100 temel eser özetleri

100 TEMEL ESER ÖZETLERİ
AGANTA BURİNA BURİNATA - HALİKARNAS BALIKÇISI (CEVAT ŞAKİR KABAAĞAÇLI)
1945 yılında yayınlanan romanHalikarnas Balıkçısı’nın eserlerinin genel özelliklerini yansıtır. Romanda, deniz sevgisi,
denizin çekiciliği, denizcilerin yaşadığı zorluklar, güzellikler genel olarak denizdeki yaşam bir kahraman vasıtasıyla
anlatılmaktadır. Eserde, deniz bir başkahraman gibi işlenmiş, bu yüzden yayınlandığı zaman çok ilgi görmüştür. Anı
biçiminde yazılmıştır.
Başlıca Kahramanlar:
Mahmut: Romanın başkişisidir. Denizci bir ailenin çocuğudur. Babası asla denizci olmasına izin vermez. İçi deniz
sevgisiyle dolu olan Mahmut bütün engellere karşı koyar. Çocukluğu ve gençliği anlatılır. Okulu, disiplini, yerleşik hayatı
sevmemektedir.
Süleyman Kaptan: Mahmut’un babasıdır. Kendisine ait gemisiyle geçimini denizden sağlamaktadır. Denizde yaşadığı
zorluklar onu denizden soğutmuştur. Ailesini düşünen, çalışkan, merhametli bir kişidir.
Kirpi Halil: Mahmut’un yanında çırak olarak çalıştığı ayakkabıcıdır. Vaktiyle denizcilik yapmış Kirpi Halil, geçmiş
günlerinin özlemiyle yaşamaktadır.
Fatma: Mahmut’un çocukluk arkadaşı ve ilk aşkıdır. Babasına denizcilikte yardım etmektedir. 0 yüzden, kendisine
Erkek Fatma, denmektedir. Neşeli, hareketli, çalışkan, cesur bir kızdır.
Hakkı Reis: Mahmut’un amcasıdır. Çok cimri, sadece parayı düşünen, yanında çalışanlara hakkını vermeyen, kötü
kalpli bir insandır.
Ayşe: Mahmut’un karısıdır. Esmer, güzelce bir genç kızdır. Toprak ağasının zengin kızı olduğundan Mahmut gibi hiç
sıkıntı çekmemiştir. Otoriter, acımasız, menfaatçi, paraya çok önem veren, Mahmut’u gerçekten seven bir kişidir.
ÖZET:
Mahmut, babası Süleyman Kaptan ile Milas’a gitmektedir. Milas’a vardıklarında ahbapları Bakkal Fehmi’nin yanına
giderler. Bakkal Fehmi, Süleyman Kaptan’ı çok değişmiş bulur. Süleyman Kaptan’ın gözlerindeki neşe ve canlılık
kaybolmuştur. Süleyman Kaptan, başından geçen üzücü bir hadiseyi anlatır. Kardeşi Davut’un ölümüne sebep olmuştur.
Bir süre önce Davut, Süleyman Kaptan’ın kayığına tayfa olarak yazılmıştır. Aynı gün, büyük bir fırtına çıkmış, gemideki
herkes yere yatmıştır. Davut adeta kendisini feda ederek dümende dimdik geminin yürümesini sağlamaya çalışmaktadır.
Bu arada rando maçosu, rüzgârda savrularak Davut’un kafasını uçurur. Davut’un başsız vücudu Süleyman Kaptan’ın
üzerine düşer, her yere kan bulaşır. Bir süre geçtikten sonra ceset koktuğu için denize atmak zorunda kalırlar. Süleyman
Kaptan, bu kazadan dolayı kendisini suçlar. Çünkü onun yeterince sıkı bağlamadığı bir parça, Davut’un ölümüne sebep
1
olmuştur. Kardeşinin bir mezarının olmasını bile engelleyen denizi hiç affetmez. Bu yüzden oğlu Mahmut’un asla denizci
olmasını istememektedir. Bakkal Fehmi, olanlara çok üzülür. Bir gün sonra Bodrum’a dönerler.
Süleyman Kaptan, oğlunu Kimi Halil’in yanına çırak olarak verir. Kirpi Halil’in dükkânı oldukça kasvetli, karanlık, dar
bir mekândır. Dükkânın iki müdavimi Bahçıvan Nusret Ağa ile Kasım Efendi’dir. Her ikisi de iyi görememektedir. Nusret
Ağa, fakir, pek çok sıkıntı çekmiş bir kişidir. Topal Murat da tıpkı Nusret Ağa gibi hayatın acımasız yüzü ile karşılaşmış
biridir. Oğlu Aliş’in hasreti ile yanıp tutuşmakta, oğlunun ölü mü diri mi olduğunu bilmemektedir. Süleyman Kaptan,
oğlunu buraya denizcilikten uzak tutmak için vermiştir. Oysa Kirpi Halil, deniz sevdalısı bir kişidir ve sürekli denizden
bahsetmektedir. Tamir ettiği ayakkabıları denizcilik terimlerini söyleyerek Mahmut’a göstermektedir. Mahmut, burada
herkesle dost olur. Özellikle Halil’in anlattığı deniz yaşamı onu çok etkiler. Mahmut, aynı zamanda mahalle mektebine de
devam etmektedir. Mektebi ve hocayı hiç sevmemekte, onun ezberletmek istediği metinleri ezberlememekte, bu yüzden
hep azar işitmekte, bazen de dayak yemektedir. Mahmut, hoca ders anlatırken deniz hayali kurmaktadır. Komşularının
kızı ve yakın arkadaşı Fatma onun bu haline çok üzülmektedir. Bugünlerde Mahmut’u derinden sarsan bir olay olur.
Hayatı zorluk içinde geçmiş, oğlunun hasretiyle yanan Topal Murat ölmüştür.
Mahmut, yine mektepte falakaya yatırılmıştır. Fatma yanına gelerek babasıyla çıkacağı balığa gelmesini teklif eder.
Mahmut büyük bir sevinçle kabul eder. Gece, denizde balık tutmak Mahmut için en güzel olaydır. Babasından çok zor
izin alır ve Fatma, babası Ateşoğlu ile kayıkta özlediği denize kavuşur. Fırtına çıktığı için yeteri kadar balık tutamazlar,
karaya da ancak kürek çekerek sabaha doğru ulaşırlar. Mahmut ilk kez, denizin vefasızlığı ile karşılaşır. Mahmut bir kez
daha onlarla balığa çıkınca denizin onun için vazgeçilmez olduğunu anlar. Mektebi bırakır. Babası ise denizden nefret
etmekte, oğlunun istikbalini düşünmektedir. Mahmut, babasının uzun süreliğine sefere çıkmasından yararlanarak denize
çıkmaya devam eder. Küçük amcası, cimri Hakkı Reis’in gemisine yazılır. Özlediği açık denizlere doğru yol almaya başlar.
Gemide Topal Murat’ın oğlu Aliş’le karşılaşır. Denizde macera dolu günler geçirir. Fırtınada ölen tayfaların nasıl denize
atıldığına şahit olur. Amcası Hakkı Reis’in tayfalara ve kendisine acıma tavrı onu zaman zaman yıldırır.
Mahmut, denizde iken bir mektup alır. Mektup annesindendir. Babasının, gemisiyle beraber bir seferde öldüğü, bütün
serveti olan gemisinin battığı, evi geçindirme işinin ona kaldığı yazmaktadır. 0 anda tüm dünya Mahmut’un başına yıkılır
adeta. Mahmut, babasının bir sefer sırasında onu denizde görünce, gözleri dolarak, ona acı acı bakışını hatırlar.
Babasının okşayıcı, sevgi dolu bir ifadeyle oğluna “Neden böyle ettin?” sözleri altında ezilir. Mahmut, bundan sonra
annesine bakmak zorundadır. Ne var ki eline geçen para ile karnını bile doyuramamaktadır. Bir gün cimri amcası ile de
tartışarak onun gemisinden ayrılır. Farklı gemilerle değişik yerlere gitmeye başlar. Delikanlı olmaya başlayan Mahmut,
annesini de kaybeder. Zamanla denizin haşin yüzü ile karşılaşır. Maddi zorluklar, sıkıntılı bir hayat onu zorlamaktadır.
Memleketini, sakin bir hayatı, Erkek Fatma ile evliliği hayal etmeye başlar. Bir gün, memleketine dönmeye karar verir.
Memleketine döndüğünde, ilk işi Ateşoğlu’nun evine gitmek olur. Köyde her şey değişmiştir. Fatma ile görüşemez. Bazı
esrarengiz olaylar hisseder. Fatma ile nihayet karşılaşır. Fatma, eski Fatma değildir. Bir balık seferinde, onu kötü
emellerine alet edemeyen bazı adamların yüzüne sıktığı kurşunla yüzünün yarısı parçalanmış, gözünün biri akmıştır.
Mahmut, Fatma’yı çok sevdiği için her şeye rağmen onunla evlenmek istediğini, memlekete onun için döndüğünü anlatır.
Fatma, sonra konuşalım, diyerek ondan ayrılır. Ertesi gün Fatma onun hayatını mahvetmemek için köyü terk eder.
2
Mahmut onu çok arar fakat bulamaz.
Mahmut, tekrar denize dönmeye hazırlanırken bir teklifle karşılaşır. Köyün zenginlerinden Zeynel Ağa, kızı Ayşe ile
evlenmesini teklif eder. Yalnız denizlere sonsuza kadar veda edecektir. Ayşe ile Mahmut evlenirler. Varlıklıdırlar. Önce
çok mutlu olurlar. Mahmut, özlediği sakin hayata kavuşmuştur. Bahçede sebze meyve yetiştirmektedir. Bir çocukları
olacakken çocuk düşer. Gün geçtikçe Mahmut bir toprak adamı olamayacağını anlar. Denizleri her türlü zorluğuna
rağmen çok özlemektedir.
Nihayet bir gün, ailesini, zenginliklerini feda ederek asıl sevgilisi olan denizi sonsuza dek tercih eder
AYAŞLI İLE KİRACILARI - MEMDUH ŞEVKET ESENDAL
Memduh Şevket Esendal'ın Ayaşlı ile kİracıları romanını şu şekilde inceleyebiliriz:
ESERİN KAHRAMANLARI:
Ayaşlı: Eşkıyalık da dahil daha önceden bir çok işi denemiş daha sonra kalan parası ile bir pansiyon alarak işletmeye
başlamış, pansiyonun sahibi.
Halide: Kahramanın pansiyona geldiğinde çalışmakta olan hizmetçi kız.
Fuat: Pansiyonda yıllardır kalan, geçimini şoförlükle sağlayan kiracı.
Faika: Fuatın karısı.Kahramanında pansiyonda en çok güvendiği kadın.
Makbule: Faike Hanımın annesi.
Hasan Bey: Kahramanın hemşerisi ayrıca Ayaşlının en samimi dostu.
Selime Hanım: Hasan beyin Ankara dışında okuyan kızı.
Numan: Ayaşlının oğlu. Sessiz bir çocuk gibi görünmesine rağmen çok şımarık büyütülmüş, bunun da bir getirisi olarak
çok terbiyesiz bir çocuk.
Şefik Bey: Ayaşlı ve Hasan beyin oluşturduğu grubun üçüncü üyesi.
Abdülkerim Bey: Pansiyonun sekiz numarasında oturan kiracı.
İffet Hanım: Abdülkerim Beyin karısı.
İskender: Altı numaralı odaya taşınan, fabrikatörlükle uğraşan kiracı.
Haki Bey: pansiyonu yedi numarasında oturan, gece alemlerinden çok hoşlanan kiracı.
Turan: Kahramanın pansiyonda en çok beğendiği kadın.
Hüseyin Bey: Hasan beyin samimiyetine inanıp getirdiği, daha önceden bir çok dostu tarafından dolandırılmış,
pansiyonun yedi numarasına taşınan kiracı.
3
Raife Hanım: Halide kocasının yanına gittikten sonra pansiyonda yeni işe başlayan hizmetçi.
Ziynet: Çok dedikoducu olan Raife Hanımın yerine gelen hizmetçi.
Süsen Hanım: Turan Hanımın pek yakın dostlarından bir tanesi.
Berin: Süsen Hanım ile kardeş çocukları.
Doktor Fahri: Kahramanımızın en yakın dostlarından bir tanesi.
KİTABIN ÖZETİ:
Yazarın dosyaları arasında bulunan ve hiçbir yerde yayımlanmadığı anlaşılan yaşam öyküsüdür.Yeni yapılan bir
apartmanın dokuz odalı bir bölüğü, Ayaşlı İbrahim Efendi adında bir şahıs tarafından tutulmuştur. İsteyenlere oda
kiralamaktadır. Yazarımızdan bu odalardan birini kiralamıştır. Kiracılardan ön plana çıkanlar arasında yazarımız, Ayaşlı,
Halide, Şoför Fuat ve karısı Faika, Şefik Bey, Hasan Bey, Abdülkerim ve İffet Hanım,İskender Bey,Turan Hanım ve
kocası Haki Bey’dir. Ayrıca yazarımızın arkadaşı Doktor Fahri Bey de romanımızın kahramanıdır. Yazarımızın Turan
Hanım’la münasebeti geçmiştir.Hasan Bey yazarımızın hemşerisidir. Ve apartmanda en içli dışlı olduğu kişidir.Turan
Hanım odasında kumar oynattırmaktadır.Ve gelenin haddi hesabı yoktur.Bir çok kişi arasında da parasal yönden
sorunlar çıkmıştır.Kumarda en çok karlı çıkanlar Turan Hanım ve İskender Bey’dir. Bu işi bilenler onlardır. Diğerleri ise
sadece onlara kaptırmaktadırlar. Yazarımız bir bankada memurdur.İşini iyi yaptığından,hem arkadaşları tarafından
sevilir,hem de müdürüyle arası iyidir. Yazarımız evde geçen olayları, işten gelince ondan öğrenmektedir.Hizmetçi,çok pis
bir adam olduğu için Şefik Bey’den çok şikayetçidir. İskender Bey fabrikatördür ve zengindir. Haki Bey,karısı Turan
Hanım’ın yazarımızla münasebetini görmezlikten gelmektedir.Yazar,Turan Hanım’dan etkilenmiştir ve ‘hayır’
diyememektedir. Ama bu,sevgi ve aşk yönünden değildir.Abdülkerim ve karısı İffet Hanım’ın başı çocukları ile derttedir.
Çok huysuz ve sürekli ağlayan, diğer ev fertlerini de rahatsız eden çocukları vardır.Doktor Fahri yazarımızı sürekli
evlendirmek ve Turan Hanım’ı bırakmasını istemektedir.Turan Hanım kumar işlerini büyütünce evden ayrılıp,küçük bir
ev alarak, kendi kumarhanesini kurmuştur. Bunlar Ayaşlı’nın hiç hoşuna gitmemiştir. İşleri devam ettirmesi için kumar
işini İffet Hanım üstlense de rahatsızlığı ve çocuğu yüzünden bu işte pek başarılı olamamıştır. Hasan Bey ve Ayaşlı’nın
tek işleri akşamları çilingir sofrasını kurarak siyasi olayları tartışmasıdır. Halide bir adamdan hamile kalınca evden
ayrılmış, yerine Raife Hanım hizmetçi olarak gelmiştir. Yazarımızın başına bela olmuştur. Sürekli kızlarını göndererek
onlara iş bulmalarını istemektedir. Ondan sonra hizmetçi olarak Ziynet gelmiştir. Yazarımızın muhbiridir.
Bir gün Hasan Bey hastalanarak hastaneye kaldırılmıştır. Bu durum Ayvalık’ta yaşayan kızı Selime’ye haber verilmiştir.
Selime yazarın aklını başından almış ve kendine aşık ettirmiştir. Bu ara yine Fahri yazarı evlendirme planları ile
uğraşırken yazar bir yolunu bulup müdürünün kızı Melek hanımla nişanlandırılmıştır. Zaten Fahri’nin amacı da budur.
Bir akşamla yazarımızla müdürünün evine gittiğinde Melek Hanım’dan gözlerini alamamıştır ve sonunda muradına
ermiştir.
Bu olaylar olurken Hasan Bey’in durumu gittikçe kötüleşmektedir ve en sonunda ölmüştür. Yazar Selime’ye ne kadar kal
dese de Selime bunu reddederek Ayvalık’a geri dönmüştür. Yazar Ayvalık’taki arkadaşları ile sürekli mektuplaşarak
Selime’nin durumunu öğrenmektedir. Bir gün Selime tarafından geleceğini haber veren bir telgraf gelir. Yazar buna çok
sevinir. Bu ara Şefik Bey ölür. Kafası kesilmiş bir şekilde ölü bulunur. Zaten arkadaşları o kadar düzgün insanlar değildir.
İskender ortaklarının pis işlerinden dolayı hapse atılır. Doktor Fahri yazarımızı evden ayrılıp yanına gelmesi konusunda
sürekli sıkıştırmaktadır ve ev halkı yavaş yavaş dağılmaktadır. Selim Ayvalıktan döner ve yazarımızın ikisi için bir ev
tutar. Fahri ile Melek, yazar ile Selime müdürün evinde nikahlanarak aynı gün dünya evine girerler. Ayaşlı ile kiracıları
da ölüme ve ayrılıklara dayanamayarak dağılmıştır. Ayaşlı kocası tarafından terk edilen Faika’yı da yanına alarak başka
bir yere taşınır. Ayaşlı her zaman yazarı ziyarete gelir, bir zaman sonra ziyaretler kesilir.
Bir gün Selime, babası Hasan Bey’i ziyarete gittiğinde yanında başka bir mezarında olduğunu fark etmiştir. Bu mezar ise
Ayaşlı’nındır. Ayaşlı da bu hayatta yorgun düşerek hakkı rahmetine kavuşmuştur.
KİTABIN ANA FİKRİ:
Romanın asıl önemi, bir dönüşümün, yeni yaşam biçimlerinin çok iyi gözlemlenip aktarılmasından geliyor. Ankara'nın,
başı sıkışan herkesin ilk başvuru yeri haline gelişi, kadın ve erkeklerdeki giyim kuşam ve davranış değişiklikleri, iş
4
adamlarının otellerde verdiği ziyafetler, uyuşturucu ticaretinin yavaş yavaş yüksek mevkilerdeki kişilere bulaşması,
bürokratların tartışılmaz iktidarı gibi motifler, Cumhuriyetin ilk yıllarında başlayan -ve bugüne dek gelen- bozukluklar
olarak yazarın gözünden kaçmamış.
Haki Bey ve Abdülkerim, -aldatılan kocalar olarak- Tanzimat romanından miras kalan Batılılaşma sorununun ve manevi
değerlerdeki bozuluşun Cumhuriyet döneminde yeniden ortaya çıkışı olarak değerlendirilebilir. Ancak, olumlu bir yeni
insan tipini de ihmal etmez Esendal. Anlatıcı ve Selime'nin düğünü, Cumhuriyetin arzuladığı ailenin kuruluşunun
müjdecisidir. Esendal için, bu toplumun sağlıklı yapı taşları sağlıklı ailelerdir!
CEMO - KEMAL BİLBAŞAR
Bu eser, Kemal Bilbaşar'ın üçüncü romanı olan Cemo konusunu Doğu Anadolu bölgesindeki hayattan almaktadır. Yer yer
destan havası hissedilen roman, bir kitle hikâyesini anlatmaktadır. Doğu Anadolu’daki ağalık sistemi, etnik gruplar,
siyasi gelişmeler ve kadın erkek ilişkileri yerel bir üslupla ortaya konmuştur. Romanda halk dili romanın akıcılığını ve
gerçekçiliğini artırması bakımından önemli bir yer tutar.
Kahramanlar:
Cemo: Doğu Anadolu’da yaşayan bir Zaza kızıdır. Annesi küçükken öldüğü için babası yetiştirmiştir. Yabani şartlar ve
doğa içinde babasının verdiği eğitim onun çelik gibi kuvvetli ve cesur olmasını sağlamıştır. Aynı zamanda çok güzel bir
kızdır.
Cano: Cemo’nun babasıdır. Şeyh Sait isyanını bastırmada etkin bir rol oynayan, cesur, kuvvetli, sözü geçen bir köylüdür.
Kevi: Bir Bey kızıdır. Cano’nun karısı olur. Fakat İkinci çocuğunu dünyaya getirirken ölür.
Memo: Cemo’nun kocasıdır. Çancılık yapan bir halk âşığıdır. Çok cesur, güçlü bir kişidir.
Sorikoğlu: Şeyh Sait’in yandaşlarından birinin oğludur. Kötü, ahlaksız, zengin ağaları temsil eder.
Özet:
Değirmenci Cano, bulunduğu yerin beyinin en iyi çalışanlarındandır. Bey, ona çok güvenmekte, özel işlerini ona
yaptırmaktadır. Bey, bir başka beyin kızı Kevi’ye gönül vermiştir. Fakat Kevi’yi babası daha zengin bir başka beye
satmıştır. Birkaç gün sonra Kevi gelin gidecektir. Cano’nun beyi bunu kabul edemez ve yardımcısı Cano’yu gelinin
götürüleceği gün gelini kaçırıp kendisine getirmekle görevlendirir. Cano, günü gelince Kevi’yi kaçırır. Fakat dağda ona
âşık olur. Kevi de ona karşılık verince üç sene Kevi’nin babası olan beyden ve Cano’nun beyinden kaçarak yaşamaya
çalışırlar. Bu arada bir de kızları olur: Cemo. Üç sene geçtikten sonra beyler peşlerini bırakır. Kendi dertlerine
düşmüşlerdir. Sarı saçlı, mavi gözlü paşa (Atatürk) ağalık sistemine son vermiş, bu yüzden bey ve ağalar menfaatleri için
yol aramaya başlamışlardır.
Cano, Şeyh Mahmut adındaki beyin yanına sığınır. Karısını onlara emanet eder. Karısı Kevi ikinci çocuğuna hamiledir.
Cano’nun askere gitmesi gerekmektedir. Nitekim askere gider. Parlak bir askerlik sürecinden sonra Şeyh Mahmut’un
yanına döner. Bir miktar parası da vardır artık. Hayaller kurar. Fakat evine geldiğinde kötü bir sürpriz onu
5
beklemektedir. Karısı ikinci çocuklarını doğurmak için uzaklaşmış, ondan bir daha haber alınamamıştır. Öldüğü
kesinleşmiştir. Cano âdeta yıkılır. Kızı Cemo’yıı alarak değirmene gider. Değirmenciliğe başlar. Tüm sevgisini ona verir.
Onu iyi yetiştirmek için çırpınır. Cemo, çelik gibi kuvvetli, çok güzel bir kız hâline gelir. Etraftaki tüm zenginler onu
istemektedir. Fakat Cano, kızının gönlünü yapacak kişiye kızını verecektir. Gözü parada değildir. Bu arada, Sorikoğlu da
Cemo’ya musallat olur, onu almak ister. Kızını Sorikoğlu’na vermek istemez. Bir süre sonra Şeyh Mehmut’un şehirde
avukat olan oğlu köyü başka bir ağaya satmaya karar verir. Sorikoğlu köye talip olur. Cano bunu hiç istememektedir.
Sorikoğlu her kötülüğü yapacaktır çünkü.
Bir gün, Sorikoğlu, Cemo’yu kaçırmaya çalışır. Cemo direnir, Sorikoğlu kaçıramaz. Cano, kızına çok iyi dövüş öğretmiştir.
Karar verir. Karlar yağmaya başladığında dövüşte başarılı olan kişiye kızını verecektir. Köyün delikanlıları o günü bekler.
Memo, ailesi Şeyh Sait tarafından öldürülmüş biridir. Dayısı onu yetiştirmiş ve çancılık sanatını öğretmiştir. Memo, bir
gün şah kızı olan Senem’i görür. Aşık olur. Şahtan ister. Fakat bey olmadığı için şah onu kovar ve bir de tutuklattırır.
Askere alınır. Diyarbakır’a askerliği çıkar. Senem’i göremeyeceği için çok üzgündür. Memo, önceleri Zaza olduğunu
sanan bir komutandan sürekli dayak yer. Daha sonra bir başka komutan gelir ve ona çok yakınlık gösterir. Askerden
döndüğünde Senem’in evlendiğini duyar, dünyası yıkılır. Yengesi sürekli onu evlendirmeye çalışır. Memo hiçbir kıza yüz
vermez.
Memo, bir iş sırasında Cemo ile karşılaşır. Bu yabani kıza hayran kalır. Babasından ister. İlk defa Cemo da razı olunca
Cano büyük bir mutlulukla kızını verir. Memo, karısını alarak dayısının evine götürür. Yengesi kendi istediği kızları
almadığı için çok kızar ve evi terk eder. Cemo, bu yaşayışa çok zor alışır. Ev İşi hiç bilmemektedir. Köydeki kadınlarla da
sürekli kavga eder. Bu arada Cano’nun başı sıkışmıştır. Onun kaldığı yerleri Sorikoğlu en sonunda satın almıştır. Köyün
ağası olacaktır. Kızını vermediği için de Cano’ya eziyet edecektir. Cano, damadından yardım ister. Memo, köyde etrafına
bir grup toplar. Komutanı sayesinde devlet onlara tapulu arsalar verir. Bu grupla oraya göç ederler. Arsaları birlikte
işleyerek hiçbir ağaya vergi vermeyeceklerdir. Önce her şey yolunda gider. Fakat Sorikoğlu onlara yapmadığını bırakmaz.
Bir gün, Memo, karısı hamile olduğundan çan satmaya gider. Yolda ona Sorikoğlu pusu kurdurmuştur. Kurtulur; fakat
herkes onun öldüğünü sanmaktadır. Bu arada eski sevdiği Senem’le karşılaşır. Onu kuma olarak alır ve onun oymağının
beyi olur. Fakat aklı Cemo’dadır. Bir süre sonra köyüne geri döner. Köyde her şey darmadağın olmuş, devletin verdiği
araziler Sorikoğlu tarafından yakılmıştır. Pek çok köylü öldürülmüştür. Herkes çok zor durumdadır. Sorikoğlu Cemo’yu
da kaçırmak isterken onun hamile olduğunu öğrenmiş ve karnına vurmuştur. Cemo hastanededir. Memo hastaneye
koşar. Fakat karısının çocuğunu kaybettiğini ve kaymakam vekiline götürüldüğünü öğrenir. Bu işin altında Sorikoğlu’nun
olduğunu düşünür. Köye gider ve Sorikoğlu’nun kaymakam vekili ile evinde şölen hazırladığını, Cemo’yu da oynatacağını
duyar. Sorikoğlu’nun evini basar ve Cemo’yu kurtarır. Ağayı (Sorikoğlu) da öldürür ve evi yakar. Sonra kayınpederi Cano,
karısı Cemo ile bey olduğu Dersim’e doğru yola çıkarlar.
DEVLET – PLATON (EFLATUN)
Platon, siyasetname tarzındaki bu eserinde ideal toplum düzeninin, adaletli bir devletin nasıl olması gerektiğini anlat
maktadır. Dünya tarihinde ilk ütopyadır. Platon’un yaşadığı dönemde Yunanistan’daki demokrasi sona ermiştir. Platon,
6
yaşadığı devrin özelliklerinden de etkilenerek, adaletli bir devletin nasıl olması gerektiği üzerinde araştırmalar yapmış tır.
Bu eserde, filozof, ideal devletin özelliklerini ortaya koy maya çalışmıştır.
Devlet, İslam felsefesini derinden etkileyen bir eserdir. İslam düşüncesinde, Aristotales’in Poetika’sının önüne geç meyi
başarmıştır. Farabi’nin anlayışında Devlet’in etkileri açıkça hissedilmektedir. Konuşmalar (diyaloglar) şeklinde yazılmış
olan Devlet, Türkçede birkaç cilt hâlinde yayınlanmıştır.
ÖZET
Bu kitap, Sokrates ve yanındakiler arasındaki diyaloglardan oluşmaktadır.
Her çağın kendine özgü zevkleri vardır. Bazıları geçmiş teki zevklerini özler, ihtiyarlar yanındakilerden şikâyet eder,
bazıları da içki âlemlerini düşünürler. Acaba bu devir sıkıntılı bir dönem midir?
Sophokles, aşkla arasının nasıl olduğunu soran birine: “Bu işten kurtulduğuma nasıl sevindiğimi bilemezsiniz. Deli ve
belalı bir efendinin elinden kurtulmuş gibiyim.” diye cevap verir. Bu söze balkırsa ihtiyarlık, isteklerin söndüğü bir zaman
olduğu için kurtuluş olmalıdır. Uysal bir yaşlılık rahatlık demektir. Bununla birlikte parasız bir ihtiyarlığın rahat olacağı
düşünülemez.
Para, ihtiyarlıkta olduğu gibi her zaman ihtiyaç duyulan bir şeydir. Pek çok kişi parayı çok sever. İhtiyarlar ise para
meselesinde olduğu gibi ölüm yaklaştıkça geçmişte yaptıkları haksızlıkları düşünerek korkuya düşerler. Doğru olarak
yaşamış ihtiyarlar için çok ferahtır. Doğruluk, her yerde dikkat edilmesi gereken en önemli erdemdir. Kimseye kötülük
etmemek, doğruluğun vazgeçilmez yoludur. Kötülere dahi kötülük edilmemelidir. Çünkü kötülük, kötüyü iyi yapmaz.
Kötülük etmek, hiçbir durumda doğru değildir.
Bir görüşe göre doğruluk, güçlünün işine gelendir. Zor balık, demokrasi, aristokrasi gibi yönetim şekilleri kanunlarını
koyarken kendi işine geleni göz önünde tutmaktadır. Bu kanunların yönetilenler için doğru olduğuna inanırlar. Yönetimi
ellerinde tutanlar asla işlerine gelenin dışına çıkmazlar. Onlara göre doğru yol, güçlülerin, kanunların emirlerine boyun
eğmektir. Bu yöneticiler, yanıldıklarına asla inanmazlar. Oysa her bilgi erbabı kendi altında olanı gözetmelidir. Mesela,
doktor hastalarını -kendinden güçsüz olanları- gözetir. Kaptan, yolcularını korumaya çalışır. Onlar, tüccar değillerdir.
Yönetici de onlara benzemelidir. İşinde çalıştığı kimselerin işini gözetmelidir. Her yaptığını yönetilenin işine gelmesi için
yapmalıdır.
Doğruyu, yönetenin işine gelen şey olarak tanımlamak çobanın güdülen hayvanların değil, sürünün sahibinin ve
kendisinin işine geleni yapmasına benzer. Bu görüş yüzün den gerçek anlamda doğru her zaman mağdur olur. Güçsüz
olduğu için hep daha çok çalışır ve devlete daha çok vergi vermek zorunda kalır. Eğri olanların yaptığı zorbalıktan başka
bir şey değildir. Toplumda pek çok kişi neyin eğri neyin doğru olduğunu bilmemektedir. Bilenlerden bazıları ise eğri
insanların daha kârlı olduğuna inanmaktadır. Yöneticiler gördükleri işten dolayı para ve şeref kazan maktadır. Onların
görevi, zorbalık yapmak değil, yönetilenlerin işini yapmaktır.
Bazı devletlere, haksızlık eden devletler de bulunmak tadır. Güçsüz olan devleti köle gibi kullanırlar. Bu işleri yapan
devletin bu gücü doğrulukla mı elinde tuttuğu önemlidir.
Araştırarak karar vermek, yönetmek gibi işler kafaya özgüdür. Yaşamak, kafanın işidir. Kendisine özgü değerleri ol mayan
kafa iyi işlemez. Doğru kafa, doğru işler yapar ve mutlu olur. Eğri kafa da mutsuz olur. Dolayısıyla eğrilik asla doğruluktan
daha kârlı olamaz. Bu konuda şüphe yoktur. Asıl araştırılması gereken eğriliğin ve doğruluğun ne olduğudur.
7
DEDE KORKUT HİKAYELERİNİN ÖZETLERİ
Dede Korkut, Oğuz boylarının destanlaşmış hikayelerim derli toplu bir biçimde aktaran bir anlatıcıdır. Dede Korkut’un
anlattığı hikayeler ancak XV. yüzyılda yazıya geçirilebilmiştir.
Türk edebiyatının ilk ürünlerinden olan Dede Korkut Hikayeleri, Türk boylarının Kafkasya ve Azerbaycan yörelerindeki
yerleşme, yurt kurma uğraşlarım ve akınlarım konu alır.
Oğuz boylarının çeşitli kahramanlık öyküleri, akıncıların töreleri ve gelenekleri doğal çevre içinde hikaye edilmektedir.
Dede Korkut hikayeleri yer yer şiir biçiminde yer yer düzyazı biçiminde yazıya geçirilmiştir. Bu eşsiz değerdeki yazılar
Almanya’nın Dresden Kitaplığında bulunmuş ve Türkçe’ye ilk kez Kilisli Rifat Bilge tarafından kazandırılmıştır.
1-DİRSE HAN OĞLU BOĞAÇ HAN:
Toy edilirken Karatağ'a oturtulan ve çocuğu olmayan Dirse Han'ın bir oğlu olur ve Bayındır Han'ın boğasını öldürdüğü
için Dede Korkut tarafından "Boğaç Han" olarak adlandırılır,bey olur.Dirse Han'ın 40 yiğidi, oğlanı babasına
kötüler.Babası avda oğlunu oklar.Annesinin sütü ve kırçiçeği oğlanın yarasına derman olur.Oğlan, kırk yiğit tarafından
kaçırılan babasını kurtarır.Dirse Han oğluna taht verir.
