Türkiye`de Çevre Eğitiminde Mevcut Durum

YEġĠL KUTU PROJESĠ
TÜRKĠYE’DE ÇEVRE EĞĠTĠMĠ
VE
SÜRDÜRÜLEBĠLĠR KALKINMA ĠÇĠN EĞĠTĠM
ÖN ARAġTIRMA RAPORU
Banu BinbaĢaran Tüysüzoğlu
[email protected]
Haziran 2005
Ġçindekiler
1. GiriĢ
4
2. Ġlköğretim Okullarında Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilir Kalkınma için
4
Eğitim Programı
2.1. Mevcut Ġlköğretim Okulları Öğretim Programı
4
2.2. Yeni Programda Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilir Kalkınma Ġçin
5
Eğitim
3. Okullarda Mevcut Bilgisayar ve Ekipman Durumu
7
4. Türkiye’de Öğretmen, Öğrenci ve Velilerin KarĢılaĢtıkları Sorunlar
7
5. Hizmetiçi Eğitimler
8
6. Türkiye'nin AB Eğitim Politikalarına Uyumu
9
7. Okullarda M.E.B Ortaklığında yapılan Proje ve etkinlikler
9
Ulusal Projeler
9
A. Çevre Eğitimi Projesi
9
B. Temiz Deniz(ALĠPOT) Projesi
10
C. Temel Afet Bilinci Eğitimi Projesi
10
D. Yatılı ve Pansiyonlu Ġlköğretim Okullarında “Seracılık Eğitimi”
10
Projesi
Uluslararası Projeler
10
A. GLOBE
10
B. SEMEP
11
C. Eko-Okullar (Eco-Schools)
11
D. Okullarda Orman Projesi
11
E. Büyük Volga Nehri Yolu Projesi (GREAT VOLGA RIVER ROUTE)
11
8. Üniversiteler ve Çevre Eğitimi
12
9. TÜBĠTAK ve Çevre Eğitimi
13
10. Sivil Toplum KuruluĢları
13
Atık Sanat Olunca
14
Acarlar Gölü Model Çevre Eğitim ve Ziyaretçi Merkezi
14
Yavru Tema
15
-2-
11. Medya ve Eğitim
15
12. GörüĢ ve Öneriler
15
13. YeĢil Kutu Projesi Ġçin Öneriler
20
Ekler
21
-3-
1. Giriş
YeĢil Kutu projesinin alt yapısını oluĢturabilmek amacıyla hazırlanan bu raporda, Türkiye’de
yapılan çevre eğitimi ve sürdürülebilir kalkınma için eğitim çalıĢmaları, ilköğretim okullarının
kapasitesi, bilgisayar teknolojisi kullanımı ve eğitici yeterliliği araĢtırılmıĢ ve bunun için ilgili
tüm kurum kuruluĢların çalıĢmaları ve hazırlıkları incelenmiĢtir. Bunun yanında, anket
çalıĢmalarıyla da, öğretmen, stk ve veli profili çıkarılmıĢ ve ilgili kesimlerden öneri ve görüĢler
alınmıĢtır.
Türkiye’de, son yıllarda çevre eğitimi ve sürdürülebilir kalkınma konularında gerek devlet,
gerekse kamuoyunda bilinçlenme artmaya baĢlamıĢtır. Bunun yeterli olmadığı bilinse de,
bundan sonra atılması gereken adımlar için altyapı oluĢturulmasına açık bir durumdadır.
Ancak, bundan sonra atılacak adımlarda iyi tasarlanmıĢ ve planlanmıĢ programlar çerçevesinde
süreklilik sağlanması, ilgili tüm kurum ve kuruluĢların iĢbirliği ve ortaklığında geliĢtirilmesi
gerekmektedir.
Bunun yanında, Temel Eğitim Programı kapsamında, yeni iyileĢtirme çalıĢmaları baĢlatılmıĢ
durumda. Temel Eğitim Programı, 8 yıllık kesintisiz ilköğretimi yaĢama geçiren 4306 sayılı
yasanın sonucunda ortaya çıkan yeni temel eğitim stratejisinin uygulanacağı bir hareket
programıdır. Temel Eğitim Programı, ilköğretim kapsamının ve kalitesinin artırılmasını,
ilköğretime ilginin çoğaltılmasını ve ilköğretim okullarının toplum için bir öğrenme merkezi
olmasını hedefliyor. Bu kapsamda, yeni eğitim programları hazırlanmıĢ ve sivil toplum
kuruluĢlarıyla Milli Eğitim Bakanlığı arasında ortaklaĢa eğitim programları uygulanmaya
baĢlanmıĢtır. Bu çalıĢmalar Türkiye için önemli adımlardır. Ġlköğretimin ilk yarısı (1-5. sınıflar)
için hazırlanan eğitim programları 2005-2006 eğitim döneminde baĢlatılmak üzere hazırdır.
Bunların yanında, sivil toplum kuruluĢlarının çalıĢmaları da hızla sürmektedir.
2.İlköğretim Okullarında Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim
Programı
2.1. Mevcut Ġlköğretim Okulları Öğretim Programı
M.E.B’e kayıtlı 35.580 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bunlardan, 676’sı özel öğretim okulu,
122’si de özel eğitim okullarıdır. Ġlköğretim okullarının ilk üç yılında okutulan Hayat Bilgisi
Dersi kapsamında çevre ve sürdürülebilir kalkınmayla ilgili konulara giriĢ yapılmaktadır. Son
beĢ yılındaysa Fen Bilgisi ve Sosyal Bilgiler ders programlarında çevre ve sürdürülebilir
kalkınma konularına yer verilmiĢtir. Bu derslerin yanında okutulan Türkçe, Matematik, Müzik,
Beden Eğitimi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, güzel konuĢma ve yazma gibi derslerde de çevreye
iliĢkin çeĢitli tamamlayıcı bilgiler öğrencilere verilmektedir. Bunların yanında, özellikle özel
okullarda, ders saatlerini artırmak amacıyla ek dersler uygulanmaktadır. Bu derslerden bazıları
çevre bilincini artırmaya yönelik programlardan oluĢabilmektedir. Ancak, devlet okullarında
böyle ek derslerin uygulanmasına gelen talebe göre karar verilmektedir.
Ġlkokulların ilk üç sınıfında okutulan Hayat Bilgisi Dersi içinde yer alan ünitelerden çevre
eğitimine dönük olanlar aĢağıda belirtilmiĢtir:
Yılın Bölümleri
GüneĢ ve Dünyamız
Sağlıklı Büyüyelim
Çevremizdeki Canlılar
Dünya ve Uzay; Tatile Girerken
Okulumuz Açıldı, Bilinçli Tüketicilik ve Verimlilik
YaĢadığımız Yer
Çevremizdeki Canlılar, Dünya ve Uzay
-4-
Hareket ve Kuvvet, Tatile Girerken
Ġlköğretim okullarının 4,5,6 ve 7. sınıflarında okutulan Sosyal Bilgiler Dersi kapsamında yer
alan ünitelerden çevre eğitimi ile ilgili olanlar Ģunlardır:
Aile ,Okul ve Toplum Hayatı
Güzel Yurdumuz Türkiye
Coğrafya ve Dünyamız
Türkiyemiz
Türekiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Yurdumuzun KomĢuları ve Türk Dünyası
Ġlkokullarda okutulan Fen Bilgisi Dersi içinde yer alan ünitelerden çevre eğitimi ile ilgili olanlar
aĢağıda belirtilmiĢtir:
Çevremizi Tanıyalım
Maddenin Doğası
Canlılar ÇeĢitlidir
Gezegenimiz
Canlılar ve Doğayla EtkileĢimleri
Isı ve Isının Maddedeki Yolculuğu
Canlının Ġç Yapısına Yolculuk
YaĢamımızı Yönlendiren Elektrik
Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi Tanıyalım ve Koruyalım (Sürdürülebilir
Kalkınma)
Canlılar Ġçin Madde ve Enerji
Genetik
YaĢamımızı Etkileyen Manyetizma
Bu derslerin yanı sıra, okulöncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında öğrenciler
tarafından eğitsel kol faaliyetleri kapsamında kurulmuĢ öğrenci toplulukları bulunmaktadır. Bu
topluluklardan bazıları çevrenin tanınması, canlıların korunması, çevrenin temiz tutulması gibi
konularda faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Milli Eğitim Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı ve
çeĢitli gönüllü kuruluĢların katkıları ile öğrencilerin çevreye iliĢkin duyarlılıklarını artırıcı çeĢitli
faaliyetlerin de düzenlendiği bilinmektedir. Özellikle 5 Haziran tarihinde her yıl kutlanan Dünya
Çevre Günü münasebetiyle Türkiye genelinde öğrenci kulüp ve topluluklarınca etkinlikler
düzenlenmektedir. Bu etkinlikler arasında en tipik olanları çevreye iliĢkin seminerler, paneller,
konferanslar, Ģiir ve resim yarıĢmaları, temsil ve tiyatro oyunlarıdır. Çocuklara dönük çevre
izcilik etkinlikleri de çocuklarda çevreye iliĢkin uygun davranıĢların oluĢmasına katkıda
bulunmayı amaçlamaktadır. Ancak, bu etkinlikler çevre eğitiminin uluslararası prensiplerinden
uzak bir seviyededir.
2. 2. Yeni Programda Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilir Kalkınma Ġçin Eğitim
Temel Eğitime Destek Projesi, uygulanmakta olan Temel Eğitim Reformuna destek vermek
amacıyla T.C. Hükümeti ile Avrupa Birliği arasında 8 ġubat 2000 tarihinde imzalanan ve
uygulamalarına 11 Eylül 2002 tarihinde baĢlanan 5 yıl süreli bir programdır. Projenin hedefi,
yoksulluğu azaltma amacıyla eğitim seviyesini artırarak en dezavantajlı kırsal ve Ģehirlerin
gecekondu bölgelerinde nüfusun yaĢam Ģartlarını geliĢtirmek, halen temel eğitim dıĢında kalan
çocuklar, gençler ve yetiĢkinlerin eğitim sistemine kazandırılmasını sağlamaktır. TEDP,
ilköğretim okullarına, yatılı ilköğretim bölge okullarına ve pansiyonlu ilköğretim okullarına ek
derslikleri inĢa edip, eğitimde kullanılan kurumlara ekipman satın alarak eğitim eriĢimini
iyileĢtirmektedir.
Bu proje kapsamında, yeni öğretim programı geliĢtirilmiĢ ve geçen okul döneminde 1-5 sınıf
programları 9 pilot ilde (Ankara, Ġzmir, Bolu, Kocaeli, Hatay, Van, Ġstanbul, Diyarbakır ve
Samsun), 120 ilköğretim okulunda uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Program, 38 kamu ve sivil
-5-
toplum kuruluĢlarının görüĢü ve aralarında yabancıların da bulunduğu 56 uzman
akademisyenle 16 ayda geliĢtirilmiĢtir.
ve
Ġlkokulların ilk üç sınıfında okutulan Hayat Bilgisi dersi ile 4., 5., 6., 7. ve 8. sınıflarında
okutulan Fen Bilgisi dersleri programlarında çevre ile ilgili konuların program içindeki akıĢı
helezon program akıĢından uzaktır ve biniĢik değildir. Ancak yeni hazırlanan programda,
bütüncül bir yaklaĢım izlenerek farklı disiplinlere ait bilgiler toplulaĢtırılarak “tematik yaklaĢım”
benimsenmiĢtir. Buna uygun olarak da programda üç tema belirlenmiĢtir: “Okul Heyecanım”,
“Benim EĢsiz Yuvam”, “Dün, Bugün, Yarın”. Bu temalar sarmal bir biçimde üç öğretim yılı
boyunca devam edecek Ģekilde tasarlanmıĢtır.
Mevcut Fen Bilgisi dersi de yeni programda Fen ve Teknoloji dersi olarak değiĢtirilmiĢtir.
Burada da öğrenme alanları belirlenmiĢ ve üniteler bu öğrenme alanları altında toplanmıĢtır.
