Bozcaada İlçe Gelişme Stratejisi

Transkript

0
Türkiye Kalkınma Vakfı, Kasım 2012
İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı
Durum Analizi Raporu
İçindekiler
YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................ 3
GİRİŞ ............................................................................................................................ 6
I. BAŞVURULAN KAYNAKLAR VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ ......................................................... 7
1.Başvurulan Kaynaklar............................................................................................ 7
1.1.Birincil Kaynaklar: .............................................................................................. 7
1.2 İkincil Kaynaklar: ............................................................................................... 7
2. Çalışma Yöntemi (Metodoloji) ............................................................................... 7
II. BİR BAKIŞTA İDiL: İLÇE PROFİLİ ................................................................................ 8
III. DURUM ANALİZİ..................................................................................................... 11
3.1. Doğal Yapı ..................................................................................................... 11
3.1.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı ....................................................................... 11
3.1.1.1. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi ................................................................. 11
3.1.1.2. Tektonik ve Paleocoğrafya ......................................................................... 12
3.1.2 Toprak Yapısı: .............................................................................................. 13
3.1.3 İklim ............................................................................................................ 14
3.1.4 Bitki Örtüsü ve Orman Varlığı ......................................................................... 14
3.1.5 Su Kaynakları ............................................................................................... 15
3.1.5.1. Akarsu, Göller ve Sulama Projeleri .............................................................. 15
3.1.5.2. Yeraltı Su Kaynakları ................................................................................. 15
3.2. Sosyal Yapı .................................................................................................... 16
3.2.1. Yerleşim ve Nüfus ........................................................................................ 16
3.2.1.1. Yerleşim Dokusu ....................................................................................... 16
3.2.1.2. Nüfus ....................................................................................................... 19
3.2.2. Göç ve Göç Örüntüleri .................................................................................. 24
3.2.3 Sosyo-Kültürel Örgütlenme ............................................................................ 25
3.2.4. Aile Yapısı ................................................................................................... 25
3.3 Doğal ve Kültürel Miras .................................................................................... 26
3.3.1 Bölgenin Tarihi ............................................................................................. 26
3.3.2. Doğal ve Kültürel Değerler ............................................................................ 27
3.3.3. Yöresel Sosyal Etkinlikler ve El Sanatları ......................................................... 30
3.4. Genel Ekonomik Yapı ...................................................................................... 30
3.4.1. İstihdam ve İşsizlik ...................................................................................... 30
3.4.2. İlçenin Gelir Yapısı ....................................................................................... 32
3.4.3. Ticari ve Mali Yapı ........................................................................................ 32
3.5. İdari Yapı ....................................................................................................... 32
3.6. Sosyal ve Teknik Altyapı .................................................................................. 33
3.6.1 Sosyal Altyapı ............................................................................................... 33
3.6.1.1 Eğitim Altyapısı .......................................................................................... 33
3.6.1.1.1 Örgün Eğitim .......................................................................................... 33
3.6.1.1.2 Yaygın Eğitim .......................................................................................... 36
3.6.1.2. Sağlık Altyapısı .......................................................................................... 36
3.6.2 Teknik Altyapı (Yol, İçme Suyu, Elektrik, Telefon ve Kanalizasyon) .................... 37
3.6.2.1 Yol Durumu ............................................................................................... 37
3.6.2.2 İçme Suyu Durumu .................................................................................... 37
3.6.2.3 Elektrik Durumu ......................................................................................... 37
3.6.2.4 Telefon Durumu ......................................................................................... 38
3.6.2.5 Kanalizasyon Durumu ................................................................................. 38
3.7. Sektörlerin Durumu......................................................................................... 38
1
3.7.1 Tarım Sektörü ( Bitkisel Tarım, Hayvancılık , Balıkçılık ve Arıcılık-Bal Ormancılığı) 38
3.7.1.1. Mevcut Tarımsal Yapı ................................................................................ 38
3.7.1.2.Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı ..................... 39
3.7.1.3. Bitkisel Üretim .......................................................................................... 43
3.7.1.3.1.Tarla Bitkileri Üretimi ............................................................................... 43
3.7.1.3.2. Meyve Üretimi ........................................................................................ 45
3.7.1.3.3. Sebze Üretimi ........................................................................................ 47
3.7.1.3.4. Örtü Altı Üretim:..................................................................................... 48
3.7.1.4. Hayvancılık ............................................................................................... 48
3.7.1.4.1 Büyük Baş Hayvancılık ............................................................................. 50
3.7.1.4.2 Küçükbaş Hayvancılık .............................................................................. 51
3.7.1.4.3 Kümes Hayvancılığı.................................................................................. 53
3.7.1.4.4 Arıcılık .................................................................................................... 53
3.7.1.4.5. Bal Ormancılığı ....................................................................................... 54
3.7.1.5. Balıkçılık (Su ürünleri) ................................................................................ 54
3.7.2. Sanayi ........................................................................................................ 54
3.7.3. Hizmetler Sektörü ........................................................................................ 55
3.7.3.1. Turizm ..................................................................................................... 56
3.7.3.1.1. Turizm Sektörü ...................................................................................... 56
IV. SWOT (GZFT) ANALİZİ: İDİL.................................................................................... 57
V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME..................................................................................... 61
VI. KAYNAKÇA ............................................................................................................. 64
2
YÖNETİCİ ÖZETİ
Bu rapor, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığınca programa alanın “Entegre Kırsal
Kalkınma Projesi” kapsamında pilot uygulama alanlarından birisi olarak seçilen İdil ilçesi
“Kırsal Kalkınma Planı” hazırlama projesine altlık oluşturmak üzere, İdil ilçesinin mevcut
durum analizi raporu olarak Türkiye Kalkınma Vakfı tarafından hazırlanmıştır. İdil ilçesinin
mevcut durumunun analiz edilmesi sürecinde, birinci ve ikincil kaynaklardan veri toplanmıştır.
Birincil veriler seçilmiş köylerde yapılan köy ve hane anketleri, gözlemler ve odak grup
görüşmeleri, ilçe idarecileri,
belediyeler ve sivil toplum kuruluşları ile yapılan yüz yüze
görüşmeler ve tüm tarafların katılımı ile yapılan katılımcı SWOT toplantıları yoluyla
toplanmıştır. İkincil veriler olarak ise istatistikler ve raporlardan yararlanılmıştır. Toplanan tüm
veriler çapraş karşılaştırmalar ve analizlere tabi tutulmuştur.
Alan ve Nüfus
İdil ilçesinin rakımı 773 metredir. İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik,
güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı ilçenin kuzeyinden güneyine doğru
alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şırnak il
merkezine 75 kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda Cizre, batısında Nusaybin ve Midyat
ilçeleri, kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak ilçeleri ile güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti
bulunmaktadır. İlçenin Suriye ile 24 km. sınırı olup, sınır kapısı bulunmamaktadır. İdil ilçesi
kırsal alanında 2 belde, 64 köy ve 21 mezra bulunmaktadır. İlçenin toplam yüzölçümü 1224
km2, toplam nüfusu ise 70.187’dir. İdil ilçesinde nüfus yoğunluğu ülke ortalamalarının
oldukça altında olup, 57 kişi/km2’dir ki, bölgenin kırsal niteliğine işaret etmektedir. Toplam
nüfusun yaklaşık % 66’sı kırsal yerleşimler olarak adlandırılan belde ve köylerde
yaşamaktadır.
İlçe ulaşım açısından önemli iki karayolu bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi
Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu, diğeri ise, Irak-Türkiye
bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur.
İdil ilçesi nüfusu, 2008-2011 yılları arasında yıllık %1,1 oranında artmıştır. Bu oran
Türkiye genelinde %1,5, Şırnak ilinde ise %2,2 olarak geçekleşmiştir. İdil ilçe merkezi nüfusu
ise aynı dönemde Şırnak ilçe merkezleri ile aynı oranda, yıllık %2,4 oranında artış
göstermiştir. Kırsal nüfus ise Şırnak ili genelinde yıllık %1,9 oranında artarken İdil ilçesinde
%0,5 oranında artmıştır. İdil ilçesinin yıllık nüfus artış hızı 2011 yılı için yaklaşık binde 16’dır.
İdil ilçesindeki nüfus artışı büyük ölçüde kentsel alandaki (ilçe merkezi) nüfus artışından
kaynaklanmaktadır, çünkü kırsal alandaki nüfus binde 1,4 oranında düşüş göstermiştir ki, bu
İdil kırsal alanından dışa doğru bir göç yaşandığına işaret etmektedir.
Arazi Varlığı ve Su Kaynakları
İdil ilçesinin toplam arazi varlığı 1.217.157 dekardır. Ancak bu toplam arazi varlığı
içinde toplam ekilebilir arazi varlığı 472.672 da ile yaklaşık % 39’luk bir paya sahiptir. Bu
arazilerin sadece 2000 dekarında sulu tarım yapılmaktadır. İlçe topraklarının önemli bir kısmı
taşlık ve kayalıktır. İlçe 349.622 da büyüklüğünde mera alanlarına sahiptir ve büyük ölçüde
meraya dayalı ve göçer hayvancılık yapılmaktadır. Orman arazisi ise 80.341 dekardır. İdil
İlçesi’nin Toprak Sınıf Yapısı, GAP Bölgesi’ne göre önemli ölçüde farklılık göstermektedir;
işlemeli tarıma uygun I.-III. sınıflar arası arazi oranı, GAP Bölgesi genelinde % 33 düzeyinde
3
iken İdil İlçesi’nde bu oran % 44.7’dir. İdil ilçesinde arazinin yarısından fazlası taşlık arazidir.
İdil ilçesinde toplam 69.449 hektar taşlı arazi olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette
kullanılabilir durumdadır. İlçede taşlardan temizlenerek tarıma kazandırılabilecek alanlar
bulunmaktadır.
Şırnak İli arazisinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü
akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur. İdil ilçesinin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçe
ile Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır. Ayrıca İlçenin muhtelif
bölgelerinde baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan, yazın da kuruyan bir kaç dere
yatağı mevcuttur. Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan dereleridir. İlçede ayrıca Şırnak
ilindeki tek gölet olan Dirsekli Göleti bulunmaktadır. Şırnak ilinde önemli bir doğal göl
bulunmamaktadır. DSİ tarafından tesis edilip, 1968 yılında işletmeye açılan İdil ilçesindeki
Dirsekli Göleti toplam 84 ha’lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır. Saklan
deresinden beslenen göletin su kalitesi iyi olup 2,5 hm3 yıllık ortalama su potansiyeli
mevcuttur.
Sosyo-Ekonomik Yapı
Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik
Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre, İdil 872 ilçe arasında gelişmişlik açısından 847.
sırada gelmektedir ve bu değerlendirmeye göre Şırnak ili ilçeleri arasında da en alt sırada yer
almaktadır.
İdil ilçe merkezinin Midyat-Cizre yolu üzerinde olması, ilçe halkının beşeri ve ekonomik
ilişkilerinde önemli bir faktördür. İlçe Cizre ilçesine yakındır ve ekonomik ihtiyaçlarını büyük
ölçüde bu ilçeden karşılamaktadır. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir
ticari merkez olagelmiştir. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden
yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Habur sınır kapısının
yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet İlçe ekonomik faaliyetlerine
ve gelirlerine “hizmet” sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri sadece servis ve
kamu sektörü ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve
zenginleşmiştir. Mazot taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda “Ticari kazanç”lar
kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık
ilçeye önemli ölçüde gelir kazandırmaktadır. Ancak son yıllarda sınır ülkelerinde yaşanan
siyasi istikrarsızlıklar ilçe ekonomisini de olumsuz etkilemiş ve ilçede işsizlik oranı önemli
ölçüde artmıştır.
İdil ticari açıdan bu denli önemli bir konumda olmasına rağmen ilçede önemli bir sanayi
tesisi bulunmamakta ve halkın birincil geçim kaynağı hala tarımdır. Tarım denince de bitkisel
üretim ve hayvancılık öne çıkmaktadır. Bitkisel ürünler olarak özellikle buğday, arpa,
mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Bazı köylerde bağcılık yaygın olup, Dicle
nehri kıyısında olan köylerde ise sebzecilik yapılmaktadır. Son yıllarda bahçecilik ve ürün
çeşitlendirmede de önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tarımsal faaliyetler içinde hayvancılık
da önemli bir yer teşkil etmektedir. Hayvancılık denince dağ köylerinde küçükbaş hayvancılık
ön plana çıkmakta ve bu köyler önemli sayıda küçükbaş hayvan (koyun, keçi) varlığına
sahiptir. İlçedeki küçükbaş hayvan sayısı yaklaşık 245.000 düzeyindedir. Dağ köylerinde
ağırlıklı olarak göçer hayvancılık yapılmaktadır. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün,
canlı et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik
mandıralar kurulmakta, bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim
yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar.
4
İlçede istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında istihdamın % 77.72’sinin tarımda, %
21.66’sının hizmetler ve % 0,62’sinin sanayi sektöründe yer aldığı görülmektedir. Buradan da
anlaşılacağı gibi ilçede sanayi yok denecek düzeydedir ve ekonomide ciddi bir çeşitlenme
bulunmamaktadır. Bunun sonucu olarak ilçede işsizlik oranı % 30’lara çıkmakta, ilçe halkı
önemli oranlarda ilçe dışında mevsimlik (tarım veya tarım dışı) çalışmaya yönelmektedir.
Kültürel Miras
Sosyo-kültürel açıdan, zaman içinde azalmakla birlikte, ilçe kültürel bir çeşitliliğe
sahiptir. İlçede farklı dini gruplara mensup insanlar yaşamaktadır. Bunlar arasında Süryaniler
ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerden bahsedilebilir. Yakın zamana kadar Hıristiyan
nüfusunun çoğunlukta olduğu bir ilçe olan İdil’in ilçe merkezine 1970'li yıllardan sonra
Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların
yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiş, Müslümanlar ağırlık
kazanmıştır. İlçede hala biri aktif kullanılan 10 civarında kilise bulunmaktadır. İlçede önemli
sayıda tescilli yapılar bulunmaktadır. Buna rağmen, bölgenin genel güvenlik sorunları, tanıtım
yetersizliği, halkın turizm konusundaki farkındalık düzeyinin düşüklüğü ve turizm altyapısının
gelişmemiş olması nedeniyle, ilçede kayda değer bir turizm hareketliliği bulunmamakta ve ilçe
turizmden bir gelir elde edememektedir. Orta vadede bölgede inanç turizmi ve kırsal turizm
geliştirilebilir bir alan olarak görünmektedir.
Fiziksel ve Sosyal Altyapı
Fiziksel altyapı (yol, su, elektrik) açısından İdil ilçesi bölge ortalamalarının üzerinde bir
gelişmişlik düzeyi sergilemektedir. Tüm kırsal yerleşim yerleri asfalt yol ve içme suyu
şebekesine sahiptir. Elektrikte yaşanan önemli problem, iletim hatlarının eskiliğinden dolayı
yaşanan sık elektrik kesintileridir. Fiziksek altyapı bağlamında önemli bir problem çok az kırsal
yerleşim yerinde kanalizasyon şebekesinin bulunması ve buralarda da atık su arıtma tesisleri
bulunmadığından çevre kirliliğinin yaşanmasıdır. İlçe merkezinin atık su arıtma tesisinin
yapımı ise programa alınmış bulunmaktadır.
Eğitim altyapısı anlamında, hemen hemen tüm kırsal yerleşim birimleri ilk ve ortaokul
düzeyinde eğitime erişebilir durumdadır. Bunun sonucu olarak ilk ve ortaokul düzeyinde
okullaşma oranları gerek erkek gerekse de kız çocukları için oldukça yüksektir. Ancak lise
düzeyinde okullar sadece ilçe merkezinde konumlanmış olup, kırsal alandaki nüfusun ve
özellikle de kız çocukların bu okullara erişiminde önemli sorunlar yaşanmaktadır. Lise
düzeyindeki okulların rasyonel bir planlama ile coğrafyaya yayılması, ilçede lise öğrencileri
için kız ve erkek öğrenci yurtlarının yapılması bu düzeydeki okullaşmayı da artırıcı bir önlem
olacaktır.
İlçe kent ve kırsal alanlarında yaşam kalitesinin artırılması için rekreasyon alanlarının,
spor tesislerinin ve çocuk oyun alanlarının ve parklarının yapılması temel ihtiyaçlar olarak
ortaya çıkmaktadır.
5
GİRİŞ
GAP, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek, bu
yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası
gelişmişlik farklarını gidermeyi ve ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar
hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlayan ve ülkemizi uluslararası alanda markalaştıran bir
bölgesel kalkınma projesidir (GAP Eylem Planı 2008-2012).
Proje çerçevesinde Fırat ve Dicle Havzası’nda sulama ve hidroelektrik enerji üretimine
yönelik 22 baraj ile 19 hidroelektrik santralinin yapımını ve 1.8 milyon hektarlık bir alanı
sulayacak sulama yatırımları öngörülmüştür.
Bölgenin gelişme politikaları ve uygulamaları öncelikle yerel dinamiklere ve içsel
potansiyele dayandırılacaktır. Özel sektörün ve toplumun katkı ve katılımı esas alınacak,
eylemler, programlama ve uygulama aşamalarında ortaklık ve işbirliği içinde hayata
geçirilecek ve kuruluşlar arası uyum ve eşzamanlılığa özel önem verilerek Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde ekonomik büyüme, sosyal gelişme ve istihdam artışı sağlayarak bölgede
yaşayan vatandaşlarımızın refah, huzur ve mutluluğu artırılacaktır.
Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda da ifade edildiği gibi, GAP projesi, sadece enerji ve
sulama yatırımlarından oluşan bir altyapı projesi olarak değil, yeni kurulan kalkınma
ajanslarının ortak işbirliği platformundan da yararlanarak yerel girişimleri harekete geçiren
entegre bir bölgesel gelişme programı olarak ele alınmakta olup, rekabetçi ürün türlerine
geçiş, pazarlama olanaklarının genişletilmesi ve bölgenin rekabet gündeminin desteklenmesi
esas alınmaktadır.
Başta sulama olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçlarının karşılanması ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmenin hızlandırılması amacıyla GAP
Eylem Planı hazırlanmıştır. GAP Eylem Planı, bölgede ortaya çıkardığı verimli ekonomik yapı
ve yeni sosyal sermaye ile ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine de
katkıda bulunacaktır (GAP Eylem Planı 2008-2012).
Eylem Planı kapsamında belirlenen gelişme eksenlerinin birincisi; bölgede üretim
yapısının çeşitlendirilmesi, güçlendirilmesi ve rekabet ortamının geliştirilerek ekonomik
kalkınmanın gerçekleştirilmesidir. Bu kapsamda gerçekleştirilecek çalışmalardan biri de kırsal
kesimdeki üretim potansiyelini değerlendirmek ve yaşam standardını artırmak amacıyla kırsal
kalkınma programlarının uygulanmasıdır.
Bu amaçla GAP Eylem Planının da öngördüğü üzere, hedef kitlenin katılımcılığının
arandığı ve paydaşlarla güç birliğini sağlayacak “Entegre Kırsal Kalkınma Projesi” (EKKP),
yerel ortaklarla birlikte belirlenen pilot alanlarda planlanıp, uygulamaya konmuş
bulunmaktadır.
Söz konusu projenin gerçekleştirilmesine yönelik olarak ilk aşamada Alt Bölge Belirleme
Stratejik Planı ortaya konmuştur. Bu çalışmanın temel amacı kırsal alanda sürdürülebilir doğal
kaynak kullanımını esas alarak, kırsal kesimde gelir düzeyini artırarak gelişmişlik farklarını
azaltırken, çevresel ve kültürel değerleri muhafaza eden, yerel dinamikleri ve potansiyeli
dikkate alan, GAP illerinde EKKP uygulanabilecek alanların seçimine rehberlik etmektir.
Yapılan çalışmalar sonucunda alt bölgeler tespit edilmiş ve bu alt bölgelerin tümüyle
uygulamaya yönelik olarak, eylem planları ve potansiyel projeler de dahil olmak üzere kırsal
kalkınma planlarının hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır. Söz konusu bu alt bölge kırsal
kalkınma planı tümüyle mevcut yerel kapasite, potansiyel ve ihtiyaçlar dikkate alınarak
uygulanabilir, başarılabilir ve yönetilebilir olarak hazırlanmıştır.
6
I. BAŞVURULAN KAYNAKLAR VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ
1.Başvurulan Kaynaklar
1.1.Birincil Kaynaklar:
İdil İlçesi kırsal alanı 2 belde, 64 köy ve 21 mezradan oluşmaktadır. Kırsal yerleşmeler
dağınık bir mekansal yapıyı sergilemektedir. 2000 yılı genel nüfus sayımına göre İdil ilçesinde
40.376'sı belde ve köylerde olmak üzere toplam 60.972 kişi yaşarken, 2011 yılı Adrese Dayalı
Nüfus Kayıt Sistemine göre ilçede 46.100 'ü belde ve köylerde olmak üzere toplam 70.187
kişi yaşamaktadır. Belde ve köy nüfus oranı % 65.68 düzeyindedir1.
Nüfus yoğunluğu ve dağınık yerleşme düzeni dikkate alınarak, popülasyonu temsil
edecek kapsamda örnek köyler (43 köy) seçilmiş ve Hızlı Kırsal Değerlendirme teknikleri ile
farklı nüfus katmanları ve özellikle kadınların katılımları sağlanarak kırsal düzeyde ihtiyaçlar
belirlenmiş, örnek alanın doğal ve kültürel kaynak tabanı ile birlikte durum-sorun analizleri
gerçekleştirilmiştir.
1.2 İkincil Kaynaklar:
Literatür kaynakları, istatistikler ve resmi ve özel kurum/kuruluş raporları incelenmiş,
analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir.
2. Çalışma Yöntemi (Metodoloji)
Katılımcı bir süreçle hazırlanan iş programı çerçevesinde, alan çalışmalarında yerel
katılımın azamileştirildiği bir süreç çalıştırılmış, kırsal alan çalışmaları yanında ilçenin resmi
yöneticileri, belediyeler, meslek odaları ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile katılımlı
gözlemler gerçekleştirilmiştir:




