Ürün İnovasyonu Uygulamalarında Nanoteknoloji

Ürün İnovasyonu Uygulamalarında Nanoteknoloji Kullanımının Havacılık Giyim
Ve Teçhizatlarında Uygulanabilirliği Üzerine Bir Çalışma
A Study On Applicability Of Using Nanotechnology Of Product Innovation
Application On Aviation Clothing And Equipment
Bahattin Aka1, Murat Kayalar2
ABSTRACT:
In Turkish; expressed in words like renewal and Merriam-Webster dictionary, "a new and different result,
the idea" which he defines as the concept of innovation; "Make a difference, add value or to improve
product performance, process and operations of the applications it can be made better" can be expressed.
In today's competitive environment, innovation emerges as a key organizational practice of organizations
increase their capacity to compete globally. In this study the product, process, marketing and organizational
innovations as one of the various types of innovation, innovation that focuses on the application of the
product.
Product innovation and development are frequently used in nanotechnology, which is recognized as a
pioneer; exceptionably is arranged to serve commercial purpose of the small structures. In today's world,
from biology to environmental engineering applications, from the manufacturing sector to textile sector,
nanotechnology is being used at a significant level. Especially those working in the aviation industry in
increasing the mission effectiveness of the use of appropriate clothing and equipment features of the gain
can be expressed as an important need. In conditions of peace and war, always intense clothing and
equipment used by the staff Airman who served in a stress environment, nanotechnology or renewal in
accordance with the requirements of the task by using significantly improving done on a continual basis,
flight activity in a safe manner and will make a very important contribution to be made more efficient.
The purpose of this study, product innovation and product innovation in the use of nanotechnology
applications in clothing and equipment is to examine the applicability of the current practices in aviation. In
this context, innovation and nanotechnology topics are explained with more sonar focuses on product
innovations that are made using nanotechnology in the textile sector. In the last section of the study,
aviation clothing and equipment used by employees who work in organizations, nanotechnology
innovations with innovations that can be made using designated product innovation focuses on improving
significantly the nature of what could be, and the steps to be taken, innovation management
perspective/methodology has been demonstrated by.
Key Words: İnnovation, Product İnnovation, Nanotechnology.
1
Öğt.Gör., Hava Astsubay MYO, İkt. ve İd.Prog.Bl.Bşk.lığı, Lojistik Programı, [email protected].
Doç.Dr., İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, İİBF., İşletme Bölümü, Yönetim ve Organizasyon ABD, [email protected]
2
323
ÖZET:
Türkçede yenilik, yenileme gibi sözcüklerle ifade edilen ve Merriam-Webster sözlüğünün, “yeni ve farklı bir
sonuç, fikir” olarak tanımladığı inovasyon kavramı; “fark yaratmak, değer katmak veya performansı
arttırmak için ürün, süreç ve uygulamaların daha iyi bir hale getirilebilmesi faaliyeti” olarak ifade edilebilir.
Günümüz rekabet ortamında inovasyon, örgütlerin küresel rekabet etme kapasitelerini artıran önemli bir
örgütsel uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada ürün, süreç, pazarlama ve örgütsel
inovasyonlar gibi farklı inovasyon türlerinden birisi olan ürün inovasyonu uygulamalarına odaklanılmaktadır.
Ürün inovasyonlarında sıkça kullanılan ve gelişimin öncüsü olarak kabul edilen nanoteknoloji ise; istisnai
şekilde küçük yapıların ticari bir amaca hizmet edebilecek şekilde düzenlenmesidir. Günümüz dünyasında
biyolojiden çevreye, mühendislik uygulamalarından imalat sektörüne kadar birçok alanda olduğu gibi tekstil
sektöründe de nanoteknoloji önemli düzeyde kullanılmaktadır. Özellikle havacılık sektöründe çalışanların,
görev etkinliğini arttırmasında uygun özelliklerin kazandırıldığı giyim ve teçhizatın kullanılması önemli bir
ihtiyaç olduğu ifade edilebilir. Barış ve savaş şartlarında, her zaman yoğun stres ortamında görev yapan
havacı personelin kullandığı giyim ve teçhizatlarının, nanoteknoloji kullanılarak, görev şartlarına uygun
olarak yenilenmesi veya önemli derecede iyileştirilmelerin devamlı yapılması, uçuş faaliyetinin daha etkin ve
emniyetli bir şekilde yapılmasına çok önemli katkı sağlayacağı kabul edilecektir.
Bu çalışmanın amacı, ürün inovasyonu ve ürün inovasyonu uygulamalarında nanoteknolojinin kullanımının
havacılık giyim ve teçhizatlarında uygulanabilirliğini güncel uygulamalar eşliğinde incelemektir. Bu bağlamda,
öncelikle inovasyon ve nanoteknoloji konuları kavramsal olarak açıklanmış, daha sonra ise tekstil sektöründe
nanoteknoloji kullanılarak yapılan ürün inovasyonları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın son bölümünde ise,
havacılık organizasyonlarında görev yapan çalışanların kullandığı giyim ve teçhizatlarda, nanoteknoloji
kullanılarak yapılabilecek ürün inovasyonuyla ilgili yenilikler belirlenmiş, inovasyon niteliği taşıyan önemli
derecede iyileştirilmelerin neler olabileceği üzerinde durulmuş ve atılması gereken adımlar, inovasyon
yönetimi bakış açısıyla/metodolojisiyle ortaya konmuştur.
Anahtar Kelimeler: İnovasyon, Ürün inovasyonu, Nanoteknoloji.
1.GİRİŞ
İnovasyon kavramının sözlük anlamı; “toplumsal, kültürel ve idari ortamlarda yeni yöntemlerin kullanılmaya
başlanması” (Anonim, 2015a) anlamına gelmektedir. İnovasyon türlerinden biri olan ürün inovasyonu ise;
Farklı ve yeni bir ürünün geliştirilmesi ya da var olan üründe değişiklik, farklılık ve yenilik yapılması ile ürünün
pazara sunulması (Anonim, 2015b) olarak tanımlanmaktadır. Ürün inovasyonu, çeşitli mal ve hizmetleri
kapsaması, işletme ve organizasyonların içerisinde bulundukları piyasa koşullarında uzun süreli rekabet
edilebilir performans ortaya koyabilmeleri açısından önemli bir konu olarak ifade edilebilir. Nanoteknoloji ise
son günlerin en popüler ve en önemli araştırma konularından birisi oldu kabul edilecektir. Nanoteknoloji
enerji, çevre, bilgisayar, fizik, kimya, matematik, tıp ve eczacılık gibi endüstri ve bilim alanlarında olduğu gibi
tekstil endüstrisinde de geniş uygulama alanlarına sahip olmaya başladığı bir gerçek olarak kabul ediebilir.