Bunlar, “Dünya ve Evren”, “Madde ve DeğiĢim”, “Fiziksel Olaylar”, “Canlılar ve Hayat”dır. Fen
ve Teknoloji dersi ilköğretimin tüm kademleri için hazır durumdadır. Ancak yalnızca, 4. ve 5.
sınıfların programları açıklanmıĢ ve pilot uygulamaları yapılmıĢtır. Uygulamanın yapıldığı pilot
okullarda, tüm öğretmenler hizmetiçi eğitimden geçmiĢ ve okulların tüm eğitim materyalleri
tamamlanmıĢtır. Pilot uygulama yapılmamasına karĢın, 6. sınıfların programı da önümüzdeki
yıl uygulamaya konulacaktır. 6. sınıflar için hazırlanan Fen ve Teknoloji dersinde çevre konusu
programa alınmamıĢtır. Bu ders döneminde biyolojik sistemler ağırlıklı olarak yer aldığından,
çevre konusu programdan çıkarılmıĢtır. Ancak, 7. ve 8. sınıflarda yine ders programına dahil
edilmiĢtir. 7. ve 8. sınıfların programları bundan sonraki yıllarda kademeli olarak uygulamaya
konulacaktır. 4. ve 5. sınıflar için hazırlanmıĢ yeni programda çevre ve sürdürülebilir
kalkınmaya iliĢkin konular Ģöyledir:
Maddeyi Tanıyalım
Canlılar Dünyasını Gezelim Tanıyalım
YaĢamımızdaki Elektrik
Gezegenimiz Dünya
Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
Maddenin DeğiĢimi ve Tanınması
Kuvvet ve Hareket
Dünya, GüneĢ ve Ay
Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım
YaĢamımızdaki Elektrik
4. ve 5. sınıfların Sosyal bilgiler ders programında da içerik Ģu Ģekilde verilmiĢtir:
YaĢadığımız Yer
Üretimden Tüketime
Adım Adım Türkiye
Bölgemizi Tanıyalım
Yeni öğretim programının hedeflerinden biri Doğacı bireyler yetiĢtirmektir. Program, doğaya,
doğa olaylarına ve doğal kaynaklara karĢı aĢırı duyarlılık; bunları ayırt etme ve sınıflandırma
kapasitesi geliĢtirmeyi hedefler. Yeni program bütününde, çevre koruma bilinci, kaynakların
bilinçli tüketilmesi ve etkili kullanımı, gerikazanım, doğal afetlerden korunma, sağlığını koruma
gibi kazanımları, ve bu kazanımları araĢtırma ve yaratıcı düĢünme becerileriyle sağlanması
hedeflenir.
Mevcut programa göre, Öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciler verilen ya da sunulan bilgileri
“ezberlemek” için aktiftirler. Bilgiyi öğretmen yapılandırarak öğrencilere aktarmaktadır. Yeni
programdaysa, öğrenciler çeĢitli etkinlikler yoluyla öğrenme-öğretme sürecinde aktif rol alırlar
ve bilgiyi kendileri yapılandırırlar. Mevcut programda, yoğun bir bilgi aktarımı söz konusudur;
öğrenciler aktarılan bilgileri anlamak yerine ezberlemeye yönlendirilmektedir. Yeni
programdaysa, öğrencinin günlük hayatında kullanabileceği ve kendisine gerekli olan temel
bilgiler, kendi deneyimleri sonucunda yine kendisi tarafından yapılandırılacaktır. Öğrencilerin
-6-
temel yaĢam becerilerini kazanmaları esastır. Yeni öğretim programı, öğrencilerin bir yandan
bilgileri yapılandırırken bir yandan da temel yaĢam becerilerini kazanmaları üzerinde duran
esnek bir programdır. Etkinlik temelli bir yaklaĢımla öğrenme-öğretme sürecinde geleneksel
öğretim yöntem ve tekniklerinin yanı sıra öğrencilerin aktif olduğu yöntem ve teknikler
kullanılmaktadır. Bu programda, öğrencilerin, ezber yerine, çevreyi kendilerinin de içinde yer
aldıkları bir bütün olarak algılamaları ve korumaları gerektiğini kavramaları hedeflenir.
3. Okullarda Mevcut Bilgisayar ve Ekipman Durumu
T. C. Hükümetinin isteği üzerine, Temel Eğitim Programının iĢleyiĢini desteklemek amacıyla
Dünya Bankası tarafından 600 milyon ABD Doları tutarında kredi alınmıĢ ve bu kapsamda, 81
ilde 2.802 ilköğretim okuluna 3.188 bilgi teknolojisi sınıfı kurulmuĢtur. Bunun yanında,
Ġlköğretim MüfettiĢlerine diz üstü bilgisayar alımı yapılmıĢtır. Ülke genelindeki 22.854 kırsal
kesim köy ilköğretim okuluna bilgisayar ve ekipmanın dağıtımı tamamlanmıĢtır. Ayrıca, 81 ilde
18.517 ilköğretim okuluna tepegöz alımı ve dağıtımı tamamlanmıĢtır. Programın devamında,
81 ilde 3000 ilköğretim okuluna daha 4002 bilgisayar teknolojisi sınıfı kurulumu ve 4000
gecekondu bölgesi ve kırsal kesim ilköğretim okuluna eğitim materyali alımı
gerçekleĢtirilecektir. Bunun yanında, Temel Eğitim Reformuna destek vermek amacıyla T.C.
Hükümeti ile Avrupa Yatırım Bankası arasında imzalanan anlaĢmayla 1400 ilköğretim okuluna
daha bilgi teknolojisi sınıfı kurulma hazırlıklarına baĢlanmıĢtır. Hükümetin kendi bütçe
kaynaklarıyla da, 160 bilgi teknolojisi sınıfı kurulmuĢtur. Türkiye BiliĢim Sanayicileri ve
ĠĢadamları Derneği (TÜBĠSAD) ile Milli Eğitim Bakanlığı’nın ortak projesi olan “Bilgisayarlı
Eğitime Destek” kampanyasıyla ilköğretim okullarına 1 milyon bilgisayar bağıĢlanması
hedefleniyor. Türkiye’de öncelikli olarak 14 bin adet bilgisayar laboratuvarına ve 300 bin
bilgisayara gereksinim duyulmaktadır.
4. Türkiye’de Öğretmen, Öğrenci ve Velilerin Karşılaştıkları Sorunlar
Yaptığımız anket çalıĢması ve birebir görüĢmeler sonucunda çevre eğitimi ve sürdürülebilir
kalkınma için eğitim konularında karĢılaĢılan en büyük sorunun kaynak yetersizliği ve var olan
kaynaklardan habersiz olma olduğu görülmüĢtür. Özellikle öğretmenlerin bu konuda daha fazla
bilgilendirilmesine ve kaynak takviyesi yapılmasına gereksinim duyulmaktadır.
Sivil toplum kuruluĢları tarafından istenilen okullarda yapılan ek eğitim çalıĢmalarında yaĢanan
en büyük sorunlardan biri öğretmenlerin ilgisizliği olarak belirtilmiĢtir. Bunun yanında, kısa
sürelere sığdırılmak istenen programlar, aĢırı kalabalık öğrenci gruplarının oluĢturulmasına ve
bu nedenle verimin düĢmesine neden olmaktadır. Her ne kadar, STK’lar kendi eğitim setlerini
hazırlasa da, daha geniĢ kapsamlı hazırlanmıĢ eğitim setlerine gereksinim duymaktadır.
Öğrencilerin, çevre ve sürdürülebilir kalkınma konularında bilinçlendirilebilmeleri için ezberci
yaklaĢımdan çok uygulamalı projelere gereksinim duyulmaktadır. Sınıf ortamında iĢlenen
konular, çocukları yalnızca ders geçmek için ezbere yöneltmektedir. Bu nedenle, bu konuların,
çocukların kendilerini de etkin biçimde katabileceği proje tabanlı verilmeleri gerekmektedir.
Üniversitelerde yapılan çeĢitli çalıĢmalarda, proje tabanlı uygulanan eğitimlerin çocuklar
üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır.
Öğrenci velilerinin çevre ve sürdürülebilir kalkınma konularında eğitim düzeylerinin yeterli
olmadığı görülmüĢtür. Yeterli bilince sahip olanlar, çocuklarını kendi katkılarıyla
bilinçlendirmeye çalıĢsalar da, bunların sayıları oldukça azdır. Bu nedenle, okullarda veliler için
de eğitimler verilmeli, bu konularda çocuklarıyla etkileĢim içinde olmaları sağlanmalıdır.
Özel ilköğretim okullarında, çevre ve sürdürülebilir kalkınmaya yönelik ek eğitim çalıĢmaları
yaygın olarak uygulanmaktadır. Ancak, devlet okullarında bu çalıĢmalar daha çok gönüllü
-7-
öğretmenlerin çabalarına ve velilerden gelen talebe bağlıdır.
öğretmenlerin ve velilerin bu konularda bilinçlendirilmeleri önemlidir.
Bu
nedenle,
özellikle
5. Hizmetiçi Eğitimler
Ġlkokullarda görevli öğretmenlerin çevre eğitimi konusunda hizmetiçi eğitim seminerlerinden
geçirilmesinde büyük yararlar vardır. Bu seminerlerde, çevreye iliĢkin uygun davranıĢ
kalıplarını öğrencilerde oluĢturabilmek için neyin, ne Ģekilde ve kime öğretilebileceği
konularına ağırlık verilmelidir. Her yıl öğretmenlere düzenli olarak “Fen Bilgisi Öğretim
Yöntemleri” seminerleri verilmektedir. Ancak, ne yazık ki yeterince kapsamlı bir eğitim
uygulanmamaktadır. Bunun dıĢında, 2005 yılı öğretim döneminde, öğretmenlere bilgisayar
kullanımı, çoklu zeka ve çevre eğitimi gibi seminerler verilmiĢ, ancak bu eğitimlerden yalnızca
kısıtlı sayıda öğretmen yararlanabilmiĢtir. Özellikle yeni hazırlanan programın etkin biçimde
uygulanabilmesi için tüm okul yöneticileri, öğretmenler, müfettiĢler ve hatta velilere yönelik
eğitim seminerlerinin düzenlenmesi gerekir. Hazırlanan öğretim programının verimli
olabilmesi, her Ģeyden önce, uygulayacak olanların isteklerine ve gayretlerine bağlıdır. Yeni
programın baĢarıyla uygulanabilmesi için, özellikle okul idarecilerinin, klasik okul yöneticiliği
kavramı ve anlayıĢının yerine, okul liderliği yaklaĢımını benimsemeleri beklenir. Bunun için,
yeni programın uygulandığı pilot okullarda öğretmenler için hizmetiçi eğitimler verilmiĢtir.
Ayrıca, her ilden belirli sayıda öğretmen ve yöneticiler seçilmiĢ ve bunlara eğitim verilmiĢtir.
Böylece, bu eğitimlerin tüm öğretmenleri kapsayacak biçimde yaygınlaĢtırılması
planlanmaktadır. Eğitilen öğretmen ve yöneticilerin, kendi illerindeki çalıĢma arkadaĢlarını
eğitmesi beklenmektedir. Bu çalıĢmalara da, okulların tatil olmasıyla birlikte baĢlayan seminer
döneminde baĢlanmıĢtır.
2005 yılında düzenlenen ve halen sürdürülen çevre ve sürdürülebilir kalkınma konularıyla ilgili
olabilecek hizmetiçi eğitimler aĢağıda listelenmiĢtir:
Bilgisayar Kursu – BĠT sınıfı olan okullardaki öğretmenler
Ġlköğretim Programlarını Tanıtma Semineri – MüfettiĢler
Proje GeliĢtirme Semineri - Bakanlık merkez teĢkilâtı personeli
Proje Yönetimi Semineri - Ġlköğretim okullarının müdür ve müdür yardımcıları
Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programlarını Tanıtma Semineri – Halk eğitim ve mesleki
eğitim merkezi müdürleri
Avrupa Birliği’ne Uyum Süreci Semineri - Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü personeli
Gelecek Ġçin Eğitim Kursu - Eğitici bilgisayar formatör öğretmenleri
Erozyon ve Çevre Eğitimi Semineri – il merkezinde görevli öğretmenler
Öğrenme ve Öğretme YaklaĢımları Kursu – branĢ öğretmenleri
Çocuk Dostu Öğrenme Ortamı Semineri – sınıf öğretmenleri
Yaratıcı Drama Semineri - ilköğretim ve anaokullarında görevli öğretmenler
Proje GeliĢtirme Teknikleri Kursu - Ġlköğretim okullarında görevli fen bilgisi öğretmenleri
Doğa ve Erozyon Eğitim Semineri - Daha önce Erozyon ve Çevre Eğitimi Semineri’ne katılan
fen bilgisi, sosyal bilgiler öğretmenleri
Çoklu Zeka Kuramı Kursu – sınıf öğretmenleri
Avrupa Birliğini Tanıtma Semineri - Ġlköğretim ve ortaöğretim okullarında görevli öğretmenler
Eğitimde ÇağdaĢ YaklaĢımlar Semineri - Ġlköğretim müfettiĢleri
Fen Bilgisi Öğretim Yöntemleri Kursu - Ġlköğretim okullarında görevli branĢ öğretmenleri
Görme Engellilerde Fen Bilgisi Öğretim Yöntemleri Kursu - Görme engelliler ilköğretim
okullarındaki fen bilgisi ve sınıf öğretmenleri ile normal okulların görme engelliler özel eğitim
sınıflarında görevli öğretmeleri
Televizyon ve Radyo Tabanlı Eğitim Materyali Hazırlama Kursu - Eğitim Teknolojileri Genel
Müdürlüğü personeli
Hizmetiçi Eğitim Yönetimi Semineri – Ġl millî eğitim müdürlüklerinde hizmetiçi eğitimden
sorumlu yöneticiler
Temel Afet Bilinci Eğitimi Formatör Öğretmen YetiĢtirme Kursu - Ġlköğretim okullarında görevli
öğretmenler
-8-
Aktif Öğrenme Yöntemleri Formatörlük Kursu - Öğretmenler
6. Türkiye'nin AB Eğitim Politikalarına Uyumu
2004 yılının Mayıs ayında, Türkiye'nin üç Topluluk programına (Socrates, Leonardo da Vinci ve
Youth) katılımı doğrultusundaki çalıĢmalar tamamlanmıĢtır. Türkiye, Haziran ayının baĢından
itibaren her üç programa da dahil oldu. Bu çerçevede, Türk üniversitelerinden 73'ü Erasmus
programına baĢvurdu ve bunlardan 65'i programa kabul edilerek, Mayıs 2004'ten itibaren bu
programda yer almaya baĢladı. Türk kurumları, aynı tarihte Leonardo ve Gençlik (Youth)
programlarına da katılım hakkı elde etti. ġu anda, çok sayıda Türk kurumu bu programlara
katılıyor.
