nedir bu reklam? - Beta Yayıncılık

NEDİR BU REKLAM?
Prof. Dr. Muazzez BABACAN
güncel 3. baskı
İstanbul - 2015
Beta
Yayın No
İletişim Dizisi
: 3289
: 118
1. Baskı - Kasım 2008 - İSTANBUL
2. Baskı - Nisan 2012 - İSTANBUL
3. Baskı - Ekim 2015 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 333 - 432 - 3
Cop­yright© Bu ki­ta­b›n bu ba­s›­s›­n›n Tür­ki­ye’de­ki ya­y›n hak­la­r› BE­TA Ba­s›m Ya­y›m Da­€›­t›m
A.fi.’ye ait­tir. Her hak­k› sak­l›­d›r. Hiç­bir bö­lü­mü ve pa­rag­ra­f› k›s­men ve­ya ta­ma­men ya da özet
ha­lin­de, fo­to­ko­pi, fak­si­mi­le ve­ya bafl­ka her­han­gi bir fle­kil­de ço­€al­t›­la­maz, da­€›­t›­la­maz. Nor­mal
öl­çü­yü aflan ik­ti­bas­lar ya­p›­la­maz. Nor­mal ve ka­nu­nî ik­ti­bas­lar­da kay­nak gös­te­ril­me­si zo­run­lu­dur.
Dizgi
: Beta Bas›m A.fi.
Bask›-Cilt
:Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti.
İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44
Başakşehir/İSTANBUL (Sertifika No: 12028)
0212 565 01 22 - 0212 565 02 55
Kapak Tasar›m: Muazzez Babacan
Beta BASIM YAYIM DA∕ITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136)
Narl›bahçe Sokak No. 11
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayincilik.com
Bu çalışma, yolumuzu açtığı ve aydınlattığı için Türkiye’deki Pazarlama
Akademisyenlerinin Ulu Çınarı
Saygıdeğer Hocamız Prof.Dr. Mehmet OLUÇ’a ithaf edilmiştir.
O, var olduğu için bu kitap yazılabildi.
Saygıyla,
Teşekkürle.
Prof.Dr. Mehmet Oluç
Prof.Dr. Mehmet Oluç 1919 yılında İstanköy (Kos) adasında doğmuştur.
1938’de İstanbul Erkek Lisesi’nden mezun olmuştur. 1942’de İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nden birincilikle diploma almıştır. İktisat Fakültesi’ne
1943’te asistan olmuştur. 1945’te ‘Trakya Ziraat Ekonomisi’ adlı tezi ile doktor
unvanını kazanmıştır. 1946 sonunda Amerika Birleşik Devletleri’ne gönderilmiş ‘Türkiye’nın Dış Ticareti’ adlı tezi ile master derecesini almış ve Chicago
Üniversitesi’nde doktora çalışmalarına başlamış; tez hazırlıkları ile uğraşırken
Alman hocaların savaş sonrası Almanya’ya dönmeleri sonucu ihtiyaç dolayısı ile
İstanbul’a çağrılmış; 1950’de doçent olmuştur. Ancak İşletme Kürsüsü’ndeki boşluğu gidermek için 1953’te işletme eğitimi görmek üzere tekrar Amerika’ya gönderilmiştir. Önce Philadelphia’da Wharton Business School’da sonra da Harvard
Business School’da çalışmış, 1955 yılında Türkiye’ye dönerek İktisat Fakültesi
İşletme İktisadı Kürsüsü’ne tayin edilmiş, 1959’da profesör olmuş; 1960-1964 yıllarında İktisat Fakültesi Dekanlığı, 1968-1972 yılları arasında İşletme Fakültesi
Kurucu Dekanlığı yapmış; ayrıca Eskişehir İktisadi Ticari İlimler Akademisi’nde
12 yıl haftada bir gün derslere gitmiş, 15 günde bir Trabzon’da Karadeniz Teknik
Üniversitesi’nde ders vermiştir.
Eserleri, Trakya Ziraat Ekonomisi, Pazarlama Prensipleri ve Türkiye’de Tatbikatı, İşletme Organizasyonu ve Sevki İdaresi’dir. Daha sonra bunların Öztürkçe
yenilenmiş ve genişletilmiş baskıları çok sayıda yayımlanmış makaleleri vardır.
1986’da emekliye ayrılmış, Pazarlama Dünyası Dergisi’ni 10 yıl yayıncılığını ve
editörlüğünü yapmıştırr.
1957 yılında yazdığı “Pazarlama Prensipleri ve Türkiye’de Tatbikatı” isimli
kitapla işletme ve pazarlama eğitiminin temellerini atan, “pazarlama” ve “tutundurma” terimlerinin Dilimize kazandırılmasını sağlayan ve bu alanda çok sayıda
NEDİR BU REKLAM?
V
öğretim üyesinin yetişmesinde emeği geçen Prof.Dr.Mehmet OLUÇ, aynı zamanda bilge, babacan ve aydın kişiliğiyle örnek ve yol gösterici olmuştur.
Perihan Oluç Hanımefendiyle evli ve iki çocuk babası olan Hocamız, kitabın
ikinci baskıya hazırlandığı bugünlerde, 8 Aralık 2011 günü İstanbul’da aramızdan ayrılmıştır. OLUÇ Hoca’mızın öncü ve tarihi öneme sahip eşsiz eserlerinin
yanında çok değersiz olan bu çalışmanın kendisine ithafı konusundaki güzel
duygularına şahit olmanın mutluluğu benim için paha biçilmez bir hatıra.
Kişiliği, eserleri ve anıları önünde saygıyla eğiliyorum. Ruhu şad olsun.
VI NEDİR BU REKLAM?
Prof.Dr. Mete OKTAV’ın ÖNSÖZÜ
Ülkeler arasında giderek kaldırılan ulusal ve bölgesel sınırların ve engellerin olusturduğu yeni pazar olanakları yanında; çağımızın ikinci yarısından sonra
çarpıcı bir nitelik ve nicelikte geliştirilen teknoloji ve iletişim alanlarındaki buluşlar, rekabet olgusunu daha kırıcı ve saldırgan bir düzeye getirmiştir.