11-13.09.2012 tarihleri arasında İdil İlçe merkezi yöneticileri, meslek
kuruluşları, STK’lar ve Belde Belediye Başkanları ile görüşmeler
gerçekleştirilmiştir.
12.09.2012 günü İdil Kaymakamı ile görüşme yapılarak saha çalışmasının
kapsamı hakkında bilgi sunulmuş ve ayrıca İlçe sorunlarına ilişkin olarak,
kaymakamlık görüşleri alınmıştır.
17-20.09.2012 tarihleri arasında seçilmiş köylerde TKV uzmanlarından kurulu
bir kırsal kalkınma çalışma grubu ile Hızlı Kırsal Değerlendirme teknikleri ile
gözlemler yapılmıştır.
19.09.2012 tarihinde ilçe yöneticileri ile köy ve mahalle muhtarlarının
katıldığı çalışma toplantısında, SWOT analizi yapılarak, sorun ve ihtiyaçlara
dayalı analizler gerçekleştirilmiştir.
İdil Kırsal Kalkınma Planı bileşenlerine ilişkin olarak ve sahadan sağlanan gözlem
sonuçları temelinde bir dizi grup içi çalışma gerçekleştirilmiştir.
1
http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul.
7
II. BİR BAKIŞTA İDiL: İLÇE PROFİLİ
Göstergeler
Toplam Nüfus (kişi)
Yüzölçümü (km2)
Şehirleşme Oranı (%)
Ortalama Hane Halkı Büyüklüğü (kişi)-kırsal
Tarım Sektöründe Çalışanların Oranı (%)
Sanayi Sektöründe Çalışanların Oranı (%)
Hizmet Sektöründe Çalışanların Oranı (%)
Okur Yazarlık Oranı (%)
İdil
70.187
1224 km2
34.32
8.65
77.72
0.62
21.66
88.5
İdil ilçesinin rakımı 773 metredir. İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik,
güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı ilçenin kuzeyinden güneyine doğru
alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu
iki farklı unsurun ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur. Şırnak
il merkezine 75 kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda Cizre, batısında Nusaybin ve
Midyat ilçeleri, kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak ilçeleri ile güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti
bulunmaktadır. İlçenin Suriye ile 24 km. sınırı olup, sınır kapısı bulunmamaktadır. İdil ilçesi
kırsal alanında 2 belde, 64 köy ve 21 mezra bulunmaktadır. İlçenin toplam yüzölçümü 1224
km2’dir. İdil ilçesinde nüfus yoğunluğu ülke ortalamalarının oldukça altında olup, 57
kişi/km2’dir ki, bölgenin kırsal niteliğine işaret etmektedir.
İdil ilçesinin yıllık nüfus artış hızı 2011 yılı için yaklaşık binde 16’dır. İdil ilçesindeki
nüfus artışı büyük ölçüde kentsel alandaki (ilçe merkezi) nüfus artışından kaynaklanmaktadır,
çünkü kırsal alandaki nüfus binde 1,4 oranında düşüş göstermiştir ki, bu İdil kırsal alanından
dışa doğru bir göç yaşandığına işaret etmektedir.
Nüfusun kentsel ve kırsal dağılımına bakıldığında 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
Sistemi sonuçlarına göre, Şırnak ili genelinde kentsel alanlarda (ilçe merkezleri) yaşayan
nüfusun toplam il nüfusuna oranı yaklaşık % 63 iken, kırsal alanlarda yaşayanların oranı
%37’dir. İdil ilçesi bu anlamda İl genelindeki eğilimden büyük ölçüde farklılaşmakta olup,
kırsal alanda yaşayan nüfusun ilçe toplam nüfusuna oranı yaklaşık % 65’tir.
Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik
Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre, İdil 872 ilçe arasında gelişmişlik açısından 847.
sırada gelmektedir ve bu değerlendirmeye göre Şırnak ili ilçeleri arasında da en alt sırada yer
almaktadır.
Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu, diğeri ise, Irak-Türkiye
bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur.
İdil ilçesinin toplam arazi varlığı 1.217.157 dekardır. Ancak bu toplam arazi varlığı
içinde toplam ekilebilir arazi varlığı 472.672 da ile yaklaşık % 39’luk bir paya sahiptir. Bu
arazilerin sadece 2000 dekarında sulu tarım yapılmaktadır. İlçe topraklarının önemli bir kısmı
taşlık ve kayalıktır (314.522 da). İlçe 349.622 da büyüklüğünde mera alanlarına sahiptir ve
8
büyük ölçüde meraya dayalı ve göçer hayvancılık yapılmaktadır. Orman arazisi ise 80.341
dekardır2.
İdil ilçe merkezinin Midyat-Cizre yolu üzerinde olması, ilçe halkının beşeri ve ekonomik
ilişkilerinde önemli bir faktördür. İlçe Cizre ilçesine yakındır ve ekonomik ihtiyaçlarını büyük
ölçüde bu ilçeden karşılamaktadır. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir
ticari merkez olagelmiştir. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden
yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Habur sınır kapısının
yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet İlçe ekonomik faaliyetlerine
ve gelirlerine “hizmet” sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri sadece servis ve
kamu sektörü ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve
zenginleşmiştir. Mazot taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda “Ticari kazanç”lar
kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık
ilçeye önemli ölçüde gelir kazandırmaktadır.
İdil ticari açıdan bu denli önemli bir konumda olmasına rağmen ilçede önemli bir sanayi
tesisi bulunmamakta ve halkın birincil geçim kaynağı hala tarımdır. Tarım denince de bitkisel
üretim ve hayvancılık öne çıkmaktadır. Bitkisel ürünler olarak özellikle buğday, arpa,
mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Bazı köylerde bağcılık yaygın olup, Dicle
nehri kıyısında olan köylerde ise sebzecilik yapılmaktadır.
Tarımsal faaliyetler içinde
hayvancılık da önemli bir yer teşkil etmektedir. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün,
canlı et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik
mandıralar kurulmakta, bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim
yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar.
Sosyo-kültürel açıdan, zaman içinde azalmakla birlikte, ilçe kültürel bir çeşitliliğe
sahiptir. İlçede farklı dini gruplara mensup insanlar yaşamaktadır. Bunlar arasında Süryaniler
ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerden bahsedilebilir. Yakın zamana kadar Hıristiyan
nüfusunun çoğunlukta olduğu bir ilçe olan İdil’in ilçe merkezine 1970'li yıllardan sonra
Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların
yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiş, Müslümanlar ağırlık
kazanmıştır. İlçede hala biri aktif kullanılan 10 civarında kilise bulunmaktadır.
2
İdil Kaymakamlığı (2012) İdil İlçesi Brifing Dosyası 2012.
9
10
III. DURUM ANALİZİ
3.1. Doğal Yapı
3.1.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı
3.1.1.1. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi
Şırnak İlinin bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik dizilimi Paleozoikten
Kuvaternere doğru şu şekildedir (Ketin. 1983);
Ülke jeolojisinin belirlenmesi için MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) tarafından
yapılmış olan 1/100.000 ölçekli jeolojik haritada Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni
içerisinde kalan alanda yüzeylenen birimler yaşlarına göre Silüriyen, Devoniyen,
Permokarbonifer, Tirias, Jura-Kretase, Üst Kretase-Paleosen, Paleosen-Alt Eosen, Orta EosenLütesien, Üst Miosen, Pliosen (karasal), Neojen (kısmen karasal, kısmen denizel), Pleistosen
(eski alüvyon), Holosen (yeni alüvyon) ile bazalt-dolerit püskürmesi ve serpantin sokulumu
mevcuttur.
Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde yer alan Paleozoik yaşlı istif;
kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı, kumtaşı ve şeyl litolojik birimlerinden (Tanin Formasyonu)
oluşmakta iken Trias yaşlı istif kireçtaşı, marn, şeyl-kireçtaşı, kumtaşı, killi ve oolitik kireçtaşı
litolojik birimlerinden (Goyan-Çiğli Formasyonu) oluşmaktadır. Trias yaşlı birimler üzerine
uyumsuz olarak gelen Jura-Kretase yaşlı istif ise kumlu-dolomitik kireçtaşları ve dolomit ile
kumlu kireçtaşı litolojik birimlerinden (Mardin Formasyonu) oluşmaktadır.
Bu birimlerin üzerine ise yine uyumsuz olarak Üst Kretase-Paleosen yaşlı istif ince-orta
tabakalı killi kireçtaşı, kumtaşı-süttaşı ve şeyl, resifal kireçtaşı, kumtaşı-marn ara tabakalı şeyl
ile iri tabakalı sert kireçtaşı litolojik birimlerinden (Germav Formasyonu) oluşan istif gelir. Bu
formasyonların üzerine Paleosen-Alt Eosen yaşlı şeyl-marn ara tabakalı kırmızı kumtaşı ve
konglomera litolojik birimlerinden (Gercüş Formasyonu) oluşan çökel istifi yüzeylenir. Bu istifi
ise Orta Eosen-Lütesien yaşlı tebeşirli-çörtlü ve masif-dolomitik kireçtaşı litolojik birimi
(Midyat Formasyonu) örter.
Birimler Üst Miosen-Pliosen yaşlı kırmızı kaba konglomera kumtaşı ve marn, resifal
kireçtaşı, şeyl-silttaşı, kumtaşı, şeylli-marn evaporit birimlerinden (Germik-Şelmo
Formasyonu) oluşan istifçe izlenir. Konglomera, kaba kumtaşlarından (Lahti Formasyonu)
kısmen karasal, kısmen denizel çökel karakterdeki istif Üst Mosen-Pliosen yaşlı istifi yüzeyler.
Stratigrafik dizilim en üstte Pleistosen ve Holosen yaşlı alüvyonlar ile sonlanır. Kocapınar,
Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde Kocapınar ve Cizre çevresinde bazalt-dolerit lav
püskürmeleri ile Beytüşşebap-Kavalda arasında serpantin sokulumları bulunmaktadır.
İl alanının güney ve batı kesimleri III. zaman yaşlı oluşumlarla kaplıdır. Aynı oluşumlar
İran ve Irak’ta da devam etmekte ve bol miktarda petrol içermektedir. Bu oluşumların
Türkiye’deki uzantıları incedir ve III. zaman sonlarında tektonik hareketler sonucu kıvrılmıştır.
Bu kıvrımlama ilin güney kesiminde Cudi dağlarında daha fazla olmuş, yaşlı tortullar güneye
doğru genç depolar üzerine itilmiştir. III. zaman yaşlı neolojen oluşumları bazalt ve bolaritten
oluşan volkanik örtü ise ilin batısında bu alanlara yayılmıştır.
11
3.1.1.2. Tektonik ve Paleocoğrafya
İlin yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi jeolojik olarak kenar kıvrımları kuşağı olarak
adlandırılan kuşak içinde yer alır. Eo-Kambriyenden başlayarak Pliyosen dahil, bütün devirler
boyunca devamlı bir sedimantasyon havzası olarak gelişmiştir. Kambriyenden itibaren bütün
formasyonlar sığ deniz (kıta kenarı, şelf) fasiyesinde gelişmiş, metamorfizma ve magmatik
intrüzyon etkisinde kalmıştır. Bölgede gelişen orojenik hareketler ise diğer birliklerde olduğu
gibi şiddetli geçmemiş ancak zaman zaman transgresyonlar, deniz aşmaları oluşmuştur.
Bu gelişimler sonucunda kuşağın karakteristik özellikler şu şekilde sıralanabilir;
1. Fazla yüksek olmayan tatlı bir röliyef,
2. Fazla sıkışmaya maruz kalmayıp petrol rezervleri bulundurur,
3. Geniş ondülasyonlu kıvrımlar içerir, fazla faylı değildir.
Bölgede Alp orojenezi etkili olmuştur. Alpin orojenik hareketler Laramiyen safhası ile
başlamış, Oligosende tekrarlanmış, fakat asıl şiddetli kıvrılma ve bindirme olayları Miyosenden
sonra oluşmuştur. Miyosen ve Miyo-Pliyosen tabakalar genellikle dik ve çoğu kez güneye
devrik kıvrımlar sunmuşlardır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik ve tektonik
özellikleri Mardin yakınındaki Derik yükseliminde, Hazro antiklinalinde ve doğuda Büyük Zap
suyu vadisindeki kesitlerde gözlenir. Toroslar Birliği ile Güneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları
bölgesi arasındaki jeolojik sınır, doğuda Hakkari güneyinden başlayarak batıda Amanos
dağlarına kadar kavis şeklinde uzanan bir bindirme zonu ile belirlenir. Miyo-Pliyosen sırasında
oluşmuş bindirme hareketi kuzeyden güneye doğru yer yer 15-20 km. lik itilmeler sunar.
Burası aynı zamanda Arabistan Levhasının Anadolu Levhası ile çarpıştığı sütür zonudur.
Bölgenin doğu ve batı kesimlerinin jeolojik-tektonik gelişimi de birbirinden farklı şekilde
gelişmiştir. Doğuda hemen hemen devam eden konkordan seriler bulunduğu halde batı
kısımda aşınmalar nedeniyle diskordanslar gelişmiştir. Bu iki kesimin sınırı ise yaklaşık olarak
Diyarbakır-Mardin meridyeninden geçer. Batı tarafta ayrıca Pleistosen yaşlı bazalt akıntıları
oldukça geniş alanlar kaplamıştır.3
İdil’in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini
gösterir. Arazi yapısı İlçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik
yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun ortasında,
yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur. İdil İlçesi Güneydoğu Anadolu’nun
doğusunda bulunmaktadır. İlçenin Yüzölçümü 1224 km² olup, rakımı ise 773 metredir.
3.1.1.3. Deprem Durumu
Güneydoğu Anadolu Bölgesi içindeki fayların birçoğunun geçmişte ve günümüzde aktif
olduğu ve birçok yerleşim alanında önemli hasarlara yol açan depremler oluşturduğu
bilinmektedir. Şırnak ili, Bakanlar Kurulu’nun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile
yürürlüğe giren Bayındırlık ve İskan Bakanlığı “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası” nda
gösterildiği gibi büyük oranda 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmakla birlikte, il
içerisindeki Beytüşşebap ve Uludere yerleşim alanları 1. Derece Deprem Kuşağında
bulunmaktadır. İdil ilçesi 2. ve 3. Derece deprem kuşaklarında yer almaktadır. İl sınırları
içerisinde ise son yüzyılda şiddetli, büyük ve zararlı bir deprem olmamıştır. Ancak ufak çaplı
yer sarsıntıları olmaktadır.4
3
4
Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007
Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007
12
Harita: 1 Şırnak İli Deprem Bölgeleri Haritası
3.1.2 Toprak Yapısı:
Bölgede yaygın ana kaya bazalt ve kalkerdir. Bunların arasında serpantin, peridotit,
ofiyolit, kil, mikaşist, andezit de bulunmaktadır. Toprakları genellikle kireçli ana kayanın
özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle Bölge topraklarının çoğunu Kırmızı Kahverengi Topraklar
ve Kahverengi Toprak grupları oluştururlar. Bölge ovalarında kırmızı kahverengi, kahverengi
orman, kolüvyal ve alüvyal topraklar yer almaktadır.
a) Kırmızımsı Akdeniz Toprakları
Bölgede en yaygın toprak grubu olup, genellikle kireçtaşı ot ve çalı örtüsü altında
oluşmuşlardır. Kırmızı renk, sıcak iklim koşullarına bağlı olarak topraktaki demirin oksitlenmesi
ile ilgilidir. Çoğunlukla düz veya hafif eğimli olan bu toprakların yarıdan fazlası 50 cm’den
daha fazla derinliğe sahiptir. Bir kısmı taşlı olan bu toprakların doğal verimlilikleri yüksektir.
Bu topraklarda kalsifikasyon süreci hâkimdir. Bu nedenle özellikle toprağın alt katında yoğun
kireç birikimi görülür.
b) Kolüvyal Topraklar
Yüzeysel akımla veya yan derelerle, kısa mesafelerden taşınarak, eğimin azaldığı
yerlerde depo edilen materyallerin oluşturduğu genç topraklardır. Toprak karakterleri, daha
çok yakınındaki yüksek arazi topraklarınınkine benzer.
c) Alüvyal Topraklar
Akarsu boylarında görülen genellikle ince boyutlu (kum ve mil) genç topraklardır.
Yukarıda sayılan bu toprak gruplarından başka çıplak kayalık ve molozlardan meydana
gelmiş olan arazi tipine de rastlanmaktadır. Bu kısımlar iri kaya bloklarından veya parçalanmış
sert kayaçlarla kaplı alanlardır. Kalker yapılı bu arazi tarıma uygun değildir. Bu kısımlarda
erozyon toprak birikmesinden daha hızlıdır. Bu alanlardan taş ocağı olarak yararlanılmaktadır.
Bu kısımlarda zayıf bir bitki örtüsüne de rastlanabilmektedir.
13
Yeni toprak sınıflandırma sisteminde Bölge'de yer alan topraklar vertisol, entisol ve
inceptisol ordolarına dâhil edilen topraklardan oluşmaktadır.
Tablo 1 de de görüleceği üzere, İdil İlçesi’nin Toprak Sınıf Yapısı, GAP Bölgesi’ne göre
önemli ölçüde farklılık göstermektedir; işlemeli tarıma uygun I.-III. sınıflar arası arazi oranı,
GAP Bölgesi genelinde % 33 düzeyinde iken İdil İlçesi’nde bu oran % 44.7 dir.
Tablo:1. İdil İlçesi Toprak Sınıf Yapısı
Toprak Sınıfı
İDİL
I
II
III
Ara Toplam
IV
V
VI
VII
VIII
TOPLAM
GAP
BÖLGES
İ
Miktarha
3.589
31.956
14.900
50.445
12.550
Oran
%
3,2
28,3
13,2
44,7
11,1
14.511
35.236
62.297
112.742
12,9
31.3
100
Oran
%
12,6
10,9
9,5
33,0
9,2
0.018
11,7
42,3
3,7
100
(Kaynak: Mülga Köy Hizmetleri genel Müdürlüğü-Mardin İli Arazi Varlığı.
İdil ilçesinde arazinin yarısından fazlası taşlık arazidir. İdil ilçesinde toplam 69.449
hektar taşlı arazi olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilir durumdadır.
Tablo:2. İdil İlçesinin Taşlık Alan ve Toplam Alan Tablosu
İlçe
Yüzölçüm
ü (Ha)
Tarımsa
l
Alan Taşlık Alan
(Ha)
Taşlık Alan (Ha)
Yüzölçümündeki Tarımda
Payı (%)
Kullanılabilecek
Taşlık A.
69.449
54,8
36.731
İdil
126.601
69.700
(Kaynak: KHGM ile TUİK kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmıştır)
3.1.3 İklim
İlçe iklimi, Sub-tropikal iklim karakterine sahiptir; “Arap-Çanağı İklimi”nin etkisini
taşımaktadır. Yazları sıcak ve kurak, kış ayları ise az yağışlı geçmektedir. Yağışlar, kış ve
sonbahar aylarında düşmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 633.5 mm dir.
3.1.4 Bitki Örtüsü ve Orman Varlığı
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’de endemik olarak bilinen 3 708 bitki taksonundan
266 sına (%7,17) sahip bulunmaktadır. Bunların 66 tanesi ise sadece bölge ile sınırlıdır. Bu
bölgede kuru iklimsel özellikler nedeniyle, engebeli bir peyzaj ve daha çok meşeden oluşan
sınırlı orman oluşumlarına rastlanmaktadır. Bitki örtüsü bakımından İlçe, ülkemizin en fakir
bölgesinde yer almaktadır. İdil-Midyat yolu güzergahı ile güney batı ve batı bölgelerinde
meşelik alanlar mevcuttur. Bilinçsiz kesim nedeniyle bu meşelik alanlar da
giderek
14
tükenmeye yüz tutmaktadır. Bu alanlar dışında İlçe geneli bozkır bir görüntü arz eder. Ancak,
tepeler halen doğal bitki örtüsünü barındırmaktadır5. Yabani buğday, arpa ve yulaf, koyun
yumağı, kara hardal, ebegümeci vs, doğal bitki örtüsünün zeminini oluşturmaktadır.
İl genelinde yeterli yağışın olmaması, aşırı yaz sıcakları nedeniyle ilde hakim bitki örtüsü
steptir. Ormanlar genelde dağlık olan kuzey kesimde dağların yağış alan yüksek yerlerinde
bulunur. Uludere, Beytüşşebap ilçelerinin yüksek dağlık kesiminde orman ağaçları ile kaplı
alanlar bulunmaktadır. Şırnak orman varlığı bakımından, alan olarak zengin, nitelik olarak ise
fakir bir ilimizdir. Şırnak ilinde çeşitli ağaç türleri mevcuttur. Bu ağaç türleri içinde hakim ağaç
türü meşedir. Meşe ağacı dışında badem, erguvan, yabani incir, karaçam, menengiç, mahlep,
alıç, çitlenbik, akçaağaç, fıstık, nadir olarak da zeytin ağaçlarına rastlanmaktadır. Bölgede hali
hazırda armut, elma, kayısı, antep fıztığı, ceviz ağaçları gibi ağaçlar da yetiştirilmektedir.
Orman varlığının 1.074 hektarı bozuk koru, 170.582 hektarı bozuk baltalık ve 77.177 hektarı
ise normal baltalık orman niteliğindedir. Ormanların niteliğinin yüksek olmaması sebebiyle,
elde edilecek yakacak miktarı giderek azalmaktadır. Söz konusu orman varlığından yılda 2025.000 ster yakacak odun elde edilmektedir. İdil ilçesi orman varlığı açısından oldukça
fakirdir. İlçede yaklaşık 2 bin ha. baltalık orman alanı, 9 bin ha da bozuk baltalık orman alanı
bulunmaktadır. İlçede çayır ve mera alanı ise 18.900 ha’dır.
3.1.5 Su Kaynakları
3.1.5.1. Akarsu, Göller ve Sulama Projeleri
Şırnak İli arazisinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü
akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur. İdil ilçesinin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçe
ile Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır. Ayrıca İlçenin muhtelif
