141. Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam

1
Yahudilik, Hıristiyanlık ve Íslam
Gemensamt: = Ortak yanları:
- Hepsi doğrusaldır.
- Hepsi aynı yörede ortaya çıkmıştır.
- Tek Tanrı`ya inanılır
- Eski Ahit(Tevrat) ve Íncil
Judendomen (Yahudilik)
Yahudilik yaklaşık 3500 yaşındadır. Yahudilerin kutsal kitapları, Tevrat
ruloları(Musa`nın beş kitabı) ve Talmud (Yasa ve tefsir kitabı)` dur. Yahudilerin
kutsal evlerinin adı sinagogdur. Onların din adamlarına haham denir.
Matregler (Yemek kuralları)
Yahudilerin yemeğine kosher denir. Yemeğe et ve süt ürünleri karıştırılmaz!
Domuz eti ve kabuklular yenmez. Hayvanlar özel bir biçimde kesilir.
Födelse/namngivning = (Doğum/ad koyma)
Yahudi oğlanlar, doğumlarından sekiz gün sonra sünnet edilirler. Tanrıya
bağlılıklarının bir işareti olarak bunu yaparlar. Çocuk, adını bir ad koyma
merasiminde alır.
Bar mitzva(Sünnet)
Oğlanlar on üç yaşında bar mitzva sanını alırlar. Bunun anlamı, bu çocukların
yetişkinlerin dinsel görevlerini yerine getirebilecekleri demektir. Bir oğlan bar
Mitzva olunca, sinagogda Tevrat`ı yüksek sesle okuyabilir. Bu olayı kutlamak için,
aile bir şenlik düzenler.
Bat mitzva
Bir kız, on iki yaşını doldurunca bat mitzva olur. Reformcu Yahudilerin
kızları(Nebi) peygamberden okuyabilirler. Ortodoks kızlar sinagogda okuyamazlar.
Bröllop (Düğün)
Yahudiler evlenirken huppa denilen bir düğün teltesinin altında dururlar. O, yeni
evlerinin simgesidir. Güvey, bozulan mabedin anısına ayağının altında bir bardak
ezer.
2
Död och begravning (Ölüm ve cenaze töreni)
Ortodoks Yahudiler toprağa gömülmek isterler. Onlar yakılmak istemezler. Cenaze
töreni, olabilen çabuklukta olacak. Tercihen ölümden bir gün sonra. Cenaze
töreninden sonra , yedi gün yas tutulur. Íşe gidilmez, evde kalınır. Erkekler tıraş
olmazlar ve kadınlar da boyanmazlar. Arkadaşlar ve akrabalar yemek getirirler.
Sonra otuz gün daha yas tutulur.
Sabbat (Tatil)
Tatil (Dinlenme günü) Cuma günü akşamı başlar. Cumartesi akşamı hava
kararıncaya dek tatil sürer. Kadınlar iki tatil mumu yakarlar. Tatil boyunca
çalışılmaz.
Judarnas högtider kan delas in i:
Yahudilerin bayramları şöyle ayrılabilir:
Tarihsel şenlikler
Hac bayramları
Tefekkür günleri
Tatil
Pesach (påsken) = Paskalya
Pesach”gå förbi” geç demektir. Bu ad, ikinci Tevrat`taki ölüm meleğinin Mısır`da
bütün ilk doğanların öleceğinde , bütün Ísraillileri ölümden esirgediğini anlatan
öyküye gönderme yapar. Pesach tutsaklıktan kurtarılan Ísraillilerin(Yahudilerin)
anısına kutlanır.
Masada bulunanlar:
Mayalanmamış ekmek
Tuzlu su (ağlayanların göz yaşları anısına)
Acı otlar
Kaynamış bir yumurta
Kızarmış kemik iliği
Bütün bu şeyler, Yahudilerin Mısır`da köleliklerini anımsatmak içindir.
Shavuot (veckofesten) = Hafta şenliği
Shavuot, Sina dağında Tanrı`dan Musa`nın aldığı yasanın anısına kutlanır. Shavuot
aynı zamanda bir hasat şenliğidir de.
3
Sukot (lövhyddofesten) = Gazel kümültü şenliği
Sukot çölde yapılan yürüyüşün anısına yapılan bir şenliktir. Hararetten kendilerini
korumak için gazelden kümültüler kurdular. Şimdilerde o eski zamanı anımsamak
için gazel kümültüleri kurarlar.