Firma ve örgütlerin, uzun süre yaşamlarını devam ettirebilmeleri ancak içerisinde bulundukları piyasada
gösterebilecekleri rekabet düzeylerine bağlıdır. Sürdürülebilir rekabet düzeyinin yakalanabilmesi ise ancak
yeni inovasyon örnekleri ve özelliklede ürün inovasyonu ile mümkün olacaktır. Diğer sektörlerde olduğu gibi
tekstil sektöründe de nanoteknoloji kullanılarak ürün inovasyonu yapılabilirliğinin mümkün olduğu,
nanoteknoloji tabanlı ürün inovasyonlarının havacılık çalışanlarının giyim ve teçhizatlarında önemli derece
iyileştirmeler sağlayacağı değerlendirilmiştir. Nanoteknoloji kullanılarak gerçekleştirilen ürün inovasyonları
aynı zamanda tekstil endüstrisinin geleceğini şekillendirmesi için önemli fırsatlar sunması ve bu teknolojilere
sahip ülke ekonomilerine de önemli fayda sağlaması açısından bu alanlardaki yenilik ve gelişmelerin
yakından takip edilmesinin önemli olduğu ifade edilebilir.
324
Bu çalışmada, öncelikle inovasyon ve ürün inovasyonu, daha sonra nanoteknolojinin tanımı ve kullanım
alanları incelenmiştir. Son bölümde ise, nanoteknoloji kullanılarak yüksek teknoloji liflere sahip kir itici,
antibakteriyel, renk değiştirebilen, UV ışınlarından koruyucu, alev itici, insan bedenini tedavi edici ve
besleyici kumaşların tekstil sektörünün askeri ve sivil alanda uygulamaları üzerinde durulacaktır.
2. İNOVASYON KAVRAMI:
2.1. İnovasyon Tanımı ve türler:
İnovasyon, Türkçede yenilik, yenileme, yaratıcılık ve icat gibi sözcüklerle karşılanmaya çalışılsa da, anlamı tek
bir sözcükle ifade edilemeyecek kadar geniştir. Çünkü yenilik, yaratıcılık ve icat gibi kavramlar, inovasyon
sözcüğü ile ifade edilmeye çalışılan kavramın dışında başka çağrışımlara da yol açmaktadır. Baltalar’a göre;
inovasyon’un teknik bir sözcük olarak kabul edilip, tıpkı teknoloji sözcüğünde olduğu gibi dilimize
uyarlanması (Baltalar, 2008) gerekli olacaktır.
İnovasyon, “Yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün (mal ya da hizmet), veya sürecin; yeni bir pazarlama
yönteminin; ya da iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel
yöntemin uygulanması,” (OECD, AB, Oslo Klavuzu, 2006:50), başka bir ifade ile “fark yaratmak, değer katmak
veya performansı arttırmak için ürün, süreç ve uygulamaların daha iyi bir hale getirilebilmesi faaliyeti”
(Bayram, 2013:40), şeklinde tanımlanabilir. İnovasyon ile bir fikir, ürün ya da hizmet, pazarlanabilir bir
üretim ya da toplumsal hizmet yöntemine dönüştürmek mümkün olacaktır. İnovasyon, teknik bir deyimden
ziyade daha çok ekonomik ve sosyal bir kavram olarak da ele alınabilir. Bu kapsamda, iktisadi anlamda
inovasyon kavramı üzerinde duran ilk kişi ise J. A. Schumpeter olmuştur. Schumpeter inovasyonu,
“girişimciye kâr getiren ve teknolojik ilerlemeler sonucu ortaya çıkan her şey” olarak tanımlamıştır (Albeni ve
Karagöz, 2003: 192-193).
Avrupa Birliği ve OECD ülkeleri tarafından temel alınan Oslo Manual kılavuzunda (2005) inovasyonlar, “ürün
inovasyonları”, “süreç inovasyonları”, “pazarlama inovasyonları” ve “örgütsel inovasyonlar” şeklinde dört
farklı başlık altında sınıflandırılmıştır (OECD, AB, Oslo Klavuzu, 2006:51). İnovasyon, içerdiği farklılığın,
yeniliğin ve değişikliğin büyüklüğüne göre ‘radikal’ veya ‘artımsal’ olarak da ikiye ayrılmaktadır (Elçi, 2007:3).
Ayrıca, inovasyon yapılırken teknolojinin önemli bir girdi olup olmadığı göz önünde bulundurularak
“teknolojik inovasyon’ ve ‘teknolojik olmayan inovasyon’ sınıflandırılmasına da gidilmektedir (Adıgüzel,
2012:14). Çalışmanın bu bölümünde inovasyonun türlerinden biri olan ve işletme ve organizasyonların
rekabet edilebilir düzeyini yükseltmesin de en önemli yapıtaşı olarak değerlendirilen ürün inovasyonu
üzerinde durulacaktır.
2.2. Ürün İnovasyonu:
Ürün inovasyonu; “mevcut özellikleri veya öngörülen kullanımlarına göre yeni ya da önemli derecede
iyileştirilmiş mal veya hizmetlerin ortaya konulmasıdır. Ürün inovasyonu; teknik özelliklerde, bileşenler ve
malzemelerde, birleştirilmiş yazılımda, kullanıcıya kolaylığında ve diğer işlevsel özelliklerinde önemli
derecede iyileştirmeleri içermektedir (OECD, AB, Oslo Klavuzu, 2006:5). Dolayısıyla işletmelerin ürün
inovasyonu yapmak için mutlaka yeni bir ürün üretmeleri gerekli olmayacaktır. Var olan ürünlerini daha iyi,
daha kaliteli, daha üstün özelliklerle değiştirir ve farklılaştırırlarsa da ürün inovasyonu yapmış olacaklardır
(Anonim, 2015k).
Ürün yelpazesini ve kalitesini artıran ürün inovasyonu, piyasaya yeni bir ürün getirme eylemi olarak da ifade
edilebilir. Örnek olarak Apple iPod’i, bir zamanlar müzik dinlemek için taşınabilir bir cihaz olan Sony
Walkman ile karşılaştırıldığında Apple iPod bir ürün inovasyonudur (Greenhalgh ve Rogers, 2010: 3-4).