Bu oluşum sürecinde ulusal ve uluslararası firmalar; pazara ve kendi yapılarına özgü kaynakları ve potansiyelleri oranında pazar olanaklarından yararlanabilmek, rekabet gücü ve pazar payı kazanabilmek için pazara ve pazarın ögelerine daha saldırgan politika ve stratejileri kapsamlı bir şekilde uygulamaktadırlar.
Sürekli bir değişim ve dinamik oluşum içerisinde olan pazarlama disiplininin gelişmesine değişik yönlerden katkı sağlayan, yönlendiren ve etkileyen ögelerin arasında özellikle yayınların belirgin bir oneminin bulunduğu yadsınamaz.
Bu bağlamda; Dr. Babacan’ın yeni çalışması, alanında katkı sağlayıcı ve yönlendirici niteliktedir. Pazarlama-iletişim-reklam üçgenini; tümleşik bir yaklaşım
temeli üzerinden gerçekleştirdiği çalışmasında, pazarlama disiplininin önemli
işlevlerinden biri olan “iletişim” ve “reklam” ögesini pazarlama uygulamaları ile
bütünleştiren bir yapıda incelenmiştir. Çalışmanın baslangıç bölümlerinde temel
bilgiler ve kavramlar açıklanmıştır. Pazarlama ve iletişim bağlantısının acıklandığı sonraki bölümlerde ise, çalışmanın özünü oluşturan reklam ve reklam uygulamaları konusunda ayrıntılı bilgiler verilmistir. Reklamın oluşturduğu sektör
ve reklam üretimi, reklam ortamları, medya planlaması ve reklam etkinliği gibi
sektörün temel ögeleri konusundaki gelişmeler ve uygulamalar pazar ve reklamveren yönünden açıklanmıstır.
Çalışmanın içeriği ile uyumlu olarak bölümlerin sonuna eklenen okuma
parçaları ve uygulama örnekleri yanında, reklamcılığın ilkeleri ve deneyesel uyNEDİR BU REKLAM?
VII
gulamalar konusunda verilen bilgi ve örnekler ile çalışma doyurucu bir düzeye
getirilmiştir.
Dr. Babacan’ın yeni çalışmasının reklam kuram ve uygulama alanında katkıda bulunması ve yeni çalışmalarına yön vermesi dileğimizdir.
Haziran 2008.
Prof. Dr. Mete Oktav (E)
Dokuz Eylül Üniversitesi
İşletme Fakültesi
VIII NEDİR BU REKLAM?
Reklamcı Gözünden NEDİR BU REKLAM?
Meslekte otuzuncu yılını dolduran bir profesyonel olarak, iş yaşamım boyunca en çok aldığım bir soruyu kitaplaştırmış değerli hocam. Hele ki, literatür
eksiği en fazla olan bir sektöre yaptığı bu katkıdan ötürü, öncelikle İzmir Reklamcılar Derneği ve İzmir Ticaret Odası (60. Meslek Grubu) Reklam Ajansları ve
Piyasa Kamuoyu Araştırma Faaliyetleri Grubu adına şükranlarımızı sunuyorum.
Özellikle, Müşteri İlişkilerinde hizmet veren bir profesyonel olarak, bu sorunun farklı durumlara göre yanıtlarını yorumlayıp, biriktirdim.
Reklamı kullanacaklar (reklamverenler) tarafından, “NEDİR BU REKLAM”
sorusunu segmentlere ayrıştırarak yanıtlarını irdelememiz gerekiyor:
1. Daha önce hiç reklam kullanmamışlar,
2. Başkaları (rakipleri) yapıyor diye yapanlar,
3. “Reklamsız olmaz” diyen, bilinçli kullanıcılar.
“NEDİR BU REKLAM” sorusunun gruplar bazında alt bellekteki açılımları
aslında şöyledir:
Birinci Gruptakiler için; “Neden yapmalıyım? Ne gerek var? Sonucu ne olabilir? Gereksiz masraf, kaç para gidecek? Biraz daha bekleyelim, belki önümüzdeki yıl,..”
İkinci Gruptakiler için; “Nereden çıktı bu? Şimdi bende bir şey yapmak zorundayım, Boşu boşuna masraf kalemi çıktı! Nasıl uğraşacağım şimdi bu işlerle?”
Üçüncü Gruptakiler için; “Önümüzdeki dönem ne yapmalıyım ki, beni takip etsinler? Acaba farklı mecralardan hangisini ekleyebilirim? Reklam bütçemi
nasıl artırabilirim?”
NEDİR BU REKLAM?
IX
Bu üç segmentteki müşteri tipinin “NEDİR BU REKLAM” sorusuna verilecek yanıtlar ancak; “Bilgi birikimi ve mesleki deneyim” ile etkili sonuca ulaşacaktır. Bu yüzden biz profesyoneller için; “NEDİR BU REKLAM?” ve benzeri
literatür başucu kitapları olarak hayatımızdaki değerli yerlerini alıyorlar.
Teşekkürler değerli hocam.
Murat TÜRKAY
İZMİR REKLAMCILAR DERNEĞİ Başkanı
İZMİR TİCARET ODASI Meclis Üyesi
X
NEDİR BU REKLAM?
ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ
Reklama ilişkin her şey hızla değişirken reklama dair kısa bir yazı (bildirimakale- blog vb) yazmak ne kadar keyifliyse bir kitap yazmak o kadar zor. Güncel olmayanı derhal demode ilan eden bir konuda kalıcı ve temel olan bilgileri
vermek büyük titizlik gerektiriyor.
Üçüncü baskı için güncellenmesi bile bu nedenle uzun zaman alan kitabın,
bölüm sıralaması, örnekleri, görselleri özellikle internet tabanlı reklamların bağımsızlığını ilan etmesine bağlı olarak tazelenmiş sayfaları ve bölümleri oldu. Bu baskının en büyük yeniliği arttırılmış gerçeklik (AG) içeren bir kitap olması. Pazarlama
alanında yazılan ilk AG destekli eser olarak reklam videolarının kitap sayfalarından
telefon veya tabletle izlenebilir olması kitaba tarihi bir değer de katmaktadır.