bölgelerinde baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan, yazın da kuruyan bir kaç dere
yatağı mevcuttur. Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan dereleridir.
İlçede ayrıca Şırnak ilindeki tek gölet olan Dirsekli Göleti bulunmaktadır. Şırnak ilinde
önemli bir doğal göl bulunmamaktadır. DSİ tarafından tesis edilip, 1968 yılında işletmeye
açılan İdil ilçesindeki Dirsekli Göleti toplam 84 ha’lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı
kullanılmaktadır. Saklan deresinden beslenen göletin su kalitesi iyi olup 2,5 hm3 yıllık
ortalama su potansiyeli mevcuttur. Toplam brüt 183 ha alan sulanmaktadır.
GAP kapsamında yapılan yatırımların en önemlilerinden biri halen inşa halindeki Dicle
Nehri üstündeki Ilısu Barajı ve HES ile proje halindeki Cizre Barajı ve HES’in hizmete açılması
ile Cizre ve İdil ovalarında 660 bin da tarımsal arazinin sulanması planlanmıştır.6
3.1.5.2. Yeraltı Su Kaynakları
İlçede yeraltı su kaynakları ile ilgili veriler aşağıda sıralanmıştır.
Tablo: 3. İdil İlçesi Yeraltı Su Kaynakları
Ünite Ası
Derinlik
Debi
(m)
(lt/sn)
Akkoyunlu
340
Aksoy
202
Aksoy Hırbi
304
Aktepe
90
Mz.
Alakamış111
Babet
5
6
Ünite Ası
5
5
3
5
1
Ocaklısınır
Okçu
Krk.
Ortaköy
Oyalı-1
Oyalı-2
Derinlik
Debi
(m)
(lt/sn)
100
94
75
350
350
3
3
3
4
6
GAP BKİ 2004: GAP Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi, Ankara.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Web Sitesi, Erişim Tarihi Ekim 2012
15
Alataş
Aşağı
Bozburun
Yavşan
Bozkır
Çığır
ÇığırÇığırGültepe
Çınarlı
Yeniköy
Mz.
Dumanlı
Mz.
Girberaz
Güzelova
Haberli
Harbak
Kaşıkçı
Kayalı
Kentli
Kırca
Kozluca
KozlucaKöy
YeşilceHzm.
Mz.
Köyceğiz
Bakım E.
Köyceğiz
Kurtuluş
Jan.Krk.
Kuyulu
KuyuluMerkezTepeli Mz.
Mizgefrok
Tabur
100
122
330
240
100
160
110
180
240
62
200
425
180
255
340
140
350
60
150
392
142
135
350
300
143
400
5
6
6
6
4
2
3
6
5
5
6
5
4
8
6
4,5
6
4
5
4
2,5
2
5
4,5
3,5
5
120
2,5
Oymak
Özbek
Pınarbaşı
Sarıköy
Sırtköy
Tekeköy-1
Tekeköy-2
Tepecik
Tepeköy
Toklu
Topraklı
TopraklıUçarlı
Dera Mz.
Uğrak
Uğrak-Telpiz
Varımlı
Mz.
Yağmurca
Yayalar
Yazman
YIBO
Yolaçan Sınır
Yolaçan
Sınır
Krk.
Yörük
Krk.-2
Yukarıyavşan
Yüksekköy-1
Yüksekköy-2
Yüzsüren
240
120
120
430
180
110
133
70
438
407
255
340
430
95
125
120
112
254
354
280
90
48
200
120
132
410
160
3
1,5
4,5
8
1,5
3,5
4,5
4
5
3
7
7
2
2,5
3,5
4
4
5
5
6
4
3
1
2,5
1
5
2,5
(Kaynak: Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,
SınırŞırnak
Krk. İli Çevre Durum Raporu, Şırnak,
2007)
3.2. Sosyal Yapı
3.2.1. Yerleşim ve Nüfus
3.2.1.1. Yerleşim Dokusu
İdil ilçesi dağınık bir yerleşim dokusuna sahiptir; İlçe bütünü, temel olarak kentsel
niteliğe sahip 1 ilçe merkezi, 2 belde ve 63 köy olmak üzere toplam 66 meskun ana
yerleşim biriminden oluşmaktadır. Ayrıca bazı köylere bağlı köy altı yerleşim yerleri (mezralar)
ve beldelere bağlı mahalle adı altında yine köyler (bunlar da mezra olarak nitelenebilir)
bulunmaktadır. Tüm bunlar hesaba katıldığında toplam 86’si kırsal olmak üzere 87 yerleşim
yeri bulunmaktadır.
Tablo: 4. Yerleşim Yerleri Sayısı
Kent
Belde
1
2
Köy
63
Mezra
21
Toplam
87
(Kaynak: www.tüik.gov.tr, TÜİK 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden hesaplanmıştır
1.224 km² yüzölçümü olan ilçenin, 2011 nüfusu 70.187 kişidir. Buna göre ilçede nüfus
yoğunluğu 57 kişi/km2’dir. Şırnak ili genelinde ise nüfus yoğunluğu 64 kişi/km2’dir.
Yerleşim köy ve beldelerin ortalama birimlerinin ortalama nüfusu yaklaşık 700 kişidir.
Köy ve mezraların ise ortalama nüfusu 473 kişidir. Kırsal alandaki yerleşim yerlerinin (belde
ve köylerin) nüfus grupları açısından dağılımına bakıldığında, büyük bölümünün 251-500 ve
500-1000 nüfusa sahip orta boy yerleşim yerleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Nüfusu 2000’in
üstünde 4 yerleşim birimi bulunmaktadır; bunlardan ikisi Sırtköy ve Karalar Beldeleri, diğer
ikisi de Pınarbaşı ve Oyalı köyleridir. 250 nüfustan daha az nüfusa sahip kırsal yerleşim
yerlerinin oranı sadece % 23 düzeyindedir (Tablo 5)
16
Tablo: 5. Kırsal Yerleşim Yerlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı
Yerleşim
Toplam İçindeki Oran
Nüfus Grubu
Yeri Sayısı
(%)
100 ve altı
7
10,77
101-250
8
12,31
251-500
20
30,77
501-1000
14
21,54
1000-2000
12
18,46
2000+
4
6,15
Toplam
65
100,00
(Kaynak: www.tüik.gov.tr, TÜİK 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden hesaplanmıştır
Yerleşimlerin coğrafi dağılımı incelendiğinde, doğu batı doğrultusunda uzanan MardinŞırnak Devlet Yolları (D380 ve D 400) ve Dicle nehrinin belirleyici olduğu görülmektedir.
Devlet yollarına kuzey-güney doğrultusunda bağlanan yollarla köylere ulaşılabilmektedir.
Mezrası olan köyler aşağıda Tablo 6’da verilmiştir.
Tablo:6. İdil Köyleri ve Mezraları
Köy
Mezrası
Alakamış
Babet
Çukurlu
Çalgıtahtı
Çığır
Gültepe
Yeniköy
Duru
Çayırlı
Güzelova
Alataş
Hendek
Kahnireş
Kentli
Yokuş
Kozluca
Yeşilce
Köyceğiz
Şeker
Köy
Kurtuluş
Kuyulu
Sulak
Oymak
Özbek
Topraklı
Uğrak
Yavşan
Yuvalı
Mezrası
Geldi
Tepeli
Elcani
Bahçeli
Köşklü
Tuğla
Dera
Telzip
Yukarı
Yavşan
Camili
Tablo: 7. İdil İlçesi Köyleri Coğrafi Bilgileri
Köy Adı
İl Merkezine
İlçe Merkezine
Uzaklık
Uzaklık
AÇMA
AKDAĞ
AKKOYUNLU
AKSOY
ALAKAMIŞ
BASAKKÖY
BEREKETLİ
BOZBURUN
BOZKIR
ÇIĞIR
ÇINARLI
ÇUKURLU
DİRSEKLİ
DUMANLI
DURUKÖY
GEDİK
95 km
65 km
96 km
124 km
105 km
97 km
82 km
90 km
109 km
110 km
115 km
97 km
77 km
100 km
85 km
106 km
27 km
25 km
24 km
32 km
30 km
20 km
8 km
17 km
35 km
30 km
40 km
20 km
3 km
24 km
25 km
30 km
Rakım
715
650
850
750
630
850
780
900
850
600
850
800
780
820
690
630
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
17
GÜZELOVA
HABERLİ
HENDEKKÖY
IŞIK
KAŞIKÇI
KAYALI
KAYI
KENTLİ
KIRCA
KOZLUCA
KÖYCEĞİZ
KURTULUŞ
KUYULU
MAĞARAKÖY
OCAKLI
OKÇU
ORTACA
ORTAKÖY
OYALI
OYMAK
OZAN
ÖĞÜNDÜK
ÖZBEK
ÖZEN
PEÇENEK
PINARBAŞI
SARIKÖY
SULAK
TEKEKÖY
TEPECİK
TEPEKÖY
TOKLU
TOPRAKLI
UÇARLI
UĞRAK
ULAK
ÜÇOK
VARIMLI
YAĞMURCA
YALAZ
YARBAŞI
YAVŞAN
YAYALAR
YAYLAKÖY
YAZMAN
YOLAÇAN
YÖRÜK
YUVALI
YÜKSEKKÖY
(Kaynak: Yerel Net
115 km
110 km
67 km
105 km
125 km
100 km
93 km
135 km
125 km
115 km
90 km
125 km
86 km
115 km
95 km
75 km
115 km
105 km
130 km
95 km
95 km
95 km
130 km
105 km
93 km
85 km
110 km
70 km
70 km
105 km
105 km
87 km
115 km
93 km
115 km
93 km
93 km
103 km
105 km
68 km
85 km
75 km
110 km
75 km
95 km
105 km
75 km
70 km
97 km
Web Sitesi)
40 km
30 km
17 km
20 km
50 km
22 km
12 km
40 km
40 km
35 km
25 km
38 km
12 km
40 km
27 km
29 km
27 km
26 km
25 km
14 km
15 km
17 km
34 km
10 km
15 km
18 km
23 km
15 km
17 km
35 km
35 km
11 km
40 km
17 km
34 km
17 km
8 km
27 km
30 km
15 km
8 km
30 km
35 km
28 km
20 km
40 km
22 km
17 km
12 km
800 m
980 m
450 m
750 m
900 m
780 m
800 m
700 m
660 m
550 m
650 m
650 m
830 m
1000 m
670 m
610 m
720 m
660 m
660 m
850 m
670 m
790 m
620 m
680 m
750 m
670 m
900 m
650 m
700 m
590 m
830 m
850 m
800 m
920 m
680 m
900 m
830 m
710 m
600 m
600 m
780 m
600 m
800 m
750 m
780 m
655 m
650 m
450 m
830 m
İlçe merkezinde; 1979 yılından itibaren devlet tarafından göçer aşiretlerinin iskânını
sağlamak için Atakent ve Turgut Özal mahallelerinde Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce sosyal
konutlar yapımı planlanmış ve Ekim 1986’da 196 adet olmak üzere 1998’de toplam 344 konut
18
tamamlanarak hak sahiplerine dağıtılmıştır. 1989 yılına kadar ilçe merkezi Yukarı mahalle ve
Aşağı mahalle olmak üzere iki mahalleden oluşmaktaydı.
Göçer ailelerinin ilçe merkezine yerleşmesi sonucunda nüfusta ciddi bir artış meydana
gelmiş ve mevcut mahalleler yetersiz hale gelmiştir. Bu bağlamda yeni oluşan semtlerin
idare durumu Belediye Başkanlığı Encümenliğince yeniden düzenlenmiş, Yukarı Mahalle,
Aşağı Mahalle, Yeni Mahalle, Atakent Mahallesi ve Turgut Özal Mahallesi olarak 5 mahalleye
dönüştürülmüştür. İlçe nüfusunun başlangıçta hızla artması sonucu imar planı uygulamaları
dikkate alınmadan sağlıksız ve düzensiz bir şehirleşme oluşmaya başlamıştır. Buna köylerden
ilçe merkezine çeşitli sebeplerle yaşanan yoğun göçte eklenince gecekondu şeklinde binaların
yapımı her geçen gün daha da artmıştır.7
İdil belediyesi alanı 1.263 hektardır ve bunun % 75,5’i imarlı konut alanıdır. İdil’de
imarsız konut alanı büyüklüğü 80 hektardır ki, bu ciddi nüfus baskısı olmamasına rağmen
kentte plansız yapılaşmaya işaret etmektedir. Üstelik İdil’de imarlı boş alan miktarı da 40
hektar kadardır. Bu sorunu gidermek için İdil’de yeni gelişme alanı ve meskun yoğun konut
alanı belirlenmiştir. Bu alanların toplamı 156 hektardır. Sanayi alanı ise yok denecek kadar
azdır. Yeşil alan ise 32 hektardır. İlçe merkezindeki beş mahalledeki toplam konut sayısı
2944’tür. Mahallelerde imara uygun konutların oranı % 20 ile % 10 arasında değişmektedir.
İdil belediyesi tarafından imara açılma ihtiyacı olan alan miktarı 350 hektar olarak
bildirilmiştir.
3.2.1.2. Nüfus
Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespiti
çalışmasına göre İdil İlçesi’nin toplam nüfusu 70.187 kişidir. İdil ilçesi nüfus büyüklüğü
açısından Şırnak ilinin, Cizre ve merkez ilçeden sonra, en büyük ilçesidir. Toplam il nüfusu
içindeki payı yaklaşık olarak % 22.76’dır.
Türkiye’de nüfusu 20.000’in üzerinde olan yerleşim yerleri kent olarak
tanımlanmaktadır. Bu ölçüt açısından 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına
göre 24.087 nüfus ile sadece İdil ilçe merkezi kent niteliğine sahiptir. Belde ve köyler ise
kırsal yerleşimler niteliğindedir. İlçenin toplam nüfusunun kır ve kente göre dağılımına
bakıldığında, toplam ilçe nüfusunun % 34.32'si ilçe merkezinde, yani kentte yaşamakta,
nüfusun geri kalan % 65.68.1’i ise kırsal alanda, yani belde ve köylerde yaşamaktadır.
İdil ilçesi nüfusu, 2008-2011 yılları arasında yıllık %1,1 oranında artmıştır. Bu oran
Türkiye genelinde %1,5, Şırnak ilinde ise %2,2 olarak geçekleşmiştir. İdil ilçe merkezi nüfusu
ise aynı dönemde Şırnak ilçe merkezleri ile aynı oranda, yıllık %2,4 oranında artış
göstermiştir. Kırsal nüfus ise Şırnak ili genelinde yıllık %1,9 oranında artarken İdil ilçesinde
%0,5 oranında artmıştır. İdil köy ve beldelerin 2008-2011 yılları arasında nüfus verileri
incelendiğinde 20 yerleşimin nüfusunun azaldığı görülmektedir. Nüfusu ilçe merkezi nüfus
artış hızından daha fazla artan köyler de bulunmaktadır. Bunlar; Akdağ, Bereketli, Kayalı,
Okçu, Oymak, Ortaköy, Özen, Tekeköy, Tepeköy, Üçok, Yağmurca, Yalaz, Yarbaşı,
Akkoyunlu, Işık, Aksoy, Köyceğiz yerleşimleridir.
7
İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu
19
Tablo: 8. İdil İlçesi Yerleşim Birimleri Nüfus Verileri (2008-2011)
Yerleşim
Birimleri
İlçe Merkezi
Akdağ
Bereketli
Bozburun
Dirsekli
Duruköy
Hendekköy
Kayalı
Kuyulu
Okçu
Ortaköy
Oymak
Özen
Peçenek
Pınarbaşı
(B) Sırtköy
Sulak
Tekeköy
Tepeköy
Toklu
Ulak
Üçok
Yağmurca
Yalaz
Yarbaşı
Yavşan
Yörük
Yuvalı
Yüksekköy
Merkez Bucağı
Top.
Haberli Bucağı
Akkoyunlu
Başakköy
Bozkır
Çınarlı
Çukurlu
Dumanlı
Güzelova
Haberli
Işık
(B) Karalar
Kaşıkçı
Kayı
Kentli
Mağaraköy
Öğündük
Sarıköy
Topraklı
Uçarlı
Yayalar
Haberli Bucağı
Top.
Oyalı Bucağı
2011-2008
2011-2008 Yıllık Nüfus
2011
Nüfusu
Artış
Hızı
(%)
1.59
24.087
2,4
1
622
73
4,4
114
12
3,9
276
-17
-1,9
546
12
0,7
1.126
7
0,2
84
-5
-1,9
429
47
4,1
366
13
1,2
704
78
4,2
937
73
2,8
1.139
205
7,3
1.540
183
4,5
74
4
1,9
2.522
157
2,2
2.052
-934
-10,4
1.590
-30
-0,6
1.833
153
3,0
1.532
131
3,1
267
6
0,8
1.067
-69
-2,0
435
58
5,1
455
46
3,7
104
42
22,6
1.019
284
12,9
1.093
23
0,7
243
-42
-4,9
277
-26
-2,9
892
80
3,3
2008
2009
2010
22.496
21.919
22.801
549
102
293
534
1.119
89
382
353
626
864
934
1.357
70
2.365
2.986
1.620
1.680
1.401
261
1.136
377
409
62
735
1.070
285
303
812
609
108
297
544
1.138
86
396
368
679
905
1.017
1.473
75
2.472
2.474
1.653
1.754
1.449
258
1.108
407
435
88
875
1.083
281
294
876
615
116
278
546
1.152
88
414
368
724
922
1.092
1.514
73
2.482
2.178
1.656
1.779
1.493
267
1.114
439
461
97
951
1.106
298
289
891
22.774
23.202
23.403
23.338
564
0,8
422
133
450
209
91
892
372
155
59
3.986
264
130
328
439
142
456
215
80
920
381
151
73
3.878
276
138
348
440
128
430
215
79
943
386
152
67
3.858
268
140
320
315
43
531
337
295
342
43
525
354
295
44
-11
-30
6
8
7
19
-8
20
-169
-7
6
-4
6
16
-1
1
14
-9
3,5
-2,8
-2,2
1,0
2,9
0,3
1,7
-1,7
11,3
-1,4
-0,9
1,5
-0,4
327
46
522
345
304
466
122
420
215
99
899
391
147
79
3.817
257
136
324
6
343
45
523
359
295
9.035
9.018
8.985
8.943
-92
-0,3
1,6
-0,7
0,1
1,4
-1,0
20
Açma
Aksoy
Alakamış
Çığır
Gedik
Kırca
Kozluca
Köyceğiz
Kurtuluş
Ocaklı
Ortaca
Oyalı
Özbek
Tepecik
Uğrak
Varımlı
Yazman
Yolaçan
Oyalı Bucağı
Top.
Belde ve Köyler
Top.
İlçe Toplamı
410
892
805
1.984
189
370
1.087
599
279
250
44
2.046
1.023
892
854
730
798
297
413
961
812
2.007
193
364
1.088
627
289
260
43
2.105
1.065
904
856
743
834
296
432
965
821
2.038
179
345
1.072
639
306
274
44
2.116
1.066
898
840
717
857
292
432
978
836
1.997
186
315
1.039
660
291
263
46
2.109
1.039
930
864
708
840
286
22
86
31
13
-3
-55
-48
61
12
13
2
63
16
38
10
-22
42
-11
1,8
3,2
1,3
0,2
-0,5
-5,0
-1,5
3,4
1,4
1,7
1,5
1,0
0,5
1,4
0,4
-1,0
1,8
-1,2
13.549
13.860
13.901
13.819
270
0,7
45.358
46.080
46.289
46.100
742
0,5
67.854
67.999
69.090
70.187
2.33
3
1,1
(Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2008-2011’den hesaplanmıştır)
Nüfusun cinsiyete göre dağılımı açısından, İdil ilçesi ülke genelindeki dağılıma benzer
bir yapı göstermektedir. Toplam nüfusun yaklaşık 50.1’ini kadınlar, % 49.9’unu ise erkekler
oluşturmaktadır. Ancak şu da vurgulanmalıdır ki, köyde devamlı yaşayanlar açısından
kadınların oranının biraz daha yüksek olduğu tahmin edilebilir. Çünkü erkekler, özellikle de
genç erkekler yılın önemli bir bölümünü büyük kentlerde çalışarak geçirmektedirler.
Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, 14 ve 14 yaş altı çocuklar toplam
nüfusun yaklaşık % 46’sını oluşturmaktadır. 15-29 yaş aralığındaki gençler ise nüfusun
yaklaşık % 28’ini oluşturmaktadır. Bu tablo İdil’nın genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahip
olduğunu göstermektedir. 64 yaş üstü yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ülke
ortalamalarının altında bir değere sahip olup, yaklaşık % 3 düzeyindedir. Yaşlı nüfus içinde
kadınların oranı erkeklere göre daha yüksektir. Ekonomik olarak aktif nüfus olarak tanımlanan
15-64 yaş arası nüfus ise toplam nüfusun % 50.74’ünü oluşturmaktadır.
Tablo: 9. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş
grubu
Toplam
%
Erkek
%
Kadın
%
0-4
10533
15,00705
5474
15,80026
5059
14,23386
5-9
11353
16,17536
5787
16,70371
5566
15,66035
10-14
10399
14,81613
5353
15,451
5046
14,19729
15-19
9336
13,30161
4776
13,78554
4560
12,82989
20-24
5712
8,138259
2552
7,366142
3160
8,89089
25-29
5074
7,229259
2448
7,065955
2626
7,388442
30-34
4460
6,354453
2060
5,946024
2400
6,752574
35-39
3314
4,721672
1467
4,234377
1847
5,196669
40-44
2117
3,016228
1023
2,952807
1094
3,078049
45-49
1931
2,751222
971
2,802713
960
2,70103
21
50-54
1202
1,712568
580
1,674123
622
1,750042
55-59
1477
2,104378
735
2,121518
742
2,087671
60-64
995
1,417641
446
1,287343
549
1,544651
65-+
2284
3,254164
973
2,808486
1311
3,688594
Toplam 70187
100
34645
100
35542
100
Kaynak:(http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_turkiy
e_il_ilce_yasgr.RDF&p_il1=2&p_ilce1=1425&p_kod=3&p_yil=2010&p_dil=1&desformat=html)
’den
hesaplanmıştır.)
Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımından görülen diğer ilginç bir veri, 20-39 yaş grubu
içinde kadınların çoğunluğu oluşturmasıdır. Bu yaş grubu aslında ekonomide en aktif olan
gruptur; kadınların çoğunluğu oluşturması, göçe genç erkeklerin katılımının daha yüksek
olmasıyla açıklanabilir.
Şekil 1: Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Eğitimin en temel göstergelerinden bir tanesi okuryazarlık oranıdır ve 2011 yılı
verilerine göre 6 yaş üstü nüfusun okuma-yazma durumuna bakıldığında, Tablo 10’dan
dagörülebileceği gibi, ilçe genelinde okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 12.77 ve okuma
yazma bilenlerin oranı da % 87.23’tür. Bu oran Güneydoğu Anadolu Bölgesi bağlamında
yüksek bir okuryazarlık oranına işaret etmektedir. Okuma yazma bilmeyenlerin kadınlar
arasındaki oranı erkeklere göre daha yüksek olup, % 20.93’tür. Erkekler arasında bu oran %
4.29’a düşmektedir ki, bunlarında önemli miktarının yaşlı nüfus olabileceği beklenebilir.
Tablo:10. 6 Yaş Üstü Nüfusun Okuma-Yazma Durumuna Göre Dağılımı
Okuma-Yazma
İlçe Toplamı
İlçe Merkezi
Belde ve Köyler
Durumu
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın
Okuma yazma
bilmeyen
12,77 4,29 20,93 10,41 3,65 17,13 14,06 4,65 22,95
Okuma yazma
bilen
87,23 95,71 79,07 89,59 96,35 82,87 85,94 95,35 77,05
Toplam
100
100
100
100 100 100
100 100
100
Kaynak: www.tuik.gov.tr, 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden hesaplanmıştır.
22
Beklenebileceği gibi, belde ve köylerde okuma-yazma bilenlerin oranı (% 86) ilçe
merkezine göre (%89) biraz daha düşüktür ve kadınlar arasında okuma-yazma bilmeyenlerin
oranı kırsal alanda yaklaşık % 23'e kadar çıkmaktadır. Ancak bu veriler göstermektedir ki,
okuma yazma açısından kır ile kent arasındaki makas oldukça daralmıştır8.
Şekil 2. 6 Yaş Üstü Nüfusun Okuma-Yazma Durumu
15 yaş üstü nüfusun eğitim durumuna göre dağılımına bakıldığında, durumu
bilinmeyenler dışarıda tutulduğunda, okuma yazma bilmeyen nüfusun bu yaş grubundaki
nüfusa oranının yaklaşık % 15.86 olduğu görülmektedir. Bu oran kadınlar için yaklaşık %
23.9 düzeyindedir. Bir okul bitirmediği halde okuma yazma bilenlerin oranı ise yaklaşık %
11’dir. Bu grupta kadın ve erkekler yakın değerlere sahiptir. En büyük grubu ilkokul ve
ilköğretim mezunları oluşturmaktadır. İlkokul mezunları açısından erkeklerin ve kadınların
oranları birbirine çok yakın değerlere sahiptir. Ortaokul ve lise mezunlarının oranı sırasıyla %
13,17ve 3.51’dir. Gerek ilköğretim gerekse de lise mezunlarının oranının yüksekliği, erkek
olsun kadın olsun yeni kuşakların eğitime yönelmelerinin veya yöneltilmelerinin bir
göstergesidir. Ancak erkek ve kadın arasındaki farklılaşma ortaokul ve liseden sonra oldukça
açılmaktadır ki, bu da ilköğretimden sonra kız çocuklarının okula gönderilmediğinin bir
işaretidir. Bu bir ölçüde de liselerin sadece merkezi konumda ve çok nüfuslu yerleşim
yerlerinde bulunması, köylere yaygınlaşmaması ile bağlantılıdır; kız çocukları belirli bir yaştan
sonra köy dışına gönderilmek istenmemektedir; kuşkusuz bunda kırsal alanda ulaşım
imkanlarının kısıtlı olmasının da payı bulunmaktadır. Üniversite ve daha üstü mezunların oranı
ise % 3.39 düzeyindedir. Tüm bu göstergeler, İdil nüfusunun eğitim düzeyinin bölge geneli
ile karşılaştırıldığında yüksek olduğunu ortaya koymaktadır ve bunun nedenlerinden birisi
kalıcı veya mevsimlik göç nedeniyle büyük kentlerle bağlantıların güçlü olması ve kentlerden
etkilenme olabilir.
Önemli bir eğitim göstergesi de okullaşma oranları olup, okul öncesi eğitim ve