2-SALUR KAZANIN EVİNİN YAĞMALANMASI:
Salur Kazan,oğlu Uruz Han'ın uyarısına rağmen, Oğuz beyleriyle ava çıktığı sırada, evine üç yüz yiğidi ve Uruz'u
bırakmasına rağmen düşman gelir.Eşini,gelinini ve oğlunu esir alır.Gördüğü rüya üzerine avdan dönen Salur Kazan,
düşman ellerine gider.On bin koyununu düşmana vermeyen çoban da (o istemese de) kendisiyle gelir.Oğuz beyleriyle
birlikte düşmanı yener ve yurtlarına dönerler.
3-KAM BÜRE BEG OĞLU BAMSİ BEYREK:
Bayındır Han'ın Oğuzları topladığı sohbete tüm beylerin oğullarıyla gelmesi üzerine, Büre Bey üzülür.Oğuz beyleri, Büre
Bey için bir oğul, Bican Bey'e de doğacak oğlana vermesi için bir kız dilerler.Doğan oğlan büyüdükten sonra kendisine
hediye getiren bezirgânları kafirlerden kurtarır ve "Bamsi Beyrek" adını alır.Banı Çiçekle evleneceği gece kafirler düğünü
basarak Bamsi'yi esir alır.Banı Çiçek'in abisi Deli Karçar'a Yalancı oğlu Yaltacık'ın kanlı bir gömlek getirip "Bamsi öldü."
demesiyle Banı Çiçek Yaltacık'a verilir.Düğün gecesi esir bulunduğu kaleden,tekürün kızının yardımıyla kaçan Bamsi,
yaşadığını Bani Çiçek'e bildirir.Sonra düğün yapılır.
4-KAZAN BEYİN OĞLU URUZ BEYİN TUTSAK OLMASI HİKÂYESİ:
Kazan Bey, oğlunun henüz bir kan akıtıp, baş kesip isim sahibi olamayışına üzüldüğünü bildirir.Oğlu da babasından nasıl
8
savaş edildiğini, kan döküldüğünü kendisine öğretmesini ister.Kazan Han bunun üzerine oğlunu ava çıkarır, bu sırada
düşman gelir ve Kazan Han savaşmaya başlar.Oğluna sadece izlemesini söylemesine rağmen oğlan babasına fark
ettirmeden savaşır.Babası, oğlunu bulamaz;evde de göremeyince düşmanla savaşılan yere gelir.Oğlunun kılıcını görünce
onun esir düştüğünü anlar.Düşmanla tek başına savaşa giden Kazan Bey, yenilir.Bunun üzerine Hatun kırk kızla ve diğer
Oğuz beyleriyle kafirleri yener.Oğuzlar yurtlarına dönerler.
5-KOCA DUHA OĞLU DELİ DUMRUL HİKÂYESİ:
Duha Koca oğlu Deli Dumrul, bir kuru çayın üstüne köprü diker, geçenden de geçmeyenden de akçe alır.Bunun sebebini
de erliğinin, yiğitliğinin yayılması olarak açıklar.Köprü üstünde birinin ölmesi üzerine Deli Dumrul, bu yiğidin canını
alan Azrail'in gelip kendisiyle savaşmasını ister.Bu başkaldırı üzerine Allah, Azrail'i Deli Dumrul `un canını alması için
yollar.Deli Dumrul, Azrail'i bir türlü yakalayamaz ve Allah'ın birliğine iman eder.Bir can getirmesi şartıyla canı
bağışlanacak olur.
Annesi de babası da can vermeyi kabul etmez.Artık öleceğine inanan Deli Dumrul, karısıyla helalleşmeye gider.Karısının
kendisine canını vermesini istemesi üzerine Allah'a "Ya ikimizin canını de canını al ya ikimizi de yaşat." der.Allah ikisine
de 140'ar yıl ömür verir.Annesi ve babasının da canını alır.
6-KANLI KOCA OĞLU KAN TURALI HİKÂYESİ:
Kanlı Koca adında bir Oğuz eri kahraman oğlu Kan Turalı'ya onu evlendirmek istediğini söyler.Ancak oğlan, aradığı
kadar kahraman, gözü pek bir kız bulamaz.Babası arar ve Trabzon tekürünün kızının tam oğlunun istediği gibi bir kız
olduğuna kanaat getirir.Bir aslanı, bir boğayı ve bir deveyi öldürmek şartıyla verilecek olan kızı, Kan Turalı bu şartları
gerçekleştirerek alır. Evlendikleri gece kafirlerin saldırısına uğrar ve savaşırlar. Savaş devam ederken Selcen Hatun eşini
arar, bulamaz. Bulduğu yerde de yardım eder. Selcen Hatun'un düşmanı yendiği için övüneceğini düşünen Kan Turalı,
Selcen'i öldürmeye karar verir. Ok çekerler; ancak Selcen, okunun başındaki demiri çıkartmıştır. Selcen'i böylece
deneyen Kan Turalı ve Selcen, yurtlarına dönerler.
7-KAZICIK KOCA OĞLU YİĞENEK HİKÂYESİ:
Bayındır Han'ın İç Oğuz beylerini sohbete çağırdığı bir gün, aralarından Kazılık Koca denilen bir bey Bayındır Han'dan
akın ister. İzin alınır, Kazılık Koca yararlı ihtiyarlarla birlikte Karadeniz kenarındaki bir kaleye gider. Kalenin Tekürü
Kazılık Koca'yı aklar ve esir alır. 16 yıl esir kalan Kazılık Koca'nın 16 yaşına gelmiş olan oğlu Bayındır Han'a giderek
babasını kurtarmaya gideceğini söyler. Yanına 24 sancak beyini de alır. Yola çıkmadan gördüğü rüyada Dede Korkut'tan
öğütler alan Yiğenek, Allah'a sığınıp dualar ederek tekürü yener. Babasını kurtarır.
8-BASAT'IN TEPEGÖZÜ ÖLDÜRMESİ HİKÂYESİ:
Basat, Uruz Bey'in Oğuzlar'ın göçü sırasında düşürülüp bir aslan tarafından büyütülen oğludur. Uruz'un çobanı
Oğuzlar'ın yaylaya göç ettikleri sırada bir peri kızıyla çiftleşir. Peri kızı, bunun acısını Tepegöz'ü (çobandan olan çocuğu)
9
Oğuzlar'ın içine salarak çıkarır. Tepegöz, çocukların kulaklarını, burunlarını yer; adamları yiyerek öldürür. Basat'ın
kardeşi Kıyan Selçuk da Tepegöz yüzünden ölmüştür. Basat gider ve kardeşi uğruna Tepegöz ile savaşır. Önce gözünü yok
eder;sonra da öldürür.
9-BEGİL OĞLU EMREN'İN HİKÂYESİ:
Bayındır Han, Gürcistan'dan haraç olarak bir kılıç, bir çomak, bir at geldiğini görünce kızar. Bunları yiğitlere, boylara
veremeyeceğini söyler. Dede Korkut, bu üç haracın da bir yiğide verilmesi yönünde akıl verir. Begil Yiğit, bunları kabul
eder. Haraçları alan Begil Yiğit, Gürcistan sınırına yerleşir. Oğuz'a geldiğinde Kazan Bey'in Begil Yiğide avda hünerli
olduğunu; ancak bu hünerin ata bağlı olduğunu söylemesi üzerine darılır. Oğuzlara başkaldırışından onu ancak karısı
döndürür ve ava çıkmasını söyler. Av sırasında sağ uyluğunu kıran Begil, bunu bir süre saklar. Açıklaması üzerine Tekür
bunu duyar ve Oğuz üstüne yürür. Begil oğlu Emren direnir. Allah ona kırk er gücü verir, böylece kafirler yenilir.
10-UŞUN KOCA OĞLU SEĞREK HİKÂYESİ:
Uşun Koca adında birinin Eğrek ve Seğrek adında iki oğlu vardır. Eğrek, bir gün beyleri çiğneyip Kazan Bey'in karşısına
gelir, oturur. Ters Uzamış adında bir bey ona baş kesmediğini, kan dökmediğini,aç doyurmadığını, burada ne aradığını
sorar. Eğrek, baş kesmenin, kan dökmenin hüner olduğunu öğrenince Kazan Han'dan akın diler. Kazan Han, kabul eder;
üç yüzer verip gönderir. Bu akın sırasında esir düşer. Kardeşi Seğrek, onu kurtarmaya gider. Kafirler, Eğrek kardeşini
tanımadığı için bir tuzak kurmak isterler. Seğrek'in bir deli olduğunu, yoldan geçenlerin ekmeğine el uzattığını, bunun
üstüne yürürse onu serbest bırakacaklarını söylerler.Eğrek gidince bu kişinin kardeşi olduğunu öğrenir. Kafirleri
yenerler. Yurtlarına dönerler.
11-SALUR KAZANIN TUTSAK OLUP OĞLU URUZUN ÇIKARDIĞI HİKÂYESİ:
Tarabuzan Tekürü Salur Kazana bir şahin gönderir. Salur Kazan şahincibaşına haber vererek ava çıkacağını söyler. Av
sırasında şahin, Taman'ın Kalesine iner. Şahinin arkasından gittiği sırada Salur Kazanın uykusu gelir, 7 gün uyur.
Taman, Salur Kazan'ın Oğuz beyi olduğunu öğrenince onu esir alır. Taman'ın eşinin isteği üzerine esir edildiği kuyudan
çıkarılan Salur Kazan'dan kafirleri övmesi istenir, ama o övmez. Kardeşi ve oğlu olduğu için de öldürülemez. Oğlu Uruz,
Salur Kazan'ı kurtarmaya gelir. Kazan ile oğlu savaştırılır ve Uruz babasını yaralar. Tam bu sırada Kazan Bey Uruz'a
babası olduğunu açıklar. Uruz, babasının elini öper, yurtlarına dönerler.
12-İÇ OĞUZ DIŞ OĞUZ ASİ OLUP BEYREK'İN ÖLDÜĞÜ HİKÂYESİ:
Kazan 3 yılda bir İç ve Dış Oğuz beylerini toplar, helalini alır, nesi var nesi yoksa yağmalatırdı. Yine Kazan'ın evini
yağmalattığı bir zaman Dış Oğuz beyleri gelmez, İç Oğuz beyleri yağma eder. Bunun üzerine Dış Oğuz beyleri Kazan'a
düşman olur. Kılbaş adında bir bey Dış Oğuz beylerinden Aruz'un evine gider ve Dış Oğuz beylerinin Kazan Han'a kin
beslediğini öğrenir. Kıbaş gittikten sonra Dış Oğuz beyleri yemin eder, Beyrek'in bu yemine katılmasını yoksa
öldürüleceğini söylerler. Beyrek, kabul etmez,ancak Dış Oğuz beyleri de Beyrek'e kıyamaz. Aruz Bey, Beyrek'in sağ
10
uyluğunu keser. Beyrek öleceğini anlayınca Kazan Han'a kanını yerde bırakmamasını vasiyet eder. Kazan Bey bunun
üzerine İç Oğuz beylerini toplayarak Aruz'un evini yağmalar, kendisini öldürür. Kazan, Dış Oğuz beylerini affeder.
DOKUZUNCU HARİCİYE KOĞUŞU - PEYAMİ SAFA
KİTABIN KONUSU:
Çocukluğundan beri bacağından rahatsız olan ve kimseyi dinlemeyen birisinin, hayaller peşinde koşarken başından
geçen olaylar.
KİTABIN ÖZETİ:
Yazarın küçüklüğünden beri çektiği hastalık onu hastanelerden tiksindirmiştir. Fakat durumu ciddiyetini korumaktadır.
Annesi ile kenar mahallelerin birinde virane ahşap bir evde yaşamaktadır.
Bir gün ameliyat olması gerektiğini öğrenip hastaneden döndüğünde evde annesini bulamaz ama odanın halinden
annesinin şiddetli bir baş ağrısı geçirdiğini anlar. O sırada annesi gelir. Yazar ise annesini üzmemek için ona gerçekleri
anlatmaz. Kendi doktoruna gidip ona gözükmesi gerektiğini söyler. Annesi yazarın Erenköy’e gideceğini öğrenince
paşanın da onu merak ettiğini söyler. Ertesi gün yazar önce paşaya gider. Paşa ilk olarak sağlık durumunun nasıl
olduğunu sorar yazar da kaçamak cevaplar vererek olayı geçiştirir. Daha sonra odaya Nüzhet gelir yazardan getirmesini
istediği kitapları alır. Kızı gidince paşa yazara bir de Doktor Ragıp Bey’ e görünmesini tavsiye eder. Paşanın uzaktan
akrabası olan yazar küçük yaşlardan beri onunla konuşur, ona kitap okur. O akşam yine bir roman okumaktadır fakat
paşa uyuyunca Nüzhet’ le birlikte bahçeye gider ve muhabbet ederler. Yazar on beş yaşında ve aralarında dört yaş
olmasına rağmen Nüzhet’ i sevmektedir. Ancak onun da aynı duyguları hissettiğinden emin olmaz. Bahçede konuşurken
Doktor Ragıp’ ın Nüzhet’ i istediğini duyunca önce üzülür ama Nüzhet oralı olmayınca, duyduğu şüpheye rağmen keyfi
yerine gelir. Daha sonra Nüzhet annesinin isteği üzerine uyumaya gider ve kahraman da kendine olan tüm güvenini
kaybeder.
Hastalığı onu normal yaşından çok daha olgun davranmaya sevk etmiştir. Doktorun ikazlarına rağmen baston
kullanmayan yazar o gece yatakta yorgun ve acı içinde kıvranmaktadır. Henüz uyumadan Nüzhet kahramanın evine
uğrar ve uyuyamadığını bahane ederek tekrar koyu bir muhabbete başlarlar. Ertesi gün yazar erkenden doktora
gideceğinden Nüzhet onun uyumasını ister. Fakat kahraman ona karşı olan zafiyetini daha fazla saklayamaz, onu
kendisine çekip bir kere öper ve Nüzhet şaşkınlık içerisinde koşarak eve gider.
Sabah olunca yazar Kadıköy’e gider ve paşanın istediği kitapları alır ve sonra da annesine bir ay içerisinde gelemeyeceğini
yazar. Oradan da doktora gider fakat operatörün dersi olduğundan görüşemezler. Operatörle akşama görüşebilen
kahraman ondan baston kullanması ve iyi yemesi ve dinlenmesi konusunda uyarı alır. İşi bitip köşke dönen yazar içeriye
girdiğinde kendisinden gizli bir şey konuşulduğunu anlar ve üzüntü içerisinde bahçeye oturmaya çıkar. Daha sonra
Nüzhet gelir ve yazar içeri girdiğinde annesinin dolabın arkasında çıplak olduğunu söyleyerek onu rahatlatır. Fakat
akşam Nurefşan ona gerçekleri yani Nüzhet ile Doktor Ragıp’ın durumlarını konuştuklarını söyler. Yazar hayal kırıklığına
uğrar ve Nüzhet’ in odasına konuşmaya girer. Nüzhet yine yazarı ikna eder. Daha sonra ikisi de uyurlar.
11
Ertesi günü Nüzhet’le bahçede geçiren kahraman Nüzhet’ le cinsel yakınlaşmalara girer. O akşam Doktor Ragıp yemeğe
gelir ve yazar hiç oralı olmaz. Konukları gidince Paşa yazara doktor hakkında görüşlerini sorar o da Ragıp’ ı Nüzhet’ e
yakıştıramadığını söyler bunu duyan yengesi de içinden yazara karşı kin tutar.
Bir gün yazar yengesinin Nüzhet’i mikroplara karşı uyardığını ve eşyalarımızı ayırdım dediğini duyar ve bunun üzerine
evi terk etme kararı alır. Ancak annesinin de o gün paşalara geleceğini duyması kararını değiştirmesine neden olur.
Hızla geçen günlerden sonra nihayet evine dönen yazarın ağrıları gün geçtikçe arttığından annesi onu fakülteye götürür.
Operatör ona durumun ciddiyetini hatırlatır ve yerinden bile kıpırdamamasını ister. Evi birden kalabalıklaşan
kahramanın yakınları onu teselli etmeye çalışır. Tekrar fakülteye gittiğinde operatör bacağın kesilmesi gerektiğini söyler
fakat buna razı olmayan yazar birden bayılıverir. Bundan etkilenen operatör kasaplardan farkı olmaları gerektiğini
söyleyip yazara, üç aylık bir sürede bacağını kurtarmak için hastanede kalması gerektiğini söyler. Yazar bunu kabul
etmek zorunda kalır ve Dokuzuncu Hariciye Koğuşuna yatırılır. Burası ona hapishane gibi gelir ve ilk gecesi olaylı biter.
Bu korkuya dayanamaz ve bütün gücüyle bağırıp çağırır. Zor geçen günlerin sonunda ameliyat günü gelir. Ameliyatı
bitince yedinci pansumanda doktor bacağın kurtarıldığını ancak yere basamayacağını söyler.
Daha sonra da Nüzhet’ ten gelen karttan Paşanın hastalandığını Nüzhet’ in de Doktor Ragıp’ la nikâhlanacağını öğrenir.
Acılar içinde geçen günlerin sonunda annesi Doktor Mithat ve arkadaşı onu hastaneden taburcu ettirirler.
KİTABIN ANA FİKRİ:
Bize verilen öğütleri ciddiye almalı ve hayallere peşinden koşmamalıyız. Aksi takdirde kaybeden yine biz oluruz.
KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Başkahraman: Tek bacağından acı çeken ve ümitleri peşinde rüyalar aleminde koşan birisi.
Nüzhet: Yerinde duramayan yaşam dolu son derece hareketli birisi.
Paşa: Disiplinli, yardım sever ve dediğim dedik, inatçı birisi.
Yengesi: İçten pazarlıklı kızının iyiliğini düşünen bir anne.
Nurefşan: Köşkün hizmetçisi ve yazarın mutluluğu için elinden geleni yapan birisi.
Doktor Ragıp: Bakımlı ve kültürlü bir doktor.
Doktor Mithat: Yazarın doktoru.
Operatör: İnsanlığa faydalı olmaya çalışan bilinçli bir tıp adamı.
DON KİŞOT ROMANININ ÖZETİ - CERVANTES
Avrupa toplumunda çürümekte olan bir müesseseyi, şövalyeliği, alaylı bir üslupla hicveden
bir kitaptır. Hayal ile realitenin çoğu zaman iç içe girdiği eserde komik pek çok unsur yer
alır. Öyküden romana geçişin ilk adımı sayılmaktadır.
Başlıca Kahramanlar
12
Don Kişot: Gerçek adı Alonso'dur. Don Kişot'u kendisi takma ad olarak kullanır. Romanın
başkahramanıdır. Zayıf, yaşlıca bir kişidir. Hayalperest, saf bir kişiliği vardır. Kendisini son
şövalyelerden sanmaktadır.
Sancho Panza: Sıradan bir köylüdür. Don Kişot onu uşak olarak kullanır. Saf, aynı
zamanda realist, kurnaz, basit bir adamdır.
Dulcinea del Toboso: Kendisini şövalye sanan Don Kişot, şövalyelerin bir sevgilisinin
olması gerektiğini düşünür. Sıradan, şişman bir köylü kızı olan Aldonzo'ya Dulcinea del
Toboso takma adını verir. Onu aristokrat bir ailenin güzel kızı olarak düşünür.
Juana Panza: Sanchönun karışıdır. Basit bir köylü ka dınıdır.
Pcro Perez: Köyün papazıdır.
Master Nicholas: Köyün berberidir.
Sanson Carrasco: Salamanca Üniversitesi'nde okuyan bekâr, kaba espriler yapan bir
gençtir.
Dük ve Düşes: Don Kişot'un ev sahipleridir. Alaycı, fırsatçı kişilerdir.
ÖZET
Birinci Bölüm
Don Kişot, İtalya'da Mancha eyaletinde, küçük bir köyde yaşamaktadır. Sürekli olarak
şövalye hikâyeleri okuyan Don Kişot, zamanla dünyayı şövalye hikâyelerinde olduğu gibi
görmeye başlar. Eski çağlardaki şövalyeliğin canlandırılması gerektiğine inanır. Bir gün,
aklını iyice yitirir, kendisini son seyyar şövalye zanneder. Evindeki eski, paslı zırhları,
kılıçlan kuşanır. Ezilen halkı kurtarmak için çok mükemmel zannettiği sıska atma binerek
yollara düşer. Kendisine bir de aristokrat bir sevgili bulmalıdır. Yolda rastladığı çirkin bir
köylü kızını çok güzel ve soylu olarak görür ve kendisine sevgili olarak seçer. Artık tek
istediği şey, ona resmi şövalyelik unvanı verilmesidir. Bunun için de başarılar kazanmak
zorundadır.
Yolda bir hana rastlar. Hanı şato sanmaktadır. Hanın (şatonun) sahibini lord olarak görür,
kendisini şövalye yapmasını ister. Hanın sahibi, onun zararsız bir deli olduğunu anlar,
lordmuş gibi rol yapar. Don Kişot, resmi olarak şövalye unvanını aldığına inanarak gururla
köyüne döner. Yolda, Sancho ile karşılaşır. Ona büyük bir servet vaat ederek uşağı olmasını
teklif eder. Sonra tacirlerle karşılaşır. Onlara sevgilisi Dulcinea'nin çok güzel bir kız
olduğuna inandırmaya çalışır. Onlar da Don Kişot'u döverler.
Don Kişot, bu sefer yolda yel değirmenlerini insanlara kötülük yapan devler sanır. Onlara
saldırınca, yaralanır. Yine aklı başına gelmez. Sancho, durumu anlatsa da gerçeği görmez.
Kafasındaki hayale inanır. Bundan sonra koyun sürülerini birbirine saldıran iki ordu olarak
görür. Zayıf olanlara yardım etmeye karar verir. Koyunlarına saldırıldığını gören çoban, Don
Kişot'u döver. Bir başka seferde de Don Kişot kaldıkları bir handaki şarapları kan
13
zannederek şişelere saldırır. Ona gerçekler gösterildiği zaman kabullenmez. Büyücülerin
onlara öyle gösterdiğini, onları kandırdığını söyler. Gerçeğin acılığına katlanamaz.
Başlarından buna benzer pek çok olay geçtikten sonra, köy papazı ve berberi Don Kişot'u
korumak isterler. Onu bir kafese koyarak evlerine götürürler. İyileştirmeye çalışırlar.
İkinci Bölüm
Don Kişot bir müddet sonra yine Sancho ile yola çıkar. Sevgilisi Dulcinea'yi bulmak
istemektedir. Sancho onu kandırarak ilk gördükleri köylü kızının Dulcinea olduğunu söyler.
Yolda pek çok maceradan sonra Dük ve Düşes'in evine varırLar. Dük ve Düşes, Don Kişot'a
oyun oynarlar. Don Kişot'a şövalye gibi davranırlar, yardıma ihtiyacı olan kişiler için ondan
yardım isterler. Oyun tam bir komediye dönüşür. Dük, Sancho'ya bir ada verir. Ada, civar
köylerden biridir. Köy halkına Sancho’nun vali olduğunu söylerler. On iki günden sonra,
Sancho işi bırakır. Daha sonra Don Kişot, Sanson Carrasco ile düello yapar. Kazanan,
diğerinin isteğini yerine getirecektir. Sanson kazanır. Don Kişot'a evine dönmesini ve si lah
taşımamasını emreder.
Don Kişot da her şeyden elini çeker ve köyünde tabii bir yaşama döner. Fakat hastalanır.
Aklı yerine gelir. Tekrar eski Alonso olmuştur. Sancho'nun onu tekrar kandırmasına izin
vermez, tüm hayallerinden vazgeçmiştir. Bütün malını fakirlere miras olarak bırakarak ölür.
DRİNA'DA SON GÜN - FAİK BAYSAL
Eser, Faik Baysal'ın belgesel niteliğinde bir savaş romanıdır. Romanın en önemli özelliği, ilk kez bir Türk yazarının yurt
dışında geçen yaşanmış olayları, evrensel bir düzeyde anlatmasıdır. 1972′de yayınlanan Drina’da Son Gün, Yugoslavya’da
geçmekte ve eski bir Türk ailesinin iç savaş sırasında Türkiye’ye göçmesini anlatmaktadır. II. Dünya Savaşında zulüm
çeken Türklerin hayatını çarpıcı bir şekilde gözler önüne sermektedir.
Kahramanlar
Rıza Selmanoviç: Drina’da yaşayan köklü bir Türk ailesine mensuptur. Çocukları ve ailesi ile mutlu bir hayat yaşayan
Selmanoviç, çevresi tarafından itibar gören, saygılı, olgun ve vatansever bir kişidir.
Mehdi Azamoviç: Hukuk mezunu olduğu hâlde toprağı çok sevdiği için Selmanoviç ailesinin çiftliğinde çalışan biridir.
Olgun, milletini çok seven, vefalı ve cesur bir insandır.
Mordaç: Eşinin Almanlar tarafından öldürülmesinden sonra koyu bir Alman düşmanı olmuştur. Aynı zamanda
Türklerden de nefret eder ve ahlaksız bir örgüt içinde ahlaksız eylemlerde bulunur.
Neniç ve Mihailoviç: Halk tarafından kahraman sanılan iki eşkıyadır. Savaştan yararlanarak her türlü zulmü ve
ahlaksızlığı yapan iki Sırp lideridir.
14
Alfons Karr: Zalim Alman komutanıdır. Ahlaksız, vicdansız biridir.
Mirza: Belgrad Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni bitirmiş, saygıdeğer, kültürlü, çocukları için yaşayan bir kadındır.
Almanların kötü emellerine karşılık vermediği için öldürülür.
ÖZET
Yaz akşamları daima kırmızı akan Çeotina Suyu boyunca bir otobüs Taşlıca, Priboy, Vişigrad yolcularını aldıktan sonra
batıya doğru yol almaktadır. Çok eski ve sürekli bozulan Fiat marka otobüste yolcular iç içedir. Birden korkunç bir şey
olur. Hitler’in askerleri otobüse doğru yaklaşmaktadır.
Yolcular tedirgin olur. Korkudan ne yapacaklarını bilemezler. Çünkü Alman askerleri o günlerde Yogoslavya’da suçsuz
pek çok kişinin hayatına son vermiştir. Askerler gelir ve sakallı bir adama doğru silahlarını doğrulturlar. Adamın hâli
onları şüphelendirmiştir. Adamın her yerini kontrol ederler, zorla eskimiş botlarını dahi çıkarttırırlar. Hiçbir şey
bulamayınca öfkelenirler ve işkence yapmak için adamı yanlarına alırlar. Birkısım Alman askerleri de otobüsün
üstündeki tavukların tamamının kafasını koparıp onları ezer. Bu manzara yolcuların midesini bulandırır. Tavukların
yerinde kendilerinin olabileceğini düşünürler. Götürülen adamın adı Popoviç’tir. Sırp, Hırvat, Türk, her milletten insanın
olduğu otobüste Alman askerlerine, yaptıkları zulümden dolayı lanetler yağdırılır. Fakat kısa süre sonra Hırvat, Türk ve
Sırplar arasındaki düşmanlık, kavgalarla ortaya çıkar. Bir Türk olan Mehdi Azamoviç Balkanlara çıktığı söylenilen ve
kahraman sanılan Neniç ve Mihailoviç’e lanet eder. Onların Türkleri oradan kovmaktan başka bir şey istemediklerini
söyler. Çocuğu hasta olan bir Sırp kadın, Neniç’in kahraman olduğunu haykırınca Türkler neredeyse onu öldürecek hâle
gelir. Sonra anne olduğu İçin affederler.
Otobüsteki pipolu adam daha sonra Mehdi ile görüşmek istediğini söyler. Mehdi, Selmonoviçlerin evinde kaldığını
söyleyince birden bütün otobüs susar. Bu eski, köklü bir aile olan Selmonoviçlerin herkes üzerinde etkin bir rolü vardır.
Türklerin sonsuz cesaret ve ümit kaynağıdırlar. Neniç ve Mihailoviç, Almanlardan çok bu aileden korkmaktadır.
Otobüs sakin bir şekilde yoluna devam ederken Çentikler arabayı pusuya düşürür. Sırp kadın bağırmaya başlar:
“Kahrolsun Türkler, Kahrolsun Almanlar!” Kadın âdeta Türklerden öç almaktadır. Kapıları kırarak giren Çetnik
haydutları herkese bağırarak paralarını almaya başlar. Haydutlar çocuğu ağladığı için en çok Sırp kadına işkence
yaparlar. Herkesin bütün değerli eşyalarını aldıktan sonra çekip giderler. Otobüsün ilk durağında Mehdi Azamoviç iner.
Evine gider. Savaştan nefret etmektedir. Yol boyunca yaşadığı tehlikeler onun moralini iyice bozmuştur.
Azamoviç, evinde dinlenmek üzere yattığında birinin kendisine doğru yaklaştığını duyar. Çok korkar. Ölümü yanı
başında hisseder. Gelen on iki yıllık arkadaşı Sırp Mordaç’tır. Mordaç, beş ay önce aniden kaybolmuştur. Bir Türk
çiftliğinde çalıştığı için öldürüldüğüne İnanılmaya başlanmıştır. Fakat şimdi çökmüş bir hâlde de olsa sapasağlam
karşısındadır. Arkadaşı yanlarından ölümle tehdit edildiği için ayrılmıştır. Şimdi herkesin kahraman sandığı katil, hırsız
Neniç’in yanında Almanlara karşı savaşmaktadır. Azamoviç, arkadaşına ne kadar Neniç’in bir kahraman olmadığını
anlatsa da Mordaç ona inanmaz. Neniç’in Alamanların işini bitirdikten sonra Türkleri de bu topraklardan atacağını
söyler. Bir süre sonra çiftliği de basacaklardır. Tek şartları çiftliğin sahibi Rıza Selmanoviç’in kızı Elmasa’yı vermeleridir.
15
Çetenin önde gelenlerinden Gorli, kıza göz koymuştur. Ayrıca Almanlar atılına kadar çeteyi beslemelerini
istemektedirler. Azamoviç, Mordaç’in bu kadar nankör olabildiğine inanamaz. Selmanoviç yıllarca Mordaç’ı her
kötülükten korumuştur. O yüzden, Azamoviç çok sinirlenir onun tekliflerine. Böyle ahlaksız bir örgütün Yugoslavya’nın
bağımsızlığı için çalıştığına inanmaz. Mordaç gider gitmez Alman askerleri kapıya dayanır. Azamoviç, hayatının tehlikeye
girmesine rağmen Mordaç’ı ele vermez. Almanlar adamı bulamayınca çeker giderler. Fakat giderken arabaları ile yüzlerce
insanı besleyen tarlaları çiğnerler. Azamoviç bunu yapmamaları için yalvarsa de bir işe yaramaz. Toprağı ölmüştür. Aç
kalacak çocukları düşünerek ağlamaya başlar.
Rıza Selmanoviç gece rahat bir uyku uyuyamamıştır. Türklerin hâlini düşünmektedir. Bir de Almanların sürekli
bombaladığı Londra’da olan oğlundan uzun zamandır mektup alamamaktadır. Sabah bir gazeteyi okurken yakından
tanıdıkları Mirza adındaki bir kadının Almanlar tarafından kurşuna dizildiği haberini okurlar. Herkes şok olur. Namuslu
bir kadın olarak bildikleri Mirza, Neniç’in metresi olduğu için öldürülmüştür. Rıza Selmanoviç artık doğru ile yanlışı ayırt
edememektedir. Aynı gün kötü haberlerin devamı gelir. Aile dostları Osmaniç, Neniç’in adamları tarafından dövüle
dövüle kemik torbasına dönmüş bir hâlde evinde can çekişmektedir. Kısa süre sonra da ölür. Rıza Selmanoviç’in içindeki
nefret iyice büyümektedir.
Birkaç hadiseden sonra Selmanoviç, eli silah tutan Türkleri toplayarak Balkanlarda savaşmaya karar verir. Yardımcısı
Nezir’le çiftliğe giderler ve Mehdi Azamoviç’i bulamazlar. Tekerlek izlerinden Almanların Mehdi’yi götürdüklerini
anlarlar.
Mehdi Azamoviç, Alman askerlerinin elindedir. Askerlerin elindeki tek esir Mehdi değildir. Mirza da ellerindedir. Alman
komutan, kadına karşı kötü niyetlidir. Mirza kötü emellere alet olmamak için direnmektedir. Alfons Karr adındaki
komutan, Mirza’ya emellerini açıkça söyler. Kabul edilmeyince onun Neniç’in metresi olduğunu itiraf etmesini söyler.
Mirza suçsuz olduğu hâlde mecbur kalır ve kurşuna dizilmek üzere hücreye gönderilir. Alfons Karr, bununla da
yetinmeyerek öldürüldükten sonra çocuklarının getirilip annelerinin cesetini görmelerini emreder. Mehdi, bu olanlar
karşısında buz kesilmiştir. İnsanlığa, zavallı kadına yardım edemediği için lanetler yağdırır. Mirza az sonra kurşuna
dizilir ve çocuklarının anneleri öldürülürken seyretmeleri sağlanır. Tam bir vahşettir. Azamoviç de aynı akıbete uğrar.
Türkler, Türk Divisia adlı bir örgüt kurmaya karar verirler. Örgütün başı Rıza Selmanoviç’tir. Selmanoviç Belgrad’a gider.
Belgrad yıkılmış, herkes işsiz kalmıştır. Savaş, her yeri mahvetmiştir. Burada şehrin en zenginlerinden Türk iş adamı
İstanbuloviç’ten yardım istemeye gider. İstanbuloviç ve diğer iş adamları her türlü yardımı yapacaklarını vaat ederler.