Kumaş, domates tohumu ve yumurta birer üründür. Bu ürünlerin pazardaki diğer kumaşlardan, domates
tohumlarından ve yumurtalardanfarklı ve değişik olacak şekilde geliştirilip üretilmeleriyle elde edilen yeni
ürünler ürün inovasyonudur. Yani, buruşmayan kumaş, daha verimli ve hastalıklara dayanıklı domates
325
tohumu ve çekici ambalajlarda satılan Omega 3’lü yumurtalar ayrı ayrı birer ürün inovasyonu (Anonim,
2015k) olarak kabul edilebilir.
Mevcut ürünlere yapılan önemli derecede iyileştirmeler, malzemelerde, bileşenlerde ve performansı arttıran
diğer özeliklerdeki değişiklikler yoluyla inovasyon yapılabilmektedir. Otomobillerde ABS frenleme, Küresel
Konumlandırma Sistemi (GPS), bir dizi entegre teknik alt-sistemden birine yapılan kısmi değişiklikler veya
ilaveler ürün inovasyonları sayılabilir (www.yeni-cag.com. 2015). Ayrıca, 3M’in 1902’den bu yana geliştirdiği,
çıkartılırken acı vermeyen yara bantlarından, yakıt pillerine, Post-it™’ten dijital tanıma teknolojisi gibi
müşterilerin basit ama önemli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla geliştirdiği ürünler, Vestel’in televizyonlarına
eklediği DMP teknolojisi uygulaması (Elçi, 2007:3-4), Arçelik tarafından geliştirilen en az su harcayan bulaşık
makineleri gibi gelişmeler ürün inovasyonlarına örnek olarak gösterilebilir.
Ürün inovasyonu kapsamında mevcut hizmetlere yeni fonksiyonlar veya özellikler ilave edilerek
gerçekleştirilen uygulamalar da ürün inovasyonu kapsamında ele alınmaktadır. İnternet bankacılığına yüksek
derecede iyileştirilmiş hız ve kullanım kolaylığı getirilmesi, müşterilerin kiralık araçlara erişimini kolaylaştıran
eve teslim veya evden alım hizmetlerinin ilave edilmesi gibi önemli yenilikler (www.yeni-cag.com. 2015),
hizmet inovasyonlarına örnek olarak verilebilir.
Havacılık alanında çalışanların kullandıkları giyim ve teçhizatlar başta görevin başarıyla yapılması ve çalışanın
sağlığının korunması açısında hayati öneme sahiptir. Dolayısıyla bu alanda kullanılan giyim kuşamların sürekli
yenilenmesine veya geliştirimesine ihtiyaç vardır. Bu kapsamda özellikle tekstil sektöründe nanoteknoloji
kullanılarak yeni ürün inovasyon uygulamaları yapılabilmesi mümkün olabilmektedir. Çalışmanın bu
bölümünde önce kavramsal olarak nanoteknoloji üzerinde durulmuş, sonrasında ise nano tekstil kavramı ve
uygulamalarına değinilmiştir.
3. NANOTEKNOLOJİ VE TEKSTİL:
3.1. Nanoteknoloji Kavramı:
Nano kelimesi, Yunanca “cüce” anlamındaki “nanos” tan gelmekte olup, herhangi bir fiziksel büyüklüğün bir
milyarda biri anlamında kullanılabilmektedir. Nanoyapılara uzunluk olarak bakıldığında yaklaşık 10-100
atomluk sistemlere (10^-9 metre) karşılık gelmektedir (Özdoğan vd., 2006:159).
Diğer bir ifade ile nano, bir insan saç telinin on binde biri ya da bir futbol topunun dünyaya göre olan
büyüklüğü kadar bir uzunluğa sahip yapıları (www.nanoteknolojinedir.com. 2015) ifade etmektedir.
Nanoteknoloji ise, fizik, kimya, biyoloji ve malzeme bilimleri gibi bir çok bilim dalının multidisipliner yer
aldığı, nano boyutta ve çeşitli görevler üstlenebilen yeni malzemeler üretmeyi amaçlayan teknoloji alanı
olarak da tanımlanmaktadır (Batur vd., 2015:151). Nanoteknoloji, büyük işleri çok küçük maddeciklerle
yapma sanatı ve istisnai şekilde küçük yapıların ticari bir amaca hizmet edebilecek şekilde düzenlenmesi
olarak ifade edilebilir.
Nanoteknoloji fikir olarak 1960'lı yıllarda ortaya çıkmış 1990'li yıllarda daha fazla araştırma yapılmaya
başlanmış ve teknolojinin iç içe olduğu her alanda kendisine yer bulmuştur (Batur vd., 2015:151). Yeni enerji
gereksinimi ve artan çevre kirliliği bu araştırmaları hızlandırmıştır. Nanoteknoloji uygulamaları ile enerji
konusundaki temel sıkıntı olan enerji kullanımını azaltabilecek ve zararlı her türlü atıktan kurtulmak mümkün
olabilecektir (Anonim, 2015j).
Bilim dünyasının ortak görüşüne gore; Nanoteknolojinin kısa zamanda dünyada tüm mekanik üretim
anlayışını ortadan kaldırabileceği ve yeni yeni mesleklerin doğmasına yol açabilecektir
(www.nanoprotech.com. 2015). Günümüz dünyasında, artık görmeye de başladığımız, kullandıklarımızdan
binlerce kat hızlı bilgisayarlar, damarların içinde ilerleyerek hastalıkları tedavi edecek nano aygıtlar,
organların içinde ameliyat yapabilecek robotlar, betondan daha dayanıklı plastik binalar, hareketleri şarj
326
edilmiş elektrik ile sağlanan yapay kaslar, çok daha hafif ve gelişmiş silah sistemleri gelecekte karşımıza
çıkacak yenilikler olarak sayılabilmektedir.
Naoteknolijinin günümüzde; biyoloji, tıp, çevre (enerji üretimi, depolanması; örneğin hidrojenin saklanması
ve yakılması gibi), bilgi iletişimi (en az kayıpla en yüksek hız, yoğunluk ve depolama), malzeme bilgisi, fizik
kimya (nanoelektronik, fotonik, nanomanyetizma), mühendislik, imalat ve matematik (Erbudak, 2007) gibi
alanların yanında, tekstil endüstrisinde de geniş uygulama alanlarına sahip olmaya başlamıştır. Bu çalışmada
nanoteknolojinin tekstil sektöründeki uygulamaları üzerinde durulmuştur.