ilköğretimde okullaşma oranları oldukça yüksek düzeylerdedir ve yıldan yıla artmaktadır. Okul
öncesi eğitimde 6 yaş grubu için okullaşma oranı 2010-2011 öğretim yılında yaklaşık %47
iken, bu oran 2011-2012 öğretim yılında % 77.57 gibi ülke ortalamalarının oldukça üstünde
bir orana çıkmıştır. İlköğretimde ise okullaşma oranı yaklaşık % 100 düzeyindedir. Bu oranlar
8
TÜİK (2011) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2011, http://www.tüik.gov.tr)
23
İdil halkının eğitime verdiği önemin bir göstergesidir. Ancak lise düzeyinde okullaşma oranları
açısından kız çocukları için sorunlar yaşandığı görülmektedir. Her yerleşim yerinde lise
bulunmadığından ve liselerin bulunduğu yerleşim yerleri köylere uzak olduğundan kız
çocuklarının çoğunluğu liseye gönderilmemektedir. Bunda toplumun kız çocuklarının eğitimine
duyarsız olmasından ziyade, okulların ve ulaşım koşullarının yetersizliği rol oynamaktadır.
3.2.2. Göç ve Göç Örüntüleri
İdil İlçesi’ndeki göç örüntülerini anlamak açısından elimizde iki türden veri
bulunmaktadır. Bunlardan biri nüfus artış hızlarıdır ki, bu bize bölgeden bölge dışına veya
bölge dışından bölgeye doğru göçle ilgili bir fikir vermektedir. Önceki bölümde belirtildiği gibi,
İdil kırsal alanının nüfus artış hızının azaldığını göstermektedir. İdil ilçe merkezinin nüfus artış
hızı her ne kadar pozitif değerlere sahip olsa da düşüş eğiliminde olduğunu göstermektedir;
muhtemeldir ki, köy ve beldelerdeki nüfusun bir kısmı ilk aşamada İdil ilçe merkezine
göçmekte, daha sonra da daha büyük kentlere göç etmektedirler.
TKV uzmanlarının köylerde yaptığı araştırmalarda;
1.
Erkeklerin ve özellikle genç erkeklerin geçici işlerde (inşaat, market, turizm
vb.) çalışmak üzere büyük kentlere mevsimlik göçüdür. Bu göç faaliyetine
katılanlar çalışmak için zamanlarının yılda yaklaşık 5 ile 9 ayını bölge dışı
kentlerde (başlıca İstanbul’da) geçirmekte, işin durumuna göre belirli
aralıklarla veya iş sezonunun kapanması ile birlikte ilçe merkezine veya
köylerine geri dönmektedirler. Özellikle kırsal alanda önemli miktarda haneden
genç erkekler bu türden göç olayına katılmakta ve hane bütçesini sınırlı ölçüde
desteklemektedirler. Ancak burada vurgulanması gereken husus, bu göçün
zaman içinde genç erkeğin evlenmesi ile birlikte kalıcı bir göçe dönüşmesi ve
zincirleme göç etkisi yoluyla köydeki yakınlarını da (kardeş, akraba vb.) yanına
çekmesidir. Zaten yıldan yıla nüfusun azalma hızının artıyor olması da bu
olguyu ortaya koymaktadır.
Bu tür göçün en büyük olumsuz etkisi öncelikle kadınlar üzerinde olmaktadır; köydeki
işlerin çekilip çevrilmesi hemen hemen tamamen kadına kalmakta ve kadının ev içi ve ev dışı
iş yükünü artırmaktadır. Özellikle genç evli kadınların kocalarının bu göçe katılmaları
durumunda, böylesine geleneksel değerlerin ağırlığını koruduğu bir toplumda ayrıca geride
kalan kadın üzerinde kayınpeder/kaynana/kayın ve diğer yakın akrabaların toplumsal kontrolü
ve baskısının artıyor olması da beklendik bir durumdur, ve bu kadınların kente kalıcı göç
konusunda kocaları üzerinde etkide bulunmaları da oldukça yüksek bir olasılıktır. Köylerde
yapılan mülakatlar ve odak grup görüşmeleri bulguları da, kalıcı göçü daha çok yeni evli
çiftlerin gerçekleştirdiğini göstermektedir.
2.
Tarım işleri için mevsimlik göç. Bu göç olayı hem İdil ilçe merkezinde fakat
daha ağırlıklı olarak kırsal alanda yoğun olarak yaşanmaktadır; çalışma yapılan
köylerden mevsimlik tarım işçiliğine gidildiği tespit edilmiştir. Mevsimlik tarım
işlerine genel olarak hanece gidilmektedir; şayet hanede yaşlı ve bakıma
muhtaç kişiler var ise, bunlar ve bunlara bakacak bir kişi geride bırakılmakta
ve hanenin diğer üyeleri mevsimlik tarım işlerinde çalışmaya gitmektedirler.
Genel olarak kayısı toplamak için Malatya’ya, fındık toplamak için Giresun’a,
patates işi için Nevşehir’e, pamuk çapası ve toplama için Şanlıurfa’ya ve
sera/sebze-meyve depolarında çalışmak üzere Antalya’ya gidilmektedir.
Mevsimlik göçü genellikle çavuş diye tabir edilen kişiler organize etmekte ve
geçen yıl günlük 30 TL olan yevmiyenin %10’unu almaktadırlar. Mevsimlik
göçe giden bir kişi günde yaklaşık 27 TL kazanmaktadır. Mevsimlik göç için
24
gidilen yerlerdeki ulaşım ve yemek giderleri yine işçiler tarafından
karşılanmaktadır. Mevsimlik işçiliğe giden hanelerin çalışma ve yaşam koşulları
oldukça elverişsizdir ve bu göçten en fazla çocuklar olumsuz etkilenmektedir;
en başta çocuklar okula akranlarından 1-2 ay geç başlamak zorunda
kalmaktadırlar.
3.2.3 Sosyo-Kültürel Örgütlenme
Güneydoğu Anadolu Bölgesinin genelinde olduğu gibi, İdil ilçesinde de aşiret ve büyük
toprak sahipliğine dayalı bir sosyo-kültürel örgütlenme egemendir. Aşiret ileri gelenleri
toplumu harekete geçirme kabiliyetine sahiplerdir. Ancak şu da vurgulanmalıdır ki, aşiret
yapısı eski katı ve hiyerarşik yapısını büyük ölçüde yitirmiş, daha çok gerçek veya sanal
akrabalığa dayalı birer dayanışma örgütlenmelerine dönüşmüştür.
İdil çok kültürlü bir yapıya sahiptir. Bölgede Süryani ve Yezidilerin yerleşik olduğu
köyler bulunmaktadır.
3.2.4. Aile Yapısı
TKV uzmanlarınca İdil’in seçilmiş köylerinde örneklem hanehalkı anketleri sonuçlarına
göre, İdil kırsal alanında hane halkı büyüklükleri 2 ile 24 kişi arasında değişmekte olup,
ortalama hane büyüklüğü yaklaşık olarak 8.65 kişidir. Bu hane halkı büyüklüğü İdil kırsal
alanında geniş ve çık çocuklu aile yapısının egemen olduğunu göstermektedir. Aslında
bölgenin sosyo-ekonomik yapısı ve halkın geçim kaynakları bir yandan geniş aile yapısını
desteklerken, diğer yandan da çekirdek aileye geçişi gerekli kılmaktadır; erkeklerin kentlerde
geçici çalışmaya gitmeleri (eşlerini ve çocuklarını köyde bırakarak) ve mevsimlik tarım işçiliği
aile içi yardımlaşma ve dayanışmayı gerektirdiğinden kalabalık ve geniş aile yapısını
desteklerken, özellikle genç evlilerin kentlere göç etmeleri eğilimi çekirdek aile yapısının
oluşumuna yol açmaktadır.
Köylerde özellikle kadınlarla yapılan odak grup çalışmalarından elde edilen bilgilere
göre, genelde hanelerde birkaç kuşak bir arada yaşamamakta, evlenen çocuklar evden ayrılıp
ayrı bir ev açmaktadır. Sadece, norm olarak, evlenen erkekler ilk evlilik yıllarında anne-baba
ile birlikte oturmakta, ikinci bir oğulun evlenmesi ile birlikte anne-baba evinden ayrılarak ayrı
ev açmaktadır.
Diğer önemli bir husus çok çocukluluğun hakim olmasıdır. Hane büyüklüğünü artıran da
temel olarak bu çok çocukluluk eğilimidir; ailelerde çocuk sayısı ortalama olarak 5 ile 7
arasında değişmektedir. Bazı ailelerde çocuk sayısı 10’a kadar çıkabilmektedir. Çocuk
sayısının fazlalığında önemli etkenlerden birisi erken yaşla evlenme eğilimidir. Kızlar ağırlıklı
olarak 17 yaşında evlenmektedirler.
İdil kırsal alanında bir yandan hayvancılık ve bitkisel üretim, diğer yandan da mevsimlik
tarım işçiliği yapılması nedeniyle kadınların iş yükü ve yaşam koşulları oldukça ağırdır.
Erkeklerin kentlerde mevsimlik çalışmaya gittiği hanelerde tüm tarımsal işler kadınlar
tarafından yürütülmek (hayvan bakımı her durumda istisnasız kadın işidir) durumundadır. Ev
işleri ve şebeke suyu olan köylerde dahi suyun yetersizliğinden dolayı eve su taşınması işi de
kadınlar tarafından yapılmaktadır. Kadınların iş yükünün oldukça ağır olması, kadınlarda
önemli sağlık sorunlarına (bel ağrısı, kadın hastalıkları, romatizma) yol açmaktadır.
25
3.3 Doğal ve Kültürel Miras
3.3.1 Bölgenin Tarihi
Büyük uygarlıkların kurulduğu Mezopotamya bölgesinde yer alan İlçe, değişik tarih
devirlerinde çeşitli uygarlıkların etkisi altında kalmış ve her uygarlık bugüne değin izler
bırakmıştır.
İdil İlçesi tarihi M.Ö.2000’li yıllara kadar gitmektedir. Mardin’in tarihine göre, Antakya’yı,
Nusaybin’i ve Midyat’ı kuran Nikkaur adındaki bir kral aynı zamanda İdil’i de kurmuştur. İlk
adı Zarih idi. Bu kelime Arapça olup, “ekici” demektir.
M.Ö. 2000’li yıllarda bu beldeye yerleşmiş olan Zapdey adındaki bir bey yöreye kendi
adını vermiştir. Böylece bir süre beldenin ismi “Beyt Zapdey” yanı “Zapdey’in evi” olarak
kalmıştır. Bölgede sırasıyla Gutiler, Asurlar ve Aramiler hüküm sürmüştür. MÖ 6. yüzyıla
kadar Bölge Zarih adıyla anılmaktaydı.
M.Ö. 600 yıllarında Persler burayı istila ettikten sonra Hazağ (Hazak) ismini
vermişlerdir. M.Ö. 311 yılında Pers İmparatoru Darius’un Büyük İskender’e yenilmesiyle bu
bölgede Hellenizmin etkisi altına girmiştir. Hellenistik dönemde Hazak olarak anılan ve M.Ö.3
23 yılında İskender’in ölümüyle birlikte Selevkos Krallığının elinde kalan İdil; daha sonra
Roma İmparatorluğu topraklarına katılmıştır.
Hazreti İsa’nın doğumundan sonra Hıristiyanlığın dünya üzerinde yayılmasına paralel
olarak, halk, Hıristiyanlığı kabul etmiş ve M.S. 57 yılında bölgeye gelen Mor Aday isminde
bir havari tarafından Süryanilik yayılmıştır. Çok yakın zamana kadar İlçe Merkezi ve pek çok
köy Süryani Kadim mezhebine bağlı iken, Müslüman halkın İlçeye yerleşmesi ve
Hıristiyanların yurt dışına göç etmeleri sonucu Müslümanlar çoğunluk durumuna gelmişlerdir.
Tarihsel gelişim içinde yakın zamana kadar Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir
İlçe olan İdil’in İlçe merkezine 1970′li yıllardan sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer)
ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç
etmesiyle demografik yapısı değişmiştir.
Göç nedenleri; tarım alanlarındaki verim düşüklüğü, hayvancılığın istenilen düzeyde
yapılamaması ve siyasi istikrarsızlıktır. Göçler yurt dışında Suriye, Lübnan, Almanya, İsveç ve
İsviçre’ye; yurt içinde ise, Mardin, Diyarbakır, Gaziantep, Adana, Mersin ve İstanbul İllerine
olmaktadır.
İlçede farklı dini inançlara bağlı vatandaşlar bulunmaktadır. Bunlar Süryaniler,
Müslümanlar ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerdir. 1970’lı yıllarda İlçeye yerleşen
Müslümanlar bugünkü nüfusun hemen hemen % 99’unu teşkil etmektedir.
1924 yılına kadar köy olan İdil, 1924 yılında Cizre İlçesine bağlı bir Bucak, 1937
yılında İlçe olmuştur. İdil başlangıçta Mardin İline bağlı bir İlçe iken; 18 MAYIS l990 tarih ve
20522 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 16 MAYIS 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak
İline bağlanmıştır. 1937 yılında İlçe olduktan sonra Midyat İlçesine bağlı Haberli (Basibrin)
bucağı ile Nusaybin İlçesine bağlı Oyalı (Alyan) bucağı ve bunlara bağlı köyler İlçeye
bağlanmıştır.
İdil Kaymakamlığının teklifi ve Şırnak Valiliği’nin uygun görmesi sonucunda boşalmış
köylerin tamamına geri dönüş izini verilmiş olup köye geri dönüşler sürmektedir. Terör nedeni
ile boşalan köylerden Peçenek, Basak, Işık, Çukurlu, Kayı, Yalaz ve Yuvalı köylerine yerleşen
26
vatandaşlarımıza ilçe Kaymakamlığınca gerekli hizmetler götürülmektedir. Boşalan köylerden
Yayla Köyüne ise geri dönüş izni verilmesine karşın henüz köye dönen olmamıştır.
İdil İlçe Merkezi beş mahalleden ibaret olup, Eski İdil olarak bilinen Aşağı Mahallede
Süryani vatandaşlar da yaşamaktadır. Hıristiyanlardan genç nüfus çoğunlukla yurt dışına göç
etmiştir. İlçede yalnızca 8 Hıristiyan aile mevcuttur. Müslüman nüfus önce İlçe içinde Yukarı
Mahalleye 1970 yılından itibaren yerleşmiş ve gayrimenkul edinmiştir. 1978 yılından itibaren
de çoğunluğu teşkil etmiştir. Halen İlçeye bağlı Haberli, Öğündük ve Sarıköy ile İlçe merkezi
Aşağı Mahallede Süryani vatandaşlar ikamet etmektedir. Yezidi vatandaşlar ise Mağara
Köyünde yaşamaktadır.
3.3.2. Doğal ve Kültürel Değerler
İdil ilçesinde çok sayıda kültürel ve doğal tescilli varlık bulunmaktadır. Süryani Kiliseleri
önemli tarihi dinsel yapılar olarak tescillenmiştir.
Tablo: 11. İdil İlçesinde Tescilli Tarihi ve Doğal Varlıklar
No
Kültür Varlığı
Yeri
Niteliği
20
Maraday Kilisesi
Basak Köyü
Dinsel
21
Maryohanna Kilisesi
Öğündük Köyü
Dinsel
22
Mor Corcıs
Dinsel
Mor Tuğma Kilisesi
İdil İlçe
Merkezi
İdil İlçe
Merkezi
İdil İlçe
Merkezi
Aşağı Mah.
Haberli Köyü
Mor Şalito Kilisesi
Haberli Köyü
Dinsel
Mor Kavmi Kilisesi
Haberli Köyü
Dinsel
Mor İsminu
Mor Eseyo Kilisesi
Mor Barsavmo
Manastırı
Mor Dodo Kilisesi
Haberli Köyü
Haberli Köyü
Haberli Köyü
Dinsel
Dinsel
Dinsel
Haberli Köyü
Dinsel
24
Asırlık Ağaç
Doğal
Varlık
25
Eski Hendek
Harabeleri
Taşınmaz
İdil İlçe
Merkezi-Aşağı
Mah.
Meryem Ana
Kilisesi
Bahçesinde
Hendek
Başak Köyü
Sivil
Mimarlık
Mor Şemun
Meryem Ana
Kilisesi
23
26
Tescil
Karar
TarihSayısı
2.11.2002
3037
2.11.2002
3036
Dinsel
Dinsel
17.2.2005
177
Dinsel
10.6.2009
2294
10.6.2009
2296
10.6.2009
2295
Kalıntılar
10.6.2009
2293
17.2.2005
177
10.2.1990
388
13.10.1988
62
27
Örneği
47
48
Timur Çeşmesi
İdil İlçe
Merkezi
Oyalı Köyü
Havindi Kaya
Yerleşimleri
(Kaynak: GAP BKİ, GAP Bölgesi Turizm Master Planı, Mevcut Durum Raporu, 2011)
Timur Çeşmesi: İdil İlçe merkezinde olup, Timurleng tarafından yapıldığı rivayet
edilmektedir. Yapısına uygun olmayan bir şekilde restore edilerek günümüzde halen
çeşme olarak kullanılmaktadır.
Meryem Ana Kilisesi: İdil ilçe merkezinde bulunmaktadır. Meryem Ana Kilisesin
yapımına MS 57 yılında başlanmıştır. Kilise Anadolu’da Hıristiyanlığın yayıldığı ilk
yıllarda yapılmıştır. Süryani Ortodoks cemaatine ait kilise faal durumdadır. Kesme
taştan inşa edilmiş yapı, bazilika planında, üç nefli olup üzeri çatı ile örtülmüştür. Dış
cepheler sağır tutulmuş, kaba yontu taşlarla örülmüştür. Sonradan bir çan kulesi
eklenmiştir. Tescilli olan kilise sağlam ve bakımlıdır. 2005 yılında restorasyonuna
başlanan kilise, 2008 yılında çalışmalar tamamlanarak ibadete açılmıştır. Etrafı
sütunlarla çevrili ve kale görünümünde olan kilisenin yanına ayrıca 150 kişinin
kalabileceği bir misafirhane inşa edilmiştir.
Mor Corcis Kilisesi: İdil kent merkezinde bulunan kilise, MS 303 yılında inşa
edilmiştir. İdil Süryani Kadim Vakfı tarafından restore edilmiş ve çevre düzenlemesi
yapılmıştır.
Mor Şemun Kilisesi: İdil İlçe Merkezinde bulunan Mor Şemun Kilisesi, bir dönem
cezaevi ve kahvehane olarak kullanılmıştır. İdil Süryani Kadim Vakfına ait kilisenin vakıf
tarafından restore edilmesi planlanmıştır. Harap vaziyette olan yapının çevresi ve
bahçesinin temizliği İdil Belediyesi tarafından yapılmıştır. Ayrıca İdil’de Mor Eşayo
Kilisesi, Mor Yakup, Mor Mejdalaniye, Mor Azizlayto, Mor Yohanon, Tarihi Mor Yakup
evi bulunmaktadır. Bu kiliselerin hiçbiri halen ibadete açık değildir. İdil Süryani Kadim
Vakfı kademeli olarak kiliselerin restorasyonlarına devam etmektedir.
Mor Yakup Kilisesi: İdil İlçesi Öğündük Köyü’nde yer alan kilisenin MS 600 yıllarına
ait olduğu düşünülmektedir. Kilise köyün içinde bir manastır kompleksi olarak
yapılmıştır. Avluya güneyden anıtsal bir kapı ile girilmektedir. Yapıda çoğunlukla taş
malzeme kullanılmıştır. Kemer ve üst örtüde tuğla kullanılmıştır. Kilise faal ve
bakımlıdır. Tescilli olup ibadet ve ziyarete açıktır.
Mor Aday Kilisesi: Kilise Öğündük köyüne bağlı Başak Mezrasında bulunmaktadır.
Eski bir Süryani yerleşimi olan köy, 19. yüzyıl sonlarında terkedilmiştir. terk
edilmesinden sonra bir ara ev olarak kullanılan kilise günümüzde kendi haline
bırakılmıştır. Kilisenin güneybatısına iki mekan daha eklenmiştir. Birincisi iki katlı,
ikincisi tek katlıdır. Üzerleri beşik tonoz örtülü küçük ölçekli mekanlardır. Ayrıca
kuzeydoğu, kuzeybatı, güneybatı ve kuzey cephe ortasına eklenen silindirik kuleler
yapının görünüşünü etkilemiştir. Bu kuleler aşağıdan yukarıya doğru daralmaktadır. Dış
cepheler taş örgü ve düzgün yapıdadır Tescilli olan kilise ile ilgili çalışmalar devam
etmektedir.
Mor Dodo Kilisesi: Kilise İdil ilçesi Haberli köyünün kuzeybatısında, köye hakim bir
noktada yer almaktadır. Kompleks bir yapıdır. Kilisede farklı dönemlerde muhtelif
onarım ve eklentiler yapılmıştır. Yapı tamamen taş malzeme ile inşa edilmiştir. Süryani
kilisesi olan yapı oldukça sağlam durumdadır ve ibadete açıktır.
28
Mor Eseyo Kilisesi: Mor Dodo kilisesinin güneyinde avlunun kuzey doğusundadır.
Avluya bakan batı cephesine derin bir apsis açılmıştır. Kilisede farklı dönemlerde çeşitli
onarım ve eklentiler yapılmıştır. Kilise tamamıyla taştan inşa edilmiştir. Dıştan düz dam
örtülü olarak yapılmıştır. Cephesindeki avluya açılan dış apsis önemlidir. Günümüzde
kullanılmamaktadır.
Mor Kavmi Kilisesi: İdil ilçesinde bulunan kilise iki bölümlü olup girişte naos bölümü
ile bunun doğusundaki mezbahtan oluşmaktadır. Sıvalı olan duvarlarına kırmızı renk
ağırlıklı kök boya ile figür ve süslemeler yapılmıştır. Yapının dış cephesinde oldukça iri
blok taşlar kullanılmıştır. Ziyaret amacı dışında kullanılmamaktadır.
Mor Şalito Kilisesi: İdil ilçesi Haberli köyünde bulunan kilise kuzeyden güneye doğru
eğimli bir araziye yapılmıştır. Taş duvarlı ve tek neflidir. 2006 yılında köydeki Süryani
halk tarafından onarılmıştır.
Mor Tuğma Kilisesi: İdil ilçesi Haberli Köyünde bulunan kilise tek nefli ve doğu-batı
yönünde dikdörtgen planlıdır. Ortasında taştan bir sunak masası, duvarlarına muhtelif
nişler ve güneydoğu köşesine pencere açılmıştır. Yapıda tümüyle taş malzeme
kullanılmıştır. Sağlam durumda olan kilise halen kullanılmamaktadır.
Mor İsminu Kilisesi: İdil ilçesi Haberli Köyünde bulunan kilise köyün güney tarafında
yolun altındaki mezarlığın kuzeyinde yer almaktadır. Sağlam durumda olan kilise halen
kullanılmaktadır. Mezarlık içerisinde de sanduka şeklinde süslemeli Süryani mezar
yapıları bulunmaktadır.
Mor Barsavmo Manastırı: Manastır İdil ilçesi Haberli köyünün güney doğusunda
meskun mahal dışında yer almaktadır. Badem ağaçları arasında yüksek bir yere
kurulmuştur. Köyden patika bir yol ile gidilmektedir. Kilisenin kuzeyinde çan kulesi,
kuzey doğusunda ise anıt mezar yer almaktadır.
Mor Meryem Kilisesi: İdil ilçesi Haberli köyünde bulunan kilise köyün güne karşı
yamacında kurulmuştur. Taş duvarlı ve tek neflidir. Kuzey cepheden tek bir kapıyla
girilmektedir. Sağlam ve kullanılmaktadır.
Havindi Kaya Yerleşimleri: Havindi Kaya Oyuğu yerleşimleri İdil ilçe merkezinin 29
km güneyinde yer almaktadır. Mağaraların bulunduğu alan İdil-Midyat karayolunun 20.
kilometresinde yer alan Oyalı Köyü yol ayırımının 9 km güneyindedir. Söz konusu kaya
yerleşimleri kayalık alanların oyulması suretiyle yapılmıştır. Yolun sağ tarafında 28’i
yerleşim, 4’ü su sarnıcı ve 1 tanesi de cami olarak kullanıldığı anlaşılan 33 adet kaya
yerleşmesi tespit edilmiştir. Yolun solunda ise 4 kaya yerleşmesi yer almaktadır.
Hivindi kaya yerleşimleri günümüzde kullanılmamaktadır. Özellikle Hasankeyf’te
bulunan kaya yerleşmeleri ile benzeşmektedir.
Aladino Kasrı: İdil İlçesi Aladino Mevkiinde, meskun mahal dışında, Dicle nehri
kenarında yer almaktadır. Üzeri düzleştirilmiş büyükçe bir kaya üzerine tek katlı olarak
inşa edilmiştir. Nehre bakan cephesi kemerli üç pencereyle hareketlendirilmiştir. Üst
örtüsü yıkılmıştır. Kasır 2009 yılında tescil edilmiştir. İdil tarafından ulaşımı zordur.
29
3.3.3. Yöresel Sosyal Etkinlikler ve El Sanatları
İdil ilçesinde geleneksel olarak düzenlenen etkinlikler şöyledir:









