penguen yaşam biçimi dergisi

penguence
Sayı 3/Aralık 2005
Turk uaz
GNU/Linux
Ö z gür yaz ıl
ım ve
para k az anm ak
Açık Ak ade m i
yayıne vi
Güve nl
i
k anal
l
ardan
il
e tişim
penguen yaşam biçimi dergisi
penguence
içindekiler
pe ngue nce 'de n /3
h ab e rl
e r /4
LK D 'de n /8
Birl
ik te çal
ışıl
abil
irl
ik e s as l
arı - Türk e r Gül
üm
iş m ode l
l
e ri /11
Özgür yazıl
ım /açık k aynak k od ve para k azanm ak İzl
e m Gözük e l
eş
açık ofis /16
O pe nO ffice 2.0 ve ye nil
ik l
e ri
dos ya /18
Turk uaz GNU /Linux Proje s i - H . Turgut Uyar
Turk uaz ge l
iştirm e grubu üye l
e ri il
e röportajl
ar
düşünce /27
"İfade özgürl
üğ ü"nde k i özgürl
ük ya da "özgür
e m e k "te k i özgürl
ük
te k nik /31
Güve nl
i k anal
l
ardan il
e tişim - H uze yfe Önal
Açık anah tar im zal
am a partil
e ri - Em in İs l
am Tatl
ı
m üzik /48
Se s ve m üzik - Bül
e nt Bol
at
Linux ve m üzik te k nol
ojil
e ri - Se rve r Acim
röportaj/53
Açık ak ade m i yayıne vi
tarih /56
M ozil
l
a Fire fox: Ph oe nix'l
e başl
ayan yol
cul
uk
dilüs tüne /62
D e ğ işe n D il- Yas in Kok arca
ge zgin pe ngue n /64
3
penguence
penguence'den
Merhabalar,
Pe ngue nce de rgis inin yöne tim ve
üre tim ini ye ni bir e k ip ol
arak üs tl
e nm iş
bul
unuyoruz.
D e rginin ortaya çık ışı ve bugüne
ge l
m e s inde rol
ü ol
an, k atk ıda bul
unan
h e rk e s e çok te şe k k ür e de r, de s te k l
e rini
k e sm e m e l
e rini is te riz.
Pe ngue nce
pe ngue n yaşam biçim i de rgis i
Sayı 3 /Aral
ık 2005
Linux Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i (LKD )
Ge ne lYöne tm e n : H ak an Uygun
Yazı İşl
e ri : İzl
e m Gözük e l
eş
Te k nik İşl
e r : Se l
e n Uğ uroğ l
u
Grafik Tas arım : O nur Ü nal
Lojis tik D e s te k : Fırat Işıl
dak
Üre tim : Sibe lErgun
Önüm üze k oyduğ um uz h e de fl
e r is e
şunl
ar:
- Pe ngue nce de rgis ini ik i ayl
ık pe riyodl
a
düze nl
i ol
arak PD F form atında
yayım l
am ak .
- Ge çe n döne m de ol
uşturul
m uş de rgi
yapıs ını k urum s al
l
aştırm ak . İş
tanım l
arının ve s üre çl
e rinin be l
irl
e nip
be l
ge l
e nm e s i.
- D e rgi üre tim s üre cine ol
abil
diğ ince çok
Pe ngue n k atıl
ım ını s ağ l
am ak .
- D e rginin bir te k nik bil
gis ayar de rgis i
ol
m anın öte s inde bir pe ngue n yaşam
s til
i de rgis i ol
m as ını s ağ l
am ak .
Bu h e de fl
e rin ge rçe k l
e ştiril
m e si
k onus unda e n büyük güve nce m iz is e s iz
ok url
arım ız ve e de rgi-cg üye s i
pe ngue nl
e r.
D e rgim iz h ak k ında h e r türl
ü fik ir, öne ri
ve k atıl
ım ınızı be k l
iyor, birl
ik te e n iyiyi
başarabil
e ce ğ im ize inanıyoruz.
H ak an Uygun
4
penguence
haberler
$100'a D izüs tü
M IT ve “H e r Çocuğ a D izüs tü” (O ne
Laptop Pe r Ch il
d) k urul
uşunun ortak
yürüttüğ ü 100 USD m al
iye tl
i dizüs tü
bil
gis ayarl
arı için Re dh at Linux'un bir
varyantının s e çil
diğ i duyurul
du.
D ah a önce Appl
e 'ın yaptığ ı ücre ts iz
işl
e tim s is te m i de s te k öne ris i M acO S
X'in özgür ol
m am as ı ne de niyl
e ge ri
çe vril
m işti.
h ttp://w w w .te ctonic.co.za/vie w r.ph p?id=
731
Sun –Pos tgre SQL
Sun, Sol
aris 10 içe ris inde pak e t ol
arak
ye r al
an Pos tgre SQL'i de s te k l
e diğ ini
duyurdu. Sol
aris yazıl
ım yöne ticis i Ch ris
Ratcl
iffe , işl
e tim s is te m i için büyük
öne m i ol
duğ unu düşündük l
e ri
Pos tgre SQL'in ge l
işim i için k aynak
ayırdık l
arını fak at bu durum un uzun
zam andır birl
ik te çal
ıştık l
arı O racl
e il
e
h e rh angi bir s orun yaratacağ ını
düşünm e dik l
e rini be l
irtti.
h ttp://s oftw are .ne w s forge .com /articl
e .pl
?s i
d=05/11/23/1741201
Tarayıcıl
arda O rtak Güve nl
ik
Çe k irde k KD E ge l
iştiricil
e rinde n Ge orge Staik os 'un e v s ah ipl
iğ i yaptığ ı topl
antıya
k atıl
an, O pe ra, M ozil
l
a ve M icros oft te m s il
cil
e ri w e b tarayıcıl
arının güve nl
iğ i
k onus unda ortak k ararl
ar al
dıl
ar. Buna göre O pe ra, Fire fox, M S Inte rne t Expl
ore r ve
Konq ue ror'un ye ni s ürüm l
e rinde , adre s çubuğ u açıl
an pe nce re l
e rde n
gizl
e ne m e ye ce k ve güve nl
i böl
ge /güve ns iz böl
ge ayrım ı adre s çubuğ unun re ngi il
e
be l
irl
e ne ce k . Ayrıca öm rünü dol
durm uş ol
an SSLv2 güve nl
ik s tandartı da
k al
dırıl
acak .
Topl
antıya k atıl
m ayan bir diğ e r öne m l
i w e b tarayıcı üre ticis i Appl
e is e Safari's inde
bu k ararl
ara uyup uym ayacağ ı k onus unda h e rh angi bir açık l
am a yapm adı.
h ttp://dot.k de .org/1132619 164/
5
haberler
Fire b ird 2.0 b e ta
Uzun zam andır ge l
iştiril
m e k te ol
an, Inte rbas e 'in
açıl
m as ından s onra ye nide n yazım s üre cine giril
e n Fire bird
ve ri tabanı ge l
iştiricil
e ri Fire bird 2.0 be ta s ürüm ünü duyurdu.
h ttp://w w w .fire b irds q l
.org/inde x.ph p?op=fil
e s & id=fb 2_b e ta01
Pardus K urul
an CD Be ta
Pardus Kurul
an CD be ta 1 Aral
ık itibariyl
e
yayınl
andı. Proje s ayfas ında ve ril
e n bil
giye göre :
“H azırl
anan zam an pl
anına göre 14 Kas ım , 30
Kas ım ve 14 Aral
ık 'da yayınl
anm as ı pl
anl
anan
de ne m e s ürüm l
e rinde n s onra, Pardus işl
e tim
s is te m i dağ ıtım ının il
k s ürüm ünün çık ış tarih i 26
Aral
ık 2005 ol
arak be l
irl
e ndi.”
w w w .ul
udag.org.tr
M ySq l
-InnoD B-O racl
e
M ySQLve ri tabanı s unucus unun k al
bi ol
an InnoD B'yi
üre te n Innobas e O Y şirk e ti O racl
e tarafından s atın al
ındı.
InnoD B'nin h al
i h azırdak i s ürüm ünün GPLil
e l
is ans l
anm ış
ol
m as ına rağ m e n M ySQL'in çifte -l
is ans üze rine k urul
u iş
m ode l
ine nas ıle tk i yapacağ ı şim dil
ik açık de ğ il
.
h ttp://w w w .oracl
e .com /corporate /pre s s /2005_oct/inno.h tm l
Program l
am a D il
l
e ri
Source forge 'da yayınl
anan proje l
e r içe ris inde k ul
l
anıl
an program l
am a dil
l
e ri
içinde Java il
e ge l
iştiril
e n proje l
e r bugüne k adar bir num ara ol
an C+ + 's ı
ge çm iş durum da. Source forge 'dak i proje s ayıl
arı h e r ne k adar doğ ru bir
öl
çüm ol
m as a da özgür yazıl
ım dünyas ındak i te rcih l
e re dair bir fik ir
ve rm e k te ... Ruby il
e ge l
iştiril
e n özgür yazıl
ım l
ar için bir m e rk e z ol
uşturm ayı
h e de fl
e ye n RubbyForge 'da ye r al
an proje s ayıs ı 1000'i ge çm iş durum da.
h ttp://w w w .s f.ne t
h ttp://rub yforge .org/
6
haberler
Fire fox 1.5 yayınl
andı, Th unde rb ird'de
yol
da...
Fire fox tarayıcıs ının ye ni s ürüm ü yayınl
andı. Ye ni s ürüm ,
s ayfa yöne tim i, günce l
l
e m e s is te m i, SVG de s te ğ i
k onul
arında ye nil
ik l
e r içe riyor. Ye ni s ürüm içe ris inde
öze l
l
ik l
e s e çe ne k l
e r diyal
oğ u ye nil
e nm iş ol
s a da e s k i
k ul
l
anıcıl
ara ge çiş k onus unda s orun yaşatm ayacak tır...
h ttp://w w w .m ozil
l
a.org.tr
FSF Avrupa - M icros oft
Özgür Yazıl
ım Vak fı Avrupa (Fre e Softw are Foundation Europa-FSFE) Avrupa
k om is yonuna, M icros oft'un s tandartl
arı k ötü uyarl
ayarak , birl
ik te çal
ışabil
irl
ik ve
re k abe te e nge lol
duğ una dair dava açtı. Öze l
l
ik l
e LD AP, SM B ve Ke rbe ros
s tandartl
arının üze rinde s üre k l
i de ğ işik l
ik l
e r yaparak özgür yazıl
ım ol
an Sam ba
gibi uygul
am al
arın, ortak çal
ışabil
irl
iğ ini e nge l
l
e m e ye çal
ıştığ ı iddia e dil
di.
h ttp://ne w s .zdne t.co.uk /0,39 020330,39 238435,00.h tm
K D E 3.5 Yayınl
andı
KD E m as aüs tü ortam ının, e s te tik , k ul
l
anım k ol
ayl
ık l
arı ve
pe rform ans iyil
e ştirm e l
e ri içe re n ye ni s ürüm ü yayınl
andı. Bu
s ürüm il
e birl
ik te görs e lbil
e şe n uygul
am as ı Süpe rKaram ba
KD E'ye bütünl
e şik ol
arak dağ ıtıl
ıyor... Ayrıca Konq ue ror ve
Kope te başta ol
m ak üze re bir çok uygul
am ada k üçük
fonk s iyon iyil
e ştirm e l
e ri m e vcut.
h ttp://k de .org.tr
O pe n O ffice 2.0
O pe nO ffice 2.0'ın yayınl
anm as ı ve 5. yıl
dönüm ü bütün dünyada ol
duğ u gibi
Türk iye 'de de parti ve ril
e re k k utl
andı. Partide doğ um günü pas tas ı ye ndi ve
O pe nO ffice Türk iye ol
arak ne l
e r yapıl
abil
e ce ğ i k onuşul
du.
h ttp://w w w .ope noffice .org.tr/inde x.ph p?option=com _conte nt& tas k =vie w & id=55& Ite
m id=1
ge l
iyor...
www.uludag.org.tr
8
penguence
LKD'den
Birl
ik te
çal
ışıl
ab il
irl
ik
e s as l
arı
Türk e r Gül
üm
*
Kam u k urum ve k urul
uşl
arı aras ındak i
bil
gi payl
aşım ının te m e l
l
e rini be l
irl
emek
ve birl
ik te çal
ışabil
irl
iğ e ol
anak s ağ l
am ak
am acıyl
a "Birl
ik te Çal
ışabil
irl
ik Es as l
arı
Re h be ri"h azırl
andı ve 05.08.2005 tarih l
i
Re s m i Gaze te de Başbak anl
ık
Ge ne l
ge s iyl
e yayım l
andı. e -D önüşüm
Türk iye Proje s i Kıs a D öne m Eyl
e m Pl
anı
içinde ye ral
an e yl
eml
e rde n biri ol
an
Re h be rin h azırl
anm as ı aşam as ında
D e vl
e t Pl
anl
am a Te şk il
atı M üs te şarl
ığ ı’nın
k oordinas yonu yaptığ ını ve k am u
k urum l
arı, s iviltopl
um k urul
uşl
arı ve öze l
s e k törde n görüş al
ındığ ını bil
iyoruz.
Re h be rin il
k böl
üm l
e rinde , k am u k urum
ve k urul
uşl
arının bil
gi al
ışve rişinde dah a
e tk in ol
m as ını s ağ l
ayacak ortak
s tandartl
arın be l
irl
e nm e s i ve böyl
e ce
birl
ik te çal
ışıl
abil
irl
iğ i s ağ l
am ayı
am açl
adığ ı vurgul
anm ak tadır.
Be l
k i de bu s üre çte k i e n öne m l
i, nok ta
bil
gi te k nol
ojis i al
tyapıl
arı s tandartl
ara
uym ayan k urum l
arın, k e ndil
e rini
bütçe l
e ri çe rçe ve s inde e n k ıs a s üre de
uyum l
u h al
e ge tirm e l
e rinin bir
Başbak anl
ık Ge ne l
ge s iyl
e zorunl
u
k ıl
ınm as ıdır. Böyl
e ce re h be rde be l
irtil
en
e s as l
ara uym ak için k am u k urum l
arı
çal
ışm al
ara başl
am ak durum unda
k al
acak l
ardır. Ancak dik k at e dil
m e si
ge re k e n bir k onu da k am u k urum l
arının
uyum l
ul
aştırm a s üre çl
e rini “k ıs ıtl
ı
bütçe l
e ri çe rçe ve s inde ” yapm ak
durum unda ol
duk l
arıdır.
Ayrıca Birl
ik te Çal
ışıl
abil
irl
ik Es as l
arı
Re h be ri, bil
gi s is te m l
e rini ye ni k uracak
ol
an k urum l
arın uyul
m as ı ge re k e n
s tandartl
arı içe rm e k te dir. D ol
ayıs ıyl
a
k am u k urum ve k urul
uşl
arının bil
gi ve
il
e tişim s is te m l
e rine il
işk in donanım ,
yazıl
ım ve h izm e t al
ım l
arında ve
Re h be r’e uyum k onus u k uralh al
ine
ge tiril
m iştir.
Birl
ik te Çal
ışıl
abil
irl
ik Es as l
arı Re h be ri’ni
özde ik i böl
üm de ince l
e m e k te yarar var.
Birincis i k avram l
arın ol
uşturul
duğ u ve
re h be rin canl
ı bir be l
ge ol
m as ını
s ağ l
ayacak m adde l
e ri içe re n böl
üm ,
ik incis i is e s tandartl
arın ayrıntıl
ı ol
arak
açık l
andığ ı böl
üm .
Birinci böl
üm de ye r al
an atıfl
ar ve
tanım l
arın Re h be rin ge l
e ce ğ inde k i
ge l
işim ini de garanti al
tına al
an
pol
itik al
arı içe rdiğ ini görüyoruz.
Re h be rin, açık s tandartl
ara uygun
ol
arak , öl
çe k l
e ne bil
irl
iğ i gözönünde
bul
unduran bir yapıyl
a ve de javantajl
ı
vatandaşl
ar da dah ilol
arak h e rk e s in e şit
e rişim h ak l
arını s avunarak h azırl
andığ ı
Birinci böl
üm de be l
irtil
m iş. Ancak h e r ne
k adar Re h be r, Avrupa Birl
iğ inin
“Europe an Inte rope rabil
ity Fram e w ork
for Pan-Europe an e -Gove rnm e nt
Se rvice s ” be l
ge l
e ri te m e lal
ınarak
üre til
m işs e de Re h be rde bul
unan bazı
m adde l
e rde açık s tandart tanım l
arının
dışındak i k rite rl
e ri içe rm e s i tutars ızl
ık l
ar
ol
arak h e m e n fark e dil
m e k te .
H azırl
anan Re h be rin ik inci böl
üm ünde is e
birl
ik te çal
ışıl
abil
irl
iğ i s ağ l
am aya yöne l
ik
ge re k s inim l
e ri k arşıl
ayan ve uyul
m as ı
ge re k e n tanım ve s tandartl
arı be l
irtil
m iş.
Bu böl
üm de “D os ya Sunum u ve
D e ğ işim i” başl
ığ ı al
tında başta k e l
im e
işl
e m ve e l
e k tronik çize l
ge be l
ge l
er
ol
m ak üze re re s im dos yal
arı, s ık ıştırıl
m ış
dos yal
ar, s e s dos yal
arı gibi dos yal
arın
el
e k tronik ortam dak i dol
aşım ı s ıras ındak i
s tandartl
arı tanım l
anm ış.
Ke l
im e işl
e m be l
ge l
e rinde k ul
l
anıl
acak
s tandartl
ar;üze rinde de ğ işik l
iğ e izin
9
iş modelleri
ve ril
e n ve ve ril
m e ye n ol
arak ik iye
ayrıl
m ış. Ü ze rinde de ğ işik l
iğ e izin ve ril
en
kel
im e işl
e m dos yal
arı için ze ngin m e tin
biçim i (.rtf), düz m e tin biçim i (.txt),
M icros oft W ord 9 7 m e tin biçim i (.doc) ve
O pe nD ocum e nt m e tin biçim i (.odt)
s tandart ve ya te k nol
oji başl
ığ ı al
tında
be l
irtil
m iş. Bu m adde de be l
irtl
e n ve ANSI,
PC-8, M acintos h , IBM PC k arak te r s e tl
e rini
k ul
l
anarak k e l
im e işl
e m dos yal
arının
payl
aşım ında yaygın biçim de k ul
l
anıl
an
ze ngin m e tin biçim i, h e r ne k adar ticari
bir firm anın ürünü ol
s a da açık bir
s tandart h al
ine dönüşm üş ol
duğ u için
k abule dil
e bil
ir bir s e çe ne k ol
arak
görünüyor. Ancak yine aynı m adde de
be l
irtil
e n M icros oft W ord 9 7 m e tin biçim i
(.doc) Re h be rin Birinci böl
üm ünde ye r
al
an 3.2.6 m adde s iyl
e ciddi de re ce de
çe l
işm e k te dir. Birl
ik te Çal
ışıl
abil
irl
ik
Es as l
arı Re h be rinin il
gil
i m adde s i şöyl
e dir:
3.2.6 Açık Standartl
arın ve Ul
us l
araras ı
Standartl
arın Kul
l
anım ı
Birl
ik te çal
ışabil
irl
iğ i m üm k ün k ıl
m a ve
re k abe ti artırm a h e de fi k aps am ında açık
s tandartl
arın k ul
l
anım ı be nim s e nm iştir.
Bir s tandardın açık s tandart s ayıl
abil
m e si
için, aşağ ıda ye r al
an as gari nite l
ik l
e re
s ah ip ol
m as ı ge re k l
idir:
i. Kar am acı gütm e ye n bir k urul
uş
tarafından k abulgörm üş ve ge l
e ce k te de
bu k urul
uş tarafından de s te k l
e ne ce ğ i
be l
irtil
m iş ol
m al
ı, zam an içinde
ge l
iştiril
m e s i il
gil
i tüm k e s im l
e rin
k atıl
abil
e ce ğ i şe ffaf bir k arar al
ma
s üre cinde yapıl
m al
ıdır.
ii. İl
gil
i dok üm an yayım l
anm ış ol
m al
ı ve
be de l
s iz ya da itibari bir be de l
l
e te m in
e dil
e bil
mel
idir. İs te ye n h e rk e s tarafından
be de l
s iz ya da itibari bir be de l
l
e
çoğ al
tıl
abil
ir, dağ ıtıl
abil
ir ve k ul
l
anıl
abil
ir
ol
m al
ıdır.
iii. Standart üze rinde k i fik ri h ak l
ar
(örne ğ in;pate nt gibi), ge ri al
ınam az
şe k il
de h e rh angi bir h ak tal
e binde n
(royal
ti) bağ ım s ız ol
m al
ıdır.
iv. Standardın ye nide n k ul
l
anım ı
k onus unda h içbir s ınırl
am a ol
m am al
ıdır.
Sözü ge çe n m e tin biçim i k ar am acı güde n
bir k urul
uş tarafından ge l
iştiril
m iş ve yine
aynı firm a tarafından da il
e ride
de s te k l
e nm e ye ce ğ i açık l
anm ıştır. Yine
aynı firm a tarafından h e r ne k adar içe riğ i
e ndüs triye açık l
anm ış ol
s a da şe ffaf bir
k arar al
m a s üre cinde ge l
iştiril
m e ye n .doc
m e tin biçim i üze rinde k i fik ri h ak l
ar yine
firm aya aittir. Bu ne de nl
e rl
e s özü e dil
en
m e tin biçim i h içbir biçim de açık s tandart
s ayıl
am az ve birl
ik te çal
ışıl
abil
irl
iğ e e s as
kel
im e işl
e m s tandartl
arından biri ol
arak
re h be rde be l
irtil
m e s i ciddi bir e l
e ştiri
k onus udur. Açık s tandartl
arın k ul
l
anım ı
AB tarafından de s te k l
e nirk e n, Türk iye ’de
k urum l
arın bu şe k il
de bir m ark aya
yönl
e ndiril
m e s i is e re k abe tin önünü
tık anm a ve te k e l
l
e rin ol
uşm as ına
yol
açm a gibi k onul
arda D PT’nin
el
e ştiril
e re m aruz k al
m as ı be k l
e ne n bir
s onuçtur.
4
Be nze r durum e l
e k tronik çize l
ge
program l
arı için be l
irtil
e n s tandartl
ar için
de ge çe rl
idir. Yine bir firm a tarafından
açık bir s tandart ol
m ayan bir “form at”
re h be rde be l
irtil
m iştir. Re h be rin diğ e r
böl
üm l
e rinde de be nze r örne k l
e re
ras tl
am ak m üm k ündür ancak yaşayan bir
be l
ge ol
arak s unul
an Birl
ik te
Çal
ışıl
abil
irl
ik Es as l
arı Re h be ri üze rinde
de ğ işik l
ik l
e rin yapıl
abil
m e ol
as ıl
ığ ının
10
LKD'den
ol
m as ı um ut ve ricidir.
D ik k at e dil
m e s i ge re k e n bir başk a k onu
da re h be rin Birinci Böl
üm ünde ye r al
an
“3.2.3 Eşit Erişim H ak k ı” m adde s inde ye r
al
an;
“Bil
gi ve h izm e tl
e rin w e b s ayfas ı ve diğ e r
al
te rnatif k anal
l
ardan, k ul
l
anıcıl
ar için
te s pit e dil
e n arayüzl
e rin topl
um un tüm
fe rtl
e ri tarafından k ol
ay k ul
l
anıl
abil
e ce k
ve k ul
l
anıcı tarafında ge re k l
i ol
abil
e ce k
e k ticari yazıl
ım l
arı m üm k ün ol
an e n al
t
s e viye de tutacak şe k il
de s unum u
h e de fl
e nm e k te dir.”
ibare s inin tüm içinde ne k adar
k orunduğ unun ince l
e nm e s i ge re k l
il
iğ idir.
Re h be rin yayım l
anm as ından s onra tüm
k am u k urul
uşl
arın uym al
arı ge re k e n
s tandartl
ar Başbak anl
ık Ge ne l
ge s iyl
e
duyurul
m uştur. Bundan s onra yapıl
acak
k am u ih al
el
e rinde n re h be re uygunl
uk
k onus unda k am uoyunun da tak ipçi
ol
m as ı ge re k m e k te dir. Bil
gi al
ışve rişinin
s ağ l
ık l
ı ol
m as ı, k am u k urum l
arının te m e l
varl
ık s e be bi ol
an vatandaşl
arın al
dığ ı
h izm e t k al
ite s ini yük s e l
te ce k tir. Açık
s tandartl
arın be nim s e nm e s inin re h be r de
vurgul
anm as ı is e öne m l
i bir ge l
işm e
ol
arak dik k at çe k m e k te dir.
---------------------------------------------------------*LKD Ge ne ls e k re te ri
Türkiye'yi internete taşıyalım
Bahçeşehir Üniversitesi
Beşiktaş kampüsü
9/11 aralık
11
penguence
iş modelleri
Özgür yazıl
ım /Açık
k aynak k od
ve para k azanm ak
İzl
e m Gözük e l
eş
Bir s abah e -pos ta k utunuza bak ıyors unuz
ve öğ re niyors unuz k i ül
k e m izde s on
yıl
l
arda yaşanan de pre m l
e rin ne de ni
ABD 'nin böl
ge m izde k i faal
iye tl
e riym iş.
H atta de pre m in tam am e n ABD
k ontrol
ünde ge rçe k l
e ştiğ i bil
e yazıl
ıyor. Bir
başk a m e s ajda 11 Eyl
ül
'de ik iz k ul
el
e re
yapıl
an s al
dırıl
ardak i uçak l
arın
num aral
arından İs railbayrağ ı e l
de e dil
iyor.
Ah m e t Kaya'nın as l
ında öl
m e diğ ini,
İngil
te re 'de yaşanan te röris t s al
dırıl
arın
görüntül
e rinin düzm e ce ol
duğ unu
öğ re niyoruz ark adaşl
arım ızın il
e til
e rinde n.
Bu iddial
arın doğ rul
uğ u/yanl
ışl
ığ ı bir yana,
inte rne tl
e be rabe r ye ni bir e de biyat türü
yaygınl
aşıyor: Kom pl
o te oril
e ri. O l
ayl
ar,
k işil
e r k im i zam an o k adar güze l
k urgul
anıyor ve ayrıntıl
andırıl
ıyor k i
inanm as ak , s açm a bul
s ak bil
e bir “acaba”
k al
abil
iyor ak ıl
l
arda.
Bu yazı da h e nüz e -pos ta k utul
arında
dol
aşm aya başl
am am ış bir k om pl
o
te oris inde n yol
a çık ıyor. Te oriyi öze tl
e rs e k :
GNU/Linux ve m izah topl
ul
uk l
arı
b üyük b ir iş b irl
iğ i içinde l
e r. Bu iş
b irl
iğ i öze l
l
ik l
e Türk iye 'de de şifre
ol
m uş görüns e de ol
uşm ak ta ol
an
te h dit tüm dünyam ızı yak ından
il
gil
e ndiriyor. Yaşl
ı dünyam ızın
ciddiye ti te h dit al
tında! Türk iye 'de k i
e s k i ve ye ni m izah de rgil
e rinin
is im l
e ri b u il
işk iyi gözl
e r önüne
s e rm iyor m u?Bir zam anl
ar Ök üz
vardı. Ök üzl
e GNU aras ındak i
b e nze rl
ik s izi şaşırtm ıyor m u?(b k z:
H ttp://e n.w ik ipe dia.org/w ik i/Im age :Bl
a
ck -w il
de b e e s t-ak a-gnu.jpg) H adi onu
ge çtik , ya şim di yayınl
anan Pe ngue n
de rgis ine ne
de m e l
i?
İnanm am ak ta
k ararl
ı m ıs ınız?
K arik atüris t
Se l
çuk Erde m 'in
Linux ve Özgür
Yazıl
ım
Ş e nl
iğ i'nde ne işi
vardı?
D ünyam ızl
a dal
ga ge çil
iyor, dünyam ız
GNU/Linux ve m izah topl
ul
uk l
arı
işb irl
iğ ince al
aya al
ınıyor. İns anl
ar b oş
zam anl
arında program yazıyorl
ar,
payl
aşıyorl
ar;yab ancı dil
l
e rde k i
dok üm anl
arı/program l
arı
ye re l
l
e ştiriyorl
ar;s e m ine r ve rm e k için
Türk iye 'nin b ir ucundan b ir ucuna
gidiyorl
ar. Ve yaptık l
arı b u işl
e rde
para k azanm ayı önce l
ik l
i ol
arak
görm üyorl
ar. Bu ins anl
ar b izim l
e çok
fe na dal
ga ge çiyorl
ar...
Kom pl
o te oris i, birçok s os yalbil
im cinin de
h e m fik ir ol
duğ u s ağ l
am te m e l
l
e re
dayanıyor. Norm alşartl
ar al
tında bir ins an
yaptığ ı iş için para al
ır. Ü cre tl
iemek
üze rine k urul
u bir topl
um s alyapıda,
program cıl
arın h içbir ücre t al
m adan
yazıl
ım ge l
iştirm e s i ve bunu dağ ıtm as ı
şaşırtıcı ol
uyor. Ş öyl
e düşüne l
im , bir grup
çe vre ci biraraya ge l
s e ve şöyl
e de s e
te pk iniz ne ol
urdu?
"Bizl
e r, Ge ne ralM otors 'a k arşıyız.
Ş irk e t üre ttiğ i otom ob il
l
e rl
e çe vre ye
zarar ve rm e k te dir. Bundan s onra,
k e ndim iz ve ins anl
ık için b is ik l
et
üre te ce ğ iz. Bu b is ik l
e tl
e ri, is te ye nl
e re
ücre ts iz ve re ce ğ iz."
H e rh al
de çe vre cil
e rin iyi niye tl
e rinde n
k uşk u duym as ak da de dik l
e rinin
yapıl
m as ının ol
anak s ız ol
duğ unu düşünür,
“h adi ordan” de rdik . Am a 27 Eyl
ül19 83'te
biris i çık ıyor, “H e rk e s in k ul
l
anım ı için UNIX
uyum l
u bir işl
e tim s is te m i” yazacağ ını
s öyl
üyor. Sonra bir ünive rs ite öğ re ncis i
k aranl
ık odas ında “s ade ce e ğ l
e nce ” için
işl
e tim s is te m i yazm aya k al
k ıyor ve
12
iş modelleri
yüzl
e rce ins andan de s te k görüyor. Tüm
dünyayı şaşk ına çe vire n yazıl
ım l
ar ortaya
çık ıyor: GNU/Linux, Apach e , M ys q l
,
Pos tgre s q l
, Fire fox, Th unde rbird,
O pe nO ffice .org. Ü s te l
ik yuk arıdak i arababis ik l
e t ik il
iğ inin de öte s inde birçok al
anda
s ah ipl
i (proprie tary) yazıl
ım l
arı aşacak
k al
ite ye ul
aşıyorl
ar.
2000'l
i yıl
l
ara ge l
indiğ inde ins anl
ar bir
bak ıyorl
ar k i as l
ında Özgür Yazıl
ım /Açık
Kaynak Kod (ÖY/AKK) h e p varm ış.
İnte rne t'in al
tyapıs ının ÖY/AKK üze rine
k urul
duğ unu öğ re ndik l
e rinde şaşk ınl
ık l
arı
bir k at dah a artıyor. Yaşam ak için paraya
ge re k s inim ol
duğ u açık -s e çik ortada ol
an
yaşadığ ım ız topl
um s als is te m de , ÖY/AKK
dünyas ının fe rtl
e rinin de güze lgüze l
yaşayabil
diğ i görül
düğ ünde ak ıl
l
ara is te r
is te m e z şu s oru ge l
iyor: ÖY/AKK'de n nas ıl
para k azanıl
ıyor?
H e diye Ek onom is i (Gift Econom y)
Raym ond, H om e s te ading th e Noos ph e re
adl
ı çal
ışm as ında bu s orunun yanıtını
H e diye e k onom is i k avram ı il
e açık l
am a
yol
unu te rcih e diyor. H e diye e k onom is inde
bire yl
e rin s tatüs ü m e ta üre tim ine dayal
ı
topl
um l
arda ol
duğ u gibi s ah ip ol
duk l
arı ya
da k ontrole ttik l
e ri il
e öl
çül
m üyor. Tam
te rs ine , e n çok ve re n dah a yük s e k s tatüde
ol
uyor. Örne ğ in bil
im dünyas ı bu norm l
ara
göre işl
iyor. H e rh angi bir bil
im adam ının ne
k adar bil
diğ inde n çok , bu k işinin çal
ıştığ ı
al
ana ve rdiğ i k atk ıl
ar ön pl
ana çık ıyor. Çok
bil
ip de payl
aşm ayan bil
im adam ına boşa
h arcanm ış bir ye te ne k gözüyl
e bak ıl
ıyor.
ÖY/AKK k ül
türünün ak ade m ik dünyada
doğ up ge l
iştiğ i dik k ate al
ındığ ında, ÖY/AKK
e k onom is inin bu k ül
türün k ök l
e rine ine re k
anl
aşıl
m aya çal
ışıl
dığ ı görül
üyor. Ancak
başta Raym ond ol
m ak üze re h e diye
e k onom is i te oris ye nl
e ri k e ndil
e rini öne m l
i
bir paradok s tan da k urtarm ış ol
uyorl
ar:
Paranın birincilöne m de ol
m adığ ı e k onom ik
il
işk il
e r.