3.2. Nano Tekstil
19’uncu yüzyıl başlarında gelişmeye başlayan tekstil endüstrisi, nanoteknoloji kullanılması ile yeni bir
döneme girdiği bir gerçek olduğu vurgulanabilir. Bu dönemde nanoteknolojinin ilk ve en yaygın kullanım
amacı, kendi kendini temizleyen yüzeyler olarak da bilinen su ve kir itici tekstil malzemeleri üretilmesi (Erem
ve Özcan, 2013:41) olmuştur. Kokmayan çorapların üretiminin yanında suyu sevmeyen (iten) kumaşlardan
üretilmiş tekstil ürünlerinde, kirlenme engellenerek yıkama ve tekrar ütüleme ihtiyacı en aza indirilmiş
olacaktır. Böylece su kullanımı azalabileceği, hatta belirli bir süre sonra çamaşır makinelerine bile ihtiyaç
kalmayacabileceği (Kargıoğlu, 2006) ifade edilebilir.
Günümüzde, tekstil ve hazır giyim ürünlerine su geçirmezlik, buruşmazluk, leke tutmazlık, mikroplara direnç,
zararlı UV-ışınlarından koruyuculuk, yanmazlık veya güç tutuşturuculuk gibi özellikler kazandıran
nanoteknoloji tabanlı ürünler, geliştirilmiş ve kullanımları yaygınlaşmaya başlamıştır (Kargıoğlu, 2006).
Uyuyan bebeğin ölümüne neden olan ani bebek ölümü sendromunun önüne geçebilmek için bebeğin soluk
alması durduğunda, kalp atım sayısında ya da vücut ısısında beklenmedik bir değişiklik olduğunda,
ebeveynleri haberdar eden veya vücuttaki kan basıncından kalp ritmine kadar bir çok tıbbi bilgiyi kaydederek
doktorun incelemesine sunan giysiler de üretilmeye başlanmıştır (Coşkun, 2007:60). Hatta yakın bir
gelecekte, giyilen bir tişört, üzerindeki nanosensörler sayesinde kalp atışlarını, vücut ısısını ve kan şekerini
düzenli kontrol ederek, istenmeyen bir durum olduğunda kablolu ya da kablosuz bir hatla giyenin kendisine
veya doktoruna bilgi gönderebilecektir (Bayındır, 2006).
Türk Silahlı Kuvvetlerinde halen kullanılan ve Resim 1’de gösterilen eğitim kıyafetinin kumaşı, Türk Silahlı
Kuvvetleri ve TÜBİTAK işbirliği ile, nanoteknoloji kullanılarak üretilmiştir. İçeriğinde yüzde 85 pamuk
bulunan üniformalar, antibakteriyel olduğu için ter kokusunu engellemekte, askerleri ultraviyole ışınlarından
korumakta, yıkandığında ise normal kumaşlara oranla sekiz kat daha hızlı kuruyabilmektedirler (Anonim,
2015c.).
Nanoteknoloji özellik kazandırılmış kumaş suya dayanıklı, yüksek mukavemetli, zor leke tutan, kırışmayan ve
her şeyden önemlisi Türkiye'nin coğrafik yapısına ve bitki örtüsüne uygun renk ve desenlerde
hazırlanabilmiştir (Binzet, 2015).
Resim 1. : Genel Kamuflaj Tipi (Anonim, 2015d)
Kumaş ipliğine elektronik ve optik özelliklerin
kazandırılması ile aydınlatma özelliğine sahip giysiler
ve renk değiştiren giysiler elde edilebileceği gibi,
esnek ve yıkanabilen sensörlerin kumaşa aktarılması
ile elbiseleri görebilece, duyabilecek, hissedebilecek,
komut verebilecek ve enerji üretebilecektir (Bayındır,
2005:11). Hatta, günümüzün cep telefonu
327
kullanıcılarının en büyük problemi olan şarj sorunu giyilen elbiselere şarj edebilme özellikleri kazandırılması
ile çözülebileceği ifade edilebilir.
4. HAVACILIK GIYIM VE KUŞAMLARINDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLIKLER
Savaş, barış ve kriz şartlarındadaki en önemli unsur insanlardır. Silahları ateşleyen, tankları ve
uçakları kullanan, savaş alanında çarpışan insanların silah güçlerinin yanında, onları tüm dış etkenlerden
koruyacak ve onlar hakkında sürekli bilgi akışı sağlayacak nanoteknoloji kullanılarak oluşturulmuş akıllı
giysilere her zaman ihtiyaç olacaktır.
Özellikle havacılık çalışanlarının bu şartlarda görevlerini etkin yapabilmeleri ancak ihtiyaç duyulan tüm
malzemeleri bulundurmaları ve giymeleri ile mümkün olacaktır. Bu nedenle hafif ama aynı zamanda sağlam
ve hareket kabiliyetini kısıtlamayan giyim ve ekipmanlar kullanılmalıdır.
Havacılık sektöründe çalışanların görev etkinliğini arttırılabilmesi için uygun özelliklerin kazandırıldığı giyim
ve teçhizatlar bulundurulmalıdır. Giyim ve teçhizatlarda bulunması olan gereksinimleri şu şekilde
sıralayabiliriz:
Fiziksel gereksinimler:
Resim 2. Havacı Pilot Uçuş Tulumu (www.askerimalzeme.ticiz.com.
2015)

 En az yer gereksinimi ve taşınmadaki rahatlık için hafif ağırlık
ve düşük hacim,
 Olumsuz koşullarda uzun süre bakım gerektirmeden güvenle
çalışabilmek için yüksek mukavemet ve boyutsal stabilite, kopma,
yırtılma mukavemeti,
 pH değeri,
 Aşınma direnci,
 Kir ve leke tutmayan kolay temizlenebilme,
 Yıkandığında normal kumaşlara oranla daha hızlı kuruma,
 Konfor için iyi tutum ve buruşmazlık,
 Sessiz ve hışırtısızlık için düşük gürültü emisyonu,
Harekete geçirici yada patlayıcı kıvılcımları engellemek için antistatik özelliği.
Çevre gereksinimi:






Su iticiliği ve su geçirmeyen,
Soğuk iklim şartlarında rüzgar geçirmeyen,
Isı izolasyonu,
UV ışığına dayanıklılık,
Sıcak tropik iklimler için hava geçirgenliği,
Atılan veya gömülen kuşamın bakterilerle parçalanma özelliği.
Kamuflaj, gizleme ve aldatma gereksinimleri:




Kumaşın doğal arka planının görünüşüne benzemeye zorlanması için görülebilir tayf,
Kar ve buzun optik özelliklerine benzemek için ultraviole (morötesi),
İnsan ya da cihazlardan yayılan ısı sinyallerini en aza indirmek için uzak kızılötesi,
Uydudan tespit edilememe.