İşler iyi gitmesine rağmen Selmanoviç havaya uçan insan parçalarını ve Belgrad’ın bombalarını unutamaz. Selmonovİç’i
daha sonra uğradığı Nevesni’de daha kötü sahneler beklemektedir. Yüzlerce insan ölmüştür. Cesetlerden başka bir şey
görülmemektedir.
Bu arada Dündar Selmanoviç, ailesinin yanına dönmeye karar verdiği gün öldürülür. Türk Divisia örgütü de Balkanlarda
Türklere yapılan kıyıma boyun eğmeyerek, halkı korumaya çalışmaktadır. Başta Selmanoviç olmak üzere örgütün baştaki
üyeleri her zorluğa göğüs germektedir.
16
Selmanoviç ve arkadaşlarını etkileyecek bir olay meydana gelir. Mordaç örgütün önde gelenlerinden Çavuş’u öldürürken,
daha sonra da Selmanoviç’in kızı Elmasa’yı kaçırırken yakalanmıştır. Mordaç, Neniç’in Alman uşağı olduğunu anlamış,
artık Gorli için çalışmaktadır. Selmanoviç ve arkadaşlarının elinden kurtulur; fakat bu sırada onun çok sevdiği katil Gorli
de layık olduğu şekilde öldürülmüştür.
Bahar geldiğinde Drina’da havalar çok serttir. Türkler gittikçe zor duruma düşmektedir. Her gün onlarca Türk
öldürülmektedir. Savaş, pek çok ülkeye sıçramış, Hitler’in galip çıkamayacağı belli olmaya başlamıştır. Mihailoviç ve
grubu önlerine gelen her Türk’e olmadık işkenceleri yapmaktadır. Osmaniç’in karısı, kızı, Şevvale Ana, Elmasa
yurtlarından, evlerinden ağlayarak kaçmaya başlamışlardır. Peder Yuvan, kadın ve çocuklardan oluşan bu Türklere
yardım eder. Onların kaçması için her şeyi yapar.
Fakat yolda Mihailoviç’in adamları arabaya baskın yaparak pederi öldürürler. Bir Hristiyan papazı kendi dininden
olmayanları kurtarmak için ölmüştür. Bu arada Türk askerlerinin yardımı ile kurtulurlar ve papazı ağlayarak gömerler.
Başta Şevvale Ana olmak üzere hepsi ağlayarak Fiat marka otobüse binerler Türkiye’ye gitmek üzere; fakat vatanlarına
tekrar dönmek üzere.
ESİR ŞEHRİN İNSANLARI - KEMAL TAHİR
Kemal Tahir'in 1956 yılında yayınladığı bir eserdir. Türk edebiyatında Milli Mücadeleyi konu alan önemli
romanlardan biridir. Romanda, ülkesinin meselelerine duyarsız bir aydının, duyarlı hale gelmesi
anlatılır.
ÖZET
Roman, İspanya’da yaşayan Kamil Bey ve ailesinin ülkesine dönmesiyle başlar. Yıl,1916’dır.Osmanlı
Devleti, her geçen gün güç ve toprak kaybetmektedir. Kamil Bey de Batıda bulunduğu dönemde
ekonomik sıkıntılar yaşadığı için, İstanbul’a bazı emlaklarını satmak için gelmektedir. Kamil Bey, eşi
Nermin Hanım ve kızı Ayşe, Batı kültürünü çok iyi bilmelerine rağmen kendi kültürüne fazlaca önem
vermezler. İstanbul’a gelen Kamil Bey, Bağlarbaşı’nda babasından kalma köşkü onartarak oraya yerleşir.
Bir yandan da yine babasından kalma mülklerle ilgili işleri takip eder. Bu esnada Galatasaray Lisesi’nden
arkadaşı Ahmet’le karşılaşır. Arkadaşı, Kamil Beyden kendilerine yardım etmesini rica eder. Kamil Bey,
Nedime Hanım’ın çıkardığı Karadayı gazetesinde çalışmaya başlar. Anadolu’daki Milli Mücadeleye destek
veren Nedime Hanım ve arkadaşları Karadayı gazetesi vasıtasıyla Anadolu’yla haberleşmektedir. Bu işleri
yaparken Kamil Bey, yavaş yavaş, ülkesi ile ilgili meselelerle ilgilenmeye başlar.
Düşman güçlerinin Anadolu’daki askerlere saldırı planlarını ele geçiren Nedime Hanım ve arkadaşları
bunu Anadolu’ya ulaştırmaya çalışırlar. Bu işi, Kamil Bey üstüne alır. Ancak Kamil Bey, bu planları bir
sandık içinde gemiye verirken yakalanır. Çünkü Nedime Hanım’a yardım ediyor gözüken Niyazi, İstanbul
hükümetinin ve işgal kuvvetlerinin ajanlığını yapmaktadır. Kamil Bey’i de o haber vermiştir.
17
Kamil Bey, tutuklandıktan sonra birçok kere sorguya çekilir. Paşa oğlu olduğu için kendisine ceza
vermeyeceklerini ancak Nedime Hanım’ın yaptıklarını anlatmasını isterler. Kamil Bey de Milli
Mücadeleye destek veren bir kadını ele vermenin büyük bir alçaklık olacağını düşünür ve Nedime
Hanım’ı ele verecek hiçbir şey anlatmaz. Bu esnada Nermin ve ailenin diğer üyeleri Kamil Bey’in
tutuklandığını duyunca büyük bir şaşkınlık yaşarlar. Ancak Kamil Bey, sorumsuz bir aydın olmaktan,
sorumlu bir aydın olmaya doğru değişim yaşadığı için kendisine yöneltilen eleştirileri fazlaca önemsemez.
İstanbul Hükümeti tarafından kendisine Roma büyük elçiliğinde bir iş teklif edilmesine rağmen, Nedime
Hanım’ ele vermemek için kabul etmez.
ESKİCİNİN OĞULLARI - ORHAN KEMAL
KİTABIN KONUSU:
Orhan Kemal, Eskici ve Oğulları’nda topal eskici ile iki oğlunun özlemlerini, düşlerini, bu özlemlerle
düşleri gerçekleştirmek için verdikleri savaşı ve sonunda ellerinde avuçlarında kalanı da yitirerek
çöküşlerini anlatır.
KİTABIN ÖZETİ:
Topal eskici, Trablus’ta savaşırken sol bacağını kahpe bir İtalyan kurşununa verir. Gençliğinde kundura
tamirciliği ve demircilik öğrenmiştir. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra bir süre eskicilik yapar. İşleri gayet
güzeldir. Bir zaman sonra kunduracılık üzerine işler tasarlar. Bunun üzerine Çukurova’nın zengin
köylerinden birine göçer. Eskicilikten bıkmıştır. Demir araçların onarımıyla uğraşacaktır. İşler iyi gider,
İkinci Dünya Savaşı bitip de renk renk, biçim biçim traktörler akmaya başlayınca Topal’ın işleri bozulur:
Memleket ziraatının işi bundan böyle Amerikan makineleriyle görülecekti. Orta Çağdan kalma köhne
demirci dükkânlarına ne ihtiyaçları vardı. Köyle ilişiğini keser kentin yolunu tutar. Kent değişmektedir:
Yeni apartmanlar, oteller, asfalt yollar. Ve Topal yeniden eskiciliğe başlar. Büyük oğlunun çalıştığı fabrika
işi paydos edince ve büyük oğlu üç çocuğuyla ortada kalınca, geçinmek adamakıllı güçleşir. Baba ve iki
oğul eskici dükkânında çalışmaktadır ama Dokuz boğazı beslemiyor bu dükkân, zorla değil ya!
Babasının küfürlerinden ve başının çaresine baksın sözlerinden bıkan büyük oğul tohumlu pamuk
toplamaya karar verdi. Küçük oğul da katılır bu karara Ve hemen düşlere başlar: Kışın ağasıyla kendi
hesaplarına açsalar eskici dükkânını. Hiç olmazsa vara yoğa bağırıp çağırması, pis pis küfürleriyle babası
yoktur başlarında. İki kardeş, güle oynaya, çalışır akşamları da. Dükkânda kapanıp kalmak zorunda
değildirler. Haftada bir iki gün kafaları çekseler, geri kalan günlerde sinemaya, tiyatroya gider; vakit
geçirirler.
Madem eskicilik fosladı, işi ısmarlamacılığa, toptancılığa dök. Dükkânım var makinem var, kalıplarım
her bir şeyim tamam. Eksik olan sermaye mi? diyen Topal, oğullarıyla birlikte pamuk toplamaya giderse,
hep birlikte çalışarak gereksindikleri sermayeyi sağlayabileceklerine inanır. Bir sabah boyaları dökük bir
kamyon gelir; tekmil mahalle kapılara, pencereler dökülmüştür. Dokuz kişilik aile pamuk toplamak için
yola düşer. Sarı sıcak, sivrisinekler. Hepsi sıtmaya yakalanır. Önce Topal başlar şikâyete: Ne dedik de
18
geldik buralara? Yazısı da yabanı da bataydı. Bizim harcımız mı bu? Kötü çalışma koşulları, yoksulluk,
sıtma aileyi birbirine düşürür: Topal karısı ve kızıyla kente döner.
İki oğul güçleri yettiğince dayanırlar. İşin acemisi olduklarından fazla pamuk toplayamazlar. Topladıkları
pamuk aldıkları avansın ancak yarısını karşılar. Şimdi ne yapacaklardı? Şehre birkaç kuruş parayla
dönüp tekerlekli dükkân açmaktan geçmiş, borçlarını nasıl ödeyeceklerini, bu işin içinden nasıl
çıkacaklarını düşünüyorlardı.
Bundan böyle küçük oğlu da bugün bulduğunu bugün yiyordu. Sonunda küçük oğul da büyük oğul ve
ailesi de, hasta, bitik, nerdeyse ölüm döşeğinde, kente dönerler. Topal’ın babalık duyguları coşar, varını
yoğunu çocukları için harcar. Eskici dükkânını olduğu gibi devredip borçlarını öderler. El elde, baş başta
kalmıştı. Dokuz kişiye ekmek yediremeyen eskici dükkânı da elden gitmişti.
KİTABIN ANA FİKRİ:
Zengin insanların da bir gün fakirlikle karşılaşabileceği düşüncesini vurgulayan bu kitap, içinde
bulunduğumuz iyi durumun elbet bir gün bozulabileceğini anlatmaktadır.
KATAPTAKİ OLAYLAR VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Topal: Çok paragöz, hava yapmayı seven bir kişiliğe sahiptir.
Topal’ın çocukları: Babalarını fazla sevmeyen, kendi kafalarındadırlar.
Topal’ın damadı: Namusuyla fabrikada çalışıp para kazanan, evine düşkün birisidir.
Olaylar, aile kavramını bozulmasını anlatır. Aile bağlarının tamamen koptuğunu gösterir. Genel itibariyle
konu anlatılırken yazar karamsar bir dil kullanmıştır
FATİH-HARBİYE - PEYAMİ SAFA
ÖZET:
Şinasi ve Neriman çocukluk arkadaşlarıdır. Tanıdıkları ilk karşıt cins birbirleridir. İlk başta ikisi de
birbirlerini seviyorlardı. Okula beraber gidip geliyorlardı. Üniversite de bile beraberdiler. Neriman’ın
babası Faiz Bey’dir ve Şinasi’yi de çok sevmektedir. Bazı geceler Faiz Bey’in evinde saz çalarlar ve sohbet
ederlerdi. Herkese bir gün Şinasi ile Neriman’ın evleneceğini düşünüyordu.
Giderek Neriman Şinasi’den soğumaya başladı. Neriman oturduğu mevki olan Fatih’i, sevmemektedir.
Çünkü Fatih, doğuyu, gelişmemişliği ve eskiyi temsil ediyordu. Oturduğu mahalle çok eskiydi ve evler de
virane gibiydi. Bir gün Macit denilen yakışıklı, zengin ve kibar birisiyle tanışır. Macit Harbiye’de
oturuyordu. Harbiye, gelişmişliği ve batıyı simgeliyordu. Macit ile bir kaç sefer Şinasi’den habersiz
buluşurlar. Bir gün Macit Neriman’a balo davetiyesi verir ve baloya davet eder. Neriman baloya gitmeyi
çok istemektedir. Ama gitmesi için babasının iznini almak zorundadır. Tam babasına söyleyecekken
19
babası ona Şinasi ile evlenmesini teklif eder. Hemen reddetmez ve 2-3 ay mühlet ister. Ve baloya Şinasi
ile gitmesi koşuluyla da izin alır. Elbise için vitrinleri gezmeye çıktığında dayısının kızlarına uğrar. Çünkü
dayısının kızları bu işlerde oldukça deneyimlilerdir. Eve gittiğinde bir kadının ağlamaktan harap
olduğunu görür ve nedenini sorar. Nedeni kızının intiharıdır. Kızı Rus gitariste aşık olmuştur. İkisi de
başta çok mutlulardır ve birbirlerini çok sevmektedirler. Ancak çok sefil bir hayat sürmektedirler. Buda
kıza tak etmiştir. Günün birinde zengin bir adamla tanışan kız genci terk eder ve adamla yaşamaya
başlar. Artık balolara gidebilmekte ve her istediğini yapabilmektedir. Ancak gerçek mutluluğu
bulamamaktadır. Tahsil görmüş bir kız olduğundan hakiki güzelliği aramaktadır. Musiki, mütalaa ve
samimiyet. Rus gencinde bunları bulabiliyordu ancak zengin adamda bunları bulamamaktadır.
Sonunda, gence dönmeye karar verir ve aramaya başlar. Büyük uğraşlar sonucu bulur ama genç kabul
etmez. Kız bunun verdiği üzüntü ile evine gider ve tabanca ile kendini öldürür.
Hikayeden çok etkilenen Neriman evden izin alarak ayrılır. Kendi evine gelir ve babasına artık baloya
gitmek istemediğini ve Şinasi ile evlenmeyi kabul ettiğini söyler.
ROMANIN ANAFİKRİ:
Batılılaşmak, Batının kültür değerlerini benimsemek değildir; bilimsel ve teknik açıdan gelişmektir.
ŞAHISLARIN TAHLİLİ
NERİMAN: musiki okulunda okuyan, bigili fakat biraz batı hayranı bir kızdır. Eğlencelere gitmek
istemektedir.
ŞİNASİ: doğu kültürünü benimsemiş, bilgili ve battı kültüründen hoşlanmayan birisidir.
FAİZ BEY: Doğu kültürü ile yetişmiş. Kendisini ve kültürünü iyi bilen, musikiyi ve sohbeti seven, bilgil
ve ölçülü birisidir.
OLAYLARIN TAHLİLİ
Neriman’ın Şinasi’ye olan tutum değişikliği Macit ile tanışmasından ve Şinasi’yi biraz doğu hayranı ve
batı kültürü karşıtı olarak düşünmesinden ileri gelmektedir. Şinasi’nin hiçbir zaman balolara ve
eğlencelere gitmeyeceğini düşünmektedir.
Dayısının evine gittiğinde karşılaştığı manzara ve anlatılan hikaye Neriman’ çok etkilemiştir. Hikaye
anlatılırken kendisini kızın yerine ve Şinasi’yi de Rus gencin yerine koyarak olayları aklında canlandırmış
ve bir karara varmıştır. Anlatan hikaye Neriman’I doğru yola iletmiştir.
GAZOZ AĞACI - SABAHATTİN KUDRET AKSEL
1954 yılında yayınlanan Gazoz Ağacı, Sait Faik Hikaye Ödülü’nü almıştır. Sabahattin Kudret Aksal‘in hikayeleri Sait Faik
Abasıyanık Hikayelerini hatırlatır. Avare insanların anlık yaşamları, aile içindeki sarsıntılar, yakınların ölümü, ihaneti,
çocukluğunda ve ilerleyen yaşamında gözlemlediği olaylar hikayelerinin konusunu oluşturur. Gazoz Ağacı‘nda da benzer
20
konuları işlemiştir. Gazoz Ağacı isimli hikâye kitabında yer alan bazı hikâyelerin isimleri şunlardır: Bir Dostluk, Hayriye
Hanım, Bizim Olan Sokaklar, Çekirdek, Gazoz Ağacı.
Kahramanlar
Saim: Hikâyenin başkahramanıdır. İstanbul’un kenar mahallerinde yaşayan, hovarda bir gençtir. Sorumluluk
duygusundan yoksun, annesinin emekli maaşıyla geçinen, işsiz, kahvede oyun oynamaktan başka bir şeyle ilgilenmeyen
bir kişidir.
Melahat: Saim’in âşık olduğu genç kız. Aynı mahallede, sıradan bir hayat sürmektedir. Basit, sade, evinde kocasını
beklemekten başka hiçbir işle meşgul olmayan bir kadındır.
Terzi Çırağı: 17 yaşlarında, Melahat’a âşık olan bir gençtir.
ÖZET
Hikâyenin başında, mahalle ve mahalle yaşantısının kısa bir görünümü verilmektedir. Mahalle, denize yakın bir yerdedir.
Mahallenin bakkalı, kokusu, türlü türlü renkleriyle çocukları kendine çekmektedir. Eski, tahta evlerin oluşturduğu dar
sokaklarda çocuklar gündüzleri birdirbir, geceleri saklambaç oynamaktadır. Bazen bu saklambaca gençler de
katılmaktadır.
Bakkalın yanı başında da Hacı Emin’in kahvesi bulunmaktadır. Yaz ve kış mevsimlerinde çok kalabalık olan bu kahvede,
işsiz gençler maça kızı, pişpirik, kaptıkaçtı oynamaktadır. Kahvehane, özellikle akşamlan kalabalıklaşır, gündüzleri
sadece birkaç genç bulunur.
Bu mahalledeki kadınlar da akşam beşe doğru yanlarında yiyeceklerle sahile inerler. Kadınlar hep beraber deniz
kıyısında eğlenirler.
Bu hikaye bir gencin bir kıza ilgi duyması veya birilerinin evlenmesi hadisesidir. Dedikodu, tüm mahalleye hemen
yayılıverir.
Saim de kahvenin karşısındaki pembe evin kızına âşık olmuştur. Haber, hemen mahallede yayılmıştır. Saim, artık kızı
görebilmek için günün her vakti kahvededir. Saim, kızı seyretmekten başka bir şeyle ilgilenemez olduğu için sürekli
oyunlarda yenilmektedir. Her yenildiğinde karşısındaki gazoz aldığı için en sonunda adı “Gazoz Ağacı”na çıkmıştır.
Saim’in içi aşkla dolu olduğundan bu lakabı umursamamaktadır.
Bir gün yolda kızla karşılaşır. Heyecanlanır, dili tutulur. Ona sadece: “Nereye?” diye sorabilmiştir. Kız da yıllardan beri
onu tanıyormuş gibi “Eve.” diye cevap vermiştir. Saim’in aylardan beri içi yanmaktadır. Heyecanlansa da kıza duygularını
anlatmalıdır. Kıza, onu sevdiğini söyleyiverir. Kıza, onunla evlenmek istediğini anlatır.
Saim, bu olaydan sonra çok değişmiştir. O hovarda genç, un fabrikasında çalışmaya başlamıştır. Tek istediği şey, kızla
21
beraber mahalleden kaçmak, küçük bir odacık tutup yaşamaktır. Düzenli bir hayatı istemektedir. Sabahları işe gittiği,
eşinin ona yemek hazırladığı günleri hayal etmektedir.
Bir gün, Saim bu düşüncelerini gerçekleştirir. Kızı da yanına alarak şehrin bir başka ucunda bir apartmanın çatısında bir
odalık bir eve taşınır.
Artık, sabahlan erken kalkmakta, işine gitmektedir. Eşi Melahat’la düzenli bir hayata başlamıştır. Akşamları, işin
yorgunluğunu karısının onu evde beklediğini düşününce atmaktadır. Eviyle ilgili her şey onu çok mutlu etmektedir.
Karısı, o eve gelir gelmez ona sıcacık yemekler hazırlamaktadır. Karısına gününün nasıl geçtiğini sormaktadır her akşam.
Karısı Melahat hiçbir yeri bilmediği için bütün gün kocasını evde beklemekten başka bir sey yanmamaktadır.
Yine böyle bir gün, akşam Melahat evde kocasını beklemektedir. Saim, eşinin ona hazırladığı sıcak yemekleri yer.
Melahat, Saim’in sigara içmesini bekler. Sonra Saim, Melahat’ın canının sıkıldığını düşünerek onu gezmeye götürür.
Saim’le Melahat ışıklı, aydınlık, kalabalık bir caddeye çıkarlar. Bir mağazada mankenin üzerinde gördüğü elbiseye dalar,
gider. Melahat, mahalleden ayrılırken böyle kıyafetleri olacağını hayal ermiştir. Oysa kocası, onun vitrindeki kıyafete
bakmasına bile tahammül edememektedir. Kocasının hastalık için sakladığı 30 lira ile ona elbise almasını İster. Saim,
sinirlenir. Birlikte sinemaya giderler. Melahat, çok mutsuzlaşmıştır. Sinemada sessiz sessiz ağlar. Evlerine gidene kadar
tek kelime konuşmazlar. Saim de o mahallede içini titreten kızın yanında, eşi olarak bulunduğunu düşünür. Ona olan
aşkının zayıfladığını hisseder. Artık hiç heyecan duymamaktadır. Aynı sebeplerden dolayı edilen kavgalarla süren,
Melahat’ın canı sıkılarak Saim’i beklediği günler geçer. Melahat çok sıkılmaktadır. Küçücük evin işi sabah erkenden biter.
Ondan sonra yapacak hiçbir şey bulamaz. Mahallede hiç kimseyi tanımamaktadır. Saim de yalnız dışarıya çıkmasına izin
vermemektedir.
Bir gün, Melahat değişik bir şey yaşar. Dış kapıyı açtığında karşısında bir genç görür. Genç, alt kattaki terzinin çırağıdır,
sigara içmek için onların kapısını önüne gelmiştir. Genç, ondan sigara içtiğini ustasına söylememesini rica eder. Saim’e
bu olayı söylemez. Çırak her gün kapıya gelmekte, sohbet etmektedir. Böylece Melahat da sıkılmaktan kurtulmaktadır.
Melahat, çocukla bir konuşmasında kocasının olduğunu söyler. Çocuk çok üzülür. Melahat da çocuğun üzülmemesi için
“O sadece geceleri gelir.” der. O anda, Melahat memleketini bu genç için değil de Saim için terk ettiğine üzülür. Bu genç,
onu daha mutlu edecektir. Ona kocasının almadığı elbiseleri alacaktır. Saim, ona hayallerindeki hiçbir şeyi vermemiştir.
Günler geçtikçe, çırak artık Melahat’ın evine gelmeye, onunla sohbet etmeye başlar. Çocuk ona ‘abla’ diye hitap etmekte;
fakat onu sevdiğini söylemektedir. Çocuk, ona bir miktar parasının olduğunu, onunla kaçabileceğini söyler. Melahat buna
güler. Kocası da aynı şeyi söyleyerek onu buraya getirmiştir. Aynı şeyleri yaşayacak olduktan sonra bu çocukla kaçması
anlamsızdır. Fakat artık Saim’i hiç sevmediğini anlamıştır. Kocasına bir mektup bile bırakmadan onu terk etmek
düşüncesi, onu mutlu etmektedir. Çocukla bu kaçışı, günlerce konuşurlar fakat kesinleştirmezler. Saim’le hayatları da
aynı şekilde sürüp gitmektedir.
Saim, karısındaki değişiklikleri az da olsa fark etmektedir. Bir gün yolda mahalleden dostu Osman’la karşılaşır. Osman,
ona kahvede yeni bir oyun oynadıklarından bahseder. Bir sene geçmesine rağmen Saim mahalleyi, kahveyi, oradaki
yaşamını çok özlemiştir. Bir kız için o yaşamı terk ettiğine inanamaz. Osman’ın mahalleye davetini kabul eder, onunla
22
gider.
Akşam yemeklerini her günkü gibi ısıtan Melahat, Saim’i merak eder. Gece yarısı olmuştur, Saim hâlâ gelmemiştir.
Evlendiklerinden beri ilk defa eve geç gelecektir. Yarı umursamaz, yarı merak hâlinde uyuyakalır. Sabah olduğunda,
kocasının hâlâ gelmediğini görür. Akşam Saim aynı vakitte gelir. Melahat’a hiçbir açıklama yapma ihtiyacı duymaz.
Melahat ona kızarak gece neden gelmediğini sorar. Saim eski mahalle kahvesine gittiğini, geceyi de evinde geçirdiğini
söyler. Melahat, çok üzülür. Anlar ki Saim artık ondan sıkılmıştır. Aynı şekilde yemeklerini yer ve uyurlar. Saim, zamanla
bu kaçamaklarını artırır. Haftada birkaç gün üst üste eve gelmemeye başlar. Yine böyle eve gelmediği bir günün sonunda,
eve gelir. Kapıyı Melahat açmaz. Eşyalarını da alarak gitmiştir. Saim sadece “Niye gitti acaba?” diye sorar kendi kendine.
Gece yanında bir boşluk hisseder, o kadar. Aradan üç dört gün geçtikten sonra Melahat gelmeyince evi boşaltır, eski
mahallesine döner.
Ertesi baharın son günlerinde, Saim ve arkadaşları Sirkeci’de yerler, içerler, eğlenirler. Saat 10′a doğru Beyoğlu’na
çıkarlar. Işıklar yanan bir kokteyl salonuna girerken arkadaşı, Saim’e: “Bak seninki.” der. Melahat yanında bir adamla
yanlarından geçer. Saim: “Ne yapalım yahu, benimkiyse benimki.” diyerek umursamaz. Melahat ise onları görmemiştir
bile. Yanlarından güzel bir koku bırakarak geçip gitmiştir.
GENÇLERLE BAŞ BAŞA - ORD. PROF. ALİ FUAT BAŞGİL
Ali Fuat Başgil, bir ilim adamı olmasına rağmen onun en çok okunan eseri “Gençlerle Baş Başa” isimli
kitabı olmuştur. Yazar bu eserinde “babacan ve sevecen” bir üslup yakalamış ve gençlere öğütler
vermiştir. Bu öğütler daha çok onun yaşadıkları tecrübelerden oluşmaktadır. Üslup olarak Yusuf Has Hacip
ve Ali Şir Nevai gibi eski Türk bilgelerini hatırlatan Başgil, kendini milletine karşı sorumlu hissetmiş ve
gençlerin
iyi
yetişmesi,
hatalardan
mümkün
olduğu
kadar
korunması
için
yılların
birikiminden
yararlanarak böylesine güzel bir eser ortaya koymuştur.
Eser 7 bölümden oluşur. Bunlar sırasıyla; “Muvaffak Olma Yolunun Tehlikeleri ve Düşmanları”, “Muvaffak
Olmanın Şartları”, “Terbiyenin Ruh ve Karakter Üzerindeki Tesiri”, “Muvaffakiyet ve Verimli Çalışma”,
“Çalışma Hayatının ve Umumiyetle Muvaffak Olmanın Kanunları” şeklindedir.
Gençlerle Baş Başa’dan
Muvaffak Olma Yolunun Tehlikeleri ve Düşmanları
Yetişme ve muvaffak olma yolunun genç yolcusu! Bil ki tuttuğun yolda birçok tehlikeli geçitlerin ve yol
kesen düşmanların vardır. Gerçi bunlara yalnız sen değil, hayat yolunun her yolcusu rastlayabilir. Fakat
bu düşmanlar, senin gibi hayatın henüz eşiğindeki tecrübesiz masumlara musallat olmayı (sataşmayı) çok
sever. Senin bunlarla pençeleşecek ve bu düşmanları alt edecek silahın yok değildir. Elverir ki sen bu
silahları kullanabilesin. Kullanmayı bilmez de bir defa alt olursan, bir daha belini kolayca doğrultamazsam.
Müsaade et, et de sana, evvela yolunu bekleyen düşmanları ve rastlayacağın tehlikeleri göstereyim.
23
1-Muvaffakiyetin ilk düşmanı tembelliktir.
Muvaffak olma yolunda senin ilk büyük düşmanın tembelliktir. Burada sana tembelliği tarif edecek
değilim. Onu sen, ben, hepimiz az çok tanırız. Zira, öteden beri denilegeldiği gibi “İnsan tembel bir
hayvandır.” Yalnız ben sana şunu söyleyeceğim ki tembellik insan karşısına çıkıp da mertçe savaşan bir
düşman değildir.
Bilakis, eski peri hikâyelerindeki kahramanlar gibi şekilden şekle girecek ve bin bir hile kullanarak alt
etmeye çalışan bir namerttir (korkaktır). Tehlikenin büyüklüğü de buradan gelmektedir.
Tembelliğin yerine, adamına ve çağına göre girmediği kalıp yoktur. Herkesin mizacına göre tavır alır ve
konuşur. Dilimizde aldığı çeşitli isimler de onun bu sinsiliğini gösterir. Tembelliğin adı havaîliktir. Bir adı
gevşeklik, bir adı hoppalık ve züppelik, bir adı uyuşukluk, üşengeçlik, keyfine düşkünlük, tenseverliktir.
Tembellik herkesin karşısına her zaman aynı kılıkta çıkmaz. O mesleksiz aktör gibi daima rol değiştirir.
Bazen samimi ve iyiliği sever bir dost tavrı alır. Bazen en meşru (kanuna uygun) bir mazeret kılığına
girer; hasta olur, yorgun düşer ve herkesi hâline açındırır. Bazen tatlı bir dille konuşur ve gönül çeler.
Onun kandırıcı bir felsefesi ve safsata ilmeklerinden örülmüş bir edebiyatı vardır. Tembelliğin kitabından
sana bazı parçalar okuyayım da dinle:
- Adam sen de. Çalışanlar ne olmuş sanki?
- Üzme kendini şu ölümlü dünyada çalışmak yıpranmaktır.
- Hayat dediğin bir şanstır.
- Şansın varsa, her şeyin var demektir.
- Şansın yoksa kendini parçalasan da bir şey olamazsın.
- Zaten suyu getiren de testiyi kıran da bir.
- Sen testiyi kır, suyu başkaları getirsin de afiyetle iç.
- Hem bir işin olacağı varsa sırt üstü yatsan da olur, olacağı yoksa yırtınsan da olmaz.
- Hele dursun bakalım, şimdi şöyle yaslan da yarın sabah yaparsın.
- Hem sana çalışmak yaramıyor; iştahın kaçıyor, neşen sönüyor.
- Huy bu ya, ben bütün sene kitabı, defteri koltuğumda gezmekten; hele kütüphane köşelerinde
pineklemekten hoşlanmıyorum.
- İmtihanlara şöyle yirmi gün kala kafayı vurur, dersleri hazırlar ve imtihanları mis gibi geçerim.
- Nedense benim yalnız imtihan üstü zihnime bir açıklık geliyor; sene içinde sanki uykudayım.
- Hem de hacet (lüzumu var) muvaffak olanın ve olmayanın gideceği yer mezarlık değil mi?
- Dünyaya insan bir defa gelir; hayattan kâm almaya (zevkini çıkarmaya) bak.
Tembelliğin kitabında daha neler ve ne yaveler (boş sözler) var. Bildiğin şeylerle başını ağrıtmayayım.
Yalnız şunu söyleyeyim ki eğer tembel isen ve tembelliğin uzvi (bedene ait) bir hastalıktan ileri gelmiyor
da ruhi bir gevşeklik, uyuşuk, üşengeçlik, hoppalık ve havaîlik (önemsememek) şeklinde ise iradeni
kullanmak suretiyle muvaffakiyetin bu düşmanını yenebilirsin. Eğer bedeni bir arızan varsa bunun ilacını
24
hekimler bilir.
2-Muvaffakiyetin bir diğer düşmanı kötü arkadaştır.
Genç dostum! Gittiğin yolda ikinci bir tehlikeli düşmanın da kötü arkadaştır. Arkadaşın kötüsü, emin ol ki
bir gencin başına gelebilecek kötülüklerin en kötüsüdür. Ve her kötülük gibi o da sinsi ve maskelidir. Hem
maskesini gayet maharetle (ustalıkla) vurunur. Dost ağzı kullanır. Seni esirger ve yardımına koşar
görünür. Seni kendisine imrendirmek için yapmadığı şaklabanlık kalmaz. Tembellik senin içindedir ve
sana senin ağzınla konuşur. Arkadaşın kötüsü ise sana kendi ağzını kullanır ve seni tembellikten daha
çabuk kendine bağlar. Zaten tembelliğin işi asma, hoppalığa ve züppeliğe düşme şekli ekseriya kötü
arkadaş telkinleri (aşılamaları) ile başlar. Ve zaman ile itiyat (alışkanlık) hâlini alarak içimizde yerleşir.
Kötü arkadaşın yaman felsefesi vardır. Sana her fırsatta gerek sözleriyle ve gerek hâl ve tavrıyla telkin ve
tekrar eder:
Gençliğini yaşa, kardeşim, bu gençlik her zaman ele geçmez. Sana öğüt verenler vaktiyle günlerini
yaşayıp da şimdi senin güzel gençliğini kıskananlardır, aldırma eğlenmeye bak. Daha neler demez ki.