Bu baskıda, Hocaların Hocası Sayın Prof.Dr.Tunç EREM’in arka kapak yazılarına eklediği cümleleri görüşleri ve manevi destekleri benim için çok değerli.
Tüm hocalarıma minnettarım.
Sevgili genç meslektaşım Doç.Dr.Kaan VARNALI’ya “netnografi” konusunda kaleme aldığı okuma parçası için ve Atatürk Üniversitesi AÖF İletişim
Fakültesi’ne verdiği destek için müteşekkirim.
Bir de gecikmiş teşekkür var. Kitabın ilk baskısında okuma ve düzeltme konusunda büyük emeği geçmesine rağmen teşekkür etmeme izin vermeyen ruh ikizim “SERDAR”a. Dilerim minnet ve sevgimi sonsuz yolculuğundan hissediyordur.
İnternetle büyüyen bir kuşağın sıkı bir temsilcisi olarak güncel yorumları,
AG fikri ve teknik donanımıyla danışmanlığımı yapan ONUR’uma da keyifle ve
gururla teşekkür ediyor olmam hakkını ödememe yeter mi bilmem.
Kitabın okuyucuya ulaşmasını sağlayan Beta Yayıncılık Yönetim Kurulu
Başkanı sevgili Seyhan SATAR’a, yeni maddi yükler getirse de yenilikçi fikirlere
açık ve destekçi yaklaşımı için özel teşekkürlerimi sunarım. Artistik dokunuşlarıyla sayfalara verdiği ruh için Veysel COŞKUN’a da.
Kitabı değerli bulan, tercih ve tavsiye eden tüm meslektaşlarıma, öğrencilere
ve değerli okurlara destekleri için teşekkür ederim.
Yararlı olması dileklerimle.
30.9.2015, İzmir
NEDİR BU REKLAM?
Prof. Dr. Muazzez Babacan
XI
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
Reklam gibi dişi, güncel ve ilginç bir konuda yazılan yüzlerce kitap her geçen
gün raflarda yerini almaya devam ediyor. Tıpkı kendisi gibi reklamın kitapları da
haşarı bir çocuk gibi ele avuca sığmıyor. Özellikle görsel iletişim ve yaratıcılık
bağlamında ilgi gören yayınlarla aynı kulvarda yolculuk yapan; “akademik ama
güncel” olmaya çabalayan Nedir Bu Reklam? ın olumlu geribildiriminin kanıtı,
yeni baskısını yapmak olabilirdi.
İkinci baskının gerçekleşmesine katkı sağlayan ve beğenilerini belirten tüm
okurlara teşekkür ederken; istatistik, güncel konular ve yeni uygulamalar açısından yapılmak istenen güncelleme, özellikle internet uygulamalarının çeşitlenerek çoğalması ve mevzuat değişiklikleri nedeniyle hayli kapsamlı olmuştur. Öyle
ki, belki de bundan sonra yazılacak reklam kitapları için “geleneksel” ve “güncel”
reklam sınıflandırması yapmak gerekecektir.
Kitaba sınırlı sayıda eşlik eden sunum CD’si içinde konu sıralamasıyla
uyumlu olan slaytlar ve yayınlanmış reklam görselleri bulunmaktadır.
Bu baskıda ayrıca değerli görüş ve yüreklendirici sözleriyle kitaba değer katan, akademik dünyanın ve sektörün çok saygın isimlerine, bilgi dolu dünyalarına eşlik eden sıcak yürekleri için en içten teşekkürlerimi sunmak isterim. Sayın
Prof.Dr.İsmail KAYA, Sayın Prof.Dr. Muhittin KARABULUT, Sayın Prof.Dr. Doğan TUNCER, Sayın Prof.Dr.İsmet MUCUK, Sayın Prof.Dr. A.Ercan GEGEZ,
İzmir Reklamcılar Derneği Başkanı Sayın Murat TÜRKAY, iyi ki varsınız; iyi ki
kalbinizde bana da yer var.
Yayıncı kimliği dışında dostluk duygularını her zaman hissettiğim Beta Basım Yayın Dağıtım Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan SATAR, titiz çalışmalarıyla Sayın Gülgonca ÇARPIK kitabın okuyucuya ulaşmasında büyük pay
sahibi.
NEDİR BU REKLAM?
XIII
A’dan Z’ye bir kitabı tek başına hazırlamış olmanın getirebileceği zorluğun
yanı sıra, her zaman olduğu gibi, kitapta yer alan ve gözden kaçmış olabilecek
tüm hataları üstlenerek; geribildirimleriniz için peşin teşekkürlerimi sunarak,
tüm ilgilenenlere yararlı olmasını diliyorum.
Aralık 2011, İzmir
Prof. Dr. Muazzez BABACAN
XIV NEDİR BU REKLAM?
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR
Bu kitap, reklama bilimsel pencereden ve pazarlama yaklaşımıyla bakarak,
temel kavramları öğrenmek isteyen okuyucular için hazırlandı.
Ders kitabı olma niteliği kadar kavramsal bir başlangıç kitabı olma özelliği
de var. Daha önemli özelliği, kitabın görsel materyal, güncel reklam ve yorumlarla etkileşimli bir web desteğine sahip olması. Web desteğinin gerekçesi, bir
trende uymak değil, paylaşım ve erişimi yükseltme, aynı zamanda çok sayıda
görselin kitap dışında gösterimini sağlayarak sayfa sayısını azaltma kaygısıdır. Bu
bağlamda, ülkemizin her ilinde bulunan öğrencilerimize ve ilgilenenlere öğrenme desteği sağlamak için, içerik sunumları ve ödev şablonları
http://reklamokulu.blogspot.com, adresinde sunulmaktadır.
İlk baskısı Dokuz Eylül Üniversitesi yayını olarak tükenen ve daha sonra
geniş bir kitleye dağıtımını sağlamak üzere Detay Yayınları tarafından basılan
kitabın pratikte lisans ve lisansüstü düzeyde ders kitabı olarak kaynak ihtiyacına cevap verdiği görülmüştür. Bu çalışma, önceki baskılarından geliştirilerek ve
güncellenerek yapılmış üçüncü baskı niteliğindedir.
Gerek ders içi öğrenci tartışmalarıyla, gerekse yeni yöntemler ve güncellenen veriler ışığında genişletilen ve daha çok pazarlama perspektifinden bakılmaya çalışılan reklam olgusu, oluşum süreci esas alınarak, yönetsel kararlar çerçevesinde konumlandırarak incelenmiştir. Çok geniş bir alanı kapsayan reklam
konusunu sınırlayabilmek oldukça güçtür. Reklamın tüketici psikolojisi, yapısal
yaklaşımlar ve yorumlar, semiyolojik incelemeler, bu nedenle başka bir kitap içeriği için kapsam dışında tutulmuştur.
Her bölümün sonunda verilen çalışma ve tartışma sorularının amacı, bu
alanda eğitim alan öğrencileri konuya daha yakın ve ilgili hale getirmek, tartışNEDİR BU REKLAM?
XV
malara katılmalarını sağlamaktır. Ayrıca bölüm sonlarında yer alan okuma parçaları ayrıntılar ve zenginleşme adına bir fırsat olabilir.
Gelecek baskıların iyileştirilmesi için tüm görüş ve eleştirilerin e-posta adresime bildirilmesinden büyük sevinç duyacağım.Kuşkusuz her çalışmada yakın
çevremizin desteği çok önemlidir. Her zaman enerjisi, desteği ve orijinal yaklaşımlarıyla en yakın entelektüel arkadaşım olan oğlum Onur’a varlığı ve ışığı için
minnettarım. Bu konuda hayatın anlamını bulmak için cevap arayan fiozoflardan daha şanslı olduğumu düşünüyorum.
Yazılarıyla, fikirleriyle ufkumu genişleten hocalarıma, ilk pazarlama dersi
aldığım rahmetli hocam Prof.Dr.Ömer Zeki AŞICI ve öğrencisi olmakla kendimi
her zaman özel hissettiğim sevgili hocam Prof.Dr.Mete OKTAV’a; bilgi kaynaklarını, eser ve katkılarını paylaşma nezaketi gösteren Sayın Feridun HÜREL’e,
Sayın Çetin EROKAY’a, Reklam Yaratıcıları Derneği Başkanı Bülent FİDAN’a,
İzmir Reklamcılar Derneği Yönetimine, Sayın Murat TÜRKAY, Sayın Hande
GÖKTEPE, Sayın Güler SARIGÖL’e,
Okuma parçaları için katkı sağlayan Sayın Yrd.Doç.Dr.Andaç Demirtaş
MADRAN’a, Sayın Dr.Eylem ARSLAN’a, Kapital Dergisi’nden Sayın Nilüfer
GÖZÜTOK’a,
Orijinal tasarımları için Sayın Ozan KARAKOÇ’a, Sütaş Pazarlama Direktörü Sayın Ergun ERMUTLU’ya, Bileşim International Araştırma ve Danışmanlık A.Ş., Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi web sitesi http://reklam.ilef.net,
www.signadco.com yetkililerine teşekkürü borç bilirim.
Kitabın sizlere ulaşmasında her zaman nazik ilgi ve desteğini hissettiğim
Beta Yayınlarının genç ve dinamik Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan SATAR ve emeği geçen yayınevi çalışanlarına ayrıca teşekkür etmek isterim.
İlgilenenlere yararlı olması dileklerimle.
Ağustos 2008, İzmir.
Prof. Dr. Muazzez BABACAN
XVI NEDİR BU REKLAM?
İÇİNDEKİLER
Prof.Dr. Mehmet Oluç....................................................................................................... V
Prof.Dr. Mete OKTAV’ın ÖNSÖZÜ............................................................................. VII
Reklamcı Gözünden NEDİR BU REKLAM? ................................................................IX
ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ.........................................................................................XI
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ...........................................................................................XIII
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR.................................................................................................. XV
BİRİNCİ BÖLÜM
Dünyada ve Ülkemizde Reklamın
Tarihsel Gelişimi
DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE REKLAMIN TARİHSEL GELİŞİMİ........................... 3
İKİNCİ BÖLÜM
Pazarlama ve İletişimin
Arayüzünde Reklam
A. BİR PAZARLAMA BİLEŞENİ OLARAK REKLAM...........................................21
B. BİR İLETİŞİM BİÇİMİ OLARAK REKLAM........................................................31
1. İletişim Kavramı................................................................................................31
a. Süreç Yaklaşımı Modelleri.......................................................................32
b. Yapısalcı İletişim Modelleri ....................................................................34
2. Genel İletişim Modelinin Bileşenleri..............................................................35
3. İletişimin Temel İşlevleri..................................................................................38
4. İletişimin Sınıflandırılması..............................................................................38
NEDİR BU REKLAM?
XVII
C. REKLAMIN İLETİŞİM KARAKTERİSTİĞİ...........................................................43
1.
2.
3.
4.
5. 6. 7. Reklam Ticari Bir İletişimdir...........................................................................43
Reklam Bir Kitle İletişim Yöntemidir.............................................................44
Reklam Toplumsal Bir İletişimdir...................................................................44
Reklam Planlı Bir İletişimdir...........................................................................44
Tek Yönlü Bir İletişimdir..................................................................................45
Reklam Görsel-yoğun Bir İletişimdir.............................................................46
Reklam İkna Edici bir İletişimdir ..................................................................47
Okuma Parçası: Temel İkna Teknikleri.........................................................................49
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Reklam Kavramı
A. REKLAM TANIMI...................................................................................................57
B. REKLAMLA İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR .......................................................59
1. Propaganda........................................................................................................59
2. İlan (Publicity)...................................................................................................60
3. Duyuru (Announcement)................................................................................60
C. REKLAMIN AMAÇLARI........................................................................................60
D. REKLAMIN İŞLEVLERİ.........................................................................................62
1. Bilgi Verme İşlevi..............................................................................................62
2. İkna Etme İşlevi.................................................................................................62
3. Hatırlatma İşlevi................................................................................................63
4. Değer Katma İşlevi............................................................................................63
E. REKLAM TÜRLERİ.................................................................................................63
1. Coğrafi Yönden Reklamlar..............................................................................63
2. İçerik Yönünden Reklamlar.............................................................................66
3. Hedef Kitle Yönünden Reklamlar...................................................................68
4. Reklamverenler Yönünden Reklamlar............................................................70
5. Talebe Etki Düzeyi Yönünden Reklamlar......................................................70
6. Ortamları Yönünden Reklamlar......................................................................71
7. Amaç Yönünden Reklamlar.............................................................................71
XVIII NEDİR BU REKLAM?
8. Kaynak Kullanımı Yönünden Reklamlar.......................................................74
9. Açıkça Yapılıp Yapılmaması Yönünden Reklamlar.......................................75
ÖDEV VE ÖZEL ÇALIŞMA...........................................................................................79
Okuma Parçası: Filmlerin Parlayan Yıldızı...................................................................80
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Reklam Ortam ve Araçları
A. GELENEKSEL REKLAM ORTAMLARI...............................................................93
1. Yazılı Reklam Ortamları...................................................................................94
a. Gazete.........................................................................................................95
b. Dergi..........................................................................................................97
2. Görsel-İşitsel Ortamlar.....................................................................................98
a. Televizyon..................................................................................................98
b. Radyo.......................................................................................................101
3. Açıkhava/ /Dış Mekan (Outdoor) Reklamları............................................103
4. Satış Yerinde Reklam (Point Of Purchase)..................................................112
5. Postalama ve Elden Dağıtım..........................................................................114
6. Ağızdan Ağıza (Kulaktan Kulağa) Reklam..................................................115
7. Sinema Reklamları..........................................................................................116
B. GELİŞEN REKLAM ORTAMLARI......................................................................117
1. İnternet Tabanlı Reklam Ortamları..............................................................117
2. Dijital Dış Mekan Reklam Ortamları...........................................................122
BEŞİNCİ BÖLÜM
Reklamveren Karar Süreçleri
A. REKLAMVEREN AÇISINDAN REKLAM KARAR SÜRECİ.........................132
1. Amaç Belirleme...............................................................................................135
2. Reklam Bütçesinin Belirlenmesi...................................................................136
a. Ayrılabilir Fonlar Yöntimi.....................................................................137
NEDİR BU REKLAM?
XIX
b. Satış Gelirlerinin Yüzdesi Yöntemi.......................................................138
c. Rakiplerin Harcamalarını Esas Alma Yöntemi...................................138
d. Amaç ve Görev Yöntemi........................................................................138
3. Reklam Ajansının Seçimi Kararı...................................................................139
B. REKLAMVEREN ve REKLAM AJANSININ ORTAK KARARLARI.................. 144
1. Reklam Mesajı Stratejisi Kararı.....................................................................144
2. Medya Planlaması (Reklam Ortamı Seçimi ve Kullanımı)........................144
3. Değerlendirme.................................................................................................145
Okuma Parçası: Reklamveren-Reklam Ajansı Hizmet ve İşbirliği Sözleşmesi......146
ALTINCI BÖLÜM
Reklam Ajansları
A. REKLAM AJANSLARININ ÖZELLİK ve İŞLEVLERİ.....................................161
B. REKLAM AJANSLARININ FAALİYET ALANLARI.......................................162
1. Çizgi Altı Reklamcılık....................................................................................162
2. Çizgi Üstü Reklamcılık...................................................................................162
C. REKLAM AJANSI ORGANİZASYONU.............................................................165
1. Tam Hizmet Veren Ajanslar ..........................................................................167
a. Yaratıcı Bölüm .......................................................................................167
b. Medya Bölümü ......................................................................................168
c. Araştırma Bölümü .................................................................................169
d. Müşteri Bölümü......................................................................................169
e. Prodüksiyon Bölümü.............................................................................170
f.
g. Trafik Bölümü.........................................................................................171
Trafik Bölümü.........................................................................................171
2. Sınırlı Hizmet Veren Ajanslar .......................................................................172
D. REKLAM AJANSLARINDA İŞ AKIŞI.................................................................172
Okuma Parçası: Konkur İlkeleri...................................................................................175
XX NEDİR BU REKLAM?
YEDİNCİ BÖLÜM
Reklam Kampanyaları
A. REKLAM KAMPANYASI KAVRAMI.................................................................181
B. KAMPANYA HAZIRLIK ÇALIŞMALARI.........................................................183
1. Brief (Görev Talimatı)....................................................................................184
2. Reklam Planı Hazırlama.................................................................................186
C. KAMPANYA TASARIM ÇALIŞMALARI...........................................................187
1. Reklamın İletişim Etkisini Planlama............................................................189
2. Mesaj Stratejisini Belirleme (NE SÖYLENECEK?)....................................191
3. Yaratıcı Strateji Oluşturma (NASIL SÖYLENECEK?)...............................192
a. Yaratıcı Strateji Yaklaşımları.................................................................193
aa. Vaatte bulunmak..........................................................................194
bb.Konumlandırma...........................................................................194
cc. Marka imajı yaratmak.................................................................195
b. Reklamda Yaratıcı Taktikler (Tema ve Tarz).......................................195
aa. Tüketiciye Odaklı Duygusal Yaklaşım......................................196
bb. Ürüne Odaklı Akılcı Yaklaşım...................................................203
Okuma Parçası: Unutulmayan Reklam Kampanyaları.............................................206
ÖZEL ÇALIŞMA ................................................................................................215-216
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Reklam Üretimi
A. SÖZEL TASARIM...................................................................................................221
1. Metin Yazma....................................................................................................221
a. Reklam Metni .........................................................................................223
b. Başlıklar...................................................................................................226
c. Sloganlar..................................................................................................227
2. Reklam Senaryosu Hazırlama.......................................................................229
B. GÖRSEL TASARIM................................................................................................231
1. Görsel Unsurlar...............................................................................................231
NEDİR BU REKLAM?
XXI
2. Görsel Tasarım İlkeleri...................................................................................236
3. Storyboard (Resimli öykü) ............................................................................239
C. ROL DAĞILIMI (Casting).....................................................................................240
D. TEKNİK YAPIM (Production).............................................................................244
E. YÖNETİM
........................................................................................................245
F. YAPIM SONRASI (Postproduction)....................................................................245
1. Kurgu
........................................................................................................245
2. Seslendirme......................................................................................................246
3. Müziklendirme................................................................................................247
Okuma Parçası: Geri Dönmeyecek İlanlar Hazırlamanın Sırları............................249
Okuma Parçası: Reklam Fotoğrafçılığı........................................................................253
DOKUZUNCU BÖLÜM
Medya Planlaması
A. MEDYA PLANLAMASI KAVRAMI....................................................................263
B. MEDYA PLANLAMASININ AŞAMALARI.......................................................264
C. MEDYA STRATEJİSİNİN BELİRLENMESİ.......................................................265
1. Hedef Kitlenin Belirlenmesi..........................................................................265
2. Tüketicilerin Ürün Kullanım Tarzları ..........................................................271
3. Reklam Coğrafyasının Belirlenmesi.............................................................271
4. Reklam Kampanyasının Zamanlanması - İletişim Ritmi..........................273
5. Reklam Kampanyasının Uzunluğu
(Tekrarlama Sayısı ve Kalıpları)....................................................................274
a. Süreklilik Stratejisi (Continuous Pattern)...........................................274
b.
Yoğun-Durgun Dönem Stratejisi (Flighting Pattern)........................275
c.
Nabız Modeli (Pulsing Pattern)............................................................275
D. MEDYA PLANLAMASINDA ÖNEMLİ KAVRAMLAR..................................276
E. MEDYA PLANLAMASININ OLUŞTURULMASI............................................282
1. Hedef Kitlenin Kullandığı Medyayı Belirleme ...........................................282
2. Planın Zamanlanması.....................................................................................285
XXII NEDİR BU REKLAM?
F. 3. Erişim ve Frekans (Görme Sıklığı) Dengesini Kurma................................285
4. Satın Alma Planı..............................................................................................286
5. Maliyet Etkinliği..............................................................................................287
6. Ön Testler........................................................................................................287
7. Planın Sunumu................................................................................................287
8. Medya Satın Alımı..........................................................................................288
9. Planın Değerlendirilmesi...............................................................................288
MEDYA KARMASININ SEÇİMİ.........................................................................288
Okuma Parçası: Medya Planlaması ve Satınalma Sözleşmesi..................................289
Okuma Parçası: Kadınların Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması.....................293
ONUNCU BÖLÜM
Reklam Etkinliğinin
Değerlendirilmesi
A. REKLAM ETKİNLİĞİNİN ÖLÇÜMÜ................................................................305
1. Yayın Öncesi Araştırmalar (Pre-testler, öntestler)......................................307
2. Yayın Sırası Araştırmalar................................................................................309
3. Yayın Sonrası Araştırmalar (Post-testler) ...................................................310
a. İletişim Etkisinin Ölçümü.....................................................................310
b. Reklamın Satış Etkisinin Ölçümü........................................................313
B. ÜLKEMİZDEKİ REKLAM ÖLÇÜMLERİ..........................................................313
Okuma Parçası: Açıkhava Erişim ve Frekans Araştırması.......................................317
ON BİRİNCİ BÖLÜM
İnternet Tabanlı Reklam ve
Üretim Süreci
A. İNTERNET TABANLI REKLAM
(Online reklam, internet-based advertising).......................................................327
B. İNTERNET TABANLI REKLAM TERİMLERİ.................................................329
C. İNTERNET TABANLI REKLAM TÜRLERİ......................................................333
NEDİR BU REKLAM?
XXIII
1. İçeriklerine Göre İnternet Tabanlı Reklam Türleri.....................................334
a. Metin (Text) Reklam..............................................................................334
b. Standart Grafik/ Banner........................................................................334
c. Sesli Reklamlar........................................................................................337
d. Zenginleştirilmiş Medya Uygulamaları (Rich media ads)................337
2. Yayın Ortamlarına Göre İnternet Tabanlı Reklamlar.................................337
a. Web Tabanlı Ortamlar...........................................................................337
aa.
bb. Açılır Pencere (Pop-Up ve Pop-Under) Reklamları................338
Geçiş Reklamları (İnterstitial-Superstitial)..............................337
cc. Arama Motoru Reklamları.........................................................339
ee.
İçerik Sponsorluğu .....................................................................340
ff.
Video Reklamları.........................................................................341
b. e-posta Reklamları.................................................................................341
c. Blog Reklamları......................................................................................342
d. Oyun Hedefli Reklamlar........................................................................342
aa.
bb. In-Game (Oyun İçi) Reklam......................................................343
Advergame (Eğlendirici Reklam, Oyunlu Reklam)................342
e. Sosyal Medya Reklamları......................................................................344
aa. Sosyal İmleme Siteleri.................................................................345
bb. Sosyal Haber Siteleri....................................................................345
cc. Fotoğraf /Video/Müzik Paylaşım Siteleri..................................346
dd. Blog Platformları..........................................................................346
ee.
İçerik Toplulukları.......................................................................346
ff.
Viral Reklam.................................................................................346
Mobil Reklam..........................................................................................347
f. D. İNTERNET TABANLI REKLAM ÜRETİM SÜRECİ.......................................348
1. Amaç Belirleme...............................................................................................348
2. Hedef Kitle Belirleme.....................................................................................349
3. Reklam Ortamı Seçimi...................................................................................350
XXIV NEDİR BU REKLAM?
4. Bütçe ve Medya Planlama..............................................................................350
5. Reklam Etkisinin Ölçümü..............................................................................354
Okuma Parçası: Anadolu Efes Viral Reklam Kampanyası.......................................355
Okuma Parçası: Netnografi ile İçgörü Keşfi...............................................................357
ON İKİNCİ BÖLÜM
Reklam Sektörü
A. REKLAM YATIRIMLARI......................................................................................370
B. REKLAM AJANSLARI..........................................................................................372
C. MESLEKİ KURULUŞLAR.....................................................................................374
1. Reklamcılar Derneği (1984)..........................................................................374
2. Reklam Yaratıcıları Derneği (1989)..............................................................375
3. Reklamverenler Derneği (1992)....................................................................375
4. Reklamcılık Vakfı (1998)................................................................................376
5. Reklam Yapımcıları Derneği (2006).............................................................376
6. IAB Türkiye (2007).........................................................................................376
D. MESLEKİ KURULUŞLARA ÜYE AJANSLAR ..................................................377
1. Reklamcılar Derneği’ne Üye Olan Tüzel Kişiliğe Sahip
Reklam Ajansları.............................................................................................377
2. Reklamcılar Derneği’ne Üye Ajanslar-Ankara............................................377
3. Reklamcılar Derneği’ne Üye Ajanslar-İzmir ...............................................377
4. Avrupa’daki Türk Reklam Ajansları..............................................................378
5. Radyo ve Televizyon Reklamcıları Derneği’ne Üye
Reklam Ajansları ............................................................................................378
6. Açıkhava Reklamcıları Derneği’ne Üye Ajanslar........................................378
7.
Reklam Yapımcıları Derneği’ne Üye Olan Yapım Firmaları......................... 378
8. Post-Prodüksiyon Firmaları..........................................................................379
9. Reklamcılar Derneği’ne Üye Olan Dijital Ajanslar.....................................379
10. Reklamcılar Derneği’ne Üye Olan Medya Ajansları...................................379
NEDİR BU REKLAM?
XXV
E. REKLAM SEKTÖRÜNDE ÖDÜLLER................................................................379
1. Uluslararası Reklam Ödülleri........................................................................379
2. Ulusal Reklam Ödülleri..................................................................................383
Okuma Parçası: Reklamda Lider Markalar................................................................386
Okuma Parçası: Cannes’da Türkiye’ye 1 Grand Prix Toplam 15 Ödül.......................390
ÖDEV ve ÖZEL ÇALIŞMA...........................................................................................392
Okuma Parçası: Reklamda Özdenetim ve Denetim..................................................426
ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Reklam Etiği
A. REKLAM SORUMLULUK ALANI......................................................................398
B. REKLAMLARA YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER.................................................400
1. Ekonomik Eleştiriler ......................................................................................401
2. Toplumsal Eleştiriler.......................................................................................402
C. REKLAMDA ÖZDENETİM.................................................................................407
1. Reklam Özdenetim Kurulu (RÖK)...............................................................407
2.
Uluslararası Ticaret Odası (ICC) Reklam Uygulama Esasları ......................408
ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Reklam Mevzuatı
A. REKLAMDA YASAL ÇERÇEVE..........................................................................435
B. REKLAMLA İLGİLİ ÖNEMLİ YASAL DÜZENLEMELER.............................436
Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun..............437
Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği...........................................452
Medya Ölçümü Araştırma Sonuçlarının Ticari Reklam ve
İlanlarda Kullanılmasına Dair Tebliğ / TRKGM - 98/94-95......................................478
Medya Ölçümü Araştırma Sonuçlarının Ticari Reklam ve İlanlarda
Kullanılmasına Dair Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ..........................480
XXVI NEDİR BU REKLAM?
Yayın Hizmetlerinin İzlenme ve Dinlenme Oranı Ölçümlerinin
Yapılmasına ve Denetlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik........481
Reklam Konseyi Yönetmeliği.........................................................................................491
Reklam Kurulu Yönetmeliği...........................................................................................498
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Radyo ve Televizyon Yayınlarında
Uygulanacak Ses Seviyesine İlişkin Yönerge (20.8.2014)..............................................507
ON BEŞİNCİ BÖLÜM
Reklam Sloganları
REKLAM SLOGANLARI..............................................................................................515
KAYNAKÇA....................................................................................................................545
KAVRAM ve KİŞİLER DİZİNİ.....................................................................................563
NEDİR BU REKLAM?
XXVII
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1
: Reklam Tarihinde İlkler..................................................................... 15
Tablo 2
: Reklam ve Halkla İlişkiler Kavramlarının Karşılaştırılması......... 27
Tablo 3
: PPR ve RPR Karşılaştırması.............................................................. 29
Tablo 4
: Hürriyet Gazetesi Reklam Tarifeleri (2013) ................................... 96
Tablo 5
: TRT TV Kanalları Reklam Spotları Ücret Tarifesi.......................100
Tablo 6
: TRT Radyoları Reklam Spotları Ücret Tarifesi................................102
Tablo 7
: Bazı Ülkelerde Internet Kullanıcı Sayıları ve
Kullanım Oranları ...........................................................................118
Tablo 8
: Yaratıcı Strateji Hazırlama Formu..................................................193
Tablo 9
: Ülkemiz İçin A Ses Grubu Özellikleri...........................................267
Tablo 10
: Ülkemiz İçin B Ses Grubu Özellikleri............................................268
Tablo 11
: Ülkemiz İçin C1 Ses Grubu Özellikleri.........................................268
Tablo 12
: Ülkemiz İçin C2 Ses Grubu Özellikleri.........................................269
Tablo 13
: Ülkemiz İçin D Ses Grubu Özellikleri...........................................269
Tablo 14
: Ülkemiz İçin E Ses Grubu Özellikleri............................................269
Tablo 15
: Ülkemiz İçin SES Grubu Özellikleri..............................................270
Tablo 16
: Ülkemizde SES Grupları Dağılımı (2012) ....................................271
Tablo 17
: En Çok GRP Alan Reklamverenler................................................279
Tablo 18 : Televizyon Reyting ve İzlenme Payı Örneği
(Tüm Grubu 1.7.2015).....................................................................281
Tablo 19
: TV’de En Çok Reklam Alan Program Türleri...............................283
Tablo 20 : En Çok Reklam Alan Haftalık Dergiler
(Sayfa adedi bazında, 2013).............................................................284
Tablo 21
XXVIII : S.E.S. Bazında En Çok Dinlenen Radyo Kanalları........................284
NEDİR BU REKLAM?
Tablo 22
: Banner Boyut Standartları................................................................336
Tablo 23
: TRT İnternet Tabanlı Reklam Tarifesi (2015)................................352
Tablo 24
: Türkiye’de Reklam Yatırımları..........................................................371
Tablo 25
: Türkiye’de Reklam Yatırımları (devam)..........................................371
Tablo 26
: İnternet Tabanlı (dijital) Reklam Yatırımları.................................372
Tablo 27
: Bağımsız Ajanslar Sıralaması (2014)...............................................374
Tablo 28
: Uluslararası Reklam Ödülleri..........................................................380
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1
: Reklamın Pazarlama Karması İçindeki Yeri.................................... 22
Şekil 2
: Shannon ve Weaver’in Genel İletişim Modeli (1947).................... 33
Şekil 3
: İletişim Süreci ve Bileşenleri............................................................. 35
Şekil 4
: Ortak Referans Çerçevesi.................................................................. 38
Şekil 5
: Reklamın İletişim Sınıflandırması İçindeki Yeri............................ 42
Şekil 6
: Reklam İletişim Şeması...................................................................... 45
Şekil 7
: Çekme Stratejisi.................................................................................. 69
Şekil 8
: İtme Stratejisi....................................................................................... 69
Şekil 9
: Ürünün Yaşam Dönemleri ve Reklamlar........................................ 73
Şekil 10
: Reklam Oluşum Alanı......................................................................129
Şekil 11
: Reklam Oluşum Aşamaları.............................................................131
Şekil 12
: Reklamveren ve Çevresi...................................................................132
Şekil 13
: Reklam Kararı Alma ve Uygulama Süreci.....................................141
Şekil 14
: Reklam Ajansı Seçim Kriterleri......................................................143
Şekil 15
: Tam Hizmet Ajansı İçin Tipik Örgüt Şeması................................166
Şekil 16
: Eromedya Ajansı Organizasyon Şeması........................................166
Şekil 17
: Bir Reklam Ajansında İş Akışı........................................................173
Şekil 18
: Brief Formu.......................................................................................185
NEDİR BU REKLAM?
XXIX
Şekil 19
: Süreklilik Stratejisi (Continuous Pattern).....................................274
Şekil 20
: Yoğun-Durgun Dönem Stratejisi (Flighting Pattern)..................275
Şekil 21
: Nabız Modeli (Pulsing Pattern)......................................................276
Şekil 22
: Medya Planlamanın Temel Parametreleri (Medya Balonu)........286
Şekil 23
: Reklam İletişimi ve Ölçümü Şeması..............................................306
Şekil 24
: Sosyal Medya Kullanım Oranları (2013).......................................345
Şekil 25
: Reklam Sorumluluk Alanı...............................................................398
RESİMLER LİSTESİ
Resim 1
: Eski Yunan Vazosu (M.Ö.550)............................................................ 3
Resim 2
: Ortaçağda Matbaa................................................................................ 4
Resim 3
: Volney B. Palmer ve John Wannamaker............................................ 6
Resim 4
: George P. Rowell’in New York’taki Ajansı ........................................ 6
Resim 5
: İhap Hulusi Görey’in Afiş Çalışmalarından Örnekler................... 10
Resim 6
: İkinci Dünya Savaşı Dönemi Gazete Reklamları .......................... 11
Resim 7
: 20. Yüzyılın Başında Yayımlanan Birkaç İlan................................. 13
Resim 8
: Uyumlaştırma Yaklaşımıyla Hazırlanan Bir Reklam .................... 65
Resim 9
: Sosyal Amaçlı Reklam Örneği.......................................................... 67
Resim 10 : Gerilla Reklam Örnekleri.................................................................. 75
Resim 11 : Bilinçaltı Simgeler İçeren Film Afişi................................................ 78
Resim 12 : Sabit Açıkhava Reklamlarına Örnek (Floransa)...........................104
Resim 13 : Hareketli Açıkhava Reklamları.......................................................105
Resim 14 : Cephe Uygulamalı Reklamlar.........................................................106
Resim 15 : Zemin Grafikleri...............................................................................107
Resim 16 : Dış Mekan Totemleri........................................................................108
Resim 17 : Ortama Uyumlu /Gerilla Reklamlar..............................................109
Resim 18 : “2050 Yılında İstanbul” Konulu Afiş Çalışmaları.........................110
XXX NEDİR BU REKLAM?
Resim 19 : Gezici Medya ....................................................................................111
Resim 20 : Taşıyıcı Araçlarla Reklam Ortamı..................................................112
Resim 21 : Satış Yerinde Reklam Panoları........................................................113
Resim 22 : Adisyon Ekinde Reklam..................................................................114
Resim 23 : Sinemada Koltuk Giydirme.............................................................117
Resim 24 : Web Sitesinde Reklam Alanlarının Konumu................................121
Resim 25 : Raf ve Vitrin Reklamları..................................................................122
Resim 26 : İnteraktif Dijital Duvar....................................................................123
Resim 27 : Çizgi Altı Reklam Ürünleri.............................................................164
Resim 28 : Teaser Örnekleri ..............................................................................183
Resim 29 : Korku Duygusunun İşlendiği Bir Basın Reklamı.........................197
Resim 30 : Karikatür Temalı Bir Reklam Örneği.............................................201
Resim 31 : Yaşamdan Kesit Yaklaşımına Örnek..............................................204
Resim 32 : Görüntü Merkezi..............................................................................236
Resim 33 : Görsel Tasarımda Hareket...............................................................238
Resim 34 : Bir Storyboard Örneği.....................................................................240
Resim 35 : Star Stratejisine Örnek.....................................................................242
Resim 36 : Seslendirme Stüdyosu .....................................................................246
Resim 37 : Grup Tartışması Stüdyosu...............................................................308
Resim 38 : Medya Ölçüm Laboratuvarı............................................................310
Resim 39 : Metin (text) Reklamı........................................................................334
Resim 40 : Banner Örnekleri .............................................................................335
Resim 41 : Geçiş Reklamlarına Örnek..............................................................338
Resim 42 : Açılır Pencere Reklamları................................................................339
Resim 43 : Arama Motoru Reklamları..............................................................340
Resim 44 : Oyun Hedefli Reklam Örnekleri....................................................343
Resim 45 : Beacon Teknolojisi............................................................................348
Resim 46 : Uluslararası Reklamcılık Ödülleri..................................................382
NEDİR BU REKLAM?
XXXI
Resim 47 : Ulusal Reklamcılık Ödülleri............................................................383
Resim 48 : Kristal Elma Ödülü...........................................................................384
Resim 49 : Reklamda Kadın Figürünün Kullanımı.........................................405
Resim 50 : Reklam Karşıtı Reklamlar (Anti Reklamlar).................................406
XXXII NEDİR BU REKLAM?