328
Alev, ısı ve parlamaya karşı korunma gereksinimleri:
 Dış tabakaları alev ve ısıya maruz kalan kumaşlar için güç tutuşma özelliği,
 Isıyla büzüşme ve bozulmayı önlemek için ısıya dayanıklılık özelliği,
 Deri ile temasta olan kumaşlarda erimeye dayanıklılık.
Ekonomik etmenler:
 Sık ütü istemeyen, kolay bakım özelliği,
 Savaş şartlarında uzun süre depolama ömrü,
 Kolay tamir edilebilme özelliği,
 Kolay bulanabilirlik ve minimum maliyetli olmasıdır.
Havacılık çalışanlarının bu ve benzeri özelliklerin kazandırıldığı giyim ve teçhizatları kullanmaları görev
etkinliği ve çalışan sağlığı açısından önem arzetmektedir. Bu amaçla çalışmanın bu bölümünde, havacılık
alanında çalışanların kullandığı giyim ve teçhizatların geliştirilebilmesi ve dolayısıyla bu sahada yapılan ürün
inovasyonu uygulamaları araştırılmıştır.
5. TEKSTIL SEKTÖRÜNDE NANOTEKNOLOJI TABANLI ÜRÜN İNOVASYONU UYGULAMALARI:Nanoteknoloji
kullanılarak kumaş ipliğine elektronik ve optik özelliklerin kazandırılması ile geliştirilmiş akıllı tekstillerin,
havacılık giyim ve teçhizatlarında da uygulanabilirliği hususu üzerinde önemle durulması gereken bir konu
olmaktadır. Havacılık sektöründe her türlü şartlarda çalışan personelin kullandığı giyim ve teçhizatların,
çalışanların görevlerine dönük gereksinimleri de dikkate alınarak, nano teknolojik gelişmelere uygun olarak
yenilenmesi veya önemli derecede iyileştirilmelerin devamlı yapılması, uçuş faaliyetinin daha emniyetli ve
etkin bir şekilde yapılması açısından kaçınılmaz bir gerçek olduğu vurgulanabilir.
Çalışmanın bu
bölümünde, başta savunma alanı olmak üzere bazı alanlarda gerçekleştirilen akıllı tekstil uygulamalarıyla
ilgili ürün inovasyonu örnekleri verilecektir.
5.1. Savunma Alanında Yapılan Akıllı Tekstil Çalışmaları:
Nanoteknoloji kullanılarak oluşturulan akıllı tekstillerle ilgili gelişmlerin çoğu askeri alanda yapılan Ar-Ge
çalışmaları sonucunda ortaya çıktığı söylenebilir. Cam elyafından yapılar, kurşun geçirmez yelekler,
kimyasallara karşı koruyuculuk sağlayan giysiler, uçaklarda kullanılan bazı malzemeler bu araştırma
örneklerinden sayılabilir (Anonim, 2015e). Savunma alanında yapılan akıllı tekstil çalışmalarından bazıları
aşağıda sıralanmıştır;
5.1.1. Akıllı üniforma tasarımı :
Nanoteknoloji kullanılarak, esnek ve yıkanabilen nano sensörlerin ve aygıtların kumaş içerisine entegre
edilmesiyle üniformalar yeni boyut kazanabilecektir. Kimyasal ve biyolojik ajanları tesbit edebilecek bu akıllı
elbiseler, aynı zamanda kalbi duran askere masaj yaparak hayata geri döndürebilecektir.
Resim-3. Akıllı Üniforma(Bayındır, 2006)
Savaş meydanında yaralanan askere ait bütün
bilgileri kablosuz hatla merkeze bildirebilecek,
gerektiğinde kısa süre içerisinde gerekli
müdahalenin
yapılmasına
olanak
sağlayacabilecektir. Üniforma, gerektiğinde çok
sert bir zırha dönüşebileceği gibi, askerin
gereksinim
duyacağı
enerjiyi
güneşten
sağlayabilecektir.
329
Her türlü tehlikeyi önceden hisseden ve askeri yönlendiren üniformalar, hem rahatlıkları hem de sahip
oldukları fonksiyonlar bakımından tam bir teknoloji harikası olacağı değerlendirilmektedir (Bayındır, 2006).
 Nanoteknoloji ile üretilmiş üniformalar günümüzde kullanılanlardan %80 daha hafif olacaklar ve en
önemlisi ise askerin manevra kabiliyetini kısıtlamayacaklardır (www.kimyaturk.net. 2015).
 Bu üniformalar, ortamdaki biyolojik veya kimyasal tehlike durumuna moleküler düzeyde adapte
olarak ortamın sıcaklık, ışık, hava kalitesi vb. değişikliklerini kolayca fark edecekler ve nanokaplamayla
geliştirilmiş özel lifler sayesinde karanlıkta dahi ayırt edilebilir olacaklardır. Bu durum ise, askerlerin
birbirlerini kilometrelerce uzaktan seçebilmelerine ve karanlık ortamlarda dahi düşmanı ayırt edebilmelerine
imkan tanıyabilecektir (Kut ve Güneşoğlu, 2005:224-230).
 Özetle, içindeki iletişim donanımı olan akıllı üniforma sayesinde, giyenin fiziksel durumunun takip
edilmesi, askerin sürekli yerini bildirmesi, çevreden gelen ışığı algılayarak uygun kamuflaj düzenini
sağlayabilmesi, ateşli silahlara, radyasyona, kimyasal ve biyolojik maddelere karşı koruma sağlayabilemesi
mümkün olabilecektir (www.kimyaturk.net. 2015).
5.1.2. Diğer Akıllı Tekstil Uygulamaları:
Du Pont firması ile Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (Massachusetts Institute of Technology) nanoteknoloji
destekli akıllı ürünler üzerinde çalışmalar yapmaktadırlar (Anonim, 2015e);
 Askerleri yaralandıklarında tedavi edecek, kimyasal ve biyolojik silahlara karşı koruyacak giysiler,
 Vücut ısısı düştüğü zaman, vücuda ısı takviyesi yaparak vücut ısısının belli bir sınırın altına düşmesini
ve donmayı engelleyecek tekstil malzemeleri,
 Farklı iplik kesitleri (oval, kare veya üçgen) kullanılarak, giysiyi giyeni dış ortam sıcaklığındaki
değişimlere karşı koruması için genişleyip daralarak, ısıtan veya soğutan kıyafetler üretilebilmesi çalışmaları
yapılmaktadır.
Ayrıca, özel boyanmış iletken lifler kullanılarak, elektrik sinyaliyle renk yansıma kalitesinde değişim elde
edilebilmekte ve giysi rengi değiştirilebilmektedir. Bu tip bir özellik sayesinde değişken bitki örtüsünde
savaşan askerlerin arazi şartlarına uygun kamufle olabilmeleri daha kolaylaşabilecektir (Anonim, 2015f).
5.2. Vücut Sıcaklığını Düzenleyen Giysiler(Çoşkun ve Oğulata, 2008:102):
 Bu giysiler; İnsanın vücut sıcaklığını etkili bir şekilde düzenleyerek, vücut ısısını, giyen kişinin rahat
edebileceği bir sıcaklık aralığında tutabilmektedir.
 İç giyimde, çoraplarda, ayakkabılarda, yorganlarda, uyku tulumlarında, yatak örtüleri vb. giysilerde
kullanılabilmektedir.
Şekil-1. Vücut Sıcaklığını Düzenleyen Giysilerin Termal Görüntüsü (http://(www.cuerposdeintervencion.com.
2015)
330
 Vücut sıcaklığını düzenleyen giysilerin sağladığı ısı dengesinin termal olarak görüntüsünde (Şekil 1)
görüldüğü gibi, tekstilde kullanılan malzemelere nanometre boyutlarında farklı özellikler
kazandırılılabilmektedir. Çorap ipliğinin, gümüş nano parçacıkları ile katkılandırılması, çorap
içerisinde bakteri ve mikrop barınmasını engellenerek çorapların kokmasının önlenebilmesi bunlardan biri
olarak ifade edilebilir (Kargıoğlu, 2006).
5.3. Serinletme Fonksiyonuna Sahip Olan Giysiler:
 Bu tip giysiler genelde çalışırken vücut ısıları aşırı yükselen çalışanlar için ideal olabilmektedir
(Coşkun, 2007:29).
 Yüksek sıcaklıktaki ortamlarda bu tip kumaştan yapılmış giysiyi giyen kişi aktif olarak serinletilmekte
ve vücut sıcaklığı korunmaktadır. Giyen kişinin serinlemesi buharlaştırma yoluyla sağlanmaktadır (Anonim,
2015g).
5.4. Görünmezlik Sağlayan Kamuflaj Giysileri:
 Bu tip giysiler, geri - aksettirici materyal (retro-reflective material) adı
verilen özel bir materyalden yapılmışlardır (Coşkun, 2007:37).
Resim-4. Görünmezlik Özellikli Giysi (Anonim, 2015f)
 Geri aksettirici materyalin yüzeyi küçük yansıtıcılarla kaplıdır. Bu
yansıtıcılar sayesinde materyale ışık çarptığında ışık tekrar aynı yönde geri
yansımaktadır. Böylece ceket üzerinde parlaklığın düzgün olduğu bir görüntü
elde edilebilmektedir (Norstebo, 2004).
5.5. Temasa, Dokunulmaya Karşı Duyarlı Kumaşlar:
 Bu akıllı tekstil yapıları dokunulmaya (basınca) karşı duyarlı bir yapıya sahiptirler.
 Bu özelliklerini, yapılarında bulundurdukları basit elektronik parçalar (sensörler vs.) ve bir yazılım
sayesinde yapabilmektedir (Anonim, 2005h).
Resim 5.Temasa-dokunulmaya karşı duyarlı kumaşlar (Anonim, 2015ı)
 Bu kumaşlar daha çok klavyeler, joypadler, uzaktan kumandalar,
interaktif konsollar vs. gibi tekstil ürünlerinde kullanılabilmektedirler
(Coşkun, 2007:42).
5.6. İnsan Vücudunun Hayati Sinyallerini Tespit Eden Giysiler:
 Bu tip elbiseler temel olarak insanın hayati sinyallerini (nabız, tansiyon, ateş vs. gibi) ölçüp,
görüntüleyebilmekte ve gerekli yerlerle çift taraflı iletişim kurabilmektedir (Coşkun ve Oğuata, 2008:105).
Şekil 2. Hayati Sinyalleri Tespit Eden Giysiler (Anonim, 2015i)
 Bu giysiler, genel olarak askeri personel, itfaiyeci, sağlık ekibi, kurtarma
ekibi ve polis giysilerinde kullanılmaktadır (Jose, 2005).
331
5.7. Isıya Karşı Duyarlı (Yanması Geciktirilmiş) Giysiler:
 Yanması geciktirilmiş kumaşlar, 200 °C sıcaklığa sürekli maruz kaldığı halde fiziksel özelliklerini
koruyarak herhangi bir bozulma göstermeyen kumaşlar olarak tanımlanabilirler (Kalın, 2008:5).
Resim 6.Isıya Duyarlı Geliştirilmiş Pilot Montu (www.askerimalzeme.ticiz.com. 2015)
 Bu giysiler konvansiyonel giysilerden farklı olarak hava şartlarına
göre uyum sağlamakta ve tekstilde örtme faktörü olarak bilenen
özelliklerini değiştirebilmektedirler. Diğer bir deyişle bu akıllı tekstiller,
sıklıklarını, hava geçirgenliklerini, giysi halindeki formlarında kol, bacak vs.
uzunluklarını değiştirebilmekte, giyeni mevsim şartlarına göre en uygun
durumda hazırlayabilmektedirler (Çoşkun ve Oğulata, 2008:102).
 Özellikle sıcaklık farklarının çok yaşandığı denizaltında, dalgıçlar için
tasarlanan giysilerde kullanılan yanması geciktirilmiş kumaşlar savaş
uçaklarının kullandığı uçuş montlarında da kullanılmaktadır.
5.8. Radyasyondan koruyucu kumaş:
 Bursa Işıklar Askeri Hava Lisesinde bir grup öğrenci tarafından "Milli Kalkan Sodyum Pentaborat" adlı
proje çerçevesinde, radyasyondan korunmaya yönelik kumaş geliştirilmiştir. Öğrenciler, özel bir bor türevi
olan sodyum pentaboratı ülkede ilk defa sentezleyerek radyasyondan koruyucu kıyafet üretimini
gerçekleştirmişlerdir (Yeşilkavak, 2015).
 2014 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından gerçekleştirilen
projede birincilik ve 10-15 Mayıs 2015 tarihinde ABD'de gerçekleştirilen Uluslararası ISEF (İnternational
Science And Engineering Fair) yarışmasında ise dünya ikinciliği kazanan proje ile üretilen kumaş, hastane,
nükleer santral, üniversitelerde radyasyon deneyi yapılan laboratuvarlarda ve askeri alanlarda kimyasal,
biyolojik ve radyoaktif saldırılara karşı korunmaya yönelik olarak kullanılabilecektir. Üretilen kumaş ile
yüksek irtifada uçan pilotların maruz kaldığı, uzaydan gelen kozmik radyasyonların etkisinin de
azaltılabileceği değerlendirilmektedir (Yeşilkavak, 2015).
