacağ ınız uygul
am anın
l
is ans ını bağ l
am az. Bu da s izin bu s ınıfl
arı
gönülrah atl
ığ ı il
e k ul
l
anm anız de m e k tir.
Sun tarafından s ağ l
anan bu ze ngin k itapl
ık
de s te ğ i (6 bin s ınıfın k aynak k odl
arı yak l
aşık
40 M B düz m e tindir, s atır s ayıs ını tah m in e din)
açık k aynağ a h e rh angi bir e nge lk oym adığ ı
için Java pl
atform unda açık k aynak k odl
u
yazıl
ım ge l
iştirm e nin bir ris k i ol
m az.
Başk a biris inde n e dine ce ğ iniz açık k aynak
k odl
u (örne ğ in GPL) bir Java k itapl
ığ ının (yani
pak e tinin) l
is ans ı s izin k apal
ı yada dah a fark l
ı
açık l
is ans ta (örne ğ in M ozil
l
a) bir yazıl
ım
ge l
iştirm e nize e nge lol
m az. H e r bil
e şe n k e ndi
l
is ans ına s ah ip ol
ur.
programlama
Bu s aye de Java il
e ge l
iştiril
e n açık k aynak
k odl
u proje l
e ri doğ ru biçim de k ul
l
anarak bir
çok ticari uygul
am a ge l
iştire bil
irs iniz.
Java K urum s alUygul
am al
arda Bas k ındır
Kurum s aluygul
am al
arı e l
e al
dığ ım ız zam an,
ol
duk ça büyük öl
çe k l
i ve ge ne l
l
ik l
e bazı te k nik
al
tyapıl
arı k ul
l
anm as ı zorunl
u ol
an proje l
e rl
e
k arşıl
aşırız. Java pl
atform u s unduğ u
pe rform ans , güve nl
ik , çok dilde s te ğ i,
e nte gras yon gibi be ce ril
e r ne de ni il
e 19 9 5'de n
bu yana k urum s aluygul
am al
arda bas k ın
(dom inant) bir k onum e l
de e tm iştir.
Kurum s aluygul
am al
arın ge l
iştiril
m e si
s ıras ında e l
de e dil
e n de ne yim i payl
aşm ak ve
bunu açık k aynak k odl
u al
t yapıl
ar s unarak
Java'nın b il
e şe n tab anl
ı
ol
m as ı ne de ni il
e iyi
tas arl
anm ış b ir uygul
am anın
içinde k i b azı b il
e şe nl
e r ve ya
al
t yapıl
ar, k ol
ayca
diğ e rl
e rinde n ayrı l
is ans l
ara
(örne ğ in açık l
is ans l
ar)
taşınab il
ir.
yapm ak is te ye n h atırı s ayıl
ır bir k itl
e de
ol
uşm uştur. Bu k itl
e nin bir k ıs m ı Sun, IBM gibi
firm al
ar tarafından de s te k l
e nm iş, bazıl
arı is e
bağ ım s ız çal
ışm ıştır. Pe k i bu k işil
e r k odl
arını
açm ak is te dik l
e ri al
t yapı te k nol
ojil
e rini, dah a
önce yaptık l
arı ancak k apal
ı k aynak k odl
u
ol
m as ı ge re k e n uygul
am al
ardan nas ıl
s ök e ce k tir?
Java'nın bil
e şe n tabanl
ı ol
m as ı ne de ni il
e iyi
tas arl
anm ış bir uygul
am anın içinde k i bazı
bil
e şe nl
e r ve ya al
t yapıl
ar, k ol
ayca
diğ e rl
e rinde n ayrı l
is ans l
ara (örne ğ in açık
l
is ans l
ar) taşınabil
ir. Kurum s alJava al
anında
ol
an da budur. Firm al
ar yada k işil
e r k e ndi
k ul
l
andık l
arı al
t yapı te k nol
ojil
e rinin
yaygınl
aşm as ını s ağ l
am ak için (bundan çe şitl
i
faydal
ar e l
de e de rl
e r) onl
arı açık k aynak k odl
u
h al
e ge tirirl
e r. Te k nol
oji açıl
ınca diğ e r k işil
er
de is te r açık is te r k apal
ıl
is ans l
ardak i
yazıl
ım l
arını bu te k nol
ojil
e rl
e ge l
iştire bil
ir.
Bunda yas albir e nge lol
m az.
İşte bu te k nik ve h uk uk i e s ne k l
ik s aye s inde
özgür yazıl
ım Java al
tyapıl
arı ve uygul
am al
arı,
52
gide re k yaygınl
aşm ak tadır. Çünk ü aynı açık
k aynak k odl
u bil
e şe nl
e r, h e m açık h e m k apal
ı
k aynak k odl
u yazıl
ım l
arda k ul
l
anıl
m ak ta ve bu
yaygın k ul
l
anım s aye s inde dah a iyiye doğ ru
e vrim l
e şm e k te dirl
e r. Bu e vrim , s ade ce açık
k aynak k odl
u yada s ade ce k apal
ı k aynak k odl
u
bir ortam da ol
abil
e ce ğ inde n çok dah a h ızl
ı
ol
ur.
Java Uygul
am al
arında Be l
ge l
e m e D ah a
K ol
ay Sağ l
anır
Java ge l
iştiricil
e ri biraz dik k at e de rl
e rs e ,
k aynak k odl
arı içine göm dük l
e ri not
s atırl
arından çok k aps am l
ı k od be l
ge l
e m e si
çık artabil
irl
e r. Bu be l
ge m e te k niğ ine javadoc
adı ve ril
ir. Javadoc s aye s inde bil
e şe nl
er
aras ındak i il
işk il
e ri s im ge l
e ye n çapraz
re fe rans l
arın da bul
unduğ u binl
e rce H TM L
s ayfas ını içe re n bir dizin h iye rarşis i bir te k
k om utl
a ol
uşturul
abil
ir. Kodl
ar günce l
l
e ndik çe
bu H TM Lbe l
ge l
e rinin günce l
l
e nm e s i de
otom atik ol
abil
ir. As l
a unutm am ak ge re k e n bir
pre ns ip var: Be l
ge l
e m e k ol
ay üre til
e m e zs e ,
program cı onu h iç üre tm e z. Java'da be l
ge l
eme
k ol
ay üre til
ir, bu yüzde n Java uygul
am al
arında
dah a çok be l
ge l
e m e görürüz.
Bir özgür yazıl
ım ın k odl
arı il
e çal
ışm anız
ge re k tiğ inde bu tür be l
ge l
e m e çok öne m l
idir.
Java'da ge l
iştiril
e n özgür yazıl
ım k odl
arının
h atırı s ayıl
ır bir böl
üm ü al
t yapıya yöne l
ik tir.
Bu ne de nl
e be l
ge l
e m e nin bul
unm as ı dah a da
öne m l
idir. Birl
ik te çal
ıştığ ım ız şirk e tl
e rde n
biris inde k i bir m üşte rim , Java uygul
am al
arının
pl
atform bağ ım s ızl
ığ ı, güve nl
iğ i gibi
öze l
l
ik l
e rde n s on de re ce faydal
ans a da
(k e ndis i e -im za uygul
am as ı dah i ge l
iştiriyor)
“Java'dak i e n iyi şe y çok fazl
a dok üm an ve
örne k ol
m as ı” diye öze tl
iyor durum u.
El
be tte k i bu ge ne lbir ifade am a k e ndis ini
m uh atap e ttiğ im iz al
t yapıl
arın h e ps i açık
k aynak k odl
u. Yani onun gözünde “Java”
as l
ında “açık k aynak k odl
u Java al
t yapıl
arı”
de m e k . As l
ında bu al
gıl
am a bir çok k işi için
ge çe rl
i.
Ge ne lTaşınab il
irl
ik Avantajı
Ge çtiğ im iz günl
e rde Jak arta s ite s ine e rişim in
ol
m adığ ı (as l
ında İnte rne t e rişim inde s orun
yaşanan) bir anda bir Linux bil
gis ayara Tom cat
k urm am ız ge re k ti. Bil
m e ye nl
e r için Tom cat,
w e b üze rinde n çal
ışan Java uygul
am al
arının
durduğ u, yine Java il
e yazıl
m ış bir s unucu ve
Apach e Vak fı tarafından ge l
iştiril
iyor.
programlama
Bir W indow s k urul
um u üze rinde k i Borl
and
JBuil
de r Ente rrpris e Edition içinde bul
unan
Tom cat 5.5.9 s ürüm ünü k opyal
adık ve ye re lağ
üze rinde n Linux bil
gis ayarda ol
m as ını
is te diğ im iz ye re yapıştırdık . Kurul
um
tam am l
anm ıştı. Bu ol
ay ik i durum u vurgul
uyor.
Java uygul
am as ını k urm ak ve taşım ak s ade ce
dizinl
e ri k opyal
am ak tan ibare ttir. W indow s ve
Linux aras ı dönüşüm ge re k m e z. (Acaba
M icros oft ne de n Java te k nol
ojil
e rinde n fazl
a
h azze tm iyor?)Borl
and gibi ticari bir firm a,
binl
e rce dol
ara s attığ ı bir yazıl
ım ın içinde ,
ge re k duyduğ u öze l
l
iğ i s tandart bir k urul
um a
s ah ip özgür yazıl
ım il
e s ağ l
am ak tadır. As l
ında
Jbuil
de r'ın k e ndis i de Java il
e yazıl
m ış. (Acaba
Borl
and bu s aye de ne k adar tas arruf
s ağ l
am ıştır?)
Özgür yazıl
ım ge l
iştiricil
e rinin öne m l
i
probl
eml
e rinde n biris i, ge l
e ne k s e lge l
iştirm e
te k nol
ojil
e ri yüzünde n yazıl
ım l
arının s ade ce
Linux yada s ade ce W indow s üze rinde
çal
ışm as ıdır. O pe n O ffice , M ozil
l
a gibi özgür
yazıl
ım l
arı birde n çok işl
e tim s is te m ini
de s te k l
e ye ce k şe k il
de üre tm e k inanıl
m az bir
e k işgücü ge re k tirir. Ancak Java il
e yazıl
an
uygul
am al
ar için bu de rt ol
m az. Uygul
am a h e r
ik i (yada dah a fazl
a) işl
e tim s is te m inde
k ol
ayca k urul
ur ve çal
ışır. Bir işl
e tim
Be l
ge l
e m e k ol
ay
üre til
e m e zs e , program cı onu
h iç üre tm e z. Java'da
be l
ge l
e m e k ol
ay üre til
ir, b u
yüzde n Java uygul
am al
arında
dah a çok b e l
ge l
e m e görürüz.
s is te m inde çal
ışırk e n bir s orun te s pit e dil
irs e ,
büyük ol
as ıl
ık l
a bu h e r işl
e tim s is te m i için
ge çe rl
idir. Sorunu gide rdiğ inizde tüm işl
e tim
s is te m l
e ri için gide rm iş ol
urs unuz. Yada
as l
ında uygul
am ada s orun yok tur, işl
e tim
s is te m inin k e ndis inde bazı il
ginçl
ik l
er
bul
unm ak tadır.
Tak ip e de n yazıl
arda h e m Java'nın ne de n
özgür yazıl
ım l
ar için te rcih e dil
ir bir te k nol
oji
ol
duğ unu tartışm aya de vam e de ce ğ iz h e m de
çe şitl
i açık k aynak k odl
u Java al
t yapıl
arını
ince l
e ye ce ğ iz.
53
penguence
programlama
Böyl
e ce h e r şe yi de tayl
ı ol
arak öğ re nm e k için
zam an h arcam anız ge re k m e z.
Rub y
H üs e yin Göm l
e k s izoğ l
u
Eğ e r çok h ızl
ı ge l
iştire bil
e ce ğ iniz, h e de fe yöne l
ik ,
anl
aşıl
ır ve e ğ l
e nce l
i k odl
ar yazm ak is tiyors anız
ve bunu yapark e n de rin k onul
arda boğ ul
m ak
ye rine program cı ol
duğ unuza şük re tm e k
is tiyors anız, Ruby s izin için doğ ru bir dil
dir
diye bil
irim .
Rub y'nin Tarih i
Ruby, çok e s k i bir dilol
m as ına rağ m e n, Japonya
dışındak i ül
kel
e rde ye ni ye ni tanınm aya başl
adı.
“Ruby bir program l
am a dil
i de ğ il
dir. Ruby bir
İl
k
de
f
a
19
9
4
yı
l
ı
nda
J
aponya'da
Yuk
ih
iro
eğl
e nce aracıdır. Te m e ltas arım s e be pl
e ri
andı.
aras ında program cıyı e ğ l
e ndirm e k ol
an başk a bir M ats um oto (Kıs aca M atz) tarafından yayınl
2000 yıl
ına ge l
indiğ inde Japonya'da 20'de n fazl
a
program l
am a dil
i yok tur.“
ruby k itabı yayınl
anm ıştı. Ancak ruby Japonya'da
bu k adar popül
e r ol
m as ına rağ m e n diğ e r
Ruby öze l
l
ik l
e çok k ıs a zam anda uygul
am a
kel
e rde pe k bil
inm iyordu. Bunun te k bir s e be bi
yazm ak is te ye nl
e re h itap e de n bir dil
dir. Artık iş ül
v
ardı
,
o
da
dünyadak
i bir çok program cının ne
dünyas ı çok çok h ızl
ı çal
ışan am a ge l
iştirm e
yazı
k
k
i
J
aponca
bil
m
iyor
ol
m as ıydı. Japonya
s üre ci uzun ol
an çözüm l
e r ye rine çok k ıs a s üre de
dı
şı
ndak
i
program
cı
l
arı
n
Ruby
il
e tanışm al
arı
ge l
iştiril
e n ve bir an önce k ul
l
anıl
abil
e ce k
ancak 2000 yıl
ında ol
du. D ave Th om as ve Andy
çözüm l
e r pe şinde . Ruby’nin e s ne k yapıs ı
H
unt
2000
yı
l
ı
nı
n
s
onl
arında “Program m ing Ruby”
s aye s inde çok k arm aşık de nil
e n program l
ar bil
e
is
im
l
i
bir
k
it
ap
yayı
nl
adı
l
ar ve böyl
e ce Ruby
rah atl
ık l
a yazıl
abil
diğ i için NASA gibi büyük
dal
gas ı tüm dünyaya yayıl
m aya başl
adı.
k urum l
arda bil
e birçok al
anda k ul
l
anıl
ıyor.
Ruby açık k aynak l
ı, tam am e n ne s ne -tabanl
ı,
yorum l
anan be tik bir dil
dir. Ruby'de h e r şe y bir
ne s ne dir. Ge ne l
de program l
am a dil
l
e rinde
k al
ıpl
aşm ış ol
an yapıl
arın dışına çık arak ne s ne
tabanl
ıl
ığ ı s onuna k adar k ul
l
anır. Yazdığ ınız
program l
ar üze rinde h içbir de ğ işik l
ik yapm adan
fark l
ı pl
atform l
arda çal
ışır.
Be tik bir ol
m as ı Ruby için bir de zavantajgibi
gözük s e de k azandırdığ ı e s ne k l
ik bak ım ında
avantajh al
ine de ge l
e bil
ir. Ge ne lol
arak be tik
dil
l
e rin yavaş ol
m as ı gibi bir k anı vardır. Eve t
Ruby de rl
e ne n dil
l
e re göre yavaş bir dil
dir, am a
h ıza ih tiyacınız ol
an ye rl
e rde C k ütüph ane l
e ri
k ul
l
anarak dah a h ızl
ı çal
ışan program l
ar e l
de
e de bil
irs iniz. O da ol
m adı, C içe ris inde Ruby
k ütüph ane l
e rini k ul
l
anarak Ruby biçim inde k od
yazabil
irs iniz.
Ruby'de öze ldurum l
ar ve is tis nal
ar dışında işl
er
um duğ unuz gibi gide r. D il
in yapıs ını bir de fa
anl
adığ ınız zam an ne yin nas ılçal
ışm as ı ge re k tiğ i
h ak k ında fik riniz ol
ur ve bil
m e diğ iniz k onul
arda
çok rah at fik ir yürüte bil
irs iniz.
2004 yıl
ına ge l
indiğ inde D avid H e ine m e ie r
H ans s on “Ruby on Rail
s ” is im l
i bir w e b uygul
am a
al
tyapıs ı (fram e w ork ) yazdı. Rail
s tam am e n Ruby
il
e yazıl
an, çok güçl
ü ve çok k ol
ay bir
uygul
am aydı. Be l
k i de il
k de fa bir dil
, üze rinde
yazıl
an bir uygul
am a s aye s inde tanınır ol
du.
Rail
s , şu anda PH P ve J2EE'ye büyük bir al
te rnatif
durum a çok tan ge l
di diye bil
iriz.
Rub y Nas ılK urul
ur?
Önce l
ik l
e Ruby'ı de ne m e k için bil
gis ayarınıza
k urm anız ge re k m e z. h ttp://tryruby.h obix.com /
adre s inde n canl
ı canl
ı Ruby'ı de ne ye bil
irs iniz.
H atta s ite üze rinde yardım l
ar s aye s inde k om utl
ar
üze rinde n h ızl
ı bir şe k il
de ge çe bil
irs iniz.
Ruby'nin birçok dağ ıtım için h azır pak e tl
e ri
bul
unuyor. h ttp://w w w .ruby-l
ang.org adre s inde n
s ize uygun pak e ti indirip k urabil
irs iniz. Yine aynı
54
s ite üze rinde “Program m ing Ruby” k itabına da
e rişe bil
irs iniz. Bu k itap, başl
angıçtan il
e ri
s e viye ye k adar adım adım il
e rl
e m e k için güze l
bir k aynak . Ayrıca Ruby h ak k ında diğ e r Türk çe
k aynak l
ar için h ttp://w w w .be l
ge l
e r.org
adre s ine bak abil
irs iniz.
Rub y'nin k ul
l
anım ı
Yazdığ ınız bir Ruby k odunu çal
ıştırm ak için
k ons ol
da
$ ruby merhaba_dunya.rb
yazm anız ye te rl
i. Ruby ayrıca yazım de ne tim i
de yapabil
ir bunun için
$ ruby -cw merhaba_dunya.rb
şe k l
inde bir k om ut ve re bil
irs iniz. Burada c
param e tre s i yazım de ne tim i yapm ak için, w
param e tre s i bul
unan tüm uyarı ve h ata
m e s ajl
arının ve ril
m e s ini s ağ l
ar.
Ruby il
e bir k om ut çal
ıştırm ak için m utl
ak a bir
Ruby program dos yas ına ih tiyacınız yok ,
$ ruby -e 'print “Adınızı
girin...:”; print gets.reverse'
şe k l
inde bir k om ut k ul
l
anıcıdan al
dığ ı yazıyı
te rs ol
arak e k rana yazacak tır.
Bunl
arın dışında ruby k om utl
arını anında
çal
ıştırm ak için irb diye bir uygul
am a da ruby
il
e birl
ik te s is te m inize k urul
acak tır.
K ütüph ane l
er
Ruby k urul
um u il
e birl
ik te bir çok ruby
k ütüph ane s i de s is te m inize k urul
acak tır. Bir
çok k ütüph ane Ruby'e çe vril
m iş ol
s a da, C
k ütüph ane l
e rini, .s o ve .dl
lk ütüph ane l
e rini de
Ruby program l
arınızda k ul
l
anabil
irs iniz.
D e b ug
Ruby k e ndi de bugge r'ın s ah iptir. O l
duk ça
ge l
işm iş ol
an bu de bug k ütüph ane s i il
e
yazdığ ınız k odl
ardak i h atal
arı çok rah at bir
şe k il
de yak al
ayıp, te m izl
e ye bil
irs iniz. Ruby
de bug işl
e m i için k e ndi de bug k ütüph ane s ini
k ul
l
anır. (k ütüph ane l
e r içinde de bug.rb
dos yas ına bak abil
irs iniz.)
Bir program ı de bug e tm e k için
$ ruby -rdebug merhaba_dunya.rb
Şe k l
inde bir k om ut ve rm e niz ye te rl
i.
ERb
ERb (Em be dde d Ruby –Göm ül
ü Ruby) H TM L
dos yal
arı gibi Ruby dos yal
arı dışındak i
dos yal
ar içe ris inde ruby k om utl
arını
k ul
l
anm anızı s ağ l
ayan bir program dır. Se k i
M as atos h i tarafından ge l
iştiril
m iştir. ERb
s aye de h tm lve ya rh tm ldos yal
arı içe ris inde
ruby k om utl
arı k ul
l
anabil
iyors unuz. Bunun için
norm alm e tin içe ris inde <% ve % >
programlama
işare tl
e rini k ul
l
anarak ruby k om utl
arını
k ul
l
anabil
irs iniz. <% = k ul
l
anırs anız işl
e m in
s onucu m e tin e k l
e nir. ERb s aye s inde Ruby’i
PH P, ASP ve ya JSP gibi k ul
l
anabil
irs iniz.
Rub y'nin Güze l
l
ik l
e ri
Buraya k adar Ruby h ak k ında çok ge ne lbil
gil
er
ve rdik . Ruby’ı dah a iyi anl
am ak açıs ından
biraz dah a ayrıntıya girm e k te yarar var
s anırım .
D e ğ işk e nl
er
Sayıl
ar için Ruby'de ik i tip vardır. Tam
s ayıl
ar(Inte ge r) ve ondal
ık l
ı s ayıl
ar(fl
oat). Eğ e r
bir s ayı 1.1 şe k l
inde yazıl
ıyors a ondal
ık l
ı, 100
gibi yazıl
ıyors a tam s ayıdır. Tam s ayıl
arın
s ınırl
arı yok tur. Bir s ayı h afıza ye ttiğ ince
uzayabil
ir. Ruby s izin için ge re k l
i işl
eml
e ri
yapar. Ayrıca
a= 123456789 123456789 123456789 şe k l
inde
bir s ayıyı
a=123_456_789 _123_456_789 _123_456_789
şe k l
inde yazabil
irs iniz. D ah a s onra bu s ayının
k are s ini k üpünü başk a h iç bir işl
e m yapm adan
al
abil
irs iniz. Aritm e tik işl
eml
e r için + - */
s e m bol
l
e rini k ul
l
anabil
irs iniz. Ü s t al
m a için **,
m od al
m ak için % s e m bol
ünü k ul
l
anabil
irs iniz.
Ruby yazıl
arı da çarpm anıza izin ve rir.
>> “ho ” * 3
“ho ho ho “
Ruby dizil
e r k onus unda da çok e s ne k tir. Bir
dizi fark l
ı tipl
e rde e l
e m anl
ardan ve ya başk a
dizil
e rde n ol
uşabil
ir.
>> a = [1, “merhaba”, [ 1, 2 ] ]
şe k l
inde bir dizi tanım l
ayabil
irs iniz.
Ne s ne l
e r ve M e th odl
ar
Ruby'de h e r şe y bir ne s ne dir. H e r şe yin ne s ne
ol
m as ından yol
a çık arak
>> 3.times { puts “ho “ }
“ho ho ho “
işl
e m ini yadırgam am ak ge re k ir. Bir ne s ne
üze rinde çağ rıl
abil
e ce k m e th odl
arı görm e k için
>> 3.methods
k om utunu ve re bil
irs iniz. Ge l
e n s onuçl
ar “3”
ne s ne s ine yani bir “Tam s ayı(Inte ge r)” ne s ne s i
üze rinde çağ rıl
abil
e ce k m e th odl
arı
gös te re ce k tir. M e th odl
ar aras ında “?” işare ti
il
e bite nl
e r k ontrolam açl
ı k ul
l
anıl
ırl
ar m e s e l
a
.e m pty?m e th odu o de ğ işk e nin de ğ e rinin ol
up
ol
m adığ ını k ontrole de re k doğ ru (true ) ve ya
yanl
ış (fal
s e ) de ğ e rl
e ri döne r. Bir de ! İl
e bite n
m e th odl
ar vardır. Bunl
ar da işl
e m i yaptık tan
s onra de ğ işk e nin de ğ e rini de ğ iştire n
m e th odl
ardır. M e s e l
a;
55
>>a = “Merhaba”
>> a.reverse
de diğ inizde a'nın de ğ e ri te rs çe vril
ip ge ri
döndürül
ür am a a de ğ işk e nine bir atam a
yapıl
m az.
>>a.reverse!
de ndiğ inde yine aynı işl
e m yapıl
ır am a işl
em
s onunda a de ğ işk e ninin de de ğ e ri de ğ iştiril
ir.
İşl
e m Bl
ok l
arı
Ruby Cl
as s 'l
arına k e ndi m e th odl
arınızı da
yazabil
irs iniz. Örne ğ in Inte ge r Cl
as s 'ına k e re ()
diye bir m oth od tanım l
ayarak
>>3.kere { puts “ho “ }
k om utunu yazabil
irs iniz. Bu k om utu
ve rdiğ inizde ne ol
uyor?Ş im di işl
e m i bir adım
dah a il
e riye götüre l
im ve şu şe k il
de yazarım .
kere (3) { puts “ho “ }
işl
e m in başı “k e re (3)” bil
diğ im iz fonk s iyon
işl
e m i am a dah a s onra ge l
e n s üs l
ü parante zl
er
ne ol
acak ?İşte o da işl
e m bl
ok l
arı de nil
en
yapı. İşl
e m bl
ok l
arı, fonk s iyon içinde n
çağ rıl
abil
e n dışs alfonk s iyon k üm e l
e ridir
de s e m s anırım h iç bir şe y anl
aşıl
m az. O nun
ye rine şöyl
e bir örne k ve rm e k dah a ye rinde
ol
acak .
>> 3.times { |counter| puts
counter.to_s + “. işlem” }
0.işlem
1.işlem
2.işlem
tim e s m e th odu k e ndi içinde 0'dan başl
ayarak
1'e r 1'e r artarak ye al
d diye bir m e th od
çağ ırm ak tadır. Ye al
d m e th oduna ge çil
en
param e tre işl
e m bl
oğ u içinde ||işare tl
e ri
içinde yazıl
an de ğ işk e ne atanır, dah a s onra
işl
e m bl
oğ u içinde k i işl
e m çal
ıştırıl
ır. Bu
s aye de çok ge ne lfonk s iyonl
ar yazm ak
m üm k ün ol
ur.
Bl
ok l
ar Ruby'de bir çok ye rde k ul
l
anıl
ır ve k od
te k rarını önl
e ye re k h ayatı büyük öl
çüde
k ol
ayl
aştırır.
Rub y on Rail
s
D ah a önce de de diğ im iz gibi Rail
s , Ruby il
e
yazıl
m ış bir al
tyapı (fram e w ork )'dır. Rail
s il
e
diğ e r dil
l
e re göre çok h ızl
ı şe k il
de w e b
uygul
am al
arı yazabil
irs iniz. Rail
s M ode l
Control
l
e r-Vie w şe k l
inde 3 k atm anl
ı yapıyı
de s te k l
e m e k te dir. Bu üç k atm anl
ı yapıyı bir
as ans öre be nze te bil
iriz. H are k e t m e k anizm as ı
“M ode l
”, as ans ör çağ ırm a düğ m e s i ve k at
düğ m e l
e ri “Control
l
e r” ve as ans örün k açıncı
k atta ol
duğ unu gös te re n e k ran “Vie w ” ol
arak
düşünül
e bil
ir.
programlama
M ode l
-Control
l
e r-Vie w (M VC)'nin
Rail
s te k i k arşıl
ık l
arı şöyl
e dir;
M ode l
;Tüm ve ritabanı işl
e rini yapar, aram a,
ekl
e m e , de ğ iştirm e , s il
m e , s ıral
am a, k ontrol
e tm e
Control
l
e r;s ite üze rinde yapıl
abil
e ce k tüm
işl
eml
e ri tutar.
Vie w ;görs e liçe riğ i tutar, ERb k ul
l
anıl
arak
yapıl
ır.
Rail
s , D RY (D on't Re pe at Yours e l
f –Ke ndini
te k rar e tm e ) pre ns ibine s ık ı s ık ı bağ l
ıdır. Rail
s
içe ris inde yapacağ ınız işl
e m i için ne re ye k od
yazm anız ge re k tiğ i be l
l
idir ve bir de fa
yaptığ ınız bir işl
e m tüm s is te m de ge çe rl
i ol
ur.
Örne ğ in “Kul
l
anıcı te l
e fon num aras ı 7 h ane de n
k ıs a ol
am az” diye bir k uraltanım l
adıys anız,
s is te m üze rinde n h içbir k oşul
da 7 h ane de n
k ıs a bir te l
e fon num aras ı ve ritabanına
yazıl
am az.
Rail
s 'in w e b s ite s i w w w .rubyonrail
s .org dir.
Site üze rinde vide ol
u anl
atım l
ar da
bul
unm ak tadır.
Sonuç
Bu yazıda Ruby k odl
arından çok Ruby'nin nas ıl
birşe y ol
duğ unu anl
atm aya çal
ıştım . Be nim
fik rim e göre 1-2 s e ne s onra Ruby çok fark l
ı bir
ye rde ol
acak . Bu ne de nl
e , Ruby il
e h iç
il
gil
e nm e ye nl
e rin bil
e Ruby'e bir göz
atm al
arını tavs iye e de rim , çünk ü bazı şe yl
e rin
diğ e r dil
l
e rde ne de n fark l
ı ol
duğ unu
düşünm e nizi s ağ l
ıyor. Bir de fa Ruby'i
k ul
l
anm aya başl
adık tan s onra diğ e r dil
l
e rde
aynı öze l
l
ik l
e re aram aya başl
ıyors unuz.
Sonuç ol
arak , Ruby h e m e ğ l
e nce l
i, h ızl
ı
ge l
iştiril
e n uygul
am al
ar yazm ak is te ye nl
e r için
biçil
m iş k aftan. Öze l
l
ik l
e 3 s atır k od il
e
s unucu/is te m ci uygul
am al
arı yazm aya
başl
ayınca bana h ak ve re ce k s iniz. Ayrıca
program cıl
ığ a ye ni başl
ayacak l
ar için de
Ruby'nın doğ ru bir s e çim ol
acağ ını
s öyl
e ye bil
irim . W e b uygul
am as ı ge l
iştire nl
e rin
de RubyO nRail
s 'e m utl
ak a bak m al
arını tavs iye
e de rim .
57
penguence
teknik
O pe nVPN il
e VPN Uygul
am al
arı
H uze yfe Önal
VPN(VirtualPrivate Ne tw ork /SanalÖze lAğ ) inte rne t üze rinde n şifre l
i ve güve nl
i ve ri il
e tişim i
s ağ l
am ak için düşünül
m üş bir te k nol
ojidir. Le as e -l
ine gibi dah a güve nl
i, s ağ l
am çözüm l
e rin ye rine
VPN k ul
l
anil
m as inin te m e lne de ni, m al
iye t ve k ol
ay yapıl
andırm adır.
Te m e l
de ik i tip VPN te k nol
ojis i vardır. Am acım ıza gore bu ik i VPN te k nol
ojis inde n birini s e çe bil
iriz.
Bu te k nol
ojil
e r “Re m ote Acce s s VPN ” ve “Site -to-s ite VPN” ol
arak ge çe r.
Re m ote Acce s s ol
arak tanım l
adğ ım ız VPN türü, firm al
arın ge zgin çal
ışanl
arının firm a ağ ına
h e rye rde n güve nl
i il
e tişim l
e rini s ağ l
am ak için k ul
l
anıl
ır. Ya da büyük bir firm anın fark l
ı
l
ok as yonl
ardak i şube l
e rini m e rk e ze bağ l
am ak için k ul
l
anıl
ır.
Bas itçe re s im l
e ye ce k ol
urs ak : Firm am ızın s atış e l
e m anı Sivas ’da bir görüşm e s onras ı bazı be l
ge l
e ri
print e tm e s i ya da ofis te k i bir k aynağ ı k ul
l
anm as ı ge re k ti, bunu norm alinte rne t üze rinde n
yapm ak h e m ris k l
i h e m de bir o k adar zordur. Bunun ye rine biz e l
e m anım ıza VPN is te m cis i k urarak
is te diğ i ye rde n şirk e t ağ ına bağ l
anarak “be l
irl
i” işl
eml
e ri ge rçe k l
e ştire bil
m e s ini ve “be l
irl
i”
k aynak l
ara e rişim i s ağ l
ayabil
iriz -k i te rcih e dil
m e s i ge re k e n yönte m de budur-.
58
teknik
Bu tip VPN ge ne l
l
ik l
e fark l
ı firm al
arın birbirl
e ri il
e VPN aracıl
ığ ı il
e güve nl
i il
e tişim k urm al
arı için
düşünül
m üştür. Aynı zam anda firm anın fark l
ıl
ok as yonl
ardak i şube l
e rinin m e rk e ze bağ l
anm as ını da
s ağ l
ar. Re m ote Acce s VPN’de n te m e lfark ı VPN işl
e m ini göre n ik i uçta VPN s unucu ol
m as ı.
VPN te k nol
ojil
e ri h ak k ındda dah a de tayl
ı bil
gi e dinm e k için Pe ngue nce Sayı 2’de k i “SanalÖze lAğ ,
Kriptol
oji ve PKI Te k nol
ojil
e ri“ yazıs ına gözatm anızı tavs iye e de rim . Kıs aca VPN te k nojis ine
de ğ indik te n s onra bu te k nol
ojiyi e n e tk in ve ucuz bir s e k il
de uygul
am anın yol
l
arına bak al
ım .
Açık K od VPN Çözüm l
e ri
Açık k od dünyas ında h e r am aca yöne l
ik çe şitl
i çözüm l
e r vardır. Bu çözüm l
e rin bazıl
arı diğ e rl
e rine
göre dah a fazl
a tutul
ur, k ul
l
anıl
ırl
ar ve o te k nol
ojinin adı anıl
dığ ında ins anl
arın ak l
ına ge l
ir. M e s e l
a
bugün port taram a k onus unun ge çtiğ i h e r k itap/yazıda açık k odl
u port taram a program ı Nm ap’de n
bah s e dil
ir. Nm ap ya da be nze r diğ e r popül
e r açık k odl
u yazıl
ım l
ar, bunu bas itl
ik , proje yi
s ah ipl
e nm e ve boldök üm antas yon öze l
l
ik l
e ri il
e başarm ışl
ardır de nil
e bil
ir.
VPN çözüm l
e rinde de öne çık m ış bir ik i Açık k od yazıl
ım vardır. Bunl
ardan biri O pe nVPN, diğ e ride
Linux O pe nSW AN( Ya da dah a k ararl
ı bir çözüm ol
arak O pe nBSD Ips e c).
Açık Kod VPN çözüm l
e ri il
e il
gil
i ol
arak de tay bil
giyi k aynak l
ar k ıs m ından e dine bil
irs iniz[re f 4]
Bunun yanında açık k od dünyas ında fark l
ı VPN te k nol
ojil
e rini k ul
l
anarak be nze r am açl
arı
ge rçe k l
e ştire n çe şitl
i VPN yazıl
ım l
arı da vardır. Bunl
ardan e n s ık k ul
l
anıl
anl
arı;
PPTP Çözüm ü
:
Ips e c Çözüm ü
:
SSLVPN Çözüm ü :
L2TP Çözüm ü
:
Poptop
Linux O pe nSW AN, O pe nBSD Ips e c
SSLExpl
ore , O pe nVPN
O pe nL2tp
Ge rçe k b ir VPN Çözüm ü O l
arak O pe nVPN
O pe nVPN m ul
ti pl
atform SSLVPN çözüm üdür. Endüs tri s tandardı SSL/TLS protok ol
l
e rini k ul
l
anarak
O SI 2. ve 3. k atm an s e viye s inde şifre l
i ağ e rişim i s ağ l
ar.
NO T:SSLVPN de nil
ince ak l
a ge l
e n bir brow s e r aracıl
ığ ı il
e e k bir program ge re k tirm e k s izin VPN
yapm ak tır. Fak at buradak i SSLVPN tanım ı fark l
ıdır.
59
teknik
O pe nVPN il
e yapıl
ab il
e ce k l
e r;
*Linux, W indow s 2000/XP ve üze ri, O pe nBSD , Fre e BSD , Ne tBSD , M ac O S X ve Sol
aris işl
e tim
s is te m l
e rinde çal
ıştırıl
abil
ir.
*O pe nSSLk ütüph ane s inin s unduğ u e ncryption, auth e ntication, ve ce rtification öze l
l
ik l
e rini
k ul
l
anabil
ir.
*Nat üze rinde n s oruns uz tüne l
l
e m e im k anı
*İs te ğ e bağ l
ı ol
arak GUI il
e yöne tim .
*Kabl
os uz ağ l
ar için güve nl
i e rişim im k anı
O pe nVPN’in k ıs a s üre de bu k adar popül
e r ol
m as ının ne de ni h e m güve nl
i bir al
tyapı s unm as ı h e m
de k urul
um ve yöne tim inin bas it ol
m as ı de nil
e bil
ir. O pe nVPN, Ips e c gibi işl
e tim s is te m inin
çe k irde ğ inde te m e lde ğ işik l
ik l
e r ge re k tirm e z.
O pe nVPN K urul
um u
Yaygın k ul
l
anıl
an üç işl
e tim s is te m i için k urul
um adım l
arı;
O pe nVPN dos yal
arinin taşınacağ ı ortak al
anı ol
uştural
ım
#mkdir /usr/local/etc/openvpn
O pe nBSD için K urul
um Adım l
arı
O pe nBSD üze rinde O pe nVPN k urul
um u icin is te r O pe nBSD pak e t s is te m i(ports ) is te r k aynak
k oddan k urul
um yönte m i izl
e ne bil
ir. Biz burada k aynak k oddan k urul
um il
e il
e rl
e ye ce ğ iz
O pe nBSD Kurul
um u: O pe nBSD 3.8 k urul
um u icin h ttp://w w w .e nde runix.org/docs /ope nbs d.avi
adre s inde k i k urul
um vide os u tak ip e dil
e bil
ir.
K aynak K oddan k urul
um
Kaynak k oddan k urul
um için s is te m de w ge t program ı k urul
m al
ıdır.
O pe nBSD için w ge t k urul
um u;
#pkg_add -v ftp://ftp.enderunix.org/pub/OpenBSD/3.7/packages/i386/wget-1.8.2.tgz
Lzo K urul
um u
#cd /usr/ports/archivers/lzo
#make && make install
# mkdir /usr/src/openvpn
# cd /usr/src/openvpn/
Son s ürüm ope nvpn pak e ti indiril
e re k açıl
ır
# wget http://openvpn.net/release/openvpn-2.0.5.tar.gz
# md5 openvpn-2.0.5.tar.gz
MD5 (openvpn-2.0.tar.gz) = ***
Not: h ttp://ope nvpn.ne t/s ig.h tm ladre s inde n M D 5 SH A1 im zal
ari k ontrole dil
e bil
ir.
60
teknik
#tar zxvf openvpn-2.0.5.tar.gz
#cd openvpn-2.0.5
# ./configure --with-lzo-lib=/usr/local/lib --with-lzo-headers=/usr/local/include/
#make
#make install
#mv easy-rsa sample-scripts sample-config-files plugin contrib/
/usr/local/etc/openvpn/
O pe nBSD pak e t yone tim s is te m i k ul
l
anarak k urul
um
#cd /usr/ports/net/openvpn
#make install
Kurul
um s onras ında örne k yapıl
andırm a ve ge re k l
i s criptl
e r /us r/l
ocal
/s h are /e xam pl
e s /ope nvpn/
dizini al
tına atıl
m ak tadır. Bu dizini /us r/l
ocal
/e tc/ope nvpn dizini ol
arak k opyal
ayal
ım .
Fre e BSD için K urul
um
NO T: Fre e BSD için port ağ acından Kurul
um için
#cd /usr/ports/security/openvpn
#make
#make install
Kom utl
arı ve ril
mel
idir.
NO T:Sis te m in açıl
ışında otom atik başl
am as ı için /e tc/rc.conf dos yas ına ope nvpn_e nabl
e ="YES"s atırı
ekl
e nir.
Srandart k urul
um için O pe nBSD k urul
um adım l
arı tak ip e dil
e bil
ir.
Re d H at Linux Ente rpris e için K urul
um
# mkdir /usr/src/openvpn
# cd /usr/src/openvpn/
#wget http://openvpn.net/release/openvpn-2.0.5.tar.gz
#tar zxvf openvpn-2.0.5.tar.gz
#cd openvpn-2.0.5
#./configure --with-lzo-lib=/usr/local/lib --with-lzo-headers=/usr/local/include/
#make
#make install
# mv
/usr/local/etc/openvpn/
K urul
um s onras ı ge ne lyapıl
andırm a
H e r üç işl
e tim s is te m i için k urul
um s onras ında yapıl
andırm a dos yal
arını ana bir dizine taşıyarak
bunda s onrak i işl
eml
e rin üç işl
e tim s is te m i için de aynı ol
m as ını s ağ l
adık (us r/l
ocal
/e tc/ope nvpn).
CA(Ce rtificate Auth ority) K urul
um u ve s unucu/is te m cil
e r icin ge re k l
i s e rtifik al
ari
ol
us turm a
CA bir ye tk i m e rk e zidir. Se rtifik a il
e güve nl
iğ i s ağ l
anm aya çal
ışıl
an tarafl
ar için güve n onayı ve re n
bir m e rk e zdir. Güve nil
ir bir CA tarafından im zal
anm ış s e rtifik a il
e yapıl
an şifre l
e m e işl
eml
e rinin
güve nl
iğ i s ağ l
anm ış ol
ur.
Eğ e r k ul
l
anıl
an CA h e rk e s tarafından k abulgörm e m iş is e CA tarafından im zal
anan s e rtifik al
ar için
güve nl
ik de n s öz e dil
e m e z.
61
teknik
O pe nVPN il
e birl
ik te k ul
l
anıl
acak s e rtifik al
ar için bir ade t CA ih tiyacı vardır. Bu CA’I k e ndiniz
ol
uşturabil
e ce ğ iniz gibi, inte rne t üze rinde n güve nil
irl
il
ğ i k anıtl
anm ış CA’l
e ri de k ul
l
anıl
abil
irs iniz.
H e r s unucu is te m cis i ik il
is i için bire r ade t publ
ic ve private k e y ol
us turul
ur. O pe nVPN’nin güze lbir
yanı da çift tarafl
i onayl
am a de s te k l
e m e s idir, yani h e m k ul
l
anici s unucuyu h e m de s unucu
k ul
l
aniciyi de ne tl
e ye bil
ir.
Aşağ ıdak i k om utl
ar k e ndi CA’nizi ol
uşturm anıza yardım cı ol
acak tır.
#cd /usr/local/etc/openvpn/easy-rsa/
# . ./vars
NOTE: when you run ./clean-all, I will be doing a rm -rf on
/usr/src/openvpn/openvpn-2.0/easy-rsa/keys
# ./clean-all
#./build-ca
Generating a 1024 bit RSA private key
....++++++
..........++++++
writing new private key to 'ca.key'
----You are about to be asked to enter information that will be incorporated
into your certificate request.
What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN.
There are quite a few fields but you can leave some blank
For some fields there will be a default value,
If you enter '.', the field will be left blank.
----Country Name (2 letter code) [KG]:TR
State or Province Name (full name) [NA]:
Locality Name (eg, city) [BISHKEK]:KOCAELI
Organization Name (eg, company) [OpenVPN-TEST]:ENDERUNIX
Organizational Unit Name (eg, section) []:
Common Name (eg, your name or your server's hostname) []:vpn-gateway
Email Address [[email protected]]:[email protected]
Sunucu için s e rtifik a ve anah tar ol
us turm a
s unucu için s e rtifik a ve gizl
i anah tar ol
uşturm a
#./build-key-server server
Generating a 1024 bit RSA private key
..............................................................++++++
.......++++++
writing new private key to 'server.key'
You are about to be asked to enter information that will be incorporated
into your certificate request.
What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN.
There are quite a few fields but you can leave some blank
For some fields there will be a default value,
If you enter '.', the field will be left blank.
----Country Name (2 letter code) [KG]:TR
State or Province Name (full name) [NA]:
Locality Name (eg, city) [BISHKEK]:KOCAELI
Organization Name (eg, company) [OpenVPN-TEST]:ENDERUNIX
Organizational Unit Name (eg, section) []:
Common Name (eg, your name or your server's hostname) []:server
62
teknik
Em ailAddre s s [m e @ m yh os t.m ydom ain]:s e rve r@ e nde runix.org
Please enter the following 'extra' attributes
to be sent with your certificate request
A challenge password []:
An optional company name []:
Using configuration from /usr/local/etc/openvpn/easy-rsa/openssl.cnf
Check that the request matches the signature
Signature ok
The Subject's Distinguished Name is as follows
countryName
:PRINTABLE:'TR'
stateOrProvinceName
:PRINTABLE:'NA'
localityName
:PRINTABLE:'KOCAELI'
organizationName
:PRINTABLE:'ENDERUNIX'
commonName
:PRINTABLE:'server'
emailAddress
:IA5STRING:'[email protected]'
Certificate is to be certified until Dec 12 19:43:11 2015 GMT (3650 days)
Sign the certificate? [y/n]:y
1 out of 1 certificate requests certified, commit? [y/n]y
Write out database with 1 new entries
Data Base Updated
Is te m cil
e r için anah tar ol
us turm a
# ./build-key istemci
./build-key istemci
Generating a 1024 bit RSA private key
...........++++++
............................................................++++++
writing new private key to 'istemci.key'
----You are about to be asked to enter information that will be incorporated
into your certificate request.
What you are about to enter is what is called a Distinguished Name or a DN.
There are quite a few fields but you can leave some blank
For some fields there will be a default value,
If you enter '.', the field will be left blank.
----Country Name (2 letter code) [KG]:TR
State or Province Name (full name) [NA]:
Locality Name (eg, city) [BISHKEK]:KOCAELI
Organization Name (eg, company) [OpenVPN-TEST]:ENDERUNIX
Organizational Unit Name (eg, section) []:
Common Name (eg, your name or your server's hostname) []:istemci
Email Address [[email protected]]:[email protected]
Please enter the following 'extra' attributes
to be sent with your certificate request
A challenge password []:
An optional company name []:
Using configuration from /usr/local/etc/openvpn/easy-rsa/openssl.cnf
DEBUG[load_index]: unique_subject = "yes"
Check that the request matches the signature
Signature ok
The Subject's Distinguished Name is as follows
countryName
:PRINTABLE:'TR'
stateOrProvinceName
:PRINTABLE:'NA'
63
teknik
localityName
:PRINTABLE:'KOCAELI'
organizationName
:PRINTABLE:'ENDERUNIX'
commonName
:PRINTABLE:'istemci'
emailAddress
:IA5STRING:'[email protected]'
Certificate is to be certified until Dec 12 19:45:15 2015 GMT (3650 days)
Sign the certificate? [y/n]:y
1 out of 1 certificate requests certified, commit? [y/n]y
Write out database with 1 new entries
Data Base Updated --NO T: VPN k ul
l
anacak h e r is te m ci için fark l
ı adl
arda is te m ci s e rtifik as ı ol
uşturul
m al
ıdır. O l
uşturul
an
bir s e rtifik a tüm VPN k ul
l
anıcıl
arı tarafından k ul
l
anıl
abil
ir fak at böyl
e bir k ul
l
anım güve nl
ik
açıs ından uygun de ğ il
dir.
D iffie H e l
l
m an param e tre l
e rini ol
us turm a
D iffie H e l
l
m an Anah tar D e ğ işim i: İk i s is te m aras ında şifre l
i h abe rl
e şm e yapıl
m as ı için önce de n bu
s is te m l
e r aras ında şifre l
e m e yi s ağ l
ayacak bir anah tarın güve nl
i bir şe k il
de payl
aşıl
m as ını s ağ l
am ak
üze re ge l
iştiril
m iş al
goritm adır.
# ./build-dh
Generating DH parameters, 1024 bit long safe prime, generator 2
This is going to take a long time
.....................+ .+ ......................+ ...............+
..............................+ .........+ .......................
................................................................
................................+ .................+ .............
.........+ ...+ ......+ ...........................................
.........................................+ ...+ ..+ .+ + *+ + *+ + *
# cd keys/
# ls
01.pem
ca.key
02.pem
dh1024.pem
ca.crt
index.txt
ca.crt
ca.key
laptop.crt
laptop.key
server.crt
server.key
sunucu
sadece
sadece
sadece
sadece
sadece
index.txt.attr
index.txt.attr.old
index.txt.old
laptop.crt
laptop.csr
laptop.key
serial
serial.old
server.crt
server.csr
server.key
ve tum istemcilerde olmali
CA makinede olmali
istemci makinede
istemci makinede
sunucu makinede.
sunucu makinede
Ol
us turul
an bu dos yal
ar ge re k l
i m ak ine l
e re güve nl
i yol
dan ak taril
m al
idir.
# cp -rp /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/easy-rsa/keys/ /usr/local/etc/openvpn/
# cd /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/sample-config-files/
# ls
README
home.up
office.up
server.conf
tls-home.conf
xinetd-server-config
client.conf
loopback-client
openvpn-shutdown.sh
static-home.conf
tls-office.conf
firewall.sh
loopback-server
openvpn-startup.sh
static-office.conf
xinetd-client-config
64
teknik
# cp * /usr/local/etc/openvpn/
#cd /usr/local/etc/openvpn# cp -rp /usr/src/openvpn/openvpn-2.0/easy-rsa/keys/
/usr/local/etc/openvpn/
Buraya k adark i adım l
arl
a k urul
um s üre cini tam am l
adık . Ş im di de O pe nVPN’in çal
ışm a yapıs ına
gözatarak nas ılyapıl
andırıl
acağ ına gözatal
ım .
O pe nVPN Çal
ışm a M odl
arı
O pe nVPN ik i fark l
i m odda çal
ışabil
ir. Bridge m od ve route m od. Ge re k s inim inize gore bu ik i çal
ışm a
yönte m inde n birini k ul
l
anabil
irs iniz.
Bridge M ode Çal
ışm a Yapıs ı
Bridge m od, W AN üze rinde bir e th e rne t LAN’I ol
uşturm ak için k ul
l
anıl
ır. Yani birbirinde n fark l
ı
l
ok as yonl
ardak i m ak ine l
e ri, ağ l
arı te k bir e th e rne t ağ ındaym ış gibi h abe rl
e ştire bil
irs iniz. Bridge
m ode dah a çok öze lge re k s inim l
e r için te rcih e dil
m e k te dir. M e s e l
a broadcas t pak e tl
e r aracıl
ığ ı il
e
h abe rl
e şe n bir uygul
am anız vars a bridge m od k ul
l
anm anız k azçınıl
m azdır. Bridge m odda tap s ah te
arabirim l
e ri k ul
l
anıl
ır.
Route M od Çal
ışm a Yapıs ı
Routing m od biraz dah a rah attır ve öze lbir ge re k s inim ol
m adığ ı m üdde tçe (IPX gibi IP tabanl
ı
ol
m ayan protok ol
l
e rin k ul
l
anım ı ge re k tiğ inde ) routing m od k ul
l
anım ı tavs iye e dil
m e k te dir. Route
m odda tun s ah te arabirim l
e ri k ul
l
anıl
ır.
Sunucu Tarafı Yapıl
andırm a D os yas ı –s e rve r.conf
O pe nVPN çal
ışm a param e tre l
e rini k om ut s atırından al
abil
e ce ğ i gibi bir dos yaya düze nl
i bir şe k il
de
yazarak bu dos yadan da ok um a yapabil
ir. Te rcih e dil
e n yönte m , tüm yapıl
andırm a param e tre l
e rini
bir dos yaya(s e rve r.conf) yazarak bu dos yadan ok utm ak tır.
Öntanım l
ı ol
arak bu dos ya s e rve r.conf’tur. Se rve r.conf dos yas ında s ık k ul
l
anıl
an bazı param e tre l
er
ve anl
am l
arı;
NO T: s e rve r.conf dos yas ında # ya da ;il
e başl
ayan s atırl
aryorum s atırı ol
arak al
gıl
anır ve h e rh angi
bir e tk is i yok tur. Bir param e tre nin önünde k i ;
, # işare tl
e rini k al
dırarak o param e tre yi ak tif h al
e
ge tirm iş ol
uruz.
VPN Sunucu h angi IP üze rinde n çal
ışs ın?
l
ocala.b.c.d
a.b.c.d il
e be l
irtil
e n IP adre s i üze rinde n çal
ışacağ ını be l
irtir. Sunucum uzda birde n fazl
a IP adre s i
vars a bu adre s l
e r aras ında s e çim şans ı ve rir.
VPN s unucu Portu
port 119 4
VPN s unucunun h angi port üze rinde n çal
ışacağ ını be l
irtir. Aynı m ak ine üze rinde birde n fazl
a
O pe nVPN çal
ıştırıl
acak s a bu param e tre h e r yapıl
andırm a dos yas ı için fark l
ı ol
m al
ıdır.
proto udp
H angi protok ol
ün k ul
l
anıl
acağ ını be l
irtir. Vars ayıl
an ve tavs iye e dil
e n de ğ e ri UD P’dir.
65
teknik
Route m od m u Bridge m od m u?
;dev tap0
dev tun0
Laye r 2 VPN k ul
l
anm ayı düşünüyors anız bu de ğ e r tap ol
m al
ıdır. Eğ e r O pe nVPN’i route m odda
k ul
l
anm ak is te rs e niz tun arabirim i k ul
l
anıl
m al
ıdır.
NO T: TAP, Tun Arabirim l
e ri;
Tun Arabirim i: Sanalbir ağ bağ daştırıcıs ıdır. Ü ze rinde çal
ıştığ ı m ak ine için bir PPTP arabirim de n
fark s ızdır. Program cı tun arabirim ini h e rh angi bir dos ya gibi k ul
l
anarak is te diğ i bil
gil
e ri ok ur ve
yazar. Tap arabirim i de Tun’e be nze r fak at s ade ce e th e rne t arabirim l
e ri s im ül
e e de bil
ir.
ca /usr/local/etc/openvpn/certs/ca.crt
CA Sunucunun s e rtifik as ı. Burada tam yolbe l
irtil
mel
idir. Bu s e rtifik a tüm s unucu ve is te m cil
e rde
bul
unm ak zorundadır.
ce rt /us r/l
ocal
/e tc/ope nvpn/ce rts /s e rve r.crt
VPN s unucunun s e rtifik as ı. Sade ce s unucu tarafında bul
unm al
ıdır.
key /usr/local/etc/openvpn/certs/server.key
bu dos ya çok öne m l
idir. D iğ e r tüm s e rtifik al
arı im zal
am ada k ul
l
anıl
ır.
dh /usr/local/etc/openvpn/certs/dh1024.pem
D iffie h e l
l
m an param e tre l
e rinin bul
unduğ u dos ya
VPN İs te m cil
e ri Ağ
Yapıl
andırm as ı
s e rve r 10.8.0.0 255.255.255.0
VPN s unucuya bağ l
anarak IP al
acak is te m cil
e rin IP h avuzunu be l
irl
e r. H avuz içinde il
k IP adre s i VPN
s unucunun IP adre s i ol
acak tır.
ifconfig-pool-persist ipler.txt
VPN s unucuya bağ l
anarak IP adre s i al
an is te m cil
e rin k ayıtl
arını tutar. VPN s unucuda yaşanacak bir
bağ l
antı k opm as ı s onras ında is te m cil
e rin e s k i IP adre s l
e rini al
m al
arını s ağ l
ar.
;push "route 192.168.20.0 255.255.255.0"
VPN il
e bağ l
anan is te m cil
e ri VPN s unucu ark as ındak i başk a ağ l
ara da e rişim izni için yönl
e ndirm e
tanım ı.
Is te m ciye Öze lIP atam a
Bazı is te m cil
e rinize öze lip atam as ı yapm ak is te rs e niz is te m cil
e rin s e rtifik al
arında k ul
l
andık l
ar CN
tanım ına göre öze lip atam aas ı yapabil
irs iniz.
Örne k ;
Se rtifik as ında CN’s i e nde runix ol
an is te m ciye 10.9 .0.1 ip’s inin atanm as ını is tiyoruz.
client-config-dir ozel
66
teknik
route 10.9 .0.0 255.255.255.252
/usr/local/erc/openvpn/ozel dizinini oluşturarak içine enderunix adlı bir dosya
açılır ve bu dosyaya aşağıdaki satır eklenir.
ifconfig-push 10.9.0.1 10.9.0.2
VPN K ul
l
anıcının Tüm Trafiğ ini Yönl
e ndirm e k
pus h "re dire ct-gate w ay"
VPN s unucuya bağ l
anan is te m cil
e rin vars ayıl
an ge çit yol
unu(de faul
t gate w ay) VPN s unucu ol
arak
ayarl
a m anas ıan ge l
ir. Böyl
e ce is te m cinin öze lol
arak yönl
e ndiril
m e m iş tüm trafiğ i VPN gate w ay
aracıl
ığ ı il
e çık acak tır. Burada is te m cil
e ri inte rne te çık arm ak için VPN s unucu m ak ine s inde NAT
yapıl
m as ı da ge re k ir. Linux, Fre e BSD ve O pe nBSD işl
e tim s is te m l
e rinde NAT işl
e m inin nas ılyapıl
dığ ı
öğ re nil
mel
idir.
O pe nBSD PF için nat tanım ı:
ext_if=”fxp0”
VPN_AGI=”100.100.100.0/24”
nat on $ext_if from VPN_AGI -> ($ext_if)
VPN is te m cil
e rinin b irb irini görm e s i
O pe nVPN vars ayıl
an yapıl
andırım ı il
e VPN is te m cil
e ri s ade ce VPN s unucuyu göre ce k tir. Birbirl
e rini
göre bil
mel
e ri için
;client-to-client
Tanım ı giril
mel
idir. Is te m cil
e rin s ade ce VPN s unucuyu görm e l
e rini k e s in ol
arak s ağ l
am ak için VPN
s unucu üze rinde k i Güve nl
ik duvarı uygun şe k il
de yapıl
andırıl
m al
ıdır.
Aynı s e rtifik a il
e b irde n fazl
a İs te m ci
Aynı s e rtifik a il
e birde n fazl
a is te m cinin VPN yapabil
mel
e ri için
duplicate-cn
tanım ı k ul
l
anıl
m al
ıdır. Ak s i tak dirde VPN ağ ına bağ l
anan h e r is te m ci aynı IP adre s ini al
acak tır. Biraz
k arışık bir öze l
l
ik ve s ade ce te s t am açl
ı k ul
l
anıl
m as ı öne ril
iyor.
keepalive 10 120
Sunucu ve is te m cil
e rin birbirinin durum undan h abe rdar ol
m al
arını s ağ l
ayan bir yapı. Anl
am ı h e r 10
s aniye de bir k ontrole t, 120s n içe ris inde ce vap ge l
m e zs e bağ l
antıyı k opar.
VPN H attında Sık ıştırm a
comp-lzo
k ul
l
anıl
ır. Bu tanım h e m s unucuda h e m de is te m cide k ul
l
anıl
m al
ıdır.
Eşzam anl
ı VPN K ul
l
anıcıs ı
max-clients 100
e şzam anl
ı 100 k ul
l
anıcıya izin ve r.
67
teknik
O pe nVPN durum K ontrol
ü
status openvpn-status.log
tanım ı il
e yapıl
ır. VPN s unucunun durum u h ak k ında öze t bil
gi için.
Logl
am a
log
/var/log/openvpn.log
log-append
/var/log/openvpn.log
verb 3
#
#
#
#
0
4
5
9
is silent, except for fatal errors
is reasonable for general usage
and 6 can help to debug connection problems
is extremely verbose
VPN s unucu başl
atm a ve çal
ışm a zam anı için l
ogl
arını atacağ ı dos ya. VPN s unucuda probl
em
yaşandığ ında il
k bak ıl
m as ı ge re k e n dos yadır.
NO T: Tüm ge çe rl
i param e tre l
e r için örne k s e rve r.conf dos yas ının ince l
e nm e s i faydal
ı ol
abil
ir.
Örne k Yapıl
andırm a D os yal
arı
Aşağ ıdak i is te m ci ve s unucu yapıl
andırm a dos yal
arı te m e lbir VPN ağ ı ol
uşturm ak için ge re k l
i
yapıl
andırm al
arı içe rm e k te dir. Ke ndi ih tiyacınıza göre bu de ğ e rl
e rl
e oynayabil
irs iniz.
Örne k is te m ci dos yas ı
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -client
dev tun0
proto udp
remote 194.27.72.88 1194
resolv-retry infinite
nobind
persist-key
persist-tun
ca ca.crt
cert istemci.crt
key istemci.key
ns-cert-type server
comp-lzo
verb 3
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -Örne k s unucu k onfigüras yonu
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -local 14.2.2.8
port 1194
proto udp
dev tun0
ca easy-rsa/keys/ca.crt
cert easy-rsa/keys/sunucu.crt
dh easy-rsa/keys/dh1024.pem
server 100.100.100.0 255.255.255.0
ifconfig-pool-persist ipp.txt
68
teknik
push "redirect-gateway"
keepalive 10 120
comp-lzo
persist-key
persist-tun
status openvpn-status.log
log
/var/log/openvpn.log
verb 6
-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -W indow s XP O pe nVPN is te m ci K urul
um u
h ttp://ope nvpn.s e /dow nl
oad.h tm ladre s inde n s on s ürüm “s tabl
e ” O pe nVPN-gui pak e tini indire re k
işl
e m e başl
ayal
ım .
Yazı hazırlarken son sürüm openvpn-gui: openvpn-2.0.5-gui-1.0.3-install.exe
Kurul
um adım l
arı tam am l
andık tan s unucu tarafında ol
uşturduğ um uz is te m ci s e rtifik al
arını
C:\Program Fil
e s \O pe nVPN\config dizini al
tına k opyal
ayarak is te m ci tarafı VPN yapıl
andırm a
dos yas ını uygun şe k il
de düze nl
e ye l
im .
Laptop.ovpn adl
ı bir dos ya ol
uşturarak içine örne k is te m ci dos yas ındak i gibi de ğ e rl
e ri yazarak VPN
bağ l
antıs ını başl
atabil
irs iniz.
69
teknik
Bağ l
antı k urul
um u e s nas ında aşağ ıdak i e k rana be nze r bir pe nce re açıl
arak bağ l
antı durum unu
gös te re ce k tir.
K aynak l
ar
[ re f 1]“Im pl
e m e nting O pe nVPN”. Fl
orin Andre s i.M ar.26.2004
h ttp://fe dorane w s .org/contributors /fl
orin_andre i/ope nvpn/
[re f 2]O pe nVPN Articl
e s.
h ttp://ope nvpn.ne t/articl
e s .h tm l
[re f 3]“ SanalÖze lAğ , Kriptol
oji ve PKI Te k nol
ojil
e ri”. Se rk an YILM AZ .
h ttp://pe ngue nce .l
inux.org.tr/?~ p=de rgi& action=s h ow & w h ich =77
[re f 4]“Açık Kod VPN Çözüm l
e ri“. H uze yfe ÖNAL.
h ttp://w w w .e nde runix.org/s l
ide s /Inte rne t% 20Konfe rans l
ari/acik k odvpn.pdf
[re f 5]“O pe nVPN H ow to“.
h ttp://ope nvpn.ne t/h ow to.h tm l
5. Linux Ve Özgür Yazıl
ım Ş e nl
iğ i
K ors an de ğ il, özgür yazıl
ım !
11-14 M ayıs 2006
O D TÜ K ül
tür Ve K ongre M e rk e zi
71
penguence
gezgin penguen
Ge zgin Pe ngue n'in 4. turuna
h oş ge l
diniz!
Arda Çe tin
pe nce re de k oras yonl
arı, s im ge l
e r, te m al
ar ve
duvar k ağ ıtl
arı te m in e de bil
ir, m as a üs tünüzü
dah a da güze l
l
e ştire bil
irs iniz. H atta bu
m as aüs tl
e rinizin e k ran görüntül
e rini diğ e r
Sanat.Pardus ziyare tçil
e riyl
e payl
aşabil
irs iniz.
D il
e rs e niz s ite de k i diğ e r uygul
am al
ara yorum
gönde re bil
irs iniz.
Yine ol
tam ıza tak ıl
an bazı h abe r ve bağ l
antıl
arı
s izl
e rl
e payl
aşm aya de vam e diyoruz...
Pardus Ce ph e s i
Ul
us alD ağ ıtım ım ız Pardus 'un 27 Aral
ık ta çık an
1.0 s ürüm üyl
e birl
ik te inte rne tte Pardus il
e il
gil
i
bir çok adre s açıl
m aya başl
andı.Bunl
ardan be l
ki
de e n öne m l
is i w w w .pardus -w ik i.org adre s inde
yayın yapan Pardus W ik i. Pardus W ik i, "Pardus M an"
tarafından k urul
an ve Pardus gönül
l
ül
e ri
tarafından h azırl
anan, Ul
udağ cıl
arın da yazdık l
arı
be l
ge l
e rl
e de s te k l
e dik l
e ri bir Pardus be l
ge
de pos u.PiSi pak e t yapım ından, çe şitl
i s ürücül
e rin
k urul
um a k adar bir çok be l
ge yi burada
bul
abil
irs iniz.Ayrıca PiSi'l
e nm e s ini is te diğ iniz
pak e ti Pardus W ik i'de k i Pak e t İs te k l
e ri başl
ığ ı
al
tına yazarak ge l
işicil
e re is te ğ inizi
ul
aştırabil
irs iniz.
Canl
ı O pe nSol
aris ge l
di
Pardus ce ph e s inde n diğ e r bir adre s
w w w .pardus -l
inux.org adre s i. Yine gönül
l
ül
er
tarafından k urul
an bu s ite de k i forum s aye s inde
öze l
l
ik l
e e -pos ta l
is te l
e ri il
e aras ı iyi ol
m ayan
Pardus k ul
l
anıcıl
arı yardım al
abil
ir, bil
gi al
ış
ve rişinde bul
unabil
irl
e r.Söz e -pos ta l
is te l
e rinde n
açıl
m ışk e n, Ul
udağ l
is te l
e rine
l
is te .ul
udag.org.tr adre s inde n ul
aşabil
irs iniz.
SUN M icros ys te m s , Sol
aris 'in k aynak k odl
arını
açıp açık k aynak k od dünyas ına O pe nSol
aris 'i
tanıttık tan s onra il
k O pe nSol
aris tabanl
ı işl
e tim
s is te m i l
ive (canl
ı/çal
ışan) CD ol
arak Be l
e niX
duyurul
du: h ttp://b e l
e nix.s arovar.org D ire k
CD 'de n çal
ışan Be l
e niX, içe ris inde GTK pak e tl
e ri
ve XFCE m as a üs tü ortam ı il
e birl
ik te ge l
iyor.
Söz O pe nSol
aris 'de n açıl
m ışk e n;ücre ts iz Sol
aris
Pardus ce ph e s inde n s on adre s im iz
pak e tl
e rini w w w .s unfre e w are .com adre s inde n
s anat.ul
udag.org.tr.
irs iniz
Sanat.Pardus , Pardus 'un dah a ze ngin bir arayüze te m in e de bil
k avuşm as ına ol
anak s ağ l
am ak , Pardus
k ul
l
anıcıl
arını bir araya ge tire re k s os yalbir ortam
yaratm ak , Pardus 'a gönülve re nl
e rin m as a üs tünü
dah a da k e yifl
i bir h al
e ge tirm e k için h azırl
anan
bir w e b s ite s i. Buradan çe şitl
i KD E s til
l
e ri,
72
gezgin penguen
Pos tgre SQLil
e Program l
am a K itab ı Proje s i
Pos tgre SQLil
e Program l
am a Vol
k an Yazıcı tarafından
başl
atıl
m ış, Pos tgre SQLve ritabanına C, PH P ve Pyth on
program l
am a dil
l
e ri k ul
l
anıl
arak nas ılbağ l
anıl
acağ ı
h ak k ında ince l
e m e de bul
unan ol
duk ça k aps am l
ı bir
k itap proje s i. Proje GNU Ge ne lKam u Lis ans ı al
tında
k orunm ak ta:
h ttp://w w w .s tude nts .itu.e du.tr/~ yazicivo/doc/pos
tgre s q l
-il
e -program l
am a.h tm l
Proje ye h e r türl
ü k atk ı s ağ l
am ak m üm k ün;dire k para
gönde rm e k te n, ark adaşl
arınızı bu proje de n h abe rdar
e tm e ye k adar yazar h e r türl
ü te k l
ife ol
um l
u bak ıyor.
RM S il
e Ropörtaj!
LinuxP2P.org s ite s i Rich ard Stal
l
m an'l
a P2P payl
aşım l
arı ve
Cre ative Com m ons l
is ans ı üze rine ok unas ı bir ropörtaj
ge rçe k l
e ştirm iş.
M e rak l
ıl
arına duyurul
ur;
h ttp://w w w .l
inuxp2p.com /forum s /vie w topic.ph p?t=374
ID Softw are 'dan H e diye !
Çoğ um uzun çocuk l
uğ undan bil
diğ i ID Softw are firm as ı açık
k aynak k od s e ve rl
e ri s e vindire ce k bir h abe r duyurdu:
W ol
fe ns te in: Ene m yTe rritory tam am e n açık k aynak k odl
u ve
ücre ts iz ol
arak GNU/Linux k ul
l
anıcıl
arının h izm e tinde bir
oyun.Quak e ve D oom be nze ri oyunl
ara m e rak l
ı pe ngue nl
e re
m utl
ak a tavs iye e dil
ir:
h ttp://w w w .3dgam e rs .com /gam e s /w ol
fe ns te ine t/
Ş e nl
ik Ge l
iyooor!
5. Linux ve Özgür Yazıl
ım Ş e nl
iğ i'ne gün ge çtik çe az k al
dı ve şe nl
ik w e b s ayfas ı s izl
e rin ziyare tini
be k l
iyor: h ttp://s e nl
ik .l
inux.org.tr
Site de n e dine bil
e ce ğ iniz şe nl
ik banne rl
arını k e ndi w e b s ayfanıza/bl
ogunuza k oyarak s iz de şe nl
iğ in
dah a çok pe ngue ne duyurul
m as ını s ağ l
ayabil
irs iniz. Ayrıca şe nl
ik te ak tif göre v al
m ak is te ye nl
er
için bir de Gönül
l
ü Pe ngue n başvuru form um uz var.
Ş e nl
iğ e k ayıt ve s e m ine r program ını da e tk inl
iğ e yak ın tarih l
e rde s ite de bul
abil
e ce k s iniz.
Bu s ayım ızdak i turum uz bu k adar. Bir s onrak i s ayıda görüşm e k üze re ...