Bunlardan Socrates Programı, eğitimin tüm alanlarını kapsamaktadır. 7'den 77'ye herkesin
yararlanacağı bu programın çeĢitli faaliyet alanları vardır. Bunlardan Comenius (Okul Eğitimi)
Programı, Okul öncesinden lise son sınıfa kadar olan genel eğitimi kapsar. Program, okul
ortaklıkları kurdurmakta, öğretmen ve öğrenci değiĢimi yaptırmakta, ayrıca iyi deneyimlerin
paylaĢılması, ortak müfredat uygulamaları, dil öğrenimi, uzaktan eğitim modelleri
uygulamaları, yetiĢkin eğitimi, hizmetiçi eğitim gibi eğitimin tüm alanlarını kapsayan projelerin
gerçekleĢtirilmesine fırsatlar sağlamaktadır.
7. Okullarda M.E.B Ortaklığında yapılan Proje ve etkinlikler
14/10/1999 tarihinde Millî Eğitim Bakanlığı ile Çevre Bakanlığı arasında “Çevre Eğitimi”
konusunda yapılacak çalıĢmalara iliĢkin iĢbirliği protokolü imzalanmıĢtır. Protokolün amacı,
çevrenin korunması ve geliĢtirilmesi, çevre sorunlarının çözümlenmesi konularında örgün ve
yaygın eğitim kurumlarının katılımlarını sağlamak için eğitim çalıĢmalarını yapmaktır. Bu
protokol kapsamında ilköğretim okullarında, uygulamalı çevre eğitimi çalıĢmalarına
baĢlanmıĢtır. Eğitimde, görsel materyalle desteklenen eğitimin yanı sıra, okul çevre
düzenlemeleri, çevre köĢeleri tanzimi, katı atıkların kaynağında ayrı ayrı toplanması, geri
dönüĢüm birimlerine nakli, çeĢitli sergi ve yarıĢmalar gibi etkinlikler düzenlenmektedir.
ÇalıĢmalar yeni okulların katılımıyla sürdürülmektedir.
Yine bu protokol kapsamında, Ankara Valiliği Çevre Koruma Vakfı (ANÇEVA) ve Ġl Milli Eğitim
Müdürlüğü ile iĢbirliği dahilinde Ġlköğretim okullarına yönelik olarak çevrenin korunması,
kirliliğin önlenmesi ve olumlu tüketim alıĢkanlıklarının kazandırılması, değerlendirilebilir katı
atıkların kaynağında ayrıĢtırılarak toplanması ve geri kazanımı konularında çalıĢmalar
yapılmaktadır. Bu doğrultuda 2001-2002 öğretim yılında Ankara Valiliği Çevre Koruma Vakfı ve
Milli Eğitim Müdürlüğü iĢbirliğiyle uygulamaya konulan "Uygulamalı Çevre Eğitimi Pilot Projesi"
kapsamında Ankara merkez ve ilçelerinde bulunan 50 ilköğretim okulunda çevre konusundaki
çalıĢmalar Kasım 2001 tarihinde baĢlamıĢtır. 2004-2005 eğitim ve öğretim döneminde 30
ilköğretim okulu belirlenerek projeye dahil edilmiĢtir. BüyükĢehir Belediyesinin de ortaklığa
katılmasıyla, okullarda yaygınlaĢmaya baĢlamıĢtır. Ġstanbul Valiliği’nce uygulanan Çevre
Eğitimi ve Uygulama Projesi, Ġstanbul’da bulunan tüm Resmi-Özel Ġlköğretim Okulu ve
Ortaöğretim öğrencilerini kapsamaktadır. Bu projelerinin yürütülmesinde ilgili çevre
kuruluĢlarından da destekler alınmaktadır.
Milli Eğitim Bakanlığı iĢbirliğiyle yürütülen çevre eğitimi ve sürdürülebilir kalkınma için eğitim
projelerine aĢağıda değinilmiĢtir.
Ulusal Projeler
A. Çevre Eğitimi Projesi
-9-
TETRA-PAK iĢbirliğinde yürütülen proje Ekim 2004 tarihinde uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Proje
pilot olarak Ġstanbul ilinde 6 ilçeden seçilen 270 Ġlköğretim okulunda uygulanmaktadır. Proje
uygulamalı çevre eğitimi ile öğrencilerin temiz ve sağlıklı bir çevrede yaĢama alıĢkanlığı
kazanmalarını, doğayı korumalarını, doğal kaynaklar ve enerji’nin bilinçli tüketimi konusunda
eğitimi esas almaktadır. Proje kapsamında eğitim vermek amacıyla Anadolu Üniversitesinden
akademisyenler görevlendirilmiĢtir. Bu proje kapsamında 17 Eğitimci Eğiticisi yetiĢtirilmiĢtir.
B. Temiz Deniz(ALĠPOT) Projesi
Denizlerin kirlenmesini önlemek amacıyla çocukların eğitilmesine yönelik projenin hedef kitlesi
proje okullarındaki ilköğretim öğrencileri, öğretmenleri ve yöneticileridir. Proje çalıĢmaları
2002 yılından itibaren Deniztemiz Derneği (TURMEPA) koordinatörlüğünde Ġstanbul ilinde 31
ilköğretim okulunda uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Proje kapsamında görsel ve iĢitsel ve
uygulamalı olarak Denizlerin temizlenmesi konusunda uygulamalı eğitim yapılmakta ve bu
konuya eğitimcilerin dikkatleri çekilmektedir. Proje halen Ġstanbul, Antalya, Ġzmir, Balıkesir
illerinde uygulanmaktadır. 2004 Eylül ayında alınan makam onayı ile tüm kıyı illerine
yaygınlaĢtırılmıĢtır.
C. Temel Afet Bilinci Eğitimi Projesi
Ġlköğretim okulu öğrencilerini, öğretmen ve velileri Temel Afet Bilinci konusunda eğitmeyi
amaçlayan proje Ġstanbul Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem AraĢtırma
Enstitüsü Müdürlüğü ile M.E.B iĢbirliğinde hazırlanmıĢtır. Proje kapsamında eğitimde
kullanılacak materyallerin (kitap ve CD) geliĢtirilmesi çalıĢmaları sürdürülmektedir. Proje, 50
ilde uygulanacaktır. Bu kapsamda 250 öğretmen uzaktan eğitime tabii tutulacaktır. Eğitim alan
öğretmenler içerisinden seçilecek 100 öğretmen formatör olarak BÜKRDAE Müdürlüğünde
yetiĢtirilmek üzere eğitime alınacaktır. Bu öğretmenler kanalıyla okullarda lider öğretmenlere
eğitim verilecektir. Okullardaki Lider öğretmenler tarafından diğer öğretmen, öğrenci, veli ve
okul çalıĢanı eğitilecektir.
D. Yatılı ve Pansiyonlu Ġlköğretim Okullarında “Seracılık Eğitimi” Projesi
Öğrencilere güvenli gıda üretimi, modern tarım teknikleri ve uygulamalı tarım eğitimi vermek
ve öğrenciler kanalıyla kırsal kesimde yaĢayan ailelere örnek olarak onların kendi iĢlerini
kurmaları için teĢvik etmek maksadıyla hazırlanan proje M.E.B ile BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve
Tarım TeĢkilatı (FAO) tarafından kabul edilmiĢtir. Proje kapsamında il, ilçe Milli Eğitim
Müdürleri, Okul Müdürleri ve Ġl Ġlçe Tarım Müdürleri ile bilgilendirme toplantıları yapılmıĢ,
yapılacak çalıĢmalar belirlenmiĢtir. Proje Okulları; Ankara ilindeki okullardan seçilmiĢtir. (Bala
Karaali YIBO, ġ.Koçhisar YIBO, Polatlı Pansiyonlu Ġlköğretim Okulu) Proje hazırlık çalıĢmaları
Ankara il Tarım Müdürlüğü ve Milli Eğitim Müdürlüğü iĢbirliğinde yürütülmüĢ, okul
koordinatörleri belirlenmiĢ, etüd çalıĢmaları yapılmıĢ ve 2004 yılında belirtilen 3 okulda seralar
kurulmuĢtur. Kurulan seralarda sulama ve ekim iĢleri tamamlanmıĢtır. Kurulan seralar,
ilköğretim kurumlarında kurulabilecek okul uygulama bahçesi olarak gerek öğrenciler gerekse
veliler ve çevre halkı tarafından desteklenmiĢtir. Seralarda uygulamalı tarım eğitimi çalıĢmaları
devam etmektedir.
Uluslararası Projeler
A. GLOBE
GLOBE ( Çevre Yararına Global Öğrenme ve Gözlemleme Programı), çevre hakkında daha fazla
bilgi sahibi olmak üzere birlikte çalıĢan öğretmen, öğrenci ve bilim adamlarının oluĢturduğu
dünya çapındaki bir ağdır. Projede yer alan öğrenciler, yağıĢ miktarı, en yüksek ve ne düĢük
sıcaklık, bulut örtüsü, bulut türleri, yer sularındaki ve yağmur sularındaki asit miktarı gibi
- 10 -
verileri toplamaktadır. Öğrenciler daha sonra, toplanan tüm verileri ABD'deki GLOBE
merkezine göndermekte ve elde ettikleri sonuçları Internet aracılığıyla diğer GLOBE üyeleriyle
paylaĢmaktadırlar. Türkiye’de 75 okul bu programın ortağıdır. Programın Türkiye Koordinatörü
Milli
Eğitim
Bakanlığı
DıĢ
ĠliĢkiler
Genel
Müdürlüğü’dür.
www.globe.gov
B. SEMEP
SEMEP, Güneydoğu Akdeniz Deniz Projesi'nin (South-Eastern Mediterranean Sea Project) baĢ
harflerinden oluĢturulmuĢ bir kelimedir ve BirleĢmiĢ Milletlere bağlı bir alt kuruluĢ olan
UNESCO'nun 27. Genel Kurulunda onaylanan uluslararası bir çevre eğitimi projesidir. Projeye
Güneydoğu Akdeniz Bölgesinde olmamalarına karĢın, Bulgaristan, Romanya ve Karadeniz
çevresi ülkeleri de dahil 24 ülke katılmaktadır. Projenin Türkiye sahibi Milli Eğitim Bakanlığı'
dır. Çevre Bakanlığımız projeyi desteklemektedir. SEMEP Projesinin ulusal koordinatörlüğü,
Milli Eğitim Bakanlığı'nın onayı ile, 1995 yılından beri Akdeniz Üniversitesi Çevre Sorunları
AraĢtırma ve Uygulama Merkezi (AKÇAM) tarafından yürütülmektedir. SEMEP Projesi her yıl,
ulusal koordinatörler toplantısında belirlenen yeni bir konu ve buna bağlı olarak geliĢtirilen
çalıĢma programlarına göre çalıĢmaktadır. Türkiye’de 60 okul bu projenin ortağıdır.
http://portal.unesco.org/education/en/ev.phpURL_ID=16361&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
C. Eko-Okullar (Eco-Schools)
Eko-Okullar Projesi ilköğretim okullarında çevre bilinci, çevre yönetimi ve sürdürülebilir
kalkınma eğitimi vermek için uygulanan bir projedir. Katılımcı yaklaĢımıyla okullardaki
öğrenciler hem çevresel konularda bilgi edinirler, hem de ailelerini, yerel yönetimleri ve sivil
toplum kuruluĢlarını (STK) çevresel konularda bilinçlendirmede etkin rol alırlar. 27 Avrupa
ülkesi, Güney Afrika, Kenya ve ġili'de olmak üzere toplam 30 ülkede yaklaĢık 10.000'den fazla
okulda uygulanan Eko-Okullar Projesi’nin uluslararası koordinasyonunu Uluslararası Çevre
Eğitim Vakfı (FEE) yürütmektedir. Projenin Türkiye’deki yürütücülüğünü Türkiye Çevre Eğitim
Vakfı yapmaktadır. Proje halen Ankara, Ġstanbul, Ġzmir, Bursa, EskiĢehir, Aydın, Antalya
illerinde toplam 134 ilköğretim okulunda uygulanmaktadır. Proje okullarında Uluslararası Çevre
Eğitim Vakfı’nın belirlediği ve diğer ülkelerde de uygulanan kriterleri yerine getiren okullar,
yeĢil bayrak ödülü ile ödüllendirilmektedir.