Raym ond'a göre ÖY/AKK e k onom is inde
re k abe t dah a çok pre s tije l
de e tm e k
üze rine k urul
uyor. D ol
ayıs ıyl
a h e diye
e k onom is inde k i “tanınm a” (re putation)
k avram ı, m e ta üre tim ine dayal
ı
e k onom il
e rde k i paras alçık arl
arı ge ri pl
ana
itiyor. Raym ond'a göre ÖY/AKK k ül
türü
içinde iyi bir üne s ah ip ol
m ak e n büyük
ödül
. Bunun dışında ins anl
arın dik k atini
çe k m e k , onl
arı işbirl
iğ ine ik na e tm e k için
iyi bir üne s ah ip ol
m ak e tk il
i bir öze l
l
ik .
Raym ond s on ol
arak da nas ılpara
k azanıl
acağ ı s orus unu yanıtl
ıyor, "ÖY/AKK
dünyas ındak i çal
ışm al
arınız, k atk ıl
arınız
s ize m addi ol
arak da döne ce k tir,"diyor.
ÖY/AKK dünyas ı dışındak il
e r için pe k de
inandırıcı ol
m ayan bir iddia gibi gözük s e
de “h ack e r”l
arın pratiğ i bunun ol
ağ an bir
durum ol
duğ unu gös te riyor. Bil
gis i ve
ye te ne ğ iyl
e “tanınm ış ol
m ak ” işve re nl
e r ya
da potans iye lm üşte ril
e r aras ında da
tanınm ış ol
m ayı s ağ l
ıyor. Ve rdiğ iniz, s ize
m addi ol
arak ge ri dönüyor. H atta M icros oft
bil
e s ize iş te k l
ifinde bul
unabil
iyor.
Örne ğ in, Ge ntoo Linux k urucus u D anie l
çok bilip de
paylaşmayan bilim
adamına boşa
harcanmış bir
yetenek gözüyle
bakılıyor
Robbins M icros oft'ta çal
ışıyor.
(b k z.h ttp://w w w .fazl
am e s ai.ne t/inde x.ph p
?a=articl
e & s id=3012).
H atta M icros oft dah a il
e ri gidiyor,
Raym ond'a bil
e “ge ls e ni işe al
al
ım ”
diye bil
iyor.
(h ttp://w w w .fazl
am e s ai.ne t/inde x.ph p?s tar
t=15)
Ve al
e , h e diye e k onom is i k avram ını dah a
ge nişl
e tiyor ve ÖY/AKK proje l
e rine yapıl
an
bağ ışl
arın m antığ ını s orgul
uyor. Örne ğ in,
bir ge l
iştirici ge l
iştirdiğ i yazıl
ım ı h içbir
ücre t tal
e p e tm e k s izin w e b s ite s inde n
indiril
e bil
ir yapabil
iyor, bir diğ e r de yişl
e
Inte rne t s ak inl
e rine h e diye e diyor. Sonra
bir k ul
l
anıcı, ge l
iştiriciye be nze r
m otivas yonl
arl
a o h e diye ye m addi k arşıl
ık
ve re bil
iyor:
1- Ge l
iştirici m ane vi tatm inl
e bir program ı
k ul
l
anıcıl
ara açıyor.
2- Kul
l
anıcı program ı al
ıyor, k e ndi m addi
13
iş modelleri
ih tiyaçl
arını gide riyor ve be nze r m ane vi
m otivas yonl
a proje ye m addi bağ ışta
bul
unuyor.
3- Ge l
iştirici ve k ul
l
anıcı m addi ol
arak
tatm in ol
m uş ol
uyor.
İnte rne t üze rinde böyl
e bir e k onom inin
işl
e rl
iğ i inanıl
m az görünüyor. Yaşı 18'de n
büyük ol
anl
ar için bir örne k :
h ttp://m irrors .pl
ayb oy.com /
(h ttp://w w w .fazl
am e s ai.ne t/inde x.ph p?a=
articl
e & s id=3005)
Ye ni İş M ode l
l
e ri
ÖY/AKK'yi h e diye e k onom is i il
e açık l
am a
girişim ine dair birçok e l
e ştiri ge tiril
e bil
ir.
H e diye e k onom is i, h ack e r'l
arın nas ılpara
k azandığ ını (yani aç k al
m adığ ını)
gös te rm e s i açıs ından k e ndi içinde
tutarl
ıl
ığ ı ol
an bir te oridir. Ancak ol
um s al
bir s üre ç ol
uşu h al
a bazı s orul
arı yanıts ız
bırak m ak tadır:
1- IBM 'de n Appl
e 'a birçok büyük şirk e tin
ÖY/AKK'ya il
gis i ne re de n
k aynak l
anm ak tadır?Bu şirk e tl
e r nas ıl
para k azanm ak tadır?
2- Ye ni bir iş k urm ak is te ye n yazıl
ım cı
ne de n ÖY/AKK'yi s ah ipl
i yazıl
ım a te rcih
e ts in? Nas ılbir iş k urs un k i s ah ipl
i
yazıl
ım l
ara göre dah a avantajl
ı durum a
ge l
s in?Ya da yazıl
ım l
arını niçin s ah ipl
i
l
is ans l
ardan arındırs ın?
As l
ında H om e s te ading th e Noos ph e re 'nin
Ürün
yazarı Raym ond da
h e diye e k onom is i
s oruns al
ının
fark ındadır. Th e M agic
Caul
dron adl
ı
çal
ışm as ında k e ndis i
de bunu itiraf e de r.
Raym ond'un de diğ i
gibi h e diye e k onom is i
h ack e r'l
arın ps ik ol
ojik davranışl
arını
açık l
am aya yardım cı ol
s a da ÖY/AKK'nın
m e ta üre tim ine dayal
ı e k onom il
e rde
s ürdürül
e bil
irl
iğ i düşünül
düğ ünde
ye te rs iz k al
m ak tadır. H al
a k aynak l
arın k ıt
ol
m as ı üze rine k urul
u e k onom ik yapının
e ge m e n ol
duğ u şartl
arda Raym ond
h e diye e k onom is i k avram ını te rk e de re k
e k onom i pol
itik al
anına dal
ar. Endüs triye l
k apital
izm l
e e nform as yone lk apital
izm
aras ına bir çizgi çize re k işe başl
ar.
H e rh angi bir m e tanın ik i de ğ e ri vardır.
Kul
l
anım de ğ e ri ve s atış de ğ e ri. M e ta,
ins an ge re k s inim l
e rini gide rm e s iyl
e bir
k ul
l
anım de ğ e rine s ah ip ol
ur. Satış de ğ e ri
is e , m e tanın de ğ işim s üre cinde k i
de ğ e ridir. Raym ond bir çok ins anın
yazıl
ım ı, e ndüs triye lk apital
izm de k i
fabrik a m ode l
i il
e de ğ e rl
e ndirdiğ ini
be l
irtm e k te dir. Örne ğ in ins anl
ar çoğ u
zam an s atış de ğ e rinin yazıl
ım da da
ge l
iştirm e m al
iye tl
e ri il
e orantıl
ı ol
duğ unu
Copyright
Gelir
Lisanslar
korunur ya da
müşteriye
devredilir
Kısıtlamalı
lisanslar
Tek seferlik
proje ücreti
Yazılım
Projeleri
Müşteriye
yönelik
projeler
Yazılım
Yayınlama
Ürün ailesi
Yazılım
Aboneliği
Seçenekli ürün
Kısıtlamalı
lisanslar
Hizmet ücretleri
ve uygulama
kiraları
Ürün yazılım
Temel ürün
ÖY/AKK lisansı
Hizmetler, ürün
paketleme, marka
Lisans ücretleri
14
iş modelleri
ve ge l
iştiricil
e rin de bu de ğ e r üze rinde n
para al
dığ ını vars aym ak tadır. O ys a bu
vars ayım ın büyük bir önyargıdan ibare t
ol
duğ unu e n başta bil
işim çal
ışanl
arının
k e ndi pratik l
e ri gös te rm e k te dir. Satış
de ğ e ri ge l
iştirm e m al
iye tl
e ri il
e s ınırl
ı
de ğ il
dir ve bak ım /onarım /de s te k
h izm e tl
e rinin m al
iye ti ge ne l
de ge l
iştirm e
m al
iye tini aşm ak tadır.
Yazıl
ım s e k törünün özünde bir h izm e t
(s e rvice ) s e k törü ol
duğ unun fark ındal
ığ ı
bil
e ÖY/AKK e k onom is inin h izm e t üze rine
k urul
u pratiğ i üze rinde k i s is l
e ri
dağ ıtacak tır. Bu bağ l
am da, ÖY/AKK iş
m ode l
l
e rinin ince l
e nm e s inde n önce
yazıl
ım s e k töründe k i ge ne liş m ode l
l
e rine
göz atm ak faydal
ı ol
acak tır.
Bunl
ar içinde Val
im ak i'nin de be l
irttiğ i
gibi e n yaygını yazıl
ım proje l
e ri m ode l
i
ol
uyor. Bu iş m ode l
inde şirk e t e m e ğ inin
ne s ne l
e şm e s i ol
an ürünü s atm ıyor, e m e k
gücünü bir h izm e t ol
arak m üşte riye
s unuyor. Örne ğ in IBM s is te m e nte gras yon
h izm e tl
e rini s attığ ında bu m ode l
i s e çm iş
ol
uyor. Ve bu e nte gras yon h izm e tl
e rini
s unark e n ürün m al
iye tl
e rini ve
e nte gras yon işl
eml
e rine dair m al
iye tl
e rini
m inim um a çe k m e nin şirk e te dah a çok k ar
ge tire ce ğ ine dik k at e tm e k ge re k iyor.
İk incis i is e , yazıl
ım yayınl
am a,
M icros oft'un ve s ah ipl
i yazıl
ım
firm al
arının s e çtiğ i bir iş m ode l
i.
Raym ond'un e l
e ştiris inde be l
irttiğ i gibi
burda yazıl
ım ı fizik s e lbir m adde gibi
görm e yak l
aşım ı e ge m e n durum da.
i
h ttp://w w w .catb.org/~ e s r/w ritings /cath e dr
al
-bazaar/h om e s te ading/, s on e rişim 18
Eyl
ül
, 2005
ii
Pinch ot, G.,Th e Gift Econom y,
h ttp://w w w .conte xt.org/ICLIB/IC41/Pinch ot
G.h tm l
, s on e rişim 18 Eyl
ül
, 2005
iii
Ve al
e , K., Inte rne t gift e conom ie s :
Vol
untary paym e nt s ch e m e s as tangibl
e
re ciprocity,
h ttp://w w w .firs tm onday.org/is s ue s /is s ue 8_
12/ve al
e /inde x.h tm l
, s on e rişim 18 Eyl
ül
,
Ancak yazıl
ım ın doğ as ı buna ol
anak
ve rm e diğ inde n firm al
arın te rcih e ttiğ i
yas al
ar çe rçe ve s inde yazıl
ım ı
m adde l
e ştirm e k . Yazıl
ım ın k e ndis i de ğ il
s ade ce k ul
l
anım h ak k ı s atıl
ıyor.
Yazıl
ım ab one l
iğ i, İnte rne t il
e ortaya
çık m ış iş m ode l
l
e rinde n. Yuk arıdak i ik i
m ode l
in k aynaşm as ı şe k l
inde ortaya
çık abil
iyor. M üşte riye e k h izm e tl
e r bir
abone l
ik m ode l
i çe rçe ve s inde ve ril
iyor.
ÖY/AKK'nin e n çok öne çık tığ ı iş m ode l
i
is e ürün yazıl
ım iş m ode l
i. Bu iş m ode l
i,
h e rk e s in özgürce e rişe bil
diğ i yazıl
ım l
arın
k ul
l
anıcıya s unul
m as ı üze rine k urul
u.
Ticari GNU/Linux dağ ıtım l
arı bunun e n
güze lörne ğ i. Ya da k ul
l
anıcıya e k
h izm e tl
e rin s ağ l
anm as ı;7x24 de s te k ,
s is te m k urul
um u gibi.
Kol
ayca tah m in e dil
e bil
e ce ğ i gibi, ÖY/AKK,
yazıl
ım proje l
e ri ve yazıl
ım abone l
iğ i iş
m ode l
l
e rinde ya da bunl
ardan ol
uşan
h ibrid m ode l
l
e rde e tk in ol
abil
iyor. Tabi
bunl
ar s ade ce yazıl
ım iş m ode l
l
e rinin ana
h atl
arıyl
a gös te rim i. Pe ngue nce 'nin
önüm üzde k i s ayıl
arında ÖY/AKK il
e il
gil
i iş
m ode l
l
e ri ayrıntıl
andırıl
acak ve s e k törde n
s om ut örne k l
e rl
e tartışıl
acak . Öze l
l
ik l
e
yuk arıda be l
irtil
e n s oruya yanıt aranacak :
Ye ni bir iş k urm ak is te ye n yazıl
ım cı ne de n
ÖY/AKK'yi s ah ipl
i yazıl
ım a te rcih e ts in?
Nas ılbir iş k urs un k i s ah ipl
i yazıl
ım l
ara
göre dah a avantajl
ı durum a ge l
s in?Ya da
yazıl
ım l
arını niçin s ah ipl
il
is ans l
ardan
arındırs ın?
2005
iv
Örne ğ in, ÖY/AKK'yi üre tim te m e l
l
i de ğ ilde
dah a çok de ğ işim s üre ci bak ış açıs ıyl
a
yorum l
am ak tadır.
v
h ttp://w w w .catb.org/~ e s r/w ritings /cath e dr
al
-bazaar/m agic-caul
dron/, s on e rişim 18
Eyl
ül
, 2005
vi
Val
im ak i, M ., Th e Ris e O f O pe n Source
Lice ns ing,
h ttp://pub.turre .com /l
ink track .ph p?id=ope
nbook _val
im ak i, s on e rişim 27 Eyl
ül
, 2005
16
penguence
açık ofis
O pe nO ffice 2.0 ve
ye nil
ik l
e ri
ol
uşturabil
iyor. Böyl
e ce h arici bir ve ri
tabanına ge re k duyul
m uyor. Bu durum da
tüm bil
gil
e r (tabl
o tanım l
arı, ve ril
e r,
s orgul
ar, form l
ar, raporl
ar vb) bir XM L
dos yas ında tutul
uyor. Ayrıca h al
ih azırda
k ul
l
anım da ol
an ve ri tabanı s unucul
arınıza
da k ol
ayca bağ l
anıp k e ndi rapor ve
form l
arınızı ol
uşturabil
irs iniz.
Özgür Yazıl
ım dünyas ının e n öne m l
i
araçl
arından biri ol
an O pe nO ffice 2.0
yayınl
andı. Bu ye ni s ürüm l
e birl
ik te
O pe nO ffice k e l
im e işl
e m ci (w rite r), h e s ap
tabl
os u (cal
c.) s unum düze nl
e yici (im pre s s ),
çizim program ı (draw ) ve ye ni ve ri tabanı
uygul
am as ı bas e ) il
e ih tiyaçl
ara dah a iyi
ce vap ve re bil
ir h al
e ge l
m iştir.
Açık D ok üm an Biçim i
O pe nO ffice .org 2.0'dan itibare n tüm
O pe nO ffice .org ürünl
e ri (W rite r, Cal
c,
Im pre s s , v.b.) s tandart O ASIS
O pe nD ocum e nt XM Lbiçim ini k ul
l
anm aya
başl
ayacak . Bu s aye de üre ticide n bağ ım s ız
K ul
l
anıcı Arayüzü
O pe nO ffice 2.0'da il
k göze çarpan öze l
l
ik
k ul
l
anıcı ara yüzünde k i ye nil
ik l
e r.
Kul
l
anıcıl
ara çok dah a k ol
ay k ul
l
anım
ol
anak l
arı s unm ayı h e de fl
e ye n bu
de ğ işik l
ik l
e r il
e m önü ve araç çubuk l
arı
k ul
l
anım al
ışk anl
ık l
arına göre k ul
l
anıcı
tarafından is te nil
diğ i gibi
düze nl
e ne bil
m e k te dir.
Ve ri tab anı
Bu s ürüm l
e birl
ik te O pe nO ffice uygul
am a
ail
e s ine , özgür yazıl
ım açıs ından öne m l
i bir
ih tiyaca ce vap ve re n ye pye ni bir uygul
am a,
Bas e k atıl
dı. Ye ni başl
ayan k ul
l
anıcıl
ar için
"Ye ni Tabl
o Sih irbazı"m ucize l
e r yaratıyor.
H iç SQLbil
m e ye nl
e r bil
e k ol
ayca göm ül
ü
H SQLD B ve ritabanı m otoru s aye s inde Java
te k nol
ojis ini de k ul
l
anarak ve ritabanı
bir şe k il
de h azırl
anan be l
ge l
e r, h e rh angi bir
e ditör yardım ıyl
a açıl
ıp ince l
e ne bil
e ce k . Bu
dok üm an biçim i s ade ce O pe nO ffice .org
de ğ il
, açık k aynak k odl
u KO ffice program ı ve
O pe nO ffice .org m uadil
i StarO ffice tarafından
da k ul
l
anıl
acak . O ASIS biçim i aynı zam anda
Avrupa Kom is yonu tarafından da
öne ril
m e k te .
Ge l
işm iş PD F k ayde tm e öze l
l
ik l
e ri
O pe nO ffice .org 1.1 il
e birl
ik te ge l
e n ve pe k
çok k urum un s tandart dok üm an arşivl
eme
biçim i ol
an PD F öze l
l
iğ i, O pe nO ffice .org 2.0
il
e birl
ik te ge l
işti ve ye nil
e ndi. Artık
dos yal
arınızı PD F ol
arak k ayde de rk e n aral
ığ ı
ve içe rdiğ i re s im l
e rin s ık ıştırm a s e viye s ini
de tanım l
am ak m üm k ün ol
uyor. Ek ol
arak ,
artık PD F dos yal
arı k üçük re s im l
e ri ve
k öprül
e ri de tam ol
arak içe riyor.
17
açık ofis
Önce k i O pe nO ffice .org s ürüm l
e rinde
h azırl
anan dok üm an is tatis tik l
e rini D os yaÖze l
l
ik l
e r m önüs ünde n bul
abil
irk e n artık bu
öze l
l
ik l
e r k ol
ayca Araçl
ar m önüs ünde n
e rişil
e bil
iyor. Ayrıca be l
irl
i bir s e çim içinde k i
tüm is tatis tik l
e r (k e l
im e s ayıs ı, k arak te r
s ayıs ı) yine aynı m önüde n al
ınabil
iyor.
Sl
ayt Ge çişl
e ri ve Canl
andırm a
XForm D e s te ğ i
O pe nO ffice 2.0'l
a birl
ik te W 3C tarafından
w e b form l
arı s tandartı ol
arak tanım l
anan
XForm l
arı başk a h e rh angi bir araca ve
program l
am a bil
gis i ge re k tirm e de n
h azırl
anabil
e ce k .
Artırıl
m ış s atır s ayıs ı
Ye ni s ürüm de e n çok ge l
iştiril
e n ve öze l
l
ik
ekl
e ne n bir başk a uygul
am a is e Im pre s s
s unum yazım ı. Sl
ayt ge çişl
e rinde
ekl
e ye bil
e ce ğ iniz ye ni canl
andırm a
s e çe ne k l
e ri il
e birl
ik te dah a uyum l
u
s unum l
ar h azırl
am anız m üm k ün. Ye ni
öze l
l
ik l
e ri ve k ul
l
anım k ol
ayl
ık l
arıyl
a öze l
l
ik l
e
Pow e rPoint k ul
l
anıcıl
arının k ol
ayca
ge çe bil
m e s i m üm k ün ol
acak . H azırl
adığ ınız
s unum l
arın PD F ve Fl
as h ol
arak
s ak l
anabil
m e s i s unum l
arınızın
taşınabil
irl
iğ ini arttırıyor.
O pe nO ffice .org 1.1 zam anl
arında bir be l
ge de
s ade ce 32768 s atır de s te k l
e nirk e n
k ul
l
anıcıl
ardan ge l
e n yoğ un is te k üze rine bu
s ayı M icros oft Exce lil
e aynı s e viye ye
çık artıl
m ıştır. Artık Cal
c il
e h azırl
anan h e s ap
tabl
ol
arı 65536 s atır uzunl
uğ unda
ol
abil
m e k te dir.
Ge l
iştiril
m iş dok üm an is tatis tik l
e ri
Z e m b e re k
Ge ne lO pe nO ffice ye nil
ik l
e rinin dışında
Türk çe k ul
l
anıcıl
ar için çok dah a öne m l
i bir
ye nil
ik bul
unm ak ta. O pe nO ffice 2.0 artık
h e ce l
e m e ve im l
a de ne tim i için Z e m be re k
de s te ğ ine s ah ip.
K urul
um Pak e tl
e ri
D e s te k l
e ne n h e r pl
atform için o pl
atform a
özgü k urul
um s is te m l
e riyl
e ge l
e n O pe nO ffice
2.0'ı k urm ak artık e s k is inde n çok dah a k ol
ay.
Nas ıle dinil
ir?
Türk çe çe viri ve de s te ğ i il
e birl
ik te dah a
de tayl
ı bil
gi için O pe nO ffice Türk iye
s ayfal
arını ziyare t e diniz. [1]
w w w .ope noffice .org.tr
18
penguence
dosya
Turk uaz GNU/Linux
Pardus 'un e l
i k ul
ağ ında. Çok yak ın bir zam anda, k ararl
ı s ürüm üyl
e
k ul
l
anıcıl
arl
a bul
uşm as ı be k l
e niyor. Pardus 'a ol
an yoğ un il
gi Türk iye 'de
GNU/Linux'un ul
aştığ ı aşam ayı gös te riyor. Ancak h içbir şe y birde nbire ol
m adı.
19 9 0'l
arın ortas ından günüm üze k adar ge l
e n s üre çte Türk iye 'de öne m l
i
adım l
ar atıl
dı ve k uşk us uz bu adım l
arın e n öne m l
il
e rinde n biri Turk uaz
GNU/Linux proje s iydi.
Çok s ayıda GNU/Linux dağ ıtım ı vark e n ye re lbir dağ ıtım a ge re k var m ıydı?
Turgut Uyar'ın Pe ngue nce 'nin bu s ayıs ındak i yazıs ında be l
irttiğ i gibi: "Linux'u
k urabil
m e k , k ul
l
anabil
m e k ve işinizi yapm anızı s ağ l
ayacak be l
ge l
e ri
ok uyabil
m e k için İngil
izce bil
m e niz ge re k iyordu. Program l
arda Türk çe
h arfl
e rin k ul
l
anıl
abil
m e s i için ge re k l
i al
tyapı -biraz dağ ınık ol
m ak l
a birl
ik te vardı ve nas ılyapıl
acağ ını anl
atan yazıl
ar yazm ıştık am a s on k ul
l
anıcı için
k ol
ay de ğ il
di. Ayrıca k ul
l
anım ı k ol
ayl
aştıran bazı yazıl
ım l
ar da l
is ans s orunl
arı
ne de niyl
e dağ ıtım l
ara girm iyordu."Turk uaz GNU/Linux bu k aygıl
arl
a yol
a
çık tı. Ü s te l
ik Turk uaz GNU/Linux, ye re lh e de fl
e rin öte s ine ge çti. Re d H at'te
fark l
ı dil
l
e rde k urul
um yapıl
abil
m e s inin il
k adım l
arı da bu proje yl
e atıl
dı.
Sonuçta Türk çe , Re d H at'in k urul
um da de s te k l
e diğ i il
k dil
l
e rde n biri ol
du.
Ancak Turk uaz GNU/Linux'un e n büyük başarıl
arından biri Türk iye 'de böyl
e bir
işin yapıl
abil
irl
iğ ini gös te re n öncü bir proje ol
m as ıydı.
Pe ngue nce ol
arak de rgim izin bu s ayıs ında, Türk iye 'de Özgür Yazıl
ım 'ın ge l
işim
s üre cinin öne m l
i uğ rak l
arından biri ol
an Turk uaz GNU/Linux'u, bir dos ya
ol
arak e l
e al
m ak is te dik . D os yam ız, Turk uaz Ge l
iştirm e Grubu'ndan *Turgut
Uyar'ın bir yazıs ı il
e başl
ıyor. Yazıda, Turk uaz GNU/Linux'un bir tarih çe s i
anl
atıl
ıyor ve Türk iye Özgür Yazıl
ım tarih inde k i ye ri tartıl
ışıyor. D ah a s onra
Turk uaz Ge l
iştirm e Grubu'nda ye r al
an Kağ an Gürk aynak ve Giray D e vl
e t'l
e
yaptığ ım ız röportajl
arı ok uyacak s ınız. Gürk aynak 'a ve D e vl
e t'e , Turk uaz
GNU/Linux'u ve Türk iye 'de Özgür Yazıl
ım 'ın ge l
işim ini s orduk . Son ol
arak da,
doğ rudan proje e k ibinde ye r al
m ayan, fak at Turk uaz h abe rl
e şm e l
is te l
e s inde
ye r al
an Turan Yük s e l
'l
e görüştük : "Turk uaz dışarıdan nas ılgörünüyordu?"
D os yam ızı s e ve re k ok uyacağ ınızı um uyoruz.
* Ge l
iştirm e Grub u Üye l
e ri : Özgür Annak k aya, Nurh an Çe tin,
Arnal
do Carval
h o de M e l
o, Giray D e vl
e t, F. K ağ an Gürk aynak ,
H . Turgut Uyar
19
dosya
Turk uaz GNU/Linux
Proje s i
H . Turgut Uyar
Turk uaz proje s inin bir parças ı ol
m uş
ol
m ak h e r zam an yaşam ım da e n s e ve re k
andığ ım şe yl
e rde n biri ol
arak k al
acak .
H e r şe yde n önce , Kağ an, Giray ve Nurh an
il
e çal
ışm ak çok ze vk l
iydi. Ge re k Bre zil
ya,
Frans a, Am e rik a gibi çe şitl
i ül
kel
e rde n
bil
gis ayarcıl
arl
a, ge re k s e tartışm a
l
is te l
e rinde proje ye k atk ıda bul
unm ak için
el
inde n ge l
e ni yapan ins anl
arl
a ortak bir
şe yl
e r üre tm e k be nim için öne m l
i bir
de ne yim ol
du. Övgüs ü-ye rgis i, k avgas ıgürül
tüs ü, s e vinci-öfk e s i v.b. h içbir
dram atik uns uru e k s ik ol
m ayan am a h e r
şe yiyl
e güze lh atırl
ayacağ ım bir döne m
ol
arak öze tl
e ye bil
irim .
K ıs a Bir Tarih çe
Be n 19 9 0'l
arın ortal
arına doğ ru Linux
k ul
l
anm aya başl
adığ ım da çe şitl
i
ünive rs ite l
e rde Linux bil
gis ini e pe yce
il
e rl
e tm iş ol
an ark adaşl
arım ız vardı. Açık
yazıl
ım dünyas ının ruh una uygun şe k il
de ,
öğ re ndik l
e rini payl
aşm ak için s üre k l
i
çal
ışıyor, Linux k ul
l
anm ak is te ye nl
e re
yardım cı ol
acak be l
ge l
e r yazıyor,
s e m ine rl
e rde , k onfe rans l
arda Linux'u
tanıtıcı s unum l
ar yapıyorl
ardı. Be n de
onl
ara göre bir yılk adar bir ge cik m e yl
e
e tk inl
ik l
e re k atıl
m aya başl
adım . Birk aç yıl
içinde ge niş bir bil
gi birik im im iz
ol
uşm uştu am a dils orunu Türk iye 'de
Linux k ul
l
anım ının yaygınl
aşm as ının
önünde öne m l
i bir e nge lol
arak
duruyordu. Bir k e re Linux'u k urabil
mek,
k ul
l
anabil
m e k ve işinizi yapm anızı
s ağ l
ayacak be l
ge l
e ri ok uyabil
m e k için
İngil
izce bil
m e niz ge re k iyordu.
Program l
arda Türk çe h arfl
e rin
k ul
l
anıl
abil
m e s i için ge re k l
i al
tyapı -biraz
dağ ınık ol
m ak l
a birl
ik te - vardı ve nas ıl
yapıl
acağ ını anl
atan yazıl
ar yazm ıştık
am a s on k ul
l
anıcı için k ol
ay de ğ il
di.
Ayrıca k ul
l
anım ı k ol
ayl
aştıran bazı
yazıl
ım l
ar da l
is ans s orunl
arı ne de niyl
e
dağ ıtım l
ara girm iyordu.
Bu s orunl
arı çözm e k üze re k e ndi
dağ ıtım ım ızı ol
uşturm a fik ri ortaya çık tı.
D ağ ıtım is te nirs e Türk çe , is te nirs e
İngil
izce k urul
abil
e ce k ve Türk çe il
e il
gil
i
h e r türl
ü ayar k e ndil
iğ inde n yapıl
acak tı.
Be l
ge l
e rde ve program arayüzl
e rinde
ol
abil
diğ ince çe viri yapacak tık ;e n
azından k ritik bil
e şe nl
e rin Türk çe l
e rinin
bul
unm as ına uğ raşacak tık . Bizim için
öne m l
i ol
an am a l
is ans ı uygun ol
m ayan
yazıl
ım l
ar için de s ah ipl
e rinde n izin
is te ye ce k tik . Proje nin vurgul
anm as ı
ge re k e n be l
k i e n öne m l
i h e de fi bir
anl
am da k e ndis ini yok e tm e k ti.
Yaptığ ım ız bütün de ğ işik l
ik l
e ri il
gil
i
proje l
e re gönde re re k Türk çe de s te ğ inin
k aynak ta s ağ l
anm as ını h e de fl
e dik .
Böyl
e ce ana dağ ıtım l
ar zate n Türk çe 'yi
Turkuaz'ın,
Linux'u
yaygınlaştırma
hedefine kısmen
de olsa ulaştığı
söylenebilir.
de s te k l
e ye ce k , bizim k e ndi dağ ıtım ım ızı
s ürdürm e m ize , e n azından bu am açl
a
s ürdürm e m ize , ge re k k al
m ayacak tı.
Sıfırdan bir dağ ıtım h azırl
am ak çok
zam an al
acağ ından var ol
an
dağ ıtım l
ardan birinin üze rinde çal
ışm aya
k arar ve rdik . O zam ana k adar ne re de ys e
h e pim izin bütün de ne yim i Sl
ack w are
üze rine ol
m as ına k arşın Re dH at k urul
um
k ol
ayl
ığ ı açıs ından proje nin am acına dah a
uygundu. Re dH at'e böyl
e bir proje nin
s ak ıncas ı ol
up ol
m adığ ını s orduğ um uzda
"proje nin bizim l
e bağ l
antıs ı ol
m adığ ını
açık ça be l
irttiğ iniz s üre ce bir s ak ınca
yok "yanıtını al
dık . İngil
izce dışındak i
dil
l
e rde k urul
um un o s ıral
arda Re dH at'in -
20
dosya
ve diğ e r dağ ıtım l
arın- günde m inde
ol
m adığ ını be l
irtm e k te yarar var.
İşe k urul
um yazıl
ım ını ve pak e t
yöne ticis ini ince l
e ye re k başl
adık .
Re dH at'in pak e tl
e rini is te diğ im iz gibi
de ğ iştirm e k ya da ye ni pak e tl
er
ekl
e m e k te pe k bir s orun ol
m ayacak tı. En
öne m l
i k ıs ım k urul
um s ıras ında çal
ışan
yazıl
ım l
ara Türk çe de s te ğ inin
ekl
e nm e s iydi. Örne ğ in açıl
ış dis k e tinin
çal
ışm aya başl
am as ını s ağ l
ayan s ys l
inux
İngil
izce bir yazıtipiyl
e çal
ışıyordu.
Özgür'ün (Annak k aya) Türk çe bir yazıtipi
yük l
e m e m izi s ağ l
ayan yam as ıyl
a s orunu
çözdük ve yam ayı s ys l
inux proje s ine
yol
l
adık . O l
duğ u h al
iyl
e girm e s e bil
e
böyl
e bir is te k ol
duğ u için s ys l
inux'un
s onrak i s ürüm l
e rine yazıtipi yük l
eme
ye te ne ğ inin e k l
e nm e s i il
k başarım ız
s ayıl
abil
ir.
Sonrak i çal
ışm a Re dH at'in k urul
um
yazıl
ım ında Türk çe k ul
l
anabil
mek
k onus undaydı. Bre zil
ya'da Arnal
do'nun
(Carval
h o de M e l
o) be nze r bir işl
e
uğ raştığ ını öğ re ndik ve birl
ik te çal
ışm aya
başl
adık . Ge re k l
i al
tyapıyı h azırl
ayıp
Türk çe ve Bre zil
ya Porte k izce s i il
e
k urul
um u çal
ıştırınca o zam ana k adar
yaptık l
arım ızdan bir "Nas ılYapıl
ır"be l
ge s i
yazdık ve başk al
arının da k atıl
m as ı
um uduyl
a LIE (Linux Inte rnational
ization
Effort) diye bir grup k urduk . Grubun
duyurus unu yapm am ızl
a çe şitl
i
ül
kel
e rde n ve Re dH at'te n k atıl
anl
ar ol
du.