Arkadaşın kötüsü çalışanlardan rahatsız olur, muvaffak o lanları hiç belli etmeden kıskanır, muvaffak
olmayı küçümsemek ve alaya almak suretiyle intikam alır. Seni kendine benzetmek ve kendi düştüğü
çukura sürüklemek için başvuracak çare arar. Sözleri ile ve yaşayış tarzı ile manevi enerjini kırar ve sende haince bir ruhi gevşeklik yaratır. Sözün kısası, inan ki kötü arkadaş bir gencin hayatında rastlayacağı
en büyük bahtı karalıktır. Hele tembellikle arkadaşın kötüsü birleşir de yakana ikisi birden yapışırsa, her
biri bir ömre yeten bu iki şerir (kötülük işleyen) düşmandan kendini kurtarma çok güç olur.
Sözlerime kulak ver; arkadaş olacağın kimsede arayacağın şartlar; çalışkanlık, dürüstlük ve iyilikseverlik
olsun. Bu meziyetlerle (üstün özelliklerle) bezenmiş olan bir insan, diğer bütün iyi vasıfları (özellikleri) da
haiz (sahip) demektir. Bunu unutma ve bu şartı bulamadığın kimse ile sakın arkadaş olma.
Çalışma Hayatının ve Umumiyetle Muvaffak Olmanın Kanunları
Çalışma hayatının umumî kanunları:
Okuyucum! Her işin ve mesleğin kendi bünyesine mahsusu çalışma ve işleme usul ve kaideleri vardır ve
bunu meslek sahipleri bilir. Bir de fizik ve fikri her nevi iş ve çalışma hayatının ve umumiyetle muvaffak
olmanın, düşünen aklın ve şaşmaz kanunları hâlinde, birtakım umumi ve rasyonel (akılcı) düsturları
(ilkeleri) vardır ki ben burada bunlardan benim bildiğim kadarını hülasa edeceğim:
Çalışmak için müsait gün ve saat bekleme. Bil ki her gün ve her saat çalışmanın en müsait zamanıdır.
Çalışmak İçin müsait yer ve köşe arama. Bil ki her yer ve her köşe çalışmanın en müsait yeridir.
Bir günde ve bir zamanda yapman lazım gelen bir işi (bir dersi, bir vazifeyi) ertesi güne bırakma. Zira her
25
günün derdi gibi işi de kendine yeter.
Bir zamanda yalnız tek bir iş yap, yalnız bir ders, bir kitap, hatta bir fasıl üzerinde çalış. Ta ki dikkatin ve
kuvvetin yayılıp zayıflamasın. Bir zamanda birden fazla iş yapayım diyen, hiçbirini tam ve temiz yapamaz.
Dünyaca tanınmış olan büyük İslam mütefekkiri İmam-ı Gazali’ye “İhya-i Ulûm (İlimlerin Yeniden
Canlandırılması) adlı muazzam eserini nasıl bir çalışma ile vücuda getirdiğini sormuşlar: Bir zamanda
yalnız bir fasıl, bir bahis, bir mesele üzerinde çalıştım, demiş.
Başladığın bir işi, bir dersi, bir kitabı, bir vazifeyi yapıp bitirmeden başka bir işe, derse, kitaba ve vazifeye
başlama. Yarıda kalan iş, başlanmamış demektir.
Bir günün işini, dersini, vazifesini bitirdikten sonra ertesi gün ne iş yapacağına karar ver. Yahut hiç
olmazsa çalışmaya başlamadan evvel, hangi iş, ders, kitap üzerinde çalışacağını düşünüp kararlaştır ve
çalışmaya bu kararla otur.
Bir işe başlamadan, bir dersi öğrenmeye, bir kitabı okumaya oturmadan evvel düşün ve çalışman için
lazım olan şeyleri yanında ve elinin altında bulundur. Ta ki, ikide bir kalem, kâğıt aramaya kalkıp da
dikkatin dağılmasın.
Çalışmaya oturduğun zaman tıpkı ateş hattında düşmanı gözetleyen bir asker gibi uyanık ol ve dikkat
kesil. Ve bütün ruhi ve bedenî kuvvetinle kendine işe ver.
Bir işe başlamadan evvel o işi, dersi, vazifeyi, kitabı en kısa bir zamanda, en kolay ve en temiz bir surette
nasıl yapmak, nasıl öğrenip etüt etmek mümkün olduğunu iyice düşünüp hesapla.
Genç arkadaşım. Yukarıda sıraladığım düsturları okuyup unutasın diye değil; kulağına küpe yapasın ve
ileride beni anla diye yazdım. Senden beklediğim, beni hayırla anmandır.
İBRAHİM EFENDİ KONAĞI - SEMİHA AYVERDİ
Semiha Ayverdi bu eseri için şunları söylemektedir: “Bu kitap ne bir hikayedir ne masal ne de roman.
Zamanı, mekanı, vakaları, şahısları hatta vakalarının seyri, sırası ve detaylarının yüzde doksanı ile
otomatik ve yaşanmış bir devrin, gerçek ve yaşanmış bir hayat tablosudur.”
İbrahim Efendi Konağı hem bir ailenin hem de bir devletin dramıdır. Eserdeki hikaye, görkemli bir
konakla birlikte muhteşem bir devletin yıkılışıdır. Pek çok yazar, İbrahim Efendi Konağı’nı yazarın en
büyük eseri olarak görmektedir.
Başlıca Kahramanlar:
İbrahim Efendi: Meclis-i Maliye reisidir. 80 yaşındaki İbrahim Efendi varlıklı, nüfuz sahibi bir kişidir.
26
Geniş bir çevresi vardır. Tam bir Osmanlı aristokratıdır.
Hilmi Bey, Baise Hanım: İbrahim Efendi’nin kardeşleridir.
Salih Bey: İbrahim Efendi’nin damadıdır. Zengin olma hırsı gözlerini bürümüştür.
Yusuf Bey: İbrahim Efendi’nin diğer damadıdır. Kalendir mizaçlı, hoşsohbet bir kişidir.
Şevkiye Hanım: İbrahim Efendi’nin kızıdır. Saf ve konağı idare edemeyecek bir kişidir.
Şükriye: İbrahim Efendi’nin küçük kızıdır.
Zaim Bey: Zorba, kötü niyetli bir kahyadır.
ÖZET
İbrahim Efendi, Gediz’in ileri gelenlerinden bir tiftik tüccarının oğludur. Uzun seneler Meclis-i Maliye
reisliği yapmıştır. Ailesinden büyük bir miras kalmıştır. Çok varlıklı ve geniş bir çevresi olan İbrahim
Efendi oldukça lüks bir hayat yaşamaktadır. Kışları Şehzadebaşı’ndaki konağa; yazları da Boğaz’daki
muhteşem köşkünde yaşamaktadır.
Geniş bir aileyi, pek çok çalışanı barındıran konak, çevrede bilinen ve herkesin hayran olduğu bir yapıdır.
Kardeşleri Hilmi Bey ve Baise Hanım’la birlikte iki kızı Şükriye ve Şevkiye Hanım’dan oluşan bir ailesi
vardır. Damatları da bu evde yaşamaktadırlar. Fakat damadı Salih Bey, onun mirasına konmak için her
yola başvurmaktadır. Diğer damadı Yusuf Bey ise rahat yaşayışı tercih eden Salih Bey’e göre daha iyi
niyetli bir kişidir. Karısının huysuzluklarına katlanamadığı için en sonunda intihar eder.
İbrahim Efendi’nin konağında debdebeli bir hayat sürüp gitmektedir. Eğlence ve düğünlerde pek çok
kişinin gelip gittiği konakta canlı bir hayat vardır. Fakat bir gün İbrahim Efendi kalp krizi geçirir ve ölür.
Konağın idaresi büyük kız Şevkiye Hanım’a kalmıştır. Şevkiye Hanım işlerden anlamayan, huysuz bir
kadındır. Para hırsıyla yanıp tutuşan Salih Bey, İbrahim Efendi öldüğü halde servete dokunamadığı için
konağı terk eder.
Konağın gelirleri azalmaya başlar. Yeni kahya Zaim Bey, Şevkiye Hanım’ın işten anlamadığını fark ederek
onu kandırmaya başlar; yönetimi eline alır. Uyanıklığı sayesinde ailenin bütün servetine el koyar. Şevkiye
Hanım ve Şükriye Hanım avukatlara giderler, kalan mücevherlerini de avukatlara kaptırırlar. Beş parasız
ortada kalırlar. Zaim Bey onlara, konağın çatı katında kalabileceklerini söyler. Çok sıkıntılı bir süreden
sonra kayınbiraderleri Eczacı Sedat onlara yardım eder ve onlar için Fatih’te bir ev kiralar. Onların
bakımlarını da üstlenir. Bir süre sonra olanlara dayanamayan Şükriye Hanım vefat eder.
KALPAKLILAR - SAMİM KOCAGÖZ
Samim Kocagöz'ün bu eseri şöyle özetlenebilir:
27
İzmir, düşman askerleri tarafından işgal edilmek üzeredir. Hasan Tahsin Bey, kışlada ne
yapacaklarını düşünür. Tüm halk ve askerler ümitsizdir. İzmir valisi başta olmak üzere
tüm yetkililer İstanbul Hükümetinden emir almaktan ve işgal karşısında sessiz
kalmaktadır. Buna tepki olarak teslim olmak istemeyenler Redd-i İlhak limanından
aylardır hazırlık için Yunan üniformaları ve silahlar sızmaktadır. Hasan Tahsin Bey
Yusuf’a Rumların başlarına dert olacağını söyler. Hasan Tahsin Bey tedirgindir. Yusuf ona
nişanlısından, gelecekteki hayallerinden bahseder. Fakat arkadaşı Hasan Tahsin’in hali
unun dikkatini çekmişti. Hasan Tahsin’in garip bir hali vardır, İzmir’deki Yunanlıların
işgal hazırlıkları, Rumların sevinç gösterileri karşısında Hasan Tahsin değişik bir tavır
sergilemektedir. Sanki bir planı varmış gibi hareket etmektedir.
Yusuf, Hasan Tahsin’in evine gider. Orada medeni olduklarını iddia eden büyük
devletlerin yaptıkları zulümlerden konuşurlar. Hasan Tahsin, düşmana karşılık vermek
niyetindedir. Akşam Hasan Tahsin’den ayrılırken Hasan Tahsin sanki son görüşmeleri
imiş gibi hareket eder. Yusuf’un içi sıkılır.
Hasan Tahsin kararlıdır. Kurtuluş Savaşının ilk kıvılcımı olacaktır. Vatanı için her şeyi
göze almıştır. Yanma birkaç yazı ve bir bomba alarak dışarı çıkar. Tarih 15 Mayıs 1919’dur.
Yolda Yusuf’la karşılaşır. Yusuf, körfeze düşman donanmasının girdiğini haykırır; birlikte
İzmir sokaklarında dolaşırlar. Her yerde Rumlar eğlenmekte, yunan askerleri şehre doğru
gelmektedir. Hasan Tahsin, Yusuf’a veda eder. Yusuf hiçbir şey anlamaz. Nasıl
savaşacaklarını sorar. Hasan Tahsin, kendini paramparça edeceklerini bildiği halde yunan
askerlerine doğru gider. Hasan Tahsin bombayı yunan askerlerine fırlatır. Bir anda
darmadağın olurlar; fakat kısa sürede hasan Tahsin’i öldürüp linç ederler. Hasan
Tahmin’in ölü yüzünde bir tebessüm vardır. Yusuf, bu görüntüye dayanamaz, sokaklarda
yunan askerleri ile çatışır ve bir eve sığınır. Bir süre sonra valinin yetkisizliği karşısında
sinirleri bozulur.
Yunanlılar şehirde katliama başlamışlardır. Yusuf, pek çok vatanseverin öldürülmesine
şahit olur. Yusuf, amcasını çalıştığı gümrük bürosuna gider. O anda yunan askerleri gelir
ve onların feslerini çiğnerler hepsini iş yerinden çıkarırlar. Yusuf ve yanındakileri Yunan
askerlerine esirdir. Yusuf’un tek isteği onların elinden kurtulabilmektir. Yusuf şans eseri
kurtulur ve kendini Türk Ocağı’na atar. Olup bitenleri anlatır. Türk Ocağı’nda silahlar
toplanmıştır. İlk fırsatta Anadolu’ya geçip Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne katılacaklardır.
Yusuf bu amaçlarına ulaşmak için yola çıkar ve yaralanır. Üç gün amcasının evinde ateşler
içinde yatar. Nişanlısı Nemide Yusuf’u orada hiç yalnız bırakmaz. Bir süre sonra Yusuf
iyileşir ve amcasının da yardımıyla Anadolu’ya yola çıkar. Parsalı Rasim, İlyas, Salih ve
Yusuf, Salihli’de toplanan Müdafaa-i Hukuk birliklerinin yanına giderler. Salihli’ye
varmadan önce Yusuf ailesini görmek için Manisa’ya uğrar. Fakat Yusuf evde kimseyi
bulamaz. Sadece evde değil mahallede de kimsenin olmadığını fark eder. Çünkü
mahalledeki tüm evler talan edilmiş, insanlar toplatılmıştır. Salih ve Yusuf evin içindeki
kanları fark ederler ve kanları izleyerek kömürlüğe giderler. Orada korkunç bir manzarayla
karşılaşırlar. Yusuf’un kardeşi yunan askerlerinin saldırısına uğramış ve kanlar içindedir.
Kız şerefini korumak için kendini asmıştır. Yusuf bu manzara karşısında ağlamaya başlar.
Ama aklına vatanı kurtarmak için ona ihtiyaçlarının olduğunu düşünür. Vatanı için
toparlanmaya çalışırlar. Şehit kız kardeşini bahçeye gömer ve yaslara bürünmüş bir halde
oradan uzaklaşırlar.
İstanbul hükümetinin bütün engellemelerine rağmen Mustafa Kemal Sivas kongresini
toplamıştır. İstanbul’da Damat Ferit Paşa, düşmanla anlaşma yapmış, Milli Mücadeleyi
yok etmeye çalışmaktadır. bu planların gerçekleştiği yerlerden biri de Bebek’te bir
konaktır. Darülfünun talebesi Talip, konaktaki gelişmeleri öğrenmekle görevlidir. Fatih’te
bir depoda “On Dört” lakaplı birinden emirler almaktadır. On Dört, ona Anadolu’daki
sevindirici gelişmelerden ve Milli Mücadelenin gücünden bahsetmektedir. Onlar, Milli
Mücadelenin İstanbul’daki koludur. İstanbul hiç güvenli olmadığı için Talip çok dikkatli
olmalıdır. Planları Bebek’teki paşa yalısının kızı ile ilişkiye girerek İstanbul hükümetinin
emellerini önceden öğrenmektir. Bebek yalısının sahibi Sadrazam Damat Ferit’in
serkatibidir. Kızı Müjgan’ı kendine âşık edebilirse pek çok şey öğrenebilecektir. Bunun için
işe koyulur ve kısa sürede Müjgan ona karşılık vermeye başlar. Aralarındaki yakınlaşma
28
arttıkça Talip Müjgan’ın çok zeki ve bir kız olduğunu görür. Kolejde okumakta ve birkaç dil
bilmektedir. Ayrıca Mustafa kemal yanlısıdır. Talip’in niyetini tahmin etmiştir. Kendisinin
de ondan yana olduğunu söyler. Müjgan ağlamaktadır ve onları asla ele vermeyeceğine söz
verir. Artık Talip’i her konuda bilgilendirecektir.
Tarih 15 Eylül 1919’dur. Kumandan 23 yaşında olan Seyfi’ye emirleri vermektedir.
Mülazım Seyfi kendisine verilen mektubu hiç okumamak şartıyla Çankırı’ya ulaştırmakla
görevlidir. Görevi çok gizli ve önemlidir. İsyan eden Kastamonu valisini tevkif edip Miralay
Osman Bey’i kurtarmakla görevlidir. Yolda aynı işle görevli bir bölükle karşılaşırlar.
İzmir’den yola çıkan Yusuf ve arkadaşların da onlarla beraberdir. Gittikleri yerlerde halkı
teşkilatlandırmaya çalışmaktadırlar. Bir süre sonra miralay Osman Bey’i de kurtarırlar.
Artık Kastamonu tamamıyla Kuva-yı Milliye’ye katılmıştır. Miralay Osman Bey ve diğerleri
bunu bildiri halinde dağıtırlar.
Yusuf ve arkadaşları Kastamonu’ya doğru gitmektedirler. Olan gelişmelerden haberleri
yoktur. Kastamonu‘ya geldiklerinde şehrin bomboş olduğunu görünce şaşırırlar. Fakat
Kastamonu’nun tamamen milli mücadeleye katıldığını anlarlar ve çok sevinirler.
Günlerdir tadını çok özledikleri çayı içmek için arkadaşlarının yanına giderler.
Kuva-yı Milliye’ye katılan Kastamonu diğer illeri de cesaretlendirmiştir. Bu Yusuf’u çok
mutlu etmiştir. Fakat aklı İzmir’de bıraktığı nişanlısında kalmıştır. Onu düşündüğü zaman
kalbine bir sıkıntı saplanıyordu. Yusuf, isyancıları götürmek üzere yanındakilerle
Ankara’ya doğru yola çıktı.
Mehmet ile Osman hükümet konağındaki kaymakamı korumakla görevlendirilmişlerdi.
Pek çok başarılara imza atmış olan Yörük Ali Efe, bulundukları şehre kaymakama gelir.
Yörük Ali Efe, tehlikeli olmaya başlamış ve bu oradakileri korkutmaya başlamıştır. Uzun
süredir silah ve para yardımı yapılmadığı için nerdeyse yardım etmekten vazgeçecektir.
Söke halkı istediği parayı verdikten sonra iş tatlıya bağlanır ve yardım etmeyi kabul eder.
Yıl 1920’dir. Müjgan; Talip’e İstanbul hükümeti ile ilgili öğrendiği her şeyi anlatmaktadır.
Evden kaçırdığı evrakları Talip’e verir. Müjgan, vatanı için büyük tehlikelere girmektedir,
buna karşılık Anadolu’ya giderken onu da yanında götürmesini istemektedir. Talip, bir
süre sonra evleneceği kız olarak Müjgan’ı ailesine tanıştırır. Bir süre sonra Müjgan’ın
babası durumu fark eder ve kızını yanına çağırır. Ağlayarak vatan haini bir babanın
vatansever kızı olduğu için ona teşekkür eder ve Mustafa Kemal’in yanında yer almasını
istediğini söyler. Müjgan çok şaşırır ve babasının tehlikeyi göze alarak yaptığı fedakârlıklar
karşısında ağlamaya başlar. Babası, Müjgan’a bitin bildiklerini anlatır, yakında
İstanbul’un işgal edileceğini Talip’e anlatmasını söyler. Fakat babasının bu durumunu
Talip başta olmak üzere kimseye anlatmayacaktır. O, hep Damat Ferit yanlısı gibi
görünmelidir. Müjgan’a Talip’le savaş bitene kadar görüşmemesini tembih eder.
İstanbul işgal edilmiştir. Düşman askerleri hükümetle işbirliği yapıp ilk olarak Kuva-yı
Milliyeci mensupları tevkif etmeye başlarlar.
Bütün bunlar olurken Kuva-yı Milliye Anadolu’da hızla ilerlemekteydi. Fakat Yusuf ve
yanındakiler Hürriyet ve İtilaf Fırkası yanlısı sandıkları kişiler tarafından yakalanmış ve
hapsedilmişti. Yusuf’un yanında Milli Mücadele yanlısı olan mensuplar da vardı.
Birçoğuna büyük işkenceler yapılmış ve mallarına el konuşmuştu. İstanbul Damat Ferit
Paşa Hükümeti, Atatürk ve yanlılarının idam edilmesi için hüküm çıkarmıştır. Düzce’de
bir hapishane de olan Yusuf’un da içlerinde bulunduğu dokuz kişi idam edilmek üzere bir
alana götürülür. Tam kurşuna dizileceklerken öldürmekle görevli olan kişinin insafa
gelmesi ile kurtulurlar. Kurtaran kişi de Milli Mücadele yanlısıdır.
28 Nisan 1920 ‘de bir gazetede çıkan haber İstanbul hükümetinin savunmaya geçtiğini
bildirmektedir. Ankara hükümeti de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarmış ve isyancıları
cezalandırmaya başlamıştır.
Başlıca Kahramanlar
29
Hasan Tahsin Bey: Tarihte yaşamış bir kişi olan Hasan Tahsin, Millî Mücadelenin ilk
kıvılcımı olması bakımından çok önemli biridir.
Talip: Darülfünun öğrencisi olan Talip, fakir bir ailenin çocuğudur. Vatansever, milliyetçi
bir babanın verdiği eğitimin de etkisiyle Millî Mücadele yanlısı olmuştur. İstanbul'da
bütün cesaretiyle Millî Mücadeleye yardım etmektedir.
Müjgan: Sadrazamın ser kâtibi olan bir paşanın kızıdır. Kolejde okuyan, birkaç dil bilen,
dönemine göre çok kültürlü ve sosyal bir genç kızdır. Millî Mücadeleye yürekten inanır ve
tüm tehlikeleri göze alarak halka yardım eder.
Yusuf: Savaştan önce bir avukattır. İzmir'de yaşamaktadır, İzmir’in işgali ile şehirde Millî
Mücadelenin önemini anlayan ilk kişilerdendir. Cesur ve fedakâr biridir.
KAPLUMBAĞALAR - FAKİR BAYKURT
Fakir Baykurt, eselerinde köy sorunlarını ve gerçeklerini gözler önüne sermeye
çalışır. Sosyal yaralara parmak basar. Kaplumbağalar romanında da bu
anlayışının tezahürü görülür. Fakir Baykurt, bu romanının önemini şu
cümlelerle dile getirmektedir:
"Bu roman, her türlü teknik ve elektronik araçların büyük gelişmeler
gösterdiği ve üretkenliğin alabildiğine arttığı bu dünyada, yiyeceği yıllık
zahireyi, yanıp kül olmuş topraklardan parmaklarıyla toplamaya çalışan ve
varlığını sürdürebilmek için istekle üreten Türk köylüsünün hayatından bir
kesittir."
Başlıca Kahramanlar
Eğitmen Rıza: Tozak köyünün öğretmenidir. Bu köyde yetişmiş, atak, aklı
başında, cesur ve bilgili bir kişidir. Köylüye yardım etmek için çabalar.
Kır Abbas: Köyün ileri gelenlerindendir. Cesur, yenilgiyi kabul etmeyen bir
kişiliği vardır. Çalışkan, merhametli bir kişidir. Eğitmen Rıza'nın en büyük
destekçisidir.
ÖZET
Roman, Ankara'ya 100, Kızılırmak'a 15 km uzaklıkta olan Tozak köyünde
geçmektedir.
Tozak, çevresi Sünni köyleriyle çevrili bir Alevi köyüdür. Alevilik geleneği ve
kültürü bu fakir ve kıraç köyde hâlâ hüküm sürmektedir. Neşe ve eğlenceye
düşkün Aleviler, şarap ve içkiye bu eğlencelerinde çokça ihtiyaç
duymaktadırlar. Fakat köy, her imkândan yoksun, susuz, karasal bir köydür.
Üzüm yetişmemektedir. Köylülere, civar köylerden de üzüm verilmemektedir.
Çünkü Sünniler şarabı günah saymaktadır.
Köylüler, yoksulluk ve sıkıntı içinde hayatlarından bezgin bir hâlde yaşarken
Eğitmen Rıza bir öneride bulunur. Tozak'ın kıyısındaki düzlük, bağ hâline
getirilebilir. Bütün köy halkı ve Rıza canla başla çalışırlar. Verimsiz, taş dolu,
susuz toprakları beş altı ay içinde bağ hâline getirirler. Bağ, o kadar verimlidir
ki köyün hem şarap hem de pekmez ihtiyacını karşılayabilir.
Tozaklılar bu olaydan sonra daha mutlu, daha neşeli olurlar. Eski eğlenceleri
devam eder. Eskiden susuz, yeşilsiz olan köy âdeta dirilmiştir. Köylünün
30
'Purluk' dediği bağa kaplumbağalar akın etmeye başlar. Çünkü hayvanlar
güneşin yakıcılığından bu yeşilliğe sığınarak kurtulmaktadır. Kır Abbas, bağı
korur ve canlandırırken, kaplumbağalara da yardım eder. Onların serinlikten
faydalanmalarını sağlar. Kır Abbas, yaşına rağmen hiç para almadan bu işleri
üstlenmiştir.
Köyde törenler düzenlenmektedir. Köye âdeta bereket gelmiştir. Halkın yüzü
gülmekte, koyunların dişi doğurması için adaklar adanmaktadır. Bir
akşamüstü, köye havadan kara bir şey düşer. Düşen şey, meteoroloji gözlem
aracıdır. Köylü, çok çekinir ve bu yabancı cisimden korkarlar. Bu cismi okulun
bir odasına kapatırlar.
Ertesi gün, toprakları ölçmek için kadastro komisyonu gelir. Köylü devletten
gelen her şeye temkinli yaklaşmaktadır. Bu komisyondakilere güvenmezler.
Komisyondaki insanlar kendilerine hiç benzememektedir. Kendilerinden bir
şey alacaklarını zannederler. Oysa komisyon, herkesin mülkünü ölçüp
üzerlerine yazdıktan sonra gidecektir. Fakat beklenmeyen bir gelişme olur.
Purluk'taki bağın, devlete ait olduğuna karar verir komisyon üyeleri. Köylü
kendilerine ait olduğunu ispatlamaya çalışsa da başaramaz. Memurlar tutanak
tutarak hükümete havale eder işi.
Devlet ve köylü arasında bir çekişme başlar. Köylü, çok zayıf ve cahildir.
Kendini savunacak güçte değildir. Köylü gelişmeleri takip edemez, olan olur.
Tozaklılara Purluk arazisi yüzünden ev başına yüklü bir kira yüklenir. Köylü ne
yapacağını şaşırır; çünkü bu kadar parayı asla ödeyemeyecektir. Avukatlara,
yargıca, memurlara giderler, hepsi de sadece kendilerini düşündüğü için
onlara yardımcı olmaz.
En sonunda, köylüler zorluklarla yeşerttikleri tarlalarını bozarlar. Köydeki
bütün sığırları tarlaya sürerler. Yeşil tarla eski hâline döner. Köylüler yıkılan
ümitleri ve gözyaşlarıyla emeklerine ağlarlar.
Kaplumbağalar da eskisi gibi güneşin yakıcı alevleri altında kalakalmıştır.
Onlar da köyü terk eder. Kır Abbas, yeni doğan torununa Yeşer ismi verir.
Fakat devlete kırgındır. Eğitmen Rıza da köy okulunda yaşamına devam eder.
KARARTMA GECELERİ - RIFAT ILGAZ
Rıfat Ilgaz'ın bu eseri, İstanbul’un İkinci Dünya Savaşı zamanını ele almaktadır. Kentte baskın tehlikesine karşı geceler
karartılmaktadır. Şehirde sağcı solcu davaları ve sıkıyönetim de baş göstermektedir. Karartma Geceleri romanının ana
kahramanı olan Mustafa Ural, böyle bir dönemde yazdığı kitaplardan dolayı tutuklanan bir aydın olarak ele alınır.
Biyografik özellikler taşıyan Rıfat Ilgaz‘ın bu romanında bir aydın kişinin fikirlerinden dolayı düştüğü sıkıntılı
durumlar ve savaş dönemi İstanbul’unun siyasi, ekonomik ortamı çarpıcı bir şekilde sunulmaktadır.
KAHRAMANLAR:
Mustafa Ural: Yıllarca öğretmenlik yapmış, mesleğine derinden bağlı bir toplumcudur. Dönemin solcu kesimiyle
benzer düşünceler paylaşır. Kitapları yüzünden tutuklanan aydınları temsil eder.
Şükran Hanım: Mustafa Ural’ın karışıdır. Derleme müdürlüğünde çalışan bir memurdur aynı zamanda. Eşi ile
31
duygusal ve düşünsel anlamda tam irtibat kuramamış, rahat bir hayatı tercih eden biridir.
Aliş: Mustafa Ural’ın tek çocuğudur. Eserde hakkında çok bilgi verilmez.
Ayten: Mustafa Ural’ın komşularının kızıdır. Mustafa Ural, bir süre ona ders vermiştir. Liseden sonra eğitimine devam
etmediği hâlde sürekli kitap okuyan, akıllı bir genç kızdır. Mustafa Ural’a her konuda yardımcı olur.
İlhan Paytak: Mustafa’nın bir arkadaşıdır. Asteğmendir. Çıkarcı, bencil ve iyi gün dostu biridir. Romanın arka planında
Mustafa’nın yokluğunda karısı ile ilişki kurduğu sezdirilir.
Cengiz: İktisat fakültesini okuyabilmek için ortaokulda öğretmenlik yapan bir gençtir. Mustafa Ural’ın zor günlerinde en
büyük yardımcısı olur.
Nihat: Mustafa’nın okulunu uzattığı için mezun olamamış dostlarından biridir. Zor günlerinde ona yardımcı olur.
ÖZET:
Mustafa Ural bir süredir hapishanededir. Çok zor şartlar altında yaşamaktadır. Kaldığı oda nem ve pire içindedir. Verilen
yemek ise sadece kuru bir ekmektir. Mustafa Ural, insan yüzü göremediği bu yerde, suçunun ne olduğunu bilmeden
günlerini geçirmektedir. Tarihin 6 mı, 7 mi yoksa 8 Haziran mı olduğunu bilmemektedir. Bir süre sonra ani bir değişiklik
olur. Koğuşların hepsi boşaltılmaktadır. Bütün hapishane boşalır. Mustafa Ural, günlerden sonra ilk defa gökyüzünü ve
İstanbul’u gördüğü için mutludur. Fakat bu değişikliğin sebebini anlayamaz. Mahpuslardan biri savaş dolayısıyla
sığınaklara götürüldüklerini söyler. Komutan, konuşanı vuracaktır. Mustafa Ural’ın Halil adındaki başka bir mahkûmla
konuştuğunu görür komutan ve onları taş odaya gönderir. Taş oda, en korkunç cezaların verildiği kısımdır. Taş odada
Halil’le sohbet etmeye başlayan Mustafa ona hapse giriş sürecini anlatmaya başlar.
Mustafa Türkçe öğretmenidir. Sıkıyönetim bölgesindedir. Mustafa, rahatsız olduğu için bir süre sanatoryumda kalmıştır.
Bu yüzden raporludur. Bir öğretmen arkadaşı yanına gelir ve eserlerinin tehlikeli görüldüğünü ve dikkatli davranması
gerektiğini söyler. Kitapları toplatılmaktadır.
Mustafa, arkadaşından sonra evine gittiğinde apartmanın kapısında polisleri görür. Ayten, gelmemesi için uyarır.
Mustafa, hakkında tutuklanma kararının çıktığını anlar ve ne yapacağını şaşırır. Karısının yanına gider ve şifreli bir
şekilde durumunu anlatır. Eşi, ona bir miktar para verir. Mustafa, hep yakalanacağı korkusuyla İstanbul sokaklarını
dolaşır. Arkadaşı asteğmen İlhan’ın yanına gider. Ondan kimsenin şüphelenmeyeceğini düşünür. Fakat arkadaşı ona çok
soğuk davranarak başını derde sokmamasını anlatır ve teslim olmasını söyler. Mustafa, çok büyük hayal kırıklığına uğrar
ve dostluklarının bittiğini söyleyerek oradan ayrılır. Gece, evine gider. Karısı polislerin her yerde onu aradığını ve
kitaplarının tamamen toplandığını söyler.
Sabaha doğru evden bir yabancı gibi çıkar. Gazetelerden iki yüz kişinin tutuklandığını, kendisinin de arandığını okur.
Suçu, propaganda mahiyetinde kitap yayınlamaktır. Sokaklarda yakalanma korkusuyla geçirdiği bir günden sonra dostu
Cengiz’in yanına sığınır. Cengiz, istediği kadar yanında kalabileceğini söyler. Mustafa çok sevinir. Tek göz bir odada kalan
Cengiz’in evindeki en büyük sorun odun ve kömürdür. Tüm şehirde odun, kömür çok pahalıdır. Cengiz ve Mustafa
paralarını birleştirerek aldıkları odunlarla ısınmaya çalışırlar. Cengiz, Mustafa’ya her konuda saygı duymakla birlikte
politikadan uzak durmaktadır. Fakat hocasını bu zor günlerinde, saklamakta kararlıdır.
32
Mustafa, Cengiz’in evinde sessiz, sakin bir süre geçirir. Fakat bir gün Cengiz’in kız arkadaşı Çiğdem eve gelir. Çiğdem
Mustafa’nın bir kanun kaçağı olduğunu anlar ve polise şikâyet edeceğini söyler. Mustafa bu yüzden buradan ayılmak
zorunda kalır. Yine sokaklardadır. Ne yapacağını bilemez Gördüğü her kişiden şüphelenir. Yakalanma korkusu ile geçen
bir süreden sonra babaannesi ile yaşayan Nihat’ın yanına gitmeye karar verir. Nihat, okulunu uzattığı için bitirme
sınavlarına hazırlanmaktadır. Nihat, babaannesine Mustafa’yı gündüzleri eve gelip ona ders anlatan bir hoca olarak
tanıtır. Birkaç gün Mustafa burada dinlenir. Hatta sağlığı de düzelir. Fakat bir gün Nihat’ın babaannesi Mustafa’nın
orada kaldığını anlar ve çok sinirlenir. Mustafa oradan da ayrılmak zorunda kalır.
Bir gece Mustafa yolda bir polise yakalanır. Sıkıyönetim günleri olduğu için kimliğini sorar polis. Mustafa kendisini bir
kadın arkadaşının yanından gelen bir öğretmen olarak tanıtır Acele ile çıktığı için ceketini güya onun evinde unutmuş ve
kimliği de içinde kalmıştır. Böylelikle kurtulur. Mustafa, Cengiz kız arkadaşından ayrıldığı için onun yanında yeniden kal
maya başlar. Karısını ve çocuğunu çok özlediği bir gün he şeyi göze alarak gece yarısı evine gider. Karısı ona çok soğul
davranır. Nerdeyse onun teslim olmasını istemektedir. Muşta fa Ural, karısının davranışlarına bir türlü anlam veremez.
Bu arada kapı çalınır. Gelen komşularının kızı Ayten’dir. Ayten babasının Mustafa’yı polise şikâyet etmeye gittiğini söyler
Mustafa’nın hemen kaçması gerekmektedir. Mustafa kaçarken onu en çok üzen Şükran’in onu uğurlamamasıdır.
Mustafa polisten kaçmaya başladığından beri bir ay geçmiştir. Maaşını karısının yardımı ile alır. Bir gün Ayten’le
buluşur. Ayten, hocasına yazdığı hikâyeleri okutur. Bir de Şükran’ın İlhan’la gezmeye gittiğini söyler. Mustafa’nın kalbine
bir şüphe düşer. Karısının ve çocuğunun başında olmamasının sonunun böyle olmasına şaşırmaz.
24 Mayıs’tır. Mustafa’nın sağlığı hücrede kalmaya müsait hâle gelmiştir. Artık yakalansa dahi hapishane koşullarında
yaşayabileceğini düşünmektedir. Ve beklenen gün gelir. Mustafa yolda önceden karşılaştığı polisle karşılaşır. Polis onun
önceki sefer yalan söylediğini öğrenmiştir. Apar topar onu emniyete götürür.
Mustafa Ural ve Halil taş odada gözaltında iken bir gelişme olur. Mustafa, savcıya sevk olunmuştur. Mahkemede
Mustafa’yı kötü bir sürpriz beklemektedir. Karısı Şükran da oradadır. Fakat karısının onun savcıya sevk olunduğunu
bilmesine imkân yoktur. Bir başka mesele için orada olmalıdır. Birden bir duruşmada İlhan’ı görür. İlhan işlediği suçtan
dolayı askerler tarafından sorguya çekilmektedir.
KAYIP ARANIYOR - SAİT FAİK ABASIYANIK
KİTABIN KONUSU:
Sait Faik Abasıyanık'ın bu kitabında Nevin adlı bir kadının mutluluğu, huzuru arayış çabası
anlatılmaktadır.
KİTABIN ÖZETİ:
Nevin herkes tarafından çok sevilen birisidir. Herkesin derdini dinleyen, sohbet eden ve onları anlamaya
çalışan bir insandır. Babası eski konsolostur. Bu yüzden hayatı biraz bolluk ve rahatlık içinde geçmiştir.
Her mekanda olduğu gibi burada da kötü insanlar vardır. Ve bunlar Nevin’i çekememektedirler. Kamarot
33
İrfan da bunlardan birisidir. Kendini çok iyi tanıtmış olmasına rağmen kıvılcım bekleyen insanlar için
İrfan’ın sözleri yeterli olmuştur. Onun babası tarafından şımartılmış bir kız olduğunu onunla bununla
kahvede sürttüğünü aralarında konuşmaya başlamışlardır. Kocası Özdemir ise onu pek de o kadar
sevmemiştir. Ona lüzumlu bir eşya muamelesi göstermiş, nasıl tıraş sabunu bulamayınca tedirgin
oluyorsa, eşi yokken de öyle tedirgin olmuştur. Nevin de kocası Özdemir’den bu derece bir muamele
gördüğü için balıkçı Cemal’le dolaşmaya başlar. Gittiği her yerde ihtiyacı olan huzuru aramaktadır.
Gördüğü herhangi bir biletçiye bile anında içi ısınmakta, sanki ilacı ondaymışçasına ondan bir şeyler
alacağına inanmaktadır. Bir defasında Cemal’le görüştüğünde boşanma meselesini konuşur. Nevin
kocasından boşanıp tekrar İstanbul’ a dönecektir. Daha sonra boşanma işleri için Ankara’ya gider. Fakat
Nevin’in içi çok daralmıştır. Artık Nevin’in sıkıntıları bir ara öyle bir dereceye gelir ki midesindeki
ağrıdan duramaz olur.
Fakat Nevin bu durumdan iyice bunalmıştır. Eve dönmesine imkan yoktur. “Konsolosun kızı” ile “Balıkçı
Cemal’in arkadaşı” arasında mekik dokumak için sinirleri artık müsait değildir. Böyle bir yaşayışın
zevksizliğini, hastalığını hiç sevmemiştir. Başka yerlerde başka hayatlara yelken açacaktır. Babasına bir
mektup yazar ve istasyondan bir trene atlayarak huzura doğru yolculuğa çıkar.
KİTABIN ANA FİKRİ:
İnsan hiç kimseye, hiç bir söze önem vermeden hakkında söylenenlere kafa tutarak dolaşmamalıdır. Bu
ukalâlık ve kendini beğenmişliğin bir göstergesidir.
OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Nevin hayatı çalkantılarla dolu, çok acı çeken fakat her zaman içinde huzura kavuşma ümidi olan
birisidir. Nevin’in kocası Özdemir, karısını bir eşten çok bir eşya olarak gören bir kişidir. Balıkçı Cemal
saf, kalbi temiz, Nevin’in ilk başlarda kendisinde saadeti aradığı insandır.
BEYDEBA - KELİLE VE DİMNE ÖZETİ
Kelile ve Dimne’nin yazarı Beydeba, bir Brahman’dır. Kelile ve Dimne’yi Hint hükümdarlarından Debşelem Şah için
kaleme almıştır. Bunun dışında elimizde, yazar hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Kelile ve Dimne’Nin ilk hali
kaybolduktan sonra M.S. 300’lü yıllarda Keşmir’de tekrar derlenir. Böylece eser ikinci kez hazırlanır ve Pança Tatra
adıyla meşhur olur. Hindistan’da bir halk kitabı haline gelen eserin sayısız değişik şekilleri yazılmıştır.
KONUSU
Kelile ve Dinme hükümdarlar için yazılmış olan ahlakî bir Hint masal kitabıdır. Eser ismini masalın iki başkahramanı,
yani iki çakal olan, Kalilag ve Damnag’dan almıştır. Bu masal kitabı öncelikle Sanskritçeden Pehleviceye ve Pehleviceden
Arapçaya tercüme edilmiştir. Ardından Batı dillerine de çevrilen eser, hem Doğuda hem de Batıda büyük bir rağbet
görmüştür.
Hikayeler, Bin Bir Gece Masallarında olduğu gibi iç içe girmiş çerçeve hikayelerden oluşur. Eser giriş ve beş bölümden
oluşmaktadır. Her bölümde bir çerçeve hikaye ve bu hikayeye bağlı hikayecikler ile manzum hikayeler bulunmaktadır.
34
Hikayenin yazılış amacı Mehapur hükümdarının tembel üç şehzadesini yola getirmektir.
Kahramanlar: Kral Aslan, Kral Aslan’ın müşaviri Boğa, Kral Aslan’ın nedimleri, Kelile, Dimne.
Eser şu bölümlerden oluşmaktadır:
1.
2.
3.
4.
5.
Bölüm: Dostluğun Bozuluşu
Bölüm: Nasıl Dost Kazanılacağı Hakkında
Bölüm: Savaş ve Barış
Bölüm: Kazandıklarımızın Kaybı
Bölüm: Tedbirsizlik Hakkında
İKİ GÜVERCİNİN HİKAYESİ
Vaktin birinde bir ülkede iki güvercin vardı. Yuvalarında güven içinde yaşıyorlardı. Birinin adı Bazende, diğerininki
Nevazende'ydi.
Yuvaları o kadar güvenliydi ki, doğrusu oradan ayrılmayı düşünmek düpedüz aptallık olurdu. Buna rağmen Bazende
'nin içine bir gün gezme arzusu düştü. Nevazende 'ye bu isteğini açtı:
- Sevgili arkadaşım, daha ne zamana kadar yuvamızda oturup duracağız. Ben uzak ülkeleri, masmavi denizleri çok
merak ediyorum. Gezip tozmak istiyorum. Bilgimi, görgümü, artırmak niyetindeyim. Ne dersin?
Nevazende, onun bu düşüncesini kaygıyla karşıladı:
- Güzel, dedi, gezmek, değişik yerler görmek çok güzel. Fakat tehlikelerden emin olamazsın. Bir fırtına, bir rüzgar,
yırtıcı bir hayvan... Bütün bunlar olmasa...
Bazende, söze girdi hemen,
- Doğru, haklısın, ben de o tehlikeleri hesaba katmıyor değilim. Fakat sıkıntı çekmeden rahata kavuşulmaz. Yolda
çekeceğim çilelere karşı bilgimi, görgümü artıracağım.
-Nevazende, arkadaşının kararının kesin olduğunu gördü:
- Yine de gel şu düşünceden vazgeç dostum, dedi. Yanında yakınların olsa ya neyse. Böyle yalnız başına tehlikelere
nasıl göğüs gerebilirsin? Boş ver! Vazgeç bu sevdadan. Yuvamızda mutluyuz. Bunu bozmayalım.
Nevazende'nin öğütleri Bazende'yi bir türlü etkilemedi. O, kararlıydı. Her türlü tehlikeye rağmen gezme
düşüncesinden vazgeçemiyordu. Kararını kesin vermişti. Uçacaktı.
Uzak ülkelere gidecekti. Sonunda hazırlığını yaptı, Bazende. Arkadaşıyla vedalaştı. Yuvadan havalandı. Yüksekler
doğru kanat çırptı. Ufukta kayboldu. Nice denizler aştı. Nice dağlar dolaştı. Günlerce yol aldı. Havada süzülürken
35
ayaklar altında kayan güzelliği zevkle seyrediyordu. Günlerce kanat çırptı. Fakat keyfi o kadar yerindeydi ki, yorgun
oluşu aklının ucundan geçmiyordu. Günler günleri kovaladı. Bazende, arada bir dinlenerek sürekli uçtu. Sürekli yol
aldı.
Bir gün yüce mi yüce bir dağın doruğuna ulaştı. Cennet gibi bir yerdi burası. Zümrüt gibi yemyeşildi. Ağaçlar,
çiçekler, aşağıda akarsular, dereler... Mis gibi bir koku vardı. Şırıl şırıl sular akıyordu.
Bir süre dinlenmek istedi. Hem bu cennet güzelliği de seyredecekti. Fakat birden büyü bozuldu. Sessizliğin ortasına
bir fırtına düştü. Kuvvetli bir rüzgar sanki sessizliği yırtar gibi esiyordu. Gökyüzünü yağmur bulutları doldurdu bir
anda. Ortalık kararıverdi. Şimşekler çakmaya yıldırımlar düşmeye başladı.
Bazende neye uğradığını şaşırmıştı. Fırtına sağanak bir yağmurla sürdü gitti. Bardaktan boşanırcasına yağan yağmur
altında zavallı Bazende sığınacak doğru dürüst yer bulamadı. Hele şimşek ve yıldırım gürültüsü! En çok onu korkutan
buydu. Bazende yağmur altında sırılsıklam olmuştu. Üşüyordu. Fırtınaya karşı uçmaya çalıştı, çok yorgun düşmüştü.
Kanatlarını kaldıramaz bir haldeydi. Fırtına biraz biraz yavaşladığında kalın gövdeli bir ağacın kovuğuna sığındı. Bir
an sevgili arkadaşı Nevazende ve yuvası aklına geldi. Sessizce iç geçirdi."Ah!" diye inledi,"İnsanın kendi yuvası gibi
var mı?" Şimdi yuvasında olsaydı! Kendisini güvende hissedecekti.
Bazende, gurbete çıkmanın ilk pişmanlığını duyuyordu. Neden sonra fırtına dindi. Sabaha doğru artık hava normale
döndü. Güneş açtı. Tekrar zümrüt güzellik ortaya çıktı. Çiçekler gülüşmeğe, böcekler ötüşmeğe başladı. Kelebekler
kesik, zarif danslarıyla zümrüt güzelliği süslediler. Kuşlar şarkılar söylemeye başladılar.
Bazende sığındığı kovuktan çıktı. Kendisini müthiş yorgun hissediyordu. Çaresiz, uçmalıydı. Tekrar havalandı. Öğleye
dek uçtu Bazende. Yine halsizleşmişti. Güneşte iyice yükselmişti. Bir de ne görsün. Aman Allah'ım! Koskocaman bir
şahin! Büyük bir iştahla üzerine doğru gelmiyor mu? Şahinin heybetinden çok korktu Bazende. Neydi bu başına
gelen. Korkudan gözleri karardı. Başı dönmeğe başladı. Kulakları uğulduyordu. Kanatlarında artık güç kalmamıştı.
Ölümün yaklaştığını hissetti. Şahin hızla üzerine geliyordu. Bazende'nin gözünün önüne yuvası ve arkadaşı geldi. Bu
tehlikeyi de atlatırsa hemen yuvasına dönecekti. Şaşılacak bir şey oldu bu sıra. Kocaman bir tavşancıl kuşu ortaya
çıktı. O da şahin gibi Bazende'yi gözüne kestirmişti. Üzerine doğru geliyordu. Şahin'le tavşancıl avı paylaşmaya
yanaşmadılar anlaşılan ve birbirlerine düştüler. Aralarında amansız bir dövüş başladı. Bazende kavgadan
yararlanarak oradan uzaklaştı. Kuytu bir yere sığındı. Korkudan tir tir titriyordu zavallı güvercin. Kalbi duracakmış
gibiydi. Sabaha dek orada sessizce bekledi Bazende. Sabahın diri ışıklarıyla çıktı gizlendiği yerden. Tabiat cıvıl
cıvıldı. Her şey tatlı bir güzellik içindeydi.
"Oh! Çok şükür" diye mırıldandı,"yaşamak ne güzel şey!"
Dünkü kararını unutmuştu. Hiçbir şey olmamış gibi yine havalandı. Yorgun kanatlarını boşluğa bıraktı. Süzülmeye
başladı. Uzak diyarlara doğru yol almaya durdu. Uçtu. uçtu; günlerce uçtu. Yoruldu, dinlendi, tekrar havalandı. Bir
hayli acıkmıştı, yorulmuştu. Süzüldüğü yerde aşağı doğru baktı. Yemyeşil bir bahçe gördü. Aşağıda güzel bir çimlik
36
vardı. O da ne! Kendisi gibi bir güvercin çimende tatlı tatlı yem yiyordu.
Yanına doğru süzüldü onun. Çimliğe kondu. Konar konmaz taneleri yemeye başladı. Sağına soluna bakmadan yemeye
koyulduğu çimenlikte bir tuzak vardı. Bazende bundan habersizdi. Sonunda “şak” diye kurulan tuzağa düşmesin mi?
"Eyvah! bir tuzak galiba" diye bağırdı.
Çaresiz çırpınmaya başladı. Yerdeki yemin oraya mahsustan konulduğunu anladı. O güvercinde av çekmek için
duruyordu orada. Anladı ama, iş işten geçmişti. Yapılacak bir şey yoktu.
Güvercin yanına yaklaştı. Bazende, sitemli bir biçimde konuştu:
- Güvercin kardeş, sen de benim cinsimdensin. Burada bir tuzak olduğunu insan söylemez mi?
Güldü diğer güvercin:
- Yapılacak hiç bir şey yok, dedi. Bizde bu hırs olduktan sonra. Bırak bizim gibi zavallı kuşları, insanları bile tuzağa
düşürür bu duygu. İnsanların ilk atası Hazretî Adem'in de cennetten çıkarılması hep bu hırs yüzünden değil mi?
Bazende, güvercinin sözlerine hak verdi. Fakat yapılacak bir şey yoktu. Kendisine ancak o yardım edebilirdi.
- Haklısın, dedi güvercine. Fakat bu tuzaktan kurtulmam gerek, bana yardım edebilir misin? Eğer bunu yaparsan
ömrüm boyunca sana minnettar kalırım.
Çağırtkan güvercin de çaresizdi:
- Ayağıma baksana, dedi.
Bazende, baktı ayağı bağlıydı.
- Görüyorsun, dedi çağırtkan güvercin, ben de bağlıyım.
Kendi isteğimle burada durmuyorum. Gücüm olsaydı, önce kendim kurtulurdum.
KEREM İLE ASLI HİKAYESİ
İran’ın çok meşhur beldesi İsfahan’da adil, iyi yürekli bir padişah yaşardı. Çok zengin, rahat yaşayan ama bir türlü evlat
saadetini tadamayan bir padişahtı. Ne tesadüftür ki emrinde çalışan bir Keşiş de aynı özlemi duymakta idi. Padişahın
aklına bu keşiş gelince, padişahın derdine ortak olması için onu emretti. Ve uzun uzun sohbet ettiler. Keşiş padişaha
37
“eğer bir saray yaptırır içini bahçesini süslerseniz bütün zamanınızı burada geçirir acınızı unutursunuz” deyince, padişah
kısa bir sürede bu planı gerçekleştirdi. Bir gün Keşişin karısı ve hanım sultan saraydaki eğlenceyi ziyarete giderken
karşılarına nur yüzlü bir ihtiyar çıkar, hanım sultana bir elma, Keşiş’in karısana bir ayva fidesi verir. Ve bunları
ekmelerini ister. Hanım sultan da, Keşiş’in karısı da fidanlara kendi elleri ile bakar, büyütürler. Ancak iki ağaç da
büyüdüklerinde meyve vermezler. Hanım sultan bir gün rüyasında yine o nur yüzlü ihtiyarı görür. Ve bu çocuk dileği için
yalvarır. Yaşlı adam ona ağacın elma verdiğini, bu dileği için bu meyveyi yemesini söyler. Hanım sultan Keşiş’in karısına
haber verir ve ağaçlarının yanlarına giderler. Hanım sultanın elma ağacı bir elma vermiştir. Ancak Keşiş’in karısının
ağacında meyve yoktur. Hanım sultan elmasını ortadan ikiye böler ve yarısını Keşiş’in karısına verir. Buna karşılık
çocukları olduğunda birinin kızı diğerinin oğlu ile evlenecek diye söz verdiler. Ve daha sonra ikisi de hamile kaldı.
Padişahın oğlu, Keşiş’in bir kızı olur. Kızın adı “Kara Sultan” Oğlanın adı “Ahmet Mirza Bey” olur. Fakat ters giden bir
şeyler olur. Keşiş bey bir gün uyurken izmeye dalar ve “Bu kadar güzel bir kızı neden padişahın oğluna vereyim ki?” diye
söylenir. Ve bu fikrini karısına açıklar. Karısı ise “Ama Beyim biz hamile kalmadan önce çocuklarımızı birbirleri ile
evlendireceğimize yemin ettik” dedi. Keşiş bunun üzerine etrafa kızının öldüğü haberlerini yayar. Bu haber padişahın
kulağına gidince padişah Keşiş’i huzuruna çağırır.
Padişah:
“Keşiş bu söylenenler doğru mu?”
Keşiş çaresiz ifadesi vererek;
Maalesef doğru kızım öldü diyerek padişahı kandırır. Daha sonra da kızını ve eşini alan Keşiş, Isfahan’a 3 gün uzaklıktaki
“Zengi” köyüne yerleşirler. Bu zamanda da padişahın oğlu Mirza Bey 4 yaşına girmiş, mektebe başlamıştı. Yanında da
Sofi adında çok zeki bir arkadaşı vardı. Seneler sonra Sofi ve Mirza Bey 12–13 yaşlarına basmışlardı. Sofi Mirza Bey’e bir
teklifte bulunmuştu;
“Bak Mirza Bey baban çok zengin, serveti dünyayı alır! Ama bizde bir daha Genç olmayacağız, genç olduk, hadi gel av
avlayalım” dedi.
Mirza Bey Sofi’nin bu sözleri üzerine avlanmaya, yiğitliğe talim etmeye gittiler. Mirza bey bir gece rüyasında “Kara
Sultan”ın elinden şerbet içtiğini görür. Kalbi ve yüreği cehennem gibiydi. Daha sonra büyük bir heyecanla uyandı. Yalnız
kimin elindne şerbet içtiğini bilmiyordu. Fakat kızın siması aklında kalmıştı.
Bir sabah Mirza Bey babasından izin alarak sofi ile birlikte “Zengi” köyüne gezmeye gittiler. Orada Keşiş’in evine misafir
oldular, ikramlar yediler. Artık mirza Bey hep o taraflara av yapmaya gidiyordu. Bir gün kolunda şahini ile yine gelmişti.
O gün sarayın camının yanında gergef yapan bir kız gördü. Yanına yaklaştığı, dikkatlice baktıktan sonra bu kızın
rüyasında gördüğü kız olduğunu anlayınca yanına yaklaştı ve:
Başı yastık göre mi?
Gözü dilber görenin?
Gözüne uyku girer mi?
38
Zülfüne berdar olanın?
Mirza Bey bunları söyledikten sonra kızı kendine doğru çekti, kızı öptü ve:
“Söyle güzel kız sen hangi bahçenin sümbülüsün?”
Deyince kız:
“Isfahanlı babam keşiş idi. Kerem eyle bırak beni! Babam görmesin!
Delikanlı:
“Aslı nedir? Salıvereyim!
Kız:
“Kerem eyle bırak beni!
Dedikten sonra Mirza beyin aklına bir şey geldi. Benim adım Kerem, senin adın Aslı olacak bundan böyle birbirimizi
böyle çağıracağı! Bunun üzerine keşişin kızı Kerem’e bakarak:
“Kabul ediyorum” dedi. Keremde kızı bıraktı. Daha sonra Aslının işlediği gergefin üzerinde bulunan oyalı tülbenti aldı. Ve
sofiyi bularak beraber Isfahan’a döndüler. Eve geldiğinde babası Keremi bitkin gördü ve ona ne olduğunu sordu, fakat
Kerem’in ağzından tek laf bile alamadı. Padişah birkaç gün sonra Kerem’i tekrar çağırdı ve ona sordu. Kerem’de
babasında bir saz istedi. Derdini böyle anlatacaktı. Babası sazı getirdi. Kerem durumunu anlatan bir türkü çaldı;
Keşiş bahçesinde bir güzel gördüm,
Aklım başımdan aldı ne çare?
Taramış zülfünü, dökmüş yüzüne,
Serimi sevdaya çaldı ne çare?
Babası oğlunun dediklerinden hiçbir şey anlamamıştı. Oğluna tam olarak anlayamadığını söyleyince, Kerem boynunu
bükerek odadan çıktı. Padişah haftalarca oğlunun derdini anlamak için çare arıyordu ama bulamamıştı. Bunun üzerine
padişah birilerini bulup ondan derdini öğrenmesini istedi. Çirkin bir kadın Kerem’i Keşiş’in bahçesinde Aslı’ya bakarken
görünce hemen padişaha söyledi. Bunu duyan padişah hemen Keşiş’i yanına çağırdı ve neden yalan söylediğini sordu.
Keşiş’i kızını vermesi için ikna etti. Bunun üzerine Keşiş padişahtan 5 ay süre istedi. Padişah da “sana 5 ay veririm ama
sana yüzük vereceğim, onunla kızını oğluma nişanla dedi. Keşiş bunu kabul etti. Bu nişanlanma olaylarını duyan Sofi
hemen Kerem’e haber verdi. Kerem’in günleri sefa ve zevk içinde geçiyordu. Fakat aradan bir süre geçtikten sonra Aslıyı
yine özlemeye başladı. Bu durumunu babasına anlattı. Oğlunun bu dert yanışı babasını çok üzmüştü. Padişah Kerem’e:
“Oğlum ben Keşiş’e 5 ay izin verdim. Süre bugün doluyor” dedi ve düğün hazırlıklarına başlandı. Keşiş’de 5 ay dolduğu
39
için “Zengi” köyünden kaçmaya karar verdi. O gün Padişah büyük bir kafileyi Aslı’yı almak için Zengi köyüne gönderdi.
Orada da birkaç insan topluluğu kafileye doğru geliyordu. Kerem onlara neler olduğunu sordu. Bunu üzerine ihtiyardan
şu yanıtı aldı: “Bizim burada bir Keşiş otururdu, onlar gece gittiler. Bizde bir şey olacak herhalde diye gidiyoruz” dedi.
Kerem ağlamaya başladı. Daha sonra hemen aslı ile buluştukları bahçeye gider ve oradan geçen bir kızı Aslı’ya benzetir ve
türkü söylemeye başlar. Onu duyan kız “Ey âşık! Beni kime benzettin?”
Kerem cevap verir:
“Seni Aslı Han’ıma benzettim” dedi.
Bunun üzerine kız Kerem’e:
“Aslı Hanımanne ve babasıyla birlikte Hoy’a kaçtılar” dedi. Kerem bu sözün üzerine çok sevindi. Ve bir türkü söyledi.
Keşişlerin kaçtığı haberi padişahın kulağına gidince kızdı ve Zengi köyüne geldi. Ama onları bulamadı. Hemen Kerem’in
yanına gitti ve “Ey oğlum bu halin ne?” diye sordu. Kerem’i alarak Isfahan’a döndü. Kerem babasına Aslı Han’ın
arkasından gitmek istediğini söyledi. Babası da engel olmadı. Arkadaşı Sofi ile yola koyuldular ve Zengi köyüne geldiler.
Köyde gezinen bir kıza keşiş’i soru ve Hoy’a gittiklerini öğrendi. Oradan sonra Hoy’a vardılar. Bir kahvedekilere Keşiş’i
sordular ve onun birkaç gün önce Suşi’ye gittiklerini öğrendi. Kerem bu şekilde Aslının peşinden gidiyordu. Her gittiği
yerde ondan saz çalması isteniyordu. Bu şekilde Suşi’den sonra Gence, Revan, Acuz, Çıldır, Şerki, Kelbe’ye gittiler.
Kelbe’de de aldıkları üzücü haber onların 3 ay önce Kars’a gitmiş olmalarıydı. Daha sonra Kars’a vardılar ve Keşiş’i
sordular. Kahvedekiler ondan bir şarkı söylemesini istedi. Ve bunun sonucunda onların Oltu’ya gittiklerini öğrendiler.
Oltu’dan sonra: Narman’a, Beyazıt ve Beyat’a gittiğini öğrendi. Beyat’tan aldıkları haberde onların 4 Gün önce Van’a
gitmeleriydi İkisi birlikte Van’a giderken yolda 40 haramiler ile karşılaştılar. Haramiler onları aramak istedi. Kerem de
“Ağalar ben Acem Şah’ın oğluyum, şimdi gurbete düştüm rica etsem de sılaya gitsem?” dedi. Haramiler ona “Ey âşık
Allah selamet etsin diyerek yol vermeden önce türkü istediler. Türküyü duyanlar “aferin” dedi, Kerem’de Keşiş’i sordu ve
türkü karşılığında Tiflis’e gittiklerini öğrendi ve yola koyuldu. Tiflis’e geldiler ve kahvedekilerden türkü karşılığında
Ahlât’a gittiklerini öğrendi. Bu şekilde Nemrut dağını geçerek Ahlât’a geldiler. Oradan Velhasıl dağı, Muş ovası, Muş,
Çanlı kiliseyi gezdiler ve aradılar. Çanlı Kiliseden gelin kızlar çıkıyordu. Kerem o kızı Aslı’ya benzetti. Ve yine türkü
söyledi, saz çaldı. Sonra oradan Malazgirt’i öğrendi. Karşılarına Murat ırmağı çıktı. Irmak çok deli akıyordu. Kerem’in
türküsü ile yavaşladı ve geçtiler. Oradan Malazgirt’e geldiler. Kahvede saz çalanlar vardı. Beraber saz çaldılar. Kerem’i
çok alkışladılar. Neyse oradan Pasinler ovası, Uzun Ahmed, Hasan Kalesi, Çoban köprüsünü gezdiler. Orada dalgacı bir
adam vardı. “Ben Keşiş’im” diye dalga geçiyordu. Kerem’i görünce bu dalgacı bir tabuta girdi. Kerem’e adam öldü,
namazını kılalım diye şaka yaptılar. Kerem adamın öldüğüne inandı. Aslında şaka idi. Namazdan sonra şaka olduğunu
söylemek için tabutu açtılar ve adamı ölü buldular. Cenab-ı Hak dalgasının cezasını vermişti.
Neyse Kerem ve Sofi yollarına devam ettiler. Gümüşlü Kümbet, Hadım Pınar geçildi. Orada Kerem giysi yıkayan kızlar
gördü ve Aslı’dan kalan tülbenti çıkartarak yıkaması için onlara verdi. Daha sonra da Laleli Dağına çıktılar. Hava çok
bozmuştu. Fırtınalar koptu 3 gün 3 gece orada kaldılar. Üçüncü gecede nur yüzlü bir adam geldi. Ve onları atının
arkasına alarak onları bir çırpıda Erzurum’a götürdü. Meğer o adam Hızır Aleyhisselam imiş. Orada bir konakta kaldılar.
40
İkramlar gördüler. Kerem sazı eline alarak türkü söyledi. Sonra ağlamaya başladı. Sofi’ye neden ağladığını sordular. Sofi
anlattı. Sabaha Yola çıktılar. Gezerlerken bir hamam gördüler. Cafer Ağa hamamı imiş. Oradan çıkan kadınların arasında
Aslı’yı gördü ve hemen türkü söylemeye başladı. Bunu duyan Aslı Kerem’i gördü ve Hemen eve koştu anasına haber
verdi. Anası Keşiş’e haber verince yola çıktılar. Kerem ağlamaya başladı. Sonra sokaktaki çocuklara Keşiş’i sordular ve
Mancunlar mahallesine giderlerken yol 3’e ayrıldı. Ortadan girdiler. Günlerce yol gittiler. Eşen Kalesine vardılar. Khevde
oturdular. Oradan sonra Vabrik, Tercan, Çinci beli, Erzincan aşıldı. Kerem Erzincanlılardan Keşiş’in Sarılar’a gittiğini
öğrendi. Yolları bir geldi. Nuh Aleyhisselam’ın Nuh gemisinin oturduğu yere geldiler. Yerde bir kuru kafa gören Kerem
kuru kafa ile konuşmaya başladı. Sofi şaşkınca Kerem’i izliyordu. Neyse sonra Eşkat’a vardılar, Engürü’ye gittiler. Kerem
bir mezarlıkta ağlayan kız gördü. Kızla konuştu. Ölenin sevgilisi olduğunu anladı. Yola koyuldular. Kahveye geldi. Türkü
söyledi. Sonra Ayaş’a gittiler. Yol viran olmuştu. Kerem viran olmuş yolla söyleşti. Sofi adeta olanlara şaşıyordu. Ayaşlılar
Keşiş’in Zile’ye gittiğini söyledi. Tekrar yollara düştüler…
Yeniden yollara düştükten sonra Kızılırmak’a vardılar. Nehir delicoş akıyordu. Ama Kerem’in türküsü ile duruldu.
Onlarda geçtiler. Zile’ye vardılar. Hanın sahibi onları içeri almadı gitti. Onlarda kapıyı kırdı. Kapıyı yakarak ısındılar.
Sonra Sivas’a gittiler. Oradan da doğruca Kayseri’ye vardılar. Kerem bir cenaze gördü ve türkü söyledi. Bunu Duyan
imam Kerem’e çok kızdı. Neyse onlarda oradan Keşiş’in kaldığı eve geldiler. Aslı bahçede geziyordu. Kerem hemen
yanına gitti. Kendini tanıtmadı ve “ben dişçi kadına gelmiştim dedi” Aslı onu içeri aldı. Anasına söyledi ve Kerem Aslı’nın
dizine yatarak ağzını açtı. Anası sordu “Hangi dişin?” Kerem gösterdi fakat o diş değildi. Öyle böyle bütün dişlerini
çektirdi. Ağzı kan dolmuştu. Cebinden Aslı’dan kalan eşarbı çıkartarak ağzına tuttu. Tülbenti tanıyan Aslı “Bu Kerem!”
dire bağırdı. Anası hemen Keşiş’e haber vermeye gitti. Kerem o an hemen türkü söylemeye başladı ve sazdan başını
kaldırınca Aslı’nın onu dinlediğini gördü. Aslı onu hemen dışarı çıkartmaya çalışırken Kerem’in ayağı kapıya sıkıştı ve
kanamaya başladı. O sırada Kerem Tanrıya “Ey rabbim şu kızı bana âşık et” dedi. Tam o sırada isteği kabul olundu. Aslı
kapıyı açıp hemen Kerem’e sarıldı. Aslı Kerem’e:
“Hadi git buradan babam gelirse seni öldürür, gece gel, beni al!” Kerem oradan çıkıp kahveye gider. Gece olunca Aslının
evine gider. Saz çalmaya başlar. Babası onu duyar ve yanında ki adamlarla Kerem’i yakalamak isterler. Kerem kaçıp
gizlenir. Sonra tekrar pencereye çıkar. Tekrar çağırırken onu tutuklarlar. Hapse atarlar. Kerem’in aklı başından gitti. Dili
tutuldu. Kadıyı, müftüyü çağırdılar. “Baksanıza Keşiş’in evine bir adam girmiş, öldürelim mi?” Müftü izin vermedi. Sonra
Kerem’in dili açıldı. Türkü söylemeye başladı. Kerem’in dilinin açıldığını beye haber verirler. Bey Kerem’i yanına çağırır.
Kerem başlar türkü söylemeye. Bey kızmaya başlar. Kerem onu dinlemeden tekrar söyler. Bey yine kızar. Amire dönüp
idam fetvasını ister. Hâkim izin veremem, bunların aslı var dedi ve yerinden kalkıp Harem’ine geçti. Meğer beyin Hasene
adında kız kardeşi varmış. Beyin halini görünce halini sordu. O da Kerem’i öldürmesini istedi. Karşılığında 15 kese altın
verecekti. Çünkü kadı, müftü öldürülmesine izin vermiyordu. Hasene bunu kabul etti. O sırada da Kadı Kerem’ döndü.
“Bak oğlum buradan kaç sana zulüm edip öldürecekler” Kerem bu sözleri duymadı bile ve saz çalmaya başladı. Hâkim
Kerem’e sordu: “Oğlum senin bu kızla alakan var mı? Nişanlı mısınız?” dedi. Eğer nişanlı değilseniz 2 şahit bul seni şu
Aslı ile nişanlayalım” dedi. Kerem hemen Sofi’yi çağırdı. Hâkim mesele’yi sofi’ye sordu. Sofi’de anlattı. O sıralarda da
Hasene Hanım 40 tane gülcülerden kız alıp her birine kıyafet giydirdi. Sonra onları büyük bir bahçeye soktu. Ve Kerem’i
çağırdı. Kerem içlerinden Aslı’yı görünce gözünü ondan ayırmadı. Zaten başka bir kıza baksaydı, Hasene Hanım onu
öldürecekti. Kerem gözünü ondan ayırmayınca o da Kerem’in gerçekten Hak aşığı olduğunu anladı. Hasene Hanım bu
aşkı anlayınca Aslı’yı ondan sakladılar. Hasene Hanım Kerem’den türkü söylemesini istedi. Kerem hep Aslı’ya hitap eden
41
türküler söylüyordu. Hasene Hanım kızdı ve kendisine hitap eden bir türkü söylemesini istedi. Kerem yine Aslı’ya
söyledi. Bu sefer Hasene Hanım sordu:
“Kerem ben ne derim, sen ne dersin? Sana hemen Aslı’yı alıvereyim” dedi. Kerem:
“Ya Rab, sana şükürler olsun” dedi. Hasene hanım bu türkülerden onun gerçek bir âşık olduğunu anladı. Ve:
“Senin gerçekten âşık olduğunun isbatı var mı?” dedi. Kerem’de:
“Bak ben bir türkü söyleyeyim, eğer Aslı’nın her yönünden söz etmezsem beni öldür” dedi. Ve türküsüne başladı:
Bir hali diyor merde mert cengi
Bir hali dövüyor cümle frengi
Bir hali bozulmaz hiç onun rengi
Bir şulesi halka yetişir…
Hasene Hanım baktı ki bu türkü tam Aslı’yı anlatır, hemen herşeyi beye anlatır:
“Bu kızı Kerem’e verelim, eğer vermezsek, Kerem’in ahı bizi yakar”
Bey bu sözleri duyunca hemen Keşiş’in yanına gider ve:
“Kızını Kerem’e ver, eğer vermezsen seni öldürürüm” dedi.
Bu olanları Keşiş karısına anlattı. Ve o gece Kayseri’den kaçtılar. Sabah onları bulamadılar. Bir kişi onların Tekke’ye
doğru gittiğini söyledi. Kerem çok üzüldü ve beyin ayağına kapanarak; “Aman beyim ben böyle olacağını bilirdim.
Allahaısmarladık” diyerek yola koyuldular. Tekke’ye ulaştılar. Oradan Karapınar’a geçtiler. Sonra Haleb yoluna düştüler.
Keşiş de Haleb’de ermeni evine girdi. Halebli ermeni onun başka biri olduğunu anladı. Ermeni Keşiş’e burda ne aradığını
sordu. Keşiş başından geçen her şeyi anlattı. Halebli Ermeni de: “O halde Kerem buraya gelmeden kızını evlendir” Bu
sırada da Aslı Han babasına feryad ediyordu. Kerem ve Sofi’de Haleb’e geldiler. Burada Kerem hanın sahibi Külhan
Beyine başından geçenleri anlattı. Külhanbeyi Kerem’i Aslı’ya alacağına söz verdi. Bir koca karı tuttu. Onu Aslı Han’ın
yanına gönderdi. Koca karı Aslı Han’a: “Kerem’in yanına gitmek ister misin?” deyince Aslı hemen kalktı. Külhanbey’de
Kerem’e haber verdi. Koca Karı’da Aslı Han’a:
“Git anandan Haleb’i gezeceğiz diye izin al” dedi. Anası da “tamam ama sakın geç kalma” dedi. Sonra Külhanbeyi Kerem’i
Aslı ile buluşacağı Kümbet’e götürdü. Orada Kerem’i gören Haleb paşası onu zindana attırdı. Kerem’i zindan’a türkü
söylerken duyan paşa ona kendini tanıttı ve Aslı Han’a şu anda düğün yapıldığını söyledi. Kerem’de: “Bana güzel bir at,
silah ve hizmetkâr ver Aslı kiliseden çıkarken beni görsün” dedi. Paşa isteklerini yaptı. Ertesi gün Kerem kilisenin oraya
gitti. Paşa arkadan adamlar gönderdi. Kerem Aslı’yı görünce türkü söylemeye başladı. Onu gören Aslı hemen yolunu
42
değiştirdi. Sonra adamlar kızı hemen örtüp konağa getirdiler. Keşiş’in dostları Keşiş’e haber verince Kerem’den kurtuluş
olmadığını anladı. Keşiş’in aklına bir fikir geldi. Kızını Kerem’e vereceğini, fakat ilk gecelerinin elbisesini kendisi
dikeceğini söyledi. Kerem ve Aslı çok sevindi. Keşiş evde sihirli, büyülü bir fistan dikti. Kerem yanına gelince fistanın
düğmelerini elleri ile çözecekti. Neyse 40 gün 40 gece düğün yaptılar. Sonra Aslı ile Kerem evlerine gittiler. O gece Kerem
namazını kıldıktan sonra Aslı fistanını giydi ve Kerem’in yanına geldi. Kerem’den bu düğmeleri çözmesini istedi. Kerem
tam söktü 2 tanesi kaldı ki düğmeler tekrar kapandı. Kerem elleri ile tekrar denedi. Sürekli kapanıyordu düğmeler. Artık
uğraşmaktan tan yeri ağarmıştı. Kerem düğmeleri nasıl çözeceğini düşünüyordu. Tekrar denerken en sonunda kocaman
bir “Ah” çekti. Ve Kerem’in ağzından çıkan ateş ile birden bire Kerem cayır cayır yanmaya başladı. Külleri yere döküldü.
Aslı ağlamaya başladı. Ve hemen annesine haber verdi. Annesi de kızım bu senin sevinecek günündür deyince Aslı
annesine Kerem’in küllerini gösterdi. Annesi de çok şaşırdı. Sonra Paşa Aslı Han’ı sorguya çekti. Olayların Keşiş’in
yaptığı anlaşıldı. Keşiş öldürüldü. Aslı 40 gün Kerem’in küllerinin başında bekledi. Sonra saçlarını süpürge ederek
silerken küllerin içinde kalan ateş ile Aslı’da kül oldu. İkisinin külleri birbirine karıştı. Bunu görenler Paşa’ya haber
verdiler. Paşa’da Aslı’nın annesini türlü eziyetlerle öldürdü. Daha sonra ki günde Sofi’ye düğün yaptılar. 40 gün 40 gece
düğün oldu. Aslı ve Kerem dünyada kavuşamadılar ama şu an cennete düğünleri olsa gerek…
KİRALIK KONAK - YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU
I.Bölüm: Gençliğinde Mabeyn-i Hümayun mensubu olan NAÎM EFENDİ, daha birçok memuriyetten sonra emekliye
ayrılır. Bütün ruhuyla “İstanbulin” denilen devrenin temsilcisidir. Yenilikler ona tuhaf gelir. Konağın diğer sakinlerinden
olan damadı SERVET BEY ve torunları SENİHA ile CEMİL, Avrupa hayatına özenen, o hayatı bütün teferruatıyla
benimseyip birçoğunu da uygulayan insanlardır. Naîm Efendi, onların bu yaşayış tarzını anlayamaz, hatta garip bulur;
fakat onlara pek de karışmaz. Delikanlılık çağına henüz girmiş bulunan Cemil, yaşının çok çok ötesinde sefahat alemine
dalmıştır. Seniha ise aklına eseni yapan, şımarık, kolaylıkla bunalan bir genç kızdır. Evde hüküm sürmekte olan bu garip
havaya Naîm Efendi karşı çıkacak olsa, damadı işe karışır; kayınpederini kıracak kadar ileri gittiği de olur.
II.Bölüm: Her Pazartesi olduğu gibi, o gün de Seniha’nın ÇAY GÜNÜdür. Öğle vaktine yakın, ilk davetli olarak, FAİK
BEY gelir. Saniha onu, her zaman olduğu gibi, gece kıyafetiyle karşılar. Cemil’in arkadaşı olan Faik Bey, teklifsiz gelir
gider. Çocukluğu Avrupa’da geçtiğinden Avrupalıların kendilerine has kadın erkek münasebetlerini ve bunlara ait
kuralları iyi bilir. Bundan dolayı, yapmacıklıktan uzak hareketlerinin de katkısıyla, kadınların hoşlandıkları bir tiptir.
Kumara düşkünlüğü ve Cemil’e kötü örnek olması yüzünden Naîm Efendi tarafından hiç sevilmez.
Çaya, Seniha’nın halasının oğlu HAKKI CELİS de gelir. Hakkı Celis şairdir. NEYYİRE ve NURİYE hanımların büyük bir
hayranlıkla dinlemelerine karşılık, Seniha onu sıkıcı bulur.
Her şeyden çok çabuk bıkan Seniha, Faik Beyi’in bir köşede kumar partisi düzenlemesinden de sıkılır.
Hakkı Celis, Seniha’yı içten içe sevmekte, fakat içe dönük birisi olduğundan, ona karşı beslediği duyguları açığa
vurmaktan çekinmektedir.
Seniha, çay partisi bittikten sonra düşünür: Bu hayat, bu konak ve bu insanlar sıkıcı... Dadısı MADAM KRONSKİ’nin
43
anlattığı Avrupa hayatı ise ne kadar çekici ve güzeldir! Seniha, çok zengin olmadıklarına çok üzülür; bunu dedesine de
söyler. Naîm Efendi ilk defa olarak, büyük bir yoksulluk endişesine kapılır. Seniha’nın “sefalete düştük değil mi? sorusu
karşısında üzülür, şaşırır, bunalır...
III.Bölüm: Naîm Efendi, evdeki acaip yaşayışın havasından biraz olsun uzaklaşmak ihtiyacı duyar, kızkardeşi SELMA
HANIMEFENDİ’ye gider. Selma Hanımefendi, her zaman olduğu gibi, konaktaki yaşayışı şiddetle tenkid eder.
Ağabeyine, ayağını denk alması gerektiğini, yoksa sonlarının kötü olacağını anlatmaya çalışır, Naîm Efendi ise, onun
söylediklerini kabule yanaşmadığı gibi, gezip eğlenmelerini kısıtlayıp torunlarını üzmek de istemez.
Eve döndüğünde Hakkı Celis’le karşılaşır. Hakkı Celis, Faik Bey’le aralarındaki münasebetten dolayı Seniha’yı aşırı
derecede kıskanmakta ve çok da üzülmektedir.
IV.Bölüm: Çevresine bir türlü uyum sağlayamayan Seniha, sinir krizleri geçirmektedir. Hekimler evlenmesini tavsiye
ederlerse de buna yanaşmaz. Onun gözü Avrupa’da ve oradaki serbest hayattadır. Oraları gezip görmüş olduğundan
dolayı Faik Bey’e imrenir. Hatta ara sıra ondan hoşlandığı bile olur. Fakat Faik Bey havai bir gençtir. Seniha, evlilik için ,
kendisini Avrupa’ya götürebilecek zengin birini beklemekte, Faik Bey ise “seçkin ve zengin bir dul” düşünmektedir.
V.Bölüm: Seniha, hekimlerin hava değişikliği tavsiye etmeleri üzerine, sevda entrikalarını seven, eğlenceye ve zevke
düşkün halası NECİBE HANIM’ın Büyükada’daki köşküne gider. Halasından hoşlanmamaktadır. Canı sıkılır. Cemil,
halasının isteği üzerine, arkadaşlarını toplayıp adaya gelir; Neyyire ve Nuriye Hanımlar, Faik Bey, Hakkı Celis... Gece,
mehtaba çıkarlar. Hakkı Celis’in sevdakâr, fakat acemi davranışları karşısında Seniha ona “çocuk” der. Hakkı ise –
cesaretini toplayıp- “ben sizi bir büyük adam gibi seviyorum!” karşılığını verir; fakat alaya alınır. Hakkı Celis, onların bu
davranışlarından tiksinir. Şiirlerinin hayranı olan Nuriye Hanım, ona bu aşktan vazgeçmesi gerektiğini anlatmaya çalışır.
Seniha ile Faik Bey yalnız dolaşırlar; Seniha onu hep uzaklara, tenhalara doğru götürür...
VI-VII.Bölümler: Eğlenceler sürer gider. Seniha’nın sinirleri sonunda yatışır. Aradıklarının epeyce bir kısmını bulmuş
gibidir; tavırları değişir. Faik Bey’le olan münasebeti artar. Fakat Naîm Efendi ve Servet Bey’e bu konuyla ilgili mektuplar
da gelmeye başlar. Naîm Efendi bu durum karşısında üzgün ve tedirgindir; fakat Seniha’yı haklı gösterecek sebepler
bulmaya çalışır. Servet Bey ise, çocukların haklı davranışlar içinde bulunduklarını, asıl şahsiyetsizliğin imzasız mektuplar
göndermek olduğunu ileri sürmektedir.
Faik Bey’in konağa gelip gitmeleri sıklaşmış, Naîm Efendi’nin hoşnutsuzluğu da artmıştır. Faik Bey’i konaktan
uzaklaştırmanın çarelerini düşünür.
Ailenin maddi durumu gittikçe bozulmaktadır. Bunu hatırlatarak Vefa Hanındaki hissenin satılması gerektiğini
hatırlatan RAGIP EFENDİ’nin bu duruma çocukların savruk yaşayışlarının sebep olduğunu iddia etmesinden
hoşlanmayan Naîm Efendi, değişen zamanı ve Meşrutiyet idaresini esas suçlu olarak görmeyi tercih eder. Bu, yufka
yürekli ve pasif bir dedenin zoraki kabullerinden birisidir.
44
VIII.Bölüm: Hakkı Celis, hem Seniha’ya karşı beslediği aşktan, hem de Faik Bey’le aralarındaki münasebetin gittikçe
artmasından dolayı perişandır. Onların hemen hiçbir sınır tanımayan yaşayışlarından nefret eder. Sevgi ile nefret
birleşerek ona dayanılmaz bir azap vermekte, şairlere mahsus çoşkunluğu gitgide azalmaktadır. Onun aksine, Seniha
coşkun bir ruh haline doğru açılmış, romantik bir yapıya bürünmüştür. Faik Bey’e pek romantik hediyeler verir. Aşkta da
herkesten ayrı, herkesten değişik olmak peşindedir. Bu yüzden yapmacık davranışlar gösterir. Kadın-erkek
münasebetlerinde romantizme yer vermeyen Faik Bey, onun çeşitli saçmalıklarına katlanır.
Bir gece, Faik Bey kumarda 350 lira kaybeder. Cemil’in yardımı ile Seniha’nın mücevherlerini rehin vermek zorunda
kalır. Bu hareket Seniha’yı çok etkiler. Faik Bey’in asıl yüzünü görmüş ve yaptıklarından pişmanlığa düşmüştür. O
günden sonra yeniden eski hayatını yaşamaya başlar. Bu arada Hakkı Celis’le yeniden dostluk kurar. Faik Bey ise,
şimdiye kadar hiçbir kadına karşı duymadığı bir ilgiyle Seniha’ya bağlanmış bulunduğu için, ortaya çıkan bu yeni
durumdan dolayı çok üzülmektedir. Seniha’nın ilgisizliği ondaki duygusal yaklaşımı azaltmak yerine arttırır. Fakat
Seniha, onunla evlenmeyeceğini dadısı Madam Kronski'ye kesin bir dille söyler...
IX.Bölüm: Madam Kronski, durumu Servet Bey’e açar. Önceleri habersizmiş ve durumu önemsemezmiş gibi
davranmaya çalışırlar, fakat beceremezler. Servet bey, her zaman olduğu gibi, bu durumun sorumluluğunu da Naîm
Efendi’ye yükler.
Naîm Efendi, bunca rezaletten sonra, vaziyeti biraz olsun kurtarabilmek ümidiyle, Faik Bey’in babası Kasım Paşa’nın
konağına giderse de istediğini elde edemeden döner; üzüntüsünden hastalanır. Seniha ise, böyle bir davranışta
bulunduğu için dedesine hakaret eder; evleneceği kişiyi ancak kendisinin tayin edebileceğini, Faik Bey’le seviştiğini, fakat
parasız olduğundan dolayı evlenmeyeceğini, işine kimsenin karışamayacağını söyler. Naîm Efendi fenalaşır, doktor
çağrılır... Bu gelişmeleri anlamaktan, hazmetmekten çok uzak bir terbiye ile yetişmiş bulunan Naîm Efendi, çaresizlikten
ağlar.
X.Bölüm: Konağın eski gidişi artık değişmiş, Naîm Efendi ortalıkta gözükmez olmuştur. Seniha onun yanına
uğramamakta, fakat hastalığına sebep olduğu için de üzülmektedir. Bu arada, Hakkı Celis de Seniha ile ilgilenmektedir.
Bir gün Seniha’nın eski dertleri alevlenir. Hakkı Celis’le aralarında kısmen sıcak bir münasebet başlar. Fakat BELKIS
HANIM’ın birgün konağa gelmesi her şeyi alt üst eder. Çünkü Belkıs Hanım Avrupa’ya gideceği için vedalaşmaya
gelmiştir. Seniha ömrünün bu konakta geçeceğini düşünerek hayıflanır. Bütünüyle sinirli bir ruh haline bürünmüştür.
Sık sık sokağa çıkar. Dedikodular başını alıp gitmektedir.
Selma Hanımefendi, dedikoduların ortaya çıkardığı yeni durumu ve Naîm Efendi ailesinin içine düştüğü rezaleti
görüşmek üzere konağa gelir. Son derece otoriter bir kadın olan Selma Hanımefendi, ağabeyine bu dedikodulardan söz
açar; fakat artık, olan otoritesini de kaybetmiş bulunan Naîm Efendi, en geçerli çare olarak, söylentilere inanmamayı
tercih eder.
45
XI.Bölüm: Seniha birgün evden çıkıp gider. Evi bir telaş alır; yaşlı ve hasta dedenin duymaması için uğraşırlar. Avrupa
hayalleriyle dolu Seniha, evden kaçmıştır. Önce Faik Bey’e, daha sonra da konağa gelen telgraflardan öğrenilir ki Seniha
Triyeste’dedir.
Aradan bir müddet geçtikten sonra Faik Bey’in de Avrupa’ya gittiğini öğrenen Hakkı Celis, çok üzgün ve çaresizdir.
Seniha, yazdığı bir mektupla hem dedesinden özür diler, hem de para ister. Naîm Efendi ise, mümkün olduğu kadar,
Seniha ile ilgili herhangi bir söz söylememeye dikkat ederse de için için üzülmektedir.
Servet bey’e göre sorumlu yine bellidir: Naîm Efendi!
XII.Bölüm: Servet Bey’in kaynatasına karşı duyduğu kin, son haddine varmıştır. Karısına, devamlı, ayrı bir eve çıkmayı
teklif eder. Eskiden beri özlemini duyduğu bir apartman dairesine taşınmak ve orda Avrupai zevkine göre bir hayat
kurmak isteğindedir. Karısı SEKİNE HANIM onu yatıştırmaya çabalarsa da başaramaz; Şişli’de bir apartman dairesine
yerleşirler. Naîm Efendi konakta tek başına kalır. Hakkı Celis onu yalnız bırakmamaya çalışır. Mali durumu iyice
kötüleşmiştir. Buna rağmen, Seniha’ya istediği parayı gönderir.
XIII.Bölüm: Bir gün Hakkı Celis Seniha’nın Avrupa’dan döndüğünü duyar. Genç şair, büyük bir heyecenla Naîm
Efendi’ye haber verdikten sonra Şişli’ye koşar. Evdekilerin hepsi neşelidir. Hakkı Celis’e göre, Seniha eski kıvraklığını
kaybetmiş, olgun bir kadın görünümü kazanmıştır. Ona askerliğinden bahseder. Seniha onu dinler görünmekle beraber
kafası başka yerdedir. Bir ara Hakkı Celis’e: “Sen hayat adamı olamayacaksın!” der. Genç şair, “öyleyse ölüm adamı
olurum...” karşılığını verir. Bu sözlerde, Seniha’nın Avrupa’daki çirkin yaşayışını hazmedememenin burukluğu vardır.
Ona karşı beslediği aşk ile vatan aşkı arasında bocalar.
Seniha’nın Avrupa’da NEDİM BEY adlı bir elçilik memuru ile Faik Bey’e benzer bir münasebet içinde bulunmuş
olduğuna dair dedikodular yayılır. Bu arada, Seniha dedesi ile barışmak ister, fakat o kabul etmez. Ne var ki Seniha’ya
karşı beslediği sevgiyi de bir türlü geri plana atamaz. Ara sıra, konaktaki odasına çıkar, ve onun bir zamanlar şen şekrak
dolaştığı bu odayı, bütün tozuna toprağına rağmen seyreder, eski günleri yad eder.
Naîm Efendi’nin hastalığı gittikçe artma temayülü gösterince Selma Hanımefendi onu yanına almak isterse de razı
edemez. Fakat durumu kötüleşmektedir. Maddi durumunun iyiden iyiye fenalaşması yüzünden konağın kiraya verilmesi
konusu ortaya atılalı huzursuzluğu son haddine varmıştır.
XIV. Bölüm: Naîm Efendi, konağı kiralamak üzere gelenleri –kiraya verilirse kardeşinin yanına taşınmak zorunda
kalacağı için- kapıdan çevirir. Fakat bir gün Selma Hanımefendi bir kiracıyı yanına alarak konağa gelir. Kiracılar, Naîm
Efendi’nin perişan bir halde yatmakta olduğu odaya girip de onu görünce korku ve şaşkınlıktan bağırırlar. Durumu
yürekler acısıdır.
Hakkı Celis, dayısını ziyarete devam eder ve her defasında Seniha’dan bahsedilir. Naîm Efendi’nin kırgınlığı azalmıştır.
Hakkı Celis ise, hâlâ, Seniha ile vatan aşkı arasında bocalamaktadır.
46
XV. Bölüm: Hakkı Celis, yeniden askere gideceği için veda ziyaretlerine çıkar. Nuriye ve Neyyire Hanımlara, Belkıs
Hanımlara uğrar. Belkıs Hanım’a, Seniha ile mebus NECİP BEY arasında başlamış bulunan münasebetin pek yakında
resmiyete döküleceğini söyler.
Konak hâlâ kiracısını beklemektedir. Naîm Efendi hırçın ve hiddetli bir ihtiyar olmuştur. Her saat, her dakika Hakkı
Celis’i aramaktadır. Başkalarını yanında konuşturmaz bile. Hakkı Celis, iki gün izin alarak çıkagelir. Naîm Efendi ona
Seniha’nın evliliğinin kaldığını söyler; kendi yalnızlığından yakınır. Konak da Naîm Efendi ile birlikte günbegün yıkılıp
gitmektedir.
Hakkı Celis, Faik Bey’i aramaya giderken ona yolda rastlar. Gezinirlerken Seniha onları görür. Faik Bey’e elini dahi
uzatmadan Hakkı Celis’i arabaya alır, eve giderler. Hakkı Celis, hâlâ onu sevmekte olduğunu anlar. Birlikte yemeğe
inerler. Daha sonra Hakkı Celis cepheye gitmek üzere ayrılır.
XVI. Bölüm: Seniha ile Hakkı Celis’in görüşmelerinden on beş gün sonra, Servet Beylerde, düğün gecelerini andırır
gösterişte bir ziyafet verilir. Herkesin dekolte ve smokinli olduğu bu toplantıda, seferi kıyafetli iki kişi dikkati
çekmektedir. Biri Suriye’den gelmiştir ve Seniha onu: “AZMİ BEY, nişanlım!” diye tanıtır. Diğeri ise silah arkadaşı
HÜSNÜ BEY’dir.
Naîm Efendi ölüm döşeğinde.. Sekine Hanım baş ucunda nöbette.. Servet Bey bir harp zengini şatafatı içinde kendinden
geçmiş.. ortağı bulunan şeker tüccarının gözü Seniha’da...
Ve Hakkı Celis, cephede, Hüsnü Bey’in kucağında can vermiştir. Anafartalarda ilk süngü hücumuna kalkanlar arasında
bulunan Hakkı Celis, sağ kol ve omuzundan, sonra da göğsünün tam ortasından vurulmuştur. Hüsnü Bey’in olayı bütün
teferruatıyla anlatmaya başlaması karşısında Seniha dayanamaz. Azmi Bey’in ikazı üzerine Hüsnü Bey susar...
“Fakat, Seniha sadece güzel ve süslüdür.”
K A H R A M A N L A R:
SENİHA:
Fizikî portresi: Daima, son çıkan moda gazetelerinin resimlerine benzer. Körpe, ince, çevik vücudu ipek böcekleri gibi
sürekli bir değişim içindedir. Gözlerinin rengi, sesinin bestesi, kımıldanışlarının ahengi ve başının şekli de – günün
aydınlığına göre- daimi olarak değişir.
Sosyal portresi: Servet Bey ve Sekine Hanım’ın kızı, Naîm Efendi’nin kız tarafından torunudur. İyi bir öğrenim
görmüştür, Fransızca bilir, bekârdır. Kapalı bir konakta yetişmiş, sonraları çevresi çok genişlemiş; gittikçe Batıya açılmış,
açıldıkça da kendini dağıtmıştır. Yetiştiği konak, önemli devlet adamları yetiştirmiş, kültürlü ve önceleri varlıklı bir
47
ailenin konağıdır. Batılılaşma macerasına yenik düştükten sonra, konağın kendine mahsus havası kaybolmuş;
değişmenin merkezinde de Seniha yer almıştır.
Ruh portresi: İçi de dışı gibidir, durmadan değişir. Bazan şen ve şuh, bazan içine kapanık, dalgın ve kötümserdir.
Şımarık, havai, maymun iştahlı, istekleri yerine gelse bile mutlu olmayan birisidir. Büyük bunalımları vardır. Yaşadığı
ortamdan kaçıp uzaklaşmak ister. Kafasına koyduğunu yapar. Neyi ne zaman yapacağını bilemez. Bazan çok şefkatli,
bazan çok hırçındır. Kıskanç, gururlu, çevreye sığamayan, sorumsuz, daldan dala konan, aklı kısa bir tiptir.
Seniha, romandaki yerini iyi doldurmakta ve vak’ayı rahatlıkla sürükleyebilmektedir. Hemen her olay onun etrafında
gelişmiş; hemen her olay onun hal ve hareketlerine göre şekillenmiştir. Bütün bu özelliklerinden dolayı romanın ana
kahramanı odur.
NAÎM EFENDİ:
Fizikî portresi: Yaşı altmışın üzerinde, temiz ve düzenli giyinen bir adamdır. Dışarıda İstanbulin, ütülü pantolon, beyaz
gömlek, siyah kıravat, beyaz dik kolalı yakadan meydana gelen bir kıyafetle dolaşır. Evin içinde ise gecelik biçiminde
entari giyer, başına takke geçirir. (Yazar Naîm Efendi’nin dış görünüşünü teferruatıyla vermemiştir.)
Sosyal portresi: II.Abdülmaid devri ricalindendir. Mabeyn-i Hümayuna mensubiyeti olmuş, buradan, Meşrutiyet
inkılabından iki sene evvel istifa etmiştir. Hayatı kalabalık bir konakta geçmiştir. Eski terbiyeye göre yetişmiş, bilgili,
görgülü, dostları arasında sevilip sayılan bir insandır.
Ruh Portresi: Çekingen, içten titiz, iradesi zayıf, eğlenceyi seven, ahbaplar arasındaki sohbet ve ziyafetlere düşkün,
zevkleri kırk evveline ait, bir ana kadar müşfik, bir dul kadın kadar titiz, fakat titizliği huysuzluğa kadar varmayan..
yenilikleri bir türlü hazmedemeyen bir insandır. Evindeki her gün daha kötülereşerek giden garip ve sefih hayatı kabul
etmediği halde, bir türlü aktif tavır alamaz.
S E R V E T B E Y:
45 yaşlarında, alafranga hayat namına akla gelmedik gariplikleri yapan, kelimenin tam manasıyla “züppe” birisidir.
Kazasker Sadri Molla’nın oğlu Galatasaray mezunu ve Düyun-ı Umumiyye müfettişidir. Çocuklarını Avrupa terbiyesine
göre yetiştirmek maksadıyla Madam Kronski’yi getirtmiştir. Evini Avrupa zevkine göre döşemiştir. Sorumsuz, hiçbir işi
ciddiye almayan, küstah ve menfaatçi, zenginlik uğruna kirli işlere girmekten bile çekinmeyen, Türklük ve
Müslümanlıktan nefret eden.. dejenere bir tiptir.
(Romanda Faik Bey hayli aktif olmakla beraber, temsil ettiği Meşrutiyet nesli içinde Seniha’dan sonra gelmektedir. Naîm
Efendi Tanzimat’ın, Servet Bey Servet-i Fünun devrinin, Seniha ise Meşrutiyet devrinin karakteristiğini temsil ederler.
Romanın üzerine oturtulduğu üç neslin en kuvvetli tiplerinden biri (orta nesil temsilcisi) olduğu için. Servet Bey birinci
derecedeki kahramanlar arasına alınmış; Faik Bey ise kendi neslinin temsilcisi olan Seniha’nın mütemmimi özelliğini
48
taşıdığından ikinci derecedeki kahramanların ilki olarak değerlendirilmiştir.)
FAİK BEY:
Kasım Paşa’nı oğludur. Kumral, zayıf, uzun boylu, saçları iyi taranmış, yüz hatları gayrimuntazam, ağzı büyük. gözleri
yorgun, bakışları hummalı.. bu bakışlarından dolayı kadınların hoşlandıkları bir gençtir. Eğlenceden çok hoşlanır. Havai,
şımarık ve kumar düşkünüdür. Sevilmek için sever, kimsenin nazını çekmez. Bütün düşünce ve davranışlarında maddi
menfaatini ön planda tutar. Avrupa’da tahsil gördüğü için iyi Fransızca bilir. Belli bir işi yoktur. Eğlence yerlerinin, dans
ve benzerlerinin bütün adabını bilir.
H A K K I C E L İ S:
Selma Hanımefendi’ni torunudur. Hassas, romantik, çekingen, şiire meraklı, ıztırabı zevk edinmiş, kendine güven
duymayan, ağır başlı, makul tavırlı bir gençtir. Nereye çekilirse oraya gidecek kadar yumuşak huyludur. Seniha’yı içten
içe sever, fakat bu duygusunu açıklamakta çok tereddütlü davranır.
(Yazar, Hakkı Celis’i romandaki dejenere tiplerin karşısına koymuş, onların züppeliklerine karşılık, ona, vatansever,
dürüst, fedakar, hamiyetli bir genç rolü yüklemiştir. Ancak, tıpkı Naîm Efendi’de olduğu gibi, Hakkı Celis bu rol için hayli
zayıf bırakılmıştır. Eğer o daha kuvvetli bir karakter olarak verilmiş olsaydı, romandaki nesil çatışması çok daha etkili bir
şekilde ortaya konabilir, entrik unsur da artabilirdi.)
S E K İ N E H A N I M:
Naîm Efendi’nin kızı, Servet Bey’in karısıdır. Çekingen, tembel, çocukları üzerinde etkisi olmayan, eski terbiyeye göre
yetişmiş, iyilik ve saflığı budalalık derecesine varan, başkalarının iradesiyle hareket eden, eşi ve çocuklarının iradesine
tümüyle teslim olmuş bir kadındır.
SELMA HANIMEFENDİ:
Naîm Efendi’nin kızkardeşidir. Otoriterliği yanında telaşlıdır. Konakta olup bitenlere doğrudan müdahale edebilen tek
kişi odur. Tombul, haşmetli, otoriter, ağırbaşlı, akıllı, iradesi güçlü bir insan olan Selma Hanımefendi, Batılılaşma
macerasından pek etkilenmemiştir. “Konak”ta olup bitenlerle ilgili gayretlerinden hiçbir olumlu sonuç alamaz.
CEMİL:
Seniha’nın kardeşidir. Eğlenceye düşkün olan bu genç, yaşının çok üzerinde bir gece hayatına bulaşmıştır. Sorumluluk
duygusu taşımaz. Yanlış Batılılaşmanın “kurban” kahramanlarındandır.
Neyyire, Nuriye, Belkıs Hanımlar, Madam Kronski vb. karakterler arka planda bırakılmıştır. Yazar bunları vak’a akışının
49
tamamlayıcıları olarak kullanmıştır.
ROMANIN KONUSU:
Kiralık Konak’ın konusu, “Tanzimat’la hız kazanan ve kısmen sistemleşen Batılılaşma hareketinin, bu devirden itibaren
Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar birbiri ardından gelen üç nesil üzerindeki yıkıcı etkileri” olarak tesbit edilebilir.
ROMANIN ANA DÜŞÜNCESİ:
Batı medeniyeti alınırken temel değerlerimiz ihmal edilmiş, alınanlar da yarım yamalak alındığı için çok zararlı bir
“değerler kargaşası” doğmuş, bundan da Türk milleti çok büyük zararlar görmüştür.
(Bu anafikir, daha kısa olarak şöyle toparlanabilir: “Batılılaşma hareketi bilinen karakteriyle sürer gider ve tedbir
alınmazsa millet bundan zarar görür.”)
ROMANIN TEKNİK ÖZELLİKLERİ:
PLÂN:
Giriş/Serim Bölümü: Eserin G i r i ş bölümü, 5.sayfadan 38.sayfaya (Seniha’nın Büyükada’ya gidişi ve orada, nasıl
birisi olduğunun tam olarak ortaya konulmasına) kadar devam eder. Yazar bu bölümde, vak’ayı başlatmış, başlıca
karakterleri tanıtmış, ana düğümün ne olduğuna dair ipuçlarını vermiş, bazı ara düğümleri de atmıştır.
Gelişme/Düğüm Bölümü: G e l i ş m e bölümü 39-183.sayfalar arasında yer almaktadır. Seniha’nın Büyükada’ya
gidişi ve orada başlayan bazı ilişkiler ve olaylar, eserin tansiyonunu yükseltmiştir. (Bu bölümde, olay sayısı, ara düğüm
sayısı ve çeşidi arttırılmış, arka plandaki kahramanlar da vak’anın içine sokulmuş, yeni bazı ara düğümlerin atılması
yanında bazı ara düğümler de çözüme kavuşturulmuştur.)
Sonuç/Çözüm Bölümü: Sonuç bölümü 183.sayfada başlayıp 189.sayfada bitmiştir. 189 sayfalık bir eser için toplam 6
sayfalık sonuç bölümü kısadır. Böyle bir tutum, vak’anın birdenbire kesildiği intibaını vermektedir. Bu bölümde, Seniha
bütünüyle menfi bir dünyanın insanı olmanın son basamağına gelmiş, Naîm Efendi ölüm döşeğine düşmüş, Servet Bey
ise –harp zenginliğinin de tesiriyle- Batılılaşmanın yıkımına tamamen kapılmış durumdadır. Romanın ana düğümünü
teşkil eden “Yanlış Batılılaşmanın ve Seniha’nın sonu ne olacak?” sorusu bu bölümde cevabını bulmuştur. Kahramanlar
sahneden çekilmiş, olaylar mukadder çözümlerine ulaşmış, anafikir tam olarak ortaya konulmuştur.
VAK’A KURULUŞU:
Vak’a, konunun harekete geçirilmiş şeklidir; –özellikle romanda- olaylar bütünüdür. Romandaki vak’anın hareketli olup
olmadığı, olay sayısı ile çeşidinin çokluğu ve ilgi çekici olay seçimi ile yakından ilgilidir.
50
Kiralık Konak bu bakımdan değerlendirildiği zaman görülür ki, vak’a yeteri kadar hareketli değildir. Çünkü romanda
yaklaşık olarak 45 adet kayda değer olay vardır ve her dört sayfaya bir olay düşmektedir. Yazar, entrik öğe zenginliğine
pek önem vermemiştir. Bunun okuyucudaki merak duygusunu yeteri kadar kamçılayamadığı söylenebilir.
Kiralık Konak’ın ana düğümü şöyle tesbit edilebilir: “Yanlış Batılılaşmanın son nesil içindeki temsilcisi olan Seniha’nın
sonu ve böylesine ölçüsüz değişmenin toplum üzerindeki son tesiri ne olacak?”
Eserde 15 civarında ara düğüm vardır. Bunlardan, ana düğümü doğrudan doğruya destekler yapıda olanları şöyle
sıralayabiliriz:
**Naîm Efendi’nin konağındaki alafranga hayatın sonu nereye varacak? (Bu düğüm, romanın başından sonuna kadar
canlılığını korumakta, bu bakımdan da ana düğüme yakın bir mahiyet taşımaktadır.)
**Seniha ile Faik Bey’in –seviştikleri halde- evlenmek istemediklerini duyan Naîm Efendi ailesinin tepkisi ne olacak? (Bu
düğüm, sık sık çözüm noktasına gelir. Zira Naîm Efendi olsun, Servet Bey veya diğer aile fertleri olsun bu konuda kesin
tavır alabilecek karakterde değildirler. Ancak yazar, okuyucuyu “artık ipler kopacak!” havasına sokmayı başarıyor.
Düğüm bu bakımdan tesirlidir.)
**Seniha ile Faik Bey arasındaki münasebet yeniden başlayacak mı? Başlayacaksa nereye varacak? (Bu düğüm arasındaki
münasebeti –değişik vesilelerle- sık sık kesilme noktasına getirmiş, vesileler bularak yeniden alevlendirmiş, bu suretle
önemli bir merak unsuru elde etmiş, bunu eserin sonuna kadar da sürdürmüştür.)
**Servet Bey’in Naîm Efendi’ye karşı duyduğu kinin sonu nereye varacak?
**Seniha ile vatan sevgisi arasında bocalayan Hakkı Celis, Seniha’nın cazibesinden kurtulup kendini vatana
hasredebilecek mi?
**Naîm Efendi, konağı kiraya verip Selma Hanımefendi’nin evinde yaşamaya razı olacak mı?
DİL VE ÜSLÛBU:
Eserin dili, devrin özelliklerini yansıtan bazı ibare ve ifadeler hariç tutulursa, konuşma dilidir. Bugün bile rahatlıkla
anlaşılır. Terkipler fazla olmadığı gibi, zaman zaman kullanılanlar da kalıplaşmış terkiplerdir. Uslûp ise, fikir yönü ağır
basan bir eser için hareketli sayılabilir.
**Yazar, cümleleri gereğinden fazla uzatmamış, açık ve akıcı cümle kurmaya özen göstermiştir;
**Devrik cümleye pek yer vermemiş, normal sentaksa uymuştur;
51
**Edebi sanatlara rağbet etmemiş, ara sıra baş vurduğu mecazları ise, kahramanların iç dünyalarını aydınlatmak
maksadıyla kullanmış, bunda da istediğine ulaşmıştır;
**Bozuk ve karışık cümle kullanmamıştır;
**Cümle sonlarında değişik zamanlı fiiller kullanmak suretiyle monotonluğu önlemiştir;
**Fikir cümlelerinin sıkıcı ve yeknesak olmaması için, kısa ve kesik cümleler yanında soru ve ünlem cümleleri kullanmış,
böylelikle, fikir cümlelerine de akıcılık, açıklık ve tesir gücü kazandırmıştır.
(Bütün bu saydığımız özelliklere dayanarak, Yakup Kadri’nin bu romanda sağlam bir üslûb kullandığı, eserin, yazıldığı
döneme göre sade bir dille kaleme alındığı, sağlam cümle kurmaya özel bir önem verildiği...söylenebilir.)
TOPLU HÜKÜM:
Yazar, Türk milletinin karşı karşıya bulunduğu çok önemli bir sosyal problemi –geniş boyutlu olarak- okuyucuya
sunmuştur. Ailelerin ve fertlerin öteden beri sürüp gelen kültür yapısının dışında kalışından doğan sosyal ve psikolojik
sıkıntıların cemiyeti derinden sarstığı görüşü, bu romandaki kahramanların karşı karşıya geldikleri bazen gülünç, bazen
acıklı olay ve durumlar vasıtasıyla anlatılmıştır.
Yanlış batılılaşmaya karşı olduğu anlaşılan yazar, kendisi gibi düşünen kahramanları (Naîm Efendi, Hakkı Celis vb.)
çekingen, zayıf iradeli; kendisi gibi düşünmeyenleri ise atılgan, arsız, hırslı bir yapıda göstermiştir. Olayların merkezinde
yer aldığı halde her şeyin dışında kalan Naîm Efendi, olması gerektiğinden çok başka bir karakterde karşımıza çıkar.
Onun gibi gün görmüş birisinin tepkilerinin daha kanlı-canlı olması, davranışlarının daha tutarlı, itirazlarının daha köklü
olması beklenir. Fakat Naîm Efendi çok pasiftir. Buna karşılık, Seniha son derece hırçın ve girişken, Servet Bey utanmaz
ve züppe, Faik Bey kural tanımaz ve aşırı serbest kimseler olarak ortaya çıkarlar. Buna rağmen her iki grubun da belirgin
bir başarı kazanamadığı görülür. Yazar, mukavemet edenleri zayıf göstermiş, Batılılaşma taraftarlarını da belli bir
başarıya ulaştırmamıştır. Bu tutumuyla, iki arada bir derede kaldığımızı göstermek istemiştir, denilebilir.
Yazar, sosyal meseleleri tahlil ederken genellikle tarafsızdır. İmparatorluğun son zamanlarında daha fazla şahit olunan
“ailenin çözülüş manzarası”nın tasvirinde, zaman zaman romantizmin de karıştığı bir realizm hakimdir.
Eser, gerek çözülmenin acısını kuvvetle hissettirici bakış tarzı ve gerekse roman tekniği bakımından başarılı bir
romandır. Anlatılan konu, elbette, çok ciddidir; ele alınış tarzı da buna uygundur. Tahliller, cemiyetimizin bünyesinde
meydana gelen derin tahribatı gözler önüne serecek ciddiyettedir.
Yazar, bu tahribatı:
a-Türk ailesi dağılmıştır,
52
b-İnsanımız ahlâk yönünden aşınmıştır,
c-Cemiyet, adet ve geleneklerin bozulması sebebiyle içten çürümüştür,
d-Milli duyguların yerini kahredici bir aşağılık duygusu almıştır, gibi, sağlam temellere dayalı iddialarla ortaya
koymuştur.
Eserin dikkat edilmesi gereken bir yönü de, yazarın bu sosyal meseleyi ortaya koyarken “güdümlü sanat çıkmazı”na
düşmemiş, bir başka deyişle, sanatkâr şahsiyetini ihmal etmemiş olmasıdır.
KUTADGU BİLİG'DEN SEÇMELER - YUSUF HAS HACİB
1069 yılında Balasagunlu Yusuf tarafından yazılmış, Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Hana sunulmuştur. Eseri çok
beğenen Tabgaç Buğra Han, eserin yazarı Yusufa has haciplik görevini vermiştir. Yazar bu nedenle daha çok Yusuf Has
Hacip ismiyle anılmaktadır.
Kut, Türkçede saadet ve devlet manalarına gelir. Kutadgu Bilig, kutluluk bilgisi, saadet bilgisi, devlet olma bilgisi,devlet
idaresi bilgisi manalarında bir isimdir.
Kutadgu Bilig gerek fert olarak gerek cemiyet halinde yaşayan insanların, iyi bir siyasetle idare edilip, dünyada ve ahrette
mesut olmaları için tutmaları gereken yolları göstermektedir.
Eser, mesnevi şekliyle yazılmış olup 6645 beyitlik bir esedir. Fakat Yusuf Has Hacip, Türk kültürünün öğelerinden olan
manileri, eserinin çeşitli yerlerine yerleştirerek eserini Türk-İslam sentezi eseri haline büründürmüştür.
Könül kimni sevse körür közde ol
Közin kanca baksa uçar yüzde ol
Könülde negü erse arzu tilek
Ağız açsa barça tilin sözde ol
Gönül kimi sevse gözünün önünde hep onu görür
Göz ne yana baksa onun hayali uçar
Gönülde arzu, dilek her ne ise
İnsan ağzını açınca hep ondan söz açar
Bu manilerin İslamiyet öncesi manilerden farkı vezin hususundadır. Yusuf Has Hacip, eserinde kafiyeye de önem
vermiştir.
Bu dünya işi kör oyun ol oyun
Oyunka katılma nerek bu oyun
İdin varlığa kıl özin kullukı
Kalı kılmasa sen anuk tut boyun
53
Bu dünya işi oyundur oyun
Oyuna katılma neyine gerek bu oyun
Allahın varlığına uy, kendi kulluğunu bil
Böyle yapmazsan boynunun gitmesine hazır ol
Küvencim avıncımcım sevincim kamuğ
Sevinci içinde turur ey Uluğ
Güvenim, avuntum, sevincim
Hepsi senin rızan içindir ey ulu Tanrım
Kutadgu Bilig, İslam-Türk klasik edebiyatının, şimdilik ilk Türk eseridir. Edebi bakımdan ilk sayıldığı gibi, dil
bakımından da Orta Türkçe veya daha dar bir sahada düşünürsek, Hakaniye Türkçesinin ilk örneğidir. Kitabın yazıldığı
lehçe, Karahanlı Devletindeki bütün boyların konuşma dili değil, anlaşma dili, yani devlet ve yazı dili idi. Kaşgarlı
Mahmud’un bu lehçeyi Hakaniye adıyla anması da bunu göstermektedir. Kutadgu Biligde dil henüz saflığını
korumaktadır. Eserde güçlü bir İslam-İran etkisi olmakla birlikte Arapça ve Farsça sözler yüz tane kadardır. İlginç olan,
bunların içinde İslamiyet ait helal, haram, ecel, şükür, dua, şeriat, tarikat, fazl, nimet gibi sözcükler bulunmasına rağmen
ve Yusuf da muttaki bir Müslüman olduğu halde, Allah kelimesinin bir kez bile kullanılmamış olmasıdır. Genellikle
Türkçe Tanrı, İdi, Bayat, Ugan ve seyrek olarak da Arapça Rab kelimeleri kullanılmıştır. Peygamber ve Resul kelimeleri
de kullanılmamış, onların Türkçe karşılığı olan Yalavaç ve Savcı tercih edilmiştir. En dikkat çekici olanı ise Tengri Taala
ifadesidir ve bir sentezin sembolü gibidir.
Eserin adı kutadgu ve bilig gibi iki Türkçe kelimeden meydana gelmiş bir tamlamadır. Tamlanan bilig kelimesi, bil- fiil
kökünden -g fiilden isim yapma eki ile yapılmış bir isim olup, bilgi demektir. Tamlayan Kutadgu kelimesi ise, kut isim
kökünden -ad- isimden fiil yapma eki ile yapılmış kutad- fiilinden -gu eki ile yapılmış bir isimdir. Kutadgu Bilig,
kutlandıran bilgi veya kutlu olma bilgisi demektir. Bu çeviri üzerinde anlaşılmakla birlikte, kök unsur olan kut
kelimesinin anlamı üzerinde bir türlü fikir birliğine varılamamıştır. Radloff ve Thomsen bu sözün saadet anlamında
kullanıldığını düşünmüşlerdir; Barthold’a göre majeste (Haşmetmeab) karşılığı olarak kullanılmıştır. Arsal ve Kafes oğlu,
kelimenin siyasi iktidar kavramını ifade ettiğini, talih, saadet, bahtiyarlık gibi karşılıkların ikinci planda kalan ve ancak
sonraları ortaya çıkan tali anlamlar olduğu kanaatindedirler. Karamanlı oğlu, kut kavramının tamamen devlet sözünün
bugün de ifade ettiği anlamlar karşılığı olduğunu kabul ediyor; yani, hem hükümranlık hem saadet. Bu yorum, doğruya
en yakın olanı gibi görünmektedir. Bütün bu tartışmalar boyunca, Yusuf’un bilerek bir dil oyunu yapmış olabileceği
kimsenin aklına gelmemiştir. Belki de, bu dil oyunu sayesindedir ki, Kutadgu Bilig felsefi yoruma daha uygun bir hale
gelmiştir: Hükümdar olabilecek kişi, hükümdar olmakla, ancak kendini gerçekleştirebilir. Bu gayeye eriştiğinde
tamamlanmış olur ve aynı anda mutluluğa da kavuşur. Zira mutluluğun önündeki en büyük engel eksikliktir.
Kutadgu Bilig’in bu güne değin üç nüshası bulunmuştur. Bunların hepsi de eserin yazıldığı dönemden çok sonra, eserin
aslından değil de, kopyalarından alınmış ikinci kat kopyalardır. Bu nüshalar, bulundukları yerlerin adları ile Viyana,
Mısır ve Fergana nüshaları olarak anılırlar. Uygur harfleri ile yazılı olan Viyana nüshası 1439da Heratta kopya edilmiştir.
Aynı yüzyıl içinde Tokat’a, oradan da 1474de İstanbul’a getirilmiştir. Ünlü tarihçi Hammer, bunu XIX. yüzyıl başlarında
54
İstanbul’da satın alarak Viyana Saray Kitaplığına vermiştir. Bilim dünyasında ilk tanınan nüsha budur. Arap harfleri ile
yazılı olan ve Kahire’deki Kral Kitaplığında bulunan Mısır nüshasının ne zaman yazıldığı belli değildir. Bu nüsha 1896da
tespit edilmiştir. 1914de bulunan ve yine Arap harfleri ile yazılmış olana Fergana nüshası ise, eldeki nüshaların en
eskisidir ve XIII. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır.
Her üç nüshanın tıpkıbasımları Türk Dil Kurumunca yayımlanmıştır. Bu üç nüshanın karşılaştırılması ile meydana
getirilen metin ve eserin günümüz Türkçesine çevirisi, Reşit Rahmeti Arat tarafından hazırlanmıştır.
Aratın hazırladığı karşılaştırmalı nüsha 88 bölümden oluşmaktadır. Baştaki 11 bölüm giriş, 74 bölüm asıl konu, son 3
bölüm de bitiriş bölümleridir.
Eser, genellikle mesnevi biçimiyle, sondaki bitiriş bölümleri de kaside biçimiyle yazılmıştır; bunlar 6299 beyit
tutmaktadır. İçinde 173 tane de dörtlük vardır ki, hepsi birden 13.290 dize etmektedir. Bu dörtlükler biçimdeki milli
unsuru teşkil etmektedirler.
Kitabın başında sonradan başkalarınca eklenmiş olan, nesir ve nazım olmak üzere iki önsöz vardır; bunlar eserin yazarı,
konusu ve şöhreti hakkında bilgi vermektedirler.
Sözü edilen üç nüshanın da Türklerin hakim olduğu coğrafyalarda bulunmuş olması, Kutadgu Biligin, vaktiyle bütün
Türk dünyasına yayılmış olduğunu gösterir. Yayık nehrinin ağzına yakın, Saraycık denilen yerde, üzerinde Kutadgu
Bilig’den alınmış dizelerin olduğu bir çömleğin bulunması, bugüne kadar bulunan nüshaları az olmasına rağmen,
zamanında epeyce meşhur olduğunu düşündürtür.
Kutadgu Bilig alegorik bir münazara karakterindedir. Eserin temeli dört kavram üzerine kurulmuş; bunlar kişileştirilerek
eserin dört kahramanı ortaya çıkartılmıştır. Bunlar dört kişi olmakla beraber, kitap ikili konuşmalardan oluşur. Dört
temel kavram ve bunları temsil eden kişiler şunlardır:
Kün-Togdı (hükümdar): köni törü (Adalet) Ay-Toldı (vezir): kut Ögdülmiş (vezirin oğlu): ukuş (Akıl) Odgurmış (vezirin
kardeşi): akıbet (hayatın sonu) Bu dört kişi arasında geçen konuşmalarda; birey, toplum ve devlet hayatının
düzenlenebilmesi için gerekli olan görgü, bilgi ve erdemlerin neler olduğu ve bunların nasıl elde edilip kullanılacağı
anlatılır. Böylelikle, ideal olan devlet ve toplum yapısı belirlenmek istenir.
Sadece dört kavramın birbirleriyle olan ilişkileri veya temsilci kişilerin konuşmalarının içerikleri açılarından sonuçlar
çıkarmak mümkün olduğu gibi, her iki durum gözetilerek de değerlendirme yapılabilir.
Bugüne kadar, eser ile ilgili yapılan çalışmalarda, üzerindeki Hint-İran, Çin, Yunan ve İslam etkileri vurgulanmıştır.
Bunların hepsi mümkün olabilir. Türkler İslamiyet’i doğrudan doğruya Araplardan değil, İranlılar vasıtasıyla almışlar ve
özellikle Maveraünnehir’deki İran kültürüyle ilişkide olmuşlardır. Çini iki bin yıldır tanımaktadırlar ve kültür
alışverişinde bulunmuşlardır. İslam felsefesi ise, Yunan felsefesinin en büyük mirasçısı olmuş; özellikle Aristoteles
felsefesi, bu topraklarda, başta Farabi ve İbn-i Sina olmak üzere temsil edilmiştir. Ancak bu durumların hiçbirisi Kutadgu
55
Bilig’in özgün olmadığını göstermez. Çünkü Kutadgu Bilig’in önemi hikayesinde ve şeklinde değil, kitaptaki tartışmaların
konu içeriğindedir. Sosyal hayat, ahlak, bilgi ve özellikle devlet anlayışı hakkındaki fikirler, tamamen eski Türk
geleneğinin sonucudur. Kutadgu Bilig’de iyiliği telkin eden sözlerin dayanağı ise, bütün dinlerde ve ahlakçı felsefe
sistemlerinde rastlanabilen evrensel ilkelerdir ve kimsenin malı değildir. Eser üzerindeki çalışmalarıyla tanınan İtalyan
Türkolog A.Bombaci, tamamen orijinal bir eser olduğu hükmüne varıyoruz demektedir.
Bu tartışmaların dışında, çok yeni olarak, eser üzerinde bir Sümer etkisinden söz ediliyorsa da, bunu temellendirmek
oldukça güçtür; yine de hükmü zamana bırakmak gerektir.
Kutadgu Bilig’in, dönemini tasvir ettiği; yaşamasını istediği değerleri tespit ettiği; maziyi canlandırmak istediği ve ideal
bir toplum ve devlet modeli tasarladığı söylenmiştir. Bunların hepsi de iç içe geçmiş şeylerdir ve doğrudur. Eserin ne tür
nedenlerden dolayı kaleme alındığı bilinmemekle beraber, dışarıdan gelen bir emir veya istek üzerine yazıldığını gösteren
bir işaret yoktur. Yusuf’un, yaşadığı dönemin iç karışıklıkları yüzünden sarsılmış olan toplum ve devlet düzenini, bir ideal
devlet tasarlamak suretiyle eleştirdiği anlaşılmaktadır. Kitabın sonlarında yer alan Zamanenin bozukluğunu ve dostların
cefasını söyler başlıklı bölümde bunu açıkça görmek mümkündür.
Kutadgu Bilig, geçmişe referansla geleceği kurma çabasıdır. Yüzyıllar boyunca imparatorluklar kurmuş bozkır atlı
kültürünün pratik zeka ve zihniyetini teorileştirme denemesidir.
Türk kültürü bakımından tartışılmaz bir öneme sahip Kutadgu Bilig, Roux’a göre, bunun yanı sıra başka bir işlevi daha
gerçekleştirmiştir. Bu da, kavmi ve dilbilimsel köklerine hala bağlı kalmayı sürdüren bir dinin gerçekten evrensel
nitelikte bir dine dönüşmesine yardımcı olmaktır.
KUYRUKLU YILDIZ ALTINDA BİR İZDİVAÇ - HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR
KİTABIN ÖZETİ :
1910 yılının Mayıs ayında Halley Kuyruklu Yıldızı’nın dünyaya çarpacağı söylentisi
yayılır. Bu haber dünyada olduğu gibi İstanbul’da da bir panik yaratır. Kenar
mahallelerdeki cahil kadınlar da bu işi kendi anlayışlarına göre yorumlarlar.Romanın
kahramanı olan İrfan Galib de bu mahallede oturmaktadır. Zengin bir ailenin oğlu olan
İrfan, batı ilimlerini tahsil etmiş, geniş fikirli fakat tuhaflıkları olan bir gençtir. Yolda
peçeli bir kadın görür.Onun çok güzel ve bilgili bir genç kız olduğunu hayal ederek peşine
takılır.Bir çok tesadüften sonra, bu güzelle ilgili hayaller kurar. Acemice bir konuşma
girişiminden sonra kadın tarafından terslenir. Bu olay onu büyük bir kadın düşmanı yapar.
Kadınların zayıflığı ile ilgili makaleler yazar.Kadınları korkutarak küçük düşürmek için
Halley Kuyruklu Yıldızı ile ilgili konferanslar düzenlemeye karar verir. Anatomi,
astronomi,fizik karışımı tuhaf konferansına, bir de kuyruklu yıldızın çarpmasıyla kopacak
olan kıyameti tasvir eden korkunç rüya ekler.Bir süre sonra maceraperest bir kadından
mektup alır. İrfan bu mektuba coşkun ve duygulu bir cevap yazdıktan sonra konferansının
ikinci bölümünü hazırlar.Ev halkını ,mahalle esnafını kıyametin kopacağına inandırmıştır.
Herkes birbirine itiraflarda bulunarak helalleşir.İkinci konferansta İrfan’ın kıyamet
sahnesini tasvir ettiği sırada ,önceden hazırladığı küçük oyun sahnelenir. Etrafta patlayan
çat patlar ,fişekler ,yukarı katta devrilen masa ve dolaplar, kadınları çılgına çevirir. Bu
sırada tanımadığı hayranı ile mektuplaşması sürmektedir.Onun hakkında çok kötü şeyler
56
öğrenmesine rağmen kadına evlenme teklif eder.Kadının bu evlilik için bir şartı vardır.
Kuyruklu yıldızın çarpacağı ana kadar İrfan’a yüzünü göstermeyecektir. Halley’in
görüneceği gün düğün yapılır.Evin damında dürbünle gökyüzünü araştıran gelinle güvey
arasında bilimsel , felsefi ,uzun konuşmalar geçmektedir. Genç gelin ,evliliğinin ilk
gününden aklını ,bilgisini kocasına ispat ederek, eşit şartlarda sürecek bir beraberliğin
temelini atmıştır.Gelin hanım İrfan’dan kadınların öcünü almak için bir oyun yapmıştır ve
bu oyunun sonunda İrfan’ın ona iyi bir koca olacağını anlamıştır.
KİTABIN ANA FİKRİ :
İnsanların cahilliklerinden dolayı farklı yorumlanan bazı olaylar sonucunda ,kadınların ve
erkeklerin eşit şartlarda muhakeme gücüne sahip olduklarını ve kurulan yeni bir yuva
anlatılıyor.
4.KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ :
İRFAN GALİB :Batı tahsili görmüş, yaratıcı zekasını iyi kullanan insanları çok rahat
etkileyebilen tuhaf, yakışıklı bir gençtir.
LÜTFİYE : İrfan’ın evlendiği, zeki ve güzel, iyi bir eğitim almış hanımefendidir.
EV HALKI :Cahil, her şeye çok rahat inanabilen sevdiklerine yürekten bağlı olan kişiler.
ESNAF : Her duyduğuna çok çabuk inan ,araştırmayı sevmeyen cahil insanlar
KUYUCAKLI YUSUF - SABAHATTİN ALİ
Özet:
Sabahattin Ali'nin bu romanını şöyle özetleyebiliriz:
1903 sonbaharında, bir gece eşkıyalar tarafından basılan Kuyucak köyünü teftişe gelen kaymakam ve yardımcıları iki
kişinin öldürüldüğü evde yalnız bir çocuk bulurlar. Çocuğun adı Yusuf’tur ve ölenler onun anne ve babasıdır. Kaymakam
Yusuf’un soğukkanlılığına hayran kalır ve onu evlat edinir. Yusuf, sessiz ve içine kapanık bir çocuktur. Kaymakamın
karısı olan Şahinde’nin yüzsüzce Yusuf’u aşağılaması bile onu etkilemez. Yusuf’un kasabada ilgilendiği tek kişi
kaymakamın kızı Muazzez’dir.
Kaymakam Salahattin Bey’in Edremit’e tayininden sonra Yusuf okula başlar; ama okumayı öğrendikten sonra okula olan
ilgisini kaybeder ve okulu bırakır. Seneler sonra Muazzez 13 yasındayken bir bayram günü, Yusuf, Muazzez ve arkadaşları
Ali, bayram yerine giderler. Ali ve Muazzez salıncakta sallanırken, kasabanın eşrafından Şakir Muazzez’e sarktığı için
Yusuf Şakir’i döver. Şakir bunun üzerine intikam yemini eder. Babası Hilmi Bey’le işbirliği yapar ve Hilmi Bey, Salahattin
Bey’e kumar oynatarak Salahattin Bey’i kendine borçlandırır. Borcunu ödeyemeyen Salahattin Bey, Muazzez’i Şakir’e
isteyen Hilmi Bey’e boyun eğmek zorunda kalır. Ancak Yusuf’un arkadaşı Ali’nin borcu ödemesiyle evlilik planları iptal
olur. Yaptığı iyilikten dolayı Muazzez’in Ali ile evlendirilmesine karar verilir.
Bunun üstüne, Muazzez, Yusuf’a onu sevdiğini söyler. Yusuf da aslında Muazzez’i seviyordur, ama ellerinden bir şey
gelmez. Ali’nin Muazzez ile evlenmesinden hoşnut olmayan Şakir, bir düğünde Ali’yi vurup öldürür; ama arkadaşı Hacı
Ethem’in düzenlediği çeşitli dolapların sonucunda serbest kalır. Bu sırada Yusuf Kübra adında, Şakir ile Hilmi Bey’in
57
tecavüzüne uğramış bir kızla tanışır ve bu sayede hem Yusuf hem de Salahattin Bey, Hilmi Bey ve Şakir’in gerçek yüzünü
görürler. Şahinde, zenginler arasında bir yer edinme isteğiyle kızını gizlice Hilmi Bey’lere götürür, onu Şakir ile
evlendirme niyetindedir. Yusuf kesinlikle böyle bir evliliğe karşıdır. Bir arabayla Muazzez’i çevredeki bir köye kaçırır ve
orada evlenirler. Salahattin Bey onları bulur ve Edremit’e dönmeye ikna eder. Salahattin Bey, işsiz olan Yusuf’a
kaymakamlıkta katiplik işi verir; ama Yusuf masa başı işler için yaratılmış bir insan değildir. Salahattin Bey’in ölümüyle
ailenin düzeni bozulur. Yeni kaymakam Yusuf’u Edremit’ten uzaklaştırmak için ona vergi toplama işi verir. Yusuf ve
Salahattin Bey olmadan Şahinde sonunda istediği gibi davranmaya başlar. Şehrin önde gelenlerinin katıldığı yemekler
düzenler. Muazzez bu yemeklerden ilk başlarda uzak dursa da bir süre sonra karşı koyamaz ve alkolün de etkisiyle
kendini iyice bırakır. Bu çöküşü gören Yusuf, Şahinde’yi uyarır; ancak Şahinde onu dinlemez. Bir gece Yusuf böyle bir
yemeği basar ve rastgele ateş eder karanlık odaya. Muazzez dışında odadaki herkes olur. Yusuf yaralanmış olan Muazzezi
alıp kasabayı terk eder, ama Muazzez yolda ölür. Yusuf onu bir ağacın altına gömer ve uzaklara gider.
Konu ve Konular Arasındaki İlişki:
Romandaki bütün konular kent yaşamının getirdiği yozlaşma ve buna karsı Yusuf tarafından verilen mücadele ile
ilgilidir. Yusuf ile Şakir arasındaki sürtüşme yozlaşma ile iyilik arasındaki savaşı temsil ediyor. Şahinde’nin gözünü kızını
harcayacak kadar hırs bürümesi, kent yaşamının basit bir kadını nasıl bir canavara dönüştürebileceğini gösteriyor.
Salahattin Bey’in kendini içkiye ve kumara vermesi, Kübra ile annesinin başından geçenler, vs. Bu konuların hepsi adeta
yozlaşmışlığı vurgulamak için romanda işlenmiş ve hepsine karşı Yusuf’un aldığı bir tavır var. Kent-doğa, yapay insandoğal insan, yozlaşmışlık-masumiyet, ikilemleri kitap boyunca gelişen olaylarla birbirlerine bağlanmışlar.
Ana Olaylar ve Yan Olaylar:
Ana olay Şakir’in Muazzez’e sarkması ve sonra da onunla evlenmeye çalışması olarak kabul edilebilir. Kübra’ya yapılan
tecavüzün açığa çıkması, Salahattin Bey’in kumarla borçlandırılması ve Ali’nin olumu hep bu olaydan sonra yaşanır.
Muazzez ve Yusuf’un evliliğine giden yolu açan da bu olaylardır. Bir başka ana olay Salahattin Bey’in ölümüdür.
Salahattin Bey etkisiz bir karakter gibi gözükse de, aslında aile içinde dengeyi sağlayanın o olduğu ölümünden sonra
ortaya çıkar. Şahinde’nin tamamen kontrolden çıkıp kendiyle birlikte kızını yozlaşmayı temsil eden insanların kucağına
atması, Yusuf’un Muazzez’den iyice uzaklaşması, bu ölümden sonra gerçekleşir.
Yapıttan Birtakım Örnekler:
Şakir’e ve onun yandaşlarına hiçbir kanun kuruluşunun dokunamaması ilgi çekici bir olay. Adam öldürseler bile
başlarına bir şey gelmiyor. Bugünün sorunlarına büyük benzerlik taşıyan bir durum. Osmanlı’nın son dönemlerinde ne
derecede sosyal bir çöküş yaşadığının da açık bir örneği.
Muazzez adeta bir eşya gibi kullanılıyor. O zamanlar belki bir medeni kanun yoktu, ama eğitimli aileleri kızlarını böyle
kullanmadıkları biliniyor. Salahattin Bey gibi eğitimli bir insanın, borçları karşılığında kızını vermesi bir türlü doğal
gelmiyor.
Kitapta doğa ve kasaba arasında keskin bir fark vardır. “Salahattin Bey başının dönmeye başladığını fark etti. Bu kadar
geniş ve güzel bir tabiatın ortasında kendini şaşırmış gibiydi. Fakat gözlerini tekrar etrafta dolaştırırken, aşağıda mor bir
duman tabakasıyla örtülmeye başlayan kasabayı gördü ve irkildi.” (s.142). Bunun gibi betimlemeler üst üste bu farkı
58
vurgulamaktadır. Yazarın bu denli keskin bir ayrıma gitmesi ilginçtir.
Yusuf okuyucuya kitabın başında Dede Korkut hikayelerindeki yiğitler gibi takdim edilmiş. Yusuf: “Bir şey değil Doktor
Bey, bir parmaktan ne çıkar?” (s.10). Bir çocuğun anne ve babası öldürülüp parmağı kesildikten sonra böyle bir laf etmesi
pek alışılagelmiş bir olay değildir. Erişkin bir insan bile bu kadar soğukkanlı olamaz. Gerçekçi bir romanın böyle
başlaması bir çelişki gibi gözükse de, ileride yaşanan olayların üstesinden ancak Yusuf gibi güçlü bir kişilik gelebilir.
Yapıtta olmayan ilginç bir unsur olarak kasaba da hiç Rum olmaması gösterilebilinir. Hikaye mübadeleden önce Ege
bölgesinde geçiyor, ama karakter olarak sadece Türkler var.
Sosyal Çevre, Yer, Zaman, Dönem, Kişiler:
Roman Kuyucak’ta başlar. Kuyucak Aydın’ın Nazilli kazasına yakın bir köydür ve eşkıyaların basmasından anlaşılacağı
kadarıyla, tecrit edilmiş bir yerdedir. Romanın büyük bir kısmı bir şehir ortamı olan Edremit kasabasında devam eder.
Edremit’te sosyal çevre geniştir, ama insanların içten olmayışı yüzünden buradaki çevre Yusuf için köyde olduğundan
daha da küçüktür.
1903 yılı sonbaharında başlayan romanın tam bitiş tarihi belli değildir, ancak sonu Birinci Dünya Savaşı dönemlerine
denk gelmektedir. Roman 2.Meşrutiyet dönemini de kapsar, ancak ne savaşın ne de yeni yönetim biçiminin kasaba
yaşamı üzerinde etkisi vardır. Roman boyunca tarihler açık bir şekilde belli edilmemiştir. Bu da okuyucuya bu olayların
tarihten bağımsız olarak her zaman gerçekleştiği hissini verir.
Romanın ana kişisi Yusuf’tur. Yusuf mert, dürüst ve saf kalmış insanı temsil eder. Köylü olması onun bu vasıflarının
kaynağıymış gibi gösterilir. Yusuf’un bu örnek kişiliğine en yakın kişi Muazzez’dir ve Muazzez hikayenin sonlarına kadar
kente karsı direnmeyi başarır. Salahattin Bey’in kızı Muazzez’de aynen Yusuf gibi temizliği ve içtenliği temsil eder.
Kentlilerin içinde de iyi kalmış insanların olabileceğini gösterir. Kentte temiz olarak kalmış bir başka insan da Ali’dir.
Onun erken gelen ölümü kent düzenine ayak uydurmamasının cezasıdır.
Hilmi Bey ve oğlu Şakir tecavüz eden, adam öldüren, rüşvet veren, ahlaksız, kanun tanımaz karakterlerdir. İkisi
romandaki en kötü kişiliklerdir ve kent yaşamını temsil ederler. Hacı Ethem bu insanların sırtından geçinen ve onların
pis işlerini gören bir insanıdır. Güya Şakir’in arkadaşıdır, ama aralarında çıkara dayanan bir ilişki vardır. Salahattin
Bey’in karısı Şahinde bu kötü insanların oluşturduğu şehirli grubunun üyesi olmak için can atan bir kadındır. Yusuf’un
köylülüğünü ilk geldiği günden itibaren aşağılar. Şahinde görgüsüz, şirret, eğlence ve çıkar düşkünü bir kadındır. Hırsı
sayesinde Salahattin Bey’in ölümünden sonra bu gruba kendini katar. Maalesef kendiyle birlikte Muazzez’i de sürükler.
Salahattin Bey ise iyi ve kötülerin ortasında bir çizgidedir. Fazla olaylara karışmayan, karısına karşı sesini çıkaramayan,
fazla etkisini gösteremeyen bir karakterdir. İçinde iyilik olsa da çevresindeki kötüler yüzünden bir türlü istediği yaşamı
yaşayamayan bir insandır.
Kitaptaki kötü karakterler mutlak kötüler, iyi karakterler de mutlak iyiler. İyi ile kastedilen insanlar saf, içten insanlar.
Kötüler ise ikiyüzlü, ahlaksız insanlar. Yusuf’un sevdiği her karakterin iyi olması da ilginç bir ayrıntı. Okuyucu çoğu kez
59
Yusuf’u bu yüzden Sabahattin Ali’nin kitap içindeki kuklası gibi görebilir.
KÜÇÜK AĞA - TARIK BUĞRA
Tarık Buğra'nın Küçük Ağa adlı eserinin başlıca özellikleri şöyledir:
KİTABIN KONUSU:
Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Osmanlı Devleti eski gücünü, heybetini kaybetmeye başlamış, isyanlar ve
işgallerle zayıf duruma düşmüştür. Kitapta, bir Anadolu kasabası olan Akşehir'den yola çıkılarak, kurtuluş
mücadelesinin bir bölümü anlatılmaktadır. Olaylar Akşehir’in bir kasabasında başla ve gelişir.
KİTABIN ÖZETİ:
Dünya Savaşı resmen sona ermiş olmakla birlikte, Osmanlı Devleti üzerinde yarattığı etkiler tüm gücüyle
devam emektedir. Savaş sonrası birçok asker memleketlerine geri dönmüştür. Zayiatın büyüklüğü
evlerine dönen erlerin çoğunun gazi oluşuyla daha da iyi anlaşılmıştır. Bu erlerden biri de Salih adlı
Akşehirli bir askerdir. Memleketine döndüğünde kaybettiği kolunun acısıyla beraber, ülkenin durumunu
daha acı bir şekilde anlayan Salih gittiğinden beri çok şeyin değiştiğini görür. Önceleri dost olarak
yaşayan Rumlar ve kendi halkı şimdi birbirinden soğumuştur. Salih’in samimi arkadaşı olan Niko da bir
Rum dur ve gelişmelerden o da etkilenmiştir. Yavaş yavaş Yunan ve İngiliz ordularının işgal haberleri
gelmekte ve iki halkın birbirine olan düşmanlığı artmaktadır. Salih ise yüzyıllardır Osmanlı himayesinde
rahatça yaşayan Rumların bu davranışını bir ihanet olarak görmekle beraber arkadaşı Niko’dan
kopamamaktadır. Rumlarla olan dostluğu kasabalı tarafından fark edilir ve kasabalı Salih’i dışlar. Salih
artık sürekli Niko ve O’nun çevresiyle dolaşır olmuştur. Artık Osmanlı ve Padişaha olan güvenci de
sarsılmıştır. Kaybettiği kolunun hayatına tesiri büyük olmuştur. Kimsenin O’na hak ettiği saygıyı
göstermediğine inanan Salih kendini namazdan niyazdan çekmiştir. Öte yandan halk işgallere tepkisiz
kalmama kararı almıştır fakat bunun kimin önderliğinde yapılacağı karmaşası vardır.
Salih günler geçtikçe kendi kasabalısının tepkisini kazanmış ve artık istenilmeyen biri olmuştur. Bu sırada
kasabaya İstanbullu Hoca adında bir hoca gönderilir. İstanbul’dan gönderiliş amacı kasabada padişaha ve
Osmanlı’ya bağlılığı teşvik edici düşünceyi sağlamaktır. Hoca gerçekten de çok etkili bir insandır ve halkın
büyük beğenisini ve takdirini kazanır. Vaazlarda cemaate Osmanlı padişah ve din lehinde düşüncelerini
aktarmaktadır. Bu sırada memlekette Hoca’nın düşüncesine tam ters olmamakla birlikte, kurtuluş ümidi
olabilecek bir örgüt kurulmaktadır. Kuva-i Milliye adı verilen bu örgüt Anadolu’da işgalleri önlemek ve
İstanbul ve padişah yönetiminin boyunduruğundan kurtulmak için kurulmuştur. Fakat Kuva-i Milliye’nin işi
çok güçtür. Memlekette işgallere karşı veya işgallerden yana birçok örgüt vardır. Kuva-i Milliye önce bu
örgütleri kendi tarafına çekmeli veya bertaraf etmelidir. Hocanın vaazları da Kuva-i Milliye ilkelerine ters
düşmektedir. Hoca her fırsatta padişaha bağlılıktan bahsetmektedir, Kuva-i Milliye ise padişahtan
kurtulmak, yeni bir yönetim kurmak amacını gütmektedir. İşte bütün bu ihtilaflar dolayısıyla Kuvayı
Milliye yandaşları ve Hoca arasında bir elektriklenme ve zıtlaşma meydana gelir. Hoca ise halka kendini
çok sevdirmiştir çünkü her yönüyle iyi ve doğru bir insandır. Fakat Hoca da kendi içinde bir yandan
60
yaptığı işin gerçekten doğru olup olmadığının sorgulamasını, padişaha olan güvencinin doğruluğunun
şüphesini yoklamaktadır. Kuvvacılarla Hoca arasındaki çatışma zamanla iyice açık şeklini alır ve vaazlarda
karşıt fikirler açıklanır.
Olaylar gelişirken Salih ise unutulmuşluk ve terk edilmişlikten bir kaçış olarak Kuvayı Milliye’ye katılmaya
verir. Onu bu kararı vermeye zorlayan başka bir şey ise yakın arkadaşı Niko’nun da sonunda Osmanlıya
karşı savaşta yer almasıdır. Salih bu ihanetin öcünün peşinden koşacak ve kurtuluş mücadelesinde büyük
rol oynayacaktır. Kuvva bir türlü hizaya gelmeyen Hoca hakkında ölüm emri çıkartır. Hoca evliliği ve
çocuğu ve en önemlisi de halkın zorlamasıyla Akşehir’den kaçar ve çete reislerine sığınır. Kuvva ile
arasında yaşanan kovalamacadan sağ kurtulur ve kendi başına yanına adam da alarak bir kasabaya
sığınır. Kuvva ise Hocayı kaçırdığı için üzgündür ve Salih’i O’nu bulmakla görevlendirir. Hoca ise şimdi
hangi tarafta yer almak gerektiğinin hesabını yapmaktadır. Kuvayı Milliye ise her geçen gün başarı
kazanmakta ve güçlenmektedir. Salih Hoca’yı bulur ve O’nu padişah hizmetinden vazgeçerek Kuvva
yararına çalışmaya ikna eder. Beraberce Çerkez Ethem’in kardeşi Tevfik Bey’in çetesine katılırlar. Çerkez
Ethem ve kardeşleri milli mücadelede en büyük rollerden birini üstlenmiş ve gerek düşman işgallerine
gerekse ayaklanmalara karşı başarılar sağlamışlardır. Fakat şimdi düzenli ordu ve İsmet Paşa’nın emri
altına girmek söz konusu olunca Çerkez Ethem ve kardeşleri zıt bir tavır takınarak Kuvva’ya ve Ankara’ya
karşı isyan bayrağı açmıştır. Hoca ise bu yolun yanlış olduğuna inanır ve onları bu yoldan döndürmek için
planlar kurar. Hoca’nın amacı Çerkez Ethem ve kardeşlerini Kuvva’ya karşı cephe almaktan vazgeçirmek
olmasa bile olası bir isyan halinde güçlerini zayıflatmaktır. Bu sırada Hoca Salih’ i haber edinmek için
Akşehir’e yollar. Akşehir’de ise Hoca öldü bilinmektedir. Oysa Hoca hayattadır ve yeni kimliği “Küçük Ağa”
ile kuvva yararına çalışmaktadır. Hoca’nın Kuvva yararına çalıştığı haberi Salih tarafından Akşehir’de
sadece Kuvvacı olan birkaç kişiye duyrulur ve memnuniyet yaratır. Başta Kuvayı Milliye hareketine büyük
hizmet vermiş Doktor olmak üzere Kuvvacılar Hoca’nın kendi saflarına katılışından büyük haz duyarlar.
Hoca Ethem’in İsmet Paşa hizmetine girmemek için yapacağı en büyük saldırı olan Kütahya saldırısında
O’na bir oyun oynayarak başarısızlığını sağlar ve Kuvayı Milliye’ye en büyük hizmetini vermiş olur. Ethem
ise Yunanlılara sığınacaktır. Hoca ise bütün bu ihtiras ve gücü elinde bulundurma tutkusuna kapılan
insanlardan nefret etmektedir. Artık savaş alanından başka bir cephede de mücadele verilmektedir, şimdi
iktidar çekişmeleri büyük tehdit oluşturmaktadır. Hoca bunu acıyla farkeder. Ankara ise Hoca’nın
başarılarından haberdardır ve kendisini Ankara’ya davet eder. Daveti kabul eden Hoca Ankara’nın
durumunu yakından görür ve cephede savaşmanın, bu iktidar kavgasında yanlış düşünenlere ve hainlere
verilecek savaştan daha kolay olduğunu düşünür. Fevzi Paşa Hoca’ya yakınlık gösterir. Hoca bütün bu
kişiliklerin önemini daha iyi anlamaktadır. Memleket zafere doğru gitmektedir ve bu noktada Ankara ve
Melis’e büyük iş düşmektedir. Bu sırada Küçük Ağa yani İstanbullu Hoca Ankara'da kendisini Akşehir'den
tanıyan ve bir zamanlar zıt fikirleri yüzünden tartıştığı Kuvvacı Doktor ile buluşur. Doktor böyle
saygıdeğer birinin kendi saflarına katılışından duyduğu mutluluğu Hoca’ya söyler ve asıl kimliğini bilenin
sadece kendisi olduğunu, kendisi dışındakilerin O’nu Küçük Ağa diye tanıdıklarını anlatır. Hoca ise artık
özlediği eşi ve çocuğunun özlemiyle yanmaktadır.
61
Küçük Ağa Fevzi Paşa ile birlikte Akşehir’e gelir ve burada da tanınmadığını ve Küçük Ağa olarak
bilindiğini görür. Eşi ve Çocuğu hakkında bilgi alır ve çocuğunu bulur fakat eşinin durumu kötüdür. Eşine
geldiğini haber eder fakat kadın ölmek üzeredir ve oğlunu Hoca’ya emanet ettiğini söylemekle kalır ve
günler sonra da ölür. Hoca daha sonra Ankara’ya döner ve mücadeleye devam eder.
KİTABIN ANA FİKRİ:
Vatan ve millet sevgisi, bağımsızlık duygusu. Kurtuluş savaşının küçük bir kasabadan görünüşü.
KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Küçük Ağa(İstanbullu Hoca):Kurtuluş mücadelesine büyük hizmetler vermiş binlerce kişiden biri.
Salih: Birinci Dünya Savaşında sağ kolunu kaybetmiş ve hayatının anlamını Kurtuluş Mücadelesi ile tekrar
kazanan biri.
Çerkez Ethem: Başlarda vatan ve millet için yeri tutulmaz hizmetler vermiş, cephede büyük başarılar
göstermiş, fakat düzenli orduya geçme kararı alındığında tamamen zıt fikirleri benimsemiş ve zararlı
olmuş bir çete reisi.
Doktor Haydar Bey: I.Dünya Savaşında Yüzbaşı rütbesiyle görev yapmış ve milli mücadele yıllarında
Kuvayı Milliye’ye büyük hizmetler vermiş bir asker.
Ali Emmi: Kurtuluşu Kuvayı Milliye’de gören ve çok büyük fedakârlıklarda bulunan yaşlı bir vatandaş.
MAİ VE SİYAH ÖZETİ - HALİT ZİYA UŞAKLIGİL
1.KİTABIN KONUSU: Hayalleri olan bir gencin lise son sınıfta babasını
kaybetmesiyle hayallerinin yıkılışı ve beraberindeki hayat mücadelesi.
2.KİTABIN ÖZETİ: Ahmet Cemil, babasının ölümünden sonra,bin bir güçlükle
okulu bitirir ve kız kardeşini ve annesini beslemek için çalışmak zorunda
kalır.Bunun için elinden fazla bir şey de gelmemektedir.Çünkü yabancı dil
bilmekten başka bildiği bir şey yoktur.Ona kalsa,bütün çalışmalarını şiir üzerinde
toplamayı;edebiyatımıza bir başka yön vermeyi ister. Ancak hayat mücadelesi onu
çok genç yaşta karşılar.
Ali Şekip, Hüseyin Nazmi gibi arkadaşlarıyla başlıca tartışma konusu budur zaten.
Raci gibi kendisini kıskanan, arkasından dedikodular yaratan birine rağmen şiirde
bir şeyler yapacağına inanır. Bir yandan, Ahmet Cemil ,bu sarı , uzun saçlı, mavi
62
gözlü ,kalem parmaklı genç, Hüseyin Nazmi’nin kız kardeşi Lamia’yı sever.Tek
kaygısı onunla evlenmek,ona layık bir yuva kurabilmektir.Fakat bu mümkün
olabilir mi? Olabilecek mi? Hep bunu hayal eder.
Okulu bitirdikten sonra, zavallı genç çok sıkıntılı günler geçirir.Evlerine gittiğin
öğrencilerin şımarıklıklarına katlanmak zorunda kalır.Ekmeğini kazanır ama,
neler pahasına! Böylelerinden para kabul etmeğe mecbur kalmak ona pek ağır
gelir . Başka çare de yoktur. Pek dayanamaz hale gelince , bu sefer kitapçılara polis
romanları tercüme etmeye kalkar. O çağlarda pek sayılı olan bu kitapçılar da onun
derisini yüzerler.Geceler boyu göz nuru dökerek yaptığı anlamsız tercümelere hiç
denecek kadar az para verirler. Ne öyle eserleri tercüme etmek ister , ne de
parasını üzüle üzüle almaya razı olur.
Ahmet Cemil, günün birinde “Mirat-I Şunun” adlı gazetede çalışmaya başlar.
Hayatı az çok düzene girer. Hatta ,gazete sahibinin oğlu Vehbi Efendi, Ahmet
Cemil’in kız kardeşi İkbal’le evlenir. O zaman Süleymaniye’de eski bir evde oturan
Ahmet Cemil, kız kardeşini mutlu görmek hevesiyle güzel bir düğün yapar. Ama
bu evlilik, o zamanın evlenme şartları yüzünden başarılı olmaz. Evlenenler daha
önce birbirlerini tanımadıkları için bağdaşamazlar. Vehbi Efendi çok kaba,
durmadan içen , küstah bir kimsedir. Öyle alçak bir heriftir ki, karısı hamile
olduğu sıralarda beslemelerini okşayarak onlarla gönül eğlendirir. Ahmet Cemil
bu adiliklere dayanamaz .Gülle dokunmaya kıyamadığı biricik kız kardeşinin
hırpalanmasına, hatta dövülmesine razı olmaz. Bir gece, Vehbi, İkbal’i öyle
hırpalar, durumunu düşünmeden öyle bir tekme atar ki zavallı kadın çocuğunu
düşürür. Ahmet Cemil, çıldırmış bir halde, arkadaşı Ali Şekip’in dükkanına
kendini atar. Ali Şekip’e anasından aldığı küpeleri, yüzükleri emniyet sandığına
rehin etmekte kendisine yardım için gitmiştir. Kız kardeşini ölümden kurtarmak
gerekmektedir.Hiçbir önlem zavallı İkbal’i ölümün pençesinden kurtaramaz.
Hüseyin Nazmi, uzakça bir görevle dış işlerine tayin edilmiştir. Memnundur.
Ahmet Cemil, bir gün onu ziyarete gider. Bir aya kadar memleketten ayrılacak
olan Hüseyin Nazmi, sevineceğini sanarak Ahmet Cemil’e başka bir haber daha
verir. Lamia’yı evlendiriyorlardır.O zaman Ahmet Cemil Lamia’ya ait tek tük
hatıra kırıntılarını bir daha yaşar. Bunlar, Lamia’nın çocukluğu ile ilgilidir.
Zihninde, kızı, ailesinin ısrarıyla evlenmeyi kabul etmiştir diye tasarlar.Bir an
sevgisini itiraf etmeyi düşünür.Ama yoksulluğu, işsizliği aklına gelince bir yuva
kuramayacağını kabullenir. Bundan da vazgeçer.
Önce kardeşi, sonra Lamia… Geriye ne kalmıştır? Eseri mi? Genç adam,bütün
ömrünü koyduğu şiirlerini bir an bile duraklamadan ocağa atıp yakar. Yaşamı
63
gözlerinde yaşlar,ağzında acı bir lezzetle seyreder. O esrin bir anlamı kalmamıştır
artık.
Madem ki Hüseyin Nazmi gidiyor, o da gidecektir. Bir gün Taksim bahçesinde
otururken ileriye ait tasarlarını, tasarladıklarını hatırlar. Şimdi o da Anadolu’da
bir görev alıp gidecektir işte. Kendisine kırgınlıktan başka bir şey sağlamayan bu
İstanbul’dan kaçacaktır. Kararını yerine getirir. Bir vapura biner, gece
karanlığında, son defa İstanbul'u, Cihangiri seyreder. Deniz karanlık, gece
karanlıktır. Vaktiyle Tepebaşı’nda, gece, gözlerine bir elmas yağmuru gibi görünen
ışıklar sanki sönmüştü. Şimdi her taraf simsiyahtı. O da, güneşten, hayatın
biçareliğiyle alay eden ışıktan kaçarak, sonsuz bir yoklukta mutlu ve rahat,
yuvarlanıp gidecektir.
3.KİTABIN ANA FİKRİ: İnsan hayatta karşısına çıkan zorluklara karşı mücadele
etmeli,hayallerle gerçekleri birbirine karıştırmamalıdır.
4.KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRMESİ:
AHMET CEMİL: Başarılı bir lise hayatı sürerken,son sınıfta babasını kaybeder ve
hayat mücadelesine çok erken başlar.Amacı şiire başka bir yön vermek iken
babasının ölümü her şeyi alt üst eder.Hayalleri olan bir gençtir.Babasının
ardından kız kardeşi İkbal’in ölümü,son olarak da yakın dostu olan Hüseyin
Nazmi’nin kız kardeşi Lamia’nın evlenmesiyle tüm hayalleri yıkılır.
HÜSEYİN NAZMİ: Ahmet Cemil’in en yakın dostudur.O da Ahmet Cemil gibi şiire
düşkündür.
İKBAL: Ahmet Cemil’in kız kardeşidir. Özellikle babasının ölümünden sonra
annesine ve ağabeyine bağlılığı artmıştır.
LAMİA: Hüseyin Nazmi’nin kız kardeşidir.Güzel ve alımlı bir genç kızdır.Ahmet
cemil’in kendisine olan aşkından habersizdir.
MOR SALKIMLI EV - HALİDE EDİP ADIVAR
İÇERİK YÖNÜNDEN TANIMA:
Kitabın Bölümleri: Birinci Bölüm
Birinci Kısım: Bu,bir küçük kızın hikayesidir
İkinci Kısım: Hikaye artık benim oluyor
Üçüncü Kısım: Üsküdar’da oturduğu eve dair
64
Dördüncü Kısım: Yine mor salkımlı ev
Beşinci Kısım: İkinci defa kolej hayatı
Altıncı Kısım: Evlilik hayatı
Yedinci Kısım: Meşrutiyetin ilanı
Sekizinci Kısım: Memleket haricine ilk çıkış
Dokuzuncu Kısım: 1909 ile 1912 Yılları arasında geçen hadiseler
Onuncu Kısım: Balkan harbine doğru
On birinci Kısım: 1913-1914 yılları arası
On İkinci Bölüm: Suriye ve Arap diyarı
Kitabın Özeti:
Her insana var olduğunu,yaşadığını idrak ettiren farklı farklı olaylar vardır. Nasıl
bir şimşek çakınca karanlık birden aydınlanıyorsa ,hafızamızda da bazı olaylar
sonucunda bir canlanma oluyor.Bu küçük kızın hafızasında çakan şimşekler çok
erken başlar.
Hafızasında hayat, kendini koyda başladığı ilk devrin olsa unutamayacağı
zemini,Beşiktaş’ta doğduğu evde başlamıştır.Evin kendisi ,çocuğun hafızasında
mor salkımlı ev yaftasını taşır.
Acaba ilk varlığını idrak ettiren sahne kaç yaşında meydana gelmiştir?Galiba dört
yaşından önce olmalı.Sebebi,bu devirde hafızasında çakan şimşeklerin aydınlattığı
sahnelerde zaman zaman anneside görünür.Ancak kız annesine zaten üç ile dört
yaşlarında kaybetmiştir.
Bu evdeki başka başka hatıralardan biriside gece ziyaretleri ve
Hamam kapısı vuruldu
İçeride meclis kuruldu
Fehimem düştü bayıldım....
diye İstanbul’da o zaman söylenen halk türküsünü dinlerken her zaman minderde
uyuyup kalmasıdır.
Birgün horoz şiirini söylemek için masaya tırmanırken,etrafındaki eşyanın salıntısı
o kadar şiddetlendi,başı o kadar fazla döndü ki;bunun farkına varan Eleni onu
kucağına alarak evine götürdü,Teşhis sonunda kız Mor Salkımlı Eve geldi.Bundan
sonra küçük hikayesi artık benim oluyordu.
Evlilik hayatıma gelince,onu anlatabileceğim kadar kısa keseceğim.Babam bir
dairesini bize vermişti,sultan tepesindeki,burada salih zeki’nin birinci oğluda
bizim yanımızda idi.
İçine kapanık bir kişiliğe sahipti.Bu sebeple olması gerek Makedonya’daki siyasi
depremlerden ,gerekse yeni bir rejim hazırlayan hareketlerden haberdar değildi.Bu
1907 sensinde rast gelmekteydi.1908’de tekrar Burgaz’a gittiğim zaman
meşrutiyet ilan edilmişti 24 temmuz ‘da.Meşrutiyet ilan edildiği gün,mor salkımlı
evin Burgaz’daki geniş sofrasında ,bizde misafir olan Peyker(Hala) ve eşi Hamdi
efendi ile oturuyorduk. Oğulları Genç Türk hareketine karışmış ve memleket
haricine kaçmak zorunda olmuştu.
65
Daha sonra Amerikalı dostlar beni bir zaman için memleket haricine çıkmamı
istediler.İşte bu suretle 1909 irtica hareketlerinin tam ortasında iki küçücük
yavrumla Mısır’a gittim.
Nihayet balkan harbi geldi kapıya dayandı.O harp içinde <Teali Nisvan
Cemiyetihastabakıcılık ve faaliyetine girişmişti.
Bu devir içine Türk Ocağı, Ziya Gökalp ile yakından tanışmak, Yusuf Akçura,
Ahmet Ağaoğlu, Hamdullah Suphi <Genç Kalemler >vesaire de girer.
1911’de Türk Ocağı açılmış.1924’e kadar ilk prensiplerini az çok muhafaza
etmiştir.En hareketli ve faal zamanı Hamdullah Supi’nin reyis olduğu devreye
tesadüf etmektedir.
1913 ile 1915 yılları arasında, ittihatçılar, memleketteki yapıcı faaliyetlerini
kaybeder.Doğru ve yanlış birçok tecrübeleri onlarda da idare kabiliyetini
yükseltmiş ve sonraki inkılaplarının temelini atmışlardır.
İnsanlar için birbirini anlamak, sulh içinde beraber yaşamak herhalde şu ve yahut
bu esasa dayanmak, şu ve yahut bu idale saklanmakla dahi mümkün olmuyor.
Burada hep Kant’ın bir sözünü hatırlarım:<Dünya sahnesine insanların girişini,
hiddetle bir nefret duymadan seyretmek mümkün değildir.Çünkü insanların
birbirlerine yaptıkları kötülük tabiatın yaptığından çok daha fazladır.>
1914-1916 yıllarını , sadece bizim için değil, bütün dünya için en büyük hadisesi
Birinci Dünya Harbidir.
Merhum Ahmet Ağaoğlu Bey’e göre milliyet:Din, dil, ırk ve anayasa idi.
Derhal toplantı bunların hangisinin başta geldiğine dair çok hareketli bir
münakaşaya girişti.Gelibolu’ya muhareceti ortaya çıktı.Bütün bunların doğurduğu
münakaşalar zıt fikir ve temayüllerden de burada bahsedecek değilim.Çünkü
fikirlerine iştirak etmediklerim arasında samimiyet ve millet aşkına hürmet
ettiklerimde vardır.
Bu günler benim için Suriye ve Arap diyarına hoca ve maarifçi olarak gitmemle
sona erdi. Lüblan’lı dostlarımızın ziyareti ve o münasebetle yapılan muhabbet
gösterisi olanların diyarı ve halkı hakkında hafızanda yer almış olan acı, tatlı bütün
intibaları canlandırdı.Tatlı dediğim zaman sakın Arap diyarına mahsus dünyaca
meşhur tatlılarını kastettiğimi ve bazı gazetecilerin romantik, fakat çirkin bir tarzda
Cemal Paşanın kudretine dayanarak o diyarda keyif sürdüğüme sanmayın.Çünkü
Suriye ve Lübnan’da geçen hizmet yıllarım baştanbaşa en derin ıstırap ve
meşakkat içinde geçmiştir.Şikayetçi değilim, çünkü gerçi her zaman <Çiğnerim,
çiğnerim,hakkı tutar kaldırırım>iddiasında bulunamam.Fakat her zaman, herhangi
şart içinde ıstırap çekenlere kalbim ve kollarım açıktır.Ve ben Arap diyarına,
bilhassa en çok aralarında kaldığım Lübnan’a acı günlerinde gittim.Ve insan
takatinin tahammülü derecesinde de kendi mahdut sahamda onların dertlerine
ortak oldum.
66
Bütün o geçen günleri işte, Lübnanlı misafirlerimin resimlerini gazetelerde
gördüğüm zaman yaşadım.
Suriye’den bir süre sonra ayrılmıştım.Fakat 1917 yılının Eylül ayında vaadimi
yerine getirerek,bir sene için tekrar Suriye’ye döndüm.Hocaların birinci sene
gösterdikleri gayret,kudret ve fedakarlık sayesinde,açtığımı mekteplerde ikinci
sene tedrisat kolaylıkla devam etti.
Benim aziz dostum Selim Sabit her defasında gözlerinde yaşla
dinlerdi.Bana<beyn-es-sutur,o-kuyan lakabını takmıştı.Bu defa kalplerimizin
perdesini de kaldırdı>diyordu.Selim Sabit’ten 1921’de Ankara’da bir mektup
aldım.<beyn-es-sutur>manasını en iyi ifade edecek bir yazıya on altın vereceğini
Beyrut’ta ilan ettiğini yazıyordu.İkinci bir mektup daha aldım,içi resim
doluydu.Sulu boya ile yapılmış bir Arap diyarı,bütün hurmaları,kumları,çadırları
ve muzları o kadar güzel resmedilmişti ki... Cevap vermeye vakit bulmadan ölüm
haberini almıştım.
Küçük aktörleri bir gece,bir kamyona doldurup Ayin Tura’ya götürdük.Oranın
çocuk bandosu her Cuma Der-Nasıra’ya7 gelir konser verirdi. Şimdi buna
mukabele etmek zamanı gelmişti.
Marangozhaneyi boşalttık, ikisini bir sahneye koyduk, küçük aktörler oynadılar,
söylediler, Ayin Tura’yı eğlendirdiler.
Martın dördünde Küçük Cemal Paşa’nın gösterdiği nezaket ve yardımıyla, Ayin
Tura müstesna, diğer mekteplerimizin hocalarıyla hareket ederken, samimi vedalar
arasına biraz da göz yaşları karıştı.
Allah’a ısmarladık Lübnan ve gelip geçtiğim Arap Diyarı!...
Son Söz
Ekim’de Mondros’ta imzalanan mütareke (30 Ekim 1918) ile Mart (1917)
arasındaki hadiseler hakkında söylenecek pek bir şey yoktur.Tarihi bir fasıla
idi.Osmanlı İmparatorluğu ve onun son temsilcileri olan İttihatçıların üstüne bir
perde indi.Büyük kaybetme hislerinin ardında bir beklentide vardı.İttihatçıların
rejimi özgürlük, adalet, müsavat ve kardeşlik vaat eden kansız bir inkılap ile
taşladı ve Türk topraklarına hem ulviyet hem zillet getirdi.Bu rejim ortadan
kalktıktan sonra, Türk insanı perdenin tekrar yükselmesini ve 1908’in büyük
muvaffakiyetlerini ileriye götürdüğü, Türkiye’nin büyük evlatlarının kendilerini
kurban ettiği ve kanlarıyla temizleyip arındırdığı yeni ve barışçı bir Türkiye’nin
iftişasını bekliyordu.
Yeni dönem nasıl başladı.İcra ettiren manzarane idi, ayrı bir hikaye olarak
anlatılmasıdır.Öyle bir hikaye ki modern Avrupa’nın en iyi destanlarından biri....
NUTUK - MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
67
Nutuk yeni Türkