BURSA`DAKİ 250 BÜYÜK FİRMA VERİLERİNİN

BURSA’DAKİ 250 BÜYÜK FİRMA VERİLERİNİN
GENEL BİR DEĞERLEMESİ
Prof. Dr. Erol İyibozkurt
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ
İ.İ.B.F. ÖĞRETİM ÜYESİ
Bursa Ticaret ve Sanayi Odası 1997 yılında başlattığı “Bursa’daki 500 Büyük
Firma Araştırması” nı bu yıl 250 firmaya indirerek sürdürdü. Çalışmada
1999 yılı ciro, katma değer, öz sermaye, net aktifler, vergi öncesi dönem
karı, ihracat ve ücretle çalışanların sayısı yer almıştır.
250 firmanın 85’i tekstil ve konfeksiyon, 42’si otomotiv ana ve yan sanayi, 28’i
makine ve metal, 28’i gıda tarım ve hayvancılık ve 23’ü muhtelif sektörlerdedir.
1999 yılında 200 firma kar ederken, 50 firma da zarar etmiştir. Halbuki 1997
yılında 225 firma kar 25 firma zarar, 1998 yılında da 205 firma kar ve 45 firma
zarar etmişti. Görüldüğü üzere, son üç yılda zarar eden firmaların sayısında bir
artış vardır.
Çalışmada elde edilen büyüklüklerin üç yıl içindeki artış oranları da yer
almıştır. Örneğin, 1999 yılında otomotiv ana ve yan sanayiinin cirosu yüzde 81,
tekstil ve konfeksiyon sanayiinin yüzde 40, makine ve metal sanayiinin yüzde
59, deri kürk ve ayakkabı sektörünün yüzde 15 ve gıda tarım ve hayvancılık
sektörünün yüzde 61 arttığını çalışmada görmek mümkündür.
Ciro ve diğer büyüklüklerin artışlarını değerlendirirken bunların nominal
artışları yansıttığı unutulmamalı ve enflasyon dikkate alınarak reel değerlere
ulaştırılmalıdır. 1999 yılında enflasyonu yansıtabilecek endekslerden tüketici
fiyat endeksi (TÜFE) Türkiye genelinde yüzde 68,9, Marmara Bölgesi’nde
yüzde 68,4 ve Bursa’da yüzde 70,9 artmıştır. Bu açıdan bakıldığında Bursa
Bölgesi için önem arzeden yukarıdaki 5 sektörden cirosu reel anlamda artan
sadece otomotiv ana ve yan sanayiidir.
1998 yılı verilerinde sadece 1 sektör zarar etmiş durumda idi. Bu sektör plastik
ve kauçuk sanayiidir. 1999 yılında ise bu sektöre, ağaç orman ürünleri ve
mobilya, tekstil ve konfeksiyon, nakliye ve ulaştırma, elektrik ve elektronik
ile basın yayın matbaacılık ve ambalaj sektörleri de katılmış, böylece zarar
eden sektör sayısı 6’ya yükselmiştir.
Çalışanların sayısının 150 ve altında olanları KOBİ (Küçük ve Orta Ölçekli
İşletmeler) grubuna sokarsak, Bursa’da cirolarının büyüklüklerine göre
sıralanmış ilk 250 firmanın yarısından çoğu (137 tanesi) KOBİ durumundadır.
Geriye kalan 113 firma büyük işletmedir.
Çalışmada verileri toplanan 250 firmanın 1999 yılında 158 tanesi ihracat
yapmış, buna karşılık 92 tanesinin hiç ihracatı olmamıştır.
Sektörlerde ihracat yapan firmaların sayıları şu şekildedir;
Otomotiv ana ve yan sanayiinin 42 firmasında 29’u, tekstil ve konfeksiyon sanayiinin 85
firmasından 67’si, makine ve metal sanayiiinin 28 firmasının 22’si, gıda tarım ve hayvancılık
sektörünün 28 firmasından 18’i ihracat yapmaktadır.
CİRO VE KARLILIK
Sektörleri cirolarına göre sıraladığımızda, 1999 yılında ilk üç sırayı otomotiv
ana ve yan sanayii, tekstil ve konfeksiyon sanayii ile muhtelif diye ayrılan
sektörün aldığı görülmektedir. 1998 yılı sonuçlarında birinci ve ikinci sırada
yine aynı sektörler yer almış, üçüncü sırada ise makine ve metal sanayii
bulunuyordu.
Vergi öncesi dönem karı ile cironun oranlanması sektörlerin karlılık oranları
hakkında bir fikir verebilir. Bu oranlamayı yaptığımızda, 1999 yılı için vergi
öncesi dönem karı ile cironun oranlanması sektörlerde şu şekildedir; (TABLO 1)
TABLO – 1
SEKTÖRLER
AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA
BASIN YAYIN MATBAACILIK VE AMBALAJ
ÇİMENTO TOPRAK ÜRÜNLERİ VE MADENCİLİK
DERİ KÜRK VE AYAKKABI
EĞİTİM
ELEKTRİK VE ELEKTRONİK
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
İNŞAAT
KİMYA
MAKİNA VE METAL
MUHTELİF
NAKLİYE VE ULAŞTIRMA
OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİİ
PLASTİK VE KAUÇUK
SAĞLIK
TEKSTİL VE KONFEKSİYON
TOPLAM
KARLILIK
-0,11
-0,008
0,13
0,02
0,02
-0,003
0,04
0,11
0,08
0,002
0,05
-0,01
0,05
-0,13
0,08
-0,005
0,02
Oranlar geçen yıl olduğu gibi karlılık oranlarının çok düşük olduğunu
göstermektedir. Karlılık oranı yüzde 10’un üzerinde sadece 2 sektör ( çimento
toprak ürünleri ve madencilik ile inşaat) bulunmaktadır.
Geçen yıl bunlara turizm de katılmış durumda idi.
1999 yılında çimento toprak ürünleri ve madencilik yüzde 13 karlılık ile
baştadır. İkinci sıradaki inşaat sektörünün karlılığı ise yüzde 11’dir. Sağlık ve
kimya sektörleri yüzde 8 karlılık oranı ile üçüncü sırayı almışlardır.
Geçen yıl 1998 verilerinde sadece plastik kauçuk sanayii zarar etmiş durumda
iken 1999 yılında 6 sektör zarardadır. Bu sektörler, ağaç orman ürünleri ve
mobilya, basın yayın matbaacılık ve ambalaj, elektrik ve elektronik, nakliye ve
ulaştırma, plastik ve kauçuk, tekstil ve konfeksiyon.
Karlılık seviyesinin düşük ve zarar eden sektörlerin artmasının sebebi uzun
süredir devam eden enflasyonun yol açtığı zorluklarla, 1999 yılının ikinci
yarısında yaşadığımız depremlerin ekonomimize verdiği sıkıntılardır.
Bursa ili için önem arzeden sektörlerden tekstil ve konfeksiyon sektöründe 1997
yılında yüzde 4 olan karlılık 1998 yılında onbinde 9’a gerilemiş ve 1999’da ise
binde 5 zarar ortaya çıkmıştır.
Otomotiv ana ve yan sanayiinde ise 1997’de yüzde 13 olan karlılık oranı,
1998’de yüzde 6’ya, 1999’da da yüzde 5’e gerilemiştir. Bütün sektörleri dikkate
aldığımızda 1999 yılında karlılık oranı ortalaması yüzde 2’dir.
SEKTÖRLERİN SERMAYE VE EMEK YOĞUNLUĞU
“Özsermaye / Çalışanların sayısı”nın oranı sermaye ( ya da emek)
yoğunluklarını gösterir.
1998 yılı ile karşılaştırıldığında 1999 yılında “sermaye / emek” oranları
hemen bütün sektörlerde artmıştır. Bunun nedeni enflasyonun getirdiği fiyat
şişkinliğidir.
Bursa’daki sektörler içinde kişi başına en çok sermaye gerektiren sektör 1999
yılında 43 milyar 160 milyon Lira ile çimento toprak ürünleri ve
madenciliktir. Bu sektörde 1998 yılında gerekli olan sermaye 11 milyar 680
milyon Lira idi.
1998 yılında ise çalıştırdığı kişi başına en çok sermaye gerektiren sektör kimya
sektörü idi. 1999 yılında kimya sektörü 12 milyar 303 milyon lira ile ancak 6.
sıradadır.
“Özsermaye / Çalışanların Sayısı” oranları sektörlere göre aşağıdaki tabloda yer
almıştır. Tablodaki (TABLO – 2) rakamları 1997 ve 1998 yılları ile kıyaslamak
gerekirse, rakamların tümü her yıla ait cari fiyatlarla gösterilen rakamlar
olduğundan enflasyonu dikkate alarak değerlendirilmelidir.
TABLO – 2
SEKTÖRLER
SERMAYE / EMEK
ORANI
(Milyar TL)
AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA
BASIN YAYIN MATBAACILIK VE AMBALAJ
ÇİMENTO TOPRAK ÜRÜNLERİ VE MADENCİLİK
DERİ KÜRK VE AYAKKABI
EĞİTİM
ELEKTRİK VE ELEKTRONİK
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
İNŞAAT
KİMYA
MAKİNA VE METAL
MUHTELİF
NAKLİYE VE ULAŞTIRMA
OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİİ
PLASTİK VE KAUÇUK
SAĞLIK
TEKSTİL VE KONFEKSİYON
5,135
10,370
43,160
6,550
0,358
22,303
9,288
7,845
12,245
17,263
31,187
3,935
14,152
11,131
5,275
9,578
TOPLAM
12,495
Tablo değerlendirilirken dikkat edilmesi gereken bir nokta da tablodaki yüksek
rakamların (TL), sermaye yoğunluğu fazla emek yoğunluğu az olan sektörleri
gösterdiği; buna karşılık düşük rakamların (TL) emek yoğunluğu fazla sermaye
yoğunluğu az sektörleri yansıttığıdır.
SEKTÖRLERİN DIŞA AÇIKLIKLARI
“İhracat / Ciro” oranları sektörlerin dışa açıklıkları konusunda bir
göstergedir. İhracat rakamları dolar cinsinden gösterildiğinden bu oranı
bulabilmek için 1999 yılı ortalama dolar kuru 425 bin Lira ihracat değeri Türk
Lirasına çevrilmiştir.
Dışa açıklılık bakımından 1999 yılında ilk beş sırayı yüzde 39 ile otomotiv ana
ve yan sanayii, yüzde 30 ile üç sektör, deri kürk ve ayakabı, makine ve
metal ile tekstil ve konfeksiyon, yüzde 22 ile gıda tarım ve hayvancılık
sektörleri almıştır.
1998 yılı ile karşılaştırıldığında 1999 yılında olumlu gelişmeler vardır. Çünkü
bu 5 sektörde de dışa açıklılık 1999 yılında fazlalaşmıştır.
1999 yılında bu sektörlerin dışa açıklılıkları şu şekilde idi; tekstil ve
konfeksiyon yüzde 25, makine ve metal yüzde 25, deri ve kürk yüzde 22, gıda
tarım ve hayvancılık yüzde 21 ve otomotiv ana ve yan sanayi yüzde 17.
Bu beş sektörün iticiliği ile 1999 yılı bütün sektörlerin ortalaması olarak dışa
açıklılık yüzde 26’dır.
Aşağıdaki tablo ( TABLO – 3) araştırmaya konu olan 16 sektörün dışa
açıklılıklarını göstermektedir;
TABLO – 3
SEKTÖRLER
AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA
BASIN YAYIN MATBAACILIK VE AMBALAJ
ÇİMENTO TOPRAK ÜRÜNLERİ VE MADENCİLİK
DERİ KÜRK VE AYAKKABI
EĞİTİM
ELEKTRİK VE ELEKTRONİK
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
İNŞAAT
KİMYA
MAKİNA VE METAL
MUHTELİF
NAKLİYE VE ULAŞTIRMA
OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİİ
PLASTİK VE KAUÇUK
SAĞLIK
TEKSTİL VE KONFEKSİYON
TOPLAM
DIŞA
AÇIKLILIK
0,06
0,00
0,15
0,30
0,00
0,08
0,22
0,007
0,03
0,30
0,01
0,01
0,39
0,01
0,00
0,30
0,26
SEKTÖRLERİN İHRACAT YAPISI
Bütün sektörlerin toplam ihracatı içinde sektörlerin tek tek ihracat payları Bursa
bölgesi ihracatı içinde sektörlerin durumunu yansıtır.
Bu açıdan bakıldığında otomotiv ana ve yan sanayinin payı yüzde 52 gibi çok
yüksek bir orandır. Aynı şekilde tekstil ve konfeksiyon sektörü yüzde 28
payla önemli bir yer tutmaktadır. Bu iki sektörün toplamı Bursa bölgesi
ihracatının yüzde 80’ini vermektedir.
Bölgede ihracat bakımından dikkate alınabilecek diğer iki sektör ise yüzde
11’lik payla makine ve metal ile yüzde 5 paya sahip olan gıda tarım ve
hayvancılıktır.
Geçmiş yıllarla karşılaştırdığımızda otomotiv ana ve yan sanayiinin ihracatta
önemli bir hamle yaptığı, buna karşılık tekstil ve konfeksiyon sektörünün ihracat
payının önemli ölçüde gerilediği anlaşılmaktadır.
Otomotiv ana ve yan sanayiinin Bursa bölgesindeki ihracat payları 1997’de
yüzde 19, 1998’de yüzde 28 ve 1999’da yüzde 52 dir. Buna karşılık tekstil ve
konfeksiyon sanayiinin bölge ihracat toplamlarındaki payları 1997’de yüzde 58,
1998’de yüzde 39 ve 1999’da yüzde 28’dir.
Makine ve metal sanayi ile gıda tarım ve hayvancılık sektörlerinin ihracat
payları 1998 yılı ile karşılaştırılınca bir miktar gerilemiştir. 1998 yılında makine
ve metal sanayinin payı yüzde 13, gıda tarım ve hayvancılık sektörünün payı
yüzde 7 idi.
Diğer sektörlerin ihracat payları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir; ( TABLO – 4 )
TABLO – 4
SEKTÖRLER
İN
İHRACAT PAYI
SEKTÖRLER
AĞAÇ ORMAN ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA
BASIN YAYIN MATBAACILIK VE AMBALAJ
ÇİMENTO TOPRAK ÜRÜNLERİ VE MADENCİLİK
DERİ KÜRK VE AYAKKABI
EĞİTİM
ELEKTRİK VE ELEKTRONİK
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
İNŞAAT
KİMYA
MAKİNA VE METAL
MUHTELİF
NAKLİYE VE ULAŞTIRMA
OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİİ
PLASTİK VE KAUÇUK
SAĞLIK
TEKSTİL VE KONFEKSİYON
TOPLAM
0,003
0,00
0,004
0,001
0,00
0,01
0,05
0,00
0,00
0,11
0,006
0,00
0,52
0,00
0,00
0,28
1,00