Grubun yazışm al
arını
h ttp://w w w .iro.um ontre al
.ca/trans l
ation/
b ab yl
.cgi?fol
de r=rm ail
/goal
s /l
ie
adre s inde ok uyabil
irs iniz. O grup
çe rçe ve s inde yapıl
an çal
ışm al
arda
Re dH at'in s onrak i s ürüm l
e rinde fark l
ı
dil
l
e rde k urul
um yapıl
abil
m e s inin il
k
adım l
arı atıl
dı. Re dH at k urul
um unun tam
de s te k l
e diğ i il
k dil
l
e r Türk çe il
e Bre zil
ya
Porte k izce s i ol
du.
Pak e t yöne tim i ve k urul
um yazıl
ım ıyl
a
il
gil
i bil
ginin e dinil
m e s inde n s onra yazıl
ım
işl
e ri büyük oranda günde l
ik bir işl
e yişe
oturdu ve s onrak i birk aç ay Re dH at'in
pak e tl
e rinin ge re k l
i düze nl
emel
e rl
e
ye nide n pak e tl
e nm e s i ve te s tl
e rin
yapıl
m as ıyl
a ge çti. D ağ ıtım l
is ans ı için
görüştüğ üm üz bütün proje l
e rde n ol
um l
u
yanıt al
m am ızl
a pak e tl
e r k onus undak i
h e de fl
e rim ize ul
aşm ak ta zorl
anm adık .
Proje nin yazıl
ım k ıs m ını tam am l
am am ıza
yak ın Turk uaz ElKitabı başl
ığ ını
k oyduğ um uz bir k ul
l
anım k ıl
avuzu yazdık .
O k ıl
avuz be nce Linux üze rine Türk çe 'de
yapıl
m ış e n k aps am l
ı be l
ge l
eme
çal
ışm al
arından biridir ve proje nin
başarıs ında öne m l
i payı vardır
(h ttp://s uns ite .b il
k e nt.e du.tr/pub /l
inux/tu
rk uaz/te k /adre s inde h al
a görül
e bil
ir).
Yazıl
ım l
arl
a il
gil
i işl
e ri yapan 4-5 k işil
ik
grubun dışında be l
ge l
e m e , çe viri, te s t,
l
ogol
ar, tanıtım gibi çal
ışm al
arda proje ye
çok ins an k atk ı ve rdi. Be n burada te k te k
is im l
e rini yazıp anam ayacağ ım am a e l
k itabının "Turk uaz H ak k ında"başl
ık l
ı
s ayfas ında
(h ttp://s uns ite .b il
k e nt.e du.tr/pub /l
inux/tu
rk uaz/te k /node 218.h tm ) proje ye e m e ğ i
ge çe n h e rk e s in adı vardır, ye ri ge l
m işk e n
ok url
ardan o s ayfaya bir göz atm al
arını
rica e de rim .
Proje nin Sonras ı
Turk uaz'ın gördüğ ü de s te ğ in proje de payı
ol
an h e rk e s i fazl
as ıyl
a m utl
u e tm e ye
ye ttiğ ini düşünüyorum . Birk aç
ünive rs ite m iz İnte rne t üze rinde n Turk uaz'ı
dağ ıttıl
ar. Çe şitl
i
şe h irl
e rde ins anl
ar
Turk uaz CD 'l
e ri
bas arak ve e lk itabını
çoğ al
tarak yayıl
m as ına
yardım cı ol
dul
ar. Bir
bil
gis ayar de rgis i
övücü bir yazı
e şl
iğ inde Turk uaz'ı
ok uyucul
arına dağ ıttı.
Fuarl
arda,
21
dosya
k onfe rans l
arda gördüğ ü il
gide n,
l
is te l
e rde k i canl
ıl
ık tan Turk uaz'ın h atırı
s ayıl
ır bir k ul
l
anıcı k itl
e s ine e riştiğ ini
tah m in e de bil
iriz am a e l
im izde h içbir
zam an k aç k işinin k ul
l
andığ ına il
işk in ne t
ve ril
e r ol
m adı, açık ças ı bu s orunun
yanıtını aram ak l
a da uğ raşm adık .
Te k ir s e ris i büyük oranda Re dH at'in
uyarl
am as ı şe k l
inde yürüm üştü, Sarm an
s e ris inde is e pak e tl
e r üze rinde dah a fazl
a
k ontrols ah ibi ol
m ayı h e de fl
e dik . Sonuç
ol
arak Sarm an s e ris i dah a bize ait am a
buna k arşıl
ık Te k ir'e göre pe k ye ni bir
yanı ol
m ayan bir s e ri ol
du. Sarm an
s ıras ında öze l
l
ik l
e Kağ an, Nurh an ve
Giray'ın yurtdışına gitm iş ol
m al
arı
proje nin il
e rl
e yişini çok yavaşl
attı.
Ercan'ın (Al
tuntaş) öne m l
i de s te ğ iyl
e
proje nin tam am l
anm as ından s onra be nim
de as k e re gitm e m l
e proje s ah ips iz k al
dı.
Proje yi uzun zam ana yayacak ,
s üre k l
il
iğ ini s ağ l
ayacak yapıyı
ol
uşturam am ış ol
m am ız h e rh al
de e n
öne m l
i başarıs ızl
ığ ım ızdır. Yine de , dah a
önce s öyl
e diğ im "k e ndini ge re k s iz h al
e
ge tirm e "h e de fine öne m l
i öl
çüde ul
aştığ ı
için bunun ciddi bir s onuç yaratm adığ ını
düşünüyorum .
Proje nin K atk ıs ı
Turk uaz proje s i k aps am ını iyi çizdiğ i,
h e de fl
e ne n s üre de ürününü ortaya
k oyduğ u ve bunu ge re k l
i
dok üm antas yonl
a de s te k l
e diğ i için te k nik
açıdan başarıl
ı bir proje dir. Türk iye 'de
Linux'u yaygınl
aştırm a h e de fine k ıs m e n
de ol
s a ul
aştığ ı rah atl
ık l
a s öyl
e ne bil
ir. En
azından Türk iye 'de Unix k ül
türünün
ge l
işm e s ine k atk ıda bul
undu, LaTe X,
Em acs gibi s ık k ul
l
anıl
an Unix araçl
arına
e rişim i k ol
ayl
aştırdı. Ancak be n Turk uaz'ın
öne m inin ge l
iştiril
e n yazıl
ım dan, yapıl
an
çe viril
e rde n ya da yazıl
an be l
ge l
e rde n
de ğ il
, bu çal
ışm al
arı birl
e ştirici bir üs tproje ol
m as ından k aynak l
andığ ını
düşünüyorum . Eve t proje k aps am ında
yazıl
ım ge l
iştirdik , e ve t ciddi m ik tarda
çe viri yaptık , e ve t ciddi m ik tarda be l
ge
yazdık am a as ılöne m l
i ol
an bunl
arın
birl
e şm e s iyl
e ortaya çık an s onuçtu.
D iğ e r yandan, Turk uaz'ın bitm e s inde n 6
yıls onra h al
a zam an zam an l
afının
e dil
iyor ol
m as ının al
tında te k nik
başarıs ından çok Türk iye 'de böyl
e bir
proje nin yapıl
abil
irl
iğ ini gös te re n bir tür
öncü proje ol
m as ının yattığ ını
düşünüyorum . İns anl
arı biraraya ge tirm e
h e de fi ne de niyl
e proje yi tam am e n
bağ ım s ız tutm aya öze n gös te rdik . Bu
bak ım dan de ğ ilbir ticari bağ l
antı,
h e rh angi bir k urum un adıyl
a birl
ik te
anıl
m am as ına dik k at e ttik .
Açık yazıl
ım proje l
e rinin ticari ya da diğ e r
şe k il
l
e rde k urum l
arl
a
il
işk il
e ndiril
mel
e rinde h içbir te rs l
ik
ol
m adığ ı görüşünde ol
s am da Turk uaz'ın
günün m oda te rim iyl
e
"m is yonu"biraz da bağ ım s ız
bir proje örne ğ i ortaya
k oym ak ol
arak şe k il
l
e nm işti.
Be l
k i de Turk uaz "tadında
bitm iş"bir proje ol
arak
il
e ride e tk il
e ne bil
e ce ğ i
ol
um s uzl
uk l
ardan k urtul
m uş
ol
du ve k onuyl
a il
gil
e nm iş
çoğ u k işinin -be nim için
ol
duğ u gibi- iyi anıl
arının
ol
duğ u bir çal
ışm a ol
du.
Son ol
arak , o günl
e rin e n
eğl
e nce l
i ol
ayı için şu l
ink i
ve rm e de n ge çe m e ye ce ğ im :
h ttp://w w w .cs .itu.e du.tr/~ uy
ar/e s s e k /
22
dosya
Turk uaz GNU/Linux Proje s i
ge l
iştirm e grub u
Giray D e vl
e t, 9 4'de n b e ri Linux il
e uğ raşıyor, 9 9 'dan b e ri is e O SC
şirk e tinde Özgür Yazıl
ım D anışm anl
ığ ı yapıyor. Giray şu anda e şi
As e na il
e Am s te rdam 'da yaşıyor.
1- Turk uaz Linux'un Türk iye b il
işim
tarih inde k i ye ri s izce ne dir?
Nas ıl
/h angi h e de fl
e rl
e yol
a çık tınız?
gide m e di. Am a şu anda varol
an bir k aç
proje nin ol
uşm as ına yardım cı ol
duys a ne
m utl
u bize .
9 7 s e ne s iydi s anırım . D ağ ıtım l
arın
h içbirinde Türk çe de s te ğ i yok tu. Yazı
tipl
e rini (font) bir ye rde n indirirk e n, diğ e r
bir ye rde n de k l
avye ayarl
arını bul
m ak
ge re k iyordu. Birçok zam an ve çaba
h arcadık tan s onra Türk çe k arak te rl
e ri
görm e k ancak m üm k ün ol
uyordu. H e de f
as l
ında ne tti. O rtal
ık ta dol
aşan bir çok
Türk çe k arak te r de s te ğ i ve
Türk çe l
e ştirm e proje l
e rini te k çatı al
tında
topl
am ak .
2- Turk uaz Linux'tan b e ri ne l
e rl
e
uğ raştınız?
Tarih te k i ye rine ge l
ince , il
k Türk çe
dağ ıtım ol
m ak tan m aal
e s e f çok il
e ri
Ye di s e ne dir Am s te rdam 'da bil
işim
s e k töründe çal
ışıyorum ve Özgür Yazıl
ım
danışm anl
ığ ı yapıyorum . Bu çe rçe ve de
bir çok fark l
ı s e k törde fark l
ı şe yl
e rl
e
uğ raşm a şans ına s ah ip ol
dum . Nagios
M onitoring, Intrus ion D e te ction,
Z ope /Pl
one , LAM P ve çe şitl
i dağ ıtım l
ar.
3- Özgür yazıl
ım dünyas ının b ugün
ge l
diğ i nok tada ye re lh e de fl
i
dağ ıtım l
arın durum unu nas ıl
görüyors unuz?
Eğ ri oturup doğ ru k onuşm ak
ge re k irs e çok parl
ak
görm üyorum . Bunun
m aal
e s e f te k ne de ni özgür
yazıl
ım cının da k arnını
doyurm a ih tiyacı. D ağ ıtım l
ar
il
e uğ raşan ins anl
ar
ge çim l
e rini bu 'iş'te n
k arşıl
am adık l
arında dağ ıtım ın
s üre k l
il
iğ i ris k e giriyor ve bir
nok tada as k e re , yurt dışına
gide n ve ya yoğ un iş h ayatına
başl
ayan yazıl
ım cım ız e s k i
şe vk i ve zam anı bul
am az
ol
uyor. Tıpk ı Turk uaz'da
ol
duğ u gibi.
Bu probl
e m in önüne
ge çm e nin bir yol
u D e bian gibi
BÜ YÜ K bir ge l
iştirici
cam ias ına s ah ip ol
m ak . Am a
23
bunun için de şu anda varol
an 4-5 ye re l
dağ ıtım ın güçl
e rini birl
e ştirip te k bir
dağ ıtım çatıs ı al
tında topl
am ak ge re k ir.
Bir de h e rh al
de birbirim ize ik ide bir k üs üp
k e ndi proje m izi başl
atm a güdüs ünü
k ırm am ız ge re k iyor :) Bu ol
uşum un
ark as ında da ticari bir k urum ol
ur ve Re d
H at/Fe dora, ve ya Sun Star O ffice /O pe n
O ffice gibi bir yapıl
anm a k urul
abil
inirs e
ye re lh e de fl
i bir dağ ıtım için bir ge l
e ce k
göre bil
irim .
4- Türk iye 'de b ugün k am uda Pardus
Linux (h ttp://w w w .ul
udag.org.tr/),
öze ls e k törde Ge l
e ce k Linux
(h ttp://w w w .ge l
e ce k .com .tr), çe şitl
i
iril
i ufak l
ı e k ipl
e r tarafından Bore as
(h ttp://w w w .b ore as .ge n.tr/), Turk ix
(h ttp://w w w .turk ix.org/) gib i
dağ ıtım l
ar ge l
iştiril
iyor. O nl
ar
h ak k ında düşünce l
e riniz ne l
e r?
Öne ril
e riniz ne l
e r ol
ab il
ir?
M aal
e s e f h içbirini yak ından tak ip e tm e
şans ına s ah ip ol
am adım . Be nim k ork um
bir önce k i s oruda da s öyl
e diğ im gibi bu
dağ ıtım l
arın bir k aç s e ne s onra ins an
gücü e k s ik l
iğ inde n s önüp gitm e l
e ri.
5- Sizin ak tif çal
ıştığ ınız
döne m de n b ugüne k adar
ge l
e n s üre çte Linux
Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i'nin
ge l
işim ini nas ıl
de ğ e rl
e ndiriyors unuz?
Ine t-TR 9 5'de l
inux.org.tr diye
k onuştuğ um uz günl
e ri
h atırl
ıyorum . Sanalbir
ol
uşum dan de rne k l
e şm iş bir
k urum h al
ine ge l
m e si
s e vindirici.
6- Turk uaz Linux proje s inde
k azandığ ınız de ne yim l
er
il
e rik i döne m de
çal
ışm al
arınıza k atk ıda
b ul
undu m u?
Ke s inl
ik l
e ol
du! Bir k aç
m üşte riye öze l
l
e ştiril
m iş
dağ ıtım l
ar h azırl
adım , ve birk aç
proje nin Türk çe l
e ştirm e s inde
dosya
yardım cı ol
dum .
7- Ge niş k atıl
ım l
a ge rçe k l
e ştiril
en
özgür yazıl
ım /açık k aynak k od
proje l
e rinde k urum s al(de vl
e t/öze l
s e k tör) de s te ğ i nas ıl
de ğ e rl
e ndiriyors unuz?Sizce ge re k l
i
m i?
H e rh angi bir proje de 20/80 k ural
ı ge çe rl
i.
İş'in % 80'i çal
ışanl
arın % 20's i tarafından
ge rçe k l
e şiyor. Bu iş çık aran % 20'l
ik
gurubu de s te k l
e m e k ge re k iyor. Bu
donanım , para /m aaş ol
arak
ge rçe k l
e şe bil
ir. Tabik i bu durum da parayı
ve re n biraz da düdük çal
m ak is tiyor ve
bu da il
l
ak i k ötü bir şe y ol
m ak
durum unda de ğ il
. Özgür Yazıl
ım /Ticare t
de nge s ini bazı şirk e tl
e r dah a iyi
yak al
ark e n bazı k urum l
arın is e Özgür
Yazıl
ım fe l
s e fe s ini dah a iyi
k avrayabil
mel
e ri için vak it tanım am ız
ge re k iyor.
---------------------------------------------------------h ttp://giray.de vl
e t.cc/ab out/
24
dosya
K aan Gürk aynak : "K e ndis ini b ir türl
ü ünive rs ite ortam ından
k oparm ayı b e ce re m e m iş b ir e l
e k tronik m üh e ndis iyim . H al
en
İs viçre 'de ETH Z ürih 'te s ayıs alde vre tas arım ı, k riptografi ve
tüm de vre tas arım ı üze rine çal
ışm ak tayım , tüm yarışm acı
ark adaşl
ara b aşarıl
ar dil
e rim :)"
1- Turk uaz Linux'un Türk iye b il
işim
tarih inde k i ye ri s izce ne dir?
Nas ıl
/h angi h e de fl
e rl
e yol
a çık tınız?
Be nce adının h atırl
anıyor ol
m as ı bil
e
ye te rince h oş. Z am anında çe şitl
i
k onul
arda Türk çe de s te ğ i ve re n parçal
ar
vardı. Bizim am acım ız Türk çe de s te ğ i
ve re n tüm parçal
arı bir araya ge tirm e k ve
s ık k ul
l
anıl
an yazıl
ım pak e tl
e rine Türk çe
de s te ğ i e k l
e m e k ti.
2- Turk uaz Linux'tan b e ri ne l
e rl
e
uğ raştınız?
Yazıl
ım k onus undan ol
duk ça uzak k al
dım ,
de vre tas arım ı il
e uğ raşıyorum .
3- Özgür yazıl
ım dünyas ının b ugün
ge l
diğ i nok tada ye re lh e de fl
i
dağ ıtım l
arın durum unu nas ıl
görüyors unuz?
Öne m l
i ol
an Türk çe de s te ğ inin yazıl
ım
pak e tinin ana k aynak k oduna girm e s i ve
bu de ğ işik l
ik l
e rin de vam ının s ağ l
anm as ı.
Örne k ve rm e k ge re k irs e Turk uaz
zam anında LyX'in Türk çe çe viris ini
tam am l
am ıştık . Turgut, de ğ işik Türk çe
kl
avye de s te ğ ini e k l
e m iş ve k üçük i
(nok tas ız) h arfinin e k randa düzgün
gös te ril
e bil
m e s i için ge re k e n
de ğ işik l
ik l
e rin k aynak k oduna
ekl
e nm e s ini s ağ l
am ıştı. Ne var k i bu
k onuda s üre k l
i çal
ışm ak ge re k iyor,
yazıl
ım h e r günce l
l
e ştiril
diğ inde ye re l
de s te ğ in de gözde n ge çiril
m e s i ve
günce l
l
e ştiril
m e s i ge re k iyor. Bir ara
üzül
e re k LyX'in Türk çe
m e s ajk atal
oğ unu
k al
dırdığ ını duym uştum .
Ge çe n dağ ıtım da (1.3.6)
ye nide n ge l
diğ ini duydum .
Ne var k i 2818 m e s ajın
1366's i çe vril
(e )m e m iş.
Türk çe m e s ajk atal
ogl
arı
(.po dos yal
arı), e lk itabı
çe viril
e ri, çok zah m e tl
i,
bitip tük e nm e ye n ve
üze rinde çal
ışan k işiye
doğ rudan fazl
a bir ge tiris i
ol
m ayan işl
e r. Bunl
ar
üze rinde çal
ışacak
gönül
l
ül
e re ih tiyaç var. Ne
var k i bu işl
e r dağ ıtım
h azırl
am ak gibi göz önüne
s ürül
e bil
e ce k şe yl
e r de ğ il
,
ark a pl
anda k al
an, pe k az
k işinin fark e ttiğ i şe yl
e r. Bir
dağ ıtım h azırl
ayal
ım
25
de diğ iniz zam an 100 k işi "h adi h e m e n
yapal
ım "de yive riyor. Ancak "H adi
ark adaşl
ar, 600 m an s ayfas ı var, h e rk e s 6
tane s ini çe virs e bu işi tam am l
arız"
de diğ inizde 9 8 k işi burun k ıvırıyor.
4- TÜrk iye 'de b ugün k am uda Pardus
Linux (h ttp://w w w .ul
udag.org.tr/),
öze ls e k törde Ge l
e ce k Linux
(h ttp://w w w .ge l
e ce k .com .tr), çe şitl
i
iril
i ufak l
ı e k ipl
e r tarafından Bore as
(h ttp://w w w .b ore as .ge n.tr/), Turk ix
(h ttp://w w w .turk ix.org/) gib i
dağ ıtım l
ar ge l
iştiril
iyor. O nl
ar
h ak k ında düşünce l
e riniz ne l
e r?
Öne ril
e riniz ne l
e r ol
ab il
ir?
Linux dağ ıtım l
arından ol
duk ça uzak
k al
dım , m aal
e s e f dağ ıtım l
ar h ak k ında
bil
gi s ah ibi de ğ il
im . Bu tür çal
ışm al
arın
ol
m as ı çok güze l
. Um arım bu proje l
er
s onucunda dah a çok s tandart pak e tin
Türk çe de s te ğ i ge l
iştiril
ir. Örne ğ in LyX'in
Türk çe m e s ajk atal
ogl
arı çe vril
diğ i zam an,
k ul
l
andığ ınız dağ ıtım is te r ye re l
dağ ıtım l
ardan biris i, is te r Re dH at, D e bian
gibi bir dağ ıtım ol
s un, LyX il
e Türk çe
çal
ışabil
iyor ol
acak s ınız.
5- Sizin ak tif çal
ıştığ ınız döne m de n
b ugüne k adar ge l
e n s üre çte Linux
Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i'nin ge l
işim ini
nas ılde ğ e rl
e ndiriyors unuz?
Ü zül
e re k s öyl
e ye yim , Linux Kul
l
anıcıl
arı
D e rne ğ i'nin ak tivite l
e ri h ak k ında
bir bil
gim yok .
6- Turk uaz Linux proje s inde
k azandığ ınız de ne yim l
er
il
e rik i döne m de
çal
ışm al
arınıza k atk ıda
b ul
undu m u?
Turk uaz te m e lol
arak Turgut
(Uyar)'un e s e ri. Turk uaz
ge l
iştirm e e -pos ta l
is te s inde ,
100 k üs ur ins anın adı ge çiyor.
Ancak işin % 9 5'ini Turgut yaptı.
Bu işe başl
adığ ım ızda, açık ças ı
çok dah a fazl
a de s te k
bul
acağ ım ızı, dah a çok işl
er
yapabil
e ce ğ im izi düşünm üştük .
Be l
irl
i bir s onuca ul
aşabil
m e m iz
ancak Turgut'un özve ris i, s abrı
dosya
ve k ararl
ıl
ığ ı s aye s inde m üm k ün ol
du.
Be l
k i de bu yüzde n, be nze r proje l
e rde
dah a te m k inl
i ol
m ayı öğ re ndim .
7- Ge niş k atıl
ım l
a ge rçe k l
e ştiril
en
özgür yazıl
ım /açık k aynak k od
proje l
e rinde k urum s al(de vl
e t/öze l
s e k tör) de s te ğ ini nas ıl
de ğ e rl
e ndiriyors unuz?Sizce ge re k l
i
m i?
Gönül
l
ü çal
ışm al
arl
a k al
ıcı bir proje
yapm ak çok büyük özve ri is tiyor. Bu tür
proje l
e ri yürüte bil
e ce k bil
gis i ol
an
ins anl
arın doğ ru ortam da bir araya
ge l
m e s i ve ortaya bir şe yl
e r k oyabil
m e si
bir çok ras tl
antıya bağ l
ı. Bu şe k il
de
ortaya çık an proje l
e rde , nas ılde s e m , bir
başk a öze n ye r al
ıyor, ayrı bir s e vgi
ortaya k onul
uyor. Böyl
e ras tl
antıs al
ge l
işm e yi be k l
e m e ye s abrınız ol
m adığ ı
zam an, k işil
e ri bir proje e trafında
topl
am ak ve çal
ışm al
arını s ağ l
am ak için
bir başk a m otivas yona ih tiyacınız ol
uyor:
Para. Bunu da k urum s alde s te k ol
m adan
s ağ l
am anız m üm k ün de ğ il
. Be nim ze vk
al
dığ ım k onu Turk uaz'ın GPLl
is ans ı il
e
yayınl
anm ış ol
m as ı de ğ il
di -zate n Turk uaz
içinde GPL'e uym ayan ye te ri k adar
yazıl
ım pak e ti var-, be ni h e ye canl
andıran,
bir k aç k işinin zam anl
arından fe dak arl
ık
e de re k özve ri il
e başk al
arının
k ul
l
anabil
e ce ğ i bir şe yi yaratabil
m e s iydi.
26
dosya
Turan Yük s e l
1. Türk iye 'de o döne m de çok s ayıda l
inux
m e rak l
ıs ı ins an yok tu;zate n l
inux k urup
l
inux'l
a çal
ışan de m iyorum bak ın :) "Ge rçe k
iş"yapan l
inux s ayıs ı azdı, bunl
arın çoğ u da
ak ade m ik ye rl
e rde ydi. M e rak l
ıs ı da çok tu;
m e rak l
ıl
ar işl
e rini bu bas it, be dava am a
k ararl
ı ortam da yapabil
irl
ik l
e rini ya da işl
e rini
bu ortam da yapanl
arın para
k azanabil
irl
ik l
e rini m e rak e diyorl
ardı. Tam
te şe k k ül
l
ü bir l
inux bir CD 'ye s ığ ıyordu, bas itti
ve k ararl
ı çal
ışıyordu. Öte yandan, o döne m de
yüz dol
ara W indow s 9 x al
m ak m üm k ündü ve
re k l
am şark ıs ındak i gibiydi (*), ins anl
ar
s ık k ındı. O döne m k i l
inux dağ ıtım l
arı, il
gil
i
öğ re ncil
e r için de öğ re tici oyuncak l
ardı;h ak im
ol
m ak için başına oturup biraz uğ raşm ak
ye te rl
iydi. Bu durum l
inux'l
a il
gil
i bir ark adaş
grubu içinde bul
unm ayl
a birl
e ştiğ inde "be n
de varım "de m e k is te dim .
2. Turk uaz'l
a ge l
ine n nok ta, Türk iye 'de bir
dağ ıtım ın üre til
e bil
e ce ğ inin gös te ril
m e s i.
Pak e t yöne ticis i, yöne tim araçl
arı vs . h al
a dış
k aynak l
ıydı, ancak bu araçl
arın
ye re l
l
e ştiril
e bil
e ce ğ i görül
dü. D ah a öne m l
is i,
dağ ıtım ın günce l
l
e nm e s i ve bak ım ının
dağ ıtm ak k adar öne m l
i, bir o k adar zor
ol
abil
e ce ğ i gözl
e ndi. Um arım şim dik i
çal
ışm al
arın bu h ataya düşm e ye ce k k adar
e ne rjil
e ri vardır. Ü l
k e m iz açıs ından Turk uaz
de ne yim inin bir s onucu, GPLtabanl
ı bir
yazıl
ım l
ar bütününün tam am e n
k ul
l
anıl
abil
e ce ğ inin görül
m e s i. İşçi s ınıfı
Avrupa's ının ya da ye ni ye tm e ze ngin
Rus ya'nın Türk iye 'de ge ze rk e n ne k adar para
h arcadığ ını bil
iyoruz ancak yazıl
ım için yurt
dışına ne k adar param ız gidiyor, bil
m iyoruz;
rak am k am uoyunda te l
affuz e dil
m iyor.
Kim s e nin bu k onuda bir şik aye ti de yok .
Küçük işl
e tm e l
e r k ors anı bir s e çe ne k ol
arak
göre bil
iyor, bu ne de nl
e k e ndil
e rini dah a
düşük m al
iye tl
i çözüm l
e re (ya da s e rbe s t
yazıl
ım a) ge çm e k zorunda görm üyorl
ar.
Bunl
ara rağ m e n bas ına da yans ıyan büyük
yazıl
ım al
ım l
arında ye rl
i m ontaj-ye rl
i de s te k
çözüm l
e ri de göre bil
m e k (ya da
göre m e m e k te n şik aye t e de bil
m e k ) güze l
ol
urdu.
3. Turk uaz e k ibinin k oordinas yonunda
bul
unm adığ ım ve bu k onuya da il
gim
ol
m adığ ı için o Turk uaz e k ibinin ortak çal
ışm a
dis ipl
inini h iç de ğ e rl
e ndirm e dim . Ancak ,
h atırl
ayabil
diğ im k adarıyl
a topl
ul
uk -am atör
bir topl
ul
uk ol
duğ u için- Turk uaz'a uzun
s ol
uk l
u de s te k ve re bil
e ce k bir grup de ğ il
di,
yapı itibariyl
e.
---------------------------------------------------------(*) "You m ak e a grow n m an cry"s özl
e rini
duyabil
irs iniz, Rol
l
ing Stone s 'un "Start m e
up"ını dik k atl
e dinl
e rs e niz.
Özgür yazılımın özgür dergileri
w w w .fre e s oftw are m agazine .com
27
penguence
düşünce
"İfade
özgürl
üğ ü"nde k i
özgürl
ük ya da
"özgür e m e k "te k i
özgürl
ük
D avid M . Be rry *
Özgür Yazıl
ım , Inte rne t'i s ürdürüyor ve
ol
anak l
ı h al
e ge tiriyor. Bütün dünyada
ins anl
ar, öne m l
i ve gide re k büyüye n bir
h are k e te özgürce fik ir ve us tal
ık k atk ıs ı
s unuyor. Inte rne t'in k e ndis i dah a çok , k od
ve içe rik k atk ıs ının e l
e k tronik k am us al
“al
an”da k üre s e lboyutl
arda ol
duğ u bir
k ül
türde n doğ du. Bunun anl
am ı Inte rne t'i
ayak ta tutan yazıl
ım k üm e l
e ri ve onun
içe riğ i, büyük oranda piyas a dışındaydı,
ark adaşl
ar aras ında üre til
iyordu, özgürdü
ve ücre ts izdi. Am a ins anl
ar niçin
k odl
adıl
ar, h ack işine girdil
e r, te s t e ttil
e r,
yazdıl
ar ve ye ni bir k ül
tür yarattıl
ar?
Özgür e m e k , özgür yazıl
ım ve özgür
k ül
tür h are k e tini s ürdürül
e bil
ir k ıl
ıyor,
ancak ins anl
arın ne de n bunu yaptık l
arı
k onus unda h e nüz çok ça k aranl
ık nok ta
var. As l
ında bu s oru, k onuyu üre tim e dair
ge l
e ne k s e lk avram l
ara uydurm aya
çal
ışan birçok k işiye bil
m e ce gibi
görünüyor. Te oris ye nl
e r ve araştırm acıl
ar
çe şitl
i yak l
aşım l
ar de ne dil
e r: k işis e l
te rcih l
e r ya da m otivas yonl
ar s onucuna
ul
aşan bire ys e lya da ps ik ol
ojik te m e l
l
i
te oril
e r;s ürtünm e s iz bil
işim ya da
k urum s alçe rçe ve l
e r;ins anoğ l
una dair
özcü iddial
ar;h e diye e k onom is i;k am u
m al
ı te oril
e ri;ve de doğ rudan “e ğ l
e nce ”
k avram ının k e ndis i çe şitl
i açık l
am al
ar.
Am a yine de bu açık l
ayıcı e tk e nl
e r bir s ır
örtüs ü al
tında k al
m aya de vam e tti. Var
ol
an te oril
e rde n h içbiri şu s oruya tatm in
e dici bir yanıt ve re m e di: Kodçul
ar,
k ul
l
anıcıl
ar ve çok s ayıda am atör s anatçı
özgür k ül
tür proje l
e rine ne de n k atk ı
s unuyor?
Bu m ak al
e de , özgür yazıl
ım ve özgür
k ül
tür, H annah Are ndt'in İns anl
ık D urum u
k itabındak i k avram l
arl
a, Yoch ai
Be nk l
e r'in “ark adaşl
ar-aras ı ortak
üre tim ”inde k i e m e ğ in te m e löge l
e ri,
birl
e ştiril
e re k açık l
anm ak tadır. M ak al
e,
H ack e r Etiğ i diye adl
andırıl
an, işin
yüze yinde ye r al
an bas it m otivas yons al
fak törl
e rde n dah a fazl
a şe yl
e rin ol
up
ol
m adığ ını s orgul
am ak tadır. Ayrıca
“şe yl
e rin” yapım ı yaşam s aldünyanın
dışında s ınıfl
andırıl
m ak ta ve özgür
yazıl
ım , bizim iş'in ge rçe k ge ne ldoğ as ı
h ak k ındak i ortak -düşünüşüm üzü
s oruns al
l
aştırm ak tadır.
Hannah Arendt'in
emek ve iş arasında
yaptığı ayrım,
özgür yazılımın
niçin üretildiğine
dair yararlı
kavramlar sunar.
“Yazıl
ım ” dak i gib i Özgürl
ük
Yazıl
ım üre tim inin dinam ik l
e ri k arm aşık tır
ve yazıl
ım üre tim i, onun de vam l
ıl
ığ ını
s ağ l
am ak için ge re k l
i araç ve te m e l
ge re k s inim l
e r yönünde n pah al
ıdır,
bil
gis ayar e ndüs tris inin dah a ge niş
e k onom is i anl
am ında da. Yazıl
ım
ge l
iştirm e ol
duk ça k arl
ıdır ve çok yük s e k
s ayıda ins anı, te l
if (copyrigh t) ve pate nt
m onopol
l
e ri aracıl
ığ ıyl
a, e m e k -yoğ un,
k arm aşık ve tal
e p e dil
e n bir işe tabi k ıl
ar.
Bu, s onuç ol
arak , yük s e k k arl
ıl
ık oranl
arı
s ağ l
ar ve bir çok program cıyı, m aaş
düze yl
e rinde n de görül
e bil
e ce ğ i gibi,
güze l
ce ödül
l
e ndirir. Fak at yazıl
ım
28
düşünce
program l
am a h al
a bir e m e k e tk inl
iğ idir,
bir diğ e r de yişl
e , program cı tarafından
ge rçe k l
e ştiril
e n e tk inl
ik , ücre t k arşıl
ığ ında
de ğ işim e tabi ol
ur. Bu e m e ğ in ürünü, k od,
iş ve re n firm a tarafından s ah ipl
e nil
ir ve
(program cıya çe v.) yabancıl
aştırıl
ır.
Ancak Özgür Yazıl
ım , ofis -fabrik a dışında
üre til
ir;ayrıca çok s ayıda proje nin ortak
öze l
l
iğ i üre tim in ve k atk ı s unm anın
özgürl
üğ üdür. Eğ e r ge rçe k te n bir s ah ip
ol
m adan bah s e dil
e ce k s e , özgür yazıl
ım ,
h e rk e s indir ve k im i zam an çe şitl
i
l
is ans l
arl
a s ınırl
andırıl
s a da (ör. GNU
Ge ne lKam u Lis ans ı) özgürce al
ınıp
k ul
l
anıl
abil
ir. Ü re til
e n bu k od ne tam am e n
bir iştir ne de bir h obi. Am a onun
ortak l
aşa (com m on) yak l
aşım ı, özgür
yazıl
ım a tam am e n s ah ip ol
unam ayacağ ı
ya da üre ticide n yabancıl
aştırıl
am ayacağ ı
anl
am ı taşır.
Bu durum , bu yazının da k onus unu
ol
uşturan günüm üzde özgür yazıl
ım
ge l
iştirm e il
e il
gil
i ik i k onunun
ince l
e nm e s ini ge re k tiriyor: (1)
Program cıl
ar niçin Özgür Yazıl
ım il
e
uğ raşıyorl
ar?Ve (2) özgür yazıl
ım ,
“e l
l
e rim izl
e iş”e dair fark l
ı bir il
işk is e l
l
iğ e
ve zorunl
ul
uk tan k urtul
m a ol
anak l
arına
m ı işare t e diyor?
H annah Are ndt'in Em e k (Labor) ve İş
(W ork ) aras ında yaptığ ı ayrım , özgür
yazıl
ım ın niçin üre til
diğ ine ve onl
a il
gil
i
diğ e r e tk inl
ik l
e rin anl
aşıl
m as ına dair
yararl
ı k avram l
ar s unm ak tadır. Are ndt'in
İns anl
ık D urum u'nda açık l
adığ ı gibi, ik i
kel
im e nin e tim ol
ojis i, Em e k ve İş
k avram l
arını bugün birbirinin ye rine
k ul
l
anıyor ol
s ak da, bunun h e r zam an
böyl
e ol
m adığ ını gös te rm e k te dir. Örne ğ in
Joh n Lock e , “e l
l
e rl
e çal
ışm a” ve
“be de ns e le m e k ” aras ında bir ayrım
yapar ve bu e s k i Yunan'l
ardak i “zanaatçi”
ve “k öl
e e m e ğ i” aras ındak i ayrım a
be nze r. Bu üre tim s üre cinin çatal
l
aşm as ı,
e lve k afa e m e ğ i ve bunl
ara adde dil
en
de ğ e rl
e r aras ındak i ayrım da da k e ndini
gös te rir.
Are ndt bunu k l
as ik zam anl
arda, Em e ğ in,
zorunl
ul
uk l
a, iz bırak m ayan bir e tk inl
ik l
e,
s ıradanl
ık l
a ve h atırl
anm aya de ğ m e z
ol
uşuyl
a il
işk il
e ndiril
m iş ol
m as ıyl
a açık l
ar.
Em e k , “k öl
el
e r ve e vcilh ayvanl
ar gibi
be de nl
e riyl
e iş yapanl
ar, zorunl
ul
uk l
ara
bağ ım l
ı ol
anl
ar” içindir. Siyas al
ol
abil
m e m iz -bizi h ayvanl
ardan ayıran bir
nok ta- zorunl
ul
uk tan k urtul
m uş ol
m am ıza
bağ l
ıdır. Bugün, e m e ğ in üre tim i, k itl
el
e rin
üre tim idir ve M arx'ın be l
irttiğ i gibi bu
üre tim , m ül
k s ah ibi s ınıfl
arca tarih s e l
ol
arak çe şitl
i üs t yapıl
arca k ontrol
e dil
m iştir. Örne ğ in, Foucaul
t'un işçil
e rin
yum uşak başl
ı be de nl
e rini üre ttiğ ini
s öyl
e diğ i ok ul
u, h as tane yi ve arabal
arın
k itl
e s e lüre tim bantl
arını düşüne l
im . Bu
işçil
e r, tüm üre tim s üre cinin bir parças ını
ye rine ge tirm e k te dirl
e r ve bu s üre çte
k e ndi e m e k l
e rinde n
yabancıl
aşm ak tadırl
ar.
Z orunl
ul
uk yüzünde n
(örne ğ in yiye ce k
al
abil
m e k , barınak
s ağ l
ayabil
m e k için)
çal
ışıyor ol
m al
arı,
onl
arın tam am e n ins an
ol
m as ını
e nge l
l
e m e k te dir;k e ndi
el
l
e riyl
e üre ttik l
e ri
ürünl
e rde n
yabancıl
aşm ak ta,
e yl
e m e ge çe m e m e k te
ya da s iyas al
düşüne m e m e k te ve
ürünü k ontrol
e de m e m e k te dir.
Ancak Are ndt,
çal
ışanl
arın -Em e k 'te n çok İş anl
am ındaöze dönüş bağ l
am ında (örne ğ in k e ndi
e yl
e m inin bil
incinde ol
arak ) dah a çok
şans ı ol
duğ unu s öyl
e m e k te dir. İş, Are ndt
için, k al
ıcıl
ığ ın üre tim idir;İş'in ürünl
e ri
yaşam ım ızdan k aybol
m azl
ar fak at ortak
yaşantım ıza k ararl
ıl
ık ve k al
ıcıl
ık
s ağ l
arl
ar, örne ğ in h e rh angi bir ye rde
h arcanan Em e k iz bırak m azk e n, bir m as a
k uşak tan k uşağ a ge çe r. Pl
aton'a göre ,
Poie s is , yapm ak ve ya im ale tm e k ,
gös te rm iştir k i zanaatçi bil
inçl
i bir
m adde s e ltas arım ı fik ir ol
arak ak l
ında
bul
undurm ak tadır. Em e k , s ade ce işçinin
tük e tim i ve zorunl
ul
uk l
arı için üre tirk e n,
İş s üre k l
il
iğ i yaratır (Burada şim dil
ik ,
k aynak k odunun, k e ndi inatçı
29
düşünce
s tatüs ünde n k aynak l
anan ontol
ojik
s oruns al
ına girm iyoruz). Bu öne m l
idir,
çünk ü ancak zorunl
ul
uk tan
(ge re k s inim l
e rim iz için şart ol
an üre tim )
k urtul
duğ um uzda il
e tişim e başl
arız ve
s iyas alh ayvan ol
arak ins anl
aşırız.
Are ndt'e göre İş, Eyl
e m 'in (yani büyük
k ah ram anl
ık l
ar ve büyük s özl
e r al
anının)
ön k oşul
udur. H om e re us 'dan da
görül
e bil
e ce ğ i gibi Aşile yl
e m iyl
e vardır:
açl
ığ ını ve be de nini örtm e ih tiyaçl
arını
gide rm e öze l
l
ik l
e riyl
e de ğ il
.
Z orunl
ul
uk tan çal
ışm a, çoğ um uzun
çağ daş tük e tim topl
um um uzda yaptığ ı
gibi, Are ndt'e göre Em e k s ınıfındadır.
As l
ında Are ndt bir Em e k topl
um u
ol
duğ um uzu s öyl
e m e k te dir:bir diğ e r
de yişl
e , tüm ins ani e tk inl
ik l
e ri,
ge re k s inim l
e rim izin güve nce al
tına
al
ınm as ı ve bunl
arın bol
l
uğ unun
ge re k s inim l
e r doğ rul
tus unda e m e k
h arcayan ins anl
ara ya da k öl
el
e re
uygul
anabil
m e k te ydi.
H ayat ona dayandığ ından, ge re k s inim l
er
ol
duk ça güçl
ü bir itk idir. Em e ğ im izi
ge re k s inim l
e re yöne l
te re k , k apital
izm
topl
um s albir s is te m ol
arak k e ndini
üre te bil
m e k te dir. Ancak özgür yazıl
ım ,
Em e k al
anından çok İş al
anıyl
a il
gil
idir,
bir bak ım a piyas anın dışındadır. O nun
ortak l
aşa üre tim i ve üre te nl
e rin e yl
eml
e ri
onu ge re k s inim de n çok s ağ l
am , k al
ıcı
şe yl
e rin üre tim i il
e il
işk il
e ndirm e k te dir
(k od). Özgür Yazıl
ım üre tim ine yapıl
an
k atk ı dah a çok zanaat il
e il
gil
idir, k odun
üre tim i bir çok bağ l
am da k am us al
dır ve
k aynak k odu başk al
arınca ok unabil
ir ve
h ayran k al
ınabil
ir. Bu doğ rul
tuda
m uh te şe m bir k onuşm ayl
a ya da
s anats albir çal
ışm ayl
a be nze rdir.
Özgürl
ük te k i Özgür (1)
"Gerekliliklere
maruz kaldığımızın
farkına varmadıkça
ve bundan
kurtulmadıkça özgür
olamayız."
s ağ l
anm as ı düze yine ge tirm e yi başarm ış
bul
unuyoruz. Öyl
e k i, bugün ne
yapıyors ak , yaşam ak için yapıyoruz.
Yaşam ak için yapm adık l
arım ızı is e h obi
diye s ınıfl
andırıp oyuns alya da ciddi
ol
m ayan e tk inl
ik l
e r ol
arak
de ğ e rl
e ndiriyoruz. Bugün topl
um um uz,
tük e tim in ne s ne l
e rini üre tm e
doğ rul
tus unda şe k il
l
e niyor ve k arl
ıl
ık
itk is i h e m e n tük e ne ce k ne s ne l
e rin
üre tim ini te şvik e diyor. Ge re k s inim l
er
üze rine k urul
u bir yaşam , h ayvanl
ara
özgüdür: Yunanl
ıl
ar işk e nce k e l
im e s ini,
şidde tte n de ğ il(s avaş al
anı),
ge re k s inim de n (e m e k al
anı) uzak
ol
m ak tan türe tm işl
e rdir ve e s k i
topl
um l
arda işk e nce Özgür ins anl
ara
uygul
anam am ak tadır;s ade ce
Bu m ak al
e nin ik inci s orus u, özgür
yazıl
ım ın k ole m e ğ inde n fark l
ı bir
il
işk is e l
l
iğ e işare t e dip e tm e diğ i ve
ge re k s inim l
e rde n k urtul
uşa ol
anak l
ar
s unup s unm adığ ıdır. As l
ında özgür
yazıl
ım ge re k s inim l
e re doğ rudan bağ l
ı
de ğ il
dir ve birçok yönde n s anatçıl
arın
çal
ışm al
arına be nze m e k te dir. Sanatçıl
ar
Are ndt'e göre topl
um da k al
an ye gane
işçil
e rdir. Are ndt, ge re k l
il
ik l
e re m aruz
k al
dığ ım ızın fark ına varm adık ça ve
k e ndim izi ondan k urtarm adık ça özgür
ol
am ayacağ ım ız iddias ındadır. Yaşam ak
için çal
ışm aya zorl
andık ça, h e r zam an
e m e k h arcam ak ve tük e tim de n ol
uşan
s ons uz bir s piral
a m ah k um ol
acağ ız.
Te k nol
oji dah a çok boş zam an üre ttik çe ,
bizim tutk ul
arım ızı biçim l
e ndire n re k l
am
e ndüs tris i bizi dah a açgözl
ü yapacak ve
is te k l
e rim izi k am çıl
ayacak tır ve bunl
ar
ancak tük e tim ne s ne l
e rinin tük e tim i il
e
k arşıl
anabil
e ce k tir. Özgür Yazıl
ım , burada
üre til
m e k te dir;garip şe k il
de tük e tim
al
anında. Ancak üre ticil
iğ i ve
yaratıcıl
ığ ıyl
a ayrıl
m ak tadır. Özgür bir
k ül
tür yaratm ak , k ül
türü tük e tm e k te n
(im h a e tm e k ) çok ona k atk ıda
bul
unm ak tır.
Özgür k ül
tür tarafından s unul
an ol
anak l
ar
30
düşünce
(h e nüz) tam am e n bağ l
antıl
andırıl
m am ış
ya da k urum l
arın işl
e yişi ve ge re k s inim l
er
doğ rul
tus unda dol
ayım l
anm am ıştır.
İns anl
ar h al
a k od, bl
og yazm ak ta ve
düşünce l
e rini w e b'de payl
aşm ak tal
ar ve
bu tür payl
aşım bir tür il
e tişim ol
uyor.
Fak at k ırıl
gan yapıs ı, H ak im Be y
tarafından popül
e rl
e ştiril
e n ge çici otonom
böl
ge l
e re (TAZ ) be nze m e k te . Özgür
k ül
türün ya da özgür yazıl
ım ın yaratıcıl
arı
bunun üs tk odl
anm as ına, k ontrol
e dil
m e s ine ya da tük e tim e k anal
ize
e dil
m e s ine izin ve re ce k m i?İşin ge rçe ğ i,
k urum l
arın proje l
e re ayırdığ ı büyük
k aynak l
ar çoğ unl
uk l
a bürok ratik
m e ntal
ite e nge l
iyl
e yüz yüze k al
ıyor.
Kaçınıl
m az şe k il
de yaratıcıl
ar ge ne l
l
ik l
e,
para k azanm ak is te ye nl
e rde n fark l
ı
duygul
ara s ah ip ol
acak tır ve s onunda
(azam i k ar'ı h e de fl
e ye n) k urum l
arın
araçs alras yonal
ite s i il
e te rs düşe ce k tir.
Bazı e ndişe ve rici örne k l
e r: İnte rne t'in
de vam e de n ticaril
e şm e s i, IBM 'in Linux
çe k irde ğ ine bas k ıl
arı, ve h atta bl
og'l
arın
ve fotoğ raf payl
aşım l
arının k ol
onil
e şm e s i.
Eğ e r özgür yazıl
ım ı ve açık k aynağ ı artık
tam am e n ge re k s inim ya da araç ol
arak
(ör. Sade ce te k nik bir e tk inl
ik ol
arak )
görm e yi bırak ırs ak , onu ins an yaratıcıl
ığ ı
al
anında ye nide n k onum l
andırabil
iriz.
Eğ e r özgür yazıl
ım Em e k k üre s i dışına
ye rl
e ştiril
irs e (Arre ndt'i tak ip e de rs e k )
be l
k i onu, pol
itik e tk inl
iğ in başl
am as ının
ön k oşul
u ol
arak ol
arak anl
am aya
başl
ayabil
iriz. Özgür yazıl
ım , il
ginç bir
şe k il
de İş'in ve Eyl
e m 'in (ins anın büyük
e yl
eml
e rine ve k od üze rinde n
k onuşm aya) k oşul
l
arının ol
anak l
arına
k atk ıda bul
unm ak tadır. Örne ğ in, M ath e w
Ful
l
e r'in “k ritik yazıl
ım ” k avram ı, s iyas al
e yl
e m i, var ol
an k odl
arı al
t üs t e tm e yi ve
ge ne l
de pas if ol
an k ul
l
anıcıya güç ve
özgürl
ük ve rm e yi h e de fl
e m e k te dir.
Özgür yazıl
ım da k aynak k odunu ve re re k
be nze r şe k il
de üre te ne güç ve rm e k te ve
k ul
l
anıcıyı yöne tm e k ya da k ontrole tm e k
ye rine (örne ğ in k e l
im e -işl
e m cil
e rin im l
a
ve gram e r de ne tim i öne ris iyl
e
ge rçe k l
e ştirdiğ i k ul
l
anıcı k ontrol
ünü
düşüne l
im ), k ul
l
anıcıya Eyl
e m için ye ni
ol
anak l
ar s unm ak tadır.
Ek onom i ve piyas a, ge re k s inim l
er
k üre s inde ye r al
m ak tadır. Ke ndi irade nizl
e
yaratıcı ve ya s iyas ale yl
e m e ge çm e
h ak k ınız yok tur. Tam ak s ine özgür
yazıl
ım ın ve özgür k ül
türün il
e tişim s e l
ol
arak (gönül
l
ül
e r aras ında bir k onuşm a
ol
arak ) ol
uşturul
duğ u görül
m e k te dir ve
bu yüzde n, içe ris inde ye ni bir s iyas e tin
(ortak l
aşa s iyas e tin) toh um l
arının
barındığ ı ye rinde n yöne tim e
(de ce ntral
is e d), piyas a dışı ortak başa
üre tim e ol
anak l
ar s ağ l
am ak tadır.
(1) Fre e as in “fre e dom ”
------------------------------------*Fre e Softw are M agazine 'in 3. s ayıs ından
İzl
e m Gözük e l
e ş tarafından çe vril
m iştir.
Yazının orjinal
i için bk z.:
h ttp://w w w .fre e s oftw are m agazine .com /fre
e _is s ue s /is s ue _03/fre e _l
abour/
Özgür yazılımın özgür dergileri
www.tuxmagazine.com
31
penguence
teknik
Güve nl
i k anal
l
ardan il
e tişim
H uze yfe Önal
Güve nl
i k anal
l
ardan il
e tişim –SSH
SSH Ne dir?
SSH (Se cure Sh e l
l
/Güve nl
i Kabuk ) ağ üze rinde n
başk a bil
gis ayarl
ara e rişim s ağ l
am ak , uzak bir
bil
gis ayarda k om utl
ar çal
ıştırm ak ve bir
bil
gis ayardan diğ e rine dos ya trans fe ri am açl
ı
ge l
iştiril
m iş bir protok ol
dür. Güve ns iz k anal
l
ar
(inte rne t vs ) üze rinde n güve nl
i h abe rl
e şm e ol
anağ ı
s ağ l
ar. Bir il
e tişim de SSH aşağ ıda be l
irtil
e n te m e l
uns url
arı s ağ l
ar.
- auth e ntication /k im l
ik de ne tim i
- e ncryption /şifre l
eme
- Inte grity /bütünl
ük .
SSH il
e il
gil
i te m e ltanım l
ar
SSH 1, Tatu Yl
öne n tarafından ge l
iştiril
e n il
k orjinal
SSH ürünü. SSH -1 protok ol
ü te m e lal
ınarak
ge l
iştiril
m iştir.
SSH 2, Tatu Yl
öne n tarafından ge l
iştiril
e n SSH -2 ürünü. w w w .s s h .com
SSH -1, SSH protocol1.
SSH -2, SSH protocol2 . Günüm üzde yaygın k ul
l
anım da ol
an ve k ul
l
anım ı tavs iye
e dil
e n s s h s ürüm ü. IETF SECSH çal
ışm a grubu tarafından s tandartl
arı be l
irl
e nm iştir.
SSH Tarih çe s i ve O pe nSSH
SSH -1 protok ol
u ve SSH 1, il
k ol
arak 19 9 5 yıl
ında H e l
s ink i te k nol
oji unive rs ite s inde
araştırm a göre vl
is i ol
an “Tatu Yl
öne n” tarafından ge l
iştiril
m iştir. Aynı yıl
ın H aziran
ayında SSH 1 k aynak k odl
arı il
e birl
ik te özgür ol
arak dağ ıtıl
m aya başl
am ıştır.
SSH protok ol
ünün özgür bir uyarl
am as ı ol
an O pe nSSH *BSD Unix’l
e rin as i çocuğ u
ol
arak adl
andırıl
an O pe nBSD proje s i çe rçe ve s inde yürütül
e n SSH 1 ve SSH 2
protok ol
l
e rini içe re n yazıl
ım tak ım ıdır.
O pe nSSH s on özgür SSH ve rs iyonu ol
an s s h 1.2.12 de n türe til
m is tir. M ark us Frie dl
(Aaron Cam pbe l
l
, Bob Be ck , Nie l
s Provos , Th e o de Raadt, D ug Song) önde rl
iğ inde
ge l
iştiril
e n O pe nSSH proje s i dünya üze rinde birçok yazıl
ım cının k atıl
ım ı il
e iyi bir yol
k ate tm iştir. Göre ce l
i ol
arak özgür yazıl
ım proje l
e ri aras ında e n fazl
a k ul
l
anıl
an
yazıl
ım l
ardan biridir.
O pe nBSD il
e birl
ik te dağ ıtıl
an O pe nSSH s ürüm ü h ariç diğ e r tüm s ürüm l
e r O pe nBSD
için ge l
iştiril
e n s ürüm ün ge re k l
i s is te m e uyarl
anm ış h al
l
e ridir(port e dil
m is ).
O pe nSSH ’ın birçok pl
atform a uyarl
anm ış s ürüm l
e rini bul
abil
irs iniz ve pl
atform l
ar aras ı
32
teknik
k ul
l
anım ı çok az fark l
ıl
ık l
ar gös te rir. Aşağ ıda O pe nSSH ’ın k ul
l
anıl
abil
e ce ğ i bazı
pl
atform l
ara örne k ve ril
m iştir. D e tayl
ı bil
gi ve l
is te için
h ttp://w w w .ope ns s h .org/portabl
e .h tm ladre s ini ziyare t e dil
e bil
ir.
AIX, H P-UX , Irix , Linux , Ne XT , SCO , SNI/Re l
iant Unix , Sol
aris , D igital, Unix/Tru64/O SF,
M ac O S X
O pe nSSH , bu l
is te h aricinde W indow s ortam ında da çal
ışm ak tadır. O pe nSSH ’ı w indow s
üze rinde k ul
l
anm ak için (h ttp://s s h w indow s .s ource forge .ne t/) adre s inde k i
cygw in+ ope ns s h w indow s portunun yük l
e nm e s i ge re k ir.
Inte rne tte k ul
l
anıl
an SSH s unucul
arın büyük bir çoğ unl
uğ u (~ % 9 0)nu O pe nSSH
ol
uşturm ak tadır. Bu s onuçl
ar s canSSH (h ttp://w w w .m onk e y.org/~ provos /s cans s h /) adl
ı
program il
e yapıl
an de ğ işik taram a s onuçl
arından çık arıl
m ıştır. D e tayl
ı bil
gi için
h ttp://w w w .ope ns s h .com /us age /inde x.h tm l
O pe nSSH BSD l
is ans ı il
e dağ ıtıl
m ak tadır. O pe nSSH l
is ans ı il
e il
gil
i de tayl
ı bil
gi için:
h ttp://w w w .ope nbs d.org/cgi-bin/cvs w e b/s rc/us r.bin/s s h /LICENCE?re v=H EAD
K ul
l
anım Al
anl
arı
SSH güve nl
i il
e tişim in ge re k tiğ i h e r ortam da k ul
l
anıl
abil
ir. Sade ce k arşı s is te m e bağ l
anıp
k om ut çal
ıştırm ak ya da dos ya ak tarım ı yapm ak için de ğ il
, doğ as ında
güve ns iz(şifre l
e nm e m iş trafik ) ol
arak çal
ışan protok ol
l
e r SSH üze rinde n güve nl
i bir
şe k il
de k ul
l
anabil
ir.
Me se l
a PO P3 s e rvis i ağ üze rinde n tüm il
e tişim ini şifre l
e nm e m iş şe k il
de ge rçe k l
e ştirir, biz
pop3 s e rvis ini SSH üze rinde n ak tararak şifre l
e nm iş ve güve nl
i h al
e ge tire bil
iriz.
O pe nSSH K urul
um u
O pe nSSH birçok Unix/Linux dağ ıtım ı il
e öntanım l
ı ol
arak ge l
m e k te dir. O pe nSSH k urul
um u
k ul
l
andığ ınız Linux/UNIX dağ ıtım ına gore de ğ işik l
ik gös te re bil
ir. Sis te m de k urul
u de gil
se
Kul
l
anıl
an pak e t yöne tim s is te m i k ul
l
anıl
arak s on s ürüm (bu yazı h azırl
anırk e n 4.2 idi.)
O pe nSSH s is te m e k urul
ur. Aşağ ıdak i k om utl
a h angi SSH ve rs iyonunun k ul
l
anıl
dığ ı
öğ re nil
e bil
ir.
$ssh -V
OpenSSH_4.2, OpenSSL 0.9.7g 11 Apr 2005
Te m e lSSH K ul
l
anım ı
H e rh angi bir SSH s unucuya il
k bağ l
anıl
dığ ında SSH is te m cis i bir uyarı ve rir. Bu uyarıda
bağ l
andığ ı s unucuya dah a once bagl
anm adığ ını be l
irtir ve s unucu k im l
ik bil
gis i ye rine
ge çe n ait rs a anah tarini e k rana bas ar, ye s de dik te n s onra da bunu bir dos yaya
(~ /.s s h /k now n_h os ts ) k ayde de r ve bir s onrak i bağ l
antıda s orm az. Eğ e r s unucu Ip adre s i
ya da SSH s unucus unda k im l
ik de ğ işim i gibi bir de ğ işik l
ik ol
urs a bu uyarı fark l
ı bir
şe k il
de te k rar görüne ce k tir.
$ ssh ssh_sunucu
The authenticity of host 'ssh_sunucu (14.2.7.x)' can't be
established.
RSA key fingerprint is
f3:ce:14:99:d7:19:44:ca:ff:5e:83:b6:79:52:4e:45.
Are you sure you want to continue connecting (yes/no)?yes
Warning: Permanently added 'ssh_sunucu,14.2.7.x' (RSA) to the list
of known hosts.
huzeyfe@ssh_sunucu's password:
Sizde n k arşı s is te m e e rişm e k için ge re k l
i parol
ayı girm e nizi be k l
e r. Burada dik k atinizi bir
33
teknik
nok taya çe k m e k is tiyorum , s s h il
e h e rh angi bir s unucuya bağ l
anm ak is te diğ im izde SSH
vars ayıl
an ol
arak k arşı s is te m e şuank i ye re lk ul
l
anıcı adınızl
a gire ce ğ inizi düşünür. Bunu
k arşı s is te m de bu k ul
l
anıcı adı var m ı yok m u k arşıl
aştırm adan işl
e tir. Be nim k ul
l
andığ ım
m ak ine de k i ye re lk ul
l
ancı adım h uze yfe ,bunu
$ echo $LOGNAME
huzeyfe
k om utu il
e öğ re ne bil
irs iniz. SSH _s unucu m ak ine s ine s s h il
e bağ l
anm aya çal
ıştığ ım da
yuk arıda bah s e ttiğ im durum ge rçe k l
e şti ve bana h angi k ul
l
anıcı adım l
a bağ l
anacağ ım ı
s orm adan şu ank i bağ l
ı bul
unduğ um k ul
l
anıcı adı il
e bağ l
antı s ağ l
adı. Bunu de ğ iştirm e k
için O pe nSSH bize -lparam e tre s i il
e k ul
l
anıl
an k ul
l
anıcı adı be l
irtm e s e çe ne ğ i s unar.
Kul
l
anım ı şu şe k il
de dir;
$ ssh -l rapsodi ssh_sunucu
-lparam e tre s inde n s onra k arşı s is te m e bağ l
anm ak is te diğ im iz k ul
l
anıcı adı giril
ir ya da -l
param e tre s i il
e aynı işl
e vi s ağ l
ayan aşağ ıdak i yönte m de k ul
l
anıl
abil
ir.
$ ssh [email protected]
h uze yfe : SSH s is te m ine bağ l
anm ak is te diğ im iz k ul
l
anıcı adı
@ : birl
e ştirici k are k te r
e nde runix.org : bağ l
anm ak is te diğ im iz SSH s unucunun adı ya da IP adre s i
Fark l
ı Porttan Çal
ışan SSH s unucul
arına Bağ l
antı
Buraya k adar ol
an örne k l
e rim izde SSH s unucunun SSH s unucu yazıl
ım ını vars ayıl
an
ol
arak 22. porttan h izm e t ve rdirdiğ ini h e s aba k atarak işl
e m yaptık . SSH s unucu yazıl
ım ı
başk a bir porttan h izm e t ve riyors a bu durum da -p param e tre s i il
e h angi porttan
bağ l
anm ak is te nil
diğ i be l
irtil
e bil
ir.
Aşağ ıdak i örne k l
e ri ince l
e ye re k durum u dah a iyi k avrayal
ım , il
k örne k te s s h s unucum uza p param e tre s i be l
irl
e m e de n bağ l
anm aya çal
ışıyoruz,fak at k arşı s is te m de k i s s h s unucus u
22.porttan h izm e t ve rm iyor ve bize bağ l
antı re ddde dil
di m e s ajı yol
l
uyor.
$ ssh -l huzeyfe enderunix.org
ssh: connect to host enderunix.org port 22: Connection refused
2.örne ğ im izde is e k arşı s is te m in h angi porttan SSH h izm e ti ve rdiğ ini be l
irte re k
bağ l
anm aya çal
ışıyoruz ve başarıl
ı ol
uyoruz.
$ ssh –l huzeyfe enderunix.org -p 200
The authenticity of host 'enderunix.org (14.2.7.8)' can't be
established.
RSA key fingerprint is
3f:98:e8:53:d7:62:1a:34:2e:57:39:47:f2:19:66:ea.
Are you sure you want to continue connecting (yes/no)?
Görül
düğ ü gibi k arşı s is te m de k i SSH s unucus u 200. porttan h izm e t ve rm e k te dir
Uzak s is te m l
e rde k om ut çal
ıştırm ak
SSH ’in uzak s is te m l
e re bağ l
anm adan k om ut çal
ıştırıp çık tıs ını k e ndi
e k randa al
m a im k anı da s unar.
Örne k ;
$ssh [email protected] ls /home/huzeyfe/
The authenticity of host 'cc.kou.edu.tr (1.2.7.8)'
can't be established.
DSA key fingerprint is
a6:d6:35:52:75:66:63:15:5d:f6:76:b4:52:56:b4:64.
Are you sure you want to continue connecting
(yes/no)? yes
34
teknik
Warning: Permanently added 'cc.kou.edu.tr,1.2.7.8' (DSA) to the
list of known hosts.
Password: XXX
6.0-BETA4-1-i386-disc2.iso
6.0-BETA4-i386-disc2.iso
6.0-BETA4-i386-disc2.iso.1
6.0-BETA4-i386-disc2.iso.2
Maildir
Manning,.Swt.JFace.in.Action.(2004).LiB(1).pdf
Manning.JUnit.Recipes.2005.pdf
Ev.
…
SSH il
e D os ya Trans fe ri
Günüm üzde k ul
l
anıl
an e n popül
ar dos ya trans fe r aracı FTP’dir. SSH k ul
l
anarak h e m ftp
k ol
ayl
ığ ında dos ya trans fe ri yapıl
abil
ir;h e m de trans fe r e dil
e n dos ya şifre l
e ne re k m e rak l
ı
gözl
e rde n k orunm uş ol
ur. SSH il
e dos ya trans fe rinde te m e lik i s e çe ne k var;biri SCP
(s e cure Copy) diğ e ri de Sftp (Se cure FTP). Te m e lbazı fark l
ıl
ık l
ar dışında h e r ik i yönte m il
e
yapıl
abil
e ce k l
e r aynıdır.
SCP K ul
l
anım ı
Örne k ;
$scp kullanici_adi@sunucu1:dosya
kullanici2@sunucu2:dosya
a m ak ine s inde n te s t.e xe dos yas ını be m ak ine s inin /us r/tm p dizinine k opyal
am ak için,
huzeyfe@a$ scp test.exe huzeyfe@b:/usr/tmp/
Sftp K ul
l
anım ı
$sftp [email protected]
Connecting to test.enderunix.org...
Password:
sftp> get ev
Fetching /usr/home/huzeyfe/ev to ev
Cannot download non-regular file: /usr/home/huzeyfe/ev
Sftp> help
…
…
Not: Sftp il
e s ade ce binary m odda trans fe r yapıl
abil
ir
SSH Sunucu K onfigüras yonu
SSH Sunucuyu fark l
ı porttan Çal
ıştırm ak
İs te m ci tarafında fark l
ı porttan bağ l
anm ayı gördük şim dide s unucu tarafında SSH
s ununucum uzun fark l
ı porttan h izm e t ve rm e s i için ge re k l
i ol
an işl
eml
e re bak al
ım .
O pe nSSH ’ın k ul
l
andığ ı yapıl
andırm a dos yal
arı /e tc/s s h /dizininde bul
unur(başk a
Linux/UNIX ve rs iyonl
arında başk a dizinl
e rde bul
unabil
ir)
# cd /etc/ssh
#ls -l
-rw-r--r-1 root
root
1167 Eyl 17 2003 ssh_config
-rw------1 root
root
2474 Eyl 17 2003 sshd_config
….
s unucu için ayarl
am a yapacağ ım ıza gore ince l
e ye ce ğ im iz dos ya s s h d_config dır. H e rh angi
bir e ditörl
e bu dos yayı açarak # Port 22 s atırını bul
unuz ve bunun önünde k i # k are k te rini
k al
dırarak 22 ye rine de is te diğ iniz port num aras ını yazınız. Bunl
arı yaptık tan s onra da SSH
s unucus unu ye nide n başl
atm ayı unutm ayınız Re d H at tabanl
ı s is te m l
e rde bunu
35
teknik
#/etc/init.d/sshd restart
k om utu il
e yapabil
irs iniz. s s h d_config dos yas ı bize bundan dah a fazl
as ını s unar.
s s h d_config dos yas ındak i tüm s e çe ne k l
e ri ve yapıl
andırm a ayarl
arını göre bil
m e k için
# man sshd_config
k om utunu ve rm e niz ye te rl
idir.
Root ol
arak SSH s unucus una giriş
Root ol
arak s is te m e giriş iznini de ğ iştire bil
e ce ğ iniz yapıl
andırm a s atırı
# Pe rm itRootLogin ye s dır, YES yaparak root k ul
l
anıcıs ının s is te m e s s h üzrinde n
bağ l
anm as ını, no yaparak da bağ l
anam am as ını s ağ l
ayabil
irs iniz.
SSH ’a b e l
irl
i k ul
l
anıcıl
arın b ağ l
anm a izni
Bunun için k ul
l
anm am ız ge re k e n s e çe ne k Al
l
ow Us e rs ‘dır.
AllowUsers Huzeyfe, ismail, murat
Bu tanım l
am a il
e bu s s h s unucus una s ade ce yuk arıda is m i yazıl
an k ul
l
anıcıl
arın
gire bil
m e s ini s ağ l
am ış ol
du. Burada k ul
l
anıcı adı ye rine *?şe k l
inde jok e r k are k te rl
e r de
k ul
l
anabil
iriz. M e s e l
a s ade ce s on üç h arfi ray ol
an k ul
l
anıcıl
arın bağ l
anm as ını s ağ l
am ak
için
AllowUsers *ray
Şe k l
inde bir tanım l
am a yapabil
iriz. Bu durum da Giray, nuray, firay ray k ul
l
anıcıl
arı SSH
s unucuya bağ l
anabil
e ce k tir.
Be l
l
i k ul
l
anıcı ya da grub un b ağ l
anm as ını e nge l
l
em e :
Grup yas ak l
am as ı için ;
DenyGroups root bin admin
Kul
l
anıcı yas ak l
am as ı için ;
DenyUsers cin ali
Al
l
ow us e rs ops iyonunda ge çe rl
i ol
an "w il
dcard(*?)"k ul
l
anım ı burada da ge çe rl
idir.
K onfigüras yon dos yas ı k ontrol
ü
# sshd –t
Kom utu il
e s s h d_config dos yas ındak i yanl
ış yazım l
ar controle dil
e bil
ir.
K arşıl
am a M e s ajı
SSH s unucuya bağ l
anan k ul
l
anıcıya s is te m l
e il
gil
i uyarı am açl
ı bil
gi m e s ajı gös te ril
e bil
ir.
Bunun için O pe nSSH öze lbir dos yada m e tni k ul
l
anıcıya gös te rm e ol
anağ ı s unar.
Banner /usr/local/etc/warning.txt
Ek ol
arak O pe nSSH ’da k ul
l
anıcı s is te m e girdik te n s onra m e s s age of th e day(m otd) il
e
bil
gil
e ndirm e yapıl
ır. Bunu k apam ak Printm otd il
e yapıl
abil
ir.
Printmotd no
SSH il
e il
e ri s e viye Uygul
am al
ar
Anah tar il
e K im l
ik dogrul
am a
SSH , k ul
l
anici adi/parol
a ik il
is i h aricinde şifre l
i anah tarl
ar aracıl
ığ ı il
e de k im l
ik k ontrol
ü
yapabil
ir.
public key authentication
Anah tarl
ar s ifre l
e m e dünyas indak i k im l
ik l
e rim izdir. Kim l
igim iz 2 anah tardan ol
us ur;biri
açik anah tarim iz -k i bunu h e rk e s l
e payl
as iriz-. D ige ri de gizl
i anah tarim iz bunu s ade ce biz
bil
iriz.
Anah tar il
e k im l
ik doğ rul
am a adım l
arı;
36
teknik
1.s s h is te m cis i s unucuya xxx k ul
l
anici adi il
e bagl
anm ak is te digini be l
irtti
2.s unucu is te m cide n ge l
e n is te gi al
ir ve is te m cinin k e ndini k anitl
am as i icin ch al
l
e nge
m e s aji gonde rir
3.is te m ci ch al
l
ange ol
arak gizl
i anah tarini ve ge l
e n ch al
l
ange ve ris ini k ul
l
anarak s unucuya
ce vap döne r
4.s unucu k e ndi tarafinda ge l
e n s ifre yi k ars il
as tirarak k ul
l
aniciya giris h ak k i tanir ya da
re dde de r.
NO T:Burada dik k at e dil
m e s i ge rk e n nok ta bu il
e tis im de arada ne açik anah tar ne de gizl
i
anah tar ge çm e diğ idir.
SSH is te m cis inde anah tarl
ari ol
us turm ak
s s h anah tar çiftini ol
us turm ak için O pe nSSH il
e birl
ik te ge l
e n s s h -k e yge n program i
k ul
l
anil
ir.
RSA ve ya D SA tipinde s e çim yapil
m as i is te nir, -t il
e s e çim yapil
ir.
$ssh-keygen -t rsa
Generating public/private rsa key pair.
Enter file in which to save the key (/home/huzeyfe/.ssh/id_rsa):
Created directory '/home/huzeyfe/.ssh'.
Enter passphrase (empty for no passphrase):
Enter same passphrase again:
Your identification has been saved in /home/huzeyfe/.ssh/id_rsa.
Your public key has been saved in /home/huzeyfe/.ssh/id_rsa.pub.
The key fingerprint is:
58:af:43:fd:b9:ba:26:d3:38:21:45:5d:dd:ac:d4:de [email protected]
s s h -k e yge nS s onucu as agidak i dos yal
ar ol
us ur.
$ ls ~/.ssh
id_rsa
id_rsa.pub
Açik anah tari s unucuya ak tarm ak için güve nl
i bir s e çim yapil
m al
idir
bunun için s cp k ul
l
anil
abil
ir.
Anah tar k ul
l
anarak bağ l
anıl
m ak is te ne n h os tta
~ /.s s h /auth orize d_k e ys dos yas ı ol
uşturul
arak , is te m cinin id_rs a.pub
dos yas inin içe rigi ak taril
m al
idir. Ak tarım l
ar tam am l
andık tan s onra
bağ l
anıl
m ak is te nil
e n SSH s unucuya anah tarl
ar aracıl
ığ ı il
e
bağ l
anıl
abil
ir
$ssh test.enderunix.org
..
[email protected]$
Parol
as iz s s h e ris im l
e ri
$chmod 600 ~/.ssh/id_rsa
Buras ı öne m l
i, bu dos ya başk al
arı tarafından ok unabil
ir ol
urs a s s h bağ l
anm ayı
re dde ce k tir.
Örne k ol
arak bu dos yanın h ak l
arını tum k ul
l
anıcıl
ar tarafındanok unabil
ir h al
e ge tirip
bağ l
anm aya çal
ışal
ım ;
$ chmod 755 ~/.ssh/id_rsa
$ ssh test.enderunix.org
37
teknik
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
WARNING: UNPROTECTED PRIVATE KEY FILE!
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
Permissions 0755 for '/home/huzeyfe/.ssh/id_rsa' are too open.
It is recommended that your private key files are NOT accessible
by others.
This private key will be ignored.
bad permissions: ignore key: /home/huzeyfe/.ssh/id_rsa
Enter passphrase for key '/home/huzeyfe/.ssh/id_rsa':
NO T:SCP ve s ftp k ul
l
anırk e nde parol
as ı(anah tarl
ar il
e )e ris im s ağ l
anır.
SSH
Port Forw arding
Forw arding bir tür tünne l
l
e m e ol
arak düşünül
e bil
ir. Yapıl
an iş bir protok ol
u başk a bir
protok olaracıl
ığ ı k ul
l
anm ak tır. Ge ne l
l
ik l
e yapıl
an, il
e tişim de s ifre l
e m e al
tyapıs ına s ah ip
ol
m ayan protok ol
l
e rin (pop/im ap/s m tp vs ) şifre l
e m e k ul
l
anan bir protok olaracıl
ığ ı il
e
güve nl
i bir şe k il
de k ul
l
anım ıdır.
Ye re lYönl
e ndirm e (l
ocalforw arding)
Örne k l
e ri PO P3 protok ol
u üze rinde n yürüte ce k ol
urs ak ,
PO P3 TCP/110 uze rinde n çal
ışır. Is te m ci il
e PO P s unucu aras indak i il
e tişim cl
e ar
te xt(s ifre l
e nm e m is ) ol
arak ge rce k l
e s ir. Uzak tak i PO P s unucu il
e is te m ci aras indak i trafigi
SSH port forw arding k ul
l
anarak şifre l
e ye bil
iriz. Nas ilm i?
Ye re lm ak ine m izde 1024-65535 aras ı bir port s e çe l
im , m e s e l
a 5000 ol
s un. PO P
is te m cim izde k ul
l
andigim iz pop s unucuyu l
ocal
h os t ve portunu da 5000 ol
acak s e k il
de
de gis tire l
im . Sonra s s h il
e as agıdak i yönl
e ndirm e yi yapal
ım
$ssh –L5000:localhost:110 mail_sunucu(POP)
Bu k om ut il
e yapıl
anl
ar;
M ail
_s unucu m ak ine s ine ge ce rl
i bir h e s ap il
e s s h bagl
antıs ı yapıl
m ış ol
ur ve l
ocal
h os t’un
5000. portu m ail
_s unucu m ak ine s inin 110. portuna SSH üze rinde n tunne l
l
e m e yapil
m iş
ol
ur. Böyl
e ce PO P is te m cim izin ayarını l
ocal
h os t ve portunu 5000 ol
arak de ğ iştirdiğ im iz
zam an m ails unucu il
e aram ızdak i trafik SSH aracil
igi il
e şifre l
e nm iş ol
ur.
Adım adım ince l
e ye ce k ol
urs ak ;
1.PO P is te m cis i ye re lagdak i 5000. porta bagl
anıyor
2.Ye re lagdak i s s h is te m cis i 5000. porta ge l
e n ve riyi şifre l
iyor ve s s h aracıl
ığ ı il
e
m ail
_s unucu m ak ine s ine gönde riyor.
3.M ail
_s unucu m ak ine s i s s h aracıl
ığ ı il
e ge l
e n ve riyi çöze re k 110.porta il
e tiyor
4.M ail
_s unucu m ak ine s inde k i PO P s unucu is te ğ i ce vapl
ıyor ve pak e t aynı şe k il
de te rs
yönde n is te m ciye ul
aşıyor.
Burada dik k at e dil
m e s i ge re k e n yapıl
an forw arding işl
e m inde s ade ce
s s h is te m cis inin çal
ıştığ ı m ak ine nin tunne l
ing yapabil
e ce ğ idir.
H os t:Local
h os t, port:5000 bind işl
e m i ol
ur. Yani forw arding işl
e m inde
s s h is te m cis i l
ocal
h os t’u k ul
l
anır. Bu da de m e k tir k i bu tune l
l
e m e yi
s ade ce bu m ak ine uze rinde k i PO P3 is te m cis i k ul
l
anabil
ir.
O pe nSSH bu k ıs ıtl
am ayı k al
dıracak bir s e çe ne k içe rir. -g il
e dışarıdak i
m ak ine l
e rin de bu tune l
l
e m e yi
k ul
l
anabil
m e s ine izin ve rir. Fak at bu s e ce ne k vars ayıl
an k urul
um da
ak tif ol
arak ge l
m e z.
$ssh –g -L2001:localhost:110 Server
Re m ote forw arding
38
teknik
Localyönl
e ndirm e de n fark ı işl
eml
e rin te rs ol
m as ıdır yani tune l
l
e m e işl
e m ini s unucu
tarafında yapıl
ıyor.
$ssh –R5000:localhost:110 istemci_makine
Bu k om utl
a is te m ci m ak inin 5000. portu il
e s unucu m ak ine aras ında bir tunne l
ol
uşturul
m uş ol
ur. Is te m ci m ak ine de ge ce rl
i bir s s h h e s abının ol
m as ı ge re k ir.
Ek notl
ar:
Ge ne l
l
ik l
e s s h izni il
e , fire w al
l
dan izin ve ril
m e ye n dige r portl
ar/protok ol
l
e rin k ul
l
anim i icin
k ul
l
anıl
ır.
ftp protok ol
u icin s ade ce controlbagl
antıs ını yanı k ul
l
anıcı adı ve parol
a bil
gil
e rini k orum a
al
tına al
abil
ir. Arada gidip ge l
e n ve riyi tüne l
l
e m e z… (O pe nSSH ’da şim dil
ik )
s s h il
e s ade ce tcp tabanl
ı protok ol
l
e r tünne l
l
e ne bil
ir. Udp tabanl
ı protok ol
l
e r ya da ip
tabanl
ı ol
m ayan protok ol
l
e r tüne l
l
e ne m e z. Bu da s s h ’in ge rce k VPN bagl
antıl
ar k arşıs ında
bir de zavantajıdır.
D ynam ic port forw arding
O pe nSSH D ynam ic Port forw arding de s te ğ i il
e bir ne vi s ock s proxy vazige s i görür. Sock s
RFC-19 28 il
e tanım l
anm ış bas it am a güçl
ü bir TCP protok ol
dür. Sock s 5 il
e UD P de s te ğ i de
ekl
e nm iştir.
$ssh –D 8080 ssh.enderunix.org
Bundan s onra k ul
l
andığ ım brow s e rin proxy ayarl
arından 8080 ol
acak şe k il
de
yapıl
andırırs am h e rh angi bir k ıs ıtl
am a ol
m ak s ızın s s h .e nde runix.org m ak ine s i aracıl
ığ ı il
e
özgürce ge ze bil
irim .
Scponl
y K ul
l
anım ı
Scponl
y s is te m e l
ogin izni ol
m ayan k ul
l
anıcıl
ara s is te m de n dos ya al
ışve rişine izin ve re n
bir program . /e tc/pas s w d dos yas ında k ul
l
anıcının s h e l
l
’i /bin/s cponl
y ol
arak ayarl
anir.
Ayrıca SCPonl
y de tayl
ıl
ogl
am a öze l
l
ik l
e rine s ah iptir. H angi IP’de n h angi zam anda, h angi
k ul
l
anici adi il
e bağ l
anıl
dı gibi bil
gil
e ri s ys l
og’a gönde re bil
ir. Kul
l
anıcıl
arı k e ndi e v
dizinl
e rine h aps e de re k diğ e r k ul
l
anıcıl
arın dizin ve dos yal
arını görm e s ini e nge l
l
e r. (Ch root)
Kurul
um h ttp://w w w .s ubl
im ation.org/s cponl
y/adre s inde n s on s ürüm s cponl
y pak e ti
indiril
e re k k l
as ik unix k urul
um pros e dürü uygul
anır.
Fre e BSD için ;
#cd /usr/ports/shells/scponly
#make install
SSH s unucu güve nl
iğ ini artırıcı önl
em l
er
Son zam anl
arda SSH protok ol
üne k arşı yapıl
an s al
dırıl
ar artm ıştır. Eğ e r bir SSH s unucu
çal
ıştırıyors anız s is te m l
ogl
arında s unucunuzdak i SSH s e rvis ine yapıl
an atak l
arı
göre bil
irs iniz. Bu atak l
ar ge ne l
l
ik l
e SSH s unucudak i zayıf parol
al
arl
a k orunm uş s is te m
h e s apl
arını e l
e ge çirm e k için yapıl
ır. Bu tip atak l
ara birçok fark l
ı şe k il
de önl
e m al
ınabil
ir.
Kom pl
e k s çözüm l
e re k açm adan yapıl
acak birk aç bas it ayarl
ar bu tip s al
dırıl
arın % 9 0’na
k arşı doğ alk orum a s ağ l
anm ış ol
ur. Bu doğ alk orum al
ar;
Kul
l
andığ ınız O pe nSSH s ürüm ünün günce lol
m as ına öze n gös te rin.
Çok öze lbir ge re k s inim iz yok s a SSH s unucunun portunu 22 de n fark l
ı bir porta
al
ın.M e s e l
a doğ um tarih iniz.
Sis te m e e rişim ye tk is i ve rm e k is te diğ iniz k ul
l
anıcıl
arı yapıl
andırm a dos yas ında be l
irtin.
Sis te m e root ol
arak e rişim izni ve rm e yin
M üm k üns e s is te m e parol
a il
e girişi yas ak l
ayıp e rişim l
e ri anah tarl
ara aracıl
ığ ı il
e yapm aya
çal
ışın.SSH e rişim ini tüm inte rne te açm ayın. Vars a s abit bağ l
antınız s ade ce be l
irl
i Ipl
e re
39
teknik
e rişim açın. H e rh angi bir fire w al
lk ul
l
anarak ya da h os ts .al
l
ow /h os ts .de ny dos yal
arı
k ul
l
anarak yapıl
abil
ir
K aynak l
ar:
SSH , th e Se cure Sh e l
l
, 2nd Edition
w w w .ope ns s h .com
h ttp://w w w .l
inux.com /articl
e .pl
?s id=05/02/02/1254222
h ttp://w w w .l
inuxjournal
.com /articl
e /8600
h ttp://w w w .ope ns s h .com /pre s s .h tm l
H uze yfe ÖNAL
h uze yfe @ e nde runix.org Ende rUNIX Yazıl
ım Ge l
iştirm e Ek ibi
"Son zam anl
arda e -pos ta is te m cinize l
ane t ok um aya
b aşl
adıys anız b ir de Th unde rb ird'ü de ne yin. Th unde rb ird uzun
zam andır e -pos tal
am anın b aşına ge l
e n e n iyi şe y."
Forb e s de rgis i
w w w .m ozil
l
a.org.tr
41
penguence
teknik
Açık Anah tar
İm zal
am a Partil
e ri
Em in İs l
am Tatl
ı
1. Giriş:
Pe ngue nce 'nin 2. s ayıs ında Açık Anah tarl
ı
Ş ifre Bil
im i (Publ
ic Ke y Cryptograph y)
h ak k ında A. M urat Ere n im zal
ı dah a çok
te k nik içe rik l
i bir yazı ok uduk [9 ]. Be n bu
yazım da, Ere n'in yazıs ına tam am l
ayıcı
ol
arak açık anah tarl
ı şifre bil
im inin
günüm üz uygul
am al
arında nas ıl
k ul
l
anıl
dığ ı, açık anah tar al
tyapıs ı (publ
ic
k e y infras tructure ), PGP ve güve n ağ ı
(w e b of trus t) k onul
arından
bah s e de ce ğ im . Yazım ın ana te m as ı ol
arak
da güve n ağ ının ge nişl
e til
m e s ini
h e de fl
e ye n açık anah tar im zal
am a
partil
e rinin nas ılorganize e dil
diğ ini, parti
önce s i ve s onras ı yapıl
m as ı ge re k e nl
e ri
anl
atacağ ım .
2. Açık Anah tarl
ı Ş ifre Bil
im i:
Açık anah tarl
ı şifre l
e m e bil
im i açık (publ
ic
k e y) ve öze l(private k e y) anah tar çifti
te m e l
ine dayanan bir s is te m dir. As im e trik
şifre l
e m e (as ym m e tric e ncryption) ve
s ayıs alim zal
am a (digitals ignature )
uygul
am al
arı başl
ıca açık anah tarl
ı şifre
bil
im i uygul
am al
arıdır. Ş ifre l
e m e , il
e til
e rin
gizl
il
iğ ini (confide ntial
ity) s ağ l
ar.
Kul
l
anıl
an anah tara göre ik i türl
ü
şifre l
e m e vardır: Ş ifre l
e m e de ve
de şifre l
e m e de aynı anah tarı k ul
l
anan
s im e trik şifre l
e m e ve şifre l
e m e il
e
de şifre l
e m e de fark l
ı anah tarl
arı k ul
l
anan
as im e trik şifre l
e m e . As im e trik şifre l
eme,
gizl
il
iğ i ge re k e n bir il
e tinin (e -pos ta vb.)
şifre l
e nip gönde ril
m e s inde n ziyade , bu
gizl
il
ik ge re k tire n il
e tinin s im e trik
şifre l
e nm e s inde k ul
l
anıl
acak ol
an s im e trik
anah tarın güve nl
i bir şe k il
de il
e tişim
partne rl
e ri aras ında ak tarıl
m as ında
k ul
l
anıl
ır. Bu am açl
a ol
uşturacağ ınız bir
s im e trik anah tarı partne rinizin açık
anah tarı il
e şifre l
e yip partne rinize
gönde rirs iniz ve partne riniz, şifre l
e nm iş
ol
an s im e trik anah tarı s ade ce k e ndis inin
s ah ip ol
duğ u öze lanah tarı il
e de şifre
e de r.
Sayıs alim zal
ar is e bütünl
ük (inte grity),
as ıl
l
am a (auth e ntication) ve ink ar
e de m e m e (non-re pudiation)
ge re k s inim l
e rini ye rine ge tirirl
e r. Sayıs al
im zal
am ada il
e tinizi k e ndi öze l
anah tarınız il
e im zal
ayıp partne rinize
gönde rirs iniz ve partne riniz s izin açık
anah tarınızı k ul
l
anarak k e ndis ine ul
aşan
il
e tinin ge rçe k te n s izin tarafınızdan
gönde ril
ip gönde ril
m e diğ ini (as ıl
l
am a) ve
il
e tinin il
e tişim k anal
ı üze rinde taşınırk e n
izins iz de ğ işim e uğ ratıl
m ış ol
up
ol
m adığ ını (bütünl
ük ) s ınar. Yine
partne riniz, il
e ti üze rinde k i im zanız
s aye s inde bu il
e tinin s izin tarafınızdan
gönde ril
diğ ini is pat e de bil
ir (ink ar
e de m e m e ). Açık anah tarl
ı şifre bil
im i
h ak k ında dah a de tayl
ı ve te k nik bil
gi için
Pe ngue nce 'nin 2. s ayıs ındak i [9 ]yazıs ına
göz atm anızı tavs iye e de rim .
Buraya k adar öze tl
e rs e k biri s ize öze l
,
diğ e ri h e rk e s e açık ol
an bir anah tar çifti
ol
uşturuyors unuz ve bu anah tar çifti
s aye s inde bil
gi güve nl
iğ inin te m e l
ge re k s inim l
e rinde n ol
an gizl
il
ik , bütünl
ük ,
as ıl
l
am a ve ink ar e de m e m e
ge re k s inim l
e rini ye rine ge tiriyors unuz. Ne
yazık k i işim iz bu cüm l
e de bah s e dil
diğ i
k adar bas it de ğ il
. Ş u örne ğ i bir
ince l
e ye l
im : E-pos tanızı şifre l
e yip
gönde rm e k is tiyors unuz. D ol
ayıs ı il
e epos tayı gönde re ce ğ iniz partne rinizin açık
anah tarına önce de n s ah ip
ol
m al
ıs ınız. Bu açık
anah tar de ğ işim i işl
emi
güve nil
ir bir şe k il
de
yapıl
m ış ol
m al
ık i h e r
partne r diğ e rinin açık
anah tarının
42
teknik
doğ rul
uğ undan e m in ol
s un. Bunun bir
yol
u partne rinizl
e yüz yüze bul
uşup
dis k e t, CD gibi bir k ayıt m e dyas ı aracıl
ığ ı
il
e açık anah tarl
arınızı de ğ iş tok uş e tm e k
ol
abil
ir. Ancak il
e tişim k uracağ ınız birde n
fazl
a partne riniz ol
duğ unu
düşündüğ üm üzde bu yönte m ye te rince
öl
çe k l
e ne bil
ir (s cal
abl
e ) de ğ il
dir. Ü s te l
ik
partne rl
e rinizin açık -öze lanah tar çiftl
e rini
zam anl
a ye nil
e dik l
e rini düşünürs e k bu iş
içinde n çık ıl
m az bir h alal
ır.
Bu probl
e m in çözüm ü açık anah tar
al
tyapıs ıdır (PKI-Publ
ic Ke y Infras tructure ).
PKI'nın e n te m e lfonk s iyonu, k ul
l
anıcı
k im l
iğ ini açık anah tarına bağ l
ayan
s e rtifik al
arın yöne tim ini
ge rçe k l
e ştirm e s idir. Bir k ul
l
anıcının
s e rtifik as ını onun açık anah tarının
ge çe rl
il
iğ inin bir k anıtı ol
arak
düşüne bil
iriz. Se rtifik a yöne tim i;s e rtifik a
başvurul
arının de ğ e rl
e ndiril
m e s i,
s e rtifik al
arın ol
uşturul
m as ı, dağ ıtıl
m as ı,
s orgul
andığ ında il
e til
m e s i ve ge re k tiğ inde
iptale dil
m e s i gibi işl
eml
e ri k aps ar. PKI
içe ris inde k i bu fark l
ı göre vl
e rde n s orum l
u
çe şitl
i bil
e şe nl
e r bul
unm ak tadır. Se rtifik a
Ye tk il
is i (CA-Ce rtificate Auth ority) bu
bil
e şe nl
e rin m e rk e zinde bul
unur. CA'nın
ol
uşturduğ u s e rtifik al
ar üze rinde k e ndi
s ayıs alim zas ı bul
unur. Böyl
e ce bir
k ul
l
anıcıya ait s e rtifik anın (dol
ayıs ı il
e açık
anah tarın) ge çe rl
il
iğ i s e rtifik a üze rinde k i
CA im zas ı s aye s inde s ınanabil
ir.
3. Güve n Ağ ı (W e b of Trus t):
PKI ve CA s aye s inde is te diğ im iz
partne rim izin açık anah tarını güve nil
ir
şe k il
de e l
de e de bil
iyoruz. Am a bu
nok tada diğ e r bir s orunl
a k arşı k arşıyayız.
PKI ve CA'nın yöne tim inde n k im s orum l
u
ol
acak ?Sade ce bir organizas yon, bir
şirk e t içi il
e tişim in
güve nl
iğ ini s ağ l
am ak
is tiyors ak bu organizas yon
ya da şirk e t içinde
k urul
acak ol
an bir PKI
probl
e m i çöze ce k tir. Ancak
e vre ns e lbir dünyada
yaşam ak ta ol
an bizl
e rin
h iç görüşm e diğ im iz, dünyanın diğ e r
ucundak i bir k im s e ya da bir k urum il
e
güve nl
i il
e tişim k urm am ız ge re k tiğ inde
yine e vre ns e lbir PKI'ya ih tiyacım ız vardır.
Öyl
e k i bu e vre ns e lPKI dünyadak i bütün
k ul
l
anıcıl
arı içine al
an, e n azından
al
abil
e ce k ol
an bir yapıya s ah ip ol
m al
ıdır.
Be l
irl
i bir ücre t k arşıl
ığ ı böyl
e e vre ns e lPKI
h izm e ti s unan çe şitl
i firm al
ar
bul
unm ak tadırl
ar [1,6].
D iğ e r taraftan, m e rk e zi yöne tim şe k l
ine
dayal
ı PKI'nın ins anl
arın m ah re m iye tini
te h dit e ttiğ ini s öyl
e ye n Ph il
ip R.
Z im m e rm ann 19 9 0 yıl
ında PGP (Pre tty
Good Privacy) yazıl
ım ını ge l
iştirdi.
Z im m e rm ann "PGP ins anl
ara
m ah re m iye tl
e rini k e ndi e l
l
e rinde tutm a
ye tk is i ve rir. Bu k onuda büyüye n bir
ih tiyaç var. Bu yüzde n böyl
e birşe y
yazdım .'' de m e k te dir [10]. PGP, m e rk e zi
bir yapının ak s ine güve n ağ ı m ode l
ine
(w e b of trus t) dayanan bir PKI yapıs ı
s unm ak tadır.
Güve n ağ ı m ode l
inde , k ul
l
anıcıl
ar k e ndi
s e rtifik al
arını k e ndil
e ri ol
uşturup ve aynı
zam anda k e ndil
e ri im zal
ayıp (s e l
f-s igne d
ce rtificate s ) k ul
l
anırl
ar. Bu m ode l
de ,
k atıl
ım cıl
ar birbirl
e rinin açık anah tarl
arını
im zal
am ak s ure ti il
e güve n ağ ını
ge nişl
e tirl
e r ve bu s aye de ağ ın k ul
l
anım
al
anı ge nişl
e til
m iş ol
ur. Bir k im s e nin açık
anah tarını im zal
am ak o k işinin k im l
iğ ine
bağ l
adığ ı açık anah tarının ge çe rl
il
iğ ini
onayl
am ak anl
am ındadır. Örne ğ in
birbirl
e rini tanıyan A ve B k ul
l
anıcıl
arı
birbirl
e rine güve ndik l
e ri için açık
anah tarl
arını k arşıl
ık l
ı im zal
arl
ar. Yine B
ve C k ul
l
anıcıl
arı da birbirl
e rinin açık
anah tarl
arını im zal
am ış ol
s unl
ar. Bu
s aye de A ve C k ul
l
anıcıl
arı aras ında çift
yönl
ü bir güve n ağ ı ol
uşm uş ol
ur. A ve C
k ul
l
anıcıl
arı ol
uşan bu güve n ağ ına
dayanarak şifre l
e m e ve s ayıs alim za
doğ rul
am ada birbirl
e rinin açık
anah tarl
arını k ul
l
anabil
irl
e r.
4. Anah tar İm zal
am a Partil
e ri:
PGP'nin dayandığ ı güve n ağ ı m ode l
inde
43
teknik
ide alol
an m üm k ün ol
duğ unca fazl
a
k atıl
ım ıcının birbirinin anah tarını
k arşıl
ık l
ı im zal
ayıp güve n ağ ını
ge nişl
e tm e s idir. Bu am açl
a PGP
şifre l
e m e s is te m ini k ul
l
ananl
arın bir
araya ge l
ip güve n ağ ına k atıl
m al
arını
s ağ l
am ak ve ağ ın e k s ik ol
an h al
k al
arını
tam am l
am ak için anah tar im zal
am a
partil
e ri düze nl
e m e k ge re k m e k te dir. Bu
partil
e r, güve n ağ ının ge nişl
e m e s ini
s ağ l
am al
arı yanında k atıl
ım cıl
arın bir
araya ge l
ip tanışm a im k anı bul
m al
arına,
bil
işim dünyas ının s os yalk onul
arı ve
öze l
l
ik l
e açık k aynak k od dünyas ı
h ak k ında bil
gi al
ışve rişinde
bul
unm al
arına im k an s ağ l
arl
ar.
Buraya k adar güve n ağ ı m ode l
i ve açık
anah tar im zal
am a partil
e rine niçin ge re k
ol
duğ u k onul
arı anl
aşıl
m ış ol
m al
ı.
Bundan s onrak i böl
üm de bu partil
e rin
organizas yonunda ne l
e re dik k at
e dil
m e s i ge re k tiğ ini, k atıl
ım ıcıl
arın
partiye nas ılh azırl
anm al
arı ge re k tiğ ini,
ne l
e ri be rabe rl
e rinde ge tirm e l
e ri ve de
ge tirm e m e l
e ri ge re k tiğ ini ve parti
s onras ı yapıl
m as ı ge re k e nl
e ri
anl
atacağ ım [7].
4.1 K atıl
ım cıl
ar:
Katıl
ım cıl
arın partiye ge l
m e de n önce bir
tak ım h azırl
ık l
ar yapm al
arı
ge re k m e k te dir. Önce l
ik l
e açık -öze l
anah tar çifti bul
unm ayan k atıl
ım cıl
ar
k e ndil
e rine bir anah tar çifti
ol
uşturm al
ıdırl
ar.
4.1.1 Anah tar O l
uşturm a
PGP yazıl
ım ı şu anda PGP Corp. şirk e ti
tarafınfan ücre tl
i ol
arak s atışa
s unul
m ak tadır. GnuPG (GNU Privacy
Guard) program ı, PGP'nin açık k aynak
k odl
u ve ücre ts iz k arşıl
ığ ı ol
up anah tar
yöne tim i, şifre l
e m e ve s ayıs alim zal
am a
gibi işl
e vl
e ri de s te k l
e r. GnuPG'nin s on
s ürüm ünü w w w .gnupg.org s ite s inde n
indire bil
ir ve de tayl
ı k ul
l
anım bil
gil
e ri
için türk çe ye çe vril
m iş [8]be l
ge s inde n
yararl
anabil
irs iniz.
GnuPG k urul
um unu ge rçe k l
e ştirdik te n
s onra anah tar çiftinizi ol
uşturm aya
başl
ayabil
irs iniz:
$ gpg -gen-key
k om utu anah tar çe şidi, uzunl
uğ u ve
ge çe rl
il
ik s üre s i gibi s orul
arın ce vabını
s izde n al
dık tan s onra açık ve öze l
anah tar çiftinizi ol
uşturacak tır. Güve nl
i
bir anah tar için anah tar uzunl
uğ unu e n
az 1024-bit s e çin. Bu k om ut, k ul
l
anıcının
ana k l
as örü al
tında .gnupg is m inde ye ni
bir k l
as ör ol
uşturur. Kul
l
anıcının ve
partne rl
e rinin açık anah tar bil
gil
e rini
içe re n pubring.gpg dos yas ı (anah tar
zinciri) ve yine k ul
l
anıcının öze lanah tar
bil
gil
e rini içe re n parol
a k orum al
ı
s e cring.gpg dos yas ı .gnupg k l
as örü
al
tına ye rl
e ştiril
ir. s e cring.gpg dos yas ını
çok iyi k orum al
ıs ınız. Z ira bu dos yanın
yabancı e l
l
e re ge çm e s i bir ne vi
k im l
iğ inizin çal
ınm as ıdır.
Anah tar ol
uşturm a işl
e m inde n s onra
açık anah tar başk al
arının e rişim ine
s unul
m ak üze re m e rk e zi
anah tar s unucul
arına
(örne ğ in
h ttp://pgp.m it.e du)
gönde ril
mel
idir. Ancak
bazı k im s e l
e r açık
anah tarl
arını da aynı öze l
anah tarl
arı gibi
k e ndil
e rinde s ak l
ayıp m e rk e zi
s unucul
ara gönde rm e m e yi te rcih
e de rl
e r. Bu k im s e l
e r, açık anah tarl
arının
m e rk e zi s unucul
arda de ğ işik l
iğ e
uğ ratıl
m as ından ya da m e rk e zi
s unucul
arın s orgul
andık l
arında günce l
ol
m ayan anah tarı s unm al
arından e ndişe
e de rl
e r ve açık anah tal
arını ge re k tiğ inde
il
gil
i k işiye k e ndil
e ri gönde rirl
e r. Bu ne
k adar h ak l
ı bir ge re k çe ol
s a da PGP'nin
k ul
l
anım ını k ıs ıtl
am ak tadır. Bunun ye rine
anah tar parm ak izinizi e -pos tal
arınızın
im za k ıs m ına e k l
e ye bil
ir ya da w e b
s ayfal
arınızda yayınl
ayabil
irs iniz. Bu
s aye de , diğ e r k ul
l
anıcıl
arın günce lol
an
açık anah tarınızdan h abe rdar ol
m al
arını
s ağ l
ayabil
ir ve m e rk e zi s unucul
ardan
k aynak l
anan ris k l
e rin önüne
ge çe bil
irs iniz. Ş aye t açık anah tarınızı
m e rk e z s unucuya gönde rm e ye k arar
44
teknik
ve rdiys e niz, şu k om utu k ul
l
anın:
k im l
iğ i de be rabe rinizde götürm e l
is iniz.
$ gpg -keyserver anahtar_sunucusu send-key anahtar_id
- Kal
e m : M e rk e zi partil
e rde yanınızda
m utl
ak a bir k al
e m bul
undurm al
ıs ınız.
4.2 O rganizas yon:
4.1.2 Ge re k l
i Evrak l
ar:
Katıl
ım cıl
arın partiye ge l
irk e n
be rabe rl
e rinde ge tirm e l
e ri ge re k e nl
e r is e
şunl
ardır:
- Ke ndiniz: Partiye s izi te m s il
e n k im s e yi
gönde re m e zs iniz. Partide k atıl
ım cıl
arın
k im l
ik doğ rul
am as ı yapm al
arı
ge re k m e k te dir, ancak bundan s onra
anah tarınızı im zal
am ayı k abule de rl
e r.
- Açık anah tar bil
gil
e ri: İm zal
anm as ını
is te diğ iniz açık anah tarınızın id,
parm ak izi, uzunl
uğ u ve çe şidi, s ah ibinin
adı-s oyadı ve e -pos ta bil
gil
e rini içe re n bir
be l
ge yi (Tabl
o 1) çık tı al
ıp partiye
be rabe rinizde götürm e l
is iniz. Ş aye t
dağ ınık bir parti yürütül
e ce k is e (bak ınız
böl
üm O rganizas yon) bu be l
ge de n
k atıl
ım cı s ayıs ı k adar h azırl
am anız
ge re k m e k te dir. Var ol
an açık anah tarınıza
dair bu bil
gil
e ri öğ re nm e k için
$ gpg -list-keys anahtar_id
k om utunu k ul
l
anm al
ıs ınız.
- Kim l
ik : Ü ze rinde re s m iniz bul
unan nüfus
cüzdanı, e h l
iye t ya da pas aport gibi bir
Anahtar ID
71766551
Parmakizi
Anahtar onay?
Uzunluğu
1024
O rganizas yon için önce l
ik l
e partinin
şe k l
ini ve ye rini te s pit e dip duyurus unu
yapacak , parti düze nini s ağ l
ayacak bir
organizatöre ih tiyaç vardır.
Partinin şe k l
i, m e rk e zi ve ya dağ ınık ol
m ak
üze re ik i türl
ü ol
abil
ir. Parti duyurus u e pos ta, w e b s ayfas ı ve /ve ya bas ın yol
uyl
a
yapıl
abil
ir. D uyuruda öze l
l
ik l
e partinin
zam anı ve ye ri, k atıl
ım cıl
arın ge tirm e l
e ri
ge re k e nl
e r ve partinin işl
e yişi il
e il
gil
i
bil
gil
e r be l
irtil
mel
idir. Bunl
ara e k ol
arak ,
açık anah tar im zal
am a partil
e rinin ne
ol
duğ u ve bu partil
e rin niçin ge re k tiğ i
üze rine açık l
ayıcı bil
gil
e rin de
duyurul
m as ı k atıl
ım cı s ayıs ının artm as ını
s ağ l
ayabil
ir.
M e rk e zi partil
e r, k atıl
ım cı s ayıs ının az
ol
duğ u ve partinin düze nl
e ndiğ i ortam ın
s ak in ve uygun ol
m as ı h al
inde te rcih
e dil
mel
idir. M e rk e zi partil
e rde , parti
k atıl
ım cıl
arı k e ndi açık anah tarl
arına ait
tanım l
ayıcı bil
gil
e ri (Tabl
o 1) parti
önce s inde organizatöre e -pos ta yol
u il
e
gönde rirl
e r. O rganizatör, bütün
k atıl
ım cıl
ara ait anah tar bil
gil
e rini bir
araya ge tirdiğ i be l
ge yi parti e s nas ında
bütün k atıl
ım cıl
ara dağ ıtm ak üze re
Sahibi
Çeşidi
DSA
Emin İslam Tatlı <
[email protected] >
105E E5CE 5476 3E0C 96C9 5DCE 53DB D21C 7176 6551
Kimlik onay?
Tab l
o 1: Açık anah tar b il
gil
e ri
45
k atıl
ım cı s ayıs ı k adar çoğ al
tır.
M e rk e zi partil
e rde anah tar ve k im l
ik
onayl
am a işl
e m i aynı anda s ade ce bir
k atıl
ım cı için yapıl
ır ve bu s e be pl
e bu tür
partil
e r uzun s ürm e k te dir. D ol
ayıs ı il
e
k atıl
ım cı s ayıs ının çok ya da ortam ın
m üs ait ol
m adığ ı durum l
arda
organizatörl
e r dağ ınık bir parti
düze nl
emel
idirl
e r. D ağ ınık partil
e r için
k atıl
ım cıl
ar k im l
ik be l
ge l
e rine e k ol
arak
açık anah tar tanım l
ayıcı bil
gil
e rini
k atıl
ım cı s ayıs ı k adar çoğ al
tıp
be rabe rl
e rinde ge tirm e l
idirl
e r.
O rganizatör, k atıl
ım cıl
arı m otive e tm e k ve
k atıl
ım cıl
arın il
gil
e rini çe k m e k için
k atıl
ım cıl
ar aras ındak i parti önce s i ve
s onras ı güve n bağ ını grafik s e lol
arak
ol
uşturup bunu k atıl
ım cıl
ara
payl
aştırabil
ir. s ig2dot [5]ve ne ato [4]
program l
arı yardım ıyl
a bu grafiğ i
ol
uştum ak ol
duk ça k ol
aydır. D ah a de tayl
ı
bil
gi için [2]'ye başvurunuz.
4.3 Partinin İşl
e yişi:
Anah tar im zal
am a partil
e rinde başl
ıca ik i
tür doğ rul
am a yapıl
m as ı ge re k m e k te dir:
Katıl
ım cıl
arın açık anah tarl
arının
doğ rul
anm as ı ve k im l
ik l
e rinin
doğ rul
anm as ı. M e rk e zi ve dağ ınık
partil
e rin te m e lfark ı bu doğ rul
am al
arın
işl
e yişinde dir.
M e rk e zi partil
e rde önce anah tar dah a
s onra k im l
ik doğ rul
am as ı ge rçe k l
e ştiril
ir.
O rganizatör, başl
angıçta bütün
k atıl
ım cıl
ara h e rk e s in anah tar tanım l
ayıcı
bil
gil
e rini içe re n be l
ge de n dağ ıtır ve s onra
bütün k atıl
ım cıl
arı s ıras ı il
e yanına çağ ırır.
H e r k atıl
ım cı, yanında ge tirdiğ i anah tar
bil
gil
e ri il
e organizatörün dağ ıttığ ı be l
ge
üze rinde k i anah tar bil
gil
e rini k arşıl
aştırır.
Bu doğ rul
am ada bir s orun yok is e
k atıl
ım cı yük s e k s e s l
e anah tar bil
gil
e rini
diğ e r k atıl
ım cıl
ara ok ur. D iğ e r k atıl
ım cıl
ar
da organizatörün k e ndil
e rine ve rdiğ i
be l
ge üze rinde bu k atıl
ım cının anah tar
bil
gil
e rini k ontrole de rl
e r ve şaye t bir
fark l
ıl
ık yok is e bu k atıl
m cı için Anah tar
O nay k ıs m ına bir onay işare ti k oyarl
ar. Bu
işl
e m , s ıras ı il
e bütün k atıl
ım cıl
ar için
yapıl
dığ ında anah tar doğ rul
am as ı s ona
teknik
e re r ve s ıra k im l
ik doğ rul
am as ına ge l
ir.
Kim l
ik doğ rul
am as ı için bütün k atıl
ım cıl
ar
yan yana te k s ıra h al
inde dizil
irl
e r. En
baştak i k işi yanındak inde n başl
am ak
s ure ti il
e h e rk e s in k im l
iğ inde k i adının ve
fotoğ rafının doğ rul
am as ını yapar.
D oğ rul
am a s onucunda, k im l
iğ i doğ rul
ayan
k atıl
ım cı diğ e r k im l
iğ ini doğ rul
adığ ı
k atıl
ım cının Kim l
ik O nay k ıs m ına da bir
onay işare ti k oyar. H e m anah tar h e m de
k im l
ik için onay al
m ış bir k atıl
ım cının
anah tarı artık im zal
anm ak için k abul
e dil
m iştir. Bu k im l
ik onayl
am a işl
e m ini
s ıras ı il
e bütün k atıl
ım cıl
ar yaparl
ar.
Görül
düğ ü üze re m e rk e zi partil
e rde
paral
e lbir onayl
am a m üm k ün ol
m adığ ı
için k atıl
ım cı s ayıs ının az ol
duğ u
durum l
arda bu parti çe şidi s e çil
mel
idir.
Ak s i tak dirde dağ ınık partil
e r te rcih
e dil
mel
idir. D ağ ınık partil
e rde h e r
k atıl
ım cı ras tge l
e diğ e r k atıl
ım cıl
arl
a
bul
uşarak k arşıl
ık l
ı k im l
ik doğ rul
am as ı
yapar ve bu doğ rul
am a s onucunda
diğ e rl
e rine be rabe rinde ge tirdiğ i anah tar
tanım l
ayıcı be l
ge s inde n ve rir. Böyl
e ce
k im l
ik doğ rul
am a işl
e m i paral
e lbir şe k il
de
dah a k ıs a s üre de tam am l
anır. D ağ ınık
partil
e rde organizatörl
e rin öze l
l
ik l
e dik k at
e tm e l
e ri ge re k e n k atıl
ım cıl
arın m üm k ün
ol
duğ unca fazl
a s ayıda k atıl
ım cı il
e
bul
uşm al
arını s ağ l
am ak ol
m al
ıdır.
4.4 Parti Sonras ı:
Partinin s onunda h e r k atıl
ım cının e l
inde
im zal
am as ı ge re k e n bir açık anah tarl
ar
l
is te s i bul
unm ak tadır. O rganizatör ya da
k atıl
ım cıl
ar partiye bil
gis ayarl
arını ge tirip
h e m e n parti s onras ında im zal
am a
işl
e m inin ge rçe k l
e ştiril
m e s i için bu
bil
gis ayarl
arı k ul
l
anım a s unabil
irl
e r. Ancak
bu k e s inl
ik l
e yapıl
m am al
ıdır. Çünk ü bu
bil
gis ayarl
ardan birinin üze rinde var
ol
abil
e ce k bir truva atı, örne ğ in
k atıl
ım cıl
arın im zal
am ada k ul
l
andık l
arı
gizl
i parol
al
arı çal
arak PGP s is te m inin
te h l
ik e ye düşm e s ine s e be p ol
abil
ir.
İm zal
am a işl
e m i için e vinizde k i ya da
ofis inizde k i k e ndi şah s i bil
gis ayarınızı
k ul
l
anın.
4.4.1 Anah tar İm zal
am a:
46
teknik
Ş e k il1: K GPG (gpg yazıl
ım ı için grafik s e larayüz)
Bir açık anah tarı im zal
am ak için s ıras ı işe
şu adım l
arı ge rçe k l
e ştirin:
$ gpg -sign-key
imzalanacak_anahtar_id
1. Katıl
ım cının açık anah tarını m e rk e zi
s unucudan k e ndi s is te m inizde k i anah tar
zincirine e k l
e yin:
5. Son ol
arak im zal
adığ ınız anah tarı
m e rk e zi s unucuya gönde rin:
$ gpg -keyserver anahtar_sunususu recv_keys imzalanacak_anahtar_id
2. Ş aye t k atıl
ım cı açık anah tarını m e rk e zi
anah tar s unucus una gönde rm e m iş is e
s ize açık anah tarını e -pos ta yol
u il
e
gönde rm e l
idir. Bu durum da is e s ize
gönde ril
e n anah tarı anah tar zincirinize
ekl
emel
is iniz:
$ gpg -import açık_anahtar_dosyası
3. Katıl
ım cının partide be l
irttiğ i anah tar
parm ak izi il
e bil
gis ayarınızda im zal
am ak
üze re ol
duğ unuz anah tar parm ak izinin
aynı ol
up ol
m adığ ını k arşıl
aştırın:
$ gpg -keyserver anahtar_sunususu send_key imzalanan_anahtar_id
6. Ş aye t k atıl
ım cı im zal
adığ ınız anah tarını
m e rk e zi s unucu ye rine k e ndis ine e -pos ta
yol
u il
e gönde ril
m e s ini parti e s nas ında
be l
irtm iş is e im zal
adığ ınız anah tarını önce
dışa ak tarın:
$ gpg -export anahtar_sahibi output anahtar_dosyası
D ah a s onra anah tar_dos yas ı'nı il
gil
i
k atıl
ım cıya e -pos ta il
e gönde rin.
$ gpg -fingerprint
imzalanacak_anahtar_id
gpg yazıl
ım ı için bir grafik s e larabirim
s unan KGPG [3](Ş e k il1) yazıl
ım ı
s aye s inde yuk arıda anl
attığ ım bütün gpg
k om utl
arını bir grafik arabirim üze rinde n
de k ol
ayca yapabil
irs iniz.
4. Açık anah tarı im zal
ayın:
5 Sonuç:
447
teknik
Bil
gi güve nl
iğ i s ağ l
ığ a be nze r. Öne m i
ancak k aybe dil
diğ i zam an (dah a iyi)
anl
aşıl
ır. Ancak anl
aşıl
dığ ı zam an da iş
işte n ge çm iş ol
abil
ir. PGP s is te m i, s ayıs al
dünya il
e il
e tişim inizde güve nde ol
m anızı
s ağ l
ayacak çe şitl
i çözüm l
e r s unm ak tadır.
Tavs iye m odur k i PGP'nin güve nl
ik ağ ına
k e ndinizi biran önce e k l
e yin ve güve nl
i
il
e tişim in nim e tl
e rinde faydal
anm ak için
zam an k aybe tm e yin.
Son ol
arak , m e rk e zi partinin işl
e yişini
öze tl
e diğ im Ş e k il2 il
e yazım ı burada
nok tal
ıyorum . H e rk e s e bolgüve nl
i günl
er
dil
e ğ iyl
e!
[5] s ig2dot.pl
.
w w w .ch aos re igns .com /code /s ig2dot/s ig2d
ot.pl
.
[6] Ve ris ign Inc. w w w .ve ris ign.com .
[7] V. Al
e x Bre nne n. Gnupg k e ys igning
party H O W TO .
w w w .cryptne t.ne t/fdp/crypto/gpgparty.h tm l
, H aziran 2004.
[8] Bre nno de W inte r, Çe vire n: Barış
Çiçe k . GnuPG M inik Nas ıl
.
w w w .gnupg.org/h ow tos /tr/GPGM inik Nas il
.h
tm l
, Nis an 2004.
[9 ] A. M urat Ere n. Açık Anah tarl
ı
Kriptografi. Pe ngue nce , 2:28-32, 2005.
[10]Ph il
ip R. Z im m e rm ann, Çe vire n:
Burak D e m ircan. Ne de n PGP'ye İh tiyaç
var?w w w .pgpi.org/doc/w h ypgp/tr/.
Kaynak ça:
[1] Entrus t. w w w .e ntrus t.com .
[2] Güve n ağ ı grafiğ i ol
uşturm a.
w w w .ch aos re igns .com /code /s ig2dot/.
-----------------------------------------------------
[3] KGPG. h ttp://de ve l
ope r.k de .org/k gpg.
D e partm e nt of Com pute r Scie nce ,
Unive rs ity of M annh e im
[4] Ne ato. w w w .graph viz.org/.
Ş e k il2
48
penguence
müzik
Se s ve m üzik
Bül
e nt Bol
at
Ge çe n s ayıda ins an duym a s is te m ine k ıs a
bir giriş yapm ış ve bazık fizyoak us tik
e tk il
e rde n bah s e tm iştik . Bu ay, önce
ak us tik s inyal
in k uvve tinde n biraz
bah s e dip dah a s onra k ul
ağ ın biyol
ojik
yapıs ı üze rinde duracağ ız. Böyl
el
ik l
e,
duym a işl
e m inin nas ılge rçe k l
e ştiğ ini
anl
ayıp, s e s işl
e ye n bir program yazark e n
ne l
e re dik k at e tm e m iz ge re k tiğ ini anl
am ış
ol
acağ ız.
H e r h angi bir k aynağ ın gücü w att
cins inde n öl
çül
e bil
ir. Fak at, s e s dal
gal
arı
k üre s e lol
arak yayıl
ırl
ar ve bu
öze l
l
ik l
e rinde n dol
ayı ge l
e n dal
ganın
m e tre k are başına taşıdığ ı gücü, yani güç
yoğ unl
uğ unu öl
çm e k dah a ve rim l
idir. Güç
yoğ unl
uğ unun birim i w att/m 2'dir. En
yak ınınızdak i h oparl
öre bak ars anız,
h oparl
ör gücünün w att/m 2 ol
arak de ğ il
,
de s ibe l(dB) cins inde n yazıl
dığ ını
görürs ünüz. Bunun ne de ni, dB h e s abının
dah a k ol
ay ol
m as ıdır. Ancak dB cins inde n
gördüğ ünüz de ğ e r s e s in güç yoğ unl
uğ unu
de ğ il
, şidde tini gös te rir. Ş idde t ve güç
yoğ unl
uğ u aras ında l
ogaritm ik bir il
işk i
vardır: Ş idde t= 10l
og
(Yoğ unl
uk /Re fe rans ). Bu dönüşüm
s ıras ında re fe rans ol
arak 10-12 w att/m 2,
yani ins an k ul
ağ ının duyabil
e ce ğ i e n
düşük güç yoğ unl
uğ u k ul
l
anıl
ır.
Gördüğ ünüz üze re ins an k ul
ağ ı çok düşük
güçte k i s e s l
e ri bil
e al
gıl
ayabil
e ce k
k apas ite de dir. Bir örne k ve rm e k
ge re k irs e , 1 w att gücünde , 3500 H z
fre k ans l
ı bir s af tonu, e ğ e r arada h e rh angi
bir e nge lyok s a, 564 k il
om e tre uzak tan
duyabil
irs iniz. Kul
ak l
arım ızın bu k adar
h as s as ol
uşu, s e s işl
e m e uygul
am al
arında
çıtırtı gürül
tüs ü (tick and cl
ick ) de ne n
gürül
tü tipine öze l
l
ik l
e dik k at e dil
m e s ini
ge re k tirir. Çıtırtı gürül
tüs üne ve nas ılbaş
e dil
e ce ğ ine il
e ride ye nide n bak acağ ız.
Se s şidde ti h ak k ında s öyl
e ye ce ğ im iz e n
s on şe y, ik i fark l
ı s e s in topl
am nas ı
durum unda şidde tin ne ol
acağ ı. Eğ e r bu
ik i s e s birbirl
e rinde n k ritik bant
ge nişl
iğ inde n dah a uzak ta is e l
e r, topl
am
şidde t bu ik i s e s in topl
am ına e şittir. Fak at
se sl
e r birbirl
e rinde n k ritik bant ge nişl
iğ i
k adar ayrı de ğ il
l
e rs e , topl
am güç
yoğ unl
uk l
arı, güç yoğ unl
uk l
arının
topl
am ına e şittir. Yani, güç yoğ unl
uk l
arı
e şit, ve k ritik bant ge nişl
iğ i içinde k i ik i
s e s i topl
ars anız e l
de e de ce ğ iniz s e s in
şidde ti, s e s l
e rde n birinin şidde tinde n 3 dB
dah a yük s e k tir.
Ge çe n s ayıda k ul
ağ ın dış, orta ve iç ol
m ak
üze re üç k ıs m a ayrıl
dığ ından
bah s e tm iştik . D ış ve orta k ul
ağ ın göre vi,
ak us tik dal
gayı m e k anik dal
gaya
çe vire re k iç k ul
ağ a il
e tm e k tir. Bu
m e k anizm ayı bir m ik rofon ve m ik rofonun
ucundak i k abl
o ol
arak düşüne bil
iriz. İç
k ul
ak is e , m e k anik dal
gayı be ynin
49
müzik
yorum l
ayabil
e ce ğ i e l
e k trik s e ldal
gaya
çe virir k i, bunu da s e s k artınızı üze rinde k i
anal
og/s ayıs alçe viriciye be nze te bil
iriz. İç
k ul
ak k ıvrık bir tüp (k ok l
e a), tüpün
ağ zındak i bir zar, tüpü dol
duran bir s ıvı ve
tüp boyunca s ıral
anm ış s inir uçl
arından
ol
uşur. M e k anik dal
ganın zara
çarpm as ıyl
a birl
ik te zar ge ril
ip
ge vşe ye re k tüpün içinde k i s ıvıyı
dal
gal
andırır. Tüp boyunca s ıral
anm ış ol
an
s inir uçl
arı bu dal
gal
anm ayı al
gıl
ayarak
el
e k trik s e ls inyal
l
e r üre tir ve be yne il
e tir.
Be yin, ge l
enel
e k trik s e ls inyal
l
e ri
yorum l
ayarak duyduğ um uz s e s in
içe riğ ine k arar ve rir. Buradak i s inirl
e rin
h e r biri fark l
ı fre k ans böl
ge l
e rinde
“duyar”. Yani h e rbir s inir h ücre s i be l
l
i bir
fre k ans böl
ge s ine duyarl
ı ik e n, diğ e r
böl
ge l
e re k arşı s ağ ırdır.
İç k ul
ak s inirl
e rinin bu yapıs ını paral
el
bağ l
anm ış bir dizi bant ge çire n s üzge çl
e
m ode l
l
e m e k m üm k ündür. Süzge çl
e rim izin
bant ge nişl
ik l
e ri ve m e rk e z fre k ans l
arı
doğ rus alde ğ il
,l
ogaritm ik ol
arak
artm ak tadır. Fark l
ıl
ogaritm a öl
çe k l
e rini
k ul
l
anan fark l
ı k ok l
e ar m ode l
l
er
m e vcuttur, am a bunl
ardan ik is i, Bark ve
M e ls k al
al
arı yaygın ol
ark a k ul
l
anıl
an ik i
s k al
adır. Bark ve M e ls k al
al
arı için ayrıntıl
ı
bil
giye il
gil
i bağ l
antıl
ar k ıs m ından
ul
aşabil
irs iniz.
Bu s ayının s on k onus u notal
ar ve nota
de ğ e rl
e ri. D uym ak ta ol
duğ unuz s e s in ne
k adar tiz ya da pe s ol
duğ unu be l
irl
e ye n
şe y, s e s in pe rde s idir. Ge çe n s ayıda
fre k ans ın ne ol
duğ unu s öyl
e m iştik . Pe rde ,
s e s in ana h arm oniğ inin fre k ans ı il
e
öl
çül
ür. H e rh angi bir pe riyodik s e s in pe rde
pe riyodu, h e rh angi bir de ğ e ri al
abil
ir. Am a
m üzik als e s l
e rin pe rde pe riyotl
arı ya da
diğ e r bir de yişl
e ana h arm onik fre k ans l
arı
s abit de ğ e rl
e rl
e be l
irl
e nm iştir. Örne k
ve rm e k ge re k irs e , bir piyanonun
üre te bil
e ce ğ i e n k al
ın s e s 27.5 H e rtzl
ik bir
l
a notas ı, e n ince s e s is e 4186 H e rtzl
ik do
notas ıdır.
Se k iz ardışılnotadan ol
uşan bir ok tavın e n
k al
ın s e s i örne ğ in do is e , e n ince s e s i bir
ok tav yuk arıdak i do s e s idir ve bu ik i
notanın fre k ans l
arı aras ında 2 k at fark
vardır. Öze tl
e , notal
arın fre k ans l
arı da
l
ogaritm ik bir s k al
ayl
a dizil
m iştir. Piyano
il
e de vam e de l
im , e n k al
ın l
a s e s inin
fre k ans ı 27.5 H e rtz idi. La notas ı
ince l
dik çe fre k ans ı şu şe k il
de de ğ işir:
27.5, 55, 110, 220, 440, 880, 1760, 3520.
Eğ e r 27.5 de ğ e rini re fe rans al
ır ve dizinin
ik i tabanında l
ogaritm as ını al
ırs anız şu
de ğ e rl
e ri e l
de e de rs iniz: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6
ve 7. Fark l
ıl
ogaritm ik tabanl
ar k ul
l
anarak
notal
ar için fark l
ı fre k ans l
ar e l
de e tm e k
m üm k ündür am a bu durum da e l
de
e de ce ğ iniz dizil
im batı m üziğ ine uygun
ol
m ayacak tır. Örne ğ in Kl
as ik Türk
M üziğ inde fark l
ı m ak am l
ar aras ında nota
de ğ e rl
e ri fark l
ıl
aşabil
m e k te dir.
Önüm üzde k i s ayıda önce s e s l
e rin
s ayıs al
l
aştırıl
m as ından bah s e de ce ğ iz.
D ah a s onra il
k e fe k tim izi yazacağ ız.
Görüşm e k üze re .
--------------------------------------------------------bbol
at@ yil
diz.e du.tr
Yıl
dız Te k nik Ü nive rs ite s i
El
e k tronik ve H abe rl
e şm e M üh e ndis l
iğ i
Böl
üm ü
Bül
e nt Bol
at : 19 73 yıl
ında doğ du.
YTÜ El
e k tronik ve H abe rl
e şm e
M üh e ndis l
iğ i böl
üm ünde n m e zun
ol
du. Aynı böl
üm de h abe rl
e şm e
al
anında yük s e k l
is ans yaptı,
dok toras ı h al
e n s ürm e k te dir. 19 9 7
yıl
ından bu yana bu böl
üm de
araştırm a göre vl
is i ol
arak
çal
ışm ak tadır. Bil
im s e lil
gi al
anl
arı
işl
e m s e lze k a, yapay s inir ağ l
arı, s e s
anal
izi ve s e nte zi ol
arak s ıral
anabil
ir.
50
müzik
Linux işl
e tim
s is te m i ve m üzik
te k nol
ojil
e ri - 1
Yrd. D oç. Se rve r Acim
*
Linux işl
e tim s is te m i üze rine ge re k
dünyada, ge re k s e ül
k e m izde pe k çok yazı,
m ak al
e yazıl
ıyor. “H angi işl
e tim s is te m i
dah a iyi?”, “H angi işl
e tim s is te m i dah a
güve nl
i, dah a k ul
l
anıcı dos tu?”,
“H angis ine virüs giriyor?” gibi ardı ark as ı
ge l
m e ye n s orul
ar, cüm l
el
e r,
k arşıl
aştırm al
ar h avada uçuyor. W indow s
bağ ım l
ıs ı k ul
l
anıcıl
arın çoğ unl
uk ta ol
duğ u
ge rçe ğ ini k im s e ink ar e tm iyor doğ al
ol
arak .
Ancak , Linux işl
e tim s is te m i dürüs t, açık
k aynak k odl
u, k ul
l
anıcının e m e k ve rm e s i
ge re k e n bir işl
e tim s is te m idir. W indow s 'ta
al
ışıl
age l
e n h e m e n h e m e n tüm k ul
l
anım
ol
anak l
arına s ah iptir. Süre k l
i
ge l
iştiril
m e k te ol
an bir işl
e tim s is te m idir.
Linux k ul
l
anıp k ul
l
anm am ak k işinin
te rcih ine k al
m ıştır.
Sizl
e re bu yazıda AGNULA proje s ini ve
Linux işl
e tim s is te m inde k ul
l
anıl
an bir
s e q ue nce r yazıl
ım ını tanıtm ak is tiyorum .
İs ve ç Kral
iye t Te k nol
oji Ens titüs ü'nün
“Sch oolof Com pute r Scie nce and
Com m unication” adl
ı birim in al
t
k urul
uşl
arından biris i de “Spe e ch , M us ic &
H e aring” adını taşım ak tadır. Bu böl
üm ün
am acı, ins anl
ar aras ı il
e tişim in üç bil
e şik
uns urunun, -k onuşm a, m üzik ve duyuş'un
araştırıl
m as ıdır. Böl
üm , m ul
tidis ipl
ine r
e tk inl
ik l
e ri -k onuşm a il
e il
e tişim , k onuşm a
te k nol
ojis i, k onuşm a k odl
am as ı, m üzik
ak us tiğ i, işits e lm ük e m m e l
l
ik gibi ge niş
al
anl
ardak i yayıl
ım ını ve durum unu
ince l
e m e k te dir. Bu böl
üm dört al
t
Anabil
im D al
ı ol
uşturm uştur. Bunl
ar
“Spe e ch Com m unication & Te ch nol
ogy”,
“M us ic Acous tics ”, “CTT: Ce ntre for
Spe e ch Te ch nol
ogy” ve “Voice Re s e arch
Ce ntre ” adını taşıyan al
t birim l
e rde n
ol
uşm ak tadır. Bu al
t birim l
e rde n biri ol
an
“Th e M us ic Acous tics Group” çe şitl
i
al
anl
arda araştırm al
ar yürütm e k te dir. Bu
araştırm al
ar üç al
anda yapıl
anm ak tadır:
a) Voice (İns an Se s i), b) M us ic
Pe rform ance (M üzik İcracıl
ığ ı), c)
Ins trum e nt Acous tics (Çal
gı Ak us tiğ i).
M us ic Pe rform ance (M üzik İcracıl
ığ ı)
al
anında yapıl
an araştırm al
arda biri de EU
(Avrupa Birl
iğ i) de s te k l
i bir proje dir: Bu
proje nin adı AGNULA.
(h ttp://w w w .agnul
a.org)
Am acı Libre yazıl
ım ını profe s yone l
işits e l
/görs e lal
anda yaygınl
aştırm ak ol
an
bu Linux s ürüm ü, m üzik te k nol
ojis i
uzm anl
arı ve be s te cil
e re h itap e tm e k te dir.
Gönül
l
ü ge l
iştiricil
e rde n ol
uşan ve
ge l
işim ini s ürdüre n bir Linux s ürüm ü ol
an
AGNULA proje s i ik i ayrı dağ ıtım a s ah iptir.
D e M UD i adını taşıyan dağ ıtım D e bian
te m e l
l
idir. Re H M uD i adını taşıyan dağ ıtım
is e Re d H at te m e l
l
idir. Avrupa
Kom is yonu'nun AGNULA Proje s ine de s te ğ i
Nis an 2004'de s ona e rm iştir. Ancak ,
AGNULA proje s inin ge l
iştirim i yarı
öde ne k l
i, yarı gönül
l
ü bir yapı içinde
s ürdürül
m e k te dir. Ancak bu, Linux
dağ ıtım ı profe s yone l
l
e rin gözünü
k ork utm uş ol
acak k i, bu w e b s ayfas ı k ıs a
bir s üre önce h ack 'l
e nm iş, ancak , bir s üre
s onra W e b s ayfas ı te k rar yayın h ayatına
başl
am ıştır. Ş u anda gönül
l
ül
e rin
de s te ğ iyl
e yaşam ına de vam e de n
AGNULA proje s ini aşağ ıdak i k urul
uşl
ar bir
şe k il
de de s te k l
e m e k te dir.
Fire nze Te ch nol
ogia
İs ve ç Kral
iye t Te k nol
oji Ens itüs ü
Re d H at Frans a
IRCAM (M üzik Ak us tiğ i Araştırm al
arı ve
Koordinas yonu Ens titüs ü)
51
CCRM A ( Stanford Ü nive rs ite s i - M üzik ve
Ak us tik üze rine Bil
gis ayar D e s te k l
i
Araştırm al
arı M e rk e zi)
M üzik e ndüs tris inde çal
ışanl
arın, yoğ un
ol
arak aranjörl
e rin, s e s k ayıt
te k nis ye nl
e rinin k ul
l
andığ ı be l
l
i başl
ı bazı
yazıl
ım l
ar vardır. Bunl
ardan birini
“s e q ue nce r yazıl
ım l
arı” başl
ığ ı al
tında
topl
ayabil
iriz. CUBASE, CAKEW ALK,
SO NAR gibi yazıl
ım l
ar çok ge niş bir k itl
e
tarafından k ul
l
anıl
m ak tadır. Bu yazıl
ım l
ar
aracıl
ığ ıyl
a birde n fazl
a çal
gının s anal
çal
gıs als e s l
e r k ul
l
anıl
arak k ayde dil
m e si
m üm k ün ol
m ak tadır. Bundan yak l
aşık be ş
s e ne önce s ine k adar M İD İ SES
M O D Ü LLERİ adı ve ril
e n ve içinde binde n
fazl
a s e s ol
an k utul
ar, bir ucu da içinde
s e s ol
an am a k ul
l
anıl
m ayan ve ya içinde
h içbir s e s ol
m ayan M ASTER KEYBO ARD
adını al
an aygıtl
ar, M İD İ ARABİRİM LERİ
aracıl
ığ ı il
e bil
gis ayarl
arl
a il
e tişim k uruyor
ve m üzis ye nl
e r bu k utucuk l
ardak i s e s l
e ri
k ul
l
anarak bil
gis ayar yazıl
ım l
arı aracıl
ığ ı
il
e s ade ce datal
arı k ayde diyordu. Ancak ,
müzik
ge l
işe n te k nol
oji artık ayrı k utucuk l
ar
h al
inde s atıl
an pah al
ı s e s m odül
l
e rini
de vre dışı bırak tı ve bir yazı tipi form atı
ol
an Trutype Font k e l
im e s inde n il
h am
al
arak ol
uşturul
an ve Soundfont adı
ve ril
e n ge rçe k çal
gıl
ardan örne k l
e nm iş
s e s form atl
arı k ul
l
anıl
m aya başl
andı.
D ah a s onra CUBASE yazıl
ım ını üre te n
firm a ol
an STEINBERG'in ge l
iştirdiğ i VST
INSTRUM ENTS form atı ortaya çık tı.
Ke ndine özgü bir form ata s ah ip ol
an bu
se sl
e r h ard dis k l
e re yük l
e nip k ul
l
anıl
m aya
başl
anarak s e s m odül
l
e ri gide re k de vre
dışı k al
m aya başl
adı. Ayrıca AKAI firm as ı
SAM PLER adı ve ril
e n ve türk çe ye
ÖRNEKLEYİCİ ol
arak çe vire bil
e ce ğ im iz,
ge rçe k çal
gı s e s l
e rinin örne k l
e ne re k bir
data h al
ine ge tiril
diğ i form atı
ge l
iştirm işl
e rdi. W İND O W S ve M AC işl
e tim
s is te m l
e rinde bu yazıl
ım l
arı s ağ l
ık l
ı bir
şe k il
de k ul
l
anm ak için e n az 1.GB
büyük l
üğ ünde bir RAM ih tiyacı vardır.
Ayrıca H ard D is k l
e rin k apas ite l
e rinin ide al
ge nişl
iğ i e n az 120 GB ol
m ak
52
müzik
durum undadır. İşl
e m cinin de ol
duk ça h ızl
ı
ol
m as ını ge re k tim e k te dir bu yazıl
ım l
ar.
Ayrıca GIGASAM PLER adı ve ril
e n ve
k e ndine özgü bir form at ol
an ayrı bir
örne k l
e m e te k niğ i dah a vardır. SAM PLE
ürünl
e rini k ul
l
anım a s unan firm al
ar,
örne ğ in bir Se nfonik O rk e s tra Sam pl
e CD
ve ya D VD 's ini k ul
l
anıcıl
ara s unark e n
bunl
arın form at türl
e rini de
be l
irtm e k te dirl
e r. NATIVE INSTRUM ENTS
(w w w .native ins trum e nts .de ) firm as ı da
bil
gis ayarl
arda k ul
l
anıl
an Sam pl
e cih azını
dah a da ge l
iştirm iş ve s am pl
e dos yal
arını
k e ndi form atı il
e uyum l
u h al
e ge tirm e ye
çal
ışm ak tadır.
Linux işl
e tim s is te m i için CUBASE
yazıl
ım ına e n yak ın yazıl
ım Ros e garde n
Yazıl
ım ı'dır.
h ttp://w w w .ros e garde nm us ic.com
İngil
te re 'nin önde ge l
e n m üzik te k nol
ojis i
de rgis i SO UND O N SO UND , bu yazıl
ım için
“CUBASE yazıl
ım ına e n yak l
aşan yazıl
ım ”
tanım ını k ul
l
anm ıştır. Bu yazıl
ım ı bir
s e q ue nce r ol
arak k ul
l
anabil
ir, m idi k aydı
ve s e s
k aydı yapabil
irs iniz. Yuk arıdak i re s im de
RO SEGARD EN yazıl
ım ını çal
ışırk e n
görm e k te s iniz. O k uyucul
ara yuk arıda
ve rdiğ im W e b s ayfal
arını ince l
emel
e rini
öne ririm .
W indow s işl
e tim s is te m inde n başk a bir
işl
e tim s is te m ine ge çiş yapm ak , öze l
l
ik l
e
m üzis ye nl
e r için ol
duk ça zordur. Çünk ü
onl
ar, al
ışk anl
ık l
arını bırak m ak is te m e zl
e r.
H el
e k i ye ni bir işl
e tim s is te m ini
öğ re nm e k onl
ar için ne re de ys e im k âns ız
gibidir. Aral
arından be l
k i m e rak e de nl
er
çık abil
ir. Ge l
e ce k yazıda be n anl
atm aya
de vam e de ce ğ im . Bu aradak i boşl
uk ta
onl
ar RO SEGARD EN yazıl
ım ını W e b
s ayfas ından biraz ince l
e s inl
e r. Bir s onrak i
yazıda LinuxSam pl
e r, bir nota yazm a
program ı ol
an Lil
ypond ve h ard dis k e
çok k anal
l
ı s e s k aydı yazıl
ım ı ol
an
Ardour'dan bah s e de ce ğ im . Ge l
e ce k
yazıda görüşm e k üze re .
--------------------------------------------------------*M al
atya İnönü Ü nive rs ite s i Güze l
Sanatl
ar Fak ül
te s i M üzik Böl
üm ü Başk anı
53
penguence
röportaj
Açık ak ade m i
Ge çe n yılk itap piyas as ına ye ni b ir
yayıne vi girdi. İl
k k itapl
arı k ıs a
s üre de tük e ndi. K l
as ik b ir
yayıne vinde n fark l
ı ol
arak özgür
yazıl
ım l
ara ve te k nol
ojil
e re
odak l
anan Açık Ak ade m i'nin
ortak l
arından Barış Ş im şe k il
e
k onuştuk .
Soru : Açık Ak ade m i fik ri nas ılol
uştu?
Yanıt : Yayıne vi k urm ak gibi bir fik rim iz
k e s inl
ik l
e yok tu. Ancak Fre e BSD k itabım ızı
yazdık tan s onra uzun s üre yayıne vi
aradık . Çoğ u yayıne vi k itabım ızı s atm az
diye bas m ak is te m e di. Bu durum h ayl
i
düşündürücü idi. Çünk ü güze lbir çal
ışm a
m addi k aygıl
ara tak ıl
ıyordu. Yazdığ ım ız
k itabın içe rik ol
arak k al
ite l
i ol
duğ una
inanm ak taydık . Bunu m uh ak k ak
ok uyucul
ara ve k ul
l
anıcıl
ara ul
aştırm am ız
l
azım dı. Bir ge ce Tak s im 'de çay içe rk e n
İs m ail(Ye nigül
) be ni aradı ve tüm ris k i
göze al
ıp ortak bir yayıne vi k urm ayı te k l
if
e tti. Be nce de çok m antık l
ı idi. Kabaca bir
ris k h e s abı yaptık ve tam am e n zarar
e ts e k de al
tından k al
k abil
e ce ğ im ize k arar
ve rip Açık Kod is im l
i yayıne vini k urduk .
Açık Kod k avram ı bizi s ınırl
andırıyordu.
Am acım ız te k nol
oji il
e il
gil
i k al
ite l
i
k itapl
arı s unm ak ol
duğ u için Açık Ak ade m i
ol
arak de ğ iştirdik .
Soru : Kitapl
arınızı k e ndi yayıne vinizde
yayım l
am anın avantajl
arı ve
de zavantajl
arı ne dir?
Yanıt : Yayın piyas as ında yazarı
k oruyacak e tk il
i m e k anizm al
ar yok . En
azından h ak l
arım ızı te m inat al
tına
al
ıyoruz. Ayrıca biz yazar ol
arak açık k od
ağ ırl
ık l
ı k itapl
ar yazıyoruz ve bu k itapl
arı
yayıne vl
e rine anl
atm ak ta zorl
anıyoruz.
O nl
ara bu işte n para k azanacak l
arını
is patl
am ak zorunda k al
ıyoruz. Ancak şu
an piyas ayı bil
m e m izin avantajı il
e
k ararl
arım ızı k e ndim iz ve rip is te diğ im iz
k itabı bas abil
iyoruz.
Soru : Açık Ak ade m i il
e Ende rUNIX
aras ında nas ılbir il
işk i var?
Yanıt : Açık Ak ade m i, Ende rUNIX'in ik i
üye s i tarafından k urul
du. Bunun dışında
k urum s alk im l
ik ol
arak tam am e n
bağ ım s ız. Ancak biz Ende rUNIX'in
birik im l
e rini k ayıt al
tına al
m aya
çal
ışıyoruz. O ne de nl
e diğ e r
ark adaşl
arım ızı k itap yazm aya te şvik
e diyoruz. Ayrıca k itapl
arın re dak s iyon
aşam as ında tak ım dan ark adaşl
arım ızdan
m uh ak k ak yardım al
ıyoruz. Öte yandan
ticari bir şirk e t ol
duğ um uz için Ende rUNIX
is m ini k ul
l
anm ayı e tik ol
arak doğ ru
bul
m uyoruz ve ge re k m e dik çe organik
il
işk i k urm am aya çal
ışıyoruz. Ende rUNIX
ge l
iştiricis inin k itabını yayınl
adığ ım ızda
h e rh angi bir yazar gibi te l
if h ak k ını şirk e t
ol
arak öde m e k te yiz. Tabi Ende rUNIX
üye s i ol
arak bu ik i ol
uşum u birbirinde n
k e s in çizgil
e rl
e ayırm am ızın ne k adar zor
ol
duğ unu tah m in e diyors unuzdur.
Soru : Özgür yazıl
ım dünyas ının diğ e r
al
anl
ara göre h ızl
ı ge l
işm e s i k itapl
arı
e tk il
iyor m u?
54
Yanıt : Eve t e tk il
iyor. Stok l
arın e rim e s i
zam an al
ıyor. Ancak bunun yanında
avantajı da ol
uyor. Kitapl
arın ye ni bas k ıs ı
için e s k i bas k ının bitm e s ini be k l
emek
zorunda k al
m ıyoruz. Ye ni bas k ı için bir
bah ane ol
uyor. Örne ğ in Fre e BSD 6 çık tı ve
al
t yapıda ol
duk ça fazl
a de ğ işik l
ik yapıl
dı.
Biz ik inci bas k ıyı s ırf ye ni s ürüm çık tı diye
yapacağ ız.
Soru : Yayınl
ayacağ ınız k itapl
arı ne ye
göre s e çiyors unuz?Konu be l
irl
e yip yazara
te k l
if m i götürüyors unuz yok s a yazarl
arın
s ize ge tirdiğ i k onul
ar aras ından m ı s e çim
yapıyors unuz?
Yanıt : Önce l
ik l
e k onu ve içe rik öne m l
i,
s onra da yazarın k im l
iğ i. Biz yayıne vi
s ah ibiyiz ancak aynı zam anda s e k tör
içinde n ins anl
arız. O ne de nl
e ge l
en
e s e rl
e ri m uh ak k ak k e ndim iz ok uyup
de ğ e rl
e ndiriyoruz. Önce l
ik l
i ol
arak özgün
ol
m as ına ve ih tiyaç duyul
an bir e s e r
ol
m as ına dik k at e diyoruz. Eğ e r içe rik
k al
ite l
i is e ve böyl
e bir ih tiyaç vars a
m addi k aygıl
arı ik inci pl
ana atıyoruz.
Soru : Son yayınl
adığ ınız TCP/IP k itabı,
önce k il
e rde n fark l
ı ol
arak be l
irl
i bir
yazıl
ım a odak l
anm ak ye rine bağ ım s ız bir
te k nol
oji k itabı ol
arak dik k at çe k iyor.
İl
e ride be l
irl
i bir yöne ağ ırl
ık ve rm e yi
düşünüyor m us unuz?
röportaj
Yanıt : Bu tür te k nol
oji k itapl
arı bas m ak
h e de fl
e rim iz aras ında. Ancak bunun
yanında be l
irl
i bir yazıl
ım ı anl
atan
k itapl
arı da s e ri ol
arak yayım l
am aya
de vam e de ce ğ iz. Açık Ak ade m i açık k oda
öze lde ğ e r ve rm e k l
e be rabe r te k nol
oji ve
h atta bil
gis ayar bil
im l
e rine ait de rs
k itapl
arını da bas m ayı h e de fl
iyor.
Soru: Bir k itabın yayım l
anm a s üre ci nas ıl
ge rçe k l
e şiyor?Ne tür zorl
uk l
arl
a
k arşıl
aşıyors unuz?
Yanıt : Yazarın il
k tas l
ağ ı te s l
im e tm e s iyl
e
s üre ç başl
ıyor. En zoru düze l
tm e aşam as ı.
H e r k itap e n az on de fa gözde n ge çiril
iyor.
H atta q m ailk itabını yirm i k e re de n fazl
a
ok um uştum . H e r ok um ada birşe yl
er
düze l
til
iyor ve h atal
ar as l
a bitm iyor. Bu
işin doğ as ında var bu. Z orl
andığ ım ız diğ e r
k onu is e te k nik te rim l
e re k arşıl
ık bul
m ak .
Yazarl
arım ız ge ne l
l
ik l
e orijinalte rim l
e ri
k ul
l
anıyor. Re dak s iyon aşam as ında
yayıne vim izin be l
irl
e diğ i k arşıl
ık l
arı
k ul
l
anıyoruz. Burada öztürk çe ci anl
ayış il
e
türk çe yi yok s ayan anl
ayış aras ında bir
de nge k urm aya çal
ışıyoruz. İl
k ok uyuşta
anl
aşıl
m as ı için dil
im ize iyice ye rl
e şm iş
k arşıl
ık l
ar k ul
l
anıyoruz. D il
im ize tam
ol
arak ye rl
e şm e m iş te rim l
e rin parante z
içe ris inde ingil
izce s ini ve riyoruz.
D üze l
tm e aşam as ından s onra k apak
tas arım ı il
e birl
ik te dizgiye ve ril
iyor.
55
Burada da şöyl
e bir s orunl
a k arşıl
aşıyoruz.
D izgicil
e r ge ne l
de te k nol
ojik k onul
ara
h âk im de ğ il
l
e r, be rabe r çal
ışm ak zorunda
k al
ıyoruz. Örne ğ in, s atıra s ığ m ayan bir
k om ut çık tıs ını k e s m e işare ti il
e ayırıp al
t
s atıra atabil
iyor. D izgicide n çık an e s e rin
s on h al
i m atbaaya giriyor. O radan te s l
im
al
ındık tan s onra dağ ıtım a ve ril
iyor.
Soru : H azırl
anan ye ni k itapl
ardan
m üjde l
e ye bil
e ce k l
e riniz var m ı?
Yanıt : Ş u an güve nl
ik üze rine güze l
ipuçl
arı il
e donatıl
m ış bir k itap h azır.
Önüm üzde k i ay çık acağ ını üm it e diyoruz.
O re il
l
y'e ait bir k itap, Türk iye için te l
if
h ak l
arını s atın al
dık , Ende rUNIX
tak ım ından Öm e r Faruk Ş e n ve Özgür
Özde m ircil
i te rcüm e e ttil
e r. Bunun
yanında önüm üzde k i m ayıs -h aziran
ayl
arında Fre e BSD k itabının 6 s e ris i için
ye nil
e nm iş ik inci bas k ıs ı çık acak . D iğ e r
proje l
e rim iz şim dil
ik s ürpriz ol
arak k al
s ın.
:)
röportaj
Soru : Kitapl
arın dağ ıtım ını nas ıl
yapıyors unuz?
Yanıt : D ağ ıtım işini tam am e n dış
k aynak l
ara (outs ource ) yaptırıyoruz.
Profe s yone lbir dağ ıtım firm as ı il
e Kıbrıs
dah ilis te diğ im iz h e r ye re ul
aştırabil
iyoruz.
Soru : Kitapl
arınızın s atışl
arı nas ıl
gidiyor?Ke ndi h arcam al
arını
çık arabil
iyorl
ar m ı?
Yanıt : Ş u ana k adar k e ndi h arcam al
arını
çık aram adıl
ar. Bunun s e be bi çok fazl
a
k itap bas m am ış ol
m am ızdır. Kira,
m uh as e be ci ve s abit ve rgi gide rl
e ri var.
Ge çe n aya k adar ik i k itabım ız vardı ve ik i
yıl
dır gide rl
e ri bu ik i k itabın ge l
irl
e ri il
e
k arşıl
am aya çal
ıştık . Ancak bundan s onra
dah a s ık k itap yayınl
ayarak bu probl
emi
aşm ayı pl
anl
ıyoruz. Bir de q m ailk itabında
ol
duğ u gibi ok uyucu k itl
e s i az ol
an
k itapl
ar is te r is te m e z az s atıl
ıyor. M e s e l
a
Fre e BSD k itabının % 70'i il
k 3 ayda bitti.
Ye ni bir yapıl
anm aya gittik . Yayıne vim ize
te crübe l
i profe s yone lbir yayıncı k atıl
dı.
Bizl
e r k e ndi işl
e rim iz ne de ni il
e yayıne vi
işl
e rini yavaştan al
ıyorduk . Ye ni
ark adaşım ız il
e birl
ik te artık çok dah a iyi
ol
acağ ına inanıyoruz. Fre e BSD k itabından
s onra görs e lk al
ite de k i de ğ işik l
iğ i
fark e tm işs inizdir zate n.
Soru : D e ğ iyor m u?
Yanıt : Sade ce ticari düşündüğ üm üzde şu
an için de ğ m iyor. Çünk ü m addi gide rl
e ri
bir yana ol
duk ça fazl
a zam anım ızı al
ıyor.
H el
e bir k itap proje s i vars a diğ e r işl
e rim izi
bırak m ak zorunda k al
ıyoruz. Ancak
yayıne vinin k urul
uşunda bir ide al
im iz
vardı. O ne de nl
e s ade ce ticari gözl
e
bak m ıyoruz. Ş unu iddia e diyorum k i,
şaye t Andre w Tane nbaum 'un ve W .
Rich ard Ste ve ns 'ın k itapl
arı türk çe de
yayım l
anm ış ol
s aydı ve dah a da öne m l
is i
bizim bil
gis ayar öğ re ncil
e rim iz bunl
ardan
h abe rdar ol
s aydı e m inim şu an Türk iye 'de
yazıl
m ış ve bitm iş e n az bir çe k irde k
ol
urdu. Ve bizl
e r çok dah a fark l
ı şe yl
e re
odak l
anm ış, fark l
ı yazıl
ım l
ar ge l
iştiriyor
ol
acak tık . İşte bu açıdan bak tığ ım ızda h e r
zam an de ğ iyor.
56
penguence
M ozil
l
a Fire fox:
Ph oe nix'l
e b aşl
ayan
yol
cul
uk
Fire fox s ade ce bir w e b tarayıcıs ı de ğ il
,
k im il
e ri için bir tutk u, k im il
e ri için bir
yaşam tarzı;k im il
e ri içins e w e b'e
s oruns uzca ul
aşm ak . Fire fox'un, bir çok
is im de ğ işik l
iğ i de barındıran ve ye ni
öze l
l
ik l
erek l
e nm e s iyl
e de vam e de n
yol
cul
uğ unun ge l
diğ i s on nok ta dünyanın
e n popül
e r açık k aynak w e b tarayıcıs ı
ol
m a öze l
l
iğ i. Fire fox m il
yonl
ara s ade ce
w e b yol
uyl
a de ğ il
, Fire fox k ul
l
anıcıl
arının
finans e e ttiğ i gaze te il
anl
arı s aye s inde de
ul
aştı. Ş u ank i k ul
l
anıcıl
arının birçoğ unun
Fire fox'u il
k uçuşa k al
k tığ ı zam anl
ardan
be ri tak ip e de n k ıde m l
i k ul
l
anıcıl
ar
ol
m as ıyl
a be rabe r bu m uh te şe m
tarayıcının nim e tl
e rini tadanl
ara h e r
ge çe n gün ye nil
e ri e k l
e niyor.
tarih
k ul
l
anıcının çal
ıştırıl
abil
ir ol
an dos yayı
indirm e s i ge re k iyordu. M e nül
e rin is te ğ e
göre yapıl
andırıl
abil
m e s inin ol
anak l
ı
ol
m as ına rağ m e n, araç çubuğ una h om e
ik onu, yazdır, s ayfaya git ve M ozil
l
a
s ayfas ına ge ri dön tuşl
arından başk a
ekl
e ne ce k şe y yok tu. Fak at dah a s ade ce
bir be be k ol
an Ph oe nix'de , Inte rne t
Expl
ore r'da bul
unm ayan ye nil
ik l
e r vardı,
indirm e yöne ticis i gibi. Se çe ne k l
e re
bak ıl
dığ ında, ye ni s ürüm l
e rl
e
k ıyas l
anıl
ırs a Ph oe nix 0.1 k ul
l
anıcıya çok
ops iyon bırak m ıyordu.
İl
k s ürüm , araç çubuğ unda “Googl
e 'da
araştır” butonu bul
undurm uyordu, fak at
pop-up e nge l
l
e yici ve s e k m e k ul
l
anm a
im k anı vardı. Url
' yi yazark e n e nte r'a
bas ınca .com k ıs m ının e k l
e nm e s i gibi k im i
k ıs ayolöze l
l
ik l
e ri de Ph oe nix 0.1'de
bul
unm uyordu. Bununl
a be rabe r Ph oe nix
0.1'de k e nar çubuğ u da yok tu, fak at 2.
s ürüm de M ozil
l
a e k ibi bu e k s iğ i
tam am l
adı.
Fire fox bundan önce Fire bird, il
k
zam anl
arda is e Ph oe nix ol
arak bil
iniyordu.
Ad de ğ işik l
ik l
e rine rağ m e n k ons e pt h e p
aynı k al
dı: Fire fox varol
an w e b tarayıcıs ını
dah a h ızl
ı ve güçl
ü yapm ak düşünce s iyl
e
ortaya çık m ıştı. Ph oe nix' de n s ade ce
birk aç yıls onra tarayıcı bir de vrim e
dönüştü, Inte rne t Expl
ore r'ın güve nl
ik
açık l
arından k urtul
m ak is te ye nl
e r için bir
k açış nite l
iğ i k azandı.
H e rşe y Ph oe nix 0.1'l
e b aşl
am ıştı...
Ph oe nix 0.2
Ph oe nix 0.1
Fire fox, il
k de fa 28 Eyl
ül2002'de Ph oe nix
adıyl
a ortaya çık tı. Büyük oranda M ozil
l
a
k odunu k ul
l
anan Ph oe nix'in, M ozil
l
a'dan
yak l
aşık ik i k at h ızl
ı ol
m as ı am açl
anm ıştı.
Önce k i s ürüm , İs panyol
ca'da bal
ık çı
anl
am ına ge l
e n “Pe s cade ro”, bir k urul
um
s ih irbazı içe rm iyordu, onun ye rine
Ph oe nix 0.2, nam ı diğ e r Santa Cruz,
0.1'de n birk aç gün s onra 10 Ek im 2002'de
s ürül
dü. Bir çok ye ni öze l
l
iğ in e k l
e ndiğ i bu
s ürüm de artık k ul
l
ancıl
arın ye rim l
e rini,
ge çm işl
e rini ve s on yük l
e ne nl
e ri
göre bil
e ce ğ i k e nar çubuğ u bul
unuyordu.
Se çe ne k l
e r k ıs m ında, Java'yı
e tk inl
e ştirm e k ve s e k m e l
i taram ayı
57
tarih
öze l
l
e ştirm e k için bir tak ım ge l
iştirm e l
er
yapıl
dı. Ph oe nix 0.2, uzantı ve te m a
ekl
e nm e s i gibi öze l
l
ik l
e ri de taşıyordu.
Aram a çubuğ u açıl
an s ayfada,
dm oz.org'da ve Googl
e 'da aram a
yapabil
iyordu. Aradak i fark ı fark
e de bil
m e k zor ol
s a da, Ph oe nix 0.2,
0.1de n dah a h ızl
ıydı. M ozil
l
a e k ibi bu
s ürüm de dah a çok tarayıcının
k om pl
ik e l
e şm e s ine yoğ unl
aştıl
ar, tabi
bunun yanında bir tak ım bugl
ar da
onarıl
m ıştı.
bul
unuyordu. Fak at bir w e bs ite s ine w h ite
l
is ting öze l
l
iğ i k azandırm ak s ade ce o
w e bs ite s i pop-up üre ttiğ i zam an
m üm k ündü, URL'yi yazark e n m anue l
ol
arak bu öze l
l
iğ i k azandırm ak m üm k ün
de ğ il
di. Ph oe nix 0.3 ayrıca boyut ol
arak
da k üçül
m üştü;bir önce k i s ürüm ol
an 0.2
il
e aral
arında 1 M B'l
ık fark vardı.
Ph oe nix 0.4
Buil
d 0.4'de araç çubuğ una h om e page
ik onu ön tanım l
ı ol
arak e k l
e ndi. Pop-up
w h ite l
is ting öze l
l
iğ i k ul
l
anıcıl
arın pop-up
e nge l
l
e yicide n m uaf tutul
an s ite l
e rin
URL's ini e l
l
e gire bil
m e s ine ol
anak
tanıyacak şe k il
de ge l
iştiril
di. Se k m e l
i
taram ada ve k ıs a yol
l
arda da il
e rl
eme
ol
du: Se k m e l
i pe nce re l
e re k ıs ayol
l
arl
a
ge çe bil
m e öze l
l
iğ i e k l
e ndi. M ozil
l
a e k ibi,
k ul
l
anıcıl
arın s ade ce URL'nin adını yazıp
CTRL+ Ente r'a bas arak w w w . ve .com
uzantıs ının k e ndil
iğ inde n e k l
e nm e s ini
s ağ l
adıl
ar.
Ph oe nix 0.3
Ph oe nix 0.3, M ozil
l
a e k ibinin il
k de fa
de faul
t ol
arak aram a m otorunun araç
çubuğ una k onul
duğ u s ürüm dü. D ur ve
ye nil
e düğ m e s i de araç çubuğ unun s ağ
tarafından s oltarafına ak tarıl
dı. Araç
çubuğ undak i ik onl
ar k üçül
tül
dü.
Se çe ne k l
e r araçl
ar s e k m e s inin aşağ ıs ına
k onul
du.
Ph oe nix 0.3 k ul
l
anıcıya be l
irl
i bir w e b
s ayfas ındak i re s im l
e ri görüntül
e m e yi
e nge l
l
e m e im k anı s undu. Bu s ürüm de
ayrıca il
k de fa k ul
l
anıcıl
arın s e çtiğ i w e b
s ite l
e rinde k i pop-upl
arı görm e s ini
s ağ l
ayan pop-up “w h ite l
is ting” öze l
l
iğ i de
Ph oe nix 0.5
Ph oe nix 0.5'de UI çok ge l
iştiril
m e s e de ,
bir çok bug onarıl
dı. Ph oe nix 0.5'de inte l
l
i
m ous e de s te ğ i bul
unuyordu, yani
k ul
l
anıcıl
ar fare nin ge ri ve il
e ri tuşl
arını
k ul
l
anarak w e b'de ge zine bil
iyordu. D ah a
önce k i s ürüm l
e rde Ph oe nix k apatıl
ırs a,
k apatıl
m adan önce k i durum , (k e nar
çubuğ unun açık k al
ıp k al
m am as ı gibi)
k ayde dil
m iyordu. Ph oe nix 0.5' e
tarayıcının e n s on bırak ıl
dığ ı durum u
h atırl
am as ı öze l
l
iğ i e k l
e ndi.
D os ya büyük l
üğ ü ve h afıza k ul
l
anım ında
büyük bir azal
m a gözl
e ne n Ph oe nix 0.5'de
58
tarih
ge çm iş h ızl
ı aram anın büyük - k üçük h arf
duyarl
ı (cas e s e ns itive ) ol
m as ına yolaçan
bug düze l
til
di. İndirm e yöne ticis inde k i
bugl
ar da te m izl
e ndi, öze l
l
ik l
e de yük l
eme
de vam e de rk e n -1 h atas ı ve re n bug yok
e dil
di. Ge ne lol
arak Ph oe nix 0.5, büyük
bir bug te m izl
e m e ope ras yonundan ge çti.
D üze l
til
e n bazı bugl
ar aras ında, araç
çubuğ unu öze l
l
e ştirirk e n tarayıcının
k ul
l
anıl
m as ını e nge l
l
e ye n bug ve tam
e k ran öze l
l
iğ ini k ul
l
anm ayı bir m e s e l
e
h al
ine ge tire n bug da bul
unuyordu.
Fire b ird 0.6
Fire b ird 0.6.1
Ph oe nix k ul
l
anıcıl
arı tarayıcının
görünüşünün de ğ işm e s ini be k l
e rk e n,
M ozil
l
a e k ibinin is m i de de ğ iştirdiğ ini
görünce s üpriz yaşadıl
ar. İs m in, Ph oe nix
Te ch ol
ogie s adl
ı k e ndi tarayıcıs ını s atan
bir şirk e tl
e te l
if h ak k ı s orunu yaşam am ak
için de ğ iştiril
m e s i ge re k iyordu. Ayl
ar
s üre n fik ir al
ışve rişi s onucunda M ozil
l
a
e k ibi ye ni is m in Fire bird ol
m as ına k arar
ve rdi. İs im , s onra yine de ğ iştiril
mek
zorunda k al
ınacak tı, çünk ü Fire bird aynı
zam anda ve ritabanı üre te n açık k aynak
yazıl
ım proje s inin de adıydı.
Fire bird 0.6.1'i k urm adan önce k ul
l
anıcıl
ar
Fire bird'in çal
ıştırıl
abil
ir s im ge s inin
de ğ iştiğ ini gördül
e r: Ye ni s im ge artık
M ozil
l
a Brow s e r s im ge s ine be nze m iyordu:
Fire bird k e ndi k im l
iğ ine k avuşm uştu.
FFire birdire bird 0.6.1 ge rçe k te M ozil
l
a
Fire bird 0.6' dak i bazı h atal
arı gide rm e k
için çık arıl
m ış biFire birdr s ürüm dü. Bu
s ürüm de düze l
til
e n h atal
arın bazıl
arı :
Tarayıcı is m in ye nil
e nm e s ine k arşın, ge ne l
yapı fazl
a de ğ işm e di, ye ni bir ön tanım l
ı
te m a h aricinde . Araç çubuğ undak i h e r
düğ m e Fire bird için ye ni ik onl
ar
ol
uşturul
du. “Pre fe re nce s ” te rim i
“O ptions ”'a çe vril
di, ve options pe nce re s i
dah a s e vim l
i bir görünüm e k avuştu.
Fire bird 0.6, ayrıca k ul
l
anıcının te k bir
tık l
am ayl
a bütün gizl
i bil
gil
e rini, form
bil
gis ini, ge çm işi, cach e yi ve cook ie l
e ri
te m izl
e ye bil
e ce ğ i bir gizl
il
ik öze l
l
iğ i de
k azandı.
Fire bird h e rh angi bir ne de nl
e çök tüğ ü
zam an, k ul
l
anıcı ge l
iştiricil
e re bu h atayı
bil
dire n bir m e s ajgönde re bil
iyordu. Ayrıca
bu Fire birds ürüm de , otom atik ol
an
pe nce re de n büyük re s im l
e ri bütünüyl
e
görüntül
e m e k için otom atik re s im
boyutl
andırm a öze l
l
iğ ini de tanıttı. “Ak ıl
l
ı
k aydırm a"da il
k k e z bu ve rs iyonda
tanıtıl
dı. Fire bird 0.6'dak i O S de s te ğ iyl
e
M AC O S X k ul
l
anıcıl
arı da s e vindi. Fak at
Fire bird O S X k ul
l
anıcıl
arı büyük bug
s orunl
arı yaşadıl
ar.
. Ke ndil
iğ inde n
tam am l
am a (Auto
Com pl
e te ) h atas ı
. Çoğ u ye rim ini k ıran
D O M güve nl
ik k ıs ıtl
am as ı
h atas ıydı.
Fire b ird 0.7
Fire bird 0.7 “Se çe ne k l
e r” pe nce re s ine
ge l
işm iş s e çe ne k l
e r s e k m e s ini e k l
e di.
Ak ıl
l
ı k aydırm a öze l
l
iğ ini k apatm a ve
re s im l
e ri otom Fire birdatik boyutl
andırm a
s e çe ne ğ i bu s e k m e ye e k l
e ndi. Fire bird
Cook ie s , w h ite l
is ting'de de ğ işik l
ik yapıl
an
öğ Fire birde l
e r aras ındaydı ve böyl
e ce
k ul
l
anıcıl
ar h angi s ite l
e rin cook ie l
e rine
izin ve ril
ip ve ril
m e ye ce ğ ini k e ndi
ins iyatifl
e rine al
dıl
ar. Kul
l
anıcıl
ara h angi
w e bs ite l
e rin ve k ul
l
anıcı adl
arın
k ayde dil
diğ ini gös te re n parol
a yöne ticis i
de bu s ürüm ün ge tirdik l
e ri aras ındaydı.
Sayfayı gönde r, l
ink i gönde r, re s m i
gönde r gibi m e nü s im ge l
e ri araç
çubFire birduğ una e k l
e nil
e bil
e n s im ge l
er
aras ına k atıl
dı. Fire bird 0.7 önce k i s ürüm
ol
an 0.6.1' de n 2 M B k adar k üçül
dü.
59
tarih
Autos crol
löze l
l
iğ i s aye s inde k ul
l
anıcıl
ar
fare nin te k e rl
e ğ ine tık l
ayınca dah a fazl
a
fare h are k e tine ge re k k al
m adan s ayfayı
aşağ ı ve yuk arı k aydırm a im k anına
k avuştul
ar.
Fire b ird 0.7.1
Fire bird 0.7.1, M ozil
l
a Fire bird 0.7'nin
M acO S X için bir s e rvis günce l
l
e m e si
nite l
iğ ini taşıyordu, diğ e r O S'l
ar için
önce k i s ürüm l
e aynı k al
dı. Fire bird 0.7.1
büyük bug onarm a ope ras yonundan
ge çti, düze l
til
e n h atal
ar aras ında:
. Ön tanım l
ı tarayıcı ol
arak ayarl
andığ ı
zam an diğ e r program l
ar tarafından
gönde ril
e n URL'l
e ri açm am a (XM Lh atas ı
ve riyordu)
. “Sayfayı fark l
ı k ayde t”, “re s m i fark l
ı
k ayde t” ve “bağ l
antıyı fark l
ı k ayde t” de
h atal
ar
. Pins tribe te m as ı k ul
l
anıl
ırk e n bir s e k m e yi
çift tık l
am anın fark l
ı bir pe nce re
açıl
m as ına yolaçm as ı.
. O tom atik ol
arak m as aüs tüne dos ya
indirm e nin ön tanım l
ı ol
m am as ı
. Bütün pe nce re l
e ri k apattık tan s onrak i
açıl
an il
k pe nce re de UI'nin çal
ışm am as ı
bul
unuyordu.
Fire fox 0.8
M ozil
l
a Fire bird, bir açık k aynak
ve ritabanıyl
a aynı is m i taşım as ı yüzünde n
k im l
ik arayışına girdi ve önce k i is m e de
ol
an be nze rl
iğ inde n dol
ayı ye ni is im
ol
arak Fire fox s e çil
di. Ye ni is im l
e be rabe r
ye ni l
ogo ve s im ge de ge l
di: D ünyayı
s aran k ım ızı bir til
k i...
Fire fox 0.8 bir w indow s k urul
um s ih irbazı
bul
unan il
k s ürüm dü. Önce k i s ürüm l
er
çal
ıştırıl
abil
ir dos yanın içinde bul
unduğ u
s ık ıştırıl
m ış dos yayı içe riyordu. Kurul
um
s ih irbazı k ul
l
ancıl
ara özgüydü çünk ü artık
k ul
l
ancıl
ar tarayıcının ne k adarını
is te dik l
e ri te rcih ini yapabil
iyordu, örne ğ in
ge l
iştirici araçl
arını yük l
e yip yük l
ememek
k e ndil
e rine k al
m ıştı. Te m al
ar önce k i
ve rs iyondan be ri fazl
a de ğ işm e s e de bir
tak ım araç çubuğ u öze l
l
ik l
e ri de ğ işti;ön
tanım l
ı aram a m otorunun s ade ce Googl
e
ol
m as ı gibi... Kul
l
anıcıl
ar diğ e r aram a
m otorl
arını da is tiyorl
ars a m anue l
ekl
e ye bil
m e im k anına s ah iptil
e r. İndirm e
s ih irbazı Fire bird'da dah a s ade bir görüntü
k azandı;“XP ins tal
lfronte nd” s aye s inde
te m al
arı ve e k l
e ntil
e ri k urm ak dah a k ol
ay
ol
du. Fire fox 0.8 k ul
l
anıcıya inte rne ti
offl
ine ol
s a bil
e ge zine bil
m e ol
anağ ını
s ağ l
adı.
Fire fox 0.9
Fire fox 0.9 , k ul
l
anıcıl
arın e n s ık
k ul
l
anıl
anl
ar, ge çm iş, ayarl
ar, çe re zl
e r ve
parol
al
ar gibi bil
gil
e rini İnte rne t
Expl
ore r'dan ak tarm as ını s ağ l
ayan bil
gi
trans fe ri aracının ol
duğ u il
k s ürüm dü.
Fire fox 0.6' da 6.2 M B ol
an W indow s
k urul
um s ih irbazı 0.9 'da 4.7'ye düştü.
M ozil
l
a Fire fox 0.9 , ayrıca dah a k öşe l
i ge ri
ve il
e ri ik onl
ara s ah ip ol
an ye ni bir
60
tarih
te m aya s ah ip ol
du. M ozil
l
a e k ibi “s m art
update ” yani h e rh angi bir günce l
l
eme
m üm k ün ol
duğ u zam an k ul
l
anıcıyı
h abe rdar e de n öze l
l
iğ i de bu s ürüm e
ye rl
e ştirdil
e r. Ye ni bir e k l
e nti ve te m a
yöne ticis iyl
e k ul
l
anıcıl
arın k arşıs ına çık an
Fire fox'dan Linux s e ve rl
e r de faydal
andı.
Fire fox, Linux/GTK2 k ul
l
anıcıl
arı için de
yük l
e m e s üre cini çok dah a bas itl
e ştire n
bir k urul
um s ih irbazı çık arttı.
Fire fox 0.9 .1
Fire fox 0.9 .1 önce k i te m a ye rine şu ank i
M ozil
l
a Fire fox'da öntanım l
ı ol
an te m a il
e
çık tı. Bir yandan da birk aç bug da
düze l
til
di.
Fire fox 0.9 .2
Fire fox 0.9 .2 s ade ce W indow s için
s ürül
m üştü ve Fire fox 0.9 .1' in güve nl
ik
açıs ından günce l
l
e nm e s i nite l
iğ i
taşıyordu. W indow s k ul
l
anıcıl
arı bu
s ürüm ü k urm ak zorunda k al
m am ıştı;
M ozil
l
a önce k i s ürüm l
e r için ayrı bir yam a
s ağ l
adı.
Fire fox 0.9 .3
Fire fox 0.9 .3 güve nl
ik açık l
arını k apatm ak
için s ürül
dü. Bu s ürüm de birçok bug
onarıl
dı.
Fire fox PR 0.10
Fire fox Publ
ic Re l
e as e 0.10 k ul
l
anıcıl
arın
ye rim l
e rinde ok um ak için RSS fe e ds
k ul
l
anm as ına izin ve re n il
k s ürüm dü. Ye ni
bir aram a çubuğ u tarayıcının al
tına
k onul
du. Bu aram a çubuğ u k ul
l
anıcıl
ar
tarafından be ğ e niyl
e k arşıl
andı, zira
is te nil
e n yazı h igh l
igh t e dil
e bil
iyordu. Popup e nge l
l
e yicis i is e dah a be ce rik l
i ol
du,
k ul
l
anıcıl
ar artık e nge l
l
e ne n pop-up
pe nce re s ini açabil
m e şans ına s ah ip
ol
dul
ar, böyl
e ce önce pop-up
e nge l
l
e yicis ini de vre de n çık arm ak
ardından da s ayfayı ye nil
e m e ye ge re k
k al
m adı. “Ana parol
a” öze l
l
iğ i, parol
a
ge re k e n ye rde Fire fox tarafından
parol
anın otom atik ol
arak girm e s ini
s ağ l
adı. Linux k ul
l
anıcıl
arı da için de
tarayıcı de ğ işti: Örne ğ in, önce k i
s ürüm l
e rde ge ri düğ m e s ine bas m anın
Fire fox içinde bir anl
am ı yok k e n, artık
önce k i s ayfa için bir k ıs ayoltuşu nite l
iğ i
k azandı. D iğ e r aram a m otorol
arı da ön
tanım l
ı ol
arak e k l
e ndi ve aram a m otoru
l
is te s i Googl
e .com , D ictonary.com ,
Ebay.com , Am azon.com and Yah oo.com ' u
da içine al
acak şe k il
de ge nişl
e di. Fire fox
PR 0.10'da ayrıca bir çok güve nl
ik açığ ı
onarıl
dı ve bir çok yam a yanıl
tm al
arı
ortaya çık arm ak için e k l
e ndi.
Fire fox PR 0.10.1
0.10 il
e 0.10.1 aras ındak i te k fark
güve nl
ik açığ ının tam iriydi. O narıl
an h ata
“Bug # 259 708: Trying to s ave fil
e from
data: protocolw ipe s e ve ry fil
e in targe t
dire ctory not m ark e d re ad-onl
y.” h atas ıydı.
Fire fox 1.0 - Fire fox 1.1
Fire fox 1.0
Fire fox artık tam 31 dilk onuşabil
iyordu,
İngil
izce , Frans ızca, Çince , İbranice ,
Japonca, İtal
yanca ve diğ e rl
e ri k i, bu
Fire fox'un dünya yüze yinde artan e tk is inin
açık bir s onucuydu. Fire fox 1.0'ın ye ni bir
te m a gibi e s as l
ı de ğ işik l
ik l
er
ge çirm e m e s ine rağ m e n, M ozil
l
a e k ibi
yavaş yavaş ye nil
ik l
e ri k am u
dağ ıtım l
arına dah ile tti. Ek l
e ne n ye ni
öze l
l
ik l
e rde n bir tane s i de Fire fox 1.0
61
tarih
k ul
l
anıcıl
arının öbür program l
arının
l
ink inin açıl
dığ ını k ontrole tm e
s e çe ne ğ iydi. Fire fox 1.0 bir s ürü bug
tam irinde n de ge çti. Bunl
ardan yal
nızca
birk açı: Kaynağ ı görüntül
e : k ayde t
bozuk l
uğ u,
. Ne ts cape e k l
e ntil
e rini böl
e n GIF h e ap
ove rfl
ow
. XUL'in yük l
e m e s ini s ürük l
e ve bırak
Page Info -> M e dia -> Save As k ul
l
anarak
k ayde tm e s orunu ve çök e re k ras tge l
e
bozuk H TM Lyaratan bugdı.
Fire fox 1.0.1
Fire fox 1.0.1 de k i çoğ u de ğ işik l
ik s tabil
ite
ve güve nl
ik açık l
arıyl
a il
gil
iydi. Bu
s öm ürül
e rde n bir tane s i s al
dırganın
yük l
e m e ve güve nl
ik il
e il
gi uyarı
pe nce re l
e ri pop-up gös te re re k
k apatm as ına yarayan bir s öm ürüydü.
Sürük l
e nip bırak ıl
an re s im l
e rin
çal
ıştırabil
ir dos yal
arın yaratıl
m as ına
yardım cı ol
an is tis m ar da düze l
til
di.
. Küçük pe nce re l
e rde s tatus barın yok
ol
m as ı;pop-ups SSLk il
idini yanıl
abil
ir
Fire fox 1.1
H al
a yapım aşam as ında ol
an Fire fox 1.1'
in bugl
ara ve güve nl
ik açık l
arına k arşı
dah a güve nl
i ol
m as ı ve M SI pak e ti
içe rm e s i be k l
e niyor. Fire fox 1.1 e k l
e nti
yöne ticis inde 3. parti uygul
am al
arın
k odl
arıyl
a be re be r ge l
enekl
e ntil
e rin k ayıt
ol
m as ında ve k ayıtl
arın s il
inm e s inde
k ol
ayl
ık s ağ l
ayan e k l
e nti yöne ticis inde de
ge l
işm e ol
acak . Ş u ank i Fire fox k urul
um
s ih irbazı da k ul
l
anıcıya Fire fox l
ogos unu
ya da ik onu k oym a ye rini (örne ğ in
m as aüs tü, başl
at ya da q uick l
aunch bar)
s e çm e özgürl
üğ ünü ve re ce k .
Fire fox 1.0.2
--------------------------Fire fox 1.0.2, Fire fox 1.1'in patl
am a
yaratm as ından s onrak i s on s ürüm dü.
H al
e n indiril
e bil
e n 1.0.2'nin yaratıl
ma
ne de nl
e ri 1.0.1 il
e aynıydı: Bugl
arı
onarm a ve güve nl
ik açık l
arını k apatm a.
Fire fox 1.0.2' nin göğ üs l
e diğ i 4 güve nl
ik
te h didi:
Fl
e xbe ta'dan çe vire n Se l
e n Uğ uroğ l
u
Kaynak :
h ttp://w w w .fl
e xbe ta.ne t/m ain/printarticl
e .p
h p?id=89
. Fire fox k e nar çubuğ u pane l
inde n k e yfi
k od yürütm e
Ye ni Fire fox 1.5
Be k l
e yiş s ona e rdi! Tam bir yıl
l
ık
ge l
iştirm e nin ardından Fire fox 1.5 k arşınızda.
D urm ayın, h e m e n indirin. İnte rne te bir de
Fire fox pe nce re s inde n bak ın.
w w w .m ozil
l
a.org.tr
62
penguence
dil üstüne
D e ğ işe n D il
Yas in K ok arca
Gaze te ve de rgil
e rde ras tl
adığ ım ız, öze l
de
Türk çe , ge ne l
de dilüze rine yazıl
an
yazıl
arın çoğ unda, dil
de k i bozul
m al
ardan,
dilyanl
ışl
arından, h atal
ı k ul
l
anım l
ardan
bah s e dil
diğ ine tanık ol
uruz. Yazarl
ara
h ak l
arını te s l
im e tm e k l
e birl
ik te , bu
k öşe de , e l
im izde n ge l
diğ ince k onul
ara
dah a ge niş bir açıdan bak m aya gayre t
e de ce ğ iz.
Kas ıtl
ı çarpıtm al
ardan, yabancı dil
h ayranl
ığ ından ya da öze ns izl
ik te n
k aynak l
anan h atal
arı bir k e nara ayırırs ak ,
dil
de m e ydana ge l
e n h e r de ğ işim in ve
bozul
m anın s al
t yık ıcı ol
duğ unu
s öyl
e ye m e yiz. İns an, doğ um undan
itibare n e trafındak i k işil
e rin
k onuşm al
arını dinl
e ye re k öğ re ndiğ i dil
i,
e ğ itim in be l
l
i bir aşam as ında bir k ural
l
ar
bütünü ol
arak k arşıs ında bul
ur. Bu
k ural
l
ar bütününün adı dil
bil
gis idir.
D il
bil
gis i, bir doğ aldil
in cüm l
e yapıs ının
ve yazıl
ışının “üze rinde anl
aşıl
m ış”
k ural
l
arını açık l
ar. Kül
türe laçıdan ge re k l
i
ol
an bu ol
gu, yapıs ı itibarı il
e dinam ik
ol
an dil
i anl
am am ız için ye te rl
i is e de onu
k avrayışım ız açıs ından ye te rs iz k al
ır.
Anadil
i doğ ru k onuşm a ve yazm a s anatını
be l
l
e tm e s i bak ım ından öne m i tartışıl
m az
ol
an dil
bil
gis i, as l
ında bir doğ aldil
in
yal
nızca “o an” için ge çe rl
i k ural
l
arını
anl
atır ve bu bak ım dan tutucu ve k ural
cı
bir öğ re tidir.
Z am anın s üre k l
il
iğ i ne de niyl
e dil
de k i
de ğ işim l
e rin k açınıl
m az ol
duğ unu h atırda
tutarak , bu de ğ işim l
e re göz atal
ım . Bu
grupl
andırm ada l
e h çe ol
uşum l
arı, fark l
ı
dil
l
e rin s iyas i ve ticari il
işk il
e r yol
uyl
a
k aynaşm as ıyl
a ol
uşan dil
l
e r (picin, l
adino,
k re ol
) ve jargonl
ar dik k ate al
ınm am ıştır.
Biçim s e l(m orfol
ojik ) de ğ işim l
e ri, s özcük
yapıs ına il
işk in ol
anl
ar, cüm l
e yapıs ına
il
işk in ol
anl
ar ve s öyl
e m e il
işk in ol
anl
ar
ol
arak ayırabil
iriz. Te l
affuz de ğ işim l
e ri de
dil
in öz s özcük l
e rinde ve yabancı
s özük l
e rde görül
e n de ğ işim l
e r ol
arak ik i
başl
ık al
tında topl
anabil
ir. Sözcük
yapıs ındak i de ğ işm e l
e r, ge ne l
de yabancı
k ök e nl
i s özcük l
e rin bozul
m as ı şe k l
inde
k arşım ıza çık ar. Kons ül
tas yon’dan
k ons ül
te , banyo’dan banyo yapm ak gibi.
Cüm l
e yapıs ına il
işk in ol
anl
ara, de vrik
cüm l
el
e rin k ul
l
anım s ık l
ığ ının artm as ı ve
k i bağ l
acının ol
um l
u cüm l
el
e r içinde
k ul
l
anıl
m as ı örne k ve ril
e bil
ir. Yabancı
dil
l
e rde n be nze til
e re k k urul
an k ork arım
(k i), s anırım (k i) gibi k al
ıpl
ar da
s öyl
e m de k i de ğ işim l
e rde ndir. Te l
affuz
de ğ işim l
e rine is e dövüş, öge , şe fk at, zül
,
k ontör, şarj, k ol
onya, ne m a, Eğ irdir gibi
s özcük l
e rde ras tl
ıyoruz. Saydığ ım ız bu
de ğ işim l
e r be l
l
i bir çe vre ye , yaş ve
m e sl
e k grubuna özgü k al
abil
e ce k l
e ri gibi
yaygın k ul
l
anım al
anı bul
up tüm k onuşm a
dil
ine e tk i e de bil
ir ve h atta yazı dil
ine ve
s özl
ük l
e re de gire bil
irl
e r. D il
de
gözl
eml
e diğ im iz de ğ işm e l
e ri s al
t iyi-k ötü,
doğ ru-yanl
ış ol
arak de ğ e rl
e ndirm e m e l
i,
dil
e ol
as ı k atk ıl
arı ya da zararl
arını
Dildeki değişimler
her zaman doğal
yollardan meydana
gelmezler.
tartışabil
mel
iyiz.
D il
de k i de ğ işim l
e r h e r zam an doğ al
yol
l
ardan m e ydana ge l
m e z. Bir anadil
,o
dil
i k onuşanl
ar tarafından da k as ıtl
ı bir
biçim de işl
e nip de ğ iştiril
e bil
ir. Bunun e n
güze lörne ğ i dil
de özl
e ştirm e ya da öze l
adıyl
a Türk çe ’de k i dilde vrim idir.
Taraftarl
arı ve uygul
ayıcıl
arı ol
duğ u k adar
m uh al
ifl
e ri de ol
an bu ol
guya dah a
ne s ne lyak l
aşm ayı de ne ye l
im . “D il
bil
im i,
h içbir dil
in s af ol
m adığ ını;s e s , şe k ilve
anl
am de ğ işik l
iğ ine uğ rayarak dil
e girm iş
ve be nim s e nm iş ol
an yabancı m e nşe l
i
kel
im e l
e rin atıl
am ayacağ ını çok k e s in
63
dil üstüne
şe k il
de ortaya k oym ak tadır.” 1
D il
in h e r şe yde n önce bir il
e tişim aracı
ol
duğ unu h atırda tutars ak , tam am e n öz
s özcük l
e rde n ol
uşan bir dilk urm anın
ol
anak s ız ol
duğ unu dah a k ol
ay
k avrayabil
iriz. Bir başk a s özcüğ ün ye rine
ge çm e s i için türe til
e n s özcük l
e rin
önünde k i bir e nge lde e s k i s özcüğ ün
anl
am k aym as ı ya da anl
am
ge nişl
e m e s ine uğ ram as ı, de yim l
e şm iş
ol
m as ıdır. Bu gibi s özcük çiftl
e rine s ık
ras tl
arız. Sözcük -k e l
im e , zam an-vak it
gibi. “Ke l
im e s i k e l
im e s ine ” ve “vak it
nak ittir” örne k l
e rinde s özcük ve zam an
s özcük l
e rinin bu de yim l
e re
ye rl
e şm e diğ ini görüyoruz. Anl
am daş ol
an
bu s özcük l
e rde n vak it’in dah a çok
de yim l
e rde k ul
l
anıl
dığ ına, zam an’ıns a
je ol
oji ve gram e r te rm inol
ojis ine girdiğ ine
tanık ol
uyoruz. Bunl
arın ışığ ında bu ik i
s özcüğ ün fark l
ı yan anl
am l
ar k azandığ ını
ve fark l
ı e vrim l
e ştiğ ini s öyl
e ye bil
iriz. Öte
yandan anl
am l
arı tam am e n aynı ol
an
s özük l
e re de ras tl
arız. Ş u cüm l
e yi e l
e
al
al
ım : “Kanuna göre önce de n 1 ay h apis
ce zas ı uygun görül
e n itaats izl
ik fiil
i, ye ni
yas ada s uç uns uru ol
m ak tan çık arıl
dı.”
Yas a ve k anun s özcük l
e rinin bu cüm l
e de
be rabe r k ul
l
anıl
m ış ol
m al
arı anl
am
açıs ından h e rh angi bir fark l
ıl
ık , ze nginl
ik
ifade e tm e m e k te dir. Bu gibi durum l
arda
ik i s özcük te n birinde k arar k ıl
ıp yal
nız
birini k ul
l
anm al
ı, bu durum k ul
ağ ım ıza
h oş ge l
m iyors a, fark l
ı bir ifade biçim i
k ul
l
anm al
ıyız. Bir dil
in ze nginl
iğ inin o dil
in
s özcük s ayıs ıyl
a doğ ru orantıl
ı ol
duğ unu
ve yuk arıda örne k te k i gibi aynı anl
am ı
ve re n ik i fark l
ı s özcüğ ün dil
de yan yana
bul
unm as ının dil
de ze nginl
iğ ini artırdığ ını
s öyl
e m e k h atal
ı bir tutum dur. H e rşe yde n
öte , bir dil
in ze ngin, fak ir, uygar ya da
il
k e lol
duğ unu düşünm e k ne s ne l
l
ik te n
uzak ol
acak tır. Bir dil
s e ltopl
ul
uğ a ait ol
an
h e r doğ aldil
in k e ndine özgü anl
am
de rinl
iğ i, anl
atım ve s özdizim s e lçe şitl
il
iğ i
ol
duğ u unutul
m am al
ıdır.
1 F.K.Tim urtaş, Türk D il
i İçin II, s .7 ak taran
T.Yüce l
, D ilD e vrim i ve Sonuçl
arı
Scrib us
Özgür yayınl
ar için...
Okumakta olduğunuz Penguence dergisi
Scribus 1.3.1 ile hazırlanmıştır.
www.scribus.net
64
penguence
gezgin penguen
Uzunca b ir aranın ardından Pe ngue nce 'nin ye ni
s ayıs ıyl
a te k rar m e rh ab a! Bu s ayım ızda da ol
tam ıza
tak ıl
an b azı h ab e r ve b ağ l
antıl
arı s izl
e rl
e
payl
aşm aya de vam e diyoruz...
e -Lapis dopdol
u!
Pe ngue nce gibi Türk iye 'de Linux
içe rik l
i yayın yapan e l
e k tronik
de rgi ol
an e -Lapis 'in bu ay ik i öze l
s ayıs ı ve 3. s ayıs ı çık tı. Fire fox ve
D e bian GNU/Linux öze ls ayı
k onul
arı ol
urk e n, 3. s ayıda "Linux
Al
tında Ye de k l
e m e "k apak k onus u
ol
arak h azırl
anm ış. LAPIS Ek ibi
(h ttp://w w w .l
inux-s e ve nl
e r.org)
tarafından gönül
l
ü ol
arak
h azırl
anan de rgini tüm s ayıl
arına
h ttp://w w w .e -l
apis .org adre s inde n
ul
aşabil
irs iniz.
Ge ze ge n Linux'a k arde ş ge l
di!
"Bl
og"(w e b günl
üğ ü) te rim ini duym ayan k al
m am ıştır s anırım . Ne re de ys e w e b günl
üğ ü
ol
m ayana k ız ve rm e ye ce k l
e r :-) Bu w e b günl
ük l
e rinin te k bir s ayfadan ve rah atl
ık l
a
ok unabil
m e s ini s ağ l
am ak için bir çok e k ip k e ndi aras ında bir "ge ze ge n"s ite s i açıyor.
Sanırım Türk iye 'de k i il
k w e b günl
ük ge ze ge ni de Ge ze ge n Linux
(h ttp://ge ze ge n.l
inux.org.tr/).
Ge ze ge n Linux'un ardından bir çok e k ip
k e ndi ge ze ge n s ayfas ını ol
uşturm aya
başl
adı. İşte Ge ze ge n Linux'a k arde ş
ol
arak ge l
e n ye ni w e b günl
ük l
e ri:
Ende rUnix Board
(h ttp://w w w .e nde runix.org/pe opl
e /)
D e b ian Türk iye Ge ze ge ni
(h ttp://ge ze ge n.de b ian.org.tr/)
Ul
udağ D ünyas ı
(h ttp://ge ze ge n.ul
udag.org.tr/)
65
gezgin penguen
"H angi Linux dağ ıtım ı?"
Linux'a ye ni başl
ayacak k ul
l
anıcıl
arın k afal
arındak i e n büyük s orudur, "acaba h angi Linux
dağ ıtım ını k ul
l
ans am "s orus u. Türk iye 'de h e m e n h e r dağ ıtım h ak k ında onl
arca dok üm an
bul
s anız dah i k afal
ardak i bu s oru işare tl
e ri h e p vardır. Ge çe n ay Fazl
am e s ai.ne t s ite s ine
h abe r ol
an bu k onu h ak k ında, Cody H ol
l
is -Pe rdue 'ın h azırl
adığ ı te s t s ayfas ı
(h ttp://e e dok .voidofm ind.com /l
inux/ch oos e r.h tm l
) s ize 11 s oruda h angi Linux
dağ ıtım ını k ul
l
anm anız ge re k tiğ ini s öyl
üyor. D il
e rs e niz, aynı te s tin tarafım dan Türk çe 'ye
çe vril
m iş h al
ini de k ul
l
anabil
irs iniz. h ttp://arda.l
inuxm ark e t.org/l
inuxte s t/
M S W indow s b ozuk !
Başl
ığ ı ok uyunca "am an yine Linux'cul
ar k e ndil
e rini k andırıyor"vs . diye bil
irs iniz. Am a
W indow s 'un bozuk ol
duğ unu be n de ğ il
, M icros oft'dan Jim Al
l
ch in, Th e W al
lStre e t
Journalgaze te s ine açık l
adı
(h ttp://w w w .s m artoffice ne w s .com .au/Com puting/Pl
atform s _And_Appl
ications ?art
icl
e =/Com puting/Pl
atform s % 20And% 20Appl
ications /Ne w s /E5T7U6H 8 )
66
gezgin penguen
Fazl
am e s ai TV
yine ye ni ye nide n!
Linux ve özgür yazıl
ım h ak k ında
te l
e vizyonda yayım l
anan te k
program , Fazl
am e s ai.ne t Ek ibi
tarafından h azırl
anıp s unul
an
Fazl
am e s ai.ne t, Te k nol
oji
Te l
e vizyonu'nda ye ni yayın
döne m iyl
e birl
ik te ye nide n yayında.
H e r çarşam ba s aat 21:30'da
yayınl
anan program ı dil
e rs e niz
inte rne tte n de izl
e ye bil
irs iniz.
w w w .fazl
am e s ai.ne t
Java Te k nol
ojil
e ri
Te l
e vizyonda
"Java h e r ye rde "s l
oganını e m inim çok
duym uşs unuzdur. Ş im dil
e rde is e
Java'yı te l
e vizyon program ı ol
arak
izl
e ye bil
irs iniz. Java Te k nol
ojil
e ri
D e rne ğ i'nin (h ttp://w w w .java.org.tr)
h azırl
ayıp s unduğ u Java il
e Kah ve
M ol
as ı, h e r s al
ı ge ce s i s aat 23:30'da
Te k nol
oji Te l
e vizyonu'nda
(h ttp://w w w .te k nol
ojite l
e vizyonu.com )
izl
e ne bil
ir.
Pardus m e rak l
ıl
arına..
TÜ BİTAK-UEKAE tarafından Ul
udağ Proje s i
k aps am ında ge l
iştiril
e n Pardus Linux'un ne
zam an çık acağ ına dair bir çok s öyl
e nti vardı.
Ge çtiğ im iz ay Ul
udağ ge l
iştiricis i Barış M e tin,
dağ ıtım ın ne zam an çık acağ ı h ak k ında
k afal
ardak i s oru işare tl
e rini gide rm e k adına
bir e -pos ta gönde rdi. Barış M e tin'in bu e pos tas ına ul
udağ l
is te arşivinde n
(h ttp://l
is te .ul
udag.org.tr/ul
udag/2005Se pte m b e r/001867.h tm l
) ul
aşabil
irs iniz.
67
gezgin penguen
Googl
e Vide o işinde !
Ge çtiğ im iz ay 7. yaşına bas an
Googl
e , aram a m otoru göre vini
l
ayık ıyl
a yapm aya de vam
e de rk e n bu s e fe r de vide o
gös te rim işine girdi. İnte rne tte n
h e rh angi bir e k l
e nti ve ya pak e t
indirm e nize ge re k k al
m adan
s ade ce
h ttp://vide o.googl
e .com
adre s ine giriyors unuz ve h al
i
h azırda ol
an vide ol
arı k e yifl
e
izl
iyors unuz. Ş u an be ta
aşam as ında ol
duğ u için bazı
ak s ak l
ık l
arl
a k arşıl
aşm anız
doğ al
dır, yak ında k ul
l
anıl
abil
ir s ürüm üyl
e s izl
e rin k arşıs ında ol
acağ ına inanıyorum .
Ayrıca Googl
e Vide o'dan, Linux'cu pe ngue nl
e rin il
gis ini çe k e bil
e ce k bir vide o:
h ttp://vide o.googl
e .com /vide opl
ay?docid=2428643356101239 067
Gay pe ngue nl
e r ayrıl
dı :(
Ş ak a de ğ il
, ge rçe k ! Bir s üre önce Türk m e dyas ında da büyük il
gi göre n ve Ne w
York 'tak i h ayvanat bah çe s inde 6 yıl
dır aşk yaşayan Sil
o ve Roy'un yol
l
arı ayrıl
dı. Sil
o
bir dişi pe ngue n için Roy'u te rk e tti. H abe rin de vam ını Sabah Gaze te s i'nde
ok uyabil
irs iniz: h ttp://ars iv.s ab ah .com .tr/2005/09 /28/dun113.h tm l
W ordPre s s Türk iye 'yi duydunuz m u?
W ordPre s s , e n çok k ul
l
anıl
an w e b günl
ük (bl
og) yazıl
ım l
arının başında ge l
iyor. Kol
ay
k ul
l
anım ı, yüzl
e rce h azır te m as ı, e k l
e ntis i ve GNU GPLl
is ans l
ı özgür bir yazıl
ım il
e
Türk k ul
l
anıcıs ının da e n
be ğ e ndiğ i günl
ük yazıl
ım ı ol
du.
Bazı Türk W ordPre s s k ul
l
anıcıl
arı
da ayl
ar önce bu yazıl
ım ın
Türk iye s ayfas ını açm aya k arar
ve rm işl
e rdi. Ve artık W ordPre s s
Türk iye , yurtdışındak i W ordPre s s
fanl
arı tarafından da bil
ine n bir
e k ip ol
m ayı başardı. Eğ e r s iz de
W ordPre s s h ak k ında Türk çe
yardım al
m ak ve ya dil
dos yal
arına ul
aşm ak is te rs e niz;
h ttp://w w w .w ordpre s s -tr.com
68
gezgin penguen
M ozil
l
a Avrupa artık
tüm üyl
e Türk çe !
Açık k aynak l
ı ve ödül
l
ü tarayıcı
M ozil
l
a ve türe vl
e rinin "Avrupa
yak as ı"s ite s i ol
an M ozil
a Europe
(h ttp://w w w .m ozil
l
a-e urope .org)
s ite s i, M ozil
l
a Türk iye 'nin
(h ttp://w w w .m ozil
l
a.org.tr)
çal
ışm al
arıyl
a artık tüm üyl
e Türk çe
ol
arak ul
aşıl
abil
ir.
Se m ine r-CG'de ye nil
ik l
e r!
Linux Kul
l
anıcıl
arı D e rne ğ i, Se m ine r
Çal
ışm a Grubu yaz s e zonunun
bitm e s iyl
e s onbah ar s e m ine rl
e rine
başl
adı. Ye ni s e zonl
a birl
ik te Se m ine rCG w e b adre s i ol
an
h ttp://s e m ine r.l
inux.org.tr s ayfas ı da
ye nil
e ndi. Ye ni s ayfada k onuşm acıl
ar
h ak k ında bil
gi al
abil
ir ve üç büyük
şe h irde k i s e m ine rl
e ri ayrı ol
arak
görüntül
e ye bil
irs iniz.
Bu s ayıdak i ge zintim iz b u k adar.
4. s ayıda görüşm e k üze re !...