ürdün otomotiv yedek parça yerinde pazar araştırması

ÜRDÜN OTOMOTİV YEDEK PARÇA YERİNDE PAZAR ARAŞTIRMASI Hazır layanlar Mustafa Süleyman BEŞLİ Alpaslan EMEK Nisan 2014 T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü Ülke Masaları – I Dairesi
İçindekiler Tablosu 1. GENEL ÜLKE BİLGİLERİ ............................................................................................................ 4 1.1 Genel Ekonomik Görünüm............................................................................................................ 4 1.2. Nüfus ve İşgücü Yapısı............................................................................................................. 6 1.3. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı................................................................................ 7 1.3.1. Karayolu............................................................................................................................ 7 1.3.2. Havayolu ........................................................................................................................... 7 1.3.3. Demiryolu ......................................................................................................................... 8 2. DIŞ TİCARET ............................................................................................................................ 9 2.1. Genel Dış Ticaret ..................................................................................................................... 9 2.2. Türkiye İle Dış Ticaret ........................................................................................................ 13 3. ÜRDÜN OTOMOTİV YEDEK PARÇA PAZARI........................................................................ 17 3.1. Otomotiv Pazarına İlişkin Temel Eğilimlerin Değerlendirilmesi ............................................. 24 3.1.1. Otomobiller ..................................................................................................................... 24 3.1.2. Ticari Araçlar .................................................................................................................. 25 3.1.3. Minibüs ve Otobüsler ...................................................................................................... 26 3.2. Dağıtım Kanalları................................................................................................................ 26 3.3. Ürün İmajı........................................................................................................................... 27 3.4. Oto Yedek Parça Dış Ticareti .............................................................................................. 29 3.5. Türkiye­Ürdün Serbest Ticaret Anlaşması ........................................................................... 32 4. PAZARA İLİŞKİN BİLGİLER ................................................................................................. 33 4.1. İthalat İşleminin Aşamaları..................................................................................................... 33 4.2. İthalatta Standart Uygulamaları ........................................................................................... 33 4.3. Türk Ürünlerinin Ürdün’e İhracatında Lojistik Sorunu ........................................................ 34 4.4. Pazarda Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar ......................................................................... 35 4.5. Resmi Tatiller Ve Çalışma Saatleri...................................................................................... 37
2 TABLOLAR Sayfa Tablo 1: Temel Sosyal Göstergeler ......................................................................................................... 4 Tablo 2: Temel Ekonomik Göstergeler.................................................................................................... 4 Tablo 3: GSYİH'nin Sektörlere Göre Dağılımı........................................................................................ 5 Tablo 4: Nüfusun Şehirlere Göre Dağılımı .............................................................................................. 6 Tablo 5: İstihdam­İşgücü İstatistikleri ..................................................................................................... 6 Tablo 6: Dış Ticaret Göstergeleri (1000 Dolar) ....................................................................................... 9 Tablo 7: Ürdün’ün İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar)................................................................. 9 Tablo 8: Ürdün’ün İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar)................................................................ 11 Tablo 9: Ürdün’ün Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracatı (1 000 Dolar)...................................................... 12 Tablo 10: Ürdün’ün Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalatı (1 000 Dolar)..................................................... 13 Tablo 11: Türkiye­Ürdün Dış Ticaret Değerleri (1 000 Dolar)............................................................... 14 Tablo 12: Türkiye'nin Ürdün'e İhracatında Başlıca Ürünler (1 000 Dolar) ............................................. 14 Tablo 13: Türkiye'nin Ürdün'den İthalatında Başlıca Ürünler (1 000 Dolar) .......................................... 15 Tablo 14: Kayıtlı Araç Sayısındaki Değişim (2001­2012) ..................................................................... 17 Tablo 15: Yaş Aralığına Göre Ürdün’de Araç Sahipliği Oranı............................................................... 17 Tablo 16: Ürdün’ün Başlıca Ülkelerden Otomotiv İthalatı (1000 $) ...................................................... 18 Tablo 17: Ürdün Ürün Gruplarına Göre Otomotiv İthalatı (1000 $)....................................................... 19 Tablo 18: Ürdün Araç Parkı .................................................................................................................. 22 Tablo 19: Ürdün Oto Yedek Parça ithalatı (1 000 $).............................................................................. 29 Tablo 20: Ürün Gruplarına Göre Ürdün Oto Yedek Parça İthalatı (1 000 $) .......................................... 30 Tablo 21: Türkiye’nin Ürdün’e Otomotiv Yedek Parça İhracatı (1 000 $) ............................................. 31
3 1. GENEL ÜLKE BİLGİLERİ 1.1 Genel Ekonomik Görünüm 2012 yılının ilk çeyreğinde yurtdışı işçi gelirlerinde, ihracatta ve turizmde yaşanan toparlanmayla, Ürdün ekonomisi %3 oranında büyümüştür. 2014 yılında büyüme oranının %3,9 düzeyinde gerçekleşmesi, 2015 yılında ise yaşanacak toparlanmalar ve başlıca inşaat projelerinin yeniden artması ile birlikte büyüme oranının % 4,3'e yükselmesi öngörülmektedir. Tablo 1: Temel Sosyal Göstergeler Yüzölçümü Yönetim Nüfusu Resmi Dili Din Başkenti Başlıca 89.213 km2 Anayasal Monarşi 7,5 milyon (2013 Yılı Tahmini) Arapça. İngilizce de yaygın biçimde kullanılmaktadır. % 92 Müslüman, % 6 Hıristiyan, % 2 Diğer Amman 12 idari bölge (muhafazat): Amman, İrbid, Zarka, Balqa, Mafrak, Kerak, Etnik Yapısı % 98 Arap, % 1 Çerkez, % 1 Ermeni Kaynak: Economist Intelligence Unit Jordan Country Report, 2014 CIA The World Factbook Tablo 2: Temel Ekonomik Göstergeler 2010 Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Milyar Dolar) Kişi Başına GSYİH (Dolar) Reel GSYİH Artışı (%) Sanayi Üretimindeki Büyüme (%) Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort; %) Bütçe Dengesi (GSYİH’nin %’si) Mal İhracatı, fob (Milyar Dolar) Mal İthalatı, fob (Milyar Dolar) Cari Hesap Dengesi (Milyar Dolar) Cari Hesap Dengesi (GSYİH’nin %’si) Dış Borç (Yılsonu, Milyar Dolar) Döviz Kuru ÜD=ABD$ (ort) Döviz Kuru ÜD:€ (ort) 26.463 5.420 b 2,3 1,2 6,1 ­7,7 7,0 ­13,8 ­1,9 ­6,2 16.7 0.709 0.947 2011 28.881 5.434 b 2,6 3,3 3,3 ­12,7 8,0 ­16,9 ­3,5 ­4,3 17.6 0.709 0.917 Kaynak: Economist Intelligence Unit Jordan Country Report, 2014 Tahmin , Öngörü
4 2012 2013 b 30.981 33.801 5.319 b 5.334 2,7 3,2 0,8 2,6 7,2 4,5 ­9,7 ­10,4 7,9 7,9 ­18,5 ­19,6 ­5,4 ­3,5 ­2,9 ­10,3 19,7 22,6 0.709 0,709 0.928 0,950 2014 36.838 5.469 3,9 3,5 3,5 ­8,7 8,5 ­20,2 ­3,7 ­10,0 25,3 0,709 0,893 Ürdün’de 2014 yılında işsizlik oranının %13,7, kamu harcamalarının ise GSYİH’nin %29’u düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Enflasyon, 2013 yılı sonunda % 2,7 olarak gerçekleşmiş olup, enflasyonun 2014 yılında ise %3,3 olacağı öngörülmektedir. Önemli yerleşim bölgeleri daha çok ülkenin kuzeyinde ve orta kesimlerinde yoğunlaşmıştır. Ülkenin başlıca ticaret şehirlerinden olan Amman, turizm açısından önemli bir bölgedir. Irbid ve Zarqa şehirlerinde sanayi üretimi gelişmiş düzeydedir. Karak şehrinde ise madencilik, potas ve fosfat işlenmektedir. Suriye sınırı yakınındaki Mafraq kenti ise imalat ve tarım merkezi olma yönünde gelişimini sürdürmektedir. Akabe şehri, sanayi ve turizm faaliyetleri nedeniyle her zaman yoğun bir liman olmakla birlikte; Akabe Sanayi Bölgesi’nin 1 Ocak 2001’de faaliyete geçmesiyle birlikte Liman yoğunluğu ve bölgedeki emlak yatırımları daha da artmıştır. Diğer bölgelerin de kalkınması amacıyla yatırımcılar ve işadamları Amman’ın dışındaki bölgelerde yatırım yapmaya teşvik edilmektedir. Bu amaçla 2007 yılında Mafraq ve Irbid’de özel ekonomik bölgeler (SEZ) kurulmuştur. Ürdün’de yıllardır düşük gelirli iç piyasaya üretim yapan ve güvenilir ihraç pazarları bulmakta zorluk çeken imalatçılar, nitelikli sanayi bölgelerinin oluşturulması (QIZ­ Qualifying Industrial Zones) ile (ABD’ye 2005 yılından bu yana gümrüksüz ihracat yapma imkanı sayesinde) ihraç ürünlerini de çeşitlendirmişlerdir. Su, petrol ve doğal kaynakların yetersizliği, dış yardımlara bağımlılık, yoksulluk, işsizlik ve yüksek enflasyon Ürdün ekonomisinin başlıca yapısal sorunlarıdır. Devletin ekonomideki ağırlığının azaltılarak kamu­özel sektör işbirliğinin güçlendirilmesi amacı ile yürütülen özel sektöre dayalı büyüme hedefine rağmen, kamu sektörü hala GSYİH’ye en fazla katkı sağlayan sektördür. 2013 yılında tarım sektörünün GSYİH’ye katkısının % 3, sanayi sektörünün katkısının % 30 ve hizmetler sektörünün katkısının % 67 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Tablo 3: GSYİH'nin Sektör ler e Gör e Dağılımı Sektör ler Finans ve Sigorta Emlak İmalat Madencilik Telekomünikasyon, Ulaştırma ve Depolama Kamu Hizmetleri Toptancılık ve Perakendecilik Restorant ve Otel İşletmeciliği İnşaat Sosyal Hizmetler 2011 2012 9,7 9,6 11,3 11,2 16,2 16,4 2,0 1,9 14,6 14,8 11,8 11,7 9,7 9,6 0,9 0,9 3,8 3,7 5 0,4 0,4
