Slavoj Žižek

Slavoj Žižek
Slavoj Žižek (Okunuşu: Slavoy Jijek) (d. 21 Mart 1949 Ljubljana, Slovenya) Sloven Marksist
sosyolog, filozof ve kültür eleştirmeni.
Ljubljana, Slovenya'da (o tarihte Yugoslavya'nın bir parçasıydı) doğdu. Felsefe doktorasını
Ljubljana'da aldı ve Paris Üniversitesi'nde Psikanaliz eğitimi gördü. Batı ülkeleri tarafından saygı
görmesinden ötürü sosyalist Yugoslavya'da fazla baskıya maruz kalmadığını belirtmektedir.
1990 yılında Slovenya Cumhuriyeti Başkanlığı için Slovenya Liberal Demokrat Partisi'nin
adayıydı.
Žižek popüler kültürün yeniden okunmasında Jacques Lacan'ın çalışmalarını kullanmasıyla
ünlüdür. Şu konuları da içeren sayısız konuda yazmaktadır; ideoloji, köktendincilik, hoşgörü,
1/6
Slavoj Žižek
politik doğruluk, küreselleşme, öznellik, insan hakları, Lenin, mit, internet, postmodernizm, çok
kültürlülük, post-marksizm,
David
Lynch
ve
Alfred Hitchcock
. Düşünürün sevdiği ve önerdiği filmler Hero'dan Korkunç Ivan'a kadar çeşitlilik göstermektedir.
Çağdaş felsefenin görmezden gelinemeyecek önemli bir ismidir.
Hayatı
Žižek; Sosyoloji Enstitüsü, Ljubljana Üniversitesi, Slovenya'da uzman araştırmacı olarak görev
yapmaktadır. Aynı zamanda, burada sıralanan üniversitelerin yanı sıra başka üniversitelerde de
misafir profesör olarak ders vermektedir: The University of Chicago, Columbia, London
Consortium, Princeton, The New School, The European Graduate School, The University of
Minnesota, The University of California, Irvine and The University of Michigan. Bugünlerde
Birkbeck Institute for the Humanities
Birkbeck, Londra Universitesi'nde uluslararası yönetici olarak çalışmaktadır.
Žižek 2004 yılında 26 yaşındaki Arjantinli model Analia Hounie ile ikinci evliliğini yaptı, daha
önce Renata Salecl ile evliydi.
Žižek mesleğinin başlangıcında 1970'lerin Yugoslavya'sının politik ortamında engellendi.
1975'te master tezinin siyasi açıdan şüpheli görülmesinden sonra Ljubljana Üniversitesi'nde bir
yer sahibi olması önlendi. Takip eden yıllarda Yugoslavya Ordusu'nda görev aldı ve sonunda
Jacques Lacan'ın psikonalitik teorisine dönük kuramsal odaklanmaları olan bir grup Slovenyalı
bilgin ile yakınlaştı.
Žižek'in büyük bir sosyal kuramcı olarak uluslararası tanınması 1989'da İngilizce basılan ilk
kitabı The Sublime Object of Ideology'ye kadar sürdü. Žižek'in en dünya çapında en çok
tartışılan kitabı
The Ticklish Subject (1999), onu
açıkça dekonstrüksiyonizmcilerin, Heideggercilerin, Habermascıların, bilişsel işlemlerle uğraşan
bilimadamlarının, feministlerin ve Žižek'in New Age "obskürantizmciler" olarak tanımladıklarının
karşısına koyar.
Žižek'in çalışma ve düşünceleri belirlemedeki sorunlardan birisi onun kuramsal konumunu çok
sık olarak kitapları arasında, hatta bazen aynı kitabın farklı sayfalarında değiştirmesidir (mesela,
2/6
Slavoj Žižek
Lacan'ın yapısalcı mı yoksa post-yapısalcı mı olduğu konusunda). Bu nedenle onu eleştiren
bazı kişiler, onu tutarsızlık ve entelektüel düzey eksikliği ile suçlamaktadır. Ne var ki Ian Parker
herhangi bir "Žižekyen" felsefe sistemi bulunmadığını öne sürmektedir çünkü Žižek, bütün
tutarsızlığıyla beraber, bize, bizim bir tek yazardan neyi almak ve onda neye inanmak
istediğimiz konusunda daha derinlemesine düşünmemiz konusunda yardımcı olmaya
çalışıyor.(Parker, 2004) Aslında, Žižek'in kendisi, bir felsefecinin tavrının, bizim kendi ideolojik
ön kabullerimizi sorgulamak yerine bize dünyayı anlatan Büyük Öteki gibi davranmak olmaması
gerektiğini tartışarak, Jacques Lacan'ın kendi kuramlarını sürekli yenilemesini savunmaktadır.
Žižek için felsefeci, soruları yanıtlamaya çalışan birisinden daha çok, eleştiren birisidir.
En son olarak Žižek Abercrombie & Fitch için hazırlanan bir katalogda yer alan Bruce Weber'in
fotoğraflarına eşlik edecek bir metin yazdı. Büyük bir entelektüelin reklam metni yazmasının
uygun olup olmadığı sorulduğunda, Žižek Boston Globe'a şunları söyledi: "Eğer para kazanmak
için bu tür işler yapmak veya tam zamanlı çalışan Amerikalı bir akademisyen olarak imtiyazlı bir
yer kapmak için kıç öpmek zorunda kalmak arasında bir seçim yapmam istenseydi böyle
yerlerde yazı yazmayı seçmekten zevk alırdım!"
Kendisine dönük ters ifadelerden utanmayan ateşli ve renkli bir öğretim üyesi olarak kabul
edilmektedir. Üç bölümden oluşan 'The Pervert's Guide to Cinema' belgeseli İngiltere kanalı
More4'da Temmuz 2006'da yayınlandı.
Düşünceleri
Savunduğu İdeoloji
Žižek'in ideolojisi şahsına özgü bir materyalizmdir. Diyalektik materyalizm geleneği içinde kuram
oluştururken, düşüncenin varolan sistemleri içerisindeki devamsızlıkları ve çelişkilerine vurgu
yaparak, ontoloji ve epistemolojinin çağdaş kuramlarıyla bağlantılar kurar. Deleuze ve Alain
Badiou gibi, Žižek hem bilincin materyalist temeline hem de düşüncenin 'özerklik ve
yararlılığına' sahip çıkan bir kuram dile getirir.
Žižek'in son kitabı, The Parallax View, şimdiye kadarki en derin ontolojik yorumlama
çalışmasıdır. Žižek ontolojinin farklı yüzlerinin idealist ve materyalist anlamlandırmalar
açısından karşılaştırmalarını yapmaktadır. İdealizm ve materyalizm arasında bu anlamdaki
karşılaştırmalardan biri, idealizmin 'her şey'i kuramsallaştırdığına dair iddia edilen yeteneği ile
materyalizmin görünüşte 'her şey'in gerçekte 'her şey olmayan' olduğu şeklindeki
anlamlandırmasının arasında Lacancı terimlerle ifade edilir.
3/6
Slavoj Žižek
Žižek’in idealizm ve materyalizm arasında karşılaştırma yapma tutkusu onun kendi çalışmasını
paradoksal terimler içerecek şekilde tanımlamasına neden olur: “Materyalist Teoloji”. Teolojisi,
materyalizmi gibi kendine özgüdür. Žižek, gerçekte gerçekliğin temelde açık olduğunu ve
materyalist “minicik bir fark” olduğunu ileri sürer, ontolojik açıdan, bir indirgemeci fiziksel işlemi
tanımlaması ile bir insanın varoluş deneyimi arasında gerçeklikte görünen fark insan hayatının
gerçeği ve ontolojinin kuramsallaştırmaya çalışması gereken en önemli alandır. Tüm insancıl
Hristiyan teolojisi ile denkleştirdiği bu alan radikal bir şüphe üstüne oturtulmuştur. Žižek,
olumsuz ve sınırlandırıcı "düşünen şey" ifadesi ile farkı Freudçu ölüm içgüdüsü (tanatos) ile
denkleştirir. Biyolojik psikoloji bir gün bir insanın beyninin tam bir modelini yapabilecek olsa da,
hâlâ geride açıklanamayan bir şey kalmış olacak, ve bu şey doğrudan Freudçu ölüm içgüdüsü
ile ilişkili olacak. Žižek'e göre bu rolü üstlenenin, zevk ilkesi değil de ölüm içgüdüsü olduğunu
belirtmek önemli. Temsil edilemeyen bütünlük üzerinde kırılmalar ve kararlar öneren bilincin
olumsuz yüzü vurgulanır. Žižek bilincin opak olduğu gerçeğine işaret eder. Bilincin temel
özelliklerinden biri, bir şeyin gerçekten bilinçli mi yoksa sadece bir taklit mi olduğunu asla
bilemeycek olmanızdır. Žižek Lacan'ı şunları belirterek eleştirir: "Ne yazık ki Lacan çok hızlı bir
şekilde öz-bilinçlilik ile öz-saydamlığı özdeşleştirir, Alman İdealizmi'ndeki öz-bilinçlilik
nosyonunun en önemli şartı insanın kendisine çok zor ulaştığı/hatta ulaşamadığıdır. Bu olumlu
bir ontolojik şarttır."
Žižek'in metafiziği, önemli bir noktaya kadar anti-metafiziktir, çünkü 'her şey'i
kuramsallaştırmanın saçma olduğuna inanmaktadır, çünkü daima kuramsallaştırılamayan bir
şeyler kalacaktır. Bu Lacan'cı terimlerle 'sembolik' ve 'gerçek' arasındaki ilişkinin terimleri ile
açıklanabilir. Žižek'e göre, bir insanı çeşitli yollarla gözlemleyebiliriz ancak bu yollar eş zamanlı
varolmaz. Mesela, bir insanı ya kendi iradesi olan etik bir varlık olarak ya da güdülere dayanan
biyolojik bir yaratık olarak görebiliriz ama ikisi birden değil. Bunlar 'gerçeğin' 'sembolik'
tercümeleri, tanım ile tam olarak anlaşılamayacak 'her şey olmayan'ı anlamak için dili kullanma
yollarıdır. Žižek'e göre, ne var ki 'gerçek' sizin ona nasıl bakmaya karar verdiğinize bağlı
olmayan farklı yollarda analaşılan bir şey değildir (etik bir varlık olarak insan biyolojik bir varlık
olarak insana karşı mücadele verir); 'gerçek' bunun yerine daha üstün bir noktadan başka bir
noktaya hareket etmektir - The Parallax View'da belirtildiği gibi. Kendisinin sıklıkla eleştirdiği
postmodern kuramcıların tersine, Žižek, kendi iç öznelliklerine işaret eden ölçülemez diskurlar
boyunca doğrudan bir ontolojik kesinin bulunduğunu iddia ederek görecelik konusunu
açıklamaktan kendini kurtarır. Bu 'gerçeğin' çeşitli 'sembolik' tercümeleri olmasına rağmen,
hepsi göreceli olarak "doğru" değildir. 'Gerçek', çelişkilerin birbiri içinden geçmesi işleminde
ortaya çıkar; veya gerçek "minik bir farktır", indirgemeci materyalizmin sonsuz kararları ile
yaşanan deneyim arasındaki fark.
Öznenin Oluşumu
4/6
Slavoj Žižek
Bilinçdışı, bir dil gibi yapılandığı için ("comme une langue"), bu kendisini iki durumda tutkuya
doğru yönlendirecektir: Birincisi, Lacan'ın XI.ci Seminer'inde tutkunun "hedefi" olarak
adlandırılan tutku nesneleri ve bilinçdışı, veya tutkunun "amacı" olarak adlandırılan kendi içinde
tutkunun mekanizması ve Lacan'ın kendisi tutkunun işleyişinde bunu daha önemli bir durum
olarak düşünmüştü.
Bibliyografisi
- Žižek, Slavoj (1989). The Sublime Object of Ideology (Print) (in English), London:
Verso,Türkçe'de İdeolojinin Yüce Nesnesi, 2002
- Žižek, Slavoj (1990). Ernesto Laclau: Beyond Discourse Analysis (in New Reflections on
the Revolution of Our Time) (Print) (in English), London: Verso. / Ernesto Laclau:Diskur
Çözümnlemesinin Ötesi ( Günümüz Devrimi Üzerine Yeni Yansımalar serisinde)
- Žižek, Slavoj (1991). For They Know Not What They Do (Print) (in English), London:
Verso. Ne Yaptıklarını Bilmedikleri İçin
- Žižek, Slavoj (1991). Looking Awry (Print) (in English), Cambridge, MA: MIT Press. /
Yamuk Bakmak
- Žižek, Slavoj (1992). Enjoy Your Symptom! (Print) (in English), London: Routledge
/Semptomunuzla Eğlenin!
- Žižek, Slavoj (1993). Tarrying with the Negative (Print) (in English), Durham, NC: Duke
University Press. / Olumsuz ile Beklemek
- Žižek, Slavoj (1993). Everything You Always Wanted to Know About Lacan... But Were
Afraid to Ask Hitchcock (Print) (in English), London: Verso / Daima Lacan hakkında sormak
istediğiniz her şey... Ve Hitchcock'a Sormaya Korktuklarınız
- Žižek, Slavoj (1994). The Metastases of Enjoyment (Print) (in English), London: Verso. /
Eğlenmenin Metastazı
- Žižek, Slavoj (1996). The Indivisible Remainder: Essays on Schelling and Related
Matters (Print) (in English), London: Verso./ Görünmez Hatırlatıcı: Schelling Hakkında ve İlgili
Konularda Denemeler
- Žižek, Slavoj (1997). The Abyss of Freedom (Print) (in English), Michigan: University of
Michigan Press./ Özgürlüğün Tamusu
- Žižek, Slavoj (1997). The Plague of Fantasies (Print) (in English), London: Verso /
Fantaziler Tabelası
- Žižek, Slavoj (1999). The Ticklish Subject (Print) (in English), London: Verso./ Türkçe'de
Gıdıklanan Özne
- Žižek, Slavoj; Butler, Judith; Laclau, Ernesto (2000). Contingency, Hegemony,
Universality (Print) (in English), London: Verso. / Olumsallık, Hegemonya, Evrensellik
- Žižek, Slavoj (2000). The Fragile Absolute (Print) (in English), London: Verso./ Kırılgan
Mutlak Türkçe'de Kırılgan Temas
- Žižek, Slavoj (2001). Did Somebody Say Totalitarianism? (Print) (in English), London:
Verso./ Birisi Totalitercilik mi Dedi?
- Žižek, Slavoj (2001). The Fright of Real Tears: Kryzystof Kieślowski Between Theory and
Post-Theory (Print) (in English), London: BFI. / Gerçek Yırtılmaların Korkusu: Kryzystof
Kieślowski Kuram ve Post Kuram Arasında
5/6
Slavoj Žižek
-
Žižek, Slavoj (2001). On Belief (Print) (in English), London: Routledge./ İnanç Hakkında
- Žižek, Slavoj (2001). Opera's Second Death (Print) (in English), London:
Routledge./Opera'nın İkinci Ölümü
- Žižek, Slavoj (2002). Welcome to the Desert of the Real (Print) (in English), London:
Verso./Gerçeğin Çölüne Hoşgeldiniz
- Žižek, Slavoj (2002). Revolution at the Gates: Žižek on Lenin, the 1917 Writings (Print)
(in English), London: Verso. / Kapılarda Devrim: Žižek'ten Lenin, 1917 Yazmaları Hakkında
Türkçe'de Lenin Üzerine
- Žižek, Slavoj (2003). Organs Without Bodies (Print) (in English), London: Routledge./
Vücutsuz Organlar
- Žižek, Slavoj (2003). The Puppet and the Dwarf (Print) (in English), Cambridge, MA: MIT
Press./ Kukla ve Cüce
- Žižek, Slavoj (2004). Iraq: The Borrowed Kettle (Print) (in English), London: Verso. / Irak:
Ödünç Alınan Çaydanlık
- Žižek, Slavoj (2005). Interrogating the Real (Print) (in English), Continuum Publishing.
/Gerçeği Sorgulamak
- Žižek, Slavoj (2006). The Universal Exception (Print) (in English), Continuum Publishing/
Evrensel İstisna
- Žižek, Slavoj (2006). Neighbors and Other Monsters (in The Neighbor: Three Inquiries in
Political Theology) (Print) (in English), Cambridge, MA: University of Chicago Press./ Komşular
ve Diğer Canavarlar (The Neighbor'da : Politik Teolojide Üç Sorgulama)
- Žižek, Slavoj (2006). The Parallax View (Print) (in English), Cambridge, MA: MIT Press. /
Paralaks Bakış
Türkçe'ye çevrilen eserleri
-
Gülünç Yücenin Sanatı: David Lynch'in Kayıp Otoban'ı Üzerine, 2001
İdeolojinin Yüce Nesnesi, 2002
Kırılgan Temas, 2002
Yamuk Bakmak, 2004
Ödünç Alınan Irak Çaydanlığı, 2004
Lenin Üzerine, 2004
Gıdıklanan Özne, 2005
Paralaks, 2007
Önce Trajedi Sonra Komedi, 2009
6/6