D. Okullarda Orman Projesi
Ġlköğretim Okullarında okuyan öğrencilere orman sevgisini aĢılamak, orman içerisinde yaparak
yaĢayarak ormanın faydalarını öğretmek ve bu konuda duyarlılık yaratarak bilinçli bir toplum
yetiĢtirmek amacıyla hazırlanmıĢtır. Proje 2003 yılında Kastamonu ve Sakarya ilinde seçilen
ilköğretim
okullarında
uygulanmaya
baĢlanmıĢtır.
Türkiye
Çevre
Eğitim
Vakfı
koordinatörlüğünde M.E.B, Çevre ve Orman Bakanlığı ile ilgili Sivil Toplum KuruluĢları
iĢbirliğinde proje hazırlanmıĢtır. Proje Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı koordinesinde Dünyada
birçok ülkede "Learning About Forest (LeAF)" adıyla uygulanmaktadır.
F. Büyük Volga Nehri Yolu Projesi (GREAT VOLGA RIVER ROUTE)
Büyük Volga Nehri Projesi, UNESCO’nun 32. Genel Kurulunda onaylanan kardeĢ okullar projesi
kapsamında geliĢtirdiği uluslararası bir çevre eğitimi projesidir. Baltık Denizi ve Karadeniz’e
komĢu 18 ülkeyi kapsayan projenin temel hedefi sürdürebilir kalkınma ve dünya mirasının
korunmasına yönelik çalıĢmalara yön vermek ve ülkelerarası iliĢkileri geliĢtirmektir. Projenin
ulusal koordinatörlüğünü Ankara Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof.Dr. Çelik Tarımcı
yapmaktadır. 2004 yılında baĢlatılan proje 2005 yılı sonunda tamamlanacaktır.
http://portal.unesco.org/education/en/ev.phpURL_ID=37313&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
- 11 -
8. Üniversiteler ve Çevre Eğitimi
Türkiye'de üniversite ve yüksek teknoloji enstitülerinin bünyesinde bulunan çeĢitli
programlarda çevreye iliĢkin konularda üniversite gençlerine arzu edilen tutum ve davranıĢları
kazandırmaya yönelik dersler bulunmaktadır. Bu dersler Ekoloji, Türkiye'nin Çevre Sorunları,
Çevre Hukuku, Çevre Felsefesi, Ekosistemler, Çevre ve Ġnsan, Çevre Biyolojisi gibi değiĢik
baĢlıklar altında öğrencilere sunulmaktadır. Esas itibarıyle bu derslerde ekosistemlerin iĢleyiĢi,
çeĢitlilik, insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan çevre sorunları ve çözüm önerileri
anlatılmaktadır. Özellikle ziraat, orman, biyoloji, mimarlık, çevre mühendisliği, biyoloji
öğretmenliği, sınıf öğretmenliği gibi programlara kayıtlı öğrenciler zorunlu olarak konuya iliĢkin
dersler almaktadırlar. Diğer programlara kayıtlı öğrencilerden isteyenlereyse seçmeli olarak
çevreye iliĢkin dersler verilmektedir.
Üniversite gençleri tarafından kurulan çevre ile ilgili öğrenci toplulukları bünyesinde çeĢitli
seminer, konferans, dia gösterileri ve ödüllü Ģiir, komposizyon ve resim yarıĢmaları
yapılmaktadır. Yöredeki gönüllü kuruluĢlarla devamlı iliĢki içinde bulunan bu topluluklar
gönüllü kuruluĢlar ve öğrenciler arasında köprü rolünü de üslenmektedir. Bu topluluklar
arasında ülke genelinde en yaygın olanları, biyoloji topluluğu, doğa topluluğu ve kuĢ gözlem
topluluğudur. Özellikle okullardaki kuĢ gözlem toplulukları, “toygar” internet ağıyla sürekli
iletiĢim halindedir.
Üniversitelerin lisansüstü programları kapsamında çok sayıda çevreye iliĢkin ders verilmekle
beraber çevre eğitimi ile ilgili araĢtırmalar az sayıda da olsa göze çarpmaktadır. Bu
araĢtırmalardan biri, 2002 yılında Hacettepe üniversitesi Eğitim Fakültesi Ġlköğretim Bölümü
Fen Bilgisi Anabilim Dalı tarafından Sinan Erten sorumluluğunda gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu
araĢtırmayla, ilköğretimin 2. kademesindeki (6., 7., 8. sınıflar) öğrencilerin çevreyi korumaya
karĢı ne kadar bilinçli oldukları tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢma, Ankara’daki 13 ilköğretim
okulundan 671 öğrenciyle gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma sonucunda, velilerin çevre kirliliği
konusunda çok az bilgiye sahip oldukları ve çocuklarını bu konuda bilgilendirmedikleri,
çocukların çevre konularına karĢı ilgili oladıkları ancak televizyonlarda gösterilen “hayvanlar
alemi ya da canlılar alemi” gibi konulara ilgi duyduklarını, gerikazanım davranıĢlarına yeterince
sahip olmadıkları görülmüĢtür. Ancak, davranıĢlarının kendilerine geri döneceğini bildikleri
konularda gerek veliler gerekse öğrenciler yeterli duyarlılığı göstermektedir.
Yine Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Kimya Eğitimi Ana Bilim Dalı’nda Ġnci Morgil,
Ayhan Yılmaz ve Nuray Ġncigör tarafından yapılan bir baĢka çalıĢmada, proje tabanlı
çalıĢmaların öğrenciler üzerindeki etkisi araĢtırılmıĢtır. Ankara Ġli Beypazarı ilçesi KırbaĢ
ilköğretim okuluna kayıtlı 6. sınıf öğrencileriyle yapılan bu çalıĢma, öğrencilerin proje tabanlı
öğrenme yaklaĢımı yardımıyla çevre konusunda bilgi düzeylerinde ciddi artıĢ olduğunu
göstermektedir.
Bir baĢka çalıĢma da, Mustafa Kemal Universitesi Fen Ed. Fak. Biyoloji Böl. tarafından
SamandaĞ Deniz Kaplumbagalarının korunmasi ile ilgili. Bu koruma projesi kapsamında,
ilköğretim öğrencilerinin bilinçlendirilmesi için eğitim çalıĢmaları yapılıyor. Bu çalıĢmada,
öğrencilere bilgi aktarımı drama çalıĢmaları, görsel sunumlar ve saha çalıĢmalarıyla yapılıyor.
Bir baĢka ilginç çalıĢma da, üniversite öğrencileri üzerine yapılmıĢtır. Bu çalıĢmada amaç,
çevre eğitimi uygulayacak öğretmen adaylarının bilinçlenme düzeylerini ölçmek. Bütün egitim
kademelerinde tespit edilen kavram yanılgıları çevre egitiminin istenilen düzeyde etkili
olmadıgını ortaya koymakta ve dersin ezberden kurtarılması gerektigini vurgulamaktadır. Bu
da, çevre eğitimi verecek öğretmenlerin yüksek ögretim düzeyinde iyi bir egitim alması
gerektiğini ön plana çıkarmaktadır. Ancak duyarlı ve bilinçli ögretmenler çevre konusunda
ögrencilere gerekli bilinci ve sorumlulugu kazandırabilir. 2003-2004 güz yarıyılında yürütülen
çalıĢmanın örneklemini, KTÜ Fatih Egitim Fakültesinde ögrenim gören 23 biyoloji, 29 sınıf
ögretmeni adayı oluĢturmuĢtur. Bu çalıĢmada, öğrencilerin yaratıcı düĢünce ve becerilerini
kullanarak hazırladıkları konuları sunması ile yürütülen çevre egitimi dersinin etkili olup
- 12 -
olmadığı araĢtırılmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda öğrencilerin zihinsel ve el becerilerinin geliĢimini
artıracak, ögrencinin aktif katılımını saglayacak Ģekilde organize edilmiĢ dersin ögrenciler
tarafından daha zevkli görülmesinin yanında baĢarıları üzerinde etkili oldugu tespit edilmiĢtir.
Ögrencilerin kendi geliĢtirdikleri çeĢitli etkinlikler sayesinde konunun ayrıntılarını irdeleme
imkanı buldukları ve izleyen öğrenci gruplarında da bilgilerin kalıcılıgını artırdığı dikkat
çekmektedir.
9. TÜBİTAK ve Çevre Eğitimi
1999 yılında TÜBĠTAK Yer Deniz Atmosfer ve Çevre AraĢtırmaları Grubu (YDABAG) tarafından
hazırlanan “Milli Parklarda Bilimsel Çevre Eğitimi” baĢlıklı proje çerçevesinde Termessos,
Kaçkar, Kazdağı ve Kapadokya Milli Parkları ve yakın çevrelerinde doğa eğitimi yapılmaya
baĢlanmıĢtır. 1999 yılında Termessos Milli Parkı’nda baĢlatılan projeye 2000 yılında Kaçkar
Dağları Milli Parkı, 2003 yılında Kazdağı Milli Parkı ve 2004 yılında Kapadokya Milli Parkı ve
çevresi eğitim alanı olarak eklenmiĢ böylece çevre eğitimi yapılan milli park sayısı dörde
çıkmıĢtır. Bu projede, milli parklar bir laboratuvar gibi kullanılarak parkların ve yakın
çevresinin sunduğu doğal ve kültürel değerler ekoloji temelinde gençlere tanıtılmakta, aynı
zamanda milli parkların ekoturizm amaçlı kullanılabilmesi için bilimsel alt yapı da
oluĢturulmaya çalıĢılmaktadır. Programın sonunda, gençlere bir sertifika verilmektedir. Ġlk
yıllarda sadece Üniversite öğrencilerine verilen çevre eğitimi 2001 yılından itibaren
üniversitelerdeki araĢtırma görevlileri, profesyonel turist rehberleri ve izcilik eğitimi yaptıran
öğretmenlere de verilmeye baĢlanmıĢtır.
TÜBĠTAK bilimin popüler hale getirilmesi, bilimsel araĢtırma sonuçlarının halkın günlük
yaĢamına girebilmesi amacıyla 2004 yılında “Doğanın Dilini Öğrenme Programı” baĢlıklı bir
kampanya daha baĢlatmıĢtır. Kampanyanın amacı, kentlerde yaĢayan insanların (özellikle ilk
ve orta öğretim çağındaki gençlerin) yaĢadıkları kent ve çevresinde bulunan doğal değerlerin
farkına varmalarını, bunların oluĢum süreçlerini öğrenerek bilimi sevmelerini sağlamaktır.
Türkiye’nin her ilinin kendine özgü doğal değerlere sahip olduğu bilindiğine göre öğretmenler
ve izci liderlerinden beklenen, bu tür alanları “doğanın dilini öğrenme” temelinde okuldıĢı
eğitim etkinliklerine açmalarıdır.TÜBĠTAK bu projenin dalga dalga tüm Türkiye’ye yayılması için
Milli Eğitim Bakanlığı ve Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ile iĢbirliği yapmaktadr.
TÜBĠTAK tarafından yayınlanan Bilim ve Teknik Dergisi ve Bilim Çocuk Dergileri de çevre bilinci
ve sürdürülebilir kalkınma konusunda bilinçlenme çalıĢmaları yapmaktadır. Bilim ve Teknik
Dergisi’nde üniversitelerde ve sivil toplumda yapılan çalıĢmalara yer verilmekte ve bu
çalıĢmalar desteklenmektedir. Bunlardan biri de Ġzmir’de baĢlatılan ilköğretim okullarında
çevre eğitimi projesidir. Bu proje, dergi aracılığıyla bu konuyla ilgili öğretmenler ve okullar
arasında iletiĢim ağı olarak kullanılmıĢtır. Bilim Çocuk Dergisi de, ilköğretim çocuklarına
yönelik bilgilendirmenin yanı sıra belirli aralıklarla çevre günleri düzenlemekte ve düzenlenen
çevre günlerine katkıda bulunmaktadır. Ayrıca, Bilim ve Teknik Dergisi AraĢtırma ve yazı
ekibince, çeĢitli kurum ve kuruluĢlara eğitici eğitimleri de yapılmaktadır.
10. Sivil Toplum Kuruluşları
Türkiye’de çevre konularında çalıĢan yaklaĢık 170 gönüllü kuruluĢ, vakıf ve dernek olduğu
biliniyor. 71 kente dağılmıĢ bulunan bu gönüllü kuruluĢların büyük bir kısmı Istanbul, Ankara,
Izmir gibi büyük kentlerde toplanmıĢ durumdadır.
Türkiye’de STK’lar tarafından çevrenin korunması ve çevre konusunda toplumsal duyarlılığın
artırılmasına dönük çeĢitli çalıĢmalar yapılmaktadır. STK’ ların, devletle ve birbirleriyle
iliĢkilerinde, yönetim yapılarında, tüm ülkeye ve hedef kitlelerine ulaĢmada, mali ve teknik
donanım konularında sorunlar bulunmaktadır. Bunların yanı sıra çeĢitli uluslararası kurum ve
kuruluĢlar tarafından (Avrupa Birliği, BirleĢmiĢ Milletler ve UNESCO, REC gibi) hazırlanan
projeler kapsamında ulusal düzeyde çeĢitli çevre eğitimi çalıĢmaları yürütülmektedir.
- 13 -
Çevre koruma ve eğitimi konularında hazırlanan projelerin en büyük derstekçilerinden biri,
GEF Küçük Destek Programı’dır (GEF-SGP). Türkiye'de biyolojik çeĢitlilik, uluslararası sular,
iklim değiĢikliği ve toprak bozulması odak alanlarındaki projeler SGP kapsamında
desteklenmektedir. Türkiye'de çevre eğitimi ve sürdürülebilir kalkınma için eğitim konusunda
çalıĢan Sivil Toplum KuruluĢundan bazıları aĢağıda verilmiĢtir. Bu dernek ve vakıflar, okullarda
çevre eğitimi, eğitici eğitimi, çevre eğitiminde kullanılmak üzere kaynak ve malzeme
geliĢtirme, çocuklarla uygulamalı çevre koruma projeleri hazırlama ve hem çocuklar hem de
eğiticiler için kaynak hazırlama konularında etkin olarak çalıĢmalar yürütmektedir.
Çevre Eğitimi ve Sürdürülebilir Kalkınma için eğitimlerde kullanılan malzemeler:
Eğitim kitapçıkları
Power point sunumlar
Tepegöz
Eğitim setleri
Lap top
Projektör
Perde
Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma Vakfı (ÇEKÜL) http://www.cekulvakfi.org.tr/
Türkiye Erozyonla Mücadele ve Ağaçlandırma Vakfı (TEMA) http://www.tema.org.tr/
Doğa Derneği (DD) http://www.dogadernegi.org/
KuĢ AraĢtırmaları Derneği (KAD) http://www.kad.org.tr/
Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) http://www.dhkd.org/
Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF-Türkiye) http://www.wwf.org.tr/
Türkiye Çevre Eğitimi Vakfı (TÜRÇEV) http://www.turcev.org.tr/
YeĢil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği (YAÇED) http://www.yesiladimlar.org/
DenizTemiz Derneği (TURMEPA) http://www.turmepa.org.tr/
Akdeniz Foku AraĢtırma Grubu (AFAG) http://www.afag.org/
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) http://www.cevko.org.tr/
Türkiye Çevre Koruma ve YeĢillendirme Kurumu (TÜRÇEK) http://www.turcek.org.tr/
Türkiye Tabiatını Koruma Derneği (TTKD) http://www.ttkd.org.tr/
Türkiye Çevre Vakfı (TÇV) http://www.cevre.org/
Greenpeace Akdeniz Kampanya Ofisi http://www.greenpeacemed.org.mt/
Sivil toplum kuruluĢları tarafından, farklı disiplinler arası yürütülen ve önemli görülen üç örnek
aĢağıda verilmiĢtir:
Atık Sanat Olunca
YeĢil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği tarafından yürütülen Atık Sanat Olunca Projesi, 2003
yılından beri sürdürülmektedir. Ġlköğretim ve lise okullarında, çevre Ģenliği organizasyonları
kapsamında, ilgili sanat sergileri yanında ek etkinlik olarak düzenli bir programa dönüĢtürülen
bu proje, Ġl Çevre Müdürlüğü, Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü ve çağdaĢ plastik sanatçıları tarafından
desteklenmektedir. Projenin amacı, Atıkları kullanarak çevre bilincini arttıran afiĢler üretilmesi.
Proje kapsamında her yıl yüzlerce çocuk ve gençle birlikte en az 2 saat kadar çevre sorunları
tartıĢılarak, poster üretilmekte, onların uygun gördüğü alanlarda sergilenmektedir.
Acarlar Gölü Model Çevre Eğitim ve Ziyaretçi Merkezi
Türkiye’de, doğa korumada eğitime önem veren ülkelerde var olan, doğa alanlarında çevre
eğitimi ve ziyaretçi bilgilendirme amaçlı kullanılabilir merkezlerin sayısı oldukça az. Ulusal
Çevre Eylem Planı’nda da belirtildiği gibi Türkiye’de çevre koruma ve geliĢtirme amaçlı eğitim,
kendiliğinden bir süreç içinde yürütülüyor ve bu süreçte doğru bilgiden, doğru tekniklerle
yararlanılması tümüyle rastlantısal biçimde gerçekleĢiyor. Bu sorunun farkında olarak, Türkiye
Çevre Koruma ve YeĢillendirme Kurumu (TÜRÇEK), Sakarya Acarlar Gölü’nde bir Çevre Eğitim
ve Ziyaretçi Merkezi kurmanın temellerini atıyor. Merkez, çevre koruma konusunda baĢta yerel
halk olmak üzere bölge halkına, yerinde çevre eğitimi ve bilgilenme olanakları sunacak, doğa
- 14 -
ile uyumlu gelir kaynakları konusunda eğitim ve uygulama imkânı tanıyacak. GEF Küçük
Destek Programı’nın (SGP) desteği ile TÜRÇEK tarafından yürütülen bu proje, çevre eğitimi için
iĢleyen ve örnek teĢkil edecek bir Çevre Eğitim ve Ziyaretçi Merkezi kurulmasını hedefliyor.
Merkez ve çervesindeki düzenlemeler, hazırlanacak bilgi panoları, eğitim malzemeleri,
illustrasyonlarla, özelde Acarlar’ın önemi ve değeri hakkında duyarlılık oluĢturulması
planlanırken, genel olarak doğa ve ekolojik döngüler üzerine farkındalığın sağlanması
amaçlanıyor.
Yavru Tema
TEMA Vakfı Ġllerde ve Ġlçelerde TeĢkilatlanma çalıĢmaları kapsamında, Ġlköğretim Okullarında
öğrencilerden oluĢan Yavru TEMA TeĢkilatı kurmaktadır. Bu maksatla okullarda TEMA
Gönüllüleri ve formatör öğretmenler tarafından eğitimler verilmekte, TEMA Panoları
hazırlanarak diğer öğrencilerin faaliyetler hakkında bilgi sahibi olmaları sağlanmakta,
öğrenciler tarafından okullarında atık kağıt toplama çalıĢmaları yapılmakta , ayrıca fidan dikim
zamanlarında ağaçlandırma çalıĢmalarına katılmaktadırlar.Ayrıca bulundukları yerlerde TEMA
Vakfı tarafından düzenlenen etkinliklere katılarak seslerini duyurmakta ve bilgi birikimlerini
çevrelerindekilerle paylaĢmaktadırlar.
Türkiye genelinde 250 ilköğretim Okulu’nda faaliyet gösteren Yavru TEMA’cılar, her yıl düzenli
çeĢitli çevre sorunlarıyla ilgili kurultay düzenlemeyi hedefliyor. Bu yılki kurultayın amacı; Yavru
TEMA’cıların dünyamızda ve ülkemizde büyük tehlikeleri beraberinde getirecek küresel
ısınmanın (iklim değiĢikliği) sonuçlarını kavramaları ve küresel ısınmanın engellenebilmesi için
çözüm yolları üreterek, bu sonuçların devletimizi yönetenlere, halkımıza ve dünya kamuoyuna
duyurulmasıdır.
11. Medya ve Eğitim
Tüm TV ve radyolarda zaman zaman çevre programlarına haber niteliğinde yer verilmektedir.
Ancak, çevre ve sürdürülebilir kalkınmaya yönelik pek bir program bulunmamaktadır. Böyle
programlara en çok yer verenler arasında TRT, NTV, Kanal B ve CNN Türk göze çarpmaktadır.
Bunlar arasında, NTV’de “Hayatın Ritmi”, TRT’de “Bilim ve YaĢam” ve “Önce Ġnsan!” Türkiye’de
sivil toplumun, insan haklarının ve örgütlerinin öyküsü” belgesel proramlarında çevre
konularına yer verilmektedir. Bunun dıĢında, ne TRT ne de özel radyo ve televizyonlarda çevre
eğitimi ve sürdürülebilir kalkınmaya iliĢkin özel olarak hazırlanmıĢ bir program akıĢı
bulunmamaktadır. Radyo ve TV kanallarında deneyimli bir çevre gazetecisi sayısı çok azdır.
Bunun yanında, çevre konuları, düĢük haber önceliği olarak görülmektedir. Basın organlarında
yer alan çevre konusunda duyarlılığın artırılmasına yönelik haberler, daha çok bazı köĢe
yazarlarının konuyla ilgili görüĢ ve önerileri ile kısa haber niteliğindeki yazılardan oluĢmaktadır.
Özellikle, Radikal, Zaman ve Cumhuriyet gazeleri sıklıkla çevre haberlerine yer vermektedir.
Medyada çevrenin etkin ve yeterli olarak yer almayıĢı, halkın çevre bilinci ve ilgisinin düĢük
olmasında rol oynamaktadır. Ancak, yakın bir zamanda REC-Türkiye tarafından gerçekleĢtirilen
“Çevre Gazeteciliği Eğitimi”yle bu ilginin artması beklenmektedir. Buna benzer eğitimlerin
artırılmasıyla ilginin de artması beklenebilir. ÇeĢitli kurum ve kuruluĢlarca hazırlanan çeĢitli
dergilerde de çevre konularına yer verilmektedir. Bunlardan en yaygın olanları, YeĢil Atlas
Dergisi, Atlas Dergisi, Bilim ve Teknik Dergisi, Bilim Çocuk Dergisi, Buğday Ekolojik YaĢam
Dergisi ve REC YeĢil Ufuklar Dergisi’dir.
12. Görüş ve Öneriler
Bu çalıĢma çerçevesinde yapılan kaynak araĢtırmaları ve görüĢmeler sonucunda Türkiye’de
çevre eğitimi ve sürdürülebilir kalkınma için eğitim konularında yol alınabilmesi için aĢağıda
verilen görüĢ ve önerilere öncelik verilmiĢtir.
- 15 -
1. Sürdürülebilir kalkınmanın etkin kılınmasında örgün ve yaygın eğitim veren kamu ve özel
sektör kurumlarının rollerinin artırılması için ulusal ve uluslararası düzeyde bilgiye ulaĢabilme
mekanizmalarının geliĢtirilmesi.
1.a. Bilgi akıĢı mekanizmalarının kurulması.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ve diğer ilgili bakanlıkların da iĢbirliği ile MEB bünyesinde
oluĢturulacak bir komisyon örgün ve yaygın eğitim veren kurumlar arasında bilgi akıĢı
mekanizmasının kurulmasını sağlamalıdır. Bu ulusal nitelikteki komisyon gerek yurtiçi ve
gerekse yurt dıĢındaki kurumlar arasında bilgi akıĢı mekanizmaları ile ilgili ulusal politikaları
oluĢturur.
1.b. Örgün ve yaygın eğitim veren tüm kurumların bir "Ulusal Çevre Enformasyon
Sistemi" bilgi ağına bağlanmalarının sağlanması.
Örgün ve yaygın eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü kurumların bir "Ulusal Çevre Enformasyon
Sistemi" bilgi ağına bağlanmaları sürdürülebilir kalkınmaya iliĢkin her türlü verilerin kullanımını
ve de değiĢimini mümkün hale getirebilir. Ulusal ve uluslararası veri tabanlarından
yararlanmak böylelikle mümkün olabilecektir. Çevre ve duyarlılığa iliĢkin araĢtırmalardan elde
edilen bulguların daha hızlı ve sistematik bir biçimde diğer kuruluĢların kullanımına sunulması
önemlidir.
1.c. Çevre duyarlılığını artırıcı dergi, afiĢ, broĢür, kitap vb. görsel ve iĢitsel
materyalin öğretmen, öğrenci ve halkın ulaĢabilecekleri yerlerde hazır tutulması.
Milli Eğitim ve Çevre ve Orman Bakanlıklarının iĢbirliği ile kamuoyunun çevre eğitimine iliĢkin
üniversitelerin de iĢbirliği ile hazırlanan çeĢitli görsel ve iĢitsel dökümanlar okul ve halk
kütüphaneleriyle Halkeğitim'e bağlı kütüphanelerde okuyucu ve kullanıcıların hizmetine
sunulabilir. Konuyla ilgili film ve video-filmlerin hazırlatılmasında MEB'na bağlı Film Radyo ve
Televizyon Dairesi BaĢkanlığı (FRTEB) bünyesindeki olanaklardan yararlanılabilir.
Okulların bünyesinde çeĢitli afiĢ, poster vb. materyalin tüm öğrencilerin yararlanabileceği
Ģekilde okulların bir köĢesindeki ilan panosunda sergilenmesi sağlanabilir. Yine MEB'na bağlı
FRTEB tarafından hazırlanan filmler ise okullardaki kol faaliyetlerinden konuya iliĢkin olanların
desteği ile diğer öğrencilere gösterilebilir.
2. Sürdürülebilir kalkınmanın etkin kılınması için gönüllü kuruluĢlar arasında bilgi ve
deneyim değiĢiminin güçlendirilmesi. Bilgisayarlı hizmet veren bir ağın gönüllü
kuruluĢlar bünyesinde kurulması.
Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaĢmada gönüllü kuruluĢların rolü çok önemli olduğu için
bunların ulusal düzeyde aralarında oluĢturulacak bir bilgisayar ağı sayesinde birbirleri ile
irtibatlandırılması önem arzeder. Bu ağ sayesinde bilgilerin hızlı değiĢimi ve bilgiye çabuk
ulaĢım sağlanır. Zaman içinde gönüllü kuruluĢlar bünyesinde oluĢacak farklı veri tabanlarından
bu ağ sayesinde yararlanmak mümkün olacaktır.
3. Sürdürülebilir kalkınmaya iliĢkin eğitim ve öğretim ile ilgili mesajların düzenlenip iletilmesi
için eğitimin içeriği, yöntemi ve stratejileri konusunda araĢtırma ve deneylerin desteklenmesi.
3.1. Eğitimin içeriği ve öğretim yöntemleriyle ilgili araĢtırma ve deneyler.
Çevre eğitiminin ilke ve amaçları doğrultusunda, Türk Eğitim sisteminin örgün ve yaygın
eğitime iliĢkin programlarının içeriği, öğretim yöntemleri ve stratejilerinde görülen ihtiyaç ve
sorunların rasyonal bir analizi araĢtırmalarla ortaya konmalıdır. Bunun için, Türkiye'de bulunan
özel ve resmi tüm örgün ve yaygın eğitim programlarına kayıtlı öğrenciler ve de kamuoyunun
sürdürülebilir kalkınmaya iliĢkin konularda mevcut duyarlılıklarının tesbiti ve bu duyarlılığın en
üst seviyeye çıkartılması için gerekli stratejiler saptanmalı ve her grubun ihtiyaç duyduğu bilgi
- 16 -
ve becerilerin onlara en iyi hangi yöntem ve hangi organizasyon anlayıĢı içinde
kazandırılabileceği araĢtırmalarla tesbit edilmelidir. Buradaki uygulamalarda öğrenci merkezli,
yaparak, yaĢayarak öğrenmeye önem verilmelidir.
3.2. Çevreye iliĢkin duyarlılığı geliĢtirmek için mesaj iletimine yönelik yeni stratejiler
konusunda araĢtırmalar.
Sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda Türk toplumunu oluĢturan bireylerde arzu
edilen davranıĢ biçimlerinin oluĢturulması için uluslararası araĢtırmalar da göz önünde
bulundurularak ülke gerçeklerine uyan mali portresi uygun mesaj iletimine yönelik yeni
stratejilerin tesbiti için araĢtırmaların yapılması gerekir. Ancak bu bulgular doğrultusunda
öğretim kadrolarının yetiĢtirilmesi, bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin (veri iĢlem, tele iĢlem, video
vb) etkin çevre eğitimi için kullanımı mümkün olabilir.
4. Bilim ve teknoloji ile uğraĢan çevreler (üniversiteler, araĢtırma enstitüleri vb.), gönüllü
kuruluĢlar ve karar yetkisinde olan resmi otoriteler arasında sürdürülebilir kalkınmaya iliĢkin
konularda etkileĢimin en etkin Ģekilde hangi yolla yapılabileceğine ve toplum ile bilimsel
çevreler arasındaki bilgilendirme faaliyetlerinin ne Ģekilde güçlendirilebileceğine iliĢkin
politikaların belirlenmesine dönük araĢtırmaların desteklenmesi.
4.1. Çevreye iliĢkin toplumsal duyarlılığın oluĢturulması için bilim ve teknoloji ile
uğraĢan çevrelerin ve gönüllü kuruluĢların mevcut iĢleyiĢe dahil edilmesine iliĢkin
araĢtırmalar.
Çevreyle ilgili topyekün duyarlılığın Türk toplumunda oluĢturulması için araĢtırma
faaliyetlerinde üniversiteler, araĢtırma enstitüleri ve gönüllü kuruluĢların birlikte araĢtırma
faaliyetlerinde bulunmaları gerekir. Bundan
çıkan veriler ıĢığında ulusal politikaların
Ģekillenmesine çalıĢılmalıdır. Özellikle Türk üniversiteleri araĢtırmaların büyük bir kısmını
yürütmektedir.
Sürdürülebilir
kalkınmaya
ait
politikaların
uygulanmasına
ve
değerlendirilmesine iliĢkin tüm basamaklarda bilimsel çevrelerle gönüllü kuruluĢların
önerilerinin hangi Ģekilde mevcut iĢleyiĢte değerlendirmeye katılabileceği konusunda
araĢtırmaların gerçekleĢtirilmesi önemlidir.
4.2. Bilimsel çevrelere ve gönüllü kuruluĢlara üyeliğin arttırılması yoluyla bu
kuruluĢların güçlendirilmesi konusunda araĢtırmaların desteklenmesi.
Türk toplumunda duyarlılığın her yaĢ grubunda en üst düzeye çıkarılmasında gerek politika
oluĢturan ve gerekse gönüllü olarak bu iĢin topluma mal edilmesine çalıĢan kurum ve
kuruluĢların rolü önemli olduğuna göre, öncelikle bu toplum ile kamuoyu arasındaki hoĢgörü,
karĢılıklı anlayıĢ ortamının ne Ģekilde yaratılacağının iyice araĢtırılmasında yarar vardır.
Kamuoyunun bu kurumlara karĢı tutum ve davranıĢlarının olumlu hale getirilebilmesi için
mutlaka bu kuruluĢlara üyeliğin artırılması yollarının hangi Ģekilde
gerçekleĢebileceği
araĢtırmalara dahil edilmelidir.
5. Çevre eğitiminin okul öncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretim kademeleri için hazırlanmıĢ
programlar ve öğretim materyalinin geliĢtirilmesi yoluyla desteklenmesi.
5.1. Öğretim programlarının ve öğretim materyalinin geliĢtirilmesinde bilgi alıĢveriĢi.
Tüm düzeylerde çevre eğitimine iliĢkin programlar, ders kitapları, yardımcı öğretim materyali
ve veri tabanlarının içinde yer aldığı araĢtırma merkezleri oluĢturulmalı, çevre duyarlılığının
artırılması için ilgili kuruluĢlar arasında karĢılıklı destek ve iĢbirliğinin geliĢtirilmesi amacıyla
aralarındaki ağlar geliĢtirilmeli, çeĢitli yayın organları yoluyla bilgi değiĢiminin
kolaylaĢtırılmalıdır.
5.2. Çevre eğitimine iliĢkin yeni öğretim malzemesinin geliĢtirilmesi.
- 17 -
Kamuoyunda çevreye iliĢkin duyarlılığın oluĢmasında yaparak ve yaĢayarak öğrenmenin en
etkin yöntem olduğu gerçeğinden hareketle etkin çevre eğitimi için yeni eğitim
teknolojilerinden mutlaka yararlanılmalıdır.
Eğitim programları kapsamında hazırlanan öğrenci ve öğretmen el kitapları, laboratuar
kılavuzu ve beraberinde çeĢitli deneylerin yanında aynı zamanda yakın yörelerde bulunan
çeĢitli mikro çevreler (Ģehir, orman, park, hayvanat ve botanik bahçeleri) eğitim amaçlı
kullanılmak üzere devreye sokulmalıdır. Böylelikle öğrencilerin ilk elden gözlem yapabilme,
problemleri tanımlayabilme ve bu problemlere iliĢkin hipotezleri kurarak bunların ne Ģekilde
deneysel olarak denenebileceğini söyleme becerileri geliĢtirilmelidir. Özellikle öğrencilerin
çevreye iliĢkin problemlerle ilgili çözüm önerilerini ortaya koyabilmeleri için çeĢitli bilgisayar
destekli eğitim teknolojilerinden ve oyunlardan yararlanılmalıdır.
6. Üniversiteler toplumların uzmanlarını yetiĢtirdikleri eğitim kurumlarıdır. Üniversite eğitimi
sayesinde mesleğini en üst düzeyde icra edebilecek bilgi ve beceri ile donatılmıĢ profesyonel
uzmanlar yetiĢtirilir. Bu uzmanların sürdürülebilir kalkınma konusunda eğitilmeleri
gerekmektedir. Özellikle çevre, çevre sorunları ve bunların çözüm önerileri konularında
öğrencilere, problemleri görebilme ve bunları çözebilmelerine iliĢkin eğitim verilmeye
çalıĢılmalıdır.
7. Toplumların çevre duyarlı hale getirebilmesi için hedef gruplardan öncelikle eğiticilerin, yani
her kademede görev alacak öğretmenlerin konuya iliĢkin eğitilmesi gerekmektedir. Bu
eğitimlerde, çevre eğitiminin doğası ve öğretim yöntemleri de anlatılmalıdır. Örgün ve yaygın
eğitim kapsamında görevli öğretmenlerin de konuyla ilgili hizmetiçi eğitime alınmaları
fevkalade önemlidir.
7.1. Türkiye'de tüm öğretmen yetiĢtirme programlarında çevre eğitimine iliĢkin ders
ve etkinliklerin ilavesi gereklidir.
Yaygın eğitim kapsamında görev alacak tüm eğiticilerin de hizmet öncesinde sürdürülebilir
kalkınma felsefesi içinde çevrenin korunmasına iliĢkin eğitimden geçirilmesi gerekir.
7.2. Hizmetiçi eğitimin desteklenmesi.
Türkiye'de çalıĢan çeĢitli mesleklerden insanların çevre ve sürdürülebilir kalkınma konularında
mevcut duyarlılıklarının artırılması için hizmetiçi eğitim programları oluĢturulmalıdır. Öncelikle
eğiticilerin eğitimini verecek uzmanlar ve eğiticilerden kurulu eğitim kadrosu güncel bilgi ve
becerileri öğretmenlere kazandırmalıdırlar. Öğretmenlere verilen hizmetiçi eğitim Türkiye'de
öncelikle bir merkezde gönüllü kuruluĢların ve Çevre Bakanlığı'nın desteği ile Milli Eğitim
Bakanlığı tarafından düzenlenmeli ve bu kurslarda belli branĢlardan öğretmenler formatör
eğitici olarak yetiĢtirilmelidir. Formatör çevre eğiticileri ise il bazında valilikçe gerçekleĢtirilecek
eğitim faaliyetleri kapsamında diğer öğretmenlerin eğitimini gerçekleĢtirebilirler. Uluslararası
kuruluĢların elinde bulunan çeĢitli eğitim materyalinin öğretmenlerin eğitiminde kullanılması
için gerekli fiziksel altyapı olanakları yaratılmalıdır. Öğretmenler için il, bölge ve ülke genelinde
çeĢitli toplantı, seminer, konferans, yazokulu, atölye vb. etkinlikler düzenlenerek uluslararası
çerçevede kabul gören çevre duyarlılığı düzeyine ulaĢabilmek için çaba sarfedilmelidir.
8. Kamuoyunun Eğitilmesi, Bilgilendirilmesi ve Katılımının Sağlanması
Kamuoyunun çevre sorunlarına duyarlı hale getirilmesi çevre eğitiminin esas amacıdır. Bu
konuda özellikle görsel ve iĢitsel medyaya büyük görevler düĢmektedir. Bu tür programlarda
neyi, nasıl, kime ve hangi yaklaĢımla ve de hangi materyalle verilebileceği iyi planlanmalıdır.
Bu konuda belki de en kestirme yaklaĢım uzmanlar ve kamuoyunun katılımı ile
gerçekleĢtirilecek radyo ve TV söyleĢileridir.
- 18 -
Kamuoyunun çevre sorunlarının farkına varması ve bu sorunların çözümü konusunda istekli
olması için gönüllü örgütlerinin yardımları gereklidir. Bu örgütlerin yardımıyla gerçekleĢtirilen
kampanyalara basının ilgi göstermesi toplumsal duyarlılığın yaratılmasını hazırlar.
Kamuoyunun eğitiminde parklar, bahçeler, milli parklar, doğa tarihi müzeleri vb. kuruluĢlar
önemli role sahiptirler. Bu yörelere gelen insanlara verilen el ilanları çevrenin tanınması ve
korunması için kiĢilerde duyarlılığın artmasına yardımcı olur.
8.1. Kitle iletiĢim araçlarıyla ilgili eğitici programların yapımı.
Türk toplumunu oluĢturan bireylerin ihtiyaçlarına dönük olacak Ģekilde çevre ve kalkınmasanayileĢme iliĢkisini sürdürülebilir kalkınma felsefesi içinde açıklayan çeĢitli programlar
yapılmalıdır.
Çevreye iliĢkin olarak hazırlanan programların (dizi film, çizgi film, belgesel, reklam vb.)
baĢarısı yapımcılarla bilimadamlarının yakın iliĢkisine de bağlıdır. Bu nedenle bilim adamlarıyla
profesyonel iletiĢimcilerin (gazeteciler, reklamcı, film yönetmeni vb.) yakınlaĢmaları
sağlanarak
öncelikle
kitle
iletiĢiminden
sorumlu
personelin
böylelikle
eğitilmesi
gerçekleĢtirilebilir. Bu tür programlarda mutlaka konular ve yer kiĢilere yabancı olmayacak
Ģekilde seçilmeli, çözüm önerileri de programda yer almalıdır.
8.2. Yeni iletiĢim medyasından ve aktif öğrenme yöntemlerinden yararlanılması.
Kamuoyunun çevreye duyarlı hale getirilebilmesi için daha uygun ve ucuz programların
geliĢtirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Söz konusu programlar yeni iletiĢim teknolojilerinden
yararlanabilir. Bu amaçla çeĢitli CD'ler, bilgisayar bağlantılı video yazılımları hazırlatılmalıdır.
Öncelik çevre oyunları ve simulasyonlara verilmelidir.
Okul kütüphanelerinde örgün eğitimde bulunan gençler için hazırlanan görsel ve iĢitsel
yazılımlar öğrencilerin kullanımına açılabilir.
9. Sergi, botanik bahçesi, hayvanat bahçesi, milli parklar ve tabiat tarihi müzelerinin
kullanımı ve geliĢtirilmesi.
Yörede bulunan çeĢitli sergiler, botanik bahçeleri, doğal parklar, hayvanat bahçeleri gibi
yerlerin etkin kullanımı tıpkı bir laboratuar görevi yaparak verilen eğitimin kalıcı olmasına
yardımcı olur. Böylelikle insanların doğayı daha iyi tanıması ve doğanın estetik boyutunun
farkına varmaları sağlanır. Bu tür yerler böylelikle korunur ve beraberinde toplumsal
bilinçlenme sağlanmıĢ olur.
10. Ödüllü kampanya ve yarıĢmalar düzenlemek.
Çevre duyarlılığını artırmak amacıyla çeĢitli temizlik, ağaç dikme vb. kampanyalar
düzenlenmeli ve kamuoyunun dikkati bu konulara çekilmelidir. Bunun yanında en güzel bahçe,
en görkemli çiçek yetiĢtiriciliği, Ģiir, kompozisyon, resim vb. yarıĢmalara ödüller koymak
suretiyle kamuoyunu bu konulara yöneltmek yararlıdır.
11. Bölgesel ve Uluslararası ĠĢbirliği
Bu eğitim için bölgesel ve uluslararası iĢbirliği olanakları yaratılmalı, mevcutları ise iyi
kullanılmalıdır. Bölgesel ve uluslararası iĢbirliği kapsamında eleman değiĢimi, çeĢitli
olanaklardan birlikte yararlanma ve finansman yaratma düĢünülebilir. Ulusal ve uluslararası
düzeyde koordineli bir iĢbirliği yoluyla çevre eğitiminin geliĢtirilmesi gerekmektedir.
- 19 -
13. Yeşil Kutu Projesi İçin Öneriler
1.Proje hazırlık ve materyal geliĢtirme aĢamalarında MEB uzmanları ve akedemisyenlerle
iĢbirliği yapılmalı. Hazırlanacak olan programın, aynı zamanda öğretim programıyla da eĢ
zamanlı ilerlemesi için uyumlulaĢtırma çalıĢmaları yapılmalı.
2. YeĢil Kutu eğitim setinin uygulanacağı pilot okullar, istekli sınıf/branĢ öğretmenlerinin
olduğu okullardan seçilmeli. Ayrıca, seçilecek devlet okullarının da, yeni öğretim programının
uygulandığı pilotokullardan seçilmesi uygun olur.
3. MEB’yla iĢbiriliği içinde, “YeĢil Kutu” projesinin uygulandığı okullardan geri bildirimler
alınmalı ve buna göre yeniliklere açık bir program hazırlanmalı. MEB ve Talim Terbiye
Kurulu’yla iĢbirliği kurulması, projenin yaygınlaĢtırılmasında etkili olacaktır.
4. YeĢil Kutu eğitim seti, çok yönlü bir program içermeli ve farklı disiplinlerde kullanılabilecek
etkinlikler içermeli. Önerilen etkinlikler, kısa zamanda gerçekleĢtirilebilecek, basit ve pratik
olmalı.
5. Doğal ortamlarda uygulanabilir etkinlikler içermeli. Atölye çalıĢmalarına katkı sağlayacak
nitelikte programlanmalı. Bu noktada, eğiticilere süreçsel drama teknikleri verilebilir. Bunun
için, dramacılarla da iĢbirliği yapılması iyi olur.
6. Doğadaki ayakizlerimiz (Footprint) konusu mutlaka program içerisinde yer almalı. Bununla
ilgili animasyonlu oyunlar hazırlanabilir.
8. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2005 yılı Demokratik YurttaĢlık Yılı olarak belirlendi. Bu
kapsamda M.E.B Talim ve Terbiye Kurulu ile Eğitim Reform GiriĢimi (Sabancı Üniversitesi
Politikalar Merkezine bağlı çalıĢan bir sivil insiyatif) konuyla ilgili ortak çalıĢmalar yapmaya
karar verdi. Bu kapsamda Ekim ayında bir eğitim semineri planlanıyor. Bu içerikte “Çevre
Eğitimi” de yer alacak. Bu programla iletiĢime geçilmesi ve yaygınlaĢtırılması çalıĢmalarına
katılım uygun olur. Böylece, yeĢil kutu projesinin tanıtımı ve eğiticiler için br ilk adım mümkün
olabilir.
9. YeĢil kutu projesi uygulanacak okullardaki eğitimci ve sivil toplum kuruluĢlarının ortaklığında
bir grup oluĢturularak sürekli bir bilgi akıĢı sağlanabilir.
10. Ayrıca CD’lerde her öğretmenin kendi branĢı ile ilgili derse entegre edebileceği konulara
örnekler verilirse öğretmen bundan yola çıkıp kendisi de üretim yapabilir ve bunu paylaĢabilir.
11. Özellikle alt sınıflara yönelik görsel yönü ağırlıklı olan materyallere önem verilmeli.
Özellikle çizgi filmlerden yararlanılmalı. Konular yörelere göre saptandığında (Büyük Kent,
Coğrafi Bölge vs…) öğrencilerin daha ilgisini çekebilir. Örneğin, bütünü de kapsayarak deniz
kıyısı yerleĢimlerde deniz temizliği daha öne çıkabilir.
12. Paket içerisinde ziyaretçi merkezleri gibi gezi yapılabilecek yerler açıklanabilir. Buralarla
nasıl irtibata geçebileceğimiz yer alabilir. Belediyelerin çevre konusunda çalıĢan birimleri ile
nasıl irtibat kurabileceğimiz ve bunlarla ne tür projeler yapabileceğimiz açıklanabilir.
13. Renkli afiĢler ve el broĢürleri hazırlanmalı.
14. Paketin içinde, cd, tepegöz ve el kitapçıkları yer almalı. Bu materyallerin toplu halde
bulunduğu teknoloji sınıfları hazırlanıyor. Yakın bir zamanda da tüm okullarda bulunması
bekleniyor. Ayrıca hemen hemen tüm okullarda bilgisayar seti ve tepegöz mevcut.
- 20 -
15. Paket içinde öğretmenler için Powerpoint sunumlar olabilir. Böylece bunu alan öğretmen
rahatça neyi nasıl anlatabileceğini görür ve öğrencilerini tam bir Ģekilde anlatır (öğrencilerine
mi anlatır?). Sunumlar, bol görüntü içermeli.
16. Animasyonlu anlatımlar ağırlıklı olmalı. Renkler ve yazı fontları çocukların ilgisini çekecek
canlılıkta olmalı. Ġlköğretimin tüm kademelerinden öğrencilerin anlayabileceği basitlikte olmalı.
Somut veriler ve net sonuçlar uzatılmadan en basit Ģekilde verilmeli.
17. Paket içinde, çocukların düĢenerek eğlenebilecekleri animasyonlu oyunlara yer verilebilir.
Bu oyunlar, konuların ardından çocukların bilgilerini sınayıcı nitelikte olabilir. Örneğin, adım
adım süreçleri bulmalarını sağlayan bilgisayar oyunları hazırlanabilir. Bu oyunlarda, adımlar iki
seçenekli hazırlanır. Doğru ya da yanlıĢ seçimler yapıldığında, çocukları eğlendirecek ufak
süpriz görüntülerle süslenebilir. Böylece, çocuk doğruya kendi çabasıyla ulaĢır.
18. YeĢil Kutu eğitim paketinin tanıtımı için medyayla iliĢkilere önem verilmelidir.
EKLER:
1.
2.
3.
4.
5.
Çevre Eğitimiyle Ġlgili Türkçe Web Sayfaları
Çevreyle Ġlgili Yabancı Web Sayfaları
Çevreyle Ġlgili Kaynak Kitaplar
Çevre E-Grupları
Süreli Yayınlar
- 21 -
EK 1
Çevre Eğitimiyle İlgili Türkçe Web Sayfaları
Kuş Gözlemciliği
http://www.kustr.org
Çevre Eğitimi, Çevre Bilinci ve Sorumluluklar
http://www.kutuphanelergm.gov.tr/edirnehalk/olusum29_3.htm
Çevre Eğitimi
http://www.dogadernegi.org/?sayfa=43
Çevre Eğitimi
http://www.yalovacevre.gov.tr/cevreegit.htm
Çevre Eğitimi
http://www.zonguldakcevre.gov.tr/egitim.htm
Avrupa’da Gençlik ve Çevre Eğitimi Projesi
http://www.metu.edu.tr/home/wwwdoga/cocukegitim.html
Fen Eğitiminde Çevre ve Çevre Koruma Projesi
www.fedu.metu.edu.tr/ufbmek-5/b_kitabi/ PDF/Cevre/bildiri/t45DD.pdf
Çevre Eğitimi
http://www.ockkb.gov.tr/Egitim_Goster.asp?metin_id=16
Çevre Eğitimi
http://www.izmircevre.gov.tr/ce.asp
Çevre Eğitimi
http://www.wwf.org.tr/tr/cevreegitimi.asp
- 22 -
EK 2
ÇEVRE İLE İLGİLİ YABANCI WEB SAYFALARI
The World Conservation Union - Dünya Koruma Birliği
http://www.iucn.org
The IUCN Red List of Threatened Species - Nesli tehlike altında olan türlerin listesi
http://www.redlist.org
European Environment Agency - Avrupa Çevre Ajansı
http://www.eea.eu.int
United Nation Development Programme - Birleşmiş Milletler Kalıkınma Programı
http://www.undp.org -Türkiye Adresi http://www.undp.org.tr
United Nations Environment Programme - Birleşmiş Milletler Çevre Programı
http://www.unep.org
European Union Comission - DG Environment - Avrupa Birliği Komisyonu - Çevre Genel Müdürlüğü
http://europa.eu.int/comm/environment/index_en.htm
European Union Environment Institute - Avrupa Birliği Çevre Enstitüsü
http://www.ei.jrc.it/
Global Environment Facility - Küresel Çevre İmkanı
http://www.gefweb.org
Friend of the Earth - Dünya ile Kardeş
http://www.foe.co.uk/
World Environmental Society - Dünya Çevre Topluluğu
http://www.worldenv.org/
National Wildlife Federation - Ulusal Yaban Hayatı Federasyonu
http://www.nwf.org/
European Environmental Law Homepage - Avrupa Çevre Hukuku Sitesi
http://www.eel.nl/
Environmental Support Center - Çevre Destek Merkezi
http://www.envsc.org/
Canadian Nature Federation - Kanada Doğa Federasyonu
http://www.cnf.ca
Earthday Network - Dünya Günü Sitesi
http://www.earthday.org
Environment Agency (UK) - Çevre Ajansı (İngiltere)
http://www.environment-agency.gov.uk
Environmental Protection Agency (US) - Çevre Koruma Ajansı (ABD)
http://www.epa.gov
İnternational Council for Local Environmental İnitiatives - Uluslararası Yerel Çevre Girişimleri Konseyi
http://www.iclei.org
Lake Network - Dünya Gölleri Ağı
http://www.worldlakes.org
Making Every Day Earth Day! - Çevre Hakkında Bilmek İstedikleriniz...
http://www.earth911.org
Greenpeace - Yeşil Barış
http://www.greenpeace.org
Rain Forest Action Network - Yağmur Ormanları Eylem Sitesi
http://www.ran.org
Rain Forest Network - Yağmur Ormanları Eylem Sitesi
http://www.rainforestweb.org
World Water Council - Dünya Su Konseyi
- 23 -
http://www.worldwatercouncil.org
WWF - World Wildlife Fundation - Dünya Doğal Hayatı Koruma Örgütü
http://www.wwf.org
Çevre Bilgileri - The Ecology Kids
http://www.tetramedia.com/storybooks/ecology/
Çevre Araştırması - Environment Examination
http://www.yahooligans.com/content/ka/almanac/environ/
Çevre Bilgileri - Kids F.A.C.E. Homepage
http://www.kidsface.org/
Yağmur Ormanları Sitesi - The Rainforest Workshop
http://kids.osd.wednet.edu/Marshall/rainforest_home_page.html
Çevre Bilgileri - Kids Do Ecology
http://www.nceas.ucsb.edu/nceas-web/kids/index.html
Çevre Bilgileri - EcoKids Online
http://www.ecokidsonline.com/pub/index.cfm
Çevre Eğitimi - Environmental Education for Kids
http://www.dnr.state.wi.us/org/caer/ce/eek/
Çevre Bilgileri - Environment Agency for Kids
http://www.environment-agency.gov.uk/kids
Sürdürülebilirlik için Eğitim
http://www.aries.mq.edu.au/project.htm
The North American Association for Environmental Education
http://naaee.org
The EnviroLink Network
http://www.envirolink.org
The Environmental Education and Training Foundation
http://www.neetf.org
Sierra Club
http://www.sierraclub.org
Environmental Education and Training Partnership
http://eetap.org
The Council for Environmental education
http://www.cee.org.uk
Foundation for Environmental Education
http://www.fee-international.org
The GLOBE Programme
http://www.globe.gov
- 24 -
Ek 4
Çevre Eğitiminde Yararlanılabilecek Kitaplar
Sivil Toplum Kuruluşlarının Yayınları
Arık, B. M., Başak, E., Gönüllüler için Çevre Eğitimi Kılavuzu, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları, 2001
Çevre Konularını Etkili İşlemek için Öğretmenlere Rehber Kitapçık, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları
Gezegenimizin Dostları, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları, 1994
Doğadaki Ayak İzlerimiz, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği Yayınları, 2000
Kılıç, D.T., Eken, G., Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları Güncellemesi, Doğa Derneği Yayınları, 2004
Özhatay, N. - Byfield, A. - Atay, S., Türkiye’nin Önemli Bitki Alanları, WWF Türkiye Yayınları, 2003
Biyolojik Çeşitlilik Rehber Kitabı, Türkiye Çevre Eğitimi Vakfı, 2004
Hotinli, G., 7-16 Yaş Arası Eğlenceli, Öğretici Çevre Eğitimi Etkinlikleri Kitapçığı, Yeşil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği
Hotinli, G., İlköğretim Okulları için Akdeniz’de Su, Yeşil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği
Dikkat Dünya, Yeşil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği
Ketenoğlu, O., Aydoğdu, M., Turan, L., Kaynak, S., Biyolojik Çeşitlilik ve Çevre Koruma Rehberi, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği
Yayınları, 2001
Ural, S., Çocuk Kitaplarında Çevre, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 1995
Keating, M., Değişimin Gündemi, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 1995
Gönüllü kuruluşlar konferansı, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 1995
Ural, S., A-B-C-ÇEVRE, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları,
Dinçer, M., Çevre Gönüllü Kuruluşları, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 1996
Gökdayı, İ., Çevrenin Geleceği, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 1997,
Ansiklopedik Çevre Sözlüğü, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 2005
Boratav, Z., Türkiye'de Çevrenin ve Çevre Korumanın Tarihi Sempozyumu, Tarih Vakfı Yayınları, 2000
Brown, L., Worldwatch, Dünyanın Durumu, TEMA Vakfı Yayınları, 1993, 1994, 1995, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002,
Çepel, N., Çevre Koruma Ve Ekoloji Terimleri Sözlüğü, TEMA Vakfı Yayınları, 1.Basım 1995, 2. Basım 1996
Çepel, N., Biyo-çeşitlilik Önemi ve Korunması, TEMA Vakfı Yayınları, 1997
Işık, K., Çevre Sorunları Biyolojik Çeşitlilik Ve Orman Gen Kaynaklarımız, TEMA Vakfı Yayınları, 1998
Erozyonla Mücadele - (Tema Eğitim Semineri Notları), TEMA Vakfı Yayınları, 1. Basım 1999,
Çepel, N., Orman ve Biz, TEMA Vakfı Yayınları, 1999
Gürkaynak, İ., Gözütok, F., D., Akipek, Ş., Bağlı, M., T., Erhürman, T., Uluç, F., Ö., Yurttaş Olmak için - Öğrenci El Kitabı, Umut Vakfı
Yayınları, 1998
Gürkaynak, İ., Gözütok, F., D., Akipek, Ş., Bağlı, M., T., Erhürman, T., Uluç, F., Ö., Yurttaş Olmak için – Eğiticinin El Kitabı, Umut
Vakfı Yayınları, 1998
Çevre ve Doğayla İlgili Kitaplar
Türkman, A., Yaşanabilir Bir Çevre Için, Dokuz Eylül Yayınları, 2000
Keleş, R., Hamamcı, C., Çevrebilim, Imge Kitabevi, 1998
Keleş, R., Insan Çevre Toplum, Imge Kitabevi, 2001
- 25 -
Kışlalıoğlu, M., Berkes, F., Çevre ve Ekoloji, Remzi Kitabevi, 1989
Gonick, L., Outwater, A., Karikatürlü Çevre Rehberi, Beyaz Yayınları, 2001
Brisk, M., A., Çevre Dostu 1001 Proje, Beyaz Yayınları, 1997
TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları - Çocuk Kitaplığı
Calhoun, B., B., Ayak İzlerinin Esrarı (On the Right Track), TÜBİTAK Yayınları, 1996
Mayes, S., Tahta, S., Dünya ve Uzay (Earth and Space), TÜBİTAK Yayınları, 1996
McNeil, M., J., King, J., Bir Zamanlar... (How Things Began), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Bett, B., Rolph, M., Mavi Gezegen (Planet Ocean), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Khanduri, K., Kutuplarda Yaşam (Polar Wildlife), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Calhoun, B., B., Kaybolan İpucu (Fair Play), TÜBİTAK Yayınları, 1999
Unwin, M., Woodward, K., Mayes, S., Claybourne, A., Yeryüzünde Yaşam (Life on Earth), TÜBİTAK Yayınları, 1999
Calhoun, B., B., Küllerin Altındaki Sır (Bike Makes Right), TÜBİTAK Yayınları, 1999
Aronson, B., Işte Dünya (Betting on Forever), TÜBİTAK Yayınları, 2000
Calhoun, B., B., Geçmişin Anahtarları (Out of Place), TÜBİTAK Yayınları , 2001
Walker, D., Rolph, M., Tarihten Bir Yaprak (A Leaf in Time), TÜBİTAK Yayınları, 2005
TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları - Gençlik Kitaplığı
Bingham, J., Bilimsel Deneyler (Science Experiments), TÜBİTAK Yayınları, 1997
Spurgeon, R., Ekoloji (Ecology), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Watt, F., Depremler ve Yanardağlar (Earthquakes and Volcanoes), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Watt, F., Yaşadığımız Gezegen (Planet Earth), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Brooks, F., Denizler ve Okyanuslar (Seas and Oceans), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Watt, F., Wilson, F., Hava ve Iklim (Weather and Climate), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Spurgeon, R., Flood, M., Enerji ve Güç (Energy and Power), TÜBİTAK Yayınları, 1998
Gemmell, K., Fırtınalar ve Kasırgalar (Storms and Hurricanes), TÜBİTAK Yayınları, 1999
Brooks, F., Gibbs, B., Kuşlar (Ornithology), TÜBİTAK Yayınları, 2000
TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları - Genel Dizi
Birand, H., Alıç Ağacı ile Sohbetler, TÜBİTAK Yayınları, 1996
Gould, J., L., Gould, C., G., Olağandışı Yaşamlar (Life at Edge), TÜBİTAK Yayınları, 1996
Tont, S., A., Sulak Bir Gezegenden Öyküler, TÜBİTAK Yayınları, 1997
Dawkins, M., S., Hayvanların Sessiz Dünyası (Through Our Eyes Only? / The Search for Animal Consciousness), TÜBİTAK
Yayınları, 1999
Birand, H., Anadolu Manzaraları, TÜBİTAK Yayınları, 1999
Wilson, E., O., Doğanın Gizli Bahçesi (In Search of Nature), TÜBİTAK Yayınları, 2000
Gould, J., L., Gould, C., G., Hayvan Zihni (The Animal Mind), TÜBİTAK Yayınları, 2001
Çepel, N., Ekolojik Sorunlar ve Çözümleri, TÜBİTAK Yayınları, 2003
- 26 -
TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları - Başvuru Kitaplığı
Gamlin, L., Evrim (Eyewitness Science Evolution), TÜBİTAK Yayınları, 1999
Symes, R., F., Taşların Dünyası (Eyewitness: Rock and Mineral), TÜBİTAK Yayınları, 2000
Hayvanlar (Eyewitness Visual Dictionary of Animals), TÜBİTAK Yayınları, 2002
Gözcelioğlu, B., Aydıncılar, Ö., F., Derin Mavi Atlas, TÜBİTAK Yayınları, 2001
Taylor, P., D., Fosiller (Fossil), TÜBİTAK Yayınları, 2004
Mound, L., Böcekler (Eyewitness: Insect), TÜBİTAK Yayınları, 2004
Bitkiler (Eyewitness Visual Dictionary of Plants), TÜBİTAK Yayınları, 2004
Rose, S., V., Volkanlar (Eyewitness Guide: Volcano), TÜBİTAK Yayınları, 2004
TÜBİTAK Yayınları - Akademik Dizi
Baytop, A., Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları, TÜBİTAK Yayınları, 2004
Rehber Kitaplar
Kaya, Z., Zeydanlı, U,Çengel, B., Yılmaz, T., ODTÜ Kampüsü Kırçiçekleri Rehberi, Ankara: Dönmez, 1999
H. Heinzel, R. Fitter, J. Parslow, Türkiye’nin ve Avrupa’nın Kuşları, Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği, 1995
Mataracı, T., Ağaçlar, TEMA Vakfı, 1997
Çevre Eğitiminde Alternatif Eğitim Yöntemleri ile İlgili Kitaplar
Gönen, M., Dalkılıç, N., U., Çocuk Eğitiminde Drama, Epsilon Yayınları, 2000
Önder, A., Yaşayarak Öğrenme İçin Eğitici Drama, Epsilon Yayınları, 2000
Üstündağ, T., Yaratıcı Drama Öğretmenimin Günlüğü, Pegem Yayınları, 2003
- 27 -
Ek 5
CEVRE E-GRUPLARI
http://groups.yahoo.com/group/cevre-egitimi
Türkiye'de çevre eğitimi konusunda çalışan kişi ve kurumlar arası iletişimi sağlamak, bilgi ve tecrübe aktarımı
sağlamak amacıyla Doğa Derneği bünyesinde kurulmuş bir iletişim ağıdır.
http://groups.yahoo.com/group/cekuliletisim
ÇEKÜL Vakfı iletişim ağıdır.
http://groups.yahoo.com/group/cekulegitim
ÇEKÜL Vakfı bünyesinde çevre eğitimi konusunda gönüllü çalışan arkadaşlar arasında iletişimi sağlamak
amacıyla kurulmuştur.
http://groups.yahoo.com/group/geri-kazanim
Atıkların geri kazanılmasını amaçlayan bir elektronik çaba grubudur.
http://groups.yahoo.com/group/istanbulunsuyu
İstanbul su izleme girişiminin elektronik haberleşme grubudur. Girişim, İstanbul'da şeffaf, sürdürülebilir, etkin ve
katılımcı su kaynakları yönetimi için sivil izleme kapasitesi oluşturmayı amaçlamaktadır.
http://groups.yahoo.com/group/ekoloji
İnsanın ve doğanın ekolojik tahribatına ve yok edilişine karşı duran insanların iletişim ağıdır.
http://groups.yahoo.com/group/cevre-doga
Çevre, Doğa, Kültür, ve Turizm Platformu
http://groups.yahoo.com/group/doga_gozculeri
Türkiye'de doğa koruma ile ilgili kişileri, sivil toplum örgütlerini, platformları, yerel yönetimleri ve üniversiteleri bir
araya getiren iletişim ağıdır.
http://groups.yahoo.com/group/genclik-stk
Türkiye gençlik örgütleri duyuru ve iletişim ağıdır.
http://groups.yahoo.com/group/denizlerimiz
Denizlerimize sahip çıkma amacıyla kurulmuş bir iletişim ağıdır.
http://groups.yahoo.com/group/toygar
Kuş Gözlem Toplulukları iletişim ağıdır.
[email protected]
Sivil Toplum Kuruluşları duyuru ve iletişim ağıdır.
[email protected]
Uluabat Gölünü Koruma Faaliyetleri
- 28 -
Ek 5
SÜRELİ YAYINLAR
Yeşil Atlas
http://www.yesilatlas.com.tr
Atlas Dergisi
http://www.atlasturkey.com.tr
Bilim Teknik Dergisi
http://www.biltek.tubitak.gov.tr
Buğday Ekolojik Yaşam Dergisi
http://www.bugday.org/bugday_dergi.html
Focus Dergisi
http://www.focusdergisi.com.tr
Gezi Dergisi
http://gezi.birnumara.com.tr
National Geographic Dergisi
http://www.nationalgeographic.com.tr
Bilim Çocuk Dergisi
http://www.biltek.tubitak.gov.tr/cocuk
Günebakan Çevre Eğitim Bülteni
http://www.dogadernegi.org
Kuşçu Bülteni
http://www.dogadernegi.org
İbibik
http://www.kad.org.tr
- 29 -