Birinci Bizim İdil Şenliği, 11-12 Ekim 2004
İkinci Bizim İdil Festivali, 2-8 Kasım 1998
Üçüncü Bizim İdil Eğitim, Bilim, Kültür Şenliği, 28-30 Nisan 2000
Dördüncü Bizim İdil Şenliği, 2001
Beşinci Bizim İdil Eğitim Kültür ve Sanat Şenliği, 08-10 Ekim 2004
12-13 Mart 2011 tarihlerinde “Uluslar arası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu”
Yedi Bölge Yedi Renk İdil’de Buluşuyor Halk Oyunları Festivali
Türkiye Eskrim Turnuvası Final Yarışmalarının İdil’de Düzenlenmesi
Kitap Kumbaram Projesinin uygulanarak, Kitap Fuarının açılması
İdil ilçesinde kendine has özellikleri bulunan el sanatlarına; şal-şepik, kilim, keçe, halı, el
yapısı yastık yüzleri, dantel çeşitleri, heybeler, sırt çantaları, buğday sapından yapılmış
tepsiler, sepet çeşitleri, tahta kaşıkları ve seccadeler örnek verilebilir. 9
3.4. Genel Ekonomik Yapı
3.4.1. İstihdam ve İşsizlik
DPT’nın İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre Türkiye deki
10
872 ilçe arasında İdil 847 nci sırada yer almaktadır .
İdil İlçesi’nde ekonomi tarıma dayalıdır. Aktif nüfusun %77.7 si tarımda çalışmaktadır11.
Aslında bu oran, tarımın mutlak tam istihdamının karşılığı değildir. Arazi mülkiyet yapısındaki
dengeli olmayan dağılım, kırsal nüfusun önemli bir diliminin mevsimlik göç (mevsimlik işçilik)
yaşadığını göstermektedir. Nitekim, gerçekleştirmiş bulunduğumuz anket çalışması
sonuçlarına göre toplam nüfusun %30,79’u ve yine toplam hanelerin ise % 62,78’i mevsimlik
göç ile mevsimlik işçilik yapmaktadır. Aynı anket sonuçlarına göre toprağı bulunmayan hane
oranı %15 düzeyine ulaşmaktadır; ayrıca az toprağa sahip haneler bu değerler içine
alınmamıştır12. Bu olgu, gizli işsizlik sorununun önemli boyutlara ulaştığını göstermektedir.
İdil’de tarımsal istihdam oranı %77,7 düzeyindedir. Kişi başına düşen ekili alan 4.37
da/kişi dir.
Tablo: 12. İdil İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı
İstihdam %
Tarım
İmalat Sanayii
Hizmetler
İdil
77.72
0.62
21.66
(Kaynak: GAP BKİ 2012: GAP EKKP Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı,2011,
Ş.Urfa.)
Tablo 12’den de görüleceği üzere istihdam tarıma dayanmaktadır. İmalat sanayi
istihdamı (%0.62) yeterli düzeyde olmamakla birlikte, hizmet sektöründe de (%21.66)
ilerleme sağlanamadığı anlaşılmaktadır.
9
İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012
DPT 2004: İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara
11
GAP BKİ 2012: GAP EKKP-Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı, Ş.Urfa.
12
İdil Kaymakamlığı 2012: Kırsal Kalkınma Planı-Mevcut Durum Anket Değerlendirme EK’i, İdil.
10
30
İlçe’nin Midyat-Cizre yolu üzerinde bulunması beşeri özelliklerini belirlemede önemli bir
etken olmuştur. Cizre İlçesine yakınlığı ve ekonomik ihtiyaçlarını buradan karşılaması önemli
toplumsal bir özelliktir. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari
merkez olmuştur. Irak sınırında neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır.
İlçenin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Bu yönleri ile Nusaybin, Cizre
ve farklı nitelikleri ile Midyat, İdil ekonomisini ve sosyal yaşamını önemli oranda etkilemiştir.
İlçenin Irak ve Suriye’ye yakınlığı, şehir ekonomisi açısından hayati önem taşır. İlçe halkı,
geçmişte Suriye ve Irak’la informal ticaret yaparak geçimini temin etmekteydi.
Geçmiş yıllara göre günümüzde, tarım sektörünün ekonomideki payının azaldığını buna
karşın hizmet sektörünün önem kazandığını görmekteyiz. İlçede henüz sanayi tesisi
bulunmamaktadır. İlçe halkının halen en önemli geçim kaynağı, hizmet sektörü ve tarımdır.
Habur sınır kapısının yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet,
İlçe’de “damlama etkisi” yapmaktadır. Önceleri sadece kamu servisleri ile sınırlı olan hizmet
sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Kamyon ve ticari taksilerle
yapılan taşımacılık, ilçeye önemli ölçüde gelir sağlamaktadır.
Tarımsal gelirler içerisinde hayvancılıktan elde edilen kazançlar önemli bir yer
tutmaktadır. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün, et ve yağ gibi ürünler tüccarlara
satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik mandıralar kurulmaktadır. Bu mandıralar
topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek
pazarlamaktadırlar. İlçede et kombinası ve modern mandıra uygun örgütlenmelerle
kurulduğu takdirde yetiştiricinin gelir düzeyi artacaktır.
İlçede tarım ürünlerinden özellikle buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç ve pamuk
yetiştirilmektedir. Haberli ve Öğündük köylerinde bağcılık yaygındır. Dicle Nehri kıyısında
bulunan Sulak, Hendek, Yuvalı, Yarbaşı, Bereketli ve Dirsekli köylerinde sebzecilik
yapılmaktadır. İlçede elde edilen tarımsal ürünler İlçe Merkezinde veya çevre ilçelerde
pazarlanmaktadır.
Alakamış, Gedik, Çığır gibi sulama imkânı olan köylerde sulu tarım, özelliklede pamuk
üretimi önemli bir geçim kaynağıdır. Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yeraltı suyu bakımından
zengin olan ova köylerinde sulama amaçlı sondaj yapılması halinde birçok arazinin sulanabilir
hale geleceği, bunun sonucunda da, pamuk üretiminde önemli artışların meydana geleceği
tahmin edilmektedir. İlçede üretilen pamuk Fiskobirlik’in Nusaybin şubesine veya tüccarlara
satılmaktadır.
Hayvan varlığı yönünden büyük potansiyele sahip olan İlçede bilimsel anlamda
hayvancılığın yapılmaması, ilkel usullerle göçer aşiretler tarafından yapılması ve hayvan
ürünlerinin iyi pazarlanamaması nedeniyle hayvancılıktan elde edilen gelir düzeyini giderek
azalmaktadır.
Zirai açıdan başlıca sorunlar; vatandaşa modern tarım uygulamalarının aktarılmasında
karşılaşılan güçlükler, gübre kullanımındaki eksiklikler ve sulanabilir tarım arazisi için gerekli
olan yeraltı ve yüzey suların yetersizliğidir (sulama projesi mevcut durum itibariyle).
Hem elektrik üretmek hem de sulama suyu temin etmek üzere inşa edilecek olan Cizre
barajından elde edilecek sulama suyundan İlçedeki 48 köy ve mezra faydalanacaktır. Bahse
konu köy ve mezraları kapsayan sulama projesinin etüt çalışmaları Devlet Su İşleri Diyarbakır
10. Bölge Müdürlüğünce 26.10.1989 tarihinde başlatılmıştır.
31
Tarım konusunda belirtilmesinde yarar görülen bir diğer husus da arazi ihtilaflarıdır. Bu
problemin zamanında çözülmesi, zirai verimin artırılması açısından önem arz etmektedir.
Arazi ihtilafları sebebiyle halen bir kısım tarımsal arazide üretim yapılamamaktadır.13
İlçe merkezinde halkın geçim kaynaklarına ilişkin net veriler bulunamamakla birlikte,
belediye ile yapılan görüşmelerden alınan bilgiler, halkın geçim kaynaklarına göre dağılımına
ilişkin yaklaşık bir görüş sağlamaktadır. İdil’de geçim kaynakları açısında birinci sırayı yaklaşık
% 30 ile düzenli işçilik alırken, bunu yine yaklaşık % 20-30 oranıyla mevsimlik tarım işçiliği
izlemektedir. Üçüncü sırada yaklaşık % 18 oranıyla şehir içinde geçici işler izlemektedir. Her
biri yaklaşık % 10’arlık paya sahip olan memurluk ve sınır ticareti geçim kaynakları açısından
dördüncü sırada yer almaktadır. Küçük oranlarda olan diğer geçim kaynakları ise büyük
kentlerde geçici-mevsimlik işler (%5), küçük esnaflık ve taşımacılık (% 3’er), çiftçilik,
hayvancılık ve zanaatkârlıktır. İdil ilçe merkezinde işsizlik oranı tahmini olarak % 30 dile
getirilmiştir. Örneklem hanelerle yapılan anket sonuçlarına göre ise işsizlik oranı kentsel
alanda % 25.2, kırsal alanda ise % 42.7 gibi yüksek oranlara çıkmaktadır.
3.4.2. İlçenin Gelir Yapısı
Devlet Planlama Teşkilatı’nın 2004 yılında gerçekleştirmiş bulunduğu, “İlçelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”na göre İdil İlçesi, 872 ilçe içerisinde 847. sırayı
almaktadır.
İdil’nın, tarım dışı sektörler yanında sosyal programlar ve diğer refah ölçütleri açısından
da ilerleme kaydetmesi gerekmektedir. İstihdam ve işsizlik bölümünde de açıklandığı üzere,
kırsal işsizlik önemli boyutlara ulaşmış bulunmaktadır. Tarımsal üretime yönelik sorunların
çözümlenmiş değildir. Ayrıca, tarımsal ticarette üretici gelir paylarının düşük düzeyde
seyretmekte oluşu, ürün işleme ve paketleme faaliyetinin önemli olduğu sonucunu
doğurmaktadır.
3.4.3. Ticari ve Mali Yapı
İdil İlçesi’nde ticaret, gerçek ve tüzel kişiler tarafından sürdürülürken, 254 ü taşımacılık,
256 sı değişik hizmet meslek gruplarından olmak üzere toplam 510 gerçek ve tüzel kişilik
bulunmaktadır.
3.5. İdari Yapı
İdil, İdil, ilçe teşkilatı kurulduğu 1937’den 1990’a kadar Mardin iline, 1990’da Şırnak
İlinin kurulmasıyla Şırnak’a bağlı bir ilçe olarak mülki idare taksimatında yer almaktadır. İdil
Belediyesi dışında ilçede Karalar ve Sırtköy Beldeleri bulunmaktadır. İlçede, 64 Köy ve 21
Mezra bulunmaktadır.
Kamu hizmetleri genel olarak 1993 yılında tamamlanan Hükümet Konağında
verilmektedir. Hükümet Konağının giriş katında Adliye, birinci katında Mal Müdürlüğü ve
Nüfus Müdürlüğü, ikinci katında Kaymakamlık ve İçişleri Bakanlığı teşkilatı büroları, üçüncü
katında ise Milli Eğitim Müdürlüğü, Tapu ve Sicil Müdürlüğü ile Müftülük yer almaktadır.
İlçe Tarım Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi, İlçe Jandarma Komutanlığı ve İlçe Emniyet
Müdürlüğü müstakil binalarda hizmet vermektedir. Emniyet Müdürlüğü bünyesinde Trafik
Tescil ve Denetleme Büro Amirliği’de bulunmaktadır. İlçede Ziraat Bankası tek banka olarak
hizmet vermektedir..14
13
14
İlçede gerçekleştirilen “Gözlem Çalışmaları” ve “ Mülakatlar,2012
İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012
32
3.6. Sosyal ve Teknik Altyapı
3.6.1 Sosyal Altyapı
3.6.1.1 Eğitim Altyapısı
3.6.1.1.1 Örgün Eğitim
Tablo 13’ten de görülebileceği gibi, İlçe merkezinde olmak üzere 2 adet toplam 9
derslikli anaokulu bulunmaktadır. Ana okullarından ayrı olarak okul öncesi eğitim veren
ilkokullar da vardır. Bu kapsam da toplam 27 okul öncesi eğitim dersliği bulunmaktadır ki, bu
sayı İdil ilçesi için yetersiz kalmaktadır.
İlk ve ortaokulların köylere kadar yayıldığı görülmektedir. İlk ve ortaokul düzeyinde
bölge kırsal alanında gelişkin bir yapıdan söz edilebilecektir. Ancak lise düzeyinde 4 okul
bulunmakta (bunlardan birisi meslek lisesi) ve bunların tamamı ilçe merkezinde
konumlanmıştır. Bu açıdan kırsal alandaki nüfusun ve özellikle kız çocuklarının eğitime erişimi
açısından sorunlar bulunmaktadır. Veriler de bunu doğrulamaktadır. Lise altı eğitim
kurumlarında kız öğrencilerin oranı daha yüksek iken, liseler de kız çocuklarının toplam
öğrencilere oranı düşüş göstermektedir.
Tablo: 13. İdil Örgün Eğitim Kurumları
SIRA
NO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Okulun Adı
AÇMA İLKOKULU
AÇMA ORTA OKULU
AKDAĞ İLKOKULU - ORTAOKULU
AKKOYUNLU İLKOKULU
AKKOYUNLU ORTA OKULU
AKSOY İLKOKULU
AKSOY İLKOKULU
AKSOY ORTA OKULU
AKSOY ORTA OKULU
ALAKAMIŞ İLKÖĞRETİM OKULU
ALAKAMIŞ ORTA ÖĞRETİM
OKULU
ALATAŞ İLKOKULU
ANAFARTALAR İLKOKULU
ANAFARTALAR ORTAOKULU
AŞAĞIYAVŞAN İLKOKULU
AŞAĞIYAVŞAN ORTA OKULU
ATATÜRK ORTAOKULU
BABET İLKOKULU
BAŞAK İLKOKULU
Bener Cordan İlkOkulu
Bener Cordan Orta Okulu
Bereketli İlkokulu
Bozburun İlköğretim Okulu
BOZKIR İLKOKULU
Derslik
Sayısı
Öğretmen
Sayısı
5
4
9
8
8
7
7
4
4
4
5
4
12
4
2
7
7
5
5
4
8
2
21
16
8
8
20
2
1
23
23
1
8
4
Öğrenci
Sayısı
Erkek Kız
47
55
38
49
124
122
27
36
28
44
114
114
71
71
40
104
104
78
78
32
8
90
76
3
20
18
4
5
34
2
1
18
19
1
8
4
26
460
242
32
442
236
26
26
60
59
342
15
6
315
223
6
37
38
308
16
10
320
220
4
27
28
Toplam
Öğrenci
Sayısı
102
87
246
63
72
218
218
149
149
72
166
58
902
478
52
119
650
31
16
635
443
10
64
66
33
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
BOZKIR ORTAOKULU
Camili İlkokulu - Ortaokulu
Cumhuriyet İlk-Orta Okulu
Ç.DEŞTADARA İLKOKULU
Ç.DEŞTADARA ORTAOKULU
ÇAYIRLI İLKOKULU
ÇAYIRLI İLKOKULU
Çığır İlkokulu
Çığır Ortaokulu
DERA İLKOKULU
DERECİK İLKOKULU
Dirsekli İlkokulu
Dirsekli Ortaokulu
DOLUCA İLKOKULU
Dumanlı İlkokulu
Dumanlı Ortaokulu
DURU İLKOKULU ve ORTAOKULU
Elcani ilkokulu
Elcani ortaokulu
Fatih Anaokulu
Fatih İlkokulu
Fatih Ortaokulu
GÜLTEPE İLKOKULU
Gürbaraz ilkokulu Gürbaraz Ortaokulu
HARBAK İLKOKULU
HENDEK İLKOKULU
KARALAR İLKOKULU
KAŞIKÇI İLKOKULU
Kayalı iöo
Kayı İlkokulu
Kazım Karabekir Ortaokulu
KENTLİ İLK VE ORTAOKULU
KIRCA İLKOKULU
KIRCA ORTAOKULU
Kozluca ilköğretim okulu
KÖYCEĞİZ İLKOKULU
KÖYCEĞİZ ORTAOKULU
KURTULUŞ İLKOKULU
Kuyulu İlkokulu
Mehmet Akif Ersoy İlköğretim
okulu
Mevlana Ortaokulu
OKÇU İLKOKULU ve ORTAOKULU
Ortaköy İlkokulu
4
9
32
11
5
4
4
5
6
2
2
4
4
1
9
9
10
2
4
3
16
16
2
8
8
2
1
18
2
1
2
8
8
8
8
8
6
4
2
2
6
13
58
11
6
4
4
4
6
2
1
6
7
1
9
10
8
2
5
4
11
10
2
5
4
2
1
22
1
2
1
18
10
4
1
9
6
3
3
1
61
81
891
123
56
34
34
59
72
22
57
75
733
147
73
44
44
66
68
18
5
5
36
40
23
78
74
96
15
50
35
254
180
29
40
7
77
61
99
27
35
35
250
200
18
22
35
30
18
8
316
36
41
20
11
309
14
17
34
13
250
45
30
30
61
66
37
11
10
40
15
218
37
27
11
41
64
53
22
15
17
32
398
331
8
9
8
5
11
6
124
136
78
134
117
77
118
156
1624
270
129
78
78
125
140
40
10
65
80
30
155
135
195
42
85
70
504
380
40
71
71
38
19
625
31
74
28
468
82
57
41
102
130
90
33
25
729
258
253
155
34
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
Ortaköy Ortaokulu
OYALI İLKOKULU
oymak ilköğretim okulu
ÖĞÜNDÜK İLKOKULU
Özbek İlköğretim Kurumu
Özen İlkokulu
Özen Ortaokulu
PINARBAŞI İLKOKULU
SIRTKÖY İLKÖĞRETİM OKULU
SULAK İLKOKULU
SULAK ORTAOKULU
teke ilkokulu
teke ortaokulu
Tepecik İlkokulu
Tepecik Ortaokulu
Tepeköy İlkokulu
Tepeköy Ortaokulu
TOKLU İLKÖĞRETİM
TOPRAKLI İLKÖĞRETİM OKULU
UÇARLI İ.O.
Uğrak İlkokulu
Uğrak Ortaokulu
Ulak İlkokulu
Ulak OrtaOkulu
Üçok İlkokulu
Üçok Ortaokulu
VARIMLI İLKOKULU
VARIMLI ORTAOKULU
YAĞMURCA İLKOKULU
YARBAŞI İLKOKULU
YARBAŞI ORTAOKULU
Yatılı Bölge Orta Okulu
Yayalar İ.Ö.O.
Yazman İ.Ö.O
Yeniköy İlkokulu
Yeniköy Ortaokulu
YEŞİLCE İLKOKULU
YEŞİLCE ORTAOKULU
YOLAÇAN İLKOKULU
YUKARI YAVŞAN İLKOKULU
Yüksekköy İ.Ö.O
İdil Anadolu Lisesi
İDİL ÇOK PROGRAMLI LİSESİ
İDİL LİSESİ
İdil Teknik ve Endüstri Meslek
8
9
11
2
9
9
9
18
2
7
7
11
11
9
8
11
8
7
6
3
8
8
9
9
4
4
5
5
2
8
8
22
9
8
5
7
4
4
2
2
8
12
16
37
24
7
9
15
2
11
11
10
13
2
5
8
11
9
7
7
12
8
7
8
3
5
5
6
8
5
6
3
5
2
3
2
22
9
14
3
8
3
6
2
1
13
8
34
47
23
59
165
160
15
106
166
87
9
37
102
100
155
115
77
60
173
109
47
41
27
48
36
90
55
27
41
59
77
48
59
179
131
15
99
129
93
4
34
109
103
165
119
72
70
158
116
48
33
27
45
30
81
64
33
31
57
70
20
65
65
53
60
291
39
144
65
72
39
33
29
34
126
130
503
792
252
247
43
146
42
72
45
56
23
21
155
138
488
520
47
118
344
291
30
205
295
180
13
71
211
203
320
234
149
130
331
225
95
74
54
93
66
171
119
60
72
116
147
68
130
113
538
82
290
107
144
84
89
52
55
281
268
991
1312
299
35
Lisesi
114
115
Fatih Anaokulu
ZÜBEYDE HANIM ANAOKULU
TOPLAM
Kaynak: İdil İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
3
6
911
4
7
956
35
35
43
35
11677 10786
70
78
22463
3.6.1.1.2 Yaygın Eğitim
İlçede bir Halk Eğitim Merkezi Başkanlığı bulunmaktadır ve bu merkez yaygın eğitim
programları uygulamaktadır. 2011-2012 öğretim yılında Halk Eğitim Merkezi Başkanlığı
tarafından okuma yazma, mesleki kurslar, sosyal-kültürel kurslar, SBS ve YGS kursları olmak
üzere toplam 88 kurs programı açılmış ve toplam 868 kişi bu kurslara katılarak belge almıştır.
Bu kurslar için toplam 160 öğretmen veya usta öğretici görevlendirilmiştir.
3.6.1.2. Sağlık Altyapısı
İdil ilçe merkezinde 70 yataklı bir devlet hastanesi bulunmaktadır. Devlet hastanesine
ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda sunulmaktadır:
Tablo: 14. İdil Devlet Hastanesi
Açılış Tarihi
Arsa Alanı
Kapalı Alan
Yatak Kapasitesi
Yatak Doluluk Oranı (%)
Yatak Başına Düşen Kapalı Alan
Hastane Rolü-Acil Servis Seviyesi
Ameliyathane Masa Sayısı
Klinisyen Uzman Hekim Sayısı
Poliklinik Oda Sayısı
Yoğun Bakım Yatak Sayısı
Diyaliz Cihaz Sayısı
Kuvöz Sayısı
(Kaynak: İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012)
15.12.2009
35.362 m2
12.478 m2
70
46
178 m2
C-2
3
17
15
4
4
Devlet hastanesinden ayrı olarak İdil ve kırsal alanında sağlık hizmetleri Aile Sağlığı
Merkezleri aracılığı ile verilmektedir. İlçedeki Aile Sağlığı Merkezlerindeki personel dahil, sağlık
personeli sayısı ise aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Bu tablodan da görülebileceği gibi,
ilçede sağlık personeli, özellikle doktor sayısı yetersizdir.
Tablo: 15. Sağlık Personeli Sayısı
Unvan
Doktor
Aile Hekimi
Sağlık Memuru
Hemşire
Ebe
ATT
Tıbbi sekreter
Çevre sağlık teknisyeni
Sıtma işçisi
Hizmetli
(Kaynak: İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012)
Sayı
4
17
3
8
5
5
1
3
1
36
3.6.2 Teknik Altyapı (Yol, İçme Suyu, Elektrik, Telefon ve Kanalizasyon)
3.6.2.1 Yol Durumu
Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu diğeri ise, Irak-Türkiye
bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur. Cizre-İdil-Midyat Karayolunun genişletme
ve yenileme çalışmaları devam etmektedir.
Köy yol bağlantıları da gelişkin bir yapı göstermekte olup, tüm köy yolları asfalttır.
Sadece köy içi yollarının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
3.6.2.2 İçme Suyu Durumu
İlçe merkezi sağlıklı içme suyuna 1984 yılında kavuşmuştur. Cehennem Deresinden İlçe
merkezine getirilen bu suyun zamanla yetersiz olduğu anlaşılmış, 1998 yılında Şabaniden İlçe
merkezine su getirilmiştir. Ancak hızlı nüfus artışı nedeniyle şebeke suyu çok yetersiz olup,
vatandaşlar sondaj kuyusu açma, depo gibi alternatiflere yönelme durumunda kalmıştır. 2005
yılında GAP’a ait Sondaj makinesi ile ilçe merkezine üç adet kuyu açılmıştır. Bunlardan iki
tanesi şebekeye bağlanmıştır. Ayrıca ilçe merkezine bir adet ayaklı depo bir adet de gömme
depo yapılmış olup şuan faaliyettedir.
Valiliğin katkıları ile 2001-2005 yıllarında Kurtuluş, Kırca, Oyalı, Özbek, Tepecik, Babet,
Pınarbaşı, Köyceğiz, Duru, Ortaköy, Aşağı Yavşan, Yukarı Yavşan, Okçu, Yağmurca, Çığır,
Yeniköy Mezrası (Çığır), Gültepe Mezrası (Çığır ), Kozluca, Yeşilce Mezrası (Kozluca), Uğrak,
Telzip Mezrası (Uğrak), Yörük, Yüksekköy, Yuvalı, Akkoyunlu Dumanlı, Akdağ, Özen, Teke,
Varımlı, Alakamış, Özbek (Gırbaraz mezrası) Akso, Yazman, Bozburun, Toklu, Kuyulu, Kuyulu
(Tepeli mezrası), Kayalı, Öğündük, Topraklı, Topraklı (Dera Mezrası), Sarı, Mağara, Haberli,
Bozkır, Yayalar, Çınarlı, Güzelova, Güzelova (Alataş Mezrası), Kentli, Kaşıkçı, Ulak, Sulak,
Sulak (Elcani Mezrası), Ocaklı, Peçenek, Kayı, Işık, Çukurlu, Çukurlu (Gündiksımo Mezrası),
Hendek, Yalaz, köylerinde kapalı su şebekesi yapılarak içme suyuna kavuşturulmuştur.
2005 yılında Valilin katkılarıyla İdil Emniyet Müdürlüğü bahçesine yine GAP’a ait sondaj
makinesi ile kuyu açılmış olup, kapalı şebekesi yapılarak Emniyet Müdürlüğü Hastane ve
Hükümet Konağına su verilmiştir.
Mevcut durum itibariyle 64 köyün (köylerden biri boş) tamamında şebeke suyu
bulunmaktadır, ancak 8 köyde su yetersizdir. Mezraların ise 5’inde yetersiz olmak üzere
tamamında şebeke suyu bulunmaktadır.
3.6.2.3 Elektrik Durumu
İdil’in elektrik şebekesi oldukça eski olup, ihtiyaca cevap verememektedir. İlçede
meydana gelen elektrik arızalarının ve kesintilerinin ortadan kaldırılabilmesi için İlçe
Merkezindeki elektrik hatlarının değişmesi, Botaş’a kurulacak santralin enterkonnekte sisteme
bağlanması gerekmektedir. Botaş’tan sadece İlçe merkezine hitap edecek yeni bir hat
çekilmesi için teklif yapılmış olup, yeni imar planının yapılmasının ardından şehir şebekesinin
yenilenmesi yoluna gidilmesi planlanmıştır. Oyalı grubundaki elektrik direklerinin tümü
değiştirilerek beton direk haline getirilmiştir. Valiliğin katkıları ile Kaymakamlıkça İlçe
Merkezinde ilave aydınlatma yatırımı yapılmıştır.
37
TEDAŞ Şefliğinin bulunduğu bina hizmetlerin yürütülmesi açısından elverişsizdir. Bölge
çapında en büyük sorun olan “kaçak elektrik” kullanımından dolayı sık sık arızalar meydana
gelmektedir.
İlçede köy ve bağlılarından olan Kurtuluş, Kırca, Yazman, Bozburun, Yolaçan, Varımlı,
Ocaklı, Özen, Topraklı, Akkoyunlu, Bozkır, Dumanlı, Yayalar, Tepecik, Yeşilce Mezrası ve
Tuğla Mezrası (Alakamış bağlısı) için güç artırımına ihtiyaç duyulmaktadır.
3.6.2.4 Telefon Durumu
İlçede PTT Müdürlüğü ve Telekom hizmetleri aynı binada yürütülmektedir. 1991 yılında
PTT santralı 1000’lik Dicle tam otomatik dijital santral haline getirilmiştir. Santral kapasitesi
dört kabinet 11.0 sistem 2.243 hat kapasitelidir. Bu kapasiteden 1.601 abone aktif ve 634
boş kanal bulunmaktadır. İlçemize bağlı köylerden Çığır, Pınarbaşı, Öğündük ve köylerinde
santral mevcuttur. Mevcut santrallerden 40 yerleşim birimi aboneli olarak yararlanmaktadır.
Sulak, Hendek, Sırtköy, Elcani mezrası köylerine kablosuz sistemden telefon tahsis edilmiş
olup, diğer tüm telefonsuz köylere 2001 yılı içerisinde kablosuz telefon sistemi tahsis
edilmiştir.
Tüm Köy, Belde ve Şehir Merkezinde ihtiyaç duyulan herkese telefon en kısa zamanda
verilmektedir. İlçe şehir merkezinde 1956, köy santralleri 404, köy KTS telefonları 2921
olmak üzere toplam 5281 telefon çalışmaktadır.
İlçede Radyo-Televizyon istasyonu bulunmamaktadır. Tüm santraller Fiberoptik hat
bağlantılıdır. İstenildiği takdirde internet ADSL bağlantısı yapılmaktadır.
PTT Merkez Müdürlüğünce 2005 yılı itibariyle Otomosyon hizmeti verilmekte olup
Postbanka dönüştürülmüştür.
Yerinde yapılan çalışmalar yaygın olarak mobil telefon kullanıldığı, dolayısı ile sabit
telefona fazlaca ihtiyaç duyulmadığını ortaya koymaktadır.
3.6.2.5 Kanalizasyon Durumu
İlçe kırsal alanında kanalizasyon altyapısı gelişmemiş olup, kırsal alanda sadece 3
yerleşim yerinde kanalizasyon şebekesi bulunmaktaktadır.
3.7. Sektörlerin Durumu
3.7.1 Tarım Sektörü ( Bitkisel Tarım, Hayvancılık , Balıkçılık ve Arıcılık-Bal
Ormancılığı)
3.7.1.1. Mevcut Tarımsal Yapı
Tarımsal faaliyetin (bitkisel ve hayvansal) yapılabilmesi için arazi varlığına ihtiyaç
bulunmaktadır. Bir bölgenin tarımsal potansiyeli o bölgedeki verimli tarım arazileri ile çayırmer’a alanlarının varlığıyla doğru orantılıdır.
Şırnak ili toplam arazi varlığının yaklaşık %24,8'ini tarım alanları (177,547 ha),
%13,5'ini çayır-mera alanları (96.769 ha), %36'sını orman alanları (257.600 ha) ve %25,6
ise tarıma elverişsiz araziler (183.284 ha) oluşturmaktadır. Özellikle ildeki çayır mera alanları
Türkiye ortalamasının (%26) çok altındadır. Ayrıca, yıllardan beri yapılan aşırı otlatma sonucu
meralardaki bitki örtüsü kaybolmuş durumdadır.
38
Alt Bölge Kırsal Kalkınma Planı hazırlanacak İdil ilçesinin toplam yüzölçümü (Şırnak İli
Tarım Mastır Planına göre) 126.600 hektar olup, İdil ilçesinin toplam arazi varlığının yaklaşık
55,1'ini tarım alanları (69.700 ha), %14,9'unu çayır-mera alanları (18.900 ha), %13,4'ünü
orman alanları (16.929 ha) ve %16,6'sını ise tarıma elverişsiz (210.715 ha) alandan
oluşmaktadır. 15
Şırnak ilinde 2001 tarım sayımına göre toplam 13.594
adet tarımsal işletme
bulunmakta olup, 2.513 işletmenin ise arazisi bulunmamaktadır. Bu işletmelerin yaklaşık
%41.8’inde arazi varlığı 50 dekardan azdır. İşletmelerin yaklaşık % 58.4'ü ise 100 dekardan
küçük işletmelerden oluşmaktadır. Şırnak ilinde ortalama işletme büyüklüğü 140 dekardır.
İlde tarım işletmelerinin çoğunluğu, aile işletmesi şeklinde yapılanmıştır. Bitkisel
üretimde bulunan işletmelerden kendi arazisini işleyenlerin oranı %84’tür. Arazi sahibi
işletmeler kendi arazilerinde, arazi sahibi olmayan işletmeler ise kira veya ortakçılık ile bitkisel
üretim yapmaktadır.
Alt Bölge Kırsal Kalkınma Planı hazırlanacak İdil ilçesi tarımsal işletme varlığı hakkında
kesin veri olmamakla birlikte, İdil ilçesinde toplam 7365 hane halkının mevcut olduğu, bu
hane halkından 4.253'ünün tarımsal faaliyette bulunduğu tahmin edilmektedir. Gıda, Tarım
ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğünün verdiği istatistiki verilere göre (ÇKS) 2012 yılında 2.850
işletmenin tarımsal faaliyet yaptığı anlaşılmaktadır.
İldeki tarımsal işletmelerin 8.263 (%93)'ünde bitkisel ve hayvancılık faaliyeti birlikte
yapılmaktadır. Sadece bitkisel üretim yapılan işletmelerin sayısı 718 (%6.5), sadece
hayvancılık yapan işletmelerin sayısı 2.571 (%23.2) dir. İdil ilçesinde de benzeri oranlar söz
konusudur. İdil ilçesinde arazisi olmayan ailelerin önemli bir kısmı küçük baş hayvan
yetiştiriciliği ile uğraşmakta ve bu faaliyeti gezici olarak yapmaktadır. İlk baharda özellikle
Van iline bağlı yaylalara giderek ilk bahar ve yaz aylarını bu yaylalarda geçirmektedirler. İdil
ilçesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün bilgilerine (Çiftçi Kayıt Sistemi –ÇKS) göre
2012 yılında ilçede 2.632 işletmenin buğday, 245 işletmenin burçak, 174 işletmenin arpa, 46
işletmenin pamuk 15 işletmenin kırmızı mercimek, 3 işletmenin soya, 5 işletmenin mısır, 2
işletmenin aspir, tarımı yaptığı belirtilmiştir. Ayrıca, 824 işletmenin bağcılık (%90'ı sofralık
çekirdekli üzüm olmak üzere, kurutmalık çekirdekli üzüm), 155 işletmenin karışık meyvecilik
yetiştiriciliği yaptığı İlçe Müdürlüğü tarafından kayıt altına alınmıştır.
İlçede yapılan incelemelerde Okçu köyünde Lokman DANIŞMAN adlı işletme sahibinin
5041 dekar genişliğinde arazi varlığına sahip olduğu anlaşılmıştır. Okçu köyünde buğday
ekilen ortalama işletme büyüklüğü 400 dekardır.
3.7.1.2.Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı
Ana madde, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile çeşitli büyük toprak
grupları oluşmuştur. Proje alanında büyük toprak gruplarından Alüvyal, Kolüvyal, Kahverengi
orman, kireçsiz kahverengi orman, kahverengi, kireçsiz kahverengi, kırmızımsı kahverengi,
Gri kahverengi podzolik topraklar ve kestane renkli topraklar bulunmaktadır. Büyük toprak
gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de
görülmektedir.
Araziler kullanma kabiliyetine göre 8 sınıfa ayrılmaktadırlar. Toprak verimlilik durumu ve
sınıflandırmaları I. sınıftan VIII sınıfa doğru giderek azalmaktadır. İlk dört sınıf arazi; iyi bir
15
Şırnak ili İdil Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü Basılmamış İstatistikler
39
toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, çayır-mera bitkilerini iyi
bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir. Birinci ve ikinci sınıf arazilerin tamamına yakını ile
üç ve dördüncü sınıf arazilerin bir kısmı Mutlak Tarım Arazisi diye adlandırılmaktadır. Bu
sınıflandırmada toprağın derinliği, arazinin genel eğimi ve yağış miktarı belirleyici rol
oynamaktadır.
Beşinci sınıf araziler kültür bitkileri yetiştirmeye uygun olmadığı için çayır ve orman gibi
uzun ömürlü bitkilere tahsis edilirler. İşlemeli tarıma elverişli olmayan ve kültür tarımının
yapılmasını engelleyen bir çok sınırlamalar bulunmaktadır. Bu alanlardan genellikle çayır veya
ağaçlık olarak faydalanılır.
Altıncı sınıf araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Yapılacak kültürel tedbirlerle (gübre,
kireç, kontur karıkları, saptırma yapıları, su dağıtıcılar gibi) otlak, çayır mera alanı ve ağaçlık
olarak kullanılabilir.
Yedinci sınıf arazilerde eğim çok dik, şiddetli erozyon, toprak derinliği çok sığ yaşlık,
taşlılık, kayalık, aşırı aşınım, tuzluluk veya sodiklik gibi kültür bitkilerinin yetişmesini
engelleyen sınırlamalar vardır. Bu topraklar tarımsal yönden ekonomik değildir. Bu Araziler
uygun bir toprak idaresi ile çayır (otlatma) ve orman için güvenle kullanılabilir.
Sekizinci sınıf arazilerde toprak olmadığı için tarımsal üretim, mera ve orman alanı
olarak kullanılması ekonomik değildir. Özellikle bu araziler yaban hayatı ile dinlenme yeri
olarak kullanılabilirler.
İdil ilçesinde üzerinde önemli ölçüde kültürel tedbirler almadan tarımsal faaliyet
yapılabilen tarım arazisi miktarı (1 ve 2. sınıf araziler) 35 545 hektardır.
Erozyon kontrolü başta olmak üzere bir dizi kültürel tedbirlerin alınmasıyla tarımsal
faaliyet yapılabilen tarım arazisi miktarı ise 27 450 hektardır.
Tablo:16. Şırnak İlinde Arazi varlığı (Ha)
Arazi Sınıfı
Şırnak (Ha)
I. Sınıf
21.819
II. Sınıf
63.176
III.Sınıf
34.507
IV. Sınıf
23.585
V. Sınıf
VI. Sınıf
100.980
VII. Sınıf
374.727
VIII. Sınıf
77.095
TOPLAM
695.889
Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü –Mardin İli Arazi Varlığı
Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kaynaklarına göre Şırnak ili genelinde tarımsal
faaliyet yapılan arazilerin %3.1ini (21.819 ha) Birinci Sınıf Araziler, %9.1'ini (63.176 ha)
İkinci sınıf Araziler, %4.9'unu (34.507 ha) Üçüncü Sınıf Araziler, %3.4 ünü (23.585 ha)
Dördüncü Sınıf Araziler oluştururken, %79.4 ünü Altıncı--Sekizinci Sınıf arasındaki araziler
oluşturmaktadır.16
16
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü –Mardin İli Arazi Varlığı/ Ankara-1997
40
Şırnak ilinde çok az teknik ve kültürel tedbirlerin alınmasıyla
yapılabildiği arazi varlığı (I-IV sınıf) 143.087 ha dır.
tarımsal faaliyetin
Tablo:17. İdil ilçesinde Arazi Varlığı (Ha)
Arazi Sınıfı
İdil (Ha)
I. Sınıf
3.589
II. Sınıf
31.956
III.Sınıf
14.900
IV. Sınıf
12.550
V. Sınıf
-
VI. Sınıf
14.511
VII. Sınıf
35.236
VIII. Sınıf
13.858
TOPLAM
126.600
Aynı kaynağa göre İdil ilçesinde tarımsal faaliyet yapılan alan toplamı 126.600 ha olup,
bu miktarın yaklaşık 62.995 ha birinci sınıfla dördüncü sınıf arazilerden oluşmaktadır. Mülga
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre İdil ilçesinde birinci sınıf arazi miktarı 3.589
ha, ikinci sınıf arazi miktarı 31.956 ha, üçüncü sınıf arazi miktarı 14.900, dördüncü sınıf arazi
miktarı 12.550 ha.dır. Kurumların alan miktarları arasındaki farklılık İl, ilçe ve köylerin idari
yapılanmalarındaki değişikliklerden kaynaklanma olasılığı vardır.
2005 yılı Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre İdil ilçesindeki toplam 32.854
hektar
tarım alanının 31.096 hektarında tarla tarımı, 300 hektarında sebze, 1.458
hektarında meyve yetiştiriciliği yapılırken, 2011 yılı Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK)
verilerine göre İdil ilçesinin toplam tarım alanı 32.615 hektar olup, 28.412 hektarında tarla
tarımı,
3000 hektarında nadas, 191 hektarında sebze, 1012 hektarında meyve
yetiştirilmektedir.17
İlçedeki tarım arazilerinin bir kısmı taban arazi, bir kısmı etek, bir kısmı da yamaç arazi
konumundadır. Etek ve yamaç arazilerin bulunduğu bölgelerde toprak sığlığı ve erozyon söz
konusudur. Bu tip araziler bağ alanlarıdır. Önemli yer tutan meralarda aşırı otlatmadan dolayı
erozyon hat safhadadır. Merkezden uzaklaştıkça dağ köylerindeki arazilerde taşlılık sorunu
bulunmaktadır.
İdil ilçesindeki arazilerin en önemli sorunu taşlılıktır. İdil
arazilerinin %54.8'inde taşlılık sorunu bulunmaktadır. İlçede toplam
olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilecek
faaliyete uygunluk arazinin eğimi, arazinin üst toprağın derinliği gibi
hesaplanmıştır.
17
ilçesinde toplam tarım
69.449 hektar taşlı arazi
kabiliyettedir. Tarımsal
kriterler dikkate alınarak
http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu
41
Tablo:18. İdil İlçesi Arazi Varlığı, Toprak Derinliği ve Eğimi
Toprak
Derinliği
Eğim
Grupları
Düz
Derin
Orta
Derin
Sığ
TaşsızKayasız
Taşlı
TaşsızKayasız
Taşlı
TaşsızKayasız
Taşlı
2.507
4.848
1.173
12.795
266
343
Hafif
6.561
135
7.395
5.467
8.810
10.799
Orta
-
126
417
870
219
1.474
Dik
-
TOPLAM
-
9.068
GENEL
TOPLAM
4.983
8.985
14.051
Çok Sığ
TaşsızKayasız
Taşlı
TOPLAM
TaşsızKayasız
Taşlı
3.946
17.986
744
22.766
17.145
14.565
12.916
15.201
15.386
4.925
1.261
14.007
1.261
18.932
17.541
15.826
27.667
43.174
69.449
19.132
28.117
9.295
26.836
43.493
112.497
Tarım yapılan arazilerin büyük bölümü hafif ve orta meyilli arazilerden oluşmuştur. Dik
meyilli arazilerde meyvecilik yapılmaktadır.
İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ÇKS verilerine göre 2008-2011 yılları
ürün ekim alanları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo:19. Köy ve işletme bazında ürün ekim alanları
Ürünler Yıllar
Köy
İşletme
Sayısı
Sayısı
Arpa
Buğday
Burçak
K.Mercimek
Mısır
Pamuk
Bağ
Ekilen
Toplamı
Ekilen
Toplamı
Alan
Alan
2008
2011
2008
2011
2008
2011
2008
2011
2008
2011
2008
2011
2008
2011
47
41
65
65
36
31
56
42
10
4
8
8
40
41
860
866
2.862
2.856
181
205
1.174
865
17
4
31
46
813
864
Ekilen
Alan
(Ha)
1.244
1.148
27.168
30.486
5.275
3.552
2.504
1.146
103
39
209
302
1.037
1.143
2008
36.503
2011
36.673
Kaynak: İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü basılmamış bilgiler
2012 yılı İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ÇKS verilerine göre ilçede 2632
işletmede 22.970 hektar alanda buğday, 245 işletmede 375 hektar alanda burçak, 175
işletmede 345 hektar alanda arpa, 46 işletmede 310 hektar alanda pamuk, 151 işletmede
355 hektar alanda kırmızı mercimek, 5 işletmede 35 hektar alanda mısır, 3 işletmede 17
hektar alanda soya, 2 işletmede 6 hektar aspir ekimi yapılmıştır.
42
İlçede %90'ın üzerinde makarnalık buğday ekimi yapılmaktadır. İdil ilçesinde ÇKS
kayıtlarından (2012 yılı )
elde edilen bilgilere göre 1055 hektar alanda sulu tarla tarımı
yapılmaktadır. Bu alana meyve dikim alanı ile sebze ekim alanları dahil değildir. İdil ilçesinde;
Şırnak İli Tarım Mastır Planı verilerine göre 1625 hektar arazide çeşitli şekillerde sulamanın
yapıldığı belirtilmektedir.18
Alanda yapılan incelemelerde İlçede DSİ ve diğer kamu
kurumlarınca yapılmış herhangi bir sulama yatırımına rastlanılmamış,
sulama; arazi
sahiplerinin arazilerinde kendi imkanlarıyla açtığı kuyularla ve mevcut su kaynaklarından
kendi imkanlarıyla yapılan sulama şeklindedir.
ÇKS kayıtlarına göre; Alakamış köyünde 1.870 dekar, Çiğir Köyünde 1400 dekar, Gedik
köyünde 1.750 dekar, Kozluca köyünde 258 dekar, Kurtuluş köyünde 1.207 dekar, Ocaklı
köyünde 1.500 dekar, Özbek köyünde 804 dekar, Tepecik köyünde 1.210 dekar ve Yolaçan
köyünde 950 dekar olmak üzere ilçede toplam 10.549 dekar alan sulanmaktadır.
3.7.1.3. Bitkisel Üretim
İlçede kuru koşullarda başta buğday (makarnalık buğday ve ekmeklik ) olmak üzere,
arpa, kırmızı mercimek, kuru fasulye, nohut, fiğ, sulu koşullarda mısır (dane ve silaj), yonca,
kuru soğan gibi tarla ürünleri, elma, armut, ceviz, badem, antepfıstığı, kiraz, dut, incir, nar,
üzüm, erik, kayısı gibi meyveler, taze fasulye, hıyar, patlıcan, domates, biber (dolmalık,
sivri), soğan, kavun ve karpuz gibi sebzeler üretilmektedir.
Tablo 20’de İdil ilçesindeki tarım alanlarının dağılımı verilmiştir.19
Tablo:20. İdil İlçesindeki Tarım Alanlarının Dağılımı
Sebze
Toplam
Ekilen tarla Nadas
bahçeleri
Meyve
YILLAR
Alan(dekar) alanı(dekar) alanı(dekar) alanı(dekar) alanı(dekar)
2005
32.854
31.096
300
1458
2011
32.615
28.412
3.000
191
1.012
Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr)
Tablo 20’nin incelenmesinden görüleceği gibi İdil ilçesinde son 6 yılda toplam tarım
arazisi varlığında önemli bir değişme olmamıştır. Tarla alanlarında yaklaşık %8.6 oranında
azalarak artarak 28.412 hektara düşmüştür. Nadas alanları 3.000 hektara çıkmıştır. Sebze ve
meyve alanlarında da düşme olmuştur.
3.7.1.3.1.Tarla Bitkileri Üretimi
Tablo 21 ’de İdil ilçesinde ekimi yapılan önemli tarla ürünlerinin ekim alanı, üretim ve verim
miktarları gösterilmektedir.20
2000
Tablo:21. Önemli Tarla Ürünlerinin Ekim Alanı, Üretim Ve Verim Miktarları
Ekilen Alan
Üretim
Verim
Ürünler
Yıllar
(dekar)
(ton)
Kg/da
18
Buğday
214.230
33.840
33.840
Arpa
60.000
14.864
14.864
Nohut
Kırmızı
Mercimek
18.000
1.440
1.440
50.000
8.000
8.000
Şırnak ili Tarım Mastır Planı- Strateji Geliştirme Başkanlığı -Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
20
43
19
2011
2010
2005
Pamuk
1.620
500
500
Buğday
182.800
29.107
159
78.940
13.801
175
5.000
450
90
40.000
4.000
100
Pamuk
3.000
1.050
350
Buğday
277.591
72.170
266
1.500
299
221
70
8
160
781
130
227
Pamuk
3.600
1.469
408
Buğday
281.278
70.813
269
Arpa
45
10
222
Nohut
Kırmızı
Mercimek
27
7
259
2.771
1.241
448
Arpa
Nohut
Kırmızı
Mercimek
Arpa
Nohut
Kırmızı
Mercimek
Pamuk
TUİK verilerinin doğru olduğu kabul edildiğinde, tablodan görüleceği gibi 11 yıllık
dönemde İdil ilçesinde Buğday ekim alanlarında %31.3 oranında artış olmuştur. Bu
dönemde Arpa, Kırmızı Mercimek, Nohut ekim alanlarında çok büyük oranda düşüş olmuş
hatta 2012 yılında ÇKS kayıtlarında nohut ekimine rastlanılmamıştır.
İlçede yem bitkisi olarak fiğ ve yonca ekimi yapılmaktadır. Fiğ ve yonca ekim
alanlarında son yıllarda önemli değişiklik olmamıştır.
Tablo 22’de 2011 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğünün kayıtlarına
göre İdil ilçesinde ekilen tarla ürünleri ve işletme sayıları verilmiştir.
Tablo:22. 2011 yılı Tarla Ürünleri Ekim Alanları ve İşletme Sayısı
Ürünler
Yıllar
Köy
İşletme
Ekilen
Sayısı
Sayısı
Alan
(Ha)
Arpa
2011
41
866
1.148
Buğday
2011
65
2.856
30.486
Burçak
2011
31
205
3.552
Kırmızı
2011
42
865
1.146
mercimek
Mısır
2011
4
4
39
Pamuk
2011
8
46
302
Ekilen
Alan
2011
36.673
Toplamı
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü basılmamış istatistikler.
44
2012 yılı İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü ÇKS verilerine göre ilçede 2632
işletmede 22.970 hektar alanda buğday, 245 işletmede 375 hektar alanda burçak, 175
işletmede 345 hektar alanda arpa, 46 işletmede 310 hektar alanda pamuk, 151 işletmede
355 hektar alanda kırmızı mercimek, 5 işletmede 35 hektar alanda mısır, 3 işletmede 17
hektar alanda soya, 2 işletmede 6 hektar aspir ekimi yapılmıştır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından tarla ürünlerine verilen fark ödemesi
desteğine rağmen nohut, mercimek, arpa ekim alanları ve üretim miktarı artmamıştır. İlçede
Nohut ve mercimek üretiminin yapılmamasının nedenlerin başında bölgede bu ürünlerin
verimlerinin düşük, olmasının yanında tarımsal girdilerin çok pahalı olması, fark ödemesi
desteğinin çok az olması ve Toprak Mahsulleri Ofisinin nohut ve mercimek alımlarını
yapmaması gelmektedir.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yem bitkilerine verdiği destek miktarlarının
bölge için yeterli olmaması nedeniyle yem bitkisi üretiminde istenilen gelişme
kaydedilmemiştir.
İlçede üretilen buğday ve arpa; yerel toplayıcılar, tüccar ve komisyoncular tarafından
üreticiden satın alınmaktadır.
3.7.1.3.2. Meyve Üretimi
Meyve bahçelerinin tesisi ve meyve üretimi için su kaçınılmaz bir girdidir. Özellikle
meyve bahçelerinin ilk tesis edilmesinde (1-2 yıl) sulama suyuna büyük ihtiyaç
duyulmaktadır. İlçede sulama suyunun olmaması nedeniyle bölgeye adapte olmuş ve az su
isteyen meyveler üretilmektedir.
İdil ilçesinde nar, zeytin, elma
önemli bir değişiklik yoktur.
dikim alanlarında artış olmuştur. Diğer meyvelerde
İklim ve toprak yapısı itibariyle İdil ilçesi meyve üretimine uygundur. Antepfıstığı
üretiminde periyodisite nedeniyle yıllar itibariyle dalgalanmalar olmaktadır. İlçede kurulacak
antepfıstığı plantasyonlarında fiyat dalgalanmalarından daha az etkilenen bölgeye uygun
fidan çeşitlerinin seçilmesi gerekmektedir.
İlçe arazilerinin sulanması halinde ilçede basınçlı sulamaya (damla sulama) uygun olan
bitkilerin yetiştirilmesi kaçınılmazdır. Dolayısıyla ilçede meyvecilik dikim alanlarının artacağı
muhakkaktır. Ancak, ilçede oluşturulacak meyve plantasyonlarında çok dikkatli davranılması,
iç ve dış pazar araştırması yapılarak meyve çeşitleri araştırma sonuçlarına göre önerilmelidir.
Yapılacak çalışmalarda ürün işleme, depolama ve paketleme tesislerinin de ilçe için
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Özellikle 2005 yılından itibaren Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından meyve
bahçesi tesis eden çiftçilere önemli desteklemelerin yapılması ve bazı meyve fidanların
Kaymakamlık ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından ücretsiz dağıtılması
ilçede meyve üretiminin artmasında etkili olmuştur.
İlçeye kısa dönemde sulama suyu gelme olasılığının çok düşük olduğu dikkate alınarak,
ilçe kırsalında yaşayan ve özellikle kadınlara ek gelir sağlayacak evlerinin bitişiğinde 200-500
m2 büyüklükte böğürtlen bahçelerinin tesisi önem arz etmektedir. Böğürtlen yetiştiriciliği için
bölgenin iklim ve toprak yapısı son derece uygundur.
45
Tablo 23’de yıllar itibariyle İdil ilçesindeki önemli meyvelerin dikim alanları ve meyve
üretim miktarları verilmiştir.21
Tablo:23. İdil İlçesindeki Önemli Meyvelerin Dikim Alanları Ve Meyve Üretim
Miktarları
Ürün adı
2000
Yıllar
Toplu
meyveliklerin
alanı(dekar)
Ağaç
başına
ortalama
verim(kg)
Üretim(ton)
Meyve
yaşta
sayısı
Meyve
veren
vermeyen
Toplam ağaç
ağaç
yaşta
ağaç sayısı
sayısı
Armut
20
13
30
430
40
470
Elma
0
16
70
230
0
230
Kayısı
40
21
29
730
230
960
330
10
3
3.800
4.100
7.900
Ceviz
30
11
52
210
90
300
Badem
60
23
26
900
600
1.500
İncir
20
8
27
300
10
310
Nar
0
6
20
300
20
320
1.190
600
504
1.190
0
1.190
Elma
45
22
67
1075
60
1135
Antep Fıstığı
15
3
12
250
15
265
Badem
30
5
10
500
0
500
0
1
7
150
0
150
10
20
500
0
500
10
3
15
200
0
200
10.000
8.566
857
10.000
0
10.000
Elma
40
28
62
1120
110
1230
Antep Fıstığı
15
1
4
280
20
300
Badem
25
13
26
500
50
550
İncir
10
5
11
450
40
490
Nar
5
17
25
670
65
735
10.000
8.500
850
10.000
0
10.000
10
7
16
450
50
500
Antep Fıstığı
Üzüm
(Çekirdekli)
2010
Armut
İncir
Nar
Zeytin
Üzüm
(Çekirdekli)
2011
Armut
Üzüm
(Çekirdekli)
Zeytin
Türkiye'nin genelinde olduğu gibi İdil ilçesinde de meyvecilik genellikle aile ihtiyacı için
yapıldığından meyveler dağınık ve sınır bitkisi şekilde olduğundan meyve alanlarının tespiti
oldukça güçtür. Son yıllarda ticarete dönük meyve bahçelerinin kurulması nedeniyle meyve
alanları belirlenmeye başlanmıştır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının kapama meyve
bahçelerine (10 dekardan büyük) destek vermesi nedeniyle İdil ilçesinde kapama meyve
bahçeleri tesis edilmeye başlanmıştır.
21
http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu,
46
İlçede yetiştirilen meyveler; komisyonculara, tüccarlara, meyve işleyen sanayiciye,
perakendeciye ve
pazarcılara satılarak tüketime arz edilmektedir. İlçede yetiştirilen
meyvelerin önemli bir kısmı da evlerde çeşitli şekilde işlenerek aile fertleri tarafından
tüketilmektedir.
İlçedeki meyve üreticilerinin gelirlerini artırmak, üretimde süreklilik sağlamak ve ürünün
sağladığı katma değerin ilçede kalmasını sağlamak için üretilen meyvelerin ilçede işlenip,
paketlenerek pazara sunulması gerekmektedir.
3.7.1.3.3. Sebze Üretimi
Sebze üretimi tamamen sulanan alanlarda yapılabilen tarımsal bir faaliyettir. TUİK
verilerine göre son 11 yılda (2000-2011 yılları) ilçede sebze ekim alanları yaklaşık %27.3
oranında artmıştır.
Tablo 24’de İdil ilçesindeki sebze ekim alanlarındaki değişmeler verilmiştir.22
Tablo:24. İdil İlçesindeki Sebze Ekim Alanlarındaki Değişmeler
Sebzeler
2000
2005
2010
Ekim
Alanı
(Ha)
150
300
173
Kaynak: TUİK (http://www.tuik.gov.tr)
2011
191
Tablo: 25. Sebze Üretim Miktarlarındaki Değişmeler
Üretim
YILLAR
Ürün
(Ton)
2000
2005
Kavun
1.600
Karpuz
1.200
Hıyar
11
Patlıcan
33
Domates
Biber
(Sivri)
Kavun
25
3.100
Karpuz
3.250
Hıyar
20
Patlıcan
70
Domates
Biber
(Dolmalık)
Biber
(Sivri)
Kavun
Karpuz
2010
2011
22
4
137
7
5
750
2.000
Hıyar
38
Patlıcan
15
Domates
Biber
(Dolmalık)
Biber
(Sivri)
Kavun
Karpuz
300
15
15
600
2.800
http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zu,
47
Hıyar
38
Patlıcan
30
Domates
Biber
(Sivri)
Biber
(Dolmalık)
80
15
18
Son yıllarda ülkemizde sebzecilikte yüksek verimli tohumlar kullanılmasına rağmen
ilçede sebze üretiminde beklenen üretim artışı gerçekleşmemiştir. İlçede sebzecilik genellikle
ekonomik amaçlı olmayıp, aile ihtiyacını karşılamaya yöneliktir.
3.7.1.3.4. Örtü Altı Üretim:
İlçede modern anlamda ticarete dönük sera yoktur. Merkez ve bazı köylerde aile
ihtiyaçlarının karşılanması için plastik seralar bulunmaktadır. Seralarda, domates, biber,
patlıcan yetiştirilmektedir.
3.7.1.4. Hayvancılık
Hayvancılık; İnsanların dengeli beslenmesinde, sanayiye hammadde sağlanmasında,
bölgesel ve sektörler arası dengeli kalkınmanın istikrar içinde başarılmasında, kırsal alanda
gizli işsizliğin önlenmesinde sanayi ve hizmetler sektörlerinde yeni istihdam olanaklarının
yaratılmasında ve kalkınma finansmanının öz kaynaklara dayandırılmasında önemli bir
potansiyele sahiptir.
İdil ilçesinde özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliği için çok önemli olan kaba yem
üretimini sağlayacak yeterli sulu alanların (yonca, silajlık mısır gibi) olmaması büyük baş
hayvancılığın gelişmesini olumsuz etkilemiştir
TUİK verilerine göre İdil ilçesinde 2000 yılında toplam büyükbaş hayvan varlığı 8.550
baş iken, 2011 yılında %102.9 artışla 17.344 başa Yükselmiştir. Aynı dönemdeki süt üretimi
ise 5.332 tondan %266.8 artışla 19.556 tona yükselmiştir.23 Hayvan varlığındaki yaklaşık
%103'lük artışa rağmen süt üretimindeki yaklaşık %267'lik artışın nedeni kültür ırkı hayvan
sayısındaki artıştır.
İdil ilçesinde 2000 yılında toplam büyükbaş hayvan populasyonundaki yüksek verimli
kültür ırk ve kültür ırkı melezi oranı %24.5 iken, 2011 yılında bu oran %50.1'ya çıkmıştır. İlçe
hayvan popülasyonundaki kültür ırkı oranı Türkiye ortalamasının çok altındadır (%80.4). 24
Büyük baş hayvancılıkla uğraşan ailelerde genellikle 2-3 baş sağmal inek olmak üzere
toplam 8-10 baş büyük baş hayvan varlığı söz konusudur.
İlçede yerli hayvanlardan inek başına 1.2 Ton/yıl, kültür ve kültür melezi hayvanlardan
ise inek başına 3-3,5 Ton/yıl süt verimi alınmaktadır.
Yine TUİK verilerine göre 2000 yılında İdil ilçesinde 32.000 baş koyun varken 2011
yılında bu sayı 131.100 başa yükselmiştir. 2000 yılında 23.000 baş keçi varlığı, 2011 yılında
60.600 başa yükselmiştir25.
23
http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul
25
24
48
İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü verilerine göre 2011 yılında 28.650 başı
koyun, 17.450 başı keçi olmak üzere toplam küçükbaş hayvan varlığı 46.100 baştır. Küçük
baş hayvancılık yapan ailelerde ortalama sayvan sayısı ( koyun, kuzu, keçi dahil) 50-100
arasında değişmektedir.
Büyük ve Küçükbaş hayvanlardan elde edilen süt genellikle aileler tarafından peynir
yapılarak, bir kısmı da yoğurt yapılarak İdil ve Şırnak şehir merkezinde pazarlanmaktadır.
İlçede süt toplama ve işleme merkezlerinin yeterli olmaması önemli katma değer kabı
yaratmaktadır.
İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Tarım Müdürlüğü verilerine göre 2012 yılında toplam
büyükbaş hayvan varlığı 17.837 baş, küçükbaş hayvan varlığı 244.638 baştır.26
Tablo:26. 2012 yılına ait İdil İlçesindeki Hayvan Varlığı
KÜÇÜKBAŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
KÖY
İŞLETME
SAYISI
AÇMA
55
2.590
52
50
27
80
7
16
7
5
56
182
31
27
84
97
117
8
35
33
14
18
25
212
26
11
22
16
36
183
2
70
52
29
1
1.865
932
2.652
446
1.797
630
866
493
842
2.633
1.376
3.180
236
3.182
930
406
0
2.025
2.405
502
869
5.703
0
3.159
632
588
268
0
0
210
1.560
910
0
AKDAĞ
AKKOYUNLU
AKSOY
ALAKAMIŞ
ATAKENT
BASAK
BEREKETLİ
BOZBURUN
BOZKIR
ÇIĞIR
ÇINARLI
ÇUKURLU
DİRSEKLİ
DUMANLI
DURU
GEDİK
GÜLTEPE
GÜZELOVA
HABERLİ
HENDEK
IŞIK
KARALAR
KAŞIKÇI
KAYALI
KAYI
KENTLİ
KIRCA
KOZLUCA
KOZLUCU
KÖYCEĞİZ
KURTULUŞ
KUYULU
MAĞARA
26
BÜYÜKBAŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
KÖY
MERKEZ-
223 YUKARIMAH.
59 OCAKLI
136 OKÇU
177 ORTACA
152 ORTAKÖY
2 OYALI
22 OYMAK
7 ÖĞÜNDÜK
0 ÖZBEK
388 ÖZEN
622 PEÇENEK
141 PINARBAŞI
239 SARIKÖY
296 SIRTKÖY
176 SULAK
562 ŞEKERKÖY
0 TEKE
53 TEPECİK
177 TEPEKÖY
189 TOKLU
30 TOPRAKLI
501 UÇARLI
761 UĞRAK
87 ULAK
23 ÜÇOK
104 VARIMLI
11 YAĞMURCA
71 YALAZ
348 YARBAŞI
2 YAVŞAN
174 YAYALAR
336 YAZMAN
85 YENİKÖY
0 YOLAÇAN
İdil Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Tarım Müdürlüğü
İŞLET
ME
SAYISI
KÜÇÜKB
AŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
BÜYÜKB
AŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
99
24.051
38
73
75
3
105
231
153
41
101
139
8
279
2
337
190
10
196
111
147
12
45
33
120
117
63
76
46
11
113
92
34
69
26
46
0
991
351
1.788
9.004
16.975
2.897
1.359
2.683
974
11.065
572
24.874
11.030
0
6.034
1.249
3.663
814
1.140
2.132
2.179
3.486
5.033
3.091
0
7.911
4.009
1.044
110
7.616
150
1.213
137
321
115
345
555
673
175
281
209
4
1.459
0
387
395
74
624
315
850
0
190
26
367
309
206
446
233
33
209
337
156
138
45
222
basılmamış istatistikler
49
MERKEZ
MERKEZAŞAĞIMAH.
MERKEZATAKENT
MERKEZTURGUTÖZA
L
MERKEZYENİMAH.
84
7.189
368 YÖRÜK
38
3.966
150
31
116
67 YUKARI
5
1.562
6
24
1.548
20 YUVALI
40
4.522
303
79
5.982
67 YÜKSEKKÖY
90
4.239
756
83
12.139
244.638
17.837
72 TOPLAM
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü basılmamış istatistikler.
3.7.1.4.1 Büyük Baş Hayvancılık
Tablo 27’de İdil İlçesindeki Büyük baş (BB) hayvan sayısı ve süt üretimi verilmiştir.
Tablo:27. İdil İlçesindeki Irklara Göre BB hayvan sayısı ve süt üretimi
Sağılan
Toplam
hayvan
Süt
Irk
(Baş)
sayısı
(Ton)
(baş)
20
00
Sığır
(Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
20
05
TOPLAM
Sığır
(Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
20
10
TOPLAM
Sığır
(Kültür)
Sığır(Melez)
Sığır(Yerli)
95
223
1.970
1.188
1.988
6.452
4.275
3.121
8.550
5.558
5.332
333
143
520
1.389
273
729
10.029
5.890
7.339
11.751
6.306
8.588
1.420
950
3.465
2.055
570
1.524
13.993
7.600
9.470
17.468
9.120
14.459
2.679
2.090
7.622
Sığır(Melez)
6.015
3.135
8.383
Sığır(Yerli)
8.650
2.850
3.551
17.344
8.075
19.556
TOPLAM
Sığır
(Kültür)
20
11
128
TOPLAM
Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul)
Gıda Tarım ve hayvancılık ilçe Müdürlüğünün verilerine göre İdil İlçesinde 2012 yılındaki
Büyük baş hayvan varlığı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo: 28. Büyük Baş Hayvan Varlığı
İŞLETME
SAYISI
BÜYÜKBAŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
AÇMA
55
223
AKDAĞ
52
59
AKKOYUNLU
50
136
OKÇU
AKSOY
27
177
ORTACA
ALAKAMIŞ
80
152
ATAKENT
7
2
KÖY
İŞLETME
SAYISI
BÜYÜKBAŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
99
38
73
137
75
321
3
115
ORTAKÖY
105
345
OYALI
231
555
KÖY
MERKEZYUKARIMAH.
OCAKLI
50
BASAK
16
22
BEREKETLİ
7
7
ÖĞÜNDÜK
153
673
41
BOZBURUN
5
0
175
ÖZBEK
101
56
281
388
ÖZEN
139
209
182
622
PEÇENEK
ÇINARLI
31
141
PINARBAŞI
ÇUKURLU
27
239
SARIKÖY
2
0
DİRSEKLİ
84
296
SIRTKÖY
337
387
190
395
BOZKIR
ÇIĞIR
DUMANLI
OYMAK
97
176
SULAK
DURU
117
562
ŞEKERKÖY
GEDİK
8
0
8
4
279
1.459
10
74
TEKE
196
624
GÜLTEPE
35
53
TEPECİK
111
315
GÜZELOVA
33
177
TEPEKÖY
147
850
HABERLİ
14
189
TOKLU
12
0
HENDEK
18
30
TOPRAKLI
45
190
IŞIK
25
501
UÇARLI
33
26
KARALAR
212
761
UĞRAK
120
367
KAŞIKÇI
26
87
ULAK
117
309
KAYALI
11
23
ÜÇOK
63
206
KAYI
22
104
VARIMLI
76
446
KENTLİ
16
11
YAĞMURCA
46
233
KIRCA
36
71
YALAZ
11
33
183
348
YARBAŞI
113
209
KOZLUCA
KOZLUCU
2
2
YAVŞAN
92
337
KÖYCEĞİZ
70
174
YAYALAR
34
156
KURTULUŞ
52
336
YAZMAN
69
138
KUYULU
29
85
YENİKÖY
26
45
MAĞARA
1
0
YOLAÇAN
46
222
MERKEZ
84
368
YÖRÜK
38
150
31
67
YUKARI
5
6
24
20
YUVALI
40
303
79
67
YÜKSEKKÖY
90
756
83
72
TOPLAM
MERKEZAŞAĞIMAH.
MERKEZATAKENT
MERKEZTURGUTÖZAL
MERKEZYENİMAH.
17.837
Kaynak: İdil ilçesine ait TKV Yayınlanmamış veriler 2012
3.7.1.4.2 Küçükbaş Hayvancılık
Tablo 29’da İdil ilçesindeki küçük baş hayvan varlığı verilmiştir.
Tablo:29. Irklara Göre Hayvan sayıları (Küçük baş)
YILLAR
2000
2005
2010
2011
Cins
Koyun
(Yerli)
Keçi(Kıl)
Koyun
(Yerli)
Keçi(Kıl)
Koyun
(Yerli)
Keçi(Kıl)
Koyun
Toplam
(baş)
Sağılan
hayvan
sayısı
(baş)
Süt
(Ton)
32.000
23.000
14.880
11.160
759
558
55.141
48.599
14.179
13.718
1.120
1.440
104.750
48.000
131.100
37.200
13.020
44.082
2.939
1.367
3.482
51
(Yerli)
Keçi(Kıl)
60.600
15.996
1.680
İlçedeki tüm yerleşim yerinde küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Küçükbaş
hayvan yetiştiriciliği yapan köylerin başında; Merkez ilçedeki mahallaler olmak üzere (51.025
baş), Sırtköy (24.874 baş), Oymak (16.975), Pınarbaşı (11.065 baş), Sulak (11.030 baş),
Oyalı (9.004 baş), Yalaz (7.901 baş), Yazman (7.616 baş) ve Teke (6.034 baş) gelmektedir.
İdil ilçesindeki hayvan varlığı kayıtları incelendiğinde TUİK verileriyle Gıda Tarım ve
Hayvancılık İlçe Müdürlüğünün verileri arasında farklılıkların olduğu gözlenmiştir. Mevcut
durum raporunda her iki verilere de yer verilmiş ancak, plan ve proje önerisinde İlçe
Müdürlüğünün verileri dikkate alınmıştır.
Tablo 30’da İdil ilçesindeki küçükbaş hayvan varlığı (Gıda Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı İlçe Müdürlüğü kayıtları) verilmiştir.
Tablo:30. Küçük Baş hayvan varlığı
KÖY
AÇMA
AKDAĞ
AKKOYUNLU
AKSOY
ALAKAMIŞ
ATAKENT
BASAK
BEREKETLİ
BOZBURUN
BOZKIR
ÇIĞIR
ÇINARLI
ÇUKURLU
DİRSEKLİ
DUMANLI
DURU
GEDİK
GÜLTEPE
GÜZELOVA
HABERLİ
HENDEK
IŞIK
KARALAR
KAŞIKÇI
KAYALI
KAYI
KENTLİ
KIRCA
KOZLUCA
KOZLUCU
KÖYCEĞİZ
KURTULUŞ
İŞLETME
SAYISI
KÜÇÜKBAŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
55
2.590
52
50
27
80
7
16
7
5
56
182
31
27
84
97
117
8
35
33
14
18
25
212
26
11
22
16
36
183
2
70
52
1.865
932
2.652
446
1.797
630
866
493
842
2.633
1.376
3.180
236
3.182
930
406
0
2.025
2.405
502
869
5.703
0
3.159
632
588
268
0
0
210
1.560
KÖY
MERKEZYUKARIMAH.
OCAKLI
OKÇU
ORTACA
ORTAKÖY
OYALI
OYMAK
ÖĞÜNDÜK
ÖZBEK
ÖZEN
PEÇENEK
PINARBAŞI
SARIKÖY
SIRTKÖY
SULAK
ŞEKERKÖY
TEKE
TEPECİK
TEPEKÖY
TOKLU
TOPRAKLI
UÇARLI
UĞRAK
ULAK
ÜÇOK
VARIMLI
YAĞMURCA
YALAZ
YARBAŞI
YAVŞAN
YAYALAR
YAZMAN
İŞLETME
SAYISI
KÜÇÜKBAŞ
HAYVAN
SAYISI
(BAŞ)
99
24.051
73
75
3
105
231
153
41
101
139
8
279
2
337
190
10
196
111
147
12
45
33
120
117
63
76
46
11
113
92
34
69
0
991
351
1.788
9.004
16.975
2.897
1.359
2.683
974
11.065
572
24.874
11.030
0
6.034
1.249
3.663
814
1.140
2.132
2.179
3.486
5.033
3.091
0
7.911
4.009
1.044
110
7.616
52
KUYULU
MAĞARA
MERKEZ
MERKEZAŞAĞIMAH.
MERKEZATAKENT
MERKEZTURGUTÖZAL
MERKEZYENİMAH.
29
1
84
910
0
7.189
YÖRÜK
26
46
38
150
1.213
3.966
31
116
YUKARI
5
1.562
24
1.548
YUVALI
40
4.522
79
5.982
YÜKSEKKÖY
90
4.239
83
12.139
YENİKÖY
YOLAÇAN
TOPLAM
244.638
Kaynak: İdil ilçesine ait TKV Yayınlanmamış veriler 2012
3.7.1.4.3 Kümes Hayvancılığı
Köylerde yaşayan aileler kendi ihtiyaçlarını (yumurta ve et) karşılayabilmesi için başta
tavuk olmak üzere, kaz, hindi gibi hayvanları yetiştirmektedir. İdil ilçesi ve köylerindeki
kümes hayvancılığı TUİK istatistikleri tablo 31’de verilmiştir.27
Tablo:31. İdil ilçesindeki Kümes Hayvanları Varlığı (Adet)
Yıllar
2000
2005
2010
2011
Cins
Yumurta
Tavuğu
Hindi
Kaz
Yumurta
Tavuğu
Hindi
Kaz
Yumurta
Tavuğu
Hindi
Kaz
Yumurta
Tavuğu
Hindi
Kaz
Adet
30.000
3.000
2.000
28.500
5.100
1.900
27.000
5.200
1.900
24.000
4.500
1.400
Kaynak: TUİK (www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp)
İdil ilçesinde kırsal alanda yaşayan ailelerde kendi ihtiyaçlarını karşılamak için 5 ile 10
adet tavuk saklamaktadırlar. İlçede broiler tavukçuluğun olmadığı gözlenmiştir.
3.7.1.4.4 Arıcılık
TUİK verilerine göre 2000 yılında İdil ilçesinde 10 köyde 110 adedi yeni olmak üzere
toplam 1110 kovan var iken, 2011 yılında 14 köyde 570 adedi yeni olmak üzere kovan
adedi 1.220 olmuştur.28
27
28
53
İlçede arıcılıkta önemli sorunların başında Standart kovan bulunamaması gelmektedir.
Tablo 32’de İdil ilçesindeki kovan sayısı ve bal üretimi verilmiştir.29
Tablo:32. İdil İlçesindeki Kovan sayısı ve Bal Üretimi
Köy
sayısı
Yeni
kovan
sayısı
YILLAR
2000
10
110
2005
14
275
2010
16
900
2011
14
570
Eski
kovan
sayısı
Toplam
Kovan
Sayısı
Bal
Üretimi
(ton)
1.000
1.110
2,5
550
825
6,05
600
1.500
7,2
650
1.220
7
3.7.1.4.5. Bal Ormancılığı
Bal ormanı kavramı ile arıcılık faaliyeti için arının çiçeklerinden yararlandığı ağaç türleri
ile otsu ve çalımsı türlerin varlığından oluşan orman kaynakları anlaşılmakta ve doğal olarak
oluşan ormanlar veya yeni tesis edilmiş koruluklar bu kapsama girmektedir. Doğal bitki
örtüsüne bakıldığında İdil, orman kaynakları açısından çok fakir değildir. Ancak, arıcılık
faaliyetine destek olacak plantasyonların tesis edilmesi önem arz edecektir. Yalancı akasya,
okaliptus, söğüt, badem, akçaağaç, sofara türleri, iğde, keçi boynuzu gibi ağaç türleri ile
ağaçlandırma yapılarak, ayrıca korunga, yabani yonca, deve dikeni, geven, kekik, karaçalı
gibi bal verimi için önemli olan otsu ve çalımsı bitkilere yer verilerek arıcılara ekonomik olarak
hizmet etmek mümkündür.
Arıcılık, biyolojik çeşitliliğin korunması ve gelecek nesillere aktarılması, sürdürülebilir
gıda güvenliğinin sağlanması ile topraklarımızın büyük bir kısmını tehdit eden erozyonun
önlenmesi bakımından desteklenmesi geren stratejik bir sektördür, dolayısıyla bu stratejik
hedef İdil için de önem arz etmektedir.
Sonuç olarak, ilçede sulama suyunun olmaması, tarımsal arazi varlığının çok taşlı
olması, ilçe için alternatif gelir kaynakları aranmasını zorunlu kılmıştır. Arıcılık bu amaç için
çok önemli bir araçtır. Arıcılık faaliyetinde tarımsal arazi gerekmediği için ilçe için son derece
uygun bir faaliyettir. Arıcılık faaliyeti hem ilçede gelir çeşitliliğini artıracak, hem de doğanın
dengesinin korunmasına yardımcı olacaktır.
3.7.1.5. Balıkçılık (Su ürünleri)
İlçede balıkçılık ve su ürünleri üretimi ile ilgili veri bulunamamıştır.
3.7.2. Sanayi
İlçede fazla sayıda sanayi işletmesi bulunmamaktadır. 2 adet un fabrikası dışındaki sınai
işletmeler, atölye düzeyi faaliyet niteliğinde olup, ilçenin bu alandaki toplam istihdamı 73 kişi
olarak belirlenmiştir.
29
54
Tablo:33. İdil İlçesindeki İşleme/Sanayi Tesisleri
Alt
Sektör/Yatırım
Konusu
Gıda Sanayii
1.Un Fabrikası
Diğer
İmalat
Sanayi
Küçük
tekstil
Atölyeleri
Fayans
Yapıştırma
Ürünü Üretimi
Konkasör Tesisi
Beton Santrali
BİMS Tuğla
Asmolin Atolyesi
TOPLAM
İşletme
Kuruluş Yeri
Ve Mülkiyeti
(özel/kamu)
Toplam
İşletme
Sayısı
Faal
İşletme
Sayısı
Kapasitel
eri(Gün
veya Yıl
İstihdam
Sayısı
Özel
2
2
-
20
Özel
2
2
-
20
Özel
1
1
-
5
Özel
Özel
Özel
Özel
1
1
1
1
1
1
1
1
-
6
5
7
10
73
(Kaynak: Gözlem Teknikleri ile Envanter Çalışması,2012)
İlçede KSS bulunmamakta ve ilçenin değişik cadde ve sokakları üzerinde 15 adet işyeri
bulunmaktadır. 2005 yılında KSS Kooperatifi kurulmuş, ancak uzmanlar, hazine arazisi
üzerinde yapılması öngörülen KSS ulaşımının mesafeli olacağını düşünerek, yer seçiminin
uygun olamayacağı kararına varmıştır.
Tablo:34. İlçede Mevcut Küçük Esnaf ve Sanatkar İşletmeleri
Teorik
Kapasitesi
Mevcut
İşyeri
Sayısı
Planlanmamış
15
1.
2.
3.
4.
5.
Mevcut
İşyerlerinin
Sektörlere
Göre Dağılımı
Marangoz
Kaynakçı
Mobilyacı
Kaportacı
Oto Elektrikçi
EK KSS’ye
İhtiyaç Olup Olmadığı
İlçenin KSS ihtiyacı Midyat ve Cizre
ilçesindeki
işyerlerinden
sağlanmaktadır. İlçede 100 işyeri
kapasiteli
bir
KSS
ye
ihtiyaç
duyulmaktadır.
(Kaynak: Gözlem teknikleri ile envanter çıkarılması,2012)
3.7.3. Hizmetler Sektörü
İdil İlçesi hizmet sektörü düzeyi, var olan 135 nakliye kamyonu dışında, yeterlilikten
uzaktır
Tablo: 35. Hizmet Sektörü İşletmeleri
Faaliyet Konusu
TAŞIMACILIK
1.Kamyon
2.Minibüs
3.Taksi
İşlet
me
Sayısı
254
İstihdam Sayısı
Diğer
254
135
107
12
55
HİZMET MESLEK GRUPLARI
1.İmalat
2.Kuaför /Berber
3.İnternet Kafeciler
4.Lokantacılar
5.Fırıncılar
6.Kahveciler
7.Bakkal/Market ve Diğer
8.Kasap
9.Terzi
TOPLAM
256
39
19
10
8
9
4
150
15
4
500
510
754
Not: Esnaf ve Sanatkarlar Odasına kayıt zorunluluğu olmadığı için, yapılan beyanlara göre
Hizmet Meslek Grupları’na ait işletmelerin verilen sayılardan daha fazla sayıda olduğu
ifade edilmiştir.
(Kaynak: İdil Şoförler Odası ve İdil Esnaf ve Sanatkarlar Odası,2012)
3.7.3.1. Turizm
3.7.3.1.1. Turizm Sektörü
Özellikle inanç ve tarih-kültür turizmine destek olacak bir dizi kaynak eser bulunmasına
rağmen, turizm sektörü ile ilgili olarak henüz herhangi bir hizmet söz konusu değildir.
Şırnak ilinde Turizm ve Belediye belgeli tesisler bütününde konaklayan yabancı sayısı
çok az yer tutmakta olup, 10 yıllık süreçte artış göstermiştir. Ancak İl, Bölge’nin olağanüstü
durumu nedeniyle olumsuz etkilenmiş ve bu nedenle konaklama yapan yerli ziyaretçi sayısı
oldukça düşmüştür. Buna karşılık son yıllarda geceleme sayısında % 40 artış gözlenmiştir.
İlçe’de Turizm Belgeli ve Belediye Belgeli herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Turizm
açısından, turların konakladığı yer ve tur güzergahları içinde İdil ilçesi yer almamaktadır.
56
IV. SWOT (GZFT) ANALİZİ: İDİL
Yerleşim Dokusu ve Sosyal Yapı
Zayıf Yanlar
Güçlü Yanlar

Kırsal nüfusun büyük
yerleşmelerle ilişkileri
sonucunda yeniliklere açık
olması,

Çocukların eğitimine
önem veriliyor olması,

İlçe eğitim düzeyinin
görece yüksek olması,

Geniş aile yapısının
egemen olması,

Genç ve dinamik nüfus
yapısı,

Kültürel çeşitliliğin olması,

Kırsal yerleşimlerin
görece yüksek nüfuslu
birimlerden oluşması ve köy
altı yerleşimlerin azlığı.






Fırsatlar
Aşiret yapısının neden olduğu,
toplumsal
ayrışma,
Toprak mülkiyet yapısının
dengesizliği.
Yüksek
oranlarda
seyreden işsizlik,
Kırsal alandan dışa doğru
yaşanan yoğun göç,
Mevsimlik göç oranlarının
yüksekliği,
Toplumsal örgütlenmenin
zayıflığı
SODES ve Kalkınma Ajansları
tarafından sunulan proje fırsatları
Tehditler
-
Bölgenin güvenlik sorunları.
57
Tarım/Hayvancılık ve Ürün İşleme-Değerlendirme
Zayıf Yanlar
Güçlü Yanlar












300 bin dekardan fazla tarım
alanına sahiptir.
Ova köylerinde tarımsal
üretimde verimliliğin
yüksekliği,
İşletme büyüklüklerinin
yüksekliği (ortalama işletme
büyüklüğü 200 dekarın
üstündedir),
Kırsal-tarımsal beceri
yüksekliği,
Meyve ve sebzeciliğe uygun
arazi bulunması,
Doğal arıcılığa uygun flora
zenginliği,
Küçükbaş hayvan varlığının
çokluğu (245.000 baş
küçükbaş hayvan varlığının
bulunmas)ı,
Küçükbaş hayvancılığa uygun
meraların bulunması,
Güneş enerjisi potansiyelinin
bulunması,
Yem bitkileri üretimine uygun
arazilerin varlığı,
Bölgede organik tarım yapmak
için potansiyelin varlığı,
Göçer hayvancılığın yapılıyor
olması.








Fırsatlar
Arazilerin miras yoluyla
parçalanması,
Sulama altyapısının gelişmemiş
olması,
Arazilerde yüksek düzeyde
taşlılık,
Pazarlamanın kurumsallaşmamış
olması,
Ürün işleme tesislerinin olmayışı,
Genç nüfus göçü,
Hayvansal faaliyetlerin
ticarileşmemesi,
Erozyon sorunu yaşanması,







Geniş bir alan için
planlanan GAP sulama
yatırımları,
İdil’i de içine alan altbölgenin gelişme planının
GAP İdaresi tarafından
hazırlanıyor olması,
Tüketim merkezlerine
yakınlığı,
Taşlık arazilerin
temizlenmesiyle geniş
verimli arazilerin elde
edilecek olması,
Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı destekleri,
Alternatif ürünlerin
geliştirilmesi ve ürün
çeşitlendirilmesi için
yapılan çalışmalar,
Habur ve Nusaybin sınır
kapılarının varlığı sınır
ticareti için imkanlar
sunuyor.
Tehditler



Ormancılık tedbirleri ile küçükbaş
hayvancılık
faaliyeti
arasında
doğacak olan gerilimler,
Hayvan hareketleri ile hayvan
hastalıklarının kontrol ihtiyacının
artması,
Güvenlik sorunları.
58
Doğal/Kültürel Miras ve Turizm
Zayıf Yanlar
Güçlü Yanlar






İlçenin kültürel çeşitliliğe sahip
olması,
Tarihsel ve kültürel kaynakların
varlığı (kilise ve mağaralar),
Dağ köylerinin kırsal turizme
uygunluğu,
İnanç turizmi potansiyeli,
Bölgenin
daha
önceden
bölgeden göç etmiş olan
Süryaniler tarafından düzenli
olarak ziyaret ediliyor olması.




Fırsatlar
Bölgede belediye ve Turizm
Bakanlığı
tescilli
konaklama
tesislerinin olmaması,
Bölgenin kültürel kaynaklarının
yeterince tanıtılmaması,
Halkın
turizm
konusunda
farkındalık düzeyinin düşüklüğü,
Turizm altyapısının gelişmemiş
olması,
Turiste sunulacak ürün ve
hizmetlerin gelişmemiş olması.



İdil yakın çevresindeki tarihi ve
kültürel
varlığın
yaratacağı
sinerji,
GAP Turizm Master Planı’nın
hazırlanmış olması,
DİKA
desteklerinin
turizm
altyapısı geliştirme projelerini de
içermesi.
Tehditler


Kültürel mirası koruma
önlemlerinin yetersizliği,
İlçede etkili bir kültür ve
turizm örgütlenmesinin
olmaması.
59
Sosyal ve Fiziksel Altyapı
Güçlü Yanlar
 İlk ve ortaokul düzeyinde
eğitim altyapısının görece
gelişkinliği,
 Köylerin yol altyapısının
gelişmiş olması,
 Tüm köy ve mezralarda
şebeke suyu altyapısının
varlığı,
 Sağlık altyapısının görece
gelişkinliği,
 Köy konaklarının yapılıyor
olması,
-
Zayıf Yanlar
 Özellikle orta öğretim
kurumlarının kırsal alandaki
köylere uzaklığı,
 Okulların altyapı
yetersizlikleri ve tadilat
ihtiyaçları,
 Sağlık kurumlarının köylere
uzaklığı, erişimin zorluğu, ve
eczacılık hizmetlerinin
köylere ulaşmaması,
 Özellikle kırsal alanda
kanalizasyon altyapısının
zayıflığı veya yokluğu,
 Çevreye yayılan atık sular,
 Plansız ve çarpık yapılaşma,
 Kırsal alanda spor alanları,
çocuk parkı ve oyun
alanlarının gelişmemiş
olması,
 Yerel nüfus için rekreasyon
alanlarının yetersizliği,
 Elektrik iletim altyapısının
eskiliği ve yetersizliği.
Fırsatlar
 İdil merkez atıksu arıtma
tesisinin yapılıyor olması,
 Kaymakamlık tarafından köy
konakları yapımının
programa alınmış olması,
 Kaymakamlık bünyesinde bir
Proje Geliştirme Biriminin
kurulmuş olması.
Tehditler

60
V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
İdil İlçesi yaklaşık 70.000’lik nüfusu ile Şırnak’ın merkez ilçe ve Cizre’den sonra 3.
büyük ilçesidir. Ancak alan ve nüfus karşılaştırıldığında nüfus yoğunluğu Şırnak ili ve ülke
ortalamalarının oldukça altındadır ve bu yönüyle bütünüyle kırsal yerleşim özelliklerini
sergilemektedir. İdil ilçesinin toplam nüfusunun yaklaşık % 65’i kırsal yerleşim olarak
tanımlanan belde ve köylerde yaşamaktadır ve bu oran gerek bölge gerekse de ülke
ortalamalarının üzerindedir.
Yerleşim dokusu itibari ile İdil, bir kentsel yerleşim (ilçe merkezi), 2 belde ve 64 köy
olmak üzere toplam 67 ana yerleşim yerinden oluşmaktadır. Bu 64 köyden biri boş
durumdadır. Ayrıca 21 köy altı yerleşim birimi bulunmaktadır. Köy altı yerleşim birimleri sayısı
açısından değerlendirildiğinde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin diğer illeri ile
karşılaştırıldığında İdil’de toplu bir yerleşim dokusunun varlığından söz edilebilecektir ki, bu
kırsal yerleşimlere götürülecek hizmetler açısından bir avantaj oluşturmaktadır. Ayrıca İdil
kırsal yerleşmelerinin nüfus açısından orta büyüklükte yerleşmeler olduğunu da vurgulamak
gerekir; kırsal yerleşmelerin büyük bölümü 250 nüfustan daha fazla nüfusu barındıran
yerleşmeler niteliğindedir.
İdil ilçesinde nüfusun yapısına bakıldığında genç bir nüfus yapısına sahip olduğu
görülmektedir. Toplam nüfusun yarıya yakını 14 yaş ve altı çocuklardan oluşmaktadır. Bu yapı
her ne kadar genç ve dinamik bir insan kaynağı varlığına işaret ediyor olsa da, bu nüfusa
yönelik yeni sosyal hizmet yatırımları ve istihdam alanları yaratma ihtiyacını da gündeme
getirmektedir.
Özellikle ilçe kırsal alanında yeterli istihdam yaratılamadığından, ilçe kırsal alanı yüksek
oranlarda kalıcı ve mevsimlik göç vermektedir. Yüksek orandaki kalıcı göçün en önemli
sonucu, kırsal alanda nüfus artış hızının son derece düşük olmasıdır. Kırsal alanda
doğurganlık hızının yüksek olmasına rağmen, son yıllarda nüfus artış hızı yılda ortalama %
0.5’e kadar düşmektedir ki, bu ülke ortalamalarının çok altındadır ve bu eğilimin devam
etmesi halinde nüfus artış hızı eksi değerlere düşecek ve kırsal yerleşim yerleri boşalma riski
ile karşı karşıya kalacaktır.
İdil ilçesinde halkın temel ekonomik faaliyeti tarım ve hayvancılıktır. İlçede tarımsal
istihdamın oranı % 70’in üzerindedir ve bu oran ülke ortalamasının çok çok üzerindedir.
Tarımsal istihdamı yaklaşık % 22 oranıyla hizmetler izlemektedir ve hizmetler sektöründeki
bu yüksek oran bir ölçüde Habur ve Nusaybin sınır kapıları yoluyla yapılan taşımacılık ve sınır
ticaretinin ilçe ekonomisinde oynadığı rolden kaynaklanmaktadır. Suriye’deki istikrarsızlık
nedeniyle Nusaybin sınır kapısının kapanmış olması ve Habur sınır kapısından geçişlere
getirilen kısıtlamalar İdil ekonomisi ve istihdamı üzerinde önemli olumsuz etkiler yaratmıştır.
İlçede sanayinin gelişmemiş olması nedeniyle sanayi istihdamı göz ardı edilebilir oranlardadır
(%0,62). Bu veriler İdil’de ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmemiş olmasını ve halkın yerinde
istihdam ve gelir kaynaklarının son derece sınırlı olduğunu da ortaya koymaktadır. Buna
dayalı olarak, alandan toplanan veriler ışığında, işsizlik ve özellikle genç işsizlik oranı %
30’ların üzerine çıkmaktadır.
İdil İlçesi’nin ekonomisi büyük oranda tarıma dayalı olmasına rağmen, yüksek katma
değer öneren türlerde (sebze, meyve) yeterli bir ilerleme sağlanamamıştır. İlçeye daha fazla
61
Katma değer kazandıracak antepfıstığı üretiminin yaygınlaştırılması yerinde bir önlem
olacaktır.
İlçede tarımsal gelir düşüklüğünün en önemli nedenlerinden biri, İlçedeki arazilerin
büyük bölümünün çok taşlı yapıda olup, tarımsal faaliyet için uygun olmamasıdır. Bu alanların
taştan temizlenerek tarımsal faaliyet için hazır hale getirilmesi, kırsal alanda tarımın
geliştirilmesi ve tarımsal gelirin artırılması açısından önem taşımaktadır. Bu alanlarda yıllardır
tarım yapılmıyor olması, bu alanları organik tarımın geliştirilmesi için de elverişli bir hale
getirmektedir.
İdil ilçesi kırsal alanı dağ ve ovalık alan olarak iki alt bölge olarak ele alınabilecektir. Dağ
köylerinde halkın temel ekonomik faaliyeti küçükbaş hayvancılıktır. Küçük baş hayvan olarak
koyun ve keçi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu köylerdeki hayvancılar hayvancılığı göçer
hayvancılık olarak yapmakta, hayvanlar bahar ve yaz aylarında Van’ın yaylalarına
çıkarılmaktadır. Bu köylerde hayvancılık açısından temel problemler barınakların yetersizliğidir.
Bu köylerde barınakların iyileştirilmesi ve halkın hayvan sağlığı konusunda eğitimi hayvancılıktan
elde edilen verimi ve geliri artırıcı bir önlem olacaktır.
Arıcılık faaliyeti, her geçen gün nicel ve nitel olarak artış sağlamaktadır. Tarımsal arazinin
yeterli olmadığı ve floranın güçlü bulunduğu kesimlerde arıcılık önemli bir gelir kaynağı olmanın
yanında, bitkisel üretimde polenizasyon açısından da önem arz etmektedir. Bir kamusal faaliyet
olmasına rağmen, “Bal Ormanları”nın tesisi önem arz etmektedir.
İdil ilçesi ekonomisinde temel sorunlardan birisi, ilçede sanayinin gelişmemiş olması ve
yeterli tarımsal işleme tesislerinin bulunmamasıdır; işleme tesislerinin olmaması ürün
değerlendirme ve ürünlere daha yüksek katma değer kazandırılarak ilçe ekonomisi ve
istihdamına katkı sağlamanın mümkün olamamasını beraberinde getirmektedir.
İdil ilçesi kültürel açıdan bir çeşitliliğe ve zenginliğe sahiptir. İlçede Müslüman nüfus
yanında Süryani ve bir köyde de Yezidi yurttaşlar yaşamaktadır. İlçe bu kültürel grupların
tarihinde yer alan bir çok tarihi ve kültürel miras ürünü barındırmakta, ancak bu ürünler
yeterince tanıtılamadığından ve bölgedeki güvenlik sorunlarından dolayı turizmin geliştirilmesi
için yeterince değerlendirilememektedir. Ayrıca ilçede turizmin hizmetine sunulabilecek
konaklama tesisleri ve hizmetler de bulunmamaktadır. Orta vadede İlçede turizmin geliştirilmesi
için tarihi kalıntıların restore edilmesi, bölgenin tanıtılması, halkta turizm bilincinin artırılması,
kırsal turizm alanlarının belirlenmesi ve planlanması ve konaklama tesisleri yapımının
desteklenmesi gerekmektedir.
İlçede fiziksel altyapı (yol, içme suyu vb.) bölge ortalamalarının üzerinde bir gelişmişlik
düzeyine sahiptir. Tüm köyler ve mezralar asfalt yollara ve şebeke suyuna kavuşturulmuştur.
Altyapı anlamında temel sorun kanalizasyon altyapısının yetersizliğidir. Çok sınırlı sayıda
köyde kanalizasyon altyapısı bulunmakta ve buralarda da arıtma tesisleri kurma ihtiyacı
bulunmaktadır. İdil ilçe merkezinde ise atık su arıtma tesisi yapımı programa alınmış
bulunmaktadır.
Eğitim altyapısı anlamında bütün kırsal yerleşim yerlerinin ilkokul ve ortaokul düzeyinde
eğitime erişimleri sağlanmış bulunmaktadır. Ancak lise düzeyinde okullar sadece İdil ilçe
merkezinde yer almakta, kırsal alandaki nüfusun bu düzeydeki eğitime erişimi anlamında
ciddi problemler yaşanmaktadır. Köylere yakın bölgelerde liselerin olmaması özellikle kız
çocukların okullaşması açısından ciddi sorun alanıdır. Sağlık hizmetleri açısından ise en
önemli sorun Aile Sağlığı Merkezlerinin kırsal alana yeterli hizmeti götürememesidir.
62
Kırsal alanda yaşam kalitesinin artırılması açısından diğer önemli sorunlar nüfus için
rekreasyon alanlarının olmaması, spor altyapısının gelişmemiş olması ve çocuk oyun-park
alanlarının yetersizliğidir.
63
VI. KAYNAKÇA
-
DPT (2004). İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara
-
GAP BKİ (2004). GAP Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi, Ankara.
-
GAP BKİ (2011). GAP Bölgesi Turizm Master Planı, Mevcut Durum Raporu
-
GAP BKİ (2012). GAP EKKP-Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı, Ş.Urfa.
-
http://www.tüik.gov.tr, TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları
-
-
-
İdil Kaymakamlığı (2012). Brifing Raporu, 2012
-
Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Mardin İli Arazi Varlığı
-
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Web Sitesi, Erişim Tarihi Ekim 2012
-
Şırnak Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü . Şırnak İli Tarım Mastır Planı
-
Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak,
2007
64

Bozcaada İlçe Gelişme Stratejisi

Transkript

Benzer belgeler

Göster/Aç - Şırnak Üniversitesi

Ekonomik Durum, Sosyal Yapılar, Sorunlar Ve

(iTV la q.. LMRK""AKAMLIĞINA

İndirmek İçin Tıklayınız!

İndirmek İçin Tıklayınız!

SAMSONITE: A BRAND ON THE MOVE

henge projesi onaylandı - Henge

Bozcaada İlçe Gelişme Stratejisi

Transkript

Benzer belgeler

Göster/Aç - Şırnak Üniversitesi

Ekonomik Durum, Sosyal Yapılar, Sorunlar Ve

(iTV la q.. LMRK*""*AKAMLIĞINA

İndirmek İçin Tıklayınız!

İndirmek İçin Tıklayınız!

SAMSONITE: A BRAND ON THE MOVE

henge projesi onaylandı - Henge

(iTV la q.. LMRK""AKAMLIĞINA