Resim 7.Radyasyondan koruyucu kumaş üretimi(Yeşilkavak, 2015)
 Işıklar Askeri Hava Lisesi öğrencilerinin “Milli
Kalkan Sodyum Pentaborat" adlı proje ile bor madeninin
türevini kullanarak yeni bir kumaş üretmeleri, ürün
inovasyonu ve tekstil endüstrisinin geleceği açısından
ümit verici bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.
6. Sonuç ve Değerlendirme:
Ürün inovasyonu; yeni veya var olan ürünlere daha iyi, daha kaliteli, daha üstün özellikler kazandırmak için
değiştirmek ve farklılaştırmak yoluyla ürün yelpazesini ve kalitesini arttırarak piyasaya yeni bir ürün getirme
eylemidir. Nanoteknoloji ise, büyük işleri çok küçük maddeciklerle yapma sanatı ve istisnai şekilde küçük
yapıların ticari bir amaca hizmet edebilecek şekilde düzenlenmesidir. Nanoteknolojinin ürün inovasyonları
gerçekleştirme sürecinde etkin olarak kullanılabilmesi günümüz işletmelerine, gelecek hedeflere ulaşması
adına fırsatlar sunmaktadır.
332
Yukarıda verilen nanoteknoloji tabanlı ürün inovasyonu uygulama örneklerinde de görüldüğü gibi
nanoteknoloji kullanılarak havacılık giyim ve teçhizatlarında ürün inovasyonun daha yaygın bir şekilde
kulanabilirliği mümkün olacaktır. Türk Silahlı Kuvvetlerinde üretilmeye başlanan genel kamuflaj tipi kumaş ve
Işıklar Askeri Hava Lisesi öğrencilerinin üretmeyi başardıkları ve 10-15 Mayıs 2015 tarihinde ABD'de
gerçekleştirilen Uluslararası ISEF yarışmasında dünya ikincisi olmuş radyasyondan koruyucu kumaş
örneklerinde olduğu gibi havacılık giyim ve teçhizatları üretiminde inovasyon kaynaklı yeni ve hızlı bir sürece
girilmelidir.
Çalışanların görev ve sorumluluklarını en etkin biçimde yerine getirmeleri kullanılan giyim ve teçhizatlarında
sahip olduğu özellikler ile yakından ilgilidir. Bu amaçla Türk Silahlı Kuvvetleri ve havacılık çalışanlarının görev
ve çalışma koşullarına has gereksinimler dikkate alınarak nano teknoloji tabanlı çalışmalara daha fazla ağırlık
verilmeli ve bu sayede yeni ürün inovasyonları gerçekleştirilmelidir.
Yapılacak nano teknoloji tabanlı ürün inovasyonları sayesinde, gelecekte giysiler sadece kişileri sıcak veya
serin tutmakla kalmayacak, aynı zamanda yetenekleri sayesinde dışarıdan gelecek tehlikeler konusunda
kişileri uyarabilecek, zararlı etkilerden koruyabilecektir.
Bu elbiseler, vücut fonksiyonları hakkında bilgi verebilecek, tedavi amaçlı kullanılabilecek, giyen kişinin
kaybolması halinde ise o kişinin bulunduğu yeri saptayabilecek ve fiziksel olarak herhangi bir aktiviteyi yerine
getirmediği durumlarda da başkaları ile iletişim kurulmasını sağlayabilecektir.
Bu amaçla, gerek işletme ve organizasyonlar ve gerekse de Türkiye ekonomisi olarak ihracat kapasitesi
yüksek, yeni istihdam olanakları sunan katma değeri yüksek ürünlere yönelinmeli ve bu aşama da
nanoteknoloji kullanarak daha fazla yeni ürün inovasyonları geliştirilmelidir. Havacılık sektör çalışanları da,
yukarıda yazılı özellikler içerecek şekilde, nanoteknoloji tabanlı ürün inovasyonları sayesinde hem rekabet
edebilir düzeyi yakalayacak hem de diğer sektörlere öncülük ederek çağıyla yarışabilecetir.
Kaynakça
Adıgüzel, B., (2012), “İnovasyon Ve İnovasyon Yönetimi: Steve Jobs” Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı Yönetim Organizasyon Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara
Albeni, M., Karagöz, M., (2003), “Ekonomik Kalkınma ve Modern Yenilik Teorisi”, Süleyman Demirel
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 3, Isparta.
http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2003-3-10.pdf
(Erişim Tarihi: 01.08.2015)
Anonim, 2015a. İnovasyon. http://aktifakademi.org/inovasyon/(Erişim Tarihi: 01.08.2015)
Anonim, 2015b. İnovasyon. http://w3.gazi.edu.tr/~gyavuzcan/yonetim/files/inovasyon%202.pdf (Erişim
Tarihi: 01.08.2015)
Anonim, 2015c. TSK’ya nanoteknolojiyle üretilen yeni kiyafet,
http://www.cnnturk.com/2008/turkiye/06/09/tskya.nano.teknolojiyle.uretilen.yeni.kiyafet/468463.0/
(Erişim Tarihi: 15.08.2015)
Anonim, 2015d. Air Force News Service. “Air Force Unveils New Uniform.” <http://usmilitary. about. com/
cs/ airforce/ a / newafuniform.htm> (Erişim Tarihi: 01.08.2015)
Anonim, 2015e. Akıllı tekstillerin tanımı ve sınıflandırılması.http://www.horizonav.com.tr/akilli-tekstillerintanimi-ve-siniflandirilmasi.xhtm (Erişim Tarihi: 14.08.2015)
Anonim, 2015f. Akıllı tekstillerin tanımı ve sınıflandırılmas.http://tekstilsayfasi.blogspot.com.tr/ (Erişim
Tarihi: 14.08.2015)
333
Anonim, 2015g. Serinletme fonksiyonuna sahip giysiler. http://www.bodyteq.com/ (Erişim Tarihi:
15.08.2015)
Anonim, 2005h. Basınca karşı duyarlı kumaşlar, http://www.eleksen.com/ (Erişim Tarihi: 5.08.2015)
Anonim, 2015ı. Temasa-dokunulmaya duyarlı kumaş
https://www.google.com.tr/search?q=Temasa,+Dokunulmaya+Kar%C5%9F%C4%B1+Duyarl%C4%B1+Kuma
%C5%9Flar&biw=1366&bih=643&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIsZK99MOuxw
IVy0kaCh0sJABc#imgrc=i_JaFCl6cLCJLM%3A (Erişim Tarihi:15.08.2015)
Anonim, 2015i. Hayati Sinyalleri Tespit Eden Giysi
https://www.google.com.tr/search?hl=tr&site=imghp&tbm=isch&source=hp&biw=1366&bih=599&q=smart
+shirt+sensory+architecture&oq=smart+shirt+sensory+architecture&gs_l=img.12...21778.71357.0.73460.32
.15.0.17.2.0.158.1820.1j13.14.0....0...1ac.1j3j4.64.img..17.15.1660.oH-0yWd44CY#imgrc=
I5S7nxNmRZPP
M%3A (Erişim Tarihi: 04.08.2015)
Anonim, 2015j. Nanoteknoloji nedir, http://techofnano.com/nano/sonhaberler/nano-teknoloji-nedir.html
(Erişim Tarihi: 20.11.2014)
Arslan, E.T., (2012). “İnovasyon İle İç Girişimcilik Etkileşimi: Bilişim 500 Şirketlerinde Bir Araştırma” Süleyman
Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme ABD, Doktora Tezi, Isparta
Baltalar, H. “Kurumsal İnovasyon” (15.07.2008). http://www.hasanbaltalar.com/index.php?id=42 (Erişim
Tarihi: 03.08.2015)
Batur, A. F., Kutman, K. G., & Bolat, M. S. (2015). Prostat Kanseri Tedavisinde ‘Nanoteknoloji
Uygulamaları’. Bulletin of Urooncology, 14, 150-155.