Elektrik ve Su Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık 1,7 3,7 1,8 3,7 Kaynak: Jordan Ministry of Planning and International Cooperation, www.mop.gov.jo 1.2. Nüfus ve İşgücü Yapısı Ürdün İstatistik Kurumu’nun 2012 yılı tahminlerine göre, Ürdün’ün nüfusu 6,4 milyondur. Genç bir nüfusa sahip olan ülkede 15 yaşın altındaki nüfusun toplam nüfusa oranı ise %37,3 olarak tahmin edilmektedir. 2020 yılında 30 yaşın altındaki nüfusun oranının %57’ye ulaşması beklenmektedir. Ülkenin yaş ortalaması 22,1’dir. 2012 yılı verilerine göre nüfusun %83’i kentlerde yaşamakta olup; başkent Amman 2,5 milyon nüfusu ile ülke nüfusunun % 40’ını barındırmaktadır. Nüfusun yaklaşık %60’ı Filistin kökenli vatandaşlardan oluşmaktadır. Tablo 4: Nüfusun Şehirlere Gör e Dağılımı Şehir ler 2000 2005 2010 Amman Zarka İrbid ArRusayfah Wadi as­Sir Akabe Al­Baqah Ar­Ramtha Madaba As­Salt Tablo Toplamı Toplam Nüfus İçindeki Payı (%) 1.139 419 260 188 128 83 74 70 71 69 2.500 52 1.259 468 298 229 159 99 86 82 82 78 2.841 51 1.370 515 335 267 189 114 98 94 93 86 3.161 49 2015 1.485 562 372 306 219 130 109 105 105 95 3.486 50 2020 1.617 615 412 348 251 146 122 117 117 104 3.849 52 Kaynak: Euromonitor International. 2013 yılı tahminlerine göre, Ürdün’ün toplam işgücü 1,9 milyondur. Bu rakamın 2014 yılı itibarıyla 2 milyona ulaşacağı öngörülmektedir. İşgücünün %77,4’ü hizmetler, %20’si sanayi, %2,7’si tarım sektörlerinde istihdam edilmektedir. 2013 yılı işsizlik oranını %14,7’dir. Tablo 5: İstihdam­İşgücü İstatistikleri İşgücü (milyon) İşgücü artışı (% değişim) Kayıtlı İşsizlik oranı (% ) 2008 1,6 3,3 12,7 2009 1,7 3,2 12,9 2010 1,7 3,1 12,5 Kaynak: EIU Jordan Main Country Forecast, Eylül 2012
6 2011 1,8 3,0 12,3 2012 1,8 3,0 12,3 2013 1,9 2,9 12,1 2014 1,9 2,9 12,0 Ürdün’deki çalışan nüfusun %75’inden fazlasını oluşturan erkeklerin çoğu ticaret, imalat ve eğitim sektörlerinde çalışmaktadır. Çalışan kadınların yarısından fazlası ise eğitim ve sağlık sektörlerinde istihdam edilmektedir. Ülkedeki yabancı işgücünün sayısının 300.000 ve yıllık artış hızının %10 olduğu; 600.000 Ürdünlünün ise Körfez İşbirliği Konseyi (GCC) ülkelerinde istihdam edildiği tahmin edilmektedir. 1.3. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı Ürdün’ün ulaşım ağında geçtiğimiz 50 yıl boyunca kaydedilen gelişim, Orta Doğu’nun jeopolitik yapısı ile paralellik göstermiştir. 1948 yılına kadar Hayfa Limanı’na önem veren Ürdün, Liman İsrail’e geçtiğinde Akabe’de yeniden bir tesis inşa etmek zorunda kalmıştır. 1980’li yıllarda oldukça önemli bir gelişim gösteren Akabe limanı, İran­Irak savaşı sırasında da önemini korumuştur. Ürdün’ün 1994 yılında İsrail ile imzaladığı Barış Anlaşması, ülkenin Akdeniz ve Arap hinterlandı arasında bir bağlantı noktası olacağı yönündeki umutları artırmış, ancak İsrail­Filistin barış sürecinin başarısız olması nedeniyle umutlar sönmüştür. 1.3.1. Karayolu Ürdün, yaklaşık 7.234 km’lik karayoluna sahiptir. Ülkenin önemli tüm şehirlerine karayolu bağlantısı bulunmakta olup, ayrıca Suriye, Irak ve Suudi Arabistan ile karayolu bağlantısı mevcuttur. Ülkedeki karayolları oldukça iyi durumdadır. Irak’ın 2003 yılında ABD tarafından işgali Ürdün’ün ulaştırma sektörünü de etkilemiş, Irak sınırı ve Bağdat arasındaki otoyolda gerçekleşen hırsızlık ve kaçırma olayları nedeniyle Ürdünlü kamyon sürücülerinin çoğu Irak’a taşımacılık yapmaktan kaçınır hale gelmiştir. Halihazırda iki ülke arasındaki taşımacılık, Iraklı sürücüler tarafından gerçekleştirilmektedir. Türkiye’den Ürdün’e bir kamyon yükün karayolu vasıtası ile taşıma bedeli 2.500 ile 3.000 Dolar arasındadır. 1.3.2. Havayolu Ürdün’de 18 adet havaalanı bulunmakla birlikte Ülke ‘de, uluslararası havaalanı statüsünde faaliyet gösteren 3 adet havaalanı bulunmaktadır. Bunların ikisi Amman’da yer alan Kraliçe Alia Uluslararası Havaalanı ve Marka Uluslararası Havaalanıdır. Diğeri ise Akabe’de yer alan Kral
7 Hüseyin Uluslararası Havaalanıdır. Türk Havayolları İstanbul’dan Amman’a her gün, Akabe’ye ise haftada üç sefer gerçekleştirmektedir. Ürdün iç hat uçuş seferleri ise oldukça azdır. 1.3.3. Demiryolu Ülkede toplam 507 km uzunluğunda demiryolu bulunmaktadır. Mevcut demiryolu hatlarından en önemlileri Amman­Suriye arasındaki Hicaz demiryolu ve Akabe­Maan arasındaki, genel olarak maden taşımacılığında kullanılan, Akabe demiryoludur. Ürdün Ulaştırma Bakanlığı, ülke geneline yayılmış bir demiryolu ağının kurulması için çalışmalar yürütmektedir. Bu kapsamda, Ürdün’de iki adet ana demiryolu hattı projesi mevcuttur. Bu hatlardan birinin ülkenin kuzey ve güneyini Mafrak, Zarka, Amman, Maan, Akabe şehirlerinden geçmesi, diğer hattın ise ülkenin doğu ve batısını birbirine bağlayarak Mafrak, İrbid şehirlerinden geçmesi planlanmaktadır. Daha sonraki yıllarda, bu demir yolu hatlarının İsrail ve Irak’a bağlanması planlanmaktadır. Denizyolu ve Limanlar Amman’ın 400 km güneyinde yer alan Akabe, Ürdün’ün sahip olduğu tek limandır. Irak’ın işgalinin ardından kapasite sorunlarının ortaya çıktığı Akabe Limanı’nda “trafik sıkışıklığı” yaşanmış, uluslararası taşımacılık şirketleri Akabe Limanı’na gönderilen navlunlar için fazla fiyat talep etmeye başlamıştır. 2004 yılı sonunda Liman yönetimi Danimarkalı bir firmaya devredilmiş; 2005 yılının başından itibaren Liman’daki bekleme süresi azalmış, uluslararası taşımacılık şirketlerinden fiyatlarını normal düzeye indirmeleri istenmiştir. Akabe Limanı bir tanesi 340 metre diğeri ise 215 metre uzunluğunda olan iki adet genel limana ve 210 metre uzunluğunda olan bir adet fosfat limanına sahiptir. Turizm taşımacılığına yer açılması ve Liman’ın genişletilmesi amacıyla Akabe Limanı’nın, Suudi Arabistan sınırına yakın bir bölgeye kaydırılması gündemdedir. Halen toplamda 12 adet liman hizmet vermektedir.
8 2. DIŞ TİCARET 2.1. Genel Dış Ticaret Kısıtlı sanayi altyapısı ve hammadde kıtlığı nedeniyle Ürdün, dış ticaretinde geçmişten bugüne kronik açıklar vermiş bir ülkedir. Hızlı nüfus artışı ile beraber, petrolde ve gıda maddelerinde dışa bağımlılık durumu daha da artmıştır. 1980 yılından itibaren ithalatın ihracatla dengelenmesine çalışılmış; özellikle medikal, sağlık ve tekstil gibi sektörlerde gelişim desteklenmiştir. İthalat, ihracata göre yüksek seyretmekte olup; hükümetin hedeflediğinin ötesinde artmaya devam etmektedir. Küresel krizin son bulması ile birlikte 2010 yılında tersine dönmüş, ihracat %10, ithalat ise %7 artmıştır. 2011 yılında ise ihracat bir önceki yıla göre %13 artarken, ithalat ise %20 oranında artış göstermiştir. Tablo 6: Dış Ticaret Göstergeleri (1000 Dolar) Yıl 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 İhracat 3.891.11 2 4.278.66 0 5.166.64 5 5.700.01 7 7.781.76 5 6.365.74 4 7.083.33 0 7.963.48 6 4.979.41 2012* 9 Kaynak: ITC TradeMap İthalat Denge 8.143.578 ­4.252.466 10.454.58 0 11.446.91 ­6.175.922 0 13.531.10 0 16.871.59 ­7.831.083 8 14.075.29 7 15.214.57 ­7.709.553 8 18.301.08 2 16.883.34 ­10.337.596 ­6.280.265 ­9.089.833 ­8.131.248 ­11.903.925 4 Hacim 12.034.69 0 14.733.24 0 16.613.55 5 19.231.11 7 24.653.36 3 20.441.04 1 22.297.90 8 26.264.56 8 21.862.76 3 * Mirror Data (partner ülkelerin açıkladığı verilerden Ürdün verileri hesaplanmıştır) Tablo 7: Ürdün’ün İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar) GTIP Ür ün Toplam 2010 2011 2012* 7.023.137 7.963.486 4.979.419 2510 Tabii kalsiyum; tabii alüminyum kalsiyum fosfat ve fosfatlı tebeşir 372.459 630.037 1.088.873 3104 Potaslı mineral/kimyasal gübreler 691.728 846.354 653.900 6110 Kazak, süveter, hırka, yelek vb. Eşya (örme) 32.547 20.509 309.054 3105 Azot, fosfor ve potasyum gibi; iki/üçünün karışımları 60.586 39.065 307.937
9 6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. 40.957 24.000 247.205 3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 541.914 452.917 212.832 7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde) 200.187 262.993 159.592 2809 Difosfor pentaoksit; fosforik asit ve polifosforik asitler 108.716 106.588 142.512 2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 0 0 111.533 6105 Erkek/erkek çocuk için gömlek (örme) 19.995 5.636 102.098 6104 Kadın/kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, pantolon vs. (örme) 4.694 868 96.449 2908 Fenollerin ve fenol­alkollerin halojenlenmiş/sülfolanmış/nitrolanmış/nitrozolanmı 0 0 95.480 3901 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 27.802 45.995 77.648 7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci eşyası 120.196 113.009 77.306 7404 Bakır hurda ve döküntüler 50.484 56.837 73.268 2834 Nitritler; nitratlar 71.285 100.912 66.454 6203 Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. 1.981 1.200 65.742 6109 Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme) 115.211 106.176 62.789 3003 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere karıştırılmış ilaçlar (dozsuz) 133.796 121.764 58.283 9999 Başka yerde belirtilmemiş ürünler 7.069 7.124 46.147 2801 Flor, klor, brom ve iyot 10.202 16.782 37.316 6102 Kadın/kız çocuk için dış giyim (örme) 103 19 30.859 7602 Alüminyum döküntü ve hurdaları 25.697 31.443 28.520 6106 Kadın/kız çocuk için bluz, gömlek, gömlek; bluz (örme) 46 13.169 26.291 2815 Sodyum hidroksit (kostik soda) potasyum hidroksit (kostik potas) 5.983 10.885 26.119 102 Live bovine animals 0 0 26.078 7612 Aluminum container (cap <= 300l) 121.878 100.318 24.971
10 6302 Yatak çarşafı, masa örtüleri, tuvalet ve mutfak bezleri 3.162 10.797 24.136 Kaynak: ITC TradeMap * Mirror Data (partner ülkelerin açıkladığı verilerden Ürdün verileri hesaplanmıştır) Tablo 8: Ürdün’ün İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar) GTIP TOPLAM 2009 2010 2012* 15.262.001 18.301.082 16.883.344 8703 Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları 782.839 629.040 1.475.340 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 932.874 2.123.989 962.303 3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlndırılmış) 363.065 380.476 493.908 8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 140.637 115.247 492.285 8802 Diğer hava taşıtları, uzay araçları 0 0 319.907 8517 Telli telefon­telgraf için elektrikli cihazlar 327.378 382.760 298.729 7207 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller 764 21.033 235.617 9999 Başka yerde belirtilmemiş ürünler 243.582 269.586 231.310 1001 Buğday ve mahlut 110.610 150.025 222.714 202 Sığır eti (dondurulmuş) 62.934 72.650 210.019 1003 Arpa 42.478 55.628 188.603 6006 Diğer örme mensucat 213.916 248.569 181.280 7213 Demir/çelik filmaşin (sıcak haddelenmiş, rulo halinde) 54.933 90.733 175.831 4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 51.370 59.559 174.294 1006 Pirinç 118.344 148.769 169.084 6402 Ayakkabı; dış tabanı, yüzü kauçuk ve plastik diğer 5.666 6.948 165.022 4412 Kontrplaklar, kaplama panolar, benzeri kaplama ağaçlar 58.120 57.984 158.636 8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 84.986 96.287 135.224 204 Koyun ve keçi eti 93.339 105.425 131.030 2716 Elektrik enerjisi 77.047 279.745 128.748 7208 Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri­genişlik 600mm. Fazla 92.702 130.486 123.209 9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları 63.854 79.471 122.898 2304 Soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar 124.668 141.855 117.396 1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde) 200.128 211.744 115.523 1005 Mısır 157.232 196.621 113.542 Kaynak: ITC TradeMap
11 * Mirror Data (partner ülkelerin açıkladığı verilerden Ürdün verileri hesaplanmıştır) Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti 2011 yılı rakamlarına göre, Ürdün’ün ihracat ortakları arasında Irak’ın %15’lik payla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. ABD %13,1, Hindistan %10,9, Suudi Arabistan %8,5, BAE %3,7 ve Suriye %3,6 pay ile Ürdün’ün Irak’tan sonra ihracat yaptığı başlıca pazarlardır. Ürdün’ün ihracatında başlıca ürünler sırasıyla; gübreler, örme giyim eşyaları, eczacılık ürünleri, sebze, kalsiyum fosfat ve elektrik elektronik ürünleridir. Tablo 9: Ürdün’ün Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracatı (1 000 Dolar) Partner Ülke Toplam Irak ABD Hindistan Suudi Arabistan Lübnan B.A.E Suriye Endonezya Çin Kuveyt Cezayir Mısır İsrail Malezya Etiyopya Türkiye Katar Sudan Filistin İsviçre İtalya 2011 yılı İhracat Değeri 7.963.486 1.214.260 1.040.465 871.201 679.789 335.652 291.034 286.800 221.243 203.491 143.605 126.930 125.586 113.318 112.639 101.324 98.138 93.385 83.696 82.424 80.653 70.738 Kaynak: ITC TradeMap
12 Ürdün’ün 2011 yılı ithalat rakamlarına bakıldığında, %22,8 pay ile ilk sırada Suudi Arabistan yer almaktadır. Söz konusu ülkeden en fazla petrol ürünleri ithal edilmektedir. Suudi Arabistan’ı sırasıyla Çin, ABD, İtalya, Almanya, Mısır ve B.A.E. takip etmektedir. Türkiye 2011 yılında % 3 pay ile Ürdün’ün ithalatını gerçekleştirdiği ülkeler sıralamasında 10.’dur. Ürdün’ün ithalatında başlıca ürünler; petrol ürünleri, makine ekipmanları, binek otomobiller, elektrik elektronik ürünleri, plastik, demir ve çelik, eczacılık ürünleri ve tahıl ürünleridir. Tablo 10: Ürdün’ün Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalatı (1 000 Dolar) Partner Ülke Toplam Suudi Arabistan Çin ABD İtalya Almanya Mısır B.A.E. G.Kore Rusya Türkiye Hindistan Suriye Fransa Japonya İngiltere Tayvan Arjantin İspanya Brezilya Ukrayna Romanya Irak Kaynak: ITC TradeMap 2.2. 2011 yılı İthalat Değeri 18.301.082 4.176.719 1.823.024 1.077.560 964.192 780.538 757.372 710.410 612.546 596.405 548.925 491.907 376.059 371.539 363.304 299.215 251.194 244.556 229.994 206.516 190.987 181.183 178.291 Türkiye İle Dış Ticaret Türkiye’nin Ürdün’e gerçekleştirdiği ihracat ve Türkiye lehine seyreden dış ticaret dengesi yıllar içinde düzenli bir şekilde artmaktayken 2010 yılında bu ülkeye ihracatımız bir önceki seneye göre %25 artarak 572 milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Ancak
13 2011 yılından itibaren Ürdün’e olan ihracatımız inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. 2011 yılında ihracatımız %11 gerilemiş; 2010 yılına göre 65 milyon dolar azalarak 507 milyon dolara düşmüştür. 2012 yılında ihracatımız % 52 artışla 771 milyon dolara yükselirken, 2013 yılında ise bir önceki yıla göre % 3,5 azalarak 744 milyon dolara gerilemiştir. Ürdün’den gerçekleştirdiğimiz ithalat, 2012 yılında bir önceki yıla göre % 49 artarak 96 milyon dolar seviyesinde gerçekleşirken, 2013 yılında ise ithalatımız bir önceki yıla göre % 27 azalarak 70 milyon dolara düşmüştür. Tablo 11: Tür kiye­Ürdün Dış Ticaret Değer leri (1 000 Dolar) Yıl İhracat İthalat Dış Ticaret Dengesi Dış Ticaret Hacmi 2000 99.534 27.272 72.261 126.806 2001 118.900 13.525 105.376 132.426 2002 116.650 18.382 98.268 135.033 2003 149.618 16.850 132.768 166.469 2004 229.464 14.156 215.308 243.621 2005 288.648 28.321 260.327 316.969 2006 321.660 9.319 312.341 330.980 2007 389.305 11.597 377.708 400.902 2008 460.721 25.289 435.432 486.010 2009 455.284 20.354 434.930 475.638 2010 572.271 42.752 529.519 615.023 2011 507.007 66.272 440.735 573.279 2012 771.138 95.996 675.141 867.134 2013 744.733 70.573 674.160 815.306 Kaynak: TÜİK Tablo 12: Tür kiye'nin Ürdün' e İhracatında Başlıca Ürünler (1 000 Dolar) GTIP GTİP Madde Tanımı 2011 Toplam Tüm Ürünler 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 1905 Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. İle boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs. 4415 Ağaçtan kutu, kafes, sandık vb. Ambalajlar, kablo makarası vb 7214 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) 14 2012 2013 506.895 771.095 744.733 8.897 278.181 216.865 11.568 17.505 16.734 15.220 10.582 14.140 2.671 3.917 13.378
6204 2403 5702 5515 7413 7216 7408 7310 1806 8418 8481 1704 8705 0802 3004 3923 8544 9403 7213 8422 6203 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. Homonize edilmiş tütün ve tütün yerine geçen madde hülasaları Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb) Diğer devamsız sentetik liften dokumalar Bakırdan ince, kalın, örme vb. Halatlar (elektrik­ izole hariç) Demir/alaşımsız çelikten profil Bakır teller Demir­çelik tanklar, varil, fıçı, kutular (hacmi <300lt) Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları Muslukçu, borucu eşyası­basınç düşürücü, termostatik valf dahil Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) Özel amaçlı motorlu taşıtlar Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş) Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) Eşya taşıma ambalajı için plastik mamulleri, tıpa, kapak, kapsül İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları Demir/çelik filmaşin (sıcak haddelenmiş, rulo halinde) Yıkama, temizleme, kurutma, doldurma vb. İşler için makine, cihaz Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. 7.155 10.058 8.611 6.134 13.304 13.288 4.521 3.954 11.421 6.647 4.571 9.376 7.185 10.792 9.931 5.694 5.309 6.393 6.546 4.169 7.708 9.918 8.124 7.967 5.510 7.877 6.206 8.286 7.923 7.916 7.879 7.053 7.839 4.289 5.097 7.631 656 2.488 1.340 3.883 6.707 6.605 7.013 8.196 6.482 5.754 6.519 6.470 6.436 7.533 6.281 4.648 5.481 4.833 22.720 6.165 6.052 1.369 2.398 5.831 3.248 4.102 5.727 Kaynak: ITC Trademap Tablo 13: Tür kiye'nin Ürdün' den İthalatında Başlıca Ürünler (1 000 Dolar) GTIP GTİP Madde Tanımı 2011 Toplam 3105 2809 2834 5603 Tüm Ürünler Azot, fosfor ve potasyum gibi; iki/üçünün karışımları Difosfor pentaoksit; fosforik asit ve polifosforik asitler Nitritler; nitratlar Dokunmamış mensucat (emdirilmiş) 66.328 95.996 70.573 221 42.899 39.572 0 17.668 13.355 5.747 3.420 2.856 1.934 3.237 2.752
15 2012 2013 2815 7214 8415 5703 7601 5201 804 4104 8418 2835 2620 6204 1209 4105 3208 6109 8462 8424 6203 9603 8704 Sodyum hidroksit (kostik soda) potasyum hidroksit (kostik potas) Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) Klima cihazları­vantilatörlü, ısı, nem değiştirme tertibatlı Tufte edilmiş halılar, tufte edilmiş (yer kaplamaları) İşlenmemiş alüminyum Pamuk (kardesiz, taranmamış) Hurma, incir, avokado ve guava armudu, mango, mangost (taze/kurutulmuş) Sığır ve at cinsi hayvanların dabaklanmış derileri Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları Fosfinatıar, fosfonatlar, fosfatlar ve poıifosfatlar Metalleri/metal bileşiklerini içeren küller ve kalıntılar Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. Ekim amacıyla kullanılan tohum, meyve ve sporlar Koyun ve kuzuların dabaklanmış derileri Sentetik polimerler esaslı; susuz ortamda eriyen/dağılan, boya ve vernik Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme) Metalleri dövme, işleme, kesme, şataflama presleri, makineleri Sıvı, tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar Erkek/erkek çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. Süpürgeler, fırçalar, yer süpürgeleri, paspas, toz süpürgesi vb. Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar Kaynak: ITC Trademap
16 1.819 760 1.673 0 0 1.627 0 730 4.325 0 122 808 1.197 0 868 859 843 724 931 0 43 0 569 51 41 0 1.047 78 135 0 538 56 109 173 659 627 598 449 335 254 167 162 178 425 356 175 158 142 0 0 124 16 8 53 25 110 106 30 0 31 0 103 98 3. ÜRDÜN OTOMOTİV YEDEK PARÇA PAZARI Yüksek benzin fiyatlarına, ithal otomobillere uygulanan yüksek vergi oranlarına ve satın alma paritesine göre tüketici gelirlerinin düşmesine rağmen Ürdün’de, her geçen gün otomobil sahipliği oranı giderek artmaktadır. Bu durumun en önemli sebeplerinin başında şehirlerin dağınık bir yerleşime sahip olması, toplu ulaşımın yaygın olmaması ve toplu taşımanın artan talebi karşılanmasında yetersiz kalması gelmektedir. Amman otomobil müzesi gezildiğinde görülen Kraliyet ailesinin otomobillere verdiği önemin bir yansımasının halk nezdinde kabul gördüğü gözlemlenmektedir. Son on yıl dikkate alındığında Ürdün’ünde araba sahipliği oranı ciddi bir artış sergilemiştir. Euromonitor istatistiklerine göre 2006 yılında ev başına %33,9 olan araç sahipliği oranı 2011 yılında %48,9’a yükselmiştir. Ürdün İstatistik Birimi’nin verilerine göre 2012 yılında otomobillerin toplam araçlara oranı %70,1 olarak belirtilmektedir. Yine aynı istatistiklere göre kayıtlı araç sayısındaki yıllık artış oranı %5,8 olarak belirtilmektedir. Tablo 14: Kayıtlı Araç Sayısındaki Değişim (2001­2012) Yıl 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Araç Sayısı 419.591 542.812 566.610 614.614 679.731 755.477 841.933 905.592 994.753 1.075.453 1.147.258 1.213.882 Değişim (% ) ­ 29,4 4,4 8,5 10,6 11,1 11,4 7,6 9,9 8,1 6,7 5,8 Kaynak: Jordan Statistical Yearbook, 2012 Tablo 15: Yaş Aralığına Göre Ürdün’de Araç Sahipliği Oranı Binek Ar aç Sahipliği (% )
17 Yaş Ar alığı 40­49 2007 2008 2009 2010 2011 2012 54,8 58,1 61,6 62,9 63,7 64,4 50­59 30­39 47,6 39,6 50,7 42,4 54 45,2 55,3 46,4 56,1 47,2 56,8 47,9 60+ 32,7 35,6 38,4 39,6 40,4 41 20­29 20­ 19,7 9,6 40,2 22,7 12,3 43,4 25,1 14 46,5 26,2 14,8 47,9 26,9 15,4 48,9 27,4 15,7 49,7 Toplam Kaynak: Euromonitor International Ürdün’de zayıf ulaştırma altyapısı nedeniyle her ne kadar binek araç sahipliği halk nezdinde önem kazansa da gelir dağılımı dikkate alındığında orta ve düşük gelire sahip kesimin ev başına bir araca sahip olduğu görülmektedir. Ürdün’ün nüfus istatistikleri incelendiğinde ev başına ortalama 5,4 kişinin düştüğü görülmektedir. İstatistiklere bakıldığında ise 5,26 kişiye bir araç düştüğü ve bu bağlamda hane başına bir araç düştüğü ifade edilebilir. Diğer taraftan, araç fiyatlarındaki artış ve yüksek benzin fiyatları yeni araç satın alımlarında az yakıt tüketen ve daha hesaplı araçların ön plana çıkmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda, Güney Kore menşeli araçların yaygınlık açısından pazarda önemli bir yer edindiği ifade edilebilir. Yapılan araştırma sırasındaki, gözlemlerden ve görüşmelerden edinilen bilgiler de bu durumu doğrulamaktadır. Orta ve düşük gelir grubuna sahip olan Ürdünlüler çoğunlukla 1995­2000 yılları arası modellerde kullanılmış Kia, Daewoo ve Hyundai gibi Kore menşeli araçlar edinmektedir. Ürdün’ün madde bazında ithalat istatistiklerini yayımlamadığından, söz konusu ülkenin ithalat istatistikleri, muhtemel ithalat yaptığı başlıca otomotiv ana sanayi ihracatçı ülkelerin ihracat istatistiklerinden temin edilmiştir. Bahse konu istatistikler de, Ürdün’ün otomotiv ana sanayi ürünlerini % 57 payla en fazla Güney Kore’den gerçekleştirdiğini doğrulamaktadır. Diğer taraftan, Ürdün’ün yıllık 2,1 milyar dolardan fazla otomotiv ithalatı olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 16: Ürdün’ün Başlıca Ülkelerden Otomotiv İthalatı (1000 $) Ülke Kore 2011 943.228 2012 1.113.473 2013 2012 % Pay 1.001.662 57,1
18 ABD 283.636 464.314 644.869 23,8 Almanya 121.009 132.163 143.920 6,8 Tayland 34.939 71.632 104.295 3,7 Japonya 61.948 61.229 100.010 3,1 Çin 29.116 37.423 63.392 1,9 İtalya 15.439 17.659 7.699 0,9 Hindistan 9.335 16.389 v/y 0,8 Hollanda 7.284 12.279 17.143 0,6 Fransa 10.451 10.144 10.474 0,5 İspanya 7.850 9.960 4.548 0,5 Türkiye 6.428 3.563 12.216 0,2 Toplam 1.530.663 1.950.228 2.110.228 Kaynak: ITC Trademap 100,0 Ürdün’ün ürün bazında otomotiv ithalatına bakıldığında, 2013 yılında % 74 pay ile binek otomobilleri ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Tablo 17: Ürdün Ürün Gruplarına Göre Otomotiv İthalatı (1000 $) GTİP GTİP Madde Tanımı 2011 8703 Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar 1.146.479 1.432.154 1.559.175 8704 8702 8705 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 10 veya daha fazla kişi taşımaya mahsus (sürücü dahil) motorlu taşıtlar Özel amaçlı motorlu taşıtlar (kurtarıcılar, vinçli, itfaiye, beton karıştırıcılı, yol süpürme, zift vb taşıtları) 2012 2013 % Pay 2013 73,9 249.449 411.907 367.037 17,4 88.607 78.029 100.483 4,8 46.128 28.138 83.533 3,9 Kaynak: Trademap 17 Aralık 2001 tarihinde yürürlüğe giren ABD­Ürdün Serbest Ticaret Anlaşması’nın ithal ikinci el araç sayısının artmasında önemli bir etken olduğu ifade edilebilir. Söz konusu dönemde, anlaşma sonrası araba yaşına bakılmaksızın kullanılmış araç ithaline izin verilmesi ABD’den önemli miktarda motor hacmi yüksek araç ithalatına yol açmıştır.
19 Vergileri yükselten yeni mevzuatla birlikte gelen bir diğer yenilik ise yeni araç ithalatının teşvik edilmesi, kullanılmış araç ithalatına talebin ise azaltılmasına yönelik uygulamadır. Hükümetin 2012 yılı Temmuz ayında yaptığı düzenlemeyle beş yaş üzeri otomobillerin ithalatına sınırlama getirilmiştir. Yeni araç satıcıları Hükümetin bu kararını memnuniyetle karşılarken, ikinci el araç satıcıları ise bu düzenlemeye olumlu yaklaşmamışlardır. Basında yayınlanan haberlerden, söz konusu uygulamanın ikinci el araç ithalatını azalttığı anlaşılmaktadır. Otomobil ve Yedek parçaları Acenteleri Birliği Başkanı ile yapılan görüşmede Ürdün’de satılan otomobillerin %22 ile %25 arasındaki bir kısmının yeni otomobiller olduğu belirtilmiştir. 2012 yılına kadar dikkate değer bir ikinci el araç ithalatı gerçekleştirilmiştir. Bu dönem için Ürdün’ün dünyanın ikinci büyük ikinci el otomotiv ithalatı gerçekleştiren ülke olduğu belirtilmektedir. Ayrıca, 2012 yılının ilk altı ayında ithal edilen araçların %70’i beş yıldan daha yaşlı olduğu, bu oranın 1990’lardan itibaren ithal edilen araçların %30’una tekabül ettiği ifade edilmektedir. Güney Kore Ticaret ve Yatırım Ajansı’nın (KOTRA) 20 Mart 2012 tarihinde yayınlanan bir haberine göre ikinci el Kore araçları ihracatı yapılan ülkeler arasında Ürdün’ün en büyük alıcı olduğu ve birbirini takip eden dört yıl boyunca bu durumun devam ettiği belirtilmektedir. Söz konusu, haberde 2011 yılında Ürdün’e 92.450 adet kullanılmış otomobil satışı gerçekleştirildiği; Kore’nin toplam kullanılmış araç ihracatının ise 289.161 araçla toplam ikinci el kullanılmış araç ihracatının %30’una tekabül ettiği belirtilmiştir. Yukarıda belirtilen Kore menşeli araçların en çok rağbet gören modelleri orta sınıf araçlarından Hyundai’nin ürettiği Avante olarak isimlendirilen Elantra ve Accent modelleridir. Kotra’nın değerlendirmelerine göre Ürdün otomobil piyasasının %60’ını Güney Kore’li firmaların araçları oluşturmaktadır. Yukarıdaki habere bağlı olarak The Jordan Times’ta çıkan ilgili haberde Ürdün Serbest Bölge Yatrımcıları Birliği Başkanı Nebil Rumman ile yapılan bir söyleşide, Ürdün için her yıl 100.000 adet üzerinde Kore menşeli kullanılmış araç ithalatı yapıldığı, 2011 yılında serbest bölgeye gelen kullanılmış araç sayısının diğer ülkelerden yapılan ithalatlarla birlikte 170.000
20 adet olduğunu belirtmiştir. Nebil Rumman’a göre Bu araçlardan 65.000 adedi iç piyasaya giderken; 105.000 adedinin bölgesel pazarlara, özellikle de Irak ve Libya’ya ihraç edilmiştir. Ürdün’ün söz konusu yıllar içerisinde %70’lere varan oranda kullanılmış araç ithalatının sebebi temel olarak sosyo­ekonomik duruma bağlıdır. Kişi başına düşen ortalama milli gelirin 5000 Dolar civarında olması, kullanılmış araçlara olan yüksek talepteki en önemli etkendir. Düşük ve orta gelir düzeyine sahip olan tüketiciler genel olarak orta sınıf Hyundai veya Kia marka araçları tercih etmektedirler. Bu araçlarında genel olarak 1995­2000 arası modeller olduğu ifade edilebilir. Bu araçların tercih sebepleri arasında fiyatlarının uygun olması ve daha ucuza ve bol olarak bulunabilen yedek parça gösterilebilir. Temmuz 2012’de Ürdün Hükümeti otomobil ithalatına ilişkin vergi oranını arttırmıştır. Bu çerçeveden bakıldığında, yeni araç sahipliğinden çok ülke içi ikinci el piyasasının daha aktif olduğu ifade edilebilir. 2011 yılında yapılan düzenlemenin ikinci el araç ithalatının oluşturmuş olduğu maliyet etkeni sebebiyle alındığı ifade edilebilir. Düzenleme çerçevesinde beş yıldan yaşlı olmamak kaydıyla ithal edilen araçlar kademeli olarak kıymeti üzerinden vergiye tabi olmaktadır. Gelir düzeyi arttıkça Ürdünlülerin talebi de değişmektedir. Düşük gelir grubuna ait kesim oldukça eski Güney Kore menşeli araçlara rağbet ederken orta gelirli tüketiciler ise daha yeni araçlara eğilim göstermektedirler. Söz konusu kesim imkanı dahilinde Japon otomobillerini ve özellikle de Toyota’yı tercih etmektedir. Yüksek gelir düzeyine sahip Ürdünlülerin talebi ise ağırlıklı olarak başta Mercedes ve BMW olmak üzere Alman arabalarına yönelmektedir. Söz konusu pazar araştırması sırasında belirli bir gelir seviyesinin üzerindeki iş adamlarıyla yapılan görüşmede kullandıkları araçların Mercedes olduğu görülmüş ve söz konusu aracın bir prestij göstergesi olduğu müşahade edilmiştir. Ayrıca, Otomotiv Satıcıları ve Yedek parçacıları Birliği Başkanı Salameh Aljundi ile yapılan görüşmeye gidilirken bölgedeki oto galerilerindeki araçların da genel Mercedes ağırlıklı lüks araçlardan oluştuğu müşahede edilmiştir. Son yıllarda ağırlıklı olarak SUV segmentindeki Land Rover, Porsche Cadillac GMC diğer lüks araçlara da talebin arttığı ifade edilmektedir.
21 Ülkedeki genç­yaşlı, bay­bayan tercihleri de değişiklik göstermektedir. Örneğin genç erkekler spor arabalara eğilim gösterirken, genç kadınlar ise SUV segmentindeki araçları tercih etmektedir. Orta ve ileri yaş grubundakiler ise geniş ve çok koltuklu binek araçları tercih etmektedirler. Diğer taraftan çok çocuklu düşük gelir düzeyine sahip tüketiciler ise Kia Besta ya da Hyundai Perigio gibi çok koltuklu araçları tercih etmektedirler. Diğer taraftan genç Ürdünlüler araçlarında aksesuar kullanmaya eğilim göstermektedirler. Araçlarda kullanılan başlıca aksesuarlar ses sistemleri, xenon farlar ve alüminyum jantlardır. Ürdün’ün nüfus kompozisyonu ve genç nüfusun araç sahipliği oranın her geçen gün artması sebebiyle aksesuar talebinin de ilerleyen dönemlerde artacağı tahmin edilmektedir. Kullanılmış araç ithalatı, yedek parça ihtiyacını da beraberinde getirmektedir. Ancak otomobillere ilişkin yedek parça ihtiyacı, araç talebine paralel bir eğilim izlemektedir. Orta gelir grubu ucuz yedek parça talebinde bulunurken, yüksek gelir grubunda olanlar araç tercihinde olduğu gibi fiyattan çok kaliteyi önceleyen bir talep oluşturmaktadırlar. İkinci el araçların pazarda baskın olması dolayısıyla, Ürdün piyasasında yıllık 350­400 milyon Dolar civarında toplam yedek parça talebi olduğu tahmin edilmektedir. Ticari araçlarda (yük taşımaya mahsus araçlar; kamyon ve çekiciler) ise gerek araç gerekse yedek parça talebi konusunda otomobillerden ayrıştığı yapılan araştırma sırasında tespit edilmiştir. Ülkedeki araç parkının %90’ının üzerindeki bir bölümünün Mercedes marka kamyonlardan oluştuğu yapılan görüşmeler ve müşahadeler sonucunda tespit edilmiştir. Ürdün istatistik Kurumu’nun 2012 yılı verilerine göre Ürdün’ün araç parkı aşağıda yer almaktadır. Tablo 18: Ürdün Araç Par kı Bağlı Bulunduğu İdare ve Binek Araç Araçlar Otobüsler Van ve Kamyonlar Tankerler Treyler Diğerleri* Toplam Sahipliği Şekli AMMAN Özel 707.743 12.328 155.761 4.046 34.549 48.784 963.211 690.569 8.569 140.619 658 616 47.727 888.758
22 Kamu 17.174 3.759 15.142 3.388 33.933 1.057 74.453 17.568 1.629 8.484 270 213 2.065 30.229 Özel 16.639 1.170 7.849 27 8 2.049 27.742 Kamu 929 459 635 243 205 16 2.487 16.035 1.203 7.369 216 252 1.030 26.105 Özel 14.576 542 6.700 17 2 987 22.824 Kamu 1.459 661 669 199 250 43 3.281 6.182 357 7.276 748 319 860 15.742 Özel 5.817 197 6.657 478 3 853 14.005 Kamu 365 160 619 270 316 7 1.737 76.106 2.056 19.447 817 6.522 4.608 109.556 Özel 73.704 882 17.365 141 6 4.575 96.673 Kamu 2.402 1.174 2.082 676 6.516 33 12.883 6.301 478 10.799 761 954 1.062 20.355 Özel 5.980 119 9.966 542 3 1.052 17.662 Kamu 321 359 833 219 951 10 2.693 6.070 459 4.682 122 78 661 12.072 Özel 5.935 287 4.200 12 0 661 11.095 Kamu 135 172 482 110 78 0 977 2.018 140 1.273 30 16 237 3.714 Özel 1.942 69 1.177 7 0 237 3.432 Kamu 76 71 96 23 16 0 282 5.277 627 3.554 105 587 1.155 11.305 Özel 5.165 214 3.160 38 146 1.143 9.866 Kamu 112 413 394 67 441 12 1.439 1.410 211 1.224 35 160 281 3.321 Özel 1.305 72 1.110 7 10 279 2.783 Kamu 105 139 114 28 150 2 538 2.135 186 5.618 343 643 805 9.730 Özel 1.906 59 5.372 311 30 804 8.482 Kamu 229 127 246 32 613 1 1.248 4.041 279 1.791 59 696 1.676 8.542 3.429 197 1.562 25 24 1.629 6.866
BALQA ZARQA MADABA IRBID MAFRAQ J ARASH AJ LOON KARAK TAFIELA MA'AN AKABE Özel 23 Kamu 612 82 229 34 672 47 1.676 850.886 19.953 227.278 7.552 44.989 63.224 1.213.882 Özel 826.967 12.377 205.737 2.263 848 61.996 1.110.188 Kamu 23.919 7.576 21.541 5.289 44.141 1.228 103.694 TOPLAM Kaynak: Ürdün İstatistik Kurumu * Motosikletler, tarım araçları, inşaat makineleri ve özel kullanımlı araçları içermektedir. Ürdün’ün ticari ve siyasi merkezi Amman’dır. Amman nüfusun büyük bölümünü bünyesinde barındırdığı gibi, ticaretin de merkezini oluşturmaktadır. Söz konu durum ülkenin araç parkına da yansımış bulunmaktadır. Bu çerçevede yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere ülkedeki araçların yaklaşık olarak %80’inin Amman’da tescilli olduğu görülmektedir. 2006 yılından beri ülkede otomotiv fuarı düzenlenmemiştir. 2013 yılı Kasım ayında bir otomobil ana sanayi fuarı düzenlenmiş olup söz konusu fuara yan sanayi veya yedek parça firma katılımı sağlanmamıştır. 3.1. Otomotiv Pazarına İlişkin Temel Eğilimlerin Değerlendirilmesi Ürdün’e taşıt araçları açısından bakıldığında üç temel ayrımın yapılması mümkündür. Binek araçlar, ticari araçlar ve toplu taşımaya yönelik araçlar. Söz konusu üç grubun her biri diğerinden ayrı özellikler taşımaktadır. Otomobillerdeki talep ile kamyonlardaki taleplere yönelik kıstaslar değişkenlik arz ettiği gibi, toplu taşımaya yönelik araçlara ilişkin bakış açıları da farklı olmaktadır. 3.1.1. Otomobiller Otomobillere ilişkin tarihsel süreç incelendiğinde 1980’lere kadar Alman otomobillerinin başı çektiği Avrupa menşeli otomobillerin hakim olduğu Ürdün pazarında Amerikan arabalarının da yoğun bir şekilde kullanıldığı görülmekteydi. 1980’lerde petrol fiyatlarındaki yükselişle birlikte, az yakıt tüketen, ucuz araç ve ucuz parça talebinde ciddi bir artış görülmeye başlandı. Söz konusu sebebe istinaden Ürdün pazarının talebi Asya’ya doğru kaydı. Güney Kore Arabalarının pazardaki payı gittikçe artmaya başladı. Bu eğilim Avrupa menşeli araçların ithalatının ve böylelikle araç sayısındaki payının ise azalmasına sebep olmuştur.
24 Mevcut durumda, Ürdün’deki otomobillerin % 45’e yakın bir bölümünün Güney Kore menşeli Hyundai, Kia ve Daiwoo marka araçlardan oluştuğu ifade edilmektedir. Toyota­ Nissan marka araçların oranının ise %30­35 aralığında olduğu, Avrupa menşeli arabaları %15’lik bir kesimi oluşturduğu, geri kalan kısmın ise büyüme eğiliminde olan Amerikan arabalarıyla Çin arabaları tarafından paylaşıldığı yapılan görüşmeler sırasında muhataplar tarafından paylaşılmıştır. Ayrıca, şehir içi (aynı zamanda şehirlerarası) ulaşımda kullanılan araçlar taksilerden oluşmaktadır. Söz konusu araçlar taksi ve dolmuş olmak üzere iki şekilde kullanılmaktadır. Dolmuşlar genelde beş kişilik olup, dolduğunda hareket eden araçlar olarak kullanılmaktadır. Söz konusu araçların kullanımına yönelik beş yıllık bir ömür sınırı getirilmiştir. Söz konusu düzenleme çerçevesinde araçların beş yıl sonra yenilenmesi öngörülmektedir. Bu çerçevede, kullanılmış araçlar sadece özel kullanım için satılabilmektedir. Bu araçlar genel olarak Nissan ve Toyota markalarından oluşmaktadır. Hyundai ise pazarda yer almaya ve pazar payını arttırmaya başlamıştır. Ticari taksilerin diğer araçlardan farkı ise 10­15 kat daha fazla yedek parça ihtiyacı duymasıdır. Bu çerçevede, 15.000 taksinin, yaklaşık 150.000 aracın yedek parça ihtiyacına denk bir talep oluşturacağı ifade edilebilir. Ürdün’de binek araçların yaklaşık olarak %3’ü taksilerden oluştuğu Salameh Aljundi ile yapılan görüşmede belirtilmiştir. Ancak Ürdün’ün araç kompozisyonuna ilişkin resmi istatistiklere bakıldığında 2012 yılı için 850.886 binek araç olduğu görülmektedir. Mevcut binek araç sayısının yaklaşık %3’ünün ticari taksi olarak kullanıldığı düşünüldüğünde, 25 binin üzerinde ticari taksi olduğu tahmin edilmektedir. 3.1.2. Ticari Araçlar Taşımacılık sektöründe ise bu durumun tam tersi bir manzaranın hakim olduğu görülmektedir. Bu alanda büyük bölümünün Mercedes marka kamyonlardan oluştuğu Alman menşeli araçların hakimiyeti mevcuttur. Bu durumda iş yapan araçlarda kalitenin öncelenmesinin ve kamyonların yenilenmesinde vergi alınmamasının payının olduğu ifade edilebilir. Diğer taraftan 10 yıla yakın bir süredir, büyük taşıma araçlarında bir yaşından büyük araçların ithal edilmesi de yasaklanmıştır. Bu durumda, yeni kamyonların ithalinin önünü açmaktadır. Diğer taraftan, şehir içi taşımacılıkta ise daha küçük boyutlara sahip olan Toyota marka araçlar kullanılmaktadır.
25 Kamyon yedek parçası ithalatı ve toptancılığı yapan bir firma ile yapılan görüşme sırasında Ürdün’de 15.000 civarında Mercedes kamyon olduğu belirtilmiştir. Söz konusu görüşme sırasında yedek parça tercihleri konusunda yüzdesel bir oran vermesi istendiğinde tedarik skalasının %70’inin Çin’den karşılandığı, %20’sinin Türkiye menşeli olduğu ve kalan %10’luk kısmı ise Almanya’dan tedarik ettiklerini ifade etmiştir. Söz konusu firma ile yapılan görüşmede tercih yapması ve firma bulmak için takip ettiği yöntemlerin neler olduğu sorulduğunda; internet üzerinden yaptığı araştırmaların yanında Shanghai, Türkiye ve Dubai’de yer alan Automechanica fuarlarını ziyaret ederek firma buldukları ifade edilmiştir. 3.1.3. Minibüs ve Otobüsler Toplu taşımaya ilişkin olarak ise uzak doğu menşeli, özellikle de Japon araçlarının pazarın önemli bir kısmına hakim oldukları görülmektedir. Özellikle şehir içi taşımacılıkta 25­30 kişilik, basit, en fazla 35­40 km ye kadar olan az mesafelerde çalışan ve büyük bölümünün Toyota’dan oluştuğu küçük otobüsler ve genelde Amman içinde, kısa mesafelerde ve servis olarak kullanılan Nissan marka araçlar bulunmaktadır. Bu şekilde yapılanan toplu taşıma sistemi nüfus arttıkça elverişli olmamaya başlamıştır. Bu çerçevede, büyük otobüslere geçişin sağlanması için öneriler oluşturulmuştur. Burada temel açmazın taşıma yapan bütün araçların özel olmasından kaynaklandığı ifade edilebilir. Belediyenin de toplu taşımaya yönelik araçları bulunmaktadır. Küçük yolcu taşıma araçlarının yenilenme prosedürü sırasında aracın piyasadan çekilmesi durumunda vergi muafiyeti doğmaktadır. Ancak, aracın piyasadan çekilmesi yerine bir okula satması durumunda ise vergi uygulamasına tabi olunmaktadır. 3.2. Dağıtım Kanalları Ürdün’de oto yan sanayine yönelik iki çeşit dağıtım kanalı bulunmaktadır. Söz konusu sistem tüketici ürünlerinin ya da yedek parça ihtiyacı duyan sektörlerin önemli bir bölümünde de uygulanmaktadır. İthalatçı­toptancı ve ithalatçı­perakendeci olmak üzere iki çeşit dağıtım kanalı bulunmaktadır.
26 İthalatçı­toptancı dağıtım kanalında, ithalatçı firma ithalatı gerçekleştirmekte ve ithal ettiği ürünleri ülkedeki toptancılara dağıtmaktadır. Söz konusu sistem çerçevesinde çalışan firmalar malları toptan olarak alt satıcılara ya da bayilere satmaktadırlar. Alt bayiler de nihai tüketiciye/kullanıcıya, ki çoğunlukla tamirciler olmaktadır, malları ulaştırmaktadır. İthalatçı toptancılar genel olarak büyük hacimli işletmelerdir. İthalatçı­perakendeci olarak tanımlayabileceğimiz kesim ise, ithalatı yaptıktan sonra ürünleri nihai kullanıcılara/tüketicilere satmaktadırlar. Hacim olarak daha küçük olup, toptan satış sistemindeki ödeme/tahsil riskini üstlenmek istemeyen işletmeler bu yöntemi tercih etmektedirler. Ürdün piyasasının boyutları dikkate alındığında söz konusu iki sisteminde uygulandığı ifade edilebilir. Böylece firmaların bir kısmı, ithalatçı­toptancı­perakendeci gibi çalışmaktadırlar. Bu çerçevede, çalışan firmalar kendi dağıtım ağı bulunan firmalardır. 3.3. Ürün İmajı Ürüne ve kullanım alanına göre farklılık göstermekle birlikte, Türk ürünlerinin pazardaki imajı oldukça iyi bir konumdadır. Otomobillerde kullanılan yedek parça ile kamyonlarda kullanılan yedek parça için bakış açıları farklılık arz etmektedir. Genel olarak bakıldığında, Ürüdün oto yedek parça piyasasında, Alman ürünleri birinci sırada yer almaktadır. İtalyan ürünleri kabul edilebilir düzeyde olup ikinci sırada bulunmaktadır. Üçüncü sırada ise Japon ürünleri yer almaktadır. Güney Kore menşeli ürünler dördüncü sırada yer almakta olup, Türk ürünlerinin de Kore mallarıyla eşit imaja sahip olduğu ifade edilmektedir. Çin ürünleri ise bu sıralamada sonda yer almaktadır. Ancak ülkedeki gelir durumu dikkate alındığında ucuz yedek parça talebinin de oldukça yoğun olduğu ifade edilebilir. Örneğin Çin ürünleri imaj olarak en sonda yer almış olmasına rağmen binek araç lastik piyasasının %60’a yakın bir bölümünde Çin ürünlerinin hakim olduğu belirtilmektedir. Diğer taraftan, romörklerin %90’ının Çin lastiği kullandığı, Kafa kısmında %50­60 arasında olan Çin lastiği kullanma oranının ön aksamda ise %60 olduğunu ifade edilmektedir. İç piyasada, ürünlerin %40­60 arası bir krediyle müşterilere pazarlandığı belirtilmektedir. Amman’daki, gelir düzeyi yüksek olan tüketici kitlesi bir kenara bırakılacak olursa genelde eski arabaların hakimiyeti bulunmaktadır. Bu araçların %80’e yakın bir kısmının ikin el kullanılmış araç olduğu ifade edilmektedir. Söz konusu araç sahiplerinin %70’i eğilimlerini
27 yedek parça ve lastik talebinde de göstermektedir. Bu çerçevede, ucuz lastik arayışı ön plana çıkmaktadır. Bu çerçevede, Ürdün tüketicisinin fiyat duyarlı olduğunu ifade edebiliriz. Otobüslerde en fazla beş yıllık olma şartı getirilmesi sebebiyle ucuz ürünler tercih edilmektedir. Bu çerçevede, Çin mallarının fiyatı ucuz olduğu için tercih edilmektedir. Çin’de üretilen Japon ve Güney Kore mallarını ithal etmektedir. (röportajlardan) Kamyon piyasasının yaklaşık %99’unu Mercedes marka araçlar oluşturduğu ifade edilmektedir. Türkiye’den yapılan yedek parça ithalatının da önemli bir bölümünü ticari araç yedek parçası oluşturmaktadır. Araçların menşei yedek parça talebinin de bu doğrultuda oluşmasını sağlamaktadır. Yapılan görüşmelerde Türkiye menşeli yedek parçaların Kore menşeli yedek parçalarla fiyat yönünden rekabet edemediği, ayrıca Ürdünlü kullanıcıların Kore arabasıysa Kore menşeli parça kullanılmalı görüşünde olmaları dolayısıyla eğilimin yedek parça ithalatını Güney Kore yönüne kaydırmaktadır. Ürdün yedek parça piyasasında, fiyat ve ürünün menşei tüketiciler için önem arz etmektedir. Tüketicilerin algısında menşei önemli bir kıstas olarak ortaya çıkmaktadır. Ürün menşeinin yukarıda belirtilen kalite sınıflandırmasında önemli bir yer tutmaktadır. Tüketiciler de yedek parça satın alımlarında ürün üzerinde üretim yapılan ülke isminin yer almasını talep etmekteler. Her ne kadar müşteriler ürünün menşeine dikkat etmektelerse de, Ürdün piyasasında ürünün fiyatı müşteri tercihlerinde öne çıkmaktadır. Fiyatın önemli olduğu bir pazarda, özellikle kar marjlarının düşük olduğu sektörlerde gümrük vergi ve harçları önem kazanmaktadır. Vergisiz ya da rakiplerden daha düşük vergi oranlarıyla malın ithalatının gerçekleştirilmesi ithalatçı için fiyat esnek bir piyasada oldukça önemlidir. ABD’den ithal edilen her hangi bir ürüne %0 olarak uygulanan gümrük vergisi, Arap ülkeleri için de %0 olarak uygulanmaktadır. Avrupa menşeli ürünler için ise ortalama %3 olarak uygulanmaktadır. Bu çerçevede, Türkiye­Ürdün Serbest Ticaret Anlaşması’nın getireceği avantajlar ise Türk ürünlerine ilişkin talepte etkili olacağı düşünülmektedir. Söz konusu STA kapsamında, ülkemizden Ürdün’e yapılacak sanayi ürünleri ihracatında 2018 yılına kadar gümrük vergisi sıfıra indirilecektir. Kaliteli parça
28 kullanmaya meyilli, gelir düzeyi kuvvetli %15’lik kesimi bir kenara bırakılırsa geriye kalan müşterilerin ağırlıklı olarak fiyat endeksli bir müşteri kitlesi oluşturmaktadır. 3.4. Oto Yedek Parça Dış Ticareti Ürdün, madde bazında ithalat istatistiklerini yayımlamadığından, söz konusu ülkenin ithalat istatistikleri, muhtemel ithalat yaptığı başlıca otomotiv yedek parçası ihracatçı ülkelerin ihracat istatistiklerinden temin edilmiştir. Bu kapsamda yapılan çalışmada, 4011, 4012 ve 4013 pozisyonlarında yer alan lastikler hariç, Ürdün’ün yıllık oto yan sanayi ithalatının 350­ 400 milyon dolar civarında olduğu değerlendirilmektedir. 840890 alt pozisyonundaki dizel motorlar çıkarıldığında, bahse konu çalışmaya göre, Ürdün, en fazla ithalatı sırasıyla Çin, Güney Kore, Fransa, Almanya ve Japonya’dan gerçekleştirmektedir. Ürdün’de yeterli otomotiv ana ve yan sanayi üretimi olmadığından talebin büyük bölümü ithalatla karşılanmaktadır. Tablo 19: Ürdün Oto Yedek Parça ithalatı (1 000 $) Ülke 2011 2012 2013 2012 % Pay İtalya 10.594 98.493 191.334 44,8 Çin 49.564 50.497 54.448 12,8 Kore 42.562 46.769 48.767 11,4 Almanya 30.437 29.820 32.177 7,5 Japonya 24.346 27.505 27.342 6,4 ABD 25.440 23.022 22.557 5,3 İngiltere 15.752 16.166 14.485 3,4 Fransa 22.146 32.373 11.716 2,7 Türkiye 7.024 9.228 9.149 2,1 İspanya 4.355 11.333 5.400 1,3 Tayland 4.935 4.897 3.901 0,9 Hollanda 2.598 4.368 3.653 0,9 Tayvan 6.698 7.661 v/y v/y Mısır 3.294 4.599 v/y v/y Hindistan 1.917 2.123 v/y v/y Toplam 253.673 370.866 426.942 Kaynak: ITC Trademap
100,0 29 Ürün grubu bazında bakıldığında, 840890 alt pozisyonundaki dizel motorlar çıkarıldığında, bahse konu çalışmaya göre, Ürdün, sırasıyla en fazla, “kara taşıtları için diğer aksam, parçaları”, “marş motorları”, aküler, frenler, fren parçaları ve motor parçaları ithal etmektedir. Tablo 20: Ürün Gruplarına Göre Ürdün Oto Yedek Parça İthalatı (1 000 $) GTİP GTİP Madde Tanımı Kodu 840890 Diğer amaçlar için motorlar‐dizel, yarı dizel 2011 2012 9.689 93.451 870899 Kara taşıtları için diğer aksam, parçaları 49.919 61.415 851140 Marş motorları 15.047 20.335 850710 Kurşun asitli akümülatörler‐pistonlu motorlar için 15.390 17.074 870830 Kara taşıtları için fren ve servo‐frenler vb. aksam, parçaları 15.483 16.414 840999 Dizel motorlar için aksam; parçalar 10.240 12.241 870829 Kara taşıtlarının diğer aksam‐parçaları 7.426 10.330 870880 Kara taşıtları için süspansiyon sistemleri vb. aksam ve 6.387 9.805 6.909 8.203 555 8.093 851220 Diğer aydınlatma/gözle görülebilen işaret cihazları 5.558 7.470 842123 İçten yanmalı motorlar için yağ‐yakıt filtreleri 6.075 5.675 840991 Benzinli motorlar için aksam; parçalar 5.055 5.577 870891 Kara taşıtları için radyatörler vb. aksam ve parçaları 6.150 5.563 841581 Bir soğutucu ünite ve soğutma/ısıtma çevrimli klimalar 6.229 5.463 840734 Kara taşıtları için motorlar‐silindir hacmi>1000cm3 5.293 5.063 870870 Kara taşıtları için tekerlekleri vb aksam, parça/aksesuarı 4.088 4.975 848410 İki yada daha fazla metal tabakalardan yapılmış contalar 2.404 4.057 870810 Kara taşıtları için tamponlar vb. aksam, parçaları 3.846 3.945 841330 İçten yanmalı pistonlu motorlar yakıt, yağ/soğutma 3.054 3.712 pompaları 870850 Kara taşıtları için diferansiyelli aksları vb. aksam, parçaları 3.081 3.548 848340 Dişliler, dişli sistemleri, bilyeli vidalar, dişli kutuları 6.467 3.319 848390 Transmisyon mili, krank, kovan, dişli kutuları vb. parçaları 3.257 3.263 67 2.950 850790 Elektrikli akümülatörlerin aksam, parçası ve separatörler 2.227 2.727 870840 Kara taşıtları için vites kutuları ve aksam, parçaları 1.864 2.651 850720 Diğer kurşun asitli akümülatörler 2.649 2.520 700711 Kara, deniz, hava, uzay araçları için uygun ölçü‐şekilde cam 1.765 2.288 700721 Araçlar için, yapıştırılmış cam yapraklardan emniyet camları 1.434 2.142 848210 Bilyeli rulmanlar 1.722 2.120 840820 Kara taşıtları için motorlar‐dizel, yarı dizel 2.547 2.097