Rash Hashana (Yılbaşı)
Yılbaşı eylül/ekim aylarında kutlanır. Herkes yılbaşında yaradılışı düşünür, kendi
yaşamını denetler ve af diler. Yılbaşı on günlük pişmanlık ve tefekkürü başlatır ve
Jom Kippur bayramıyla bitirilir. Yılbaşında çok dua edilir. Sinagoga gidilir ve
shofar üflemeleri dinlenir. Shofardan gelen ses her yahudiyi geçmiş yılda işlediği
hataları düzeltmesi için uyarıda bulunur. Yılbaşı iki gün kutlanır.
Jom Kippur (försoningsdagen) = barışma günü
Bu günde insanlar birbirlerini af ederler ve af dilerler. Jon Kippur yılın en kutsal
günüdür.
Chanukka (tempelinvigningsfesten) = Mabet açılış şenliği
Mabet açılış şenliği, Yahudilerin mabedi fetheden Yunanlılardan geri alma anısına
kutlanır. Menor (yedi kollu şamdan) yakıldı. Bir güne yetecek gaz yağı vardı, ne ki
bu yağ tam sekiz güne yetti. Bunu anımsamak için sekiz kollu şamdanın yanında
her akşam ekstra bir mum yakılır. Yağda pişirilmiş yemekler de yenir.
4
Kristendomen (Hıristiyanlık)
Hıristiyanlık yaklaşık 2000 yaşındadır. Hıristiyanların kutsal kitaplarının adı
Íncil`dir. Íncil, yeni Ahit (Ahdicedit) ve eski Ahit (Tevrat) olarak ayrılmıştır. Yeni
Ahit öncelikle Ísa`dan söz eder. Hıristiyanların kutsal evine kilise ve öğrenim
yapmış din adamlarına da papaz denir.
Dop (Vaftiz)
Çocuk ya da yetişkin olarak vaftiz olunabilir. Vaftiz sırasında papaz, vaftiz olacak
kişinin başına su döker. Bu su, geçmişte işlenen günahların yıkanarak
temizlenmesinin ve Ísa ile birlikte yeni bir yaşama başlamanın simgesidir. Eskiden
çocukların mümkün olan en kısa zamanda vaftiz olmalarını isterlerdi ki kem
güçlerden korunabilsinler. Vaftiz ad koyma günü değildir.
Konfirmation (Kilise üyeliğine kabul merasimi)
Konfirmation sözcüğü onaylama demektir. Bu törende onaylanan şey vaftiz ve
Hıristiyanlık inancıdır. Kiliseye üyeliğin onaylanabilmesi için, vaftiz olmuş olmak
koşuldur. Çoğunlukla on dört yaşında üyelik onaylanır. Üyeliğe alınacak
kişi,üyeliğe alınmadan önce Hıristiyanlık inancı hakkında öğretim alır.
Bröllop (Düğün)
Evlenenler Tanrı huzurunda, ölüm onları ayırana dek birbirlerini seveceklerine dair
söz verirler.
Begravning (Cenaze töreni)
Cenaze töreni, ölen insana veda etmek fırsatıdır. En olağan olanı şudur ki ölen
yakılır, istenirse toprağa gömülür de. Papaz tabut kapağına üç susak toprak ya da
kırmızı üç gül koyar.
Advent och jul (Noel`e giriş ayı) ve Noel
Kilise yılı, Noel`e giriş ayının ilk günüyle başlar. Kiliselerde insanlar birbirlerine
iyi yıllar dilerler. Advent geliş demektir. Beklenen de Ísa`dır. Noel, Ísa`nın
doğumu adına kutlanır. Ísa doğmuştur, ki böylece Tanrı insan olmuştur, düşüncesi
kutlanır.
Fastan (Oruç)
Paskalyadan önceki kırk güne oruç günleri denir. Oruç süresince Hıristiyanlar
yaptıkları yanlışları düşünürler ve af dilerler. Eskiden oruç da tutulmuştur.
5
Påsken (Paskalya)
Paskalya Hıristiyanların en önemli bayramıdır. Ísa`nın ölümü yenip ölülerin
arasından çıkışı kutlanır. Uzun Cuma gününde Ísa çarmıha gerilmiş ve paskalya
günü tekrar ortaya çıkmıştır.
Kristi himmelfärdsdag (Ísa`nın göğe çıkış günü)
Ísa`nın havarilerini (öğrencilerini) bırakıp göğe çıkış gününün anısına kutlanır.
Pingsten (paskalyadan sonraki yedinci Pazar)
Hıristiyanlar, paskalyadan elli gün sonra bu bayramı kutlarlar. Havariler kutsal
ruhla doluyor ve aniden yabancı dil konuşmaya başlıyorlar. Bu olaydan sonra ,
haramiler çıkıp Ísa`nın onlara neler öğrettiğini vaaza başladılar. Onlar,
cesaretlenerek dışarı çıkıp Hıristiyanlık inançlarını anlattılar.
Alla helgons dag (bütün ölmüş azizlerin yortusu)
Bu bayram aslında ermişlerin ve şehitlerin anısına kutlanır, ne ki bir gün bu,
çoğunluğun yakınlarının mezarlarını ziyarete dönüşmüştür. Mezarlıklar, yakılarak
mezarlara konan bütün mumlarla aydınlatılır.
Gudstjänst/mässa (ibadet/kudas –nattvard- ayini)
Pazar günü Hıristiyanların dinlenme günüdür. Bu günde birçok Hıristiyan kiliseye
gider. Íbadetler çeşitli görünebilir, ama her zaman duaları içerir, ilâhi şarkılar,
Íncil`den okuma ve Íncil`deki metinleri açıklayan bir vaaz vardır. Ayine sıra
gelince kilisede kudas vardır. Kudas Hıristiyanlık inancının önemli bir bölümüdür.
Çünkü Ísa`nın çarmıha gerilmeden önce havarileriyle yediği en son yemeğin
anısına kutlanır.
Treenighet (telis)
Hıristiyanlık inancında Tanrı birdir, ama aynı anda üçtür (Ata, oğul ve kutsal ruh).
Bunu anlamak, papazlar için bile zordur.
Jesus (Ísa)
Ísa yaklaşık 2000 yıl önce doğmuştur. Íncil`de, bir meleğin Meryem ana`ya
gelerek, bir oğul doğuracağını anlattığı yazılıdır.
Meryem ana`nın ve Yusuf`un kütük kaydına geçmek için gittikleri Betle hem`de
doğmuştur. Ísa`nın ilk otuz yıllık yaşamı hakkında yazılı fazla bir şey yoktur.
Ísa`nın öğretilerine temel olan iki buyuru:
”Bütün kalbinle ve gücünle, Rabbin Tanrı`yı seveceksin”. Íkinci buyuru da
”Senden bir sonra geleni kendin gibi sev” der.
Birçok insan, Ísa`yı izlemiştir. Bunlardan on iki tanesi, onu izlemek ve ondan bir
şeyler öğrenmek için her şeyi bırakmışlardır. Bunlara, haramiler denir.
6
Íslam
Íslam yaklaşık 1500 yaşındadır. Íslam sözcüğü Arapça ve uyma demektir.
Müslümanların kutsal kitabının adı Kuran ve kutsal evlerinin adı da camidir.
Müslümanlıkta, papaz ve haham sözcüklerinin tam karşılığı yoktur. Namazları
kıldıran, camileri yönetici olarak seçilen imamları vardır.
De fem pelarna (Íslamın beş direği - şartı)
Ínancın en önemli temeline ”Íslam ın beş direği” denir.
Den första pelaren (Ílk direk)
Ílk direk, Allah`ın birliğini kabul etmektir. Bu en önemli koşuldur. Eğer herhangi
biri Íslam`a dönmek isterse, iki müslümanın tanıklığında şu sözü söyleyecektir:
”Allah`ın birliğine ve ondan başka Allah`ın olmadığına ve Hazreti Muhammed`in
onun peygamberi olduğuna inanıp iman getiriyorum”.
Den andra pelaren (Íkinci direk)
Íkinci önemli görev, günde beş kez namaz kılmaktır. Bir Müslüman günün belli
zamanlarında dua etmelidir. Eğer bir namaz ertelenirse, bu namaz bir sonraki
namaz vaktinden önce kılınmalıdır. Bir ezancı halkı namaza çağırır. Bir Müslüman
namaz kılarken Mekke`ye yönelir. Her camide Mekke`nin yönü, Mekke`ye dönük
duvarında belirgin olarak gösterilir. Namazda Arapça olarak,Kuran`dan parçalar
yüksek sesle okunur ve bunun, bazı hareketlerle hem ruhsal, hem de bedensel
olarak yapıldığı gösterilir. Cuma günleri birlikte namaz kılıp dua etmek üzere
camilerde toplanılır.
Den tredje pelaren (üçüncü direk)
Üçüncü direk, insanların yoksullara parasal yardım edeceği anlamına gelir.
Den fjärde pelaren (dördüncü direk)
Íslam`ın dördüncü direği, her yıl Ramazan ayında oruç tutmaktır. Güneşin doğumu
ve batımı arasındaki zaman boyunca yemek, içmek ve sigara içmek yasaktır. Yılda
bir ay oruç tutulur. Çocukların oruç tutmasına gerek yoktur. Oruç büyük bir
şenlikle sonlanır.
7
Den femte pelaren (beşinci direk)
Her Müslüman yaşamında bir kez Mekke`ye gitmelidir, ki buna hac denir.
Mekke`ye gidilmesinin nedenlerinin biri, Hazreti Muhammed`in orada doğmuş
olmasıdır. Bir de, Mekke’nin dışındaki Hira Dağı`nda Allah`ın çağrılarını almıştı.
Bir hacı adayı izleyen şeyleri yapacak:
- Kabe (kısmen ipek kumaşlarla örtülmüş ve Kuran`dan sözcüklerle işlenmiş
bir yapı) çevresinde, doğudan batıya doğru, yedi kez dolaşmak, tercihen
dokunarak ya da kara taşı öperek.
- As-Safa ve al- Marwa tepeleri arasında yedi kez koşmak. Bu, Ísmail`in
annesi Hacer`in oğlu için nasıl su aradığını anımsatmak adına yapılır.
- Mekke`nin dışındaki Arafat ovasına gidip tam bir öğleden sonra birlikte
namaz kılıp dua etmek.
- Geceyi geçirmek için Muzdalifa`ya gitmek.
- Ertesi gün Mina`ya giderek şeytan taşlamasına katılarak Müslümanların
kötülüklerle mücadele edeceğini göstermek.
- Íd al-Adha`da bir koyun ya da bir keçiyi kurban keserek haccı bitirmek.
- Son olarak da Kabe`nin çevresini yedi kez yürüyerek dolaşmak.
Födelse (doğum)
Yeni doğmuş bir çocuğun ilk duyacağı şey şahadet getirmektir. ”Allah birdir ve
ondan başka Allah yoktur, Hazreti Muhammed de onun peygamberidir”. Kuran`da
sünnet hakkında bir şey yoktur, ama doğumdan kısa bir zaman sonra gene de
yapılmaktadır. Bütün oğlanlar sünnet edilmekte, kızlar daha az ölçüde olmaktadır.
Doğan çocuk, doğumdan yedi gün sonra adını alır.
Äktenskap (evlilik)
Kuran bir erkeğe, kadınlara eşdeğer muamele ettiği takdirde, dörde kadar kadınla
evlenme iznini vermektedir. Oysa Müslüman erkeklerin çoğu tek eşlidir. Evlilik
çoğunlukla ana babalar ya da akrabalarca düzenlenmektedir.
Döden (ölüm)
Müslümanlar, ölümü bütün sıkıntılardan kurtulma olarak telâkki ederler. Íyi
insanlar cennete giderken, kötü insanlar da cehenneme gidecektir.Bir insan ölünce,
cenazesi yıkanır ve en az üç kumaş örtüye (kefen) sarılır. Müslümanların cenaze
törenleri çok basittir. Çoğunlukla ölünün huzurunda birkaç dua okunur. Ceset iki
metre derinlikteki mezara tabutsuz olarak konur. Ölü, sağ yanının üstüne yatırılmış
ve yüzü de Mekke`ye dönmüş olacak. Mezara, mezar taşı ya da başka bir belirti
dikilemez.
8
Íslams förhållande till judendom och kristendom
(Íslam`ın Yahudilik ve Hıristiyanlık`la ilgisi)
Müslümanlar Musa`nın beş kitabında belirtilen peygamberlere inanırlar. Ísa`ya
büyük saygı gösterirler, ama Allah`ın oğlu olduğuna ve ölülerin arasından yeniden
doğduğuna da inanmazlar. Müslümanlar aynen Yahudiler gibi, Íbrahim kökeninden
geldiği, onun oğlu Ísak değil de Ísmail`den geldiğini sanırlar. Íslam`a inananlar,
Yahudilerin ve Hıristiyanların Tanrı`nın onlara gönderdiği vahiyleri yanlış
yorumladıklarını savlarlar. Müslümanlar, Hazreti Muhammed`in, Allah`ın
insanlara gönderdiği en son peygamber olduğuna inanırlar. Ínanılan Allah`ın aynı
Allah olduğu sanılmaktadır.
Muhammed
Hazreti Muhammed milattan sonra 570 yılında Mekke`de doğmuştur. O, daha
küçükken onun ana babası ölmüş ve önce büyükbabası ve sonra da amcası
tarafından eğitilip terbiye edilmiştir. Yetişkin olarak Khadidja (Hatice) adında dul
ve zengin bayanın yanında çalışmıştır. Zaman içinde bunlar evlenmişlerdir.
Muhammed Hira dağındaki bir mağaraya giderek orada dualar etmeye başladı.
Kırk yaşındayken, bir gün, bir sesin ona seslendiğini duyuyor. Mağaradan çıkınca,
bir sesin ona, onun Allah`ın elçisi olduğunu söylediğini duyuyor. Muhammed,
Allah`tan aldığı bu iletiyi akraba ve arkadaşlarına anlatıyor. O, okuma ve yazma
bilmediğinden bu iletileri ezberleyerek öğrenmek zorunda kalıyor. Üç yıl sonra
akrabalarının dışındakilere de vaazlar vermeye başlıyor. Mekke`deki insanlar bunu
horlamaya ve baskı yapmaya başlıyorlar, ne ki o, yoluna devam ediyor. O ve
inananları, Mekke`yi en sonunda terk ettiler. Bu, milattan sonra 622 yılında oldu ve
müslümanlar bunu takvimlerinin başlangıcı olarak kabullendiler. Muhammed
Medine`ye göç etti ve orada birçok inanır kazandı. En sonunda Mekke ile Medine
arasında savaş başlıyor. Muhammed savaşı kazanıyor ve tekrar Mekke`ye dönüyor.
Muhammed M.S. 632 yılında ölmüştür. Yerüsselam`da bir kayanın üzerinden, bir
ata binmiş olarak göğe yükselmiştir. Şimdi orada Kaya Camisi bulunmaktadır.
Matregler (yemek kuralları)
Müslümanlar domuz eti yemezler ve alkol de içmezler. Etini yedikleri hayvanların
özel bir biçimde kesilmesi gerekir.
Eid-al-Fitr (fastans avslutning) = (Orucun sonu)
Ramazanın bitiminin arkasından bu bayram kutlanır. Bu bayram sırasında insanlar
neşeli ve şükranlıdırlar. Ínsanlar, bu bayramda akrabalar ve arkadaşlarla buluşurlar,
birbirlerine armağanlar verirler. Müslümanlar gereksinim duyanlara sadaka da
verirler. Bu bayramda, insanlar daha arkadaş canlısı ve hemcinslerine karşı daha
özenli olmaya gayret ederler.
9
Eid-al- Adha (offerhögtiden) = (Kurban Bayramı)
Eid yeniden gelen mutluluk ya da şenlik sevinci demektir. Bu zaman içinde,
Íbrahim`in oğlunun yerine bir koç kestiği Mekke`nin dışındaki yere, milyonlarca
hacı gelir. Bu yerde hacılar toplanınca koyun ve diğer bazı hayvanları kurban
olarak keserler ve şenlik yemeğinde bu etin bir bölümü yenir. Etin büyük bir
bölümü artar, ki bu artan bölüm çeşitli ülkelerdeki gereksinim duyan insanlara
sadaka olarak gönderilir. Dünyanın başka yerlerinde de Müslümanlar, bu kurban
şenliğine katılmak için toplanırlar.
Al-Hijrah (Hicret)
Bu, Íslam yılının ilk günüdür. Íşte bu gündedir ki, Muhammed ve inanırları
Medine`ye kaçmışlardı.