Bayındır,M., (2005) “Nano Teknoloji Destekli Akıllı Elbiseler”, Bilim ve Teknik, Agustos/2005:11
Bayındır, M. Aralık 2006, Nanoteknoloji Tekstilin Emrinde. Bilim ve Teknik,
http://scholar.google.com.tr/scholar?start=0&anoteknoloji +ve+ Tekstil&hl=tr (11.11.2009)
Sayı
469
Binzet, F., (2015). Nano teknoloji üretim Adıyamanda yapılıyor.
http://www.hurriyet.com.tr/index/ArsivNews.aspx?id=9152858(Erişim Tarihi: 15.08.2015)
Coşkun, E. (2007) Akıllı Tekstiller ve Genel Özellikleri. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil
Mühendisliği Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adana
Çoşkun, E., Oğulata, R.T., 2008. Akıllı Tekstiller Ve Genel Özellikleri. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:18-3
Drucker, Peter (November 2002). Innovation and Entrepreneurship. HarperCollins Pub., Adobe Acrobat EBook Reader edition v. 1.
Elçi, Şirin; İnovasyon: Kalkınma ve Rekabetin Anahtarı, 2.baskı, y.y, Tecnopolisgrup, 2007 s.129-133
Erbudak, M. (2007). Fizikçi Gözüyle Nanoteknoloji. Ankara: TÜBA Akademi Forumu Dizisi 48
Greenhalgh, C., and Rogers, M. (2010). Innovation, Intellectual Property, and Economic Growth, New Jersey:
Princeton University Press.
Göktaş, H. (2009). Yöneticilerin Yeniden Yapılanma Sürecinde İnovasyona Bakış Açısı; Kardemir Örneği.
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak.
334
Jose A.G. , 2005. Advances in Technology: Smart & Engineered Textiles. Protective Clothing Research Group,
Department of Human Ecology, University of Alberta.
Kalın, M.B. (2008)Tekstil Yüzeylerinin Yanmaya Karşi Dirençlerinin Arttirilmasi.Kahramanmaraş Sütçü İmam
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüs, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Kahramanmaraş
Kargıoğlu, A., (2006) “Nanotekstil ve Akilli Kumaşlar”
http://www.yaklasansaat.com/dunyamiz/bilim_ve_teknoloji/akillikumaslar.asp (Erişim Tarihi: 05.08.2015)
Kut ve Güneşoğlu, 2005. Nanoteknoloji ve tekstil sektöründeki uygulamaları. Tekstil&Teknik. Şubat.
Norstebo, C.A., 2004. Intelligent Textiles, Soft Products. Norwegian University of Science and Technology,
Department of Product Design NTNU, Norway
OECD, Avrupa Birliği; Oslo Kılavuzu: Yenilik Verilerinin Toplanması ve Yorumlanması İçin İlkeler, çev.
TUBİTAK, y.y., 2006,
OECD, Frascati Kılavuzu: Araştırma ve Deneysel Geliştirme Taramaları İçin Önerilen Standart Uygulama, çev.
TUBİTAK, 3.baskı, y.y., 2005
Özçalışkan, D., (2012), “Dönüştürücü Liderliğin Düşünsel İnovasyon Üzerine Eetkisi: Gaziantep İli Örneği”
Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Yeterlik Tezi, Gaziantep
Özdoğan, E., Demir, A. G. A., ve Seventekin, N. (2006). Nanoteknoloji Ve Tekstil Uygulamalari. Tekstil Ve
Konfeksiyon 3/2006
Üreyen, M.E. 2007. Nanoteknoloji ve Türk tekstil ve hazır giyim sektörleri. 24 Şubat 2007.
http://www.nano.bilkent.edu.tr/Basin/ NanoTekstil.pdf
Yeşilkavak, H., 2015. Askeri öğrenciler "radyasyondan koruyucu kumaş" geliştirdi
http://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/449268--askeri-ogrenciler-quot-radyasyondan-koruyucu-kumasquot-gelistirdi (Erişim Tarihi: 15.08.2015)
(www.askerimalzeme.ticiz.com.)(Erişim Tarihi: 02.08.2015)
http://www.cuerposdeintervencion.com/Web/Bomberos/Vestuario/Calzado/OUTLAST.htm (Erişim Tarihi:
15.08.2015)
http://www.kimyaturk.net/index.php?topic=13776.0;wap2 (Erişim Tarihi: 03.08.2015)
http://www.nanoprotech.com.tr/index.php?do=dynamic/view&pid=10). (Erişim Tarihi: 01.05.2015)
http://nanoteknolojinedir.com/?page_id=6 (Erişim Tarihi: 15.11.2014)
http://www.yeni-cag.com/ar-ge-inovasyon-ve-endustriyel-uygulama-destek-programi/(Erişim
15.08.2015)
https://www.youtube.com/watch?v=Y2g-peWnayA(Erişim Tarihi: 15.08.2015)
335
Tarihi: