PDF ( 1 ) - DergiPark

Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155
Orijinal makale
Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuklarda Uyku
Sorunları
Hatice Yıldırım SARI
Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İZMİR
ÖZET
Araştırmanın amacı; zihinsel yetersizliği olan çocukların
uyku örüntülerini ve uyku sorunlarını belirlemektir.
Araştırma İzmir ilindeki bir Özel Eğitim İlköğretim
Okulu’nda eğitim gören zihinsel yetersizliği olan 59
çocuğun aileleri ile yürütülmüştür. Veri toplamada iki
form kullanılmıştır. Formlardan birincisi çocuk ve aileye
ilişkin sosyodemografik bilgileri içermektedir. İkincisi
çocuğun uyku alışkanlıkları, uyku süresi, uykusuzluk
durumu ve uyku sorunlarını kapsayan 30 sorudan
oluşmaktadır. Veriler sayı ve yüzdelik ile açıklanmıştır.
Çocukların yaş ortalaması 9,4’tür (min:2, max:18).
Çocukların 25’i (%42,4) kız, 34’ü (%57,6) erkektir.
Çocukların %39’u anneyle birlikte uykuya dalmakta,
%76,3’ü uykuya dalarken herhangi bir obje gereksinimi
duymamakta, %39’u kendi odasında yalnız uyumaktadır.
Çocuklarda görülen uyku sorunları arasında karanlıkta
uyuyamama, gece uykudan uyanma yer almaktadır.
Çocukların hafta içi uyku süreleri ortalama 9,7 saattir
(Min:8, Max:16). Hafta sonu uyku süreleri ortalama 10,2
saattir (Min:8, Max:16). 37 (%62,7) anne çocuğunun
yeterli uyuyamadığı için hırçın ve sinirli olduğunu belirtmiştir. Bu araştırmada çocuklarda anneyle birlikte uykuya dalma ve uykuyu sürdürmenin sık olduğu ve küçük
yaştaki çocukların uyku sürelerinin yetersiz olduğu ve
gündüz uykusuzluk yaşadıkları görülmektedir. Çocuklarda sağlıklı uyku alışkanlıklarının geliştirilmesi için
bebeklik döneminden başlayarak ailelere danışmanlık
yapılması yararlı olabilir.
Anahtar Kelimeler: Zihinsel yetersizlik, uyku sorunları,
çocuk
ABSTRACT
Slip disturbances in children with mental retardation
The aim of the study is to determine the sleep patterns
and problems of the children with intellectual disability.
The research was carried out in a specialized school for
intellectual disability in Izmir. Data was collected from
the families of 59 children. Two forms were used in
collecting data. Of the first child and family demographic
form contains information about child and family. The
second form was including questions about sleep habits
and problems of children. Data was described with
numbers and percentages.
The study sample included 25 girls and 34 boys. The
average age of all children was 9.4 years. 39% of the
children were sleeping with their mothers. At a rate of
76.3% of the children did not need any object when fall
sleep. 39% of them were sleeping alone in their rooms.
Common sleep problems were inability to sleep in the
dark and waiking from in the night. Children's average
sleep time on weekdays was 9.7 hours (Min: 8, Max:
16), on weekends 10.2 hours (Min:8, Max:16). 37
children (62.7%) were found grumpy and irritable due to
inadequate sleep.
In this study, children were observed to sleep with their
mothers and sleep time were insufficient in younger
children. For the development of healthy sleep habits in
children, education should be recommended to families,
beginning with infancy.
Key Words: Intellectual disability and sleep, sleep
problems, sleep and child
GİRİŞ
Zihinsel yetersizlik tüm etnik ve sosyal gruplarda
oluşabilen çocuğun hem bilişsel fonksiyonları hem
de günlük davranışlarında görülen yetersizlik
durumudur. Zihinsel yetersizlik yeni ve karmaşık
bilgileri anlama, yeni becerileri öğrenme yeteneğinin (zekada azalma) ve bağımsız bir yaşamı
yönetme becerisinin (sosyal fonksiyonlarda azalma)
azaldığı bir durumdur1. Uyku ise organizmanın
çevreyle iletişiminin, değişik şiddette uyaranlarla
geri döndürülebilir biçimde, geçici, kısmi ve
periyodik olarak kaybolmasıdır2. İnsanlarda uykuuyanıklık döngüsü, döngüsel ve homeostatik
etkenlerle düzenlenmektedir.
Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda uyku sorunlarının sık yaşandığı bildirilmektedir3-6. 2-11 yaşlar
arasında yaygın gelişimsel yetersizliği olan çocuk-
ların %54’ünde uyku sorunları belirlenmiştir7.
Özellikle uykuya dalma ve uykuyu sürdürme
sorunları zihinsel yetersizliği olan çocuklarda daha
sık görülmektedir5. Gelişimsel yetersizliği olan
çocukların uykuya başlama süresinin uzun olduğu,
geceleri uykudan sık uyandıkları ve tekrar uykuya
dalmakta zorluk çektikleri belirlenmiştir7. Gece sık
uyanan çocuklarda gündüz uykusuzluk ve kısa
süreli uyku (şekerleme) görülmektedir4.
Hollanda’da yapılan bir çalışmada ileri düzeyde
zihinsel yetersizliği olan, sık ilaç kullanan, epilepsisi, serebral palsisi olan ve yaşı küçük çocukların
daha fazla uyku sorunları yaşadığı saptanmıştır8.
Down Sendromlu çocuklarda konjenital hava yolu
darlığından dolayı solunum sorunlarına bağlı olarak uyku bozuklukları görülebilmektedir9.
151
Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155
Epilepsisi olan çocuklarda ise gündüz uykusuzluğunun (parasomnia) epilepsisi olmayan gruba
göre anlamlı derecede daha sık görüldüğü belirlenmiştir10. Özellikle nörolojik yetersizliklerin uyku
örüntüsünde bozulmalara neden olduğu bilinmektedir10. Yaş, beden kitle indeksi ve zihinsel yetersizlik derecesinin ise uyku sorunlarında minör
düzeyde rol oynadığı açıklanmıştır11.
Türkiye’de zihinsel yetersizliği olan çocukların uyku
örüntülerini ve sorunlarını saptayan çalışmalara
ulaşılamamıştır. Türkiye’deki durumu incelemek
amacıyla bu araştırma planlanmıştır.
Araştırmanın amacı; zihinsel yetersizliği olan
çocukların uyku örüntülerini ve uyku sorunlarını
belirlemektir.
MATERYAL VE METOT
Araştırma tanımlayıcı türde tasarlanmıştır.
Araştırma İzmir ili merkez ilçelerinden birinde yer
alan Özel Eğitim İlköğretim Okulu’nda yürütülmüştür. Bu okulda eğitim gören toplam öğrenci sayısı
300’dür. Okulda eğitim gören tüm çocukların
ailelerine veri toplama formu öğretmenleri aracılığıyla gönderilmiştir. Formların 60’ı aileler tarafından doldurularak geri gönderilmiştir.
Formların geri dönüş oranı %20’dir. Bir form eksik
bilgiler nedeniyle değerlendirmeye alınmamış, 59
form ile araştırma tamamlanmıştır.
Veri toplamada iki form kullanılmıştır. Formlardan
birincisi çocuk ve aileye ilişkin sosyodemografik
bilgileri içermektedir. Ailelerin sosyo ekonomik durum algıları iyi-orta-kötü olarak derecelendirilerek
sorulmuştur. İkinci form çocuğun uyku alışkanlıkları, uyku süresi, uykusuzluk durumu ve uyku
sorunlarını kapsayan 30 sorudan oluşmaktadır.
Sorular literatüre dayalı olarak hazırlanmıştır12-14.
Veri toplama formu ailelere uygulanmadan önce
anlaşılırlık açısından beş anne ile ön uygulama
yapılmış ve gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra
uygulanmıştır. Veriler sayı ve yüzdelik ile açıklanmıştır.
Araştırmanın uygulanabilmesi için Özel Eğitim
İlköğretim Okulu Müdürlüğü’nden ve araştırmaya
katılan ailelerden yazılı izin alınmıştır.
Araştırmanın sınırlılıkları: Çocukların bir kısmı ilaç
kullanmaktadır ancak annelerden ilaçlar konusunda sağlıklı veri elde edilemediği için kullanılan
ilaçların uyku düzenine etkisi değerlendirilememiştir. Araştırmanın örneklemi zihinsel yetersizliği
olan çocuklardan oluşmuştur. Karşılaştırma grubunun olmaması araştırmanın sınırlılığıdır. Formların
geri dönüş oranı %20’dir. Bu nedenle sosyodemografik değişkenlerle uyku özellikleri arasında
istatistiksel anlamlılık analizleri yapılamamıştır.
152
BULGULAR
A. Çocuğa İlişkin Tanımlayıcı Özellikler:
Araştırmaya katılan çocuklardan 4’ü (%6,8) 2-3
yaş grubunda, 20’si (%33,9) 4-6 yaş grubunda,
20’si (%33,9) 7-12 yaş grubunda, 15’i (%25,4)
13-18 yaş grubundadır. Çocukların yaş ortalaması
9,4’tür (min:2, max:18). Çocukların 25’i (%42,4)
kız, 34’ü (%57,6) erkektir.
Zihinsel yetersizlik yanında çocukların 4’ünde
Down sendromu, 6’sında epilepsi, 5’inde serebral
palsi, 1’inde fenilketonüri bulunmaktadır. Çocukların 23’ünde (%39) hafif, 27’sinde (%45,8) orta,
9’unda (%15,3) ağır düzeyde zihinsel yetersizlik
mevcuttur.
Çocukların 32’si ilaç kullanmaktadır. Kullanılan
ilaçlar arasında; risperdal, seroquel gibi ilaçlar ve
vitaminler bulunmaktadır. Bazı anneler kullanılan
ilacın ismini bilmediği için ilaç kullanan çocukların
hangi ilaçları kullandıkları kesin olarak belirlenememiş ve ilaçların uyku üzerindeki etkisi değerlendirilememiştir. Çocukların üçü tonsil ameliyatı, dördü geniz eti ameliyatı geçirmiştir. Çocukların 38’i nadiren, 16’sı (%27,1) ayda 1-4 kez
boğaz enfeksiyonu geçirmektedir.
B. Aileye İlişkin Tanımlayıcı Özellikler:
Annelerin 14’ü (%23,7), babaların 47’si (79,7)
çalışmaktadır. Sosyo ekonomik durum algısına
göre 17 aile (%28,8) ekonomik durumunun düşük,
36 aile (%61) orta, 6 aile (%10,2) iyi olduğunu
belirtmiştir. Beş ailenin sosyal güvencesi yoktur.
Ailelerin 21’i (%35,6) tek çocuk sahibidir. 17
ailede (%28,8) 2 çocuk, 18 ailede (%30,5) üç çocuk,
üç ailede (%5,1) dört ve üzeri çocuk bulunmaktadır. Ailelerin altısı (%10,2) birden fazla engelli
çocuğa sahiptir.
C. Çocukların Uyku Alışkanlıkları:
Tablo 1’de görüldüğü gibi çocukların %39’u
anneyle birlikte uykuya dalmaktadır. Anneyle
birlikte uykuya dalan çocukların biri 2-3 yaş
grubunda, 12’si 4-6 yaş grubunda, sekizi 7-12 yaş
grubunda, ikisi 13-18 yaş grubundadır.
Sallanarak uykuya dalan çocukların ikisi 2-3 yaş
grubunda, ikisi 4-6 yaş grubundadır. Kendi başına
uykuya dalan çocukların biri 2-3 yaş grubunda,
beşi 4-6 yaş grubunda, dokuzu 7-12 yaş grubunda, 12’si 13-18 yaş grubundadır.
Kendi odasında yalnız uyuyan çocukların beşi 4-6
yaş grubunda, sekizi 7-12 yaş grubunda, 10’u 1318 yaş grubundadır. Kardeşiyle aynı odada kendi
yatağında uyuyan çocukların ikisi 4-6 yaş grubunda, beşi 7-12 yaş grubunda, üçü 13-18 yaş
grubundadır. Anneyle aynı yatakta uyuyan çocukların üçü 2-3 yaş grubunda, beşi 4-6 yaş grubunda, üçü 7-12 yaş grubundadır. Anne babayla aynı
yatakta uyuyan çocukların altısı 4-6 yaş grubunda,
biri 7-12 yaş grubundadır. Anne-babayla aynı
Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155
odada kendi yatağında uyuyan çocukların biri 2-3
yaş grubunda, ikisi 4-6 yaş grubunda, üçü 7-12
yaş grubunda, ikisi 13-18 yaş grubundadır.
Tablo 1. Çocukların Uyku Alışkanlıkları
Uyku Alışkanlıkları
Uykuya
Kendi başına
Dalma
Tv izlerken-kalabalıkta
Özelliği
Anneyle birlikte
Sallanarak
Toplam
Uykuya
Hiçbir zaman
Dalarken
Nadiren
Herhangi
Bazen
Bir Obje
Sıklıkla
Gereksinimi Her zaman
Toplam
Uykunun
Kendi odasında yalnız
Devam
Kardeşle aynı odada
Ettiği
kendi yatağında
Ortam
Anneyle aynı yatakta
Anne-babayla aynı
yatakta
Anneyle aynı odada
kendi yatağında
Toplam
Uyku
Sırt üstü
Pozisyonu
Yüz üstü
Yan
Sırtüstü-yüzüstü-yan
Toplam
N
27
5
23
4
59
45
3
3
2
6
59
23
10
%
45,8
8,5
39,0
6,7
100
76,3
5,1
5,1
3,4
10,1
100
39,0
16,9
11
7
18,6
11,9
8
13,6
59
13
9
26
11
59
100
22.0
15.3
44.1
18.6
100
D. Uyku Sorunları:
Tablo 2’deki uyku sorunlarına ek olarak çocukların
sekizinin (%13,6) uykuda nefes almak için çabaladığı, 34’ünün (57,6) ağzı açık uyuduğu, 34’ünün
(57,6) uykuda terlediği, 10’unun (%16,9) uykuda
kabus gördüğü, birinin (%1,7) uykuda yürüdüğü,
11’inin (%18,6) uykuda konuştuğu, 16’sının
(%27,1) uykuda diş gıcırdattığı saptanmıştır.
E. Uyku Süresi:
Çocukların hafta içi uyku süreleri ortalama 9,7
saattir (Min:8, Max:16). Hafta içi çocukların 19’u
(%32,2) 22.00’da, 11’i (%18,6) 23.00’da uykuya
başlamaktadır (Hafta içi uykuya başlama saatleri
16.00-24.00 saatleri arasındadır). Hafta içi çocukların 22’si (%37,3) 08.00’da, 17’si (%28,8) 07.00’da uyanmaktadır. (Uyanma saatleri 04.00 ile 10.00
saatleri arasındadır).
Hafta sonu uyku süreleri ortalama 10,2 saattir
(Min:8, Max:16). Hafta sonu çocukların 15’i (25,4)
23.00’da, 12’si (%20,3) 22.00’da uykuya başlamaktadır. (Hafta sonu uykuya başlama saatleri 14.00
ile 01.00 saatleri arasındadır). Hafta sonu çocukların 14’ü (%23,7) 08.00’da, 11’i (%18,6) 09.00’da
uyanmaktadır (Hafta sonu uyanma saatleri 06.00
ile 12.00 saatleri arasındadır).
Hafta içi ve hafta sonu günlerde yaş dönemlerine
göre çocukların uyku süreleri şu şekildedir: 2-3
yaş: 8-10 saat, 4-6 yaş: 8-16 saat, 7-12 yaş: 8-12
saat, 13-18 yaş:8-16 saat arasında değişmektedir.
F. Uykusuzluk:
Çocukların 37’sinin (%62,7) yeterli uyuyamadığı
için hırçın ve sinirli oldukları (altısı 2-3 ayda bir,
19’u ayda 1-3 kez, sekizi ayda üçten fazla, dördü
her gün) bildirilmiştir.
Çocukların 30’unun (%50,8) sabahları zor uyandığı
(beşi 2-3 ayda bir, 15’i ayda 1-3 kez, altısı ayda
üçten fazla, dördü her gün) bildirilmiştir.
Çocukların 20’sinin (%33,9) nadiren okulda uyukladığı, 19’unun (%32,2) nadiren oyun oynarken
uyukladığı, 26’sının (%44,1) nadiren TV seyrederken uyukladığı, 17’sinin (%28,8) nadiren misafirlikte uyukladığı, 12’sinin (%20,3) arkadaşlarıyla
birlikteyken uyukladığı saptanmıştır.
Tablo 2. Çocukların Uyku Sorunları
Uyku Sorunları
Asla
Haftada
Karanlıkta
Haftada
uyuyamama Haftada
Haftada
Toplam
Asla
Haftada
Horlama
Haftada
Haftada
Haftada
Toplam
Asla
Gece
Haftada
yatağını
Haftada
ıslatma
Haftada
Haftada
Toplam
Asla
Haftada
Uykuda
Haftada
huzursuzluk
Haftada
Haftada
Toplam
Asla
Gece
Haftada
uykudan
Haftada
uyanma
Haftada
durumu
Haftada
Toplam
Asla
Uykuda
Haftada
nefes
Haftada
durması
Haftada
Haftada
Toplam
<1 gün
1-2 gün
3-4 gün
5-7 gün
<1 gün
1-2 gün
3-4 gün
5-7 gün
<1 gün
1-2 gün
3-4 gün
5-7 gün
<1 gün
1-2 gün
3-4 gün
5-7 gün
<1 gün
1-2 gün
3-4 gün
5-7 gün
<1 gün
1-2 gün
3-4 gün
5-7 gün
N
10
4
6
8
31
59
26
15
12
2
4
59
33
9
9
3
5
59
17
15
14
7
6
59
10
16
26
7
0
59
48
9
1
1
0
59
%
16.9
6.8
10.2
13.6
52.5
100
44.1
25.4
20.3
3.4
6.8
100
55.8
15.3
15.3
5.1
8.5
100
28.8
25.4
23.7
11.9
10.2
100
16.9
27.1
44.1
11.9
0
100
81.3
15.3
1.7
1.7
0
100
TARTIŞMA
Bulgulara göre çocukların üçü tonsil ameliyatı,
dördü geniz eti ameliyatı geçirmiştir. Tonsil hipertrofisi, adenoid vejetasyon ve soğuk algınlığı
nedeniyle oluşan inflamasyon hava yolu darlığına
yol açarak uyku bozukluğuna neden olmaktadır.
Solunum güçlüğü nedeniyle ortaya çıkan uyku
153
Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155
bozukluklarının erken tanı ve tedavisinin çocukluk
döneminde de önemli olduğu bilinmelidir14.
Bulgulara göre çocukların %45,8’i kendi başına
uykuya dalarken, %39’u (2-18 yaşları arasında)
anneyle birlikte uykuya dalmaktadır. Çocukların
%30,5’i (2-12 yaş arasında) anneyle ya da anne
ve babayla birlikte uyumaktadır. Uyku-uyanıklık
örüntüsünün sağlanması ve olgunlaştırılması, uyku
safhalarının organizasyonu, uyku alışkanlıklarının
rutinleştirilmesi erken çocukluk döneminde başarılması gereken gelişimsel özelliklerdendir15.
Çocuklukta uyku davranışlarına ilişkin eğilimler
fizyolojik/kronobiyolojik, gelişimsel, sosyal/çevresel değişikliklerin etkisiyle ortaya çıkmaktadır16.
Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda anneyle birlikte uykuya dalma ve uykuyu sürdürme davranışının
nedenleri hem aileden hem de çocuktan kaynaklanabilir. Araştırmalarda zihinsel yetersizliği olan
çocuklarda özellikle uykuya dalma ve uykuyu
sürdürme sorunlarının sık görüldüğü belirtilmektedir5,7. Aileler çocuğun uykuya dalmasını kolaylaştırmak amacıyla birlikte uyuyor olabilirler. Diğer
taraftan aileler koruyucu kollayıcı tutum nedeniyle
de çocukla birlikte uykuya dalıyor ve uykuyu
sürdürüyor olabilirler. Bu nedenle yetersizliği olan
ve olmayan çocukların uyku örüntülerini belirleyen
karşılaştırmalı araştırmalar ve anneyle birlikte
uyumanın nedenlerini açığa çıkaracak kalitatif
araştırmalar planlanabilir.
Tablo 2’de görüldüğü gibi çocukların %52,5’i
karanlıkta uyuyamamaktadır. Çocukların %23,7’si
haftada 1-2 gün uykuda huzursuzluk yaşamakta,
%44,1’i haftada 1-2 gün gece uykudan uyanmaktadır.
Bunun yanında çocukların 34’ünün (%57,6) ağzı
açık uyuduğu, 34’ünün (%57,6) uykuda terlediği,
10’unun (%16,9) uykuda kabus gördüğü, 11’inin
(%18,6) uykuda konuştuğu, 16’sının (%27,1)
uykuda diş gıcırdattığı saptanmıştır. 2-11 yaşları
arasındaki yaygın gelişimsel yetersizliği olan çocuklarla
yapılan
bir
çalışmada
çocukların
%54’ünde uyku sorunları belirlenmiştir7.
Araştırmalarda çocukların geceleri sık uyandıkları,
gece uyandıklarında yeniden uykuya dalmakta
güçlük yaşadıkları saptanmıştır4,7. Yetersizliği olmayan çocuklarda da okul öncesi dönemde %2530 oranında uyku sorunları görüldüğü bildirilmiştir16. Uyku sorunlarına yol açan faktörler ise
gelişimsel özellikler olarak açıklanmıştır. Örneğin
erken çocukluk döneminde ayrılık anksiyetesi
nedeniyle çocuklarda yatma zamanına direnç
154
göstermeyle karşılaşılabilmektedir16. Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda yetersizliği olmayan
çocuklara göre uyku sorunlarının daha fazla ya da
az olduğunu söyleyebilmek için karşılaştırmalı
araştırmalar planlanabilir.
Uykunun organizasyonu ve süresi yaşamın ilk beş
yılında birçok değişikliğe uğramaktadır14. Yenidoğanın uykusunun yarısı REM döneminden oluşurken okul çağına doğru bu oran gittikçe düşer2,15.
Erken çocukluk döneminde 24 saatin yaklaşık
yarısı uykuda geçerken ergenlik döneminde günlük
uyku süresi ortalama 9 saattir17. Bulgulara göre
çocukların 37’si (%62,7) yeterli uyuyamadığı için
hırçın ve sinirli olmakta, 30’u (%50,8) sabahları
zor uyanmaktadır. Uykusuzluk zihinsel yetersizliği
olmayan çocuklarda da sık görülen sorunlardan
biridir16. National Sleep Foundation raporuna göre
11-17 yaşları arasındaki ergenlerin %45’inin 8
saatten daha az uyuduğu, %28’inin okulda haftada en az bir kez uyuyakaldığı, %14’ünün uyanamadığı için okula geç kaldığı saptanmıştır18.
Zihinsel yetersizliği olan ve olmayan çocuklarda
görülen uykusuzluk sorununun benzer olup olmadığının belirlenebilmesi için karşılaştırmalı çalışmalar planlanabilir.
Sonuç olarak bu araştırmada çocukların %39’unun
anneyle birlikte uykuya daldığı, %30,5’inin (2-12
yaş arasında) anneyle ya da anne ve babayla birlikte uyuduğu saptanmıştır. Çocuklarda karanlıkta
uyuyamama, uykuda huzursuzluk, gece uykudan
uyanma, uykuda kabus görme, uykuda konuşma,
uykuda diş gıcırdatma sorunları görülmektedir.
Küçük yaştaki çocukların uyku sürelerinin yetersiz
olduğu ve gündüz uykusuzluk yaşadıkları görülmektedir.
Bu bulgulardan yola çıkılarak çocukların uyku
alışkanlıklarının geliştirilmesini etkileyen aileye ve
çocuğa ait faktörlerin belirlenmesi amacıyla niteliksel araştırmalar yapılması, zihinsel yetersizliği
olan ve olmayan çocukların uyku örüntülerini
karşılaştıran araştırmalar planlanması önerilebilir.
Bunun yanında sağlıklı uyku alışkanlıklarının geliştirilmesi için bebeklik döneminden başlayarak ailelere danışmanlık yapılması yararlı olabilir. Ailelere,
çocuklar için uyku saati rutinlerinin oluşturulması,
yatma zamanlarının düzenlenmesi, yatağa gitme
zamanı yaklaştığında sessiz bir ortam yaratılması,
yatak odalarının rahat-sessiz-loş-uygun ısıda
olmasına özen gösterilmesi gibi konularda açıklamalar yapılması yararlı olacaktır.
Yeni Tıp Dergisi 2010;27: 151-155
REFERANSLAR
1. Scheepers M, Kerr M, O’Hara D, Bainbridge D, Cooper SA, Davis R,
et al. Reducing Health Disparity in People with Intellectual Disabilities: A
Report from Health Issues Special Interest Research Group of the
International Association for the Scientific Study of Intellectual Disabilities.
Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities 2005;2: 249–55.
2. Kaynak H. Uyku, Uykusuzluk mu? Aşırı Uyku mu?, Doğan Kitap 2008.
3. Didden R, Moor JD, Kruit IW. The Effects of Extinction in the
Treatment of Sleep Problems with a Child with a Physical Disability.
International Journal of Disability, Development and Education 1999;46:
247-52.
4. Richdale A. A descriptive analysis of sleep behaviour in children
with Fragile X'. Journal of Intellectual & Developmental Disability 2003;28:
135-44.
5. Dorris L, Scott N, Zuberi S, Gibson N, Espie C. Sleep problems in
children with neurological disorders. Developmental Neurorehabilitation
2008;11: 95–114.
6. Goodlin-Jones B, Schwichtenberg AJ, Iosif AM, Tang K, Liu J,
Anders TF. Six-month persistence of sleep problems in young children with
autism, developmental delay, and typical development. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 2009; 48: 847-54.
7. Honomichl RD, Goodlin-Jones BL, Burnham M, Gaylor E, Anders
TF. Sleep Patterns of Children with Pervasive Developmental Disorders.
Journal of Autism and Developmental Disorders 2002;32: 553-61.
8. Diden R, Korzilius H, van Aperlo B, van Overloop C, de Vries M.
Sleep problems and daytime problem behaviours in children with
intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research 2002;46:
537-47.
9. Wiggs L. Sleep problems in Children with Developmental
Disorders, Journal of the Royal Society of Medicine 2001;94: 177-9.
10. Maganti R, Hausman N, Koehn M, Sandok E, Glurich I, Mukesh BN.
Excessive daytime sleepiness and sleep complaints among children with
epilepsy. Epilepsy & Behavior 2006;8: 272–7.
11. Lindblom N, Heiskala H, Kaski M, Leinonen L, Nevanlinna A,
Iivanainen M, et al.. Neurological Impairments And Sleep-Wake Behaviour
Among The Mentally Retarded, J Sleep Res 2001;10, 309-18.
12. Ersu R, Arman AR, Save D, Karadag B, Karakoc F, Berkem M, et al.
Prevalence of Snoring and Symptoms of Sleep-Disordered Breathing in
Primary School Children in İstanbul. CHEST 2004;126: 19-24.
13. Liu X, Hubbard JA, Fabes RA, Adam JB. Sleep Disturbances and
Correlates of Children with Autism Spectrum Disorders. Child Psychiatry
Hum Dev 2006; 37: 179–91.
14. Şahin M. 14-17 yaş arası lise öğrencilerinde uyku bozukluğu ve
risk faktörlerinin sıklığının belirlenmesi, Haseki Eğitim ve Araştırma
Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlık Tezi, İstanbul 2006.
15. Ward TM, Rankin S, Lee KA. Caring for Children With Sleep
Problems. Journal of Pediatric Nursing 2007;22: 283-96.
16. Türkbay T, Söhmen T. Çocuk ve ergenlerde uyku bozuklukları.
Gülhane Tıp Dergisi 2001;43: 186-90.
17. Owens JA, Witmans M. Sleep Problems. Curr Probl Pediatr Adolesc
Health Care 2004;34: 154-79.
18.
National Sleep Foundation. Sleep in America poll 2006.http://
www.sleepfoundation.org (Erişim tarihi: 27/01/2010).
Yazışma adresi:
Dr. Hatice Yıldırım SARI
Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, İzmir
e-mail: [email protected]
Yazının geldiği tarih
: 09.04.2010
Yayına kabul tarihi
: 16.05.2010
155