AFGANISTAN ULKE RAPORU

Edited by Foxit PDF Editor
Copyright (c) by Foxit Software Company, 2004 - 2007
For Evaluation Only.
AFGANISTAN ULKE RAPORU
BOGAZICI ISADAMLARI DERNEGI
devrilişinin 1. yıldönümünü kutladı. Bu geçici otorite, 14 Aralık 2003’den - 4 Ocak 2004’e
kadar Anayasal Loya Jirga ( büyük topluluk ) olarak toplantılar yaptı ve yeni bir anayasanın
kabulü ile sona erdi. Bu Anayasa 16 Ocak 2004 ’de imzalandı ve özellikle İslamiyetin
hafifletici rolü ve insan haklarının korunması hususlarının önemle üzerinde durdu.
Ülke bayrağı
1. Ülke profili
1.1. Genel profil
a▪ (Ülkenin) yeri
Kuzeyinde Türkmenistan ( 744 km ), Özbekistan ( 137 km) ve Tacikistan ( 1206 km )
batısında İran ( 936 km) , kuzeydoğusunda Çin ( 76 km) ile doğu ve güneyinde Pakistan (
2.430 km) yer almaktadır.
b▪ Yüzölçümü
toplam: 647,500 km 2
deniz: 0 km 2
kara: 647,500 km 2
c. Coğrafi koordinatları : 33’ 00’’ Kuzey, 65’ 00’’ Doğu
d▪ Sınır komşuları
Çin 76 km, İran 936 km, Pakistan 2,430 km, Tacikistan 1,206 km, Türkmenistan 744 km,
Özbekistan 137 km
e▪ Sahil uzunluğu : 0 km
f▪ İklim : Karasal iklim; kışlar soğuk, yazlar sıcak
g▪ Genel Topoğrafya ve Bitki Örtüsü : Genelde dağlık; kuzeyi ve güneybatısı
ovalık.
2
h. Başlıca Doğal Kaynakları :
Afganistan, zengin doğal kaynaklara sahip olmasına rağmen;
ülkede diğer Orta Doğu
ülkelerindeki kadar doğal kaynak rezervleri mevcut değildir.
Ülkede ancak kendi iç ihtiyacını karşılayacak kadar
petrol ve doğalgaz rezervleri, ayrıca
enerji ve sulama ihtiyacını karşılayacak çok zengin hidroelektrik potansiyeli bulunmaktadır.
Kömür, bakır, krom, talk, bariton, sülfür, kurşun, çinko, demir cevheri, tuz, değerli ve yarı
değerli taşlar diğer doğal kaynaklarıdır.
i▪ Toplam Tarım Alanları : Tarıma uygun: 12%
Kalıcı ekinler: 0%
diğer: 88% (1998 tahmini)
j▪ Sulamalı Tarım Alanları : 23.860 km.
l. : Yer Hareketleri : Hindu Kush Dağlarında şiddetli depremler; sel; kuraklık
1.2. Halk
a▪ Nüfus : 28,3 milyon ( 2003 )
b. Nüfus artış hızı : yüzde 3,38
c. Okuma Yazma Oranı : yüzde 36
d. Etnik gruplar :
Paştun 44%, Tacik 25%, Hazar 10%, Özbek 8%, azınlık etnik gruplar (Aimaklar, Türkmen,
Baloch, ve diğerleri) 13%
e▪ Dinler : Sünni Müslüman 84%, Şii Müslüman 15%, diğer 1%
f▪ Diller : %50 Dari Farsçası, %35 Peştu, , %11 Özbek Türkçesi
1.3. Yönetim
a▪ Ülkenin resmi adı : Afganistan İslam Devleti
b▪ Yönetim şekli : Afganistan İslam Cumhuriyeti
3
Bonn Anlaşması çerçevesinde oluşturulan Anayasal Loya Jirga (Büyük Konsey) tarafından 18
ayda bir yenilenen 30 üyeli Geçici Afgan Hükümeti
c▪ Başkenti : Kabil
d▪ Diğer Şehirler : Kandahar, Herat, Mezar-ı Şerif, Celalabad , Kunduz.
e▪ Anayasa : Afganistan'ın yeni Anayasası geleneksel yüksek şura Loya Jirga'da
üç hafta süren yoğun tartışmaların ardından oylanarak kabul edildi. Yeni Anayasa ile
Afganistan, güçlü bir başkanlık sistemine sahip bir İslam Cumhuriyeti olmuştur.
f▪ Devlet başkanı : Temmuz 2004’de yapılan seçimlerde Hamid Karzai, geçici
hükümet başkanlığına getirilmiştir.
g. Muhalefet : Afganistan’da İktidar ve muhalefet ilişkileri eyaletlerden
oluşmaktadır. Eski mücahit gruplardan her biri kendi bölgesinde egemendir. Bunların bir
kısmının merkezi yönetim ile bağlantısı vardır. Ülkenin şu andaki zafiyeti bütün devlet
kurumları ile yönetime hakim olamamasıdır. Bu nedenle merkezi yönetim güçlendirilerek
egemen kılmaya çalışılmaktadır.
2004 seçimlerine kadar olan hükümet geçici idi. Halen merkezi idareye hakim bağımsız bir
hükümetin kurulmuş olduğunu söylemek güçtür. Bu çerçevede Hamid Karzai’yiye karşı
olarak merkezi hükümete uyanları ve uymayanları muhalefet gibi düşünmek mümkündür.
1.4. Ekonomi
a. Temel Ekonomik Göstergeler
Yıl
GSYİH
Kişi Başına
Büyüme
Enflasyon
İhracat
İthalat
(Milyon $)
Gelir ($)
Oranı (%)
Oranı (%)
(Milyon $)
(Milyar $)
1999
n/a*
n/a
n/a
n/a
166
1.012
2000
n/a
n/a
n/a
n/a
137
1.176
2001
n/a
n/a
n/a
n/a
68
1.696
2002
4.048
145,8
28,6
19,3
100
2.322
4
ı (%)
Kişi Başına Gelir
(USD)
GSYİH (Milyar $)
5,00
Büyüme Oranı (%)
200
40
150
30
2,00
100
20
1,00
50
10
4,00
3,00
0,00
0
0
1999
2000
2001
2002
1999
2001
1999
2002
2002 Yılı GSYİH'nın Sektörel
Dağılımı (%)
Dış Ticaret (Milyon USD)
2500
2000
1500
1000
500
0
2000
Tarım
2000
2001
2002
Enflasyon (%)
20
18
16
Sanayi
100
75
52
50
25
1999
2000
İhracat
2001
2002
İthalat
0
14
12
Hizmetle
r
10
8
6
26
22
4
2
0
1999
2000
2001
2002
2002
b. İş gücü : Afganlar çalışkan insanlardır. Ancak kalifiye iş gücü miktarı çok azdır.İşsizlik
oranı yüksektir. Düz işçi olarak nitelendirilen; kalifiye olmayan, eğitimsiz iş gücü miktarı çok
fazladır.
c. Sanayileşme alanları :
Afganistan’da geçmişte çimento, termik santraller gibi ciddi fabrika ve sanayi alanları vardı.
Ancak şu anda eskiden kalan bir sanayileri mevcut değildir. İç savaş döneminde hemen
hemen tüm sanayi alanlarının hepsi harabeye dönmüştür. Kalanlar ise üretim yapılamaz
durumdadır. Savaş sonrasında tekrar sanayi alanları inşa edilmeye başlanmıştır.
d. Dış ticaret göstergeleri
Ülkede yiyecek içecek dahil bir çok şey ithal edilmektedir. Komşu ülkeler ile ithalat çok
önemlidir. Piyasada görülen malların büyük bir bölümü Pakistan, Çin ve İran’dan
5
gelmektedir. Kalitesiz ve ucuz mallar rahatlıkla alınıp satılabildiği için bu ülkelerin malları
yoğun olarak ithal edilmektedir.
e. Ana ithal ürünleri : Gıda ve petrol ürünleri, tüketim maddeleri, makine ve ekipmanlar
f. İthalat ortağı ülkeler : Pakistan (yüzde 19), Japonya ( yüzde 16), Kenya ( yüzde 9), Güney
Kore ( yüzde 7), Türkmenistan ( yüzde ) ve Hindistan ( yüzde 6)
g. Ana ihraç ürünleri : Haşhaş, meyve, fındık, el halısı, yün, pamuk, yün, deri, kıymetli ve
yarı kıymetli taşlar.
h. İhracat ortağı ülkeler :Pakistan ( yüzde 32), Hindistan( yüzde 8) , Belçika ( yüzde 7),
Almanya ( yüzde 5), Rusya ( yüzde 5 ), BAE ( yüzde 4)
Afganistan’ın Direk Ticaret Yaptığı Ülkeler Sıralaması
Milyon Dolar
İthalat
1997
1998
1999
2000
2001
2002
Toplam
604.3
462.5
490.3
635.5
599.8
880.1
Japonya
96,7
67.1
72.7
56.9
49.7
84.9
Almanya
17.2
15.7
13.6
16.1
15.9
48.5
Kenya
38.3
38.8
41.0
47.2
52.1
56.5
Çin
35.7
26.8
18.3
21.9
19.0
20.3
Hindistan
25.4
16.4
30.9
30.5
33.7
36.5
İran
14.5
3.8
11.8
39.7
36.5
-
Kore
46.2
43.6
33.0
92.5
104.5
113.4
Pakistan
20.7
41.5
89.8
135.4
157.0
206.7
Kazakistan
9.5
8.4
12.5
64.4
19.9
21.6
Rusya
20.6
14.9
14.6
12.3
8.5
26.0
Türkmenistan
23.0
22.4
45.0
41.8
46.1
50.1
Amerika
12.5
7.6
19.8
12.2
6.6
87.9
Fransa
20.0
14.0
7.0
6.2
5.2
10.2
Hollanda
4.5
2.9
4.3
4.2
3.9
19.8
Diğer Ülkeler
12.4
16.8
14.1
-13.2
-8.5
44.5
6
İhracat
Toplam
114.4
150.3
122.0
145.8
94.3
96.9
Amerika
10.2
16.0
8.4
2.6
0.6
4.3
Finlandiya
4.4
5.3
5.4
8.8
6.3
6.3
Almanya
9.4
6.8
5.7
5.1
6.6
5.5
Hindistan
3.1
21.6
20.8
22.9
25.2
27.4
İran
3.3
0.1
0.4
1.1
0.7
-
Pakistan
29.8
25.4
36.0
36.0
23.7
22.7
Rusya
7.5
6.5
5.8
4.9
2.5
3.5
Birleşik Arap
2.7
3.6
3.6
4.5
4.8
4.6
4.9
6.8
4.7
4.0
5.4
5.2
Emirlikleri
Diğer Ülkeler
Kaynak :İMF
i. Dış Ticaretindeki Başlıca Ülkeler (2002)
ABD
4%
İthalat
İhracat
Diğer
22%
Hindistan
28%
BAE
5%
Almanya
6%
Diğer
36%
Japonya
43%
Hindistan
2%
Finlandiya
9%
Pakistan
26%
Kenya
Turk 3% G. Kore Pakistan
5%
menistan
9%
2%
j.Dış Ticaretindeki Başlıca Maddeler (2002)
7
Tıbbi bitki
3%
Yaş meyve
6%
Hayvan
derileri
1%
İhracat
Diğer
3%
Gıda
9%
Halılar
47%
Kurutulmuş
meyve
40%
Kimya
sallar
8%
Giyim
eşyası
15%
İthalat
Diğer
4%
Makine ve
ekipmanı
37%
Barınma
ihtiyaçları ve
ilaç
27%
k. Dış borç : Dış borçtan ziyade ülkede hibeler yoğunluktadır. Özelikle ABD’den ve donör
ülkelerden gelen yardımlar ile ülkedeki finansman darboğazı aşılmaya çalışılmaktadır.
l. Para birimi ve değeri : Para birimi AFG’dir. AFG her yerde geçerli bir para birimi
olmuştur.
2003 yılında 1 dolar : 50 Afgani idi.
Doların değer kaybetmesiyle birlikte 1 dolar :46 Afgani olmuştur.
1.5. Ulaştırma
Özellikle savaşlardan sonra ulaştırma Afganistan’ın en temel sorunu olmuştur.. Ülkenin
denize çıkışı olmadığı gibi demiryolu sistemi de yoktur. Sovyet işgali öncesinde ABD ve
Sovyetler Birliği tarafından Afganistan’da sağlanan dış yardımların önemli bir bölümü yol
inşasında ve rehabilitasyon çalışmalarında kullanılmıştır. Ülkedeki başlıca ulaşım alanları şu
şekildedir :
a. Karayolları : Savaştan sonra yolların yüzde 60’ı tahrip olmuştur. Ancak Aganistan’ın
yeniden yapılandırılması ile ana yol projelerinin
büyük bir bölümü
tamamlanmıştır.
Karayolları ağı iç savaşlardan sonra yeniden inşa edilmiştir.
Kabil Kandahar arasında yapılan yol çalışması tamamen asfaltlanarak tamamlanmıştır. Kuzey
ve güneyden geçen, ülkeyi İran ve Pakistan’ a bağlayan yolların yapılmasına çalışılmaktadır.
Karayolları,
veya; Ana ve tali yollarla köyleri bağlayan bağlantı yolları, Karayolları
tarafından ciddi bir program içerisinde ihale edilmektedir. Türk firmaları da bu ihalelerde
önemli ölçüde yer almış durumdadır.
8
b.Su yolları : Su yolu olmaması nedeniyle, ülkenin acil öncelikli ihtiyaçları arasında yer
almaktadır. Ancak henüz proje aşamasında bir su yolu bulunmamaktadır.
c. Boru hatları : Sadece kuzey bölgesinde Mezarı Şerif’ e giren bir boru hattı bulunmaktadır.
d. Limanlar : Kuzeyde sınırı oluşturan Amu Derya üzerinde mavna ile ulaşım yapılmaktadır.
Afganistan’daki diğer nehirler dar ve akış hızı yüksek nehirler olduklarından deniz
taşımacılığına uygun değillerdir ve daha çok suda yüzdürme suretiyle kereste taşımacılığında
kullanılmaktadır. Amu Derya nehri üzerinde Keleft, Kheyrebad ve Shir Khan limanları yer
almaktadır.
e▪ Havaalanları : Afganistan’da dört havaalanı vardır. Ancak halen sadece Kabil havaalanı,
kontrollü olarak uluslararası yolcu ve yük trafiğine açıktır. Uluslararası bağlantıların yapıldığı
tek yer Kabildir. Herat, Kandahar, Mezar-ı Şerif ve Celalaabat’da da havaalanları
bulunmaktadır. Ancak bu havaalanları uluslararası standartta değildir. Kabil havaalanının
rehabilitasyon işini 2005 yılı itibariyle Aydeniz İnşaatın da içinde bulunduğu Türk firmaları
yapmaktadır
2. GENEL EKONOMİK VE ETNİK YAPI
2.1.Etnik Yapı
Afganistan’ın nüfus yapısı pek çok grubu içerisinde barındırmaktadır. Ülkenin daha önce de
geçmişten gelen parçalı bir etnik yapısı vardır. Bunların her birinin farklı birtakım ağırlıkları
bulunmakta ve iç politikaya farklı yaklaşımları olmamaktadır.
Nüfusun yarısından çoğunu oluşturan Paştunlar ülkedeki en etkin gruptur. Yaşam alanları
Hindu Kush’un güneyine kadar uzanır ve ülkenin her yerine yayılmış durumdadırlar.
Peştunlar ayrıca Pathans olarak isimlendirilen Pakistan’ın kuzeybatısında da yaşarlar.
9
Ülkede Peştun faktörü göz ardı edilemez. Bu etnik grup, ülkeye birçok fayda getirdiği gibi
zarar da getirmiştir. Bunun en güzel örneği, 1996-2001 yılları arasında yaşanan Taliban
Hükümetidir. Taliban, ülkede çok ciddi bir İslamî rejim kurmuştur. Şöyle ki; ülkede ortaçağ
zihniyetinde, her türlü insanî haktan mahrum büyük bir dikta rejimi yaşanmıştır. Kadınlar çok
büyük baskı görmüşlerdir. Önce kadınlar tesettürle kapatılmış, şapka dağıtılmış, purka tabir
ettiğimiz çarşafların kullanılması zorunlu hale getirilmiştir. Peştunların çoğu çiftçilik ile
uğraşmaktadır.
İkinci büyük etnik grup ise Taciklerdir. Kabilin güneyinde ve Badakhshan da yaşarlar.
Çiftçilik ve ticaret geçim kaynaklarıdır.
Hazarlar ülkenin merkezinde
yaşarlar. Çoğunun geçim kaynağı çiftçiliktir. Özellikle
Hazarların büyük bir çoğunluğunun Şii olması sebebiyle halk sosyal hayat içerisinde çok
büyük baskı görmüşler ve ezilmişlerdir.
2.2.Ekonomik Yapı
Yıllar itibariyle Afganistan’ın ekonomik durumuna ilişkin güvenilir istatistiksel bilgi temin
etmek zor olmaktadır. Bu durum, 1979 yılındaki SSCB işgali ve bunu takip eden iç savaş
nedeniyle daha da güçleşmiştir.
Afganistan dünyanın en fakir ülkelerinden biri olup, denize çıkışı bulunmamaktadır. BM
Kalkınma Programı (UNDP) İnsani Gelişme Raporu’nda 173 ülke arasında 171. sırada yer
almaktadır. İşgücü ve sermaye kaybı nedeniyle son 20 yıldır Afganistan’ın GSMH’sı büyük
düşüş göstermiştir.
Afganistan ekonomisi; topraklarının sadece % 15’i ekilebilir olmasına rağmen, ağırlıklı olarak
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Tarımsal üretim son derece ilkel koşullarda yapılmakta
ve iklim koşullarından büyük ölçüde etkilenmektedir. 1979 yılından itibaren SSCB’ye karşı
sürdürülen savaş ve bunu takip eden iç savaş Pakistan ve İran’a mülteci akımına yol açmıştır.
Bu durum, tarımsal üretimi de olumsuz yönde etkilemiştir. Mevcut koşullarda Afganistan’ın
gıda üretimi, nüfusunu beslemek için gereken oranın yaklaşık % 15 altındadır.
10
SSCB’nin
geri çekilmesinin ardından, afyon üretimi birçok Afgan vatandaşı için gelir
kaynağı haline gelmiştir. Afganistan, 2000 yılında dünyadaki en büyük ham afyon üreticisi
olmuştur. Ancak, Taliban yönetiminin 2001 yılı içerisinde afyon üretimine koyduğu yasak bu
sektörü de önemli ölçüde olumsuz etkilemiştir.
Afganistan’ın doğal kaynakları; doğal gaz, petrol, kömür, bakır, krom, tuz, sülfür, kurşun,
çinko, demir ve kıymetli taşlardır. Ülkenin bakır madeni kaynaklarının Şili’den sonra
dünyadaki en büyük bakır yataklarını teşkil ettiği tahmin edilmektedir. Ancak, ülkenin dağlık
yapısı ve yetersiz ulaşım ağı bu kaynakların işletilmesini ticari bakımdan karlı kılmamaktadır.
Ülkenin en önemli doğal kaynağı ise, 1967 yılında keşfedilen doğal gazdır. 1980’li yıllarda
doğal gaz satışları yılda 300 milyon $’ı bulmuş ve ülkenin ihracat gelirlerinin % 56’sını
oluşturmuştur. Söz konusu ihracatın % 90’ı SSCB’ye gerçekleştirilmiştir. SSCB’nin geri
çekildiği 1989 yılından bu yana, doğal gaz üretimi de sekteye uğramıştır. Afganistan’ın
yeniden
yapılandırılması
sürecinin
sona
ermesinin
ardından,
ülkenin
doğal
gaz
kaynaklarından yılda 330 milyon $ gelir elde edebileceği tahmin edilmektedir.
1960’lı yıllarda ABD ve SSCB’nin finansmanı ile yapılan yaklaşık 21 bin km uzunluğundaki
karayolları ağının neredeyse tamamı son 20 yıllık dönemde tahrip olmuştur. Savaş sonrası
yeni dönemde ülkede 30 bin km uzunluğunda karayolu inşa edilmesi gerekeceği tahmin
edilmektedir.
Afganistan’ın % 75’lik bir bölümünün halen temiz su gereksinimi bulunmaktadır. Ayrıca,
Afganistan’daki bir diğer önemli sorunu, ülkedeki yaklaşık 10 milyon mayının temizlenmesi
teşkil etmektedir.
ABD Başkanı George W. Bush, 3 Mayıs 2002 tarihi itibariyle bir kararname yayımlayarak,
Afganistan’a 1986’den beri uyguladıkları kısmi ticaret engellerini iptal ettiklerini ve ABD ile
Afganistan arasındaki ticaretin normalleştirileceğini ilan etmiştir. Ayrıca, 10 Ocak 2003 tarihi
itibariyle Afganistan, ABD Genel Tercihli Tarifeler Sistemine dahil edilmiştir. Buna göre,
Afganistan, yaklaşık 5.700 kalem malı gümrük tarifelerine tabi olmadan ABD’ye ihraç
edebilecektir. Aynı şekilde, Japonya, AB ve Çek Cumhuriyeti de Afganistan’ı Genel Tercihli
Tarifeler Sistemine dahil etmiştir.
11
Öte yandan, İran ile Afganistan Geçici Yönetimi arasında, Ticari ve Ekonomik İşbirliği,
Yasadışı Haşhaş Yetiştiriciliği ve Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Konusunda
İşbirliği, Tarım Alanında İşbirliği, İran Tarım Bakanlığı ile Afganistan Kırsal Kalkınma
Bakanlığı Arasında Kültür, Bilim ve Eğitim Alanlarında İşbirliği ve Telekomünikasyon
Alanında İşbirliği olmak üzere 5 adet Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.
Ayrıca, 2 Ocak 2003 tarihi itibariyle, Afganistan’da yeni para birimine geçilmiştir.
Öte yandan, 7 Mart 2003 tarihinde Afganistan ile Hindistan arasında Tercihli Ticaret
Anlaşması imzalanmıştır.
3. Ülkenin hukuki, mali ve ticari altyapısı
Ülkenin hukuki alt yapısı yeni yeni oluşmaya başladığından, bu hususları tarif etmek tam
olarak mümkün değildir
3.1. Mali altyapı
3.1.1. Vergi türleri, bunların miktar ve dönemleri
Mali mevzuatta istikrarsızlık bulunmaktadır. Sıklıkla mevzuat değişmektedir. Vergi oranları
düşük olmakla birlikte önümüzdeki dönemlerde ülkenin kendi kaynakları yetersiz olduğu için
yeni vergi kalemlerin getirileceği ve oranlarda artış olacağı tahmin edilmektedir.
Bu amaçla öncelikle gümrük vergileri belirli oranda artırılmıştır. Ayrıca çok yüksek oranda
olmasa da. gelir vergisinde de artış beklenmektedir.
3.1.2.Gümrük Vergisi
Afganistan’da cüzi bir gümrük vergisi uygulanmaktadır. Belirlenen oran yüzde 5 civarındadır.
Ancak gümrük mevzuatından kaynaklanan problemler ve de
gayri resmi harcamalar
bulunmaktadır. Özellikle Herat’ta aracı kuruluşları kullanmakta yarar bulunmaktadır.
12
3.1.3. Kambiyo sistemi
Afganistan’da resmi olarak tespit edilmiş bir kur mevcut olmasına rağmen, piyasada ve
alışveriş esnasında uygulanan kur her zaman serbest piyasada geçerlidir.
3.2. Bankacılık
Bankacılık alanında son yıllarda
önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Ancak bankalar çok
yüksek komisyon oranlarıyla çalışmaktalar. 16 Eylül 2003 tarihinde yürürlüğe giren kanun ile
yabancı bankaların Afganistan’da şube açmalarına izin verilmiştir. Kanunun yürürlüğe
girmesiyle; Ingiltere’den Standard Chartered Bank, Pakistan Milli Bankası ve Aga Han Vakfı
tarafından desteklenen bir mikro-finans bankası Afganistan’da faaliyet göstermek üzere
gerekli lisansları almışlardır. 1992 yılında komünist yönetimin devrilmesinden beri bir
bankacılık sistemine sahip olmayan ülkede, yapılan bankacılık reformuyla yıllardır savaşlar
nedeniyle yurt dışında bulunan Afgan sermayesinin tekrar ülkeye çekilmesi planlanmaktadır.
Özellikle Dubai ve Moskova’daki Afgan iş adamlarının toplam 5 milyar doları bulan
sermayeyi tekrar Afganistan’a getirmek için modern anlamda bir bankacılık sisteminin
oluşturulmasını bekledikleri ifade edilmektedir.
Yine 16 Eylül 2003 tarihinde yürürlüğe giren bir kanunla Afganistan Merkez Bankası özerk
bir statüye kavuşturulmuştur. Halen faaliyet göstermekte olan devlete ait 6 ticari bankanın
özelleştirilmesi gündemdeyse de söz konusu bankalar için gelen talep yeterli değildir
3.3. Teminat Mektubu
Geçmişte teminat mektubu edinmede ciddî sıkıntılar yaşanmıştır. Örneğin güneydeki işlerin
tümünde Amerikan bankalarından alınabilecek teminat mektupları kabul görmüştür. Şimdi
ise Türk bankaları da tanınmaya başlanmıştır. Oyakbank’ın girişimleri ile banka tarafından
direk olarak verilen Teminat Mektupları kabul görmüştür. Komisyon oranları genel olarak
düşmüş olmakla birlikte, Amerikan bankası aracılığı ile verilen teminat mektuplarında
komisyon oranları çok yüksek tutarlara ulaşabilmektedir.
3.3. Yıllık Yabancı Sermaye Yatırımları
13
Ülkenin yüz ölçümü ve nüfusuyla orantılı olarak kayda değer, doğrudan yabancı sermaye
girişi yoktur.
4.
Türkiye ile ilişkiler
Ana hatlarıyla Türkiye ile ilişkiler sıcaktır. Afganistan’la olan olumlu siyasi ilişkilerimiz
Osmanlı Dönemine dayanmaktadır. Atatürk döneminde de yine siyasi diyaloglar
geliştirilmiştir. İki ülke arasındaki din birliği ve doğu kültüründen kaynaklanan yakınlık
nedeniyle halk arasında
gücünün
samimi bir ilişki vardır. Ayrıca ülkedeki uluslararası korunma
yönetilmesinde Türklerin etkin ve üst düzeyde bir rol üstlenmesi de ilişkileri
geliştirmiştir.
4.1. Türkiye ile ikili anlaşmalar
Ülkedeki politik istikrarsızlıktan dolayı önemli sayıda ikili bir anlaşma yapabilecek kurumsal
bir ortam bulunmamaktadır. Ama buna rağmen ülkede Türk müteahhitlerinin iş üstlenmesini
engelleyecek bir bürokrasi mevcut değildir.
Yasal Altyapı
Anlaşma Adı
İmza Tarihi
RG Tarih ve No
18.05.1969
-
Ticaret Anlaşması1
05.11.1975
08.02.1976/15493
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması2
11.01.1976
18.05.1976/15591
Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması
10.06.2004
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
10.06.2004
Eşya ve Yolcuların Ülkeleri Üzerinden Transit
Nakliyatına ve İki Ülke Arasındaki Nakliyata Mütedair
Anlaşma
Anlaşması
4.2. Türkiye ile dış ticaret
1
2
10 Haziran 2004 tarihli “Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması”nın imzalanması ile yürürlükten kalkmıştır.
10 Haziran 2004 tarihli “Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması”nın imzalanması ile yürürlükten kalkmıştır.
14
Türkiye ile Afganistan arasındaki ticaret hacmi yıllar itibariyle dalgalı bir seyir izlemiştir.
1993 yılında 26 milyon Dolar ile en yüksek değerine ulaşan iki ülke arasındaki ticaret hacmi,
1999 yılında 1.3 milyon dolara gerilemiş bilahare 2000 yılında 8.6 milyon Dolar olarak tespit
edilmiştir. 2002 yılında bir önceki yıla göre %187.5 oranında artan ikili ticaret hacmi 21.3
milyon Dolar olmuştur. 2003 yılında ise ticaret hacmi, bir önceki yıla göre %84 oranında
artarak 39.2 milyon Dolar olarak kaydedilmiştir. Ticaret hacmi, 2004 yılının ilk onbir ayında
artış göstermeye devam etmiş ve 66.3 milyon Dolar’ı bulmuştur.
İki ülke arasındaki ticaret dengesi, 1999 yılı hariç, ülkemiz lehine sonuçlanmıştır. Denge;
2002 yılında 19.2 milyon Dolar ile, 2003 yılında 33.8 milyon Dolar ve 2004 yılının ilk onbir
ayında 53.9 milyon Dolar ile yine ülkemiz lehine bakiye vermiştir.
Afganistan’ın ülkemize yönelik ihracatı 1989-2001 dönemi içerisinde 1 milyon Doların
altında seyretmiştir. 2002 yılında yaklaşık 1.1 milyon Dolar‘a yükselmiş, 2003 yılında ise, iki
kat yükselerek 2.7 milyon Dolar olarak kaydedilmiş, 2004 yılının ilk onbir ayında yine üç kat
yükselerek 6.2 milyon Dolar’a ulaşmıştır.
4.3.Dış ticaret hacmi
Afganistan ile son 15 yıllık başlıca dış ticaret dengemize ait veriler aşağıdaki tabloda ifade
edilmektedir.
4.3.1. İki Ticaret Verileri
YILLAR
İHRACATIMIZ
İTHALATIMIZ
HACİM
DENGE
1989
2.668
48
2.716
2.620
1990
1.432
909
2.341
523
1991
803
440
1.243
363
1992
785
204
989
581
1993
25.811
246
26.057
25.565
1994
1.548
384
1.932
1.164
1995
496
65
561
431
1996
2.114
224
2.338
1.890
1997
6.265
691
6.956
5.574
1998
21.886
521
22.407
21.365
1999
667
698
1.365
-31
15
2000
8.053
497
8.550
7.556
2001
6.983
420
7.403
6.563
2002
20.232
1.053
21.285
19.179
2003
36.489
2.684
39.173
33.805
2003/1
1.141
81
1.222
1.060
2004/11
60.189
6.208
66.397
53.981
İ k ili D ış T ic a r e t ( 1 .0 0 0 .0 0 0 U S
İh ra c a t
D )
İ t h a la t
4 0 ,0
3 0 ,0
2 0 ,0
1 0 ,0
0 ,0
1 9 9 8
1 9 9 9
2 0 0 0
2 0 0 1
2 0 0 2
D ış T ic a r e t im
A i h fr ga caa nt ı mi sı zt aİ ç ni n 'd ıenk
0
0
0
0
0
,
,
,
,
,
2
1
1
0
0
0
5
0
5
0
iz
2 0 0 3
İ ç in d e
i ( % )
i P
Y a ey ır
İ ç in d e k i P a y ı
it h a la t ı m
ız
1 9 9 9
2 0 0 0
0
0
0
0
0
1 9 9 8
2 0 0 1
2 0 0 2
2 0 0 3
Afganistan'ın Dış Ticaretinde Ülkemizin Y eri (% )
Afganistan'ın ithalatı içinde payım ız
Afganistan'ın ihracatı içinde payım ız
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
1999
2000
2001
2002
4.3.2. Başlıca ticaret ürünleri
16
4.3.2.1. İhracat (GTİP 6’lı kod)
Afganistan’a ihraç ettiğimiz başlıca ürünler: tütün, sabun, demir-çelikten inşaat ve aksamı,
pancar şekeri, toprak, taş, metal cevheri, ekmek, pasta, kek, bisküvi, özel amaçlı motorlu
taşıtlar.
GTİP
Madde adı
No
2001
2002
2003
940600
Prefabrik yapılar
0
657.135
2.253.106
730890
Demir/çelikten diğer inşaat-aksamı
0
202.941
1.478.985
240220
Tütün içeren sigaralar
1.395.296
6.020.917
1.465.481
340119
Sıvanmış/kaplanmış kağıt vatka, keçe, dokunmamış
929.977
1.571.440
1.334.126
31.273
406.160
1.019.431
0
61.476
1.010.620
24.767
185.717
785.039
mensucat
340120
Diğer şekillerdeki sabunlar
870190
Diğer traktörler
180632
Kakao müstahzarları (kalıp/dilim/çubuk)dondurulmamış
300420
Diğer antibiyotikleri içerenler
0
0
657.066
847439
Taş, toprak, cevher için diğer karıştırma/yoğurma
0
14.403
631.139
makinaları
870540
Beton karıştırıcı ile mücehhez taşıtlar
0
311.839
513.340
847490
Toprak, taş, cevher vb. Ayıran, yıkayan vb.
0
0
509.668
Makinaların parçaları
940360
Diğer ahşap mobilyalar
0
97.988
473.277
870421
Dizel/yarı dizel motorlu taşıtlar (taşıma
0
18.000
441.543
kapasitesi<5ton)
850239
Diğer elektrojen grupları
0
0
411.286
730830
Demir/çelikten kapı, pencere vb. Çerçeveleri ile
0
1.226.203
190.647
4.581.128
827.400
324
pervazları ve kapı eşik.
170199
Kimyaca saf sakkoroz ve diğer şekerler
Diğer
20.411
8.630.099 23.313.855
17
Toplam
6.982.852 20.231.718 36.488.933
4.3.2.2. İthalat (GTİP 6’lı kod)
Afganistan’dan ithal ettiğimiz ürünler: Kabuklu meyveler, mısır, koyun ve kuzuların ham
derileri, düğümlü ve sarmalı halılar, pamuk, anason, rezene, kimyon tohumu ve ardıç
meyveleri.
GTİP No
Madde adı
120740
Susam tohumu
050400
Hayvan bağırsak, mesane ve midesi
2001
2002
2003
316.659
171.201
1.024.040
0
0
817.810
(taze/soğutulmuş/dondurulmuş vs.)
410210
Koyun ve kuzuların yünü alınmamış ham derileri
0
82.014
247.476
410310
Keçi ve oğlakların ham derileri
0
0
240.092
080232
Ceviz (kabuksuz)
31.996
507.654
190.386
100590
Mısır (diğerleri)
0
115.320
0
Diğer
71.202
176.933
164.298
Toplam
419.857
1.053.122
2.684.102
4.3.4. Ticaretimizin Sektörel Dağılımı
(2003)
T ü tü n ve
C a n lı h a y va n la r m a m ü lle ri
g ıd a m a d d e l e r i
4%
7%
S ıh h i t e s i s a t ,
a y d ın l a t m a
m a lz e m e le ri
8%
İh r a c a t
D iğ e r
13%
K im y a s a lla r
15%
M a k in e le r ve
u l a ş ım a r a ç l a r ı
37%
D iğ e r y a rı
m a m u lle r
16%
18
İth a la t
D iğ e r
9%
Y a ğ lı
t o h u m la r v e
m e y v e le r
38%
T a rım s a l
ham
m a d d e le r
53%
5.İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN DURUMU
11 Eylül 2001 tarihinde ABD’ye karşı yapılan terör eyleminden sonra ABD hükümeti Teröre
karşı mücadele çerçevesinde öncelikle ülkeye karşı bir operasyon düzenlemiştir. Bu süreci
takiben Afganistan’ın yeniden imarı çalışmalarına başlanmıştır. Bu çerçevede Afganistan’ın
yeniden yapılandırılması ve insani yardımlar için 2002 yılında Tokya Konferansında ülkeye
mali yardım yapılması kararı alınmıştır.
Afganistan’da uzun süre yaşanan savaşlar nedeniyle, bugün teknik alt yapısı olması gereken
düzeyde değildir. Rus işgalinden önce ülkeye önemli ölçüde yatırım yapılmamıştır
.Dolayısıyla yeterli düzeyde
altyapı bulunmamaktadır. Ruslar ülkeye girmeden önce
ulaşımlarını kolay sağlayabilmek için yol projeleri gerçekleştirmişler ancak daha sonra
ülkeyi işgale geçmişlerdir. Eski binaları, yolları, hatta merkezî ısıtma sistemleri dahi hepsi
Ruslar tarafından yapılmıştır. Ruslar ülkeden çekildikten sonra tüm yapılar tahrip edilmiştir.
Bu nedenle ülkede; yollardan sulama projelerine, konutlara, otellere ve sosyal tesislere kadar
her
türlü
projenin
gerçekleştirilmesi
gerekmektedir.
Özellikle
ulaşım,
enerji,
telekomünikasyon, sulama sistemleri, kanalizasyon gibi temel yapıların tamamıyla yeniden
imar edilmesi öncelikler arasındadır.
Ancak Afganistan Hükümeti, bütçe imkansızlıkları nedeniyle taahhüt sektöründe oldukça
sınırlı ihaleler açabilmektedir. Bu alandaki ihaleler Dünya Bankası (DB), Asya Kalkınma
Bankası (AKB) ve İslam Kalkınma Bankası (IKB), Uluslararası Yardım Kuruluşları, ABD ve
19
diğer donör ülkeler tarafından bizzat açılmakta ve takip edilmektedir. DB, AKB ve IKB
Tokyo Konferansı’nda ihdas edilen Afghanistan Reconstruction Trust Fund’da (ARTF)
mevcut paradan bilistifade imar çalışmalarına katkılarını sürdürmektedirler. Uluslararası
kuruluşlar tarafından açılan ihalelere ilgili tüm ülke firmaları iştirak etmekle birlikte, NGO’lar
ve ülkeler tarafından finanse edilen projelere ilişkin ihalelerde genelde ülke firmalarının tercih
edildiği bilinen bir gerçektir.
Bu çerçevede, Türk firmaları doğrudan ihaleler kazanmakla birlikte, ihale alan başka ülkelerin
firmalarına da taşeronluk hizmeti vermek suretiyle, Afganistan’ın imarına büyük ölçüde
katkıda bulunmaktadırlar.
Firmalarımızın Kabil’de dört yıldızlı bir otel inşaatı, Salang tüneli projesi, Kabil Uluslararası
Havaalanı’nın onarımı, Kabil’deki ABD Büyükelçiliği binası ve çeşitli yol yapımları gibi
büyük ihaleleri üstlenmişlerdir.
Halihazırda Afganistan’da, yaklaşık 60 firmamız faaliyet göstermektedir. Afganistan’da
çalışan Türk personelin sayısı 3000’i aşmaktadır.
5.1.Kamu ihaleleri
Henüz kamu ihale kanunu mevcut değildir. Ülkedeki yatırımlar Amerika ve Donör ülkeler
kanalıyla gerçekleştirilmektedir.
Ülkede dış yardımlar konusunda bazı sıkıntılar doğmaktadır. Yapılan konferanslarda; Dünya
Bankası,
Asya Kalkınma Bankası gibi kuruluşların taahhüt edilen bağışları, söz verilen
rakamlar gibi olmamaktadır. Çünkü,
Amerika dahil olmak üzere, birçok ülkenin
öngörmedikleri malî krizler dolayısıyla taahhüt edilen bağışlar kesilmekte ve rakamlar,
bazen yüzde 70-80’lere varan kesintilere uğramaktadır. Afgan Hükümeti de bu yüzden
birtakım projeleri istediği hızda ihale edememektedir.
Başta askeri ihaleler olmak üzere Amerikalıların açtıkları
bazı ihaleler bulunmaktadır.
Bunların bir kısmına yabancı firmalar girebilmektedir. Ancak genelde ihalelere sadece daha
önce Amerika hükümetince başka bir ihaleyle saptamış olan yaklaşık 8-10 tane Amerikan
firması girmektedir. Bazı ihalelere ise sadece Amerikan firmaları teklif verebilmektedir.
20
Yabancı firmalar ise ancak Amerikan firmalarına
alt işveren olmak suretiyle
iş
üstlenebilmektedir.
5.2. Projelerin finansman durumu
5.2.1. Uygulanan Finansman Şekilleri
Projeler, baskın olarak Afganistan’a yardım sözü vermiş, donör ülkelerin vereceği hibeler ve
bu hibelerin aktarılacağı
projeler çerçevesinde yürümektedir.
Aktif olarak parasını
Afganistan’a koyan ülkeler arasında Amerika, Japonya, Suudi Arabistan bulunmaktadır.
Ancak Japonya ve Suudi-Arabistan kısıtlı olarak etkilidirler.
Örneğin Kabil Kandahar
yolunun bir kısmını bu iki ülke yapmaktadır.
Genel olarak nakit akışı Amerika’dan sağlanmaktadır. Bunun dışında bazı projeler Dünya
Bankası ve Asya Kalkınma Bankası tarafından finanse edilmektedir.
Aşağıdaki tabloda
2004 Kasım ayı itibariyle donör ülkelerce yapılan katkılar gösterilmektedir.
Donor
Mart 2004’e kadar
20 Mart 2004
yapılmış ödemeler
sonrası yapılması
/US
beklenen
Toplam
ödemeler/US
Avusturalya
2,635
6.268
8.902
Bahreyn
0,504
0.000
0.504
Kanada
62.091
26.446
88.537
Danimarka
10.000
5.000
15.000
EC
68.556
58.960
127.516
Finlandiya
5.246
3.259
8.505
Almanya
21.511
15.941
37.452
Hindistan
0.400
0.000
0.400
İran
0.989
0.000
0.989
21
İrlanda
2.733
1.814
4.546
İtalya
17.000
6.436
23.436
Japon MoF
2.500
0.000
2.500
Japon MoFA
2.500
0.000
2.500
Kore
2.500
0.000
4.000
Kuveyt
10.000
5.000
15.000
Lüksenburk
1.020
0.000
1.020
Hollanda
74.818
45.052
119.870
Norveç MOFA
2.000
0.000
2.000
Norveç NORAD
34.448
23.483
57.931
Portekiz
0.457
0.725
1.182
Arabistan
15.000
10.000
25.000
İşveç
9.085
24.429
34.013
İsviçre
0.673
0.000
0.673
Türkiye
0.500
0.000
0.500
İngiltere
62.175
102.967
165.142
UNDP
2.411
0.000
2.411
Amerika
58.000
89.591
147.591
5.2.2. Hakediş ödeme biçim ve süresi
Dünya Bankası, İslam Bankası, Asya Kalkınma Bankası gibi kurumların Afganistan’a
sağlamış oldukları kredilerin ihaleleri, Afganistan Bayındırlık Bakanlığı tarafından
yapılmakla birlikte bu ihalelerin müşavirliğini Asya Kalkınma Bankası önceden
belirlemektedir. İhalenin tüm hazırlık, planlama ve ihale aşamalarını ve daha sonra da yapım
aşamasına da bu müşavir firmalar bakmaktadır.
Ödemeler aylık hak edişler halinde yapılmaktadır. Projenin durumuna göre 30 ila 60 gün
arasında hak ediş ödemeleri gerçekleşmektedir. Hak edişi yaptıktan sonra gerekli belgeleri
bütün detayları ile belirlenen şekilde dokümante etmek ciddi zaman almaktadır. Bu süreçte
hakedişi müşavir firmanın onaylamasının ardından, Afganistan Bayındırlık Bakanlığı, Maliye
Bakanlığı, ve Amerika'ya gitmekte daha sonra Dünya Bankası’nın onayının ardından ödeme
yapılmaktadır. Tüm bu uzun sürece
rağmen hak edişler
bir ay içerisinde temin
edilebilmektedir.
22
Finansmanı Amerikan hibeleriyle sağlanan işlerin büyük bir bölümü Amerikalılar tarafından
Unops aracılığıyla yapılmaktadır. Amerikan hibeleriyle yapılan projelerde
Bayındırlık
Bakanlığı ve Hükümetin herhangi bir onayı gerekmemektedir.
5.2.3. Kamunun sektöre ayırdığı yıllık bütçe :
Kamunun sektöre ayırdığı her hangi bir bütçe yoktur. Tamamen donör ülkelerin vermiş
olduğu paralar yine onların kontrolünde harcanmaktadır. Afgan hükümetinin çok fazla söz
hakkı yoktur. Ancak uzun vadede tamamen bağımsız bir ülke konumuna gelince kendi
paralarını idare noktasına gelebileceklerdir ve bağımsız bir yatırım programı olabilecektir.
5.2.4. İdareler ve yatırımcı kuruluşlar
İslam Kalkınma Bankası, Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası gibi kurumların dışında
özel bir takım kuruluşların ülkeye para yatırdığını söylemek mümkün değildir. Tüm projeler
bu kurumlar tarafından yapılmaktadır.
5.2.5. Yatırım yapılan projelerin ortalama keşif tutarı
Yollardaki bölümler 20 ila 40 milyon dolar arasında değişmektedir.
5.3.Rakipler
5.3.1. Yerel firmalar
Büyük ölçekli yerel firmalar ülkede faaliyet göstermemektedir. Ancak belirli işlerde mevcut
yerel firmalar canlandırılmaya çalışılmaktadır. Ülkede bir takım inşaat grupları oluşmuştur.
Ancak bunlar daha çok makine kiralayan , hafriyat yapan taşeron firmalar şeklindedirler. Bu
firmalar faaliyetlerinde henüz tam olarak yeterli deneyim kazanamamışlardır.
5.3.2. Yabancı firmalar
23
Pakistan, İran, Hint ve Çin firmaları ayrıca Avrupa ülkelerindeki firmalar rakip ülkeler
arasında yer almaktadır.
Bu ülkelerden, İranlılar bazı dezavantajlara sahip bulunmaktadır.
İran, Kuzey Kore gibi
ülkeler Amerika'nın ambargo listesinde olan ülkelerdir. Bu nedenle bu ülke
Amerikan kuruluşları siyasî sebeplerden ötürü
firmalarını
mümkün olduğunca ihalelere girmelerini
engellemeleri yönünde baskıda bulunmaktadırlar. Özellikle Amerikan finansmanlı ihalelere
bu ülkenin girmesini engelleyen kesin koşullar bulunmaktadır. Bu nedenle İranlılar genel
olarak ancak özel sektörde bir takım işler üstlenmektedirler. Örneğin kendi kaynaklarıyla
finanse edilen bir yol projesi bulunmaktadır. Bunun gibi kendi kaynaklarıyla yapmış oldukları
işler dışında yap-sat sektöründe faaliyet gösteren az sayıda İran firması bulunmaktadır.
Afganistan’da Rus firmaları da ciddi rakip olabilmekle birlikte Amerikan kuruluşları bu
ülkeye de ihaleleri kazanmaları konusunda çok sıcak bakmamaktadırlar. Bu nedenle şu ana
kadar fazla sayıda ihaleye girememişlerdir.
Sonuç itibariyle Türkiye’nin en ciddî rakipleri Çin ve Pakistan dır.
Çünkü Çin Firmaları ihalelerde aşırı düşük tenzilatlar ile girdiklerinden, fiyat açısından Türk
firmalarına göre üstünlerdir. Bu durumun başlıca iki nedeni bulunmaktadır :
Birincisi; ülkenin yüksek sayıdaki iş gücünden
dolayı personel ücretleri
çok düşük
seviyededir.
İkincisi; Çin firmaları, hükümet tarafından çeşitli sekillerde sübvanse edilerek, önemli destek
görmektedirler. Bu desteklerden bazıları şu şekilde sıralanabilir;
¾ Döviz kazandırıcı hizmetler ile vergi indirimi sağlamaktadırlar.
¾ Yurt dışında yapılan işçilik faaliyetleri
askerlik hizmetine
sayılmaktadır.
Böylece pek çok işçi cüzi ücretler karşılığında neredeyse hiç maaş almadan
Afganistan gibi ülkelerde askerlik yapmak amacıyla işçilik ya da mühendislik
hizmeti ifa etmektedirler.
¾ Yurt
dışı
işçilik
hizmetleri
mahkûmların,
hükümlülük
sürelerine
sayılmaktadır.
24
¾ Askerî
gemileri,
hiçbir
ücret
almadan
malzeme
sevkıyatlarında
kullanmaktadırlar.
Son olarak Çin Hükümeti’nin finansman sağlama konusunda çok aktif olması Çinli firmalara
maliyet hususunda ciddi avantajlar sağlamaktadır.
5.4. Ülkenin yatırım programı
Afganistan’ın yatırım programı ülkenin yeniden yapılandırılması çerçevesinde programlanan
projelerden oluşmaktadır. Ülke, projeleri finansal yardımlar içeren uluslararası toplumlardan
alınan yardımlar ile finanse etmektedir. Bu amaçla Kasım 2001 deki donörler toplantısında;
ilk olarak kısa ve orta vadede ekonomik ve sosyal alanda iyileşmeyi sağlamak, ve gerekli dışa
dönük ve sosyal yardım konusunda donör ülkeler ve uluslararası kuruluşlar Afganistan
hükümetine ne ölçüde değer biçileceği konusunda anlaşmaya vardı.
Alınan kararlar ile özellikle Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Amerika Kalkınma
Programı Afganistan’ın yeniden yapılandırılması için gerekli olan öncelikleri tespit ettiler. Bu
kapsamda bir yıl, iki buçuk yıl, beş ve on yıllık periyotlarda gerekli olan tutarlar tespit edildi.
Bu kurumlar Ocak
2002’de Afganistan’ın yeniden yapılandırılması konusunda yapılan
konferansta kendi bulgularını sunmuşlardır.Bu bulgulara göre insani yardımlar haricinde
Afganistan ekonomisinin desteklenmesinde dış yardımlarda 10 yıllık periyot için 14,6 milyar
dolara ihtiyaç bulunduğu tespit edilmiştir. Bu tutarın 1,8 milyar doları birinci yıl, 4,5 milyar
doları 2,5 yılı aşan süreç için öngörülmüştür.
Tüm bu bulgulara göre ülkenin yeniden yapılandırılmasında öncelikli alanlar ise şu şekilde
belirlenmiştir:
• İdari yapının güçlendirilmesi
• Özellikle kız çocukları için eğitim imkanlarının geliştirilmesi
• Karayolları, elektrik ve telekomünikasyon başta olmak üzere altyapının yeniden inşa
edilmesi
• Ekonominin yeniden yapılandırılması
• Uyuşturucu trafiği, kaçakçılık ve terörün önlenmesi.
25
Özetle ülkenin ulusal hükümet tarafından belirlenmiş bir yatırım programı yoktur.
Yabancılarla belirlenmiş ve ülkeyi kalkındırmak amacıyla oluşturulmuş bir yatırım programı
bulunmaktadır. Hükümetin ulusal destek programına katkıların yanı sıra dünya bankası yol,
konut, sulama, onarım, molozların yeniden kullanımı, okulların ve hastanelerin yeniden
yapılandırılması, şehir parklarının canlandırılması alanlarındaki kamu hizmetlerinde de destek
vermektedir. Benzer programlar ülkenin rehabilitasyonuna önemli katkıda bulunmasının yanı
sıra 250.000 kişiye ve ailesine de istihdam alanı yaratarak önemli bir gelir kaynağı
olmaktadır.
5.4.1 Yatırım yapılan baskın proje türleri
Ulaşım acil öncelikli projeler arasındadır. Özellikle ana yolların çoğunun rehabilitasyon
projesi tamamlanmıştır. Ancak halan tali yollar ve yeni yollar projeler arasındır.
Son
zamanlarda enerji yatırımları da yapılmaktadır. Öte yandan tarımda ve sanayide ciddi bir
yatırım yoktur.
5.4.2. Potansiyel projeler
Genellikle ulaşım ve enerji projeleridir. Özellikle ülkede önemli ölçüde enerji açığı vardır.
Hemen her evde jeneratör bulunmaktadır. Bu nedenle de enerji yatırımları da acil öncelikler
arasındadır. Ayrıca baraj ve sulama projeleri de halkın tarıma yönlendirmesi açısından
öncelikle gerçekleştirilmesi gereken projeler arasındadır.
5.5. İMALAT BİLGİLERİ
5.5.1. Sigorta koşulları (makina, teçhizat ve malzeme)
Sigortalar, Afganistan’da yapılmaktadır. Ancak sigorta bulmak güçtür . Özellikle terör riski,
makine vs. her türlü riski sigorta kapsamına almak mümkündür. Ancak sigorta maliyetleri
Türkiye’nin iki üç misli kadardır. Ancak yeterli güvenlik sağlanmışsa, maliyette daha düşük
olmakta ve sigorta yaptırabilmek kolaylaşmaktadır.
Amerikalılarla çalışırken sözleşme gereği belirli sigortaların yapılması gerekmektedir. Bazı
Türk sigorta şirketlerince de sigorta yaptırılabilmektedir.
26
5.5.2. Risk sigortası (politik ve ticari risk)
Risk sigortası Amerika’dan sağlanabilmektedir. Türkiye’den sağlanması mümkün değildir.
Ülkeden temin edilen projeler biraz daha pahalı olmaktadır.
5.6.
İşçi istihdam koşulları
5.6.1▪ Yerel işçi
Ülkeden kalifiye olmayan, düz işçi temin etmek kolaydır. Özellikle bu işçileri sıva, kalıp gibi
kaba inşaatlarda kullanmak mümkündür. İnşaat işçisi de temin edilmesi mümkün olmakla
birlikte ülkedeki taşeron firmalar kullanıldığı takdirde yapılan işlerde özellikle kalite ve süre
bakımından problemlerle karşılaşılabilmektedir.
Afgan işçiler öğrenmeye istekli ve çalışkan işçilerdir. Bu işçileri bir müddet sonra yetiştirip
yeterli noktaya getirip bir sonraki işte kullanmak mümkün olabilmektedir.
5.6.2. Türk işçi getirme
Türkiye’deki işçileri Afganistan’a götürmede her hangi bir engelle karşılaşılmamakta ve de
Afganistan elçiliği tarafından rahatlıkla vize temin edilebilmektedir. Ancak gerçekleştirilen
projelerde ne kadar çok Afgan işçi çalıştırılırsa, hem maliyet açısından hem de güvenlik
açısından avantaj yaratmakta ve de önemli teşvik sağlamaktadır. Özellikle makine operatörü
gibi alanlarda Afgan işçi çalıştırmak mümkündür.
İşçilerin ulaşımında da bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Haftada Salı ve Cuma olmak üzere
iki uçak seferi yapılmaktadır. Ayrıca Azerbaycan’dan da ulaşım sağlanması mümkündür.
Ancak personel götürmede bazı sıkıntılar ile karşılaşılabilmektedir. Yurt dışına giden işçinin
özellikle daha önce yurt dışı deneyimi yok ise, ailesiyle görüşememekten kaynaklanan
psikolojik etkilerden dolayı motivasyonu etkilenmektedir. Öte yandan yabancı bir ülkenin
sosyal koşullarına
ve çalışma standartlarına
uyum sağlamakta güçlük çekmekten
kaynaklanan problemlerle karşılaşması mümkündür.
27
5.6.3. Çalışma izni ve sağlık karnesi maliyetleri
Afganistan’da personel istihdamı için çalışma izni almaya gerek yoktur. Türk işçilerinin
sağlığını yerel koşullar
ile temin etmek gerekmektedir.
Acil veya olağan tedavilerde
müdahale gerektirecek durumlar için şantiyelerde oluşturulan revirlerde Türk hekimleri
istihdam edilmektedir. İlaç sevkiyatı da yine Türkiye’den yapılmaktadır. Acil ve ağır vakalar
dışında ülkedeki hastanelere gidebilme imkanı çok kısıtlıdır.
5.6.4. İşçi kampı, iaşe maliyetleri
Afganistan’da iaşe maliyetleri oldukça yüksektir. Mutlaka Türk müteahhitleri kendi bağımsız
kamplarını kurmak ve güvenlik problemlerini çözmek zorundadırlar.
5.6.5. Ülkede uygulanan personel maaşları
Uygulanan personel maaşları genel olarak Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetlerinde uygulanan
ücretler seviyesindedir. Ancak risk faktörü de göz önünde bulundurulduğu için biraz daha
yüksek olabilmektedir. Temel olarak genel firma prensiplerine bağlı olarak değişmektedir .
5.6.6. Sosyal güvenlik için ödenen sigorta maliyetleri
Sosyal güvenlik için ödenen sigorta maliyetleri Türkiye’de karşılanmaktadır. İşçiler yurt
dışında çalıştığı için emekli primleri de ödenmektedir. Bunlar dışındaki sağlık konuları ile
ilgili harcama kalemleri özel sigortalar aracılığı ile yaptırılmaktadır. Buradan giden işçilerin iş
ve işçi bulma kurumunda sözleşmelerinin yapılması şarttır.
5.6.7. Diğer işveren-işçi (çalışan) sorumlulukları neler?
İş veren ve işçi sorumlulukları diğer yurt dışında iş üstlenilen ülkelere göre farklılık arz
etmemektedir.
5.7. Enerji fiyatları
28
Enerji maliyetleri özellikle elektriğin jeneratörlerle üretilmesi gerektiğinden dolayı oldukça
yüksektir. Mozat fiyatları
ise Türkiye’den ucuz olmakla birlikte bir miktar daha artış
göstermiştir. Dolar fiyatı 0,35 cent civarında iken geçtiğimiz dönemlerde 0,56 cent olmuştur.
5.8.
Malzeme fiyatları ve temin koşulları (akred. vs.)
5.8.1. Yerli pazardan malzeme temini
Ülkeden genel olarak malzeme ve ekipman temin etmek mümkün değildir. Mevcutlar da
çok pahalıdır. Çoğu malzeme yüzde 80-90 seviyde ithal edilmektedir.
Kazma kürek dahil Pakistan’dan gelmektedir. Pazara çıkıp, spot piyasada toptan malzeme
temin etmek mümkündür. Ancak bunun dışında birçok şey sipariş verilmektedir. Verilen
siparişlerin getirilebilmesi on günlük bir süreci kapsamaktadır.
Spot piyasadan temin edilebilecek malzemeler arasında çimento, agrega, demir, hırdavat
malzemeleri ve bazı küçük çaplı makine, ekipman bulunmaktadır. Ülkeden temin edilebilecek
Çimentonun torba parekende satışı 80 dolar, Demirin tonu 800 dolar civarındadır. Kaliteli
agregaya ülkeden ulaşmak mümkün değildir. Türkiye’den giden firmalar kaliteli agregayı
kendi imkanları ile temin etmek zorundadırlar
Bir takım kiralık makine temin etme imkanı başladıysa da bu makineler hiçbir zaman
Türkiye’dekilerle mukayese edilemez. çünkü söz konusu makineler çok kötü ve eski
modellerdir. Tüm bunlar da bu ülkede iş yapan müteahhitler için büyük sıkıntı yaratmaktadır.
Kısacası piyasadan iyi malzeme temini mümkün değildir. Gerekli olan malzeme ve teçhizatı
Türkiye’den temin etme yoluna gidilmelidir.
5.8.2. Türkiye’den malzeme ithali
Malzemeler Türkiye’den ithal edilmek durumundadır. İthalat proje bazında yapılmaktadır.
Gümrükler düzgün işlemektedir. Giden malzemelerin gümrükten çekilmesi mümkündür. Türk
müteahhitlerince
gerçekleştirilen
işlerde
kullanılan
yapı
malzemeleri
Türkiye’den
götürülmektedir.
29
5.8.3.Ülkelerden malzeme ithali
Türkiye’nin dışındaki ülkelerden malzeme temini her projede olmaktadır. Ancak bu
durumdaki en büyük sorun nakliye sürecidir. Türkiye’den yola çıkan malzemeler İran
üzerinden Kabile 20-22 gün içerisinde ulaştırılabilmektedir. Türk tırları Kabile kadar
gidememektedirler. Öncelikle Herat’a gidilmekte ve gümrük işlemleri orada yapılmaktadır.
Bu ise 3-5 günlük süre kaybına neden olmaktadır. Bazı projelerde ise İran’dan geçmek
mümkün olamamaktadır. Bu gibi durumlarda Gürcistan, Azerbaycan, Türkmenistan üzerinden
geçilmektedir. Bu yollar üzerinden yapılan transitler ise sürenin 28 güne kadar uzamasına
neden olmaktadır.
Bir başka yol ise Karaçi üzerinden deniz yolu ile nakliyedir. Deniz yolu ile nakliyeler
konteynırlar ile olmaktadır. Bu durumda ise süre 40 günü bulmaktadır.
5.10.
Ofis açma şartları ve maliyetleri
Ülkede personel istihdam etmek suretiyle ofis açmanın maliyeti 10-15 bin doları bulmaktadır.
Türkiye’den ofis açma konusunda her hangi bir resmi katkı bulunmamaktadır. Ancak
Afganistan’daki Türk büyükelçiliğimizin önemli ölçüde bölgede çalışan Türk müteahhitlerine
katkıları olmaktadır. Haftalık yapılan toplantılar ile bölgede faaliyet gösteren Türk
müteahhitleri bir araya gelerek güvenlik ve diğer hususlarda karşılaşılan problemler üzerinde
tartışmaktadır. Diğer ülkelerin aksine Türk büyükelçiliği bu gibi konularda daha duyarlı
hareket etmektedir. Öte yandan Türk tugayı da müteahhitlerimize önemli ölçüde destek
vermektedir. Kısacası bölgede önemli bir dayanışmanın varlığı mevcuttur.
5.11. Genel giderler
Afganistan’da çalışmanın maliyeti oldukça yüksektir. Ofis açma ve eleman gönderme
maliyeti diğer yurt dışı şantiyelerine göre yüksektir. Özellikle son dönemlerde yaşanan
olayların etkisiyle; Irak gibi bu bölgede de güvenlik tehtidi nedeniyle, bölgeye personel
göndermek sıkıntı yaratmaktadır. Özellikle nitelikli eleman göndermek güç olmaktadır.
30
5.12. Taşeron ve kiralık makine temin durumu
2003 yılına
kadar kamyon, pikap gibi
bir tek kiralık makine temin etmek mümkün
olamamakta idi. Ancak Taliban yönetimi yıkıldıktan sonra, şu anda her türlü iş makinası
temin edebilmek mümkündür. Ancak maliyetleri çok yüksektir. Türkiye’ye göre kiralama
tutarları harcı alem makinelerde aylık bazda iki üç katı kadar fazladır. Kreyn gibi ağır
kapasiteli
makinelerde
günlük
kiralama
bedelleri
Türkiye’nin
beş
katına
kadar
ulaşabilmektedir.
5.13. Lojistik İmkanları
Afganistan’da iş yapabilmenin en önemli şartı lojistiğin çok sağlam bir yapıya
kavuşturulmasıdır. Çünkü pek çok malzeme şantiyelerde yedeklenememekte ve de çoğu
malzeme Türkiye'den gelmektedir.
Afganistan’da malzeme nakliyesi sırasında Türk nakliyecilerin şantiyelere kadar gidişine izin
verilmemesi nedeniyle, Afgan gümrüklerinde Afgan TIR’ larına aktarma yapılması sırasında
ve Afganistan içindeki nakliye sürecinde, yolların bozukluğu nedeniyle malzemelerde
hasarlar ortaya çıkmaktadır.
Uçakla malzeme ikmali yapılabilmektedir ancak maliyeti çok yüksektir. TIR nakliyesi de
mümkündür fakat TIR naklinde bazı sorunlar ile karşılaşılmaktadır. Şöyle ki; gelen mallar
öncelikle yabancı plakalı TIR’lardan Afgan plakalı TIR’lar ile İran sınırına aktarılmalıdır.
İran’daki aktarma sorunlarının ilkel olması sebebiyle makine, ekipman, özellikle teknolojisi
hassas olan cihazlar zarar görmektedir.
Malzeme ikmalindeki başka bir yol ise Pakistan plakalı TIR’lar kanalıyla
Afganistan’a
girebilmektir. Ancak buradaki en büyük problem; Pakistanlı şoförlerin güvenlik sebebiyle
Afganistan’a girmekten çekinmeleridir. Bu da lojistikte aksamalara neden olmakta, araç
teminini güçleştirmektedir. Bazen iki ülkenin anlaşmazlıklarından dolayı belirli süreyle
sınırlar kapanmakta bu da iki ülke arasındaki ilişkilerin zaman zaman bozulmasına neden
olmaktadır.
31
Karayolundan TIR’lar iki haftalık sürede İran’dan geçmektedir. Ancak planlanmış olduğu
takdirde, karayolundan malzeme göndereme imkanı bulunmaktadır çünkü acil bir durum söz
konusu olduğunda en az iki hafta beklemek gerekmektedir. Örneğin Herat-Kandar arası
TIR’ın ortalama hızı 10-15 kilometre arasındadır.
Gümrük işlemleri yapılırken Türk TIR’ları da dahil hiçbir TIR Afganistan’a giriş
yapamamaktadır. Yerleştirmeler gümrükte yapılmakta ve daha sonra yola Afgan TIR’ları
devam etmektedir. Malzemenin nakliyesi
sırasında
mallar önemli derecede
zarar
görmektedir. Bu risklere ilaveten malların çalınma riski de önemli ölçüdedir. Dolayısıyla
birçok malzemenin
konteynırlarla yüklenmesi gerekmektedir.
Ancak konteynırlarla
yüklemek nakliye masraflarını artırmaktadır.
Tüm bu nedenlerden dolayı maliyetli olmakla birlikte taşımacılıkta en süratli alternatif hava
taşımacılığı olmaktadır. İş makinelerinin büyük bir bölümü uçakla nakledilmelidir. 80 ton
kadar yük alabilen uçak tipleri her bir seferde 150-200 bin dolar arasında bir maliyet
getirmektedir.
5.14. İnşaatlarda uygulanan kalite yönetimi standartları ve masrafları
Kalite yönetimi bakımından tamamen Amerikan standartlarında çalışılmaktadır. Havaalanı,
askeri kışlalar gibi sahalarda gerçekleştirilen faaliyetlerin tümü Amerikan firmalarının
denetimindedir. Bu nedenle de kalite ve iş güvenliği yönetimi itibariyle çok üst düzeyde
talepler gerçekleştirilmesi gerekmekte ve bu çerçevede oluşan masraflar önemli tutarlara
ulaşmaktadır. Örneğin; üretilen kumun, çakılın laboratuar deneylerinden geçirilmiş,
sertifikasyonun yapılmış, bağımsız veya sertifikası verilmiş kurumlar tarafından yapılan işin
malzemelerini kullanma zorunluluğu bulunmaktadır. İş güvenliğini sürekli kılmak için her
türlü tedbirin alınması gerekmektedir.
Malzeme ve kalite onaylarını almak için çok ciddi bir teknik ekip bulundurulmalıdır. İş
güvenliği açısından çok önemli tedbirler alınarak çalışılması, çok az sayıda iş kazasına yol
açmakta bu da maliyetleri önemli ölçüde etkilemektedir.
5.15. Türk müteahhitlerinin önündeki engeller
32
1. Türk firmalarının kendi aralarında ve de yabancı firmalar ile aşırı rekabeti,
2. Pazarın uzak olması,
3. Malzeme temini güçlüğü,
4. Ticari bankaların yokluğu,
5. Otorite boşluğu,
6. Özelleştirmenin yavaş işlemesi,.
7. Irak kadar yoğun olmasa da ciddi bir güvenlik problemi bulunması( Son zamanlarda
yaşanan düz işçi ve mühendislerimizin kaçırılması güvenlik tehditi olduğunun bir
kanıtıdır),
8. Avrupa
Birliği’nin
katılamamaktadır.
ALO
fonunun
finanse
ettiği
projelere
Türk
firmaları
Çinliler, İranlılar, Güney Kore bu fondan yararlanan ülkeler
arasında gelirken; Türkiye bu ülkeler arasına girememiştir. Söz konusu mevzuat anti
Türkiye zihniyetiyle hazırlanmış, bir mevzuattır. Fon kurulurken Türk firmalarına yer
verilmemiş ve hükümet seviyesinde birtakım girişimler yapılmasına rağmen netice
alınamamıştır. Bu nedenle
sürekli lobi yapılması gerekmektedir. Gerek hükümet
nezdinde ve gerekse de Avrupa Birliği yetkilileriyle her platformda bu hususu dile
getirmek önem arz etmektedir. Aksi takdirde söz konusu durum Türkiye’nin bu ülkede
yer alabilmesi için önemli bir engel teşkil edecektir.
5.16. Türk müteahhitlerinin önündeki fırsatlar
Afganistan’da gerek rehabilitasyon sürecinde ve gerekse de sonrasında yapılması gereken çok
çeşitli projeler bulunmaktadır. Bu nedenle yurt içinde yeterince iş olanağı bulamayan Türk
firmalarımız için atıl kapasitelerini değerlendirme imkanı vermesi bakımından önemli bir iş
alanıdır.
5.17. Siyasi ilişkilerin rolü
Siyasi ilişkilerin rolü her zaman rekabet unsuru ile birlikte bulunmaktadır.
Özellikle
Amerikan ve Avrupa firmalarının belirli işleri üstlenebilmeleri çok daha farklı kriterlerle
olmaktadır.
5.18. Sektör için geleceğe yönelik tahminler
33
Ülkenin, 20 yıldır süren çatışmalardan sonra Taliban rejiminin yıkılmasının ardından baştan
sona rehabilite edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle oldukça fazla iş imkanı vardır. Ülkeye iş
üstlenmek amacıyla giriş yaptıktan sonra neredeyse iş girişimcileri bulabilecek durumdadır.
Bu nedenle istikrarsızlık olmadığı sürece, devam etmekte olan projelerin yönetimi mevcut
sistemdeki haliyle sürdürülmeye devam edecektir.
Enerji projeleri, sulama projeleri,yol projeleri gibi yapılacak çok fazla proje olacaktır. Şu
andaki projelerin hepsi küçük projelerdir. İleriye yönelik daha büyük proje uzun vadede ihale
edilecektir çünkü şu andaki projelerin hepsi rehabilitasyon projeleri durumundadır.
Gelecek dönemde de
baskın olarak Amerika tarafından sağlanan hibeler ile yatırımlar
yapılmaya devam edecektir. Aksi takdirde Afganistan yine eskiden olduğu gibi istikrarın
olmadığı günlerine
dönecektir çünkü Amerika yardımlarını çekip, faaliyetlerini
durdurduğunda; tekrar terör ortaya çıkacak, uyuşturucu pazarı yine canlanacaktır. Ayrıca
inşaat firmalarının ülkede iş yapması, işsizliğin önlenmesine de katkıda bulunmaktadır.
6. TÜRK MÜTEAHHİTLİK SEKTÖRÜNÜN AFGANİSTANDAKİ DURUMU
6.1. Türk Müteahhitlerinin Sahip Olduğu Avantajlar
Türk Müteahhitleri sadece Afganistan’da değil bugüne kadar 62 ülkede gerçekleştirdikleri
işlerle başarısını kanıtlamıştır.
Yurt içinde ödeneklerin yetersizliğinden dolayı yatırım yapma imkanı bulamayan inşaat
sanayicilerimiz yurt dışı pazarlara yönelmişlerdir.
Yeterli makine parkına, teknik bilgi birikimi ve deneyime sahip olan inşaat sanayicilerimiz
bugüne kadar 5 kıtada 62 ülkede 2500’ün üzerinde başarılı projelere imza atmışlardır. DTM
verilerine göre bugüne kadar yaklaşık olarak 60 milyar dolarlık iş üstlenen inşaat
sanayicilerimiz, 2003 yılında 3,4 milyar dolarlık proje üstlenmişlerdir.
Yeterli ve güncel makine-techizat kapasitesine,yeterli sayıda deneyimli teknik personele ve
teknolojik bilgi birikimine sahip olan ve hepsinden de önemlisi Afganistan gibi bir ülkede
doğa koşulları nedeniyle güç koşullarda çalışmaya alışık ve dayanıklı olan inşaat
34
sanayicilerimiz ve işçilerimiz bu ülkede her türlü faaliyeti gerçekleştirebilecek kapasiteye
sahiptirler.
Türk müteahhitleri Afganistan’da; yapılan işin kalitesinden, kısa sürede malzeme ve ekipman
akışına, işlerin zamanında hatta zamanından önce teslimine kadar birçok yönü ile tercih
sebebi olmaktadır.
Özellikle ;
I.
Müslüman olmamız,
II.
Türkler ve Afganlar arasında tarihsel geçmişten dolayı özellikle halkın çok sıcak
bir yaklaşımının bulunması ,
III.
Şimdiye kadar Türk firmalarınca gerçekleştirilen işlerin kalitesinin iyi bir noktada
olması ile ülkede Türk firmalarının iyi bir referansa sahip olmalarını sağlamaktadır.
6.2.Dezavantajlar
•
Türk firmalarının önündeki en büyük dezavantaj
finansman konusu ve dış kaynaklı
fonlardan yeterince yararlanamamasıdır.
•
Güvenlik önemli bir engeldir. Kabil dışında ülkedeki asayiş ve güvenliğin neredeyse
hiç olmadığı söylenebilir. Güvenliği, bu bölgeye gelen firmaların kendileri sağlamaları
gerekmektedir. Bu da önemli bir maliyet unsurudur. Bu nedenle bu tür hizmet veren
Afgan kuruluşlarından yardım almak Türk firmalarına tavsiye edilmektedir.
•
Dil farklılıkları
•
Kültür farklılığı bir başka problemdir. Türk işçileri ile uzun süreli iç içe yaşamaktan
kaynaklanan sürtüşmeler sıkıntı yaratmaktadır.
6.3. Güvenlik Sorunu
Güvenlik, sürekli olarak çalışanlarla birlikte sağlanmaktadır. Kabil dışında sahaya çıkan her
mühendise, işçiye , şoföre dahil her an yanına silahlı koruma verilmektedir çünkü silahlı
koruma olmaksızın kesinlikle dışarı adım atılmamaktadır. Bu durum ise gerçekleştirilen işin
yavaşlamasına neden olmaktadır. Öte yandan yapılacak her işi 24 saat içerisinde raporlama
35
zorunluluğu bulunmakta ve buna göre birtakım tedbirler alınması gerekmektedir. Örneğin
gece çalışması kesinlikle söz konusu değildir.
Şantiyeye, gidilirken daima güvenlikle gidilmektedir. Bu nedenle eskort gerekmektedir.
Her 3 araç için bir silahlı araç gerekmektedir. En az 2 adet silahlı askerlerin olduğu eskort
aracı olması gerekmektedir. Bunların çoğu da pikap şeklinde olmaktadır. Silahlı koruma
aracın içerisinde ön tarafta bulunmaktadır. Şöför silahsız olmaktadır. Onun dışında aracın
içerisine üç kişi bulunmaktadır. İyi havalarda da aracın arkasında ağır silahlı güvenlik
askeri alınmaktadır. Kısacası; konvoyun en önüne ve en arkasına güvenlik alınmakta, arada da
şantiye araçları bulunmaktadır. Eğer 3 araçtan fazla ise, o zaman 1 araç daha artırılmaktadır.
Genellikle
3 araçtan sonra bir silahlı araç daha olmaktadır. Genel olarak konvoyların
uzunluğu 4-5 aracı geçmemektedir.
6.4. Türk Müteahhidine Tavsiyeler
•
Güvenlik açısından Afgan plakalı kiralık bir araç bulunmalıdır. Aracın taksi olması
ise, daha iyi bir güvenlik önlemidir.
•
Afgan kıyafeti giymek güvenlik açısından önem arz etmektedir.
•
Tercüman ile dolaşmak eskort ile dolaşmaya göre daha az dikkat çekileceğinden iyi
bir güvenlik tedbiridir.
•
Afgan komutanlar ile iyi ve direkt ilişkiler kurulmalıdır. Özellikle iş yapılan bölgenin
komutanları ile, kendisi ya da çalışanları Türkiye’de misafir edilmeli ve belli bir
takım istekleri karşılanmalıdır. Bu tarz bir davranış güvenlik açısından katkı
sağlayabilecektir.
•
İş yapılan ülkenin araçları kiralanmalıdır.
•
Afgan halkında az gelişmişlik sebebiyle rüşvet ve yolsuzluk yaygın durumdadır.
Özellikle Afganlı bir idareciyle çalışırken bütün bunları öngörmek ve belli bir marjı
bu işler için ayırmak gereklidir. Aynı zamanda özellikle güvenlik açısından yerel
yetkililerden gelecek olan talepler de bir maliyet kalemi olarak saklı tutulmalıdır.
•
Ülkede enerji kaynakları kısıtlı olması nedeniyle her türlü işte iyi bir jeneratör temin
edilmelidir.
•
Şantiyelerde,
ülkede
acil
durumlar
dışında
hastanelere
girme
olanağı
bulunmadığından, her şantiyede ufak bir revir ve hekim istihdam edilmelidir.
36
•
Afgan firmalar ile yüzde 50’nin üzerindeki hisse Türk tarafında olmak koşulu ile
özellikle pazara yeni giriş yapacak olan firmaların güvenlik açısından, ortaklığa
girmekte fayda bulunmaktadır çünkü Dünya Bankası tarafından finanse edilen işlerde
yerel firmalar ile ortak olmak, ihalelerde yüzde 7,5 oranında avantaj sağlamaktadır. Bu
ise ciddi bir avantaj yaratmaktadır.
•
Afgan ortaklar ile çalışırken özellikle iş üstlenilen bölgedeki bir inşaat firmasıyla
çalışmak gerekmektedir.
•
Bölgeyi iyi tanıyan Pakistanlı ortaklar ile çalışmak da pazara giriş ve mal temininde
yaralı olacaktır.
Ancak burada en büyük problem, güvenilir bir ortak bulmaktır. Bu durumun çözümü çok
zordur. Tamamı ile şansa bağlıdır.
Bu nedenle piyasaya girecek firmalara kayıt yaptırmaları tavsiye edilebilir çünkü bu durum
yasal bir dayanak sağlayacaktır. Ayrıca ülkede yapılacak sözleşmeler son derece dikkatli
yapılmalıdır. Örneğin Türk büyükelçiliğinden vesika almak önem arz etmektedir. Yani
Afganistan’daki ortaklık konularında yapılacak sözleşmelerde, şekil esaslarına uyularak
hazırlanmalı ve tatmin edici maddeler konulmalıdır. Aksi takdirde Afgan mahkemelerine
başvurmak zorunda kalmak çok acı tecrübelere neden olmaktadır.
•
Her türlü üstlenilen işler bir sözleşmeye dayandırılmalıdır. Mümkün olduğunca Türk
Büyükelçiliklerinden görüş alınmalıdır. Kısacası risk mümkün olduğunca minimuma
indirilmelidir.
•
Danışmanlık sistemi henüz ülkede gelişmemiş olsa bile yeni birtakım danışmanlık
kuruluşları bulunmaktadır. Bu firmalardan destek alınmasında fayda bulunmaktadır.
6.5. Ülkede yer alan Türk müteahhitlik firmaları ve yaptıkları projeler
Türkiye’de Dış Ticaret Müsteşarlığı verilerine göre Afganistan’da 781.917.497 dolarlık iş
üstlenilmiştir. Projelerin büyük bir bölümü Kabil’de yapılmıştır. Bunun dışında Kandahar,
Herat, Salang’da projeler üstlenilmiştir. Üyelerimizden Gülsan İnşaat A.Ş., Limak İnşaat
A.Ş., Yüksel İnşaat A.Ş., Kolin İnşaat A.Ş., Makimsan İnşaat A.Ş., Eser İnşaat,Tepe İnşaat,
Aysel İnşaat A.Ş., Aydeniz İnşaat A.Ş. bu ülkede büyük projeler üstlenmişlerdir.
37
Türk müteahhitleri, Afganistan’ın yeniden yapılandırılmasında yoldan tünele, barajdan
sulama kanallarına, otellere, karayolları rehabilitasyon işleri, askeri tesisler kadar çeşitli
projeler üstlenmişlerdir.
Afganistan’da iş üstlenen Türk inşaat firmalarının isimleri şöyledir.
38
ACT AFG. AMERICAN CONST.
12 ADET KLİNİK VE 6 OKULUN İNŞAATI
1.578.000
AKYÜZ İNŞAAT VE MADENCİLİK
BEND-ADHOY KARAYOLUNUN REHABİLİTASYONU VE YOL YAPIM MALZEMESİNİN ÜRETİM VE NAKLİY
5.942.007
ARC CONSTRUCTION COMPANY LLC
KABİL-KANDAHAR YOLU II. KISIM İNŞAATI
ARGE HESA-OHB
ISAF KABİL DEPO SAHASI KAMPINDA IŞIKLI DİREK DİKİLMESİ, KABLO VE PANELLERİN YERLEŞTİRİL
ATAYOL ASFALT TAAH. İNŞ. SAN.
KABİL-GARDEZ ARASINDAKİ (3-45 KM) YOLUN YAPIMI
CROSMAN ULUS. TAŞ. İÇ VE DIİ TİC.
BAGRAM HAVAÜSSÜNDE PREFABRİK KONUT ÜRETİMİ VE MONTAJI
ÇAPI İNŞAAT
12 KM UZUNLUĞUNDA 70 M GENİŞLİĞİNDE ŞEHİR İÇİ YOL YAPIMI
18.414.000
215.562
1.218.156
1.421.000
31.700.000
ÇUKUROVA
S.ARABİSTAN KABİL BÜYÜKELÇİLİĞİ ÇEVRESİNE BETON BARİYER YERLEŞTİRİLMESİ
ÇUKUROVA-ARTEN
KABİL-GARDEZ YOLU 45-125 KM ARASI YAPIMI
65.490
ÇUKUROVA-ARTEN
PUL-I ALAM İLE ÇEVRE YOLU ARASINDAKİ KARAYOLUNUN 35,4 KM.LİK KISMININ YENİDEN YAPIMI
ÇUKUROVA-ARTEN
PUL-I ALAM İLE ÇEVRE YOLU ARASINDAKİ KARAYOLUNUN İLK 20 KM.LİK KISMININ YENİDEN YAPIMI
ÇUKUROVA-GÜLSAN
AFGHANISTAN REBUILDING AGRICULTURAL MARKETS PROGRAM
ÇUKUROVA-MAKİMSAN
SAR-A HAUS BARAJININ PROJE ETÜDÜ VE ONARIMI
1.200.000
20.930.360
6.016.199
72.000
45.000
ÇUKUROVA-MAKİMSAN
SALANG TÜNELİ VE KAR GALERİLERİNİN ONARIMI
4.977.200
ÇUKUROVA-MAKİMSAN
SALANG TÜNELİ VE KAR GALERİLERİNİN ONARIMI, EK
6.085.338
DELTA İNŞAAT
KABİL SHAHR-E NAW CHARAHİ HAJİ YAQUOB ADRESİNDEKİ4878 METREKARELİK İŞ HANININ KABA İ
414.630
DELTA İNŞAAT
SU SONDAJI VE SU ETÜDÜ ÇALIŞMALARI
AFGANİSTAN BAGRAM HAVAÜSSÜNÜN MEVCUT PİST, TAKSİ YOLU VE
800.000
DEMA-ADİL ÖZKUL ORTAK GİRİŞİMİ
APRONLARIN ONARIMI İLE YENİ APRON YAPIMI İŞİNİN TAŞERONLUĞU
ENTES
KABİL-SALANG-DOŞİ KARAYOLUNUN REHABİLİTASYONU
GÜLSAN-ÇUKUROVA
KABİL-KANDAHAR KARAYOLU YAPIMI
GÜLSAN-ÇUKUROVA
KABİL-KANDAHAR KARAYOLUNUN 347-432 KİLOMETRELERİ ARASININ YAPIMI
60.000.000
GÜLSAN-ÇUKUROVA
KANDAHAR-HERAT YOLU ONARIMI PACKAGE II (356-406 KM)
26.273.997
GÜLSAN-ÇUKUROVA
KANDAHAR-HERAT YOLU ONARIMI PACKAGE III (406-456 KM)
24.552.783
GÜLSAN-ÇUKUROVA
KABİL-KANDAHAR YOLU İNŞAATI İÇİN YOL YAPIM MALZEMESİ TEMİNİ
11.000.000
HESA İNŞAAT
ISAF KABİL DEPO SAHASI İDARİ BİNASI ÇATI VE DIŞ CEPHE ONARIMI
106.748
HESA İNŞAAT
KABİL'DE TAŞIT YIKAMA PLATFORMU YAPIMI
HESA İNŞAAT
İÇME SUYU ŞEBEKESİ
İMAR ULUSLAR ARASI İNŞAAT
IOM AFGANİSTAN OKUL VE KLİNİK PROGRAMI 9. BÖLGEDE 9 ADET SAĞLIK KLİNİĞİ İNŞAATI
KARİZMA İNŞAAT
MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ İNŞAATI
KARİZMA İNŞAAT
KORE-AFGANİSTAN İŞBİRLİĞİ MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ YURT BİNASININ YAPIMI
KOLİN
KANDAHAR HERAT-YOLU 231-356. KM KISMIN YAPIMI
KOLNAT JV(TÜRK KOLİN-AFGAN NATFEKABİL-KANDAHAR KARAYOLUNUN 177 İLE 262 KM.LERİ ARASI İNŞAATI
KOLNAT JV(TÜRK KOLİN-AFGAN NATFEKABİL-KANDAHAR YOLU ÜZERİNDE BEŞ KÖPRÜ İNŞAATI
LİMAK
4.809.489
29.468.828
9.722.740
56.913
347.235
621.000
1.881.381
850.000
48.501.183
42.201.428
4.448.716
KABİL-SALANG-DOŞİ KARAYOLUNUN REHABİLİTASYONU (70 KM)
30.000.000
LİMAK
ŞİBİRGAN-SARI PUL YOLUNUN YAPIMI
14.801.193
MAKİMSAN
KABİL-KANDAHAR YOLUNUN 49 KM.LİK BÖLÜMÜNÜN ASFALTLANMASI İŞİ
MEGA ÖZGÜN NAMBERS ORTAKLIĞI
AFGAN ORDUSU HERAT TUGAY YERLEŞKESİ PROJE VE İNŞAATI
MEGA ÖZGÜN NAMBERS ORTAKLIĞI
KABİL COCA-COLA FABRİKASI İNŞAATI
13.078.066
MENSEL JV
POL-E CHARKHI AFGAN ORDU KARARGAHI İNŞAATI
1.000.000
MENSEL JV
POL-E CHARKHI AFGAN ORDU KARARGAHININ İKİNCİ BÖLÜM İNŞAATI
6.140.496
6.400.000
MENSEL JV
KABİL KANDAHAR YOLUNUN 92-177 KİLOMETRELERİ ARASININ YAPIM İŞİ
MENSEL JV
DARÜL AMANDA ASKERİ TESİS PROJESİ
31.496.573
MENSEL JV
GARDEZ AFGAN ULUSAL ORDUSU TUGAY İNŞAATI
17.879.256
MENSEL JV
MEZAR-I ŞERİF AFGAN ULUSAL ORDUSU TUGAYI İNŞAATI
18.242.454
METAG İNŞAAT
ÇİT ÇEKİLMESİ, BETON PREFABRİK DUVAR YAPIMI, GÖZETLEME KULESİ İNŞAATI VE BETON KORUG
METAG-YENİGÜN JV
KANDAHAR'DA AFGAN ULUSAL ORDUSU (ANA) TUGAY BİNASI İNŞAATI
9.600.000
4.915.800
13.469.873
METAG-YENİGÜN JV
KANDAHAR'DA AFGAN ULUSAL ORDUSU TUGAY BİNASI
8.392.604
METİŞ EPİK ADİ ORTAKLIĞI
ASKERİ HASTANE DİZAYN VE İNŞAATI
4.205.032
METİŞ EPİK ADİ ORTAKLIĞI
AMERİKAN BÜYÜKELÇİLİĞİ EOB ONARIM VE GSO DESTEK BİRİMLERİNİN İNŞAATI
8.332.795
NASEEB SULTANOĞLU
MEZARI ŞERİF'TE SEKİZ KATLI OTEL YAPIMI
7.760.000
NASEEB SULTANOĞLU
MEZARI ŞERİF'TE ALIŞVERİŞ MERKEZİ YAPIMI
10.874.520
SER-HAT İNŞAAT
CELALABAD-ASMAR YOLUNUN ONARIMI
22.306.272
SEYAŞ
URBAN WATER SUPPLY AND SANITATION COMPONENT
SEYAŞ
KABUL SANITATION IMPROVEMENT CONTENT
SÜRCON
İŞ MERKEZİ İNŞAATI
TEPE İNŞAAT
ISAF ALMAN ASKERİ BİRLİĞİ BİNASININ ONARIMI VE KONTEYNER TEMİNİ
TEPE İNŞAAT
KABİL HAVAALANINDA ALMAN ASKERLERİ İÇİN HELİKOPTER PİSTİ
TEPE İNŞAAT
CELALABAD YOLUNDAKİ ALMAN TABURUNUN İÇ YOLLARININ BETONLANMASI
TEPE İNŞAAT
PUL-I ÇARKİDEKİ AFGAN ORDUSU KIŞLASININ ONARIMI
TEPE İNŞAAT
BETON KIRMA TESİSİ
TEPE İNŞAAT
PUL-I ÇARKİDEKİ BAZI BİNALARIN YAPIMI
TEPE İNŞAAT
BRIGADES BED DOWN FACILITIES
TEPE İNŞAAT
KANDAHAR'DA ASKERİ AMAÇLI MODÜLER BİNA YAPIMI
TEPE İNŞAAT
ANA BRIGADE, GARDEZ PROJECT AFGHANISTAN
TIM ULUSLAR ARASI ENDÜSTRİ LTD
BTS EKİPMAN KONTEYNERİ ÜRETİMİ
ULUSL. MAVİ HİLAL İNANİ Y. VAKFI
KADIN EVİ İNŞAATI
YENİGÜN-MAKTAŞ-AYDENİZ JV
KABİL ULUSLARARASI HAVALİMANI 11-29 PİSTİNİN ACİL İYİLEŞTİRİLMESİ VE DİĞER EK İŞLER
YÜKSEL
ABD KABİL BÜYÜKELÇİLİĞİ OFİS BİNALARI TESİS İNŞAATI
YÜKSEL
ABD KABİL BÜYÜKELÇİLİĞİ YENİ KANÇILARYA BİNASI İNŞAATI
YÜKSEL
ASFALT VE MICIR ÜRETME TESİSİ
YÜKSEL
ABD KABİL BÜYÜKELÇİLİĞİ YENİ KANÇILARYA, LOJMAN VE İKAMETGAH BİNALARI
KABİL-KANDAHAR YOLU 49-92 VE 92-177 KM ARASI İLE KABİL-DOSHI
KARAYOLUNUN 100-175 KM MÜHENDİSLİK HİZMETLERİ
YÜKSEL PROJE
1.000.000
900.000
1.400.000
15.000.000
1.500.000
500.000
7.178.000
13.000.000
7.086.705
12.501.007
8.107.687
162.000
45.000
11.567.812
211.168
30.000.000
3.000.000
39
U▪
Sektörle ilgili yerel kurum ve kuruluşların temas bilgileri
Afganistan’dan Vize Almak İçin Gerekli Belgeler
Ticari Vize
1- Ticaret Sicil Gazetesi fotokopisi.
2- Şirketin imza sirküleri.
3- Şirket faaliyet belgesi (İTO veya İSO). Faaliyet belgesi en fazla altı ay önce alınmış ve her
altı ayda bir yenilenmiş olmalıdır.
4- Vergi Levhası'nın fotokopisi.
5- SSK işe giriş bildirgesi. (Çalışma süresinin altı ayı doldurmaması halinde, SSK işe giriş
bildirgesi bir önceki işyerinden temin edilmelidir.) Bildirgelerde SSK'nın onay damgası net
bir şekilde görülmelidir.
6- Gidilecek ülkedeki şirketten davetiye veya iş gezintisi ile ilgili bilgi içeren bir yazı
alınmalıdır.
7- Şirketin antetli kağıdına dilekçe yazılmalıdır. Dilekçe şirketin imza sirkülerinde yetkili bir
kişi tarafından imzalanmalı ve imza sahibinin adı ve soyadı açıkça yazılmalıdır.
8- Eksiksiz olarak doldurulmuş ve imzalanmış vize başvuru formu. (Medeni durum ve eşlerle
ilgili bilgiler mutlaka belirtilmelidir.)
9- Vesikalık fotoğraf.
Turistik Vize
1 - Ticaret Sicil Gazetesi fotokopisi.
2 - Şirketin imza sirküleri.
3 - Şirket faaliyet belgesi (İTO veya İSO). Faaliyet belgesi en fazla altı ay önce alınmış ve her
altı ayda bir yenilenmiş olmalıdır.
4 - Vergi Levhası'nın fotokopisi.
5 - SSK işe giriş bildirgesi. (Çalışma süresinin altı ayı doldurmaması halinde, SSK işe giriş
bildirgesi bir önceki işyerinden temin edilmelidir.) Bildirgelerde SSK'nın onay damgası net
bir şekilde görülmelidir.
6 - Şirketin antetli kağıdına dilekçe yazılmalıdır. Dilekçe şirketin imza sirkülerinde yetkili bir
kişi tarafından imzalanmalı ve imza sahibinin adı ve soyadı açıkça yazılmalıdır.
7 - Eksiksiz olarak doldurulmuş ve imzalanmış vize başvuru formu. (Medeni durum ve eşlerle
ilgili bilgiler mutlaka belirtilmelidir.)
8 - Vesikalık fotoğraf.
9 - Şahsın ev tapusu, banka hesap cüzdanı ve vb. evrakların fotokopileri.
40
10- Otel rezervasyon formu.
11- Uçak bilet fotokopisi.
Afganistan Büyük Elçiliği İrtibat Adresleri
BüyükElçilik
Cinnah Cad. No:88 Çankaya Ankara +90 312 438 11 21
KAYNAKLAR
İstanbul Ticaret Odası, Afganistan, Yayın No: 2002-44
www.deik.org.tr
www.cia.gov
www.imf.org
www.wordbank.org
teşekkürler
Raporun hazırlanmasında bize önemli bilgiler ulaştıran
1. Dış İşleri Bakanlığı
2. Dış Ticaret Müsteşarlığı Anlaşmalar Genel Müdürlüğüne
ve
İnşaat Sanayicisi üyelerimizden, konu ile ilgili deneyimlerini ve bilgilerini aktaran ;
3. Aysel İnşaat A.Ş. Genel Müdürü Cihan Candemir
4. Kolin İnşaat A.Ş. Devrim Koloğlu
5. Limak İnşaat A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Batuhan Özdemir’e
şükranlarımızı sunuyoruz.
41