parçaları 870893 Kara taşıtları için debriyajlar vb. aksam, parçaları 851190 İçten yanmalı motorların elektrikli hareket tertibat aksamı 840910 Hava taşıtlarının motor aksam‐parçaları 30 848330 Yatak kovanları (rulmansız olanlar) mil yatakları 3.182 1.757 851110 Ateşleme bujileri 1.606 1.748 840790 Diğer amaçlı pistonlu, içten yanmalı motorlar 1.374 1.594 841582 Soğutma tertibatı bulunan diğer klima cihazları 6.139 1.512 412 1.407 842131 İçten yanmalı motorlar için hava filtreleri 1.319 1.359 848350 Volanlar, kasnaklar (kasnak blokları dahil) 746 1.201 848310 Transmisyon milleri, kranklar 836 1.199 851230 Sesli işaret cihazları 577 1.165 1.502 1.132 876 1.066 21.216 15.228 850730 Nikel kadmiyumlu akümülatörler 848490 Diğer conta, poşet, zarf vb. takım‐grupları 700910 Taşıtlar için dikiz aynaları Diğer Maddeler 251.662 368.854 Toplam Kaynak: ITC Trademap Tablo 21: Tür kiye’nin Ürdün’e Otomotiv Yedek Parça İhracatı (1 000 $) GTİP Kodu 850710 870899 870893 GTİP Madde Tanımı 2009 Kurşun asitli akümülatörler‐pistonlu motorlar için Kara taşıtları için diğer aksam, parçaları 419 2010 488 2011 2012 2013 552 1.102 2.129 2.432 1.215 1.358 1.478 1.505 Kara taşıtları için debriyajlar vb. aksam, parçaları Elektrikli akümülatörlerin aksam, parçası ve separatörler Dizel motorlar için aksam; parçalar 150 120 471 662 119 675 1.240 1.648 618 802 423 332 400 380 449 5 646 769 364 840991 Motorlu taşıtlarda kullanılan oturmaya mahsus mobilyalar Benzinli motorlar için aksam; parçalar 260 152 310 276 344 870829 Kara taşıtlarının diğer aksam‐parçaları 249 194 163 297 307 870850 117 193 21 57 277 361 405 325 362 270 61 53 84 157 222 31 168 272 334 192 11 1 38 105 153 842131 Kara taşıtları için diferansiyelli aksları vb. aksam, parçaları Kara traşıtları için fren ve servo‐frenler vb. aksam, parçaları Dişliler, dişli sistemleri, bilyeli vidalar, dişli kutuları Kara taşıtları için suspansiyon sistemleri vb. aksam ve parçaları Diğer amaçlar için motorlar‐dizel, yarı dizel İçten yanmalı motorlar için hava filtreleri 74 294 254 161 139 848310 Transmisyon milleri, kranklar 32 32 33 40 139 700711 Kara, deniz, hava, uzay araçları için uygun 94 73 61 74 126
850790 840999 940120 870830 848340 870880 840890 31 347 ölçü‐şekilde cam 850720 Diğer kurşun asitli akümülatörler 870870 Kara taşıtları için tekerlekleri vb aksam, parça/aksesuarı Diğer Maddeler Toplam 4 46 58 124 108 200 84 65 52 105 949 1.035 865 1.321 1.109 6.814 5.656 7.024 9.228 9.149 Kaynak: ITC Trademap 4011, 4012 ve 4013 pozisyonlarında yer alan lastikler hariç, Türkiye’nin Ürdün’e oto yedek parça ihracatı genel olarak artış eğilimde olmuştur. 2009 yılında Ürdün’e olan oto yedek parça ihracatımız 6,8 milyon dolardan 2013 yılında 9,1 milyon dolara yükselmiştir. Ürün grubu itibariyle bakıldığında, ülkemizden Ürdün’e en fazla aküler, debriyajlar, akü aksamı, motor parçaları ihraç edilmektedir. 3.5. Türkiye­Ürdün Serbest Ticaret Anlaşması Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasında tesis edilen Gümrük Birliği çerçevesinde, AB’nin Ortak Ticaret Politikaları ile uyum sağlamak ve ticari ilişkileri geliştirmek amacıyla, Türkiye­ Ürdün Serbest Ticaret Anlaşması (STA) 1 Aralık 2009 tarihinde imzalanmış ve 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Anlaşma kapsamında sanayi ürünlerinde ülkemizin Ürdün’e ihracatında uygulanan gümrük vergilerinin dört ayrı takvim kapsamında sıfırlanması düzenlenmiş olup; sanayi ürünlerine uygulanan gümrük vergileri ve eş etkili vergilerin 1 Ocak 2011 tarihinden başlamak üzere en geç 1 Ocak 2018 tarihinde sıfırlanması öngörülmektedir. Oto yedek parça ürünleri sanayi ürünleri kapsamında değerlendirildiğinden, bahse konu ürünlerin ülkemizden Ürdün’e ihracatında uygulanacak gümrük vergileri 2018 yılında sıfırlanacaktır. Bahse konu STA kapsamında, Türkiye’den Ürdün’e oto yedek parça ihracatında uygulanacak gümrük vergisi oranları yıllara göre EK 1’de yer almaktadır.
32 4. PAZARA İLİŞKİN BİLGİLER 4.1. İthalat İşleminin Aşamaları Ürdün’de bir firmanın ithalat yapabilmesi için öncelikli olarak ithalat lisansına sahip olması gerekmektedir. İthalat Lisansı belgesi üç yıllık bir süre için Ürdün Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Şirketler Genel Müdürlüğü’nden 10 Ürdün Dinarı karşılığında temin edilmektedir. Söz konusu belgeye sahip olan işletme aşağıda yer alan belgeleri sunmak ve gümrük vergi ve harçlarını ödemek kaydıyla ithalat işlemini gerçekleştirebilmektedir: 1. Fatura (Invoice) 2. Çeki Listesi (Packing List) 3. Konişmento (Bill of Lading) 4. Euro 1 Belgesi (STA yapılan ülkelerden gümrük vergisi avantajından yararlanmak için) İthalatta ayrıca, ürüne göre standart uygulamaları bulunmakta olup ilgili standarda ilişkin belge ibraz edilmesi gerekmektedir. 4.2. İthalatta Standart Uygulamaları İthalatta istenilen standart belgeleri de Avrupa ve ABD menşeli olmaktadır. Ayrıca Ürdün Standartlar Kurumu da TSE’nin ithala edilen mallarda standart denetimi uygulaması gerçekleştirdiği gibi, standart test ve ölçüm işlemi gerçekleştirmektedir. Lastik ithalatı için, genel olarak bir Avrupa standartı olan e­mark standartı istenmektedir. Ayrıca ABD Ulaştırma Bakanlığı’nın tarafından belirlenen DOT standardı da istenebilmektedir. Bu çerçeve de, özellikle e­mark olmadan ithalat işleminin gerçekleştirilemediği belirtilmektedir. Akü ithalatında ise Ürdün standartlar kurumu test ve ölçüm yapmada yetkilidir. İthalat yapmadan önce, ithal edilecek ürüne ilişkin numune söz konusu kuruma sunulmaktadır. Kurum onayı alınmadan ithalat işlemi gerçekleştirilememektedir. Standartlar Kurumu test ve ölçüm işlemini gerçekleştirdikten sonra onay vermesi halinde ithalat işlemi gerçekleştirilmektedir. Bütün ürünlerde söz konusu standart testi uygulanmaktadır. Standart
33 testi ithalat öncesi uygulandığı gibi mal ithal edildikten sonra kontrol amaçlı olarak ikinci bir test ve ölçüm işlemi daha uygulamaktadır. Diğer oto yedek parça ürünlerin ithalatında herhangi bir standart zorunluluğu bulunmamaktadır. 4.3. Türk Ürünlerinin Ürdün’e İhracatında Lojistik Sorunu Ürdün, Türkiye’ye oldukça yakın konumda olan bir ülkedir. Irak ve Suriye üzerinden kısa sürelerde ve ucuza mal edilebilecek şekilde nakliyat avantajına sahiptir. Diğer taraftan, İsrail ile olan sınırı ve aradaki mesafenin kısalığı İsrail limanlarına gelen malların karayolu üzerinden Ürdün’e ulaştırılmasına da imkan tanımaktadır. Ürdün’ün denize tek çıkışı olan nokta ise Akabe körfezinde bulunan Akabe limanıdır. Ürdün’ün temel gelir kaynağı olan fosfatın ihraç edildiği bu liman, aynı zamanda Ürdün’ün temel ithalat kapısı olmaktadır. Ürdün’ün Türkiye’ye olan yakınlığına rağmen Irak üzerinden geçişte yolların güvensiz olması ve Suriye’de yaşanan iç savaş dolayısıyla yolların kapalı olması, Türkiye lehine olan avantajın bu süreç içerisinde kaybedilmesine sebep olmaktadır. Söz konusu yolların taşıdığı risk nedeniyle kullanılmasında yaşanan sıkıntı dolayısıyla deniz yolu kullanılarak ürünlerin Ürdün’e ulaştırılmasını ön plana çıkmıştır. Diğer yolların kapalı olması malların nakliyesinde maliyeti arttıran bir etki ortaya koymaktadır. Zaman ve taşıma maliyeti olarak isimlendirebileceğimiz bu maliyet unsurunun Türk ürünlerinin rekabet edebilirliği üzerinde bir baskı oluşturduğu ifade edilebilir. Yapılan görüşmelerde firmalar 40’lık bir konteynerin Akabe limanına ulaşmasının 24 gün sürdüğü ve maliyetinin ise 2240 $ olduğu ifade edilmiştir (bazı firmalar ise 3.000$ olduğunu ifade etmiştir.). Avrupa’dan gerçekleştirilen ithalatlarda ise yaklaşık 62 gün süren teslim süresinin yanında 1.750$’lık bir nakliye maliyeti oluştuğu belirtilmiştir. Hayfa limanı kullanılarak İsrail üzerinden yapılan ithalatta ise nakliye süresinin çok kısa olmasına rağmen maliyetinin çok yüksek olduğu belirtilmiştir. 5000­7000 $ arasında yüksek bir nakliye bedeli söz konusu olduğundan zorunlu durumlarda İsrail üzerinden ithalat gerçekleştirilmektedir.
34 Diğer taraftan, Çin’den yapılan ithalatlarda ise 21 gün ile bir aylık süreler arasında bir tedarik süresinin olduğu belirtilmiştir. Çin’den yapılan nakliyenin maliyetinin ise 1.500$ ile 2.500$ arasında olduğu belirtilmiştir. Firmalar genel olarak duruma, zaman ve fiyata bağlı olarak hareket ettiklerini ifade etmişlerdir. Ürdün aynı zamanda gerek pozisyonunu kullanarak gerekse Pan­Arab Free Trade Area (PAFTA) üyesi olması dolayısıyla vergi avantajından faydalanarak Arap ülkelerine özellikle de Irak’a transit satış ya da re­export işlemi gerçekleştirmektedir. Bu çerçevede, Iraklı iş adamları özellikle serbest bölgeleri kullanarak ürdüne ithal edilen otomobillerin büyük bir kısmını Irak’a yeniden ihraç etmektedir. Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler) Akabe Sanayi Bölgesi en önemli ve en büyük serbest bölgedir. Burada sanayi ile turizm bir arada teşvik edilmektedir. Proje 2020 yılına kadar 9 milyar dolarlık bir yatırımı ve 75.000 iş gücünü hedeflemektedir. Bu bölgeyi geliştirmek için yarısı özel sektöre ait olmak üzere “The Aqaba Development Company” kurulmuştur. Kıyı sadece 26 km. olduğu için deniz kara içine alınmakta ve Dubai benzeri oteller, lüks konutlar ve yat limanı inşa edilmektedir. Ayrıca Irak sınırında yakın zamanda bir serbest bölge hizmete sunulmuştur. “Development Zones”, 2008 yılında çıkan “Development Areas Law” ile özellikle ülkenin fakir yörelerinde refahı sağlamak için, sanayi bölgeleri benzeri yatırımları teşvik eden bölgeler oluşturulmuştur. Örneğin; “King Hussein bin Talal Development Area”, Mafraq bölgesinde ekonomiyi canlandırmak amacıyla kurulmuştur. Bu bölgede ulaştırma şirketleri ve hafif sanayi teşvik edilmektedir. 4.4. Pazarda Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar İhracatçılarımızın Ürdün pazarına girişte göz önünde bulundurmalarında fayda görülen hususlar şunlardır;
35 · Ürdün pazarında binlerce toptancı ve perakendeci faaliyet göstermekte olup, ürün fiyatlandırması, finansman anlaşmaları, ödeme şekli ve süresi Ürdünlü ithalatçıların ürünü satın alma kararını etkileyen faktörlerdir.
· Navlun giderleri ve teslimat şekli de önemlidir.
· Firmaların üst düzey temsilcileri tarafından yapılacak iş ziyaretleri oldukça önemlidir.
· Ülkede yaşayan varlıklı kesim için ürün kalitesi çok önemlidir. Kalite, satış sonrası hizmet ve standartlara uygunluk gibi faktörlerin önemi göz ardı edilmemelidir.
· Fiyat belirlenirken rakip ürünlerin fiyatları dikkate alınmalıdır.
· Pazarda dürüstlük ve güven çok önemlidir. Piyasada güven kaybetmiş bir marka veya firmanın bu piyasada bir daha tutunabilmesi çok zordur.
· Kişisel ilişki kurmaya önem verilmelidir. Bu açıdan olabildiğince sık olarak yüz yüze görüşme zemini hazırlanmalıdır. Bundan dolayı müşterinin Türkiye'ye davet edilmesi, en az Ürdün ziyareti kadar önemlidir.
· İş görüşmeleri çok resmi olmayan bir havada geçmekte, görüşmeye başlamadan önce aile, yolculuk ve hava sıcaklıklarına ilişkin kısa konuşmalar yapılmaktadır. Görüşme esnasında ikram edilen çay veya kahve gibi içecekleri nezaketen geri çevirmemek önemlidir.
· Diğer Arap ülkelerinde olduğu gibi Ürdünlüler de pazarlık yapabilme konusunda oldukça ustadırlar. Hemen hemen her konu pazarlığa tabidir.
· Arap iş kültürünün en önemli unsurlarından birisi tartışmaların asgari bir seviyede tutulması veya hiç yaşanmamasıdır. Bu yüzden bu ülkelerde aşırı derecede baskı uygulanan satış tekniklerinden uzak durulması tavsiye edilmektedir.
36
· Kartvizit kullanımı yaygındır. Ülkede ticaret çevrelerinde İngilizce kullanımı oldukça yaygındır. Ülkede kullanılan kartvizitlerde yaygın olarak bir tarafın Arapça diğer tarafının da İngilizce olduğu görülmüştür. Broşür ve diğer promosyon malzemelerinin hem Arapça hem de İngilizcesinin olması önemlidir.
· Ürdün Dinarı, sabit bir kur üzerinden (1 ÜD=1,41 USD) ABD Doları’na endekslidir. 50, 20, 10, 5 ve 1 Dinar değerinde banknotlar mevcuttur. Otellerin ve büyük restoranların çoğunda kredi kartı kullanılabilmektedir. 1 Dinar=1000 fils, 10 fil=1 kuruş. 4.5. Resmi Tatiller Ve Çalışma Saatleri Resmi tatil günleri : 1 Mayıs (Emek Bayramı) 25 Mayıs (Bağımsızlık günü) 10 Haziran (Ordu günü) 9 Haziran (Kral'ın Taç giyme günü) 14 Kasım (Merhum Kral Hüseyin’i anma günü) 30 Ocak (Kral’ıın yaş günü) Miladi yılbaşı (Bu tür kutlama tatilleri genellikle hafta sonu öncesine denk getirilip uzun hafta sonu tatiline dönüştürülmektedir) Dini bayramlar : Hicri Yılbaşı Mevlit Kandili Miraç Kandili
37
Ramazan Bayramı Kurban Bayramı Noel Paskalya 4.2.1. Çalışma Gün ve Saatleri Ürdün’de çalışma günleri Cumartesi­Perşembe günleri arası olup, Cuma günü resmi tatildir. İşletmelerin çoğu Pazar­Perşembe günleri arası haftada 40–45 saat açık olup, bazı işletmeler Cuma günü de açıktır. Kamu kurumlarının çalışma saatleri Pazar­ Perşembe günleri 08.00–15.00 arasıdır. Bankaların çalışma saatleri Pazar­Perşembe günleri 08.30–15.00 arasıdır. Özel şirketler için mesai saati ise 08.00–17.00 olmakla beraber, bazen haftalık 40 saatlik mesainin de üstüne çıkılabilmektedir. Dükkanlar Cumartesi­Perşembe günleri 09.00–21.00 arasında açık iken, alışveriş merkezlerindeki dükkanlar akşam 10.00’a kadar açıktır. Ramazan ayında çalışma saatleri genellikle daha da kısalmaktadır.
38 Tür kiye­Ürdün Serbest Ticar et Anlaşması Kapsamında Tür kiye’den Ürdün’e Yapılacak Oto Yedek Parça Ürünleri İhracatında Uygulanan Gümrük Vergisi Oranlar ı TL MFN 40111000 40112010 40112090 40113000 40114000 40115000 40116100 40116210 40116290 40116310 40116390 40116900 40119200 40119300 40119400 40119910 40119990 40121100 40121200 40121300 40121900 40122010 40122090 40129000 40131000 40132000 40139000 40169930 68132010 68132090 20 15 20 20 20 20 20 0 20 0 20 20 20 20 20 0 20 20 20 20 20 0 20 20 20 20 30 0 20 30 2011 20 15 20 20 20 20 20 0 20 0 20 20 20 20 20 0 20 20 20 20 20 0 20 20 20 20 30 0 20 30 2012 16 12 16 16 16 16 16 0 16 0 16 16 16 16 16 0 16 16 16 16 16 0 16 16 16 16 24 0 16 24 2013 13 9.75 13 13 13 13 13 0 13 0 13 13 13 13 13 0 13 13 13 13 13 0 13 13 13 13 19.5 0 13 19.5 STA Vergi Oranlar 2014 2015 10 7 7.5 5.25 10 7 10 7 10 7 10 7 10 7 0 0 10 7 0 0 10 7 10 7 10 7 10 7 10 7 0 0 10 7 10 7 10 7 10 7 10 7 0 0 10 7 10 7 10 7 10 7 15 10.5 0 0 10 7 15 10.5 39 2016 4 3 4 4 4 4 4 0 4 0 4 4 4 4 4 0 4 4 4 4 4 0 4 4 4 4 6 0 4 6 2017 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2018 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
68138100 70071100 70071910 70071990 70072100 70072910 70072990 70091000 84071000 84072100 84072900 84073110 84073120 84073210 84073220 84073330 84073340 84073350 84073430 84073440 84073450 84079010 84079090 84081000 84082030 84082040 84082050 84089010 84089090 84091000 84099110 84099120 84099910 84099920 20 20 0 30 20 0 30 30 10 30 30 30 30 30 30 0 30 30 0 20 20 0 30 10 0 30 30 0 30 20 20 20 20 20 20 20 0 30 20 0 30 30 7.5 30 30 30 30 30 30 0 30 30 0 20 20 0 0 7.5 0 30 30 0 30 20 20 20 20 20 16 16 0 24 16 0 24 24 5 24 24 24 24 24 24 0 24 24 0 16 16 0 0 5 0 24 24 0 24 16 16 16 16 16 13 13 0 19.5 13 0 19.5 19.5 2.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 0 19.5 19.5 0 13 13 0 0 2.5 0 19.5 19.5 0 19.5 13 13 13 13 13 10 10 0 15 10 0 15 15 0 15 15 15 15 15 15 0 15 15 0 10 10 0 0 0 0 15 15 0 15 10 10 10 10 10 40 7 7 0 10.5 7 0 10.5 10.5 0 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 0 10.5 10.5 0 7 7 0 0 0 0 10.5 10.5 0 10.5 7 7 7 7 7 4 4 0 6 4 0 6 6 0 6 6 6 6 6 6 0 6 6 0 4 4 0 0 0 0 6 6 0 6 4 4 4 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
84133000 84158100 84158200 84158300 84212310 84212390 84213100 84821010 84821090 84822000 84823000 84824000 84825000 84828000 84829100 84829910 84829990 84831010 84831090 84832010 84832090 84833010 84833090 84834010 84834090 84835020 84835090 84836010 84836090 84839010 84839090 84841000 84842010 84842090 30 20 20 20 0 30 30 0 15 0 0 0 0 0 0 0 30 0 15 0 15 0 15 0 20 0 20 0 30 0 20 0 0 20 30 20 20 20 0 30 30 0 15 0 0 0 0 0 0 0 30 0 15 0 15 0 15 0 20 0 20 0 30 0 20 0 0 20 24 20 20 20 0 24 24 0 12 0 0 0 0 0 0 0 24 0 12 0 12 0 12 0 16 0 16 0 24 0 16 0 0 16 19.5 15 15 15 0 19.5 19.5 0 9.75 0 0 0 0 0 0 0 19.5 0 9.75 0 9.75 0 9.75 0 13 0 13 0 19.5 0 13 0 0 13 15 12 12 12 0 15 15 0 7.5 0 0 0 0 0 0 0 15 0 7.5 0 7.5 0 7.5 0 10 0 10 0 15 0 10 0 0 10 41 10.5 9 9 9 0 10.5 10.5 0 5.25 0 0 0 0 0 0 0 10.5 0 5.25 0 5.25 0 5.25 0 7 0 7 0 10.5 0 7 0 0 7 6 6 6 6 0 6 6 0 3 0 0 0 0 0 0 0 6 0 3 0 3 0 3 0 4 0 4 0 6 0 4 0 0 4 0 3 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
84849010 84849090 85071010 85071090 85072010 85072020 85072090 85073010 85073090 85074000 85078000 85079000 85111000 85112000 85113010 85113090 85114000 85115000 85118000 85119000 85121000 85122000 85123000 85124000 85129000 87060010 87060020 87060090 87071000 87079000 87081010 87081090 87082100 87082910 0 30 0 30 0 0 30 0 30 30 30 0 30 30 0 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 10 0 20 30 10 0 15 0 0 0 30 0 30 0 0 30 0 30 30 30 0 30 30 0 30 30 30 30 30 30 30 30 30 30 0 0 20 30 7.5 0 15 0 0 0 24 0 24 0 0 24 0 24 24 24 0 24 24 0 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 0 0 16 24 5 0 12 0 0 0 19.5 0 19.5 0 0 19.5 0 19.5 19.5 19.5 0 19.5 19.5 0 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 0 0 13 19.5 2.5 0 9.75 0 0 0 15 0 15 0 0 15 0 15 15 15 0 15 15 0 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 0 0 10 15 0 0 7.5 0 0 42 0 10.5 0 10.5 0 0 10.5 0 10.5 10.5 10.5 0 10.5 10.5 0 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 10.5 0 0 7 10.5 0 0 5.25 0 0 0 6 0 6 0 0 6 0 6 6 6 0 6 6 0 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 0 0 4 6 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
87082990 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87083010 0 0 0 0 0 0 0 87083090 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87084010 0 0 0 0 0 0 0 87084090 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87085010 0 0 0 0 0 0 0 87085090 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87087010 0 0 0 0 0 0 0 87087090 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87088010 0 0 0 0 0 0 0 87088090 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089100 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089200 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089300 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089410 0 0 0 0 0 0 0 87089490 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089500 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089910 0 0 0 0 0 0 0 87089921 0 0 0 0 0 0 0 87089929 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 87089940 0 0 0 0 0 0 0 87089990 15 15 12 9.75 7.5 5.25 3 91040000 30 30 24 19.5 15 10.5 6 94012000 30 30 30 22.5 18 13.5 9 Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, http://rtais.wto.org/UI/PublicShowRTAIDCard.aspx?rtaid=502&lang=1&redirect=1 *Tablo bilgi mahiyetinde verilmekte olup, ihracata başlanmadan ilgili mercilerden teyit alınmasında yarar görülmektedir.
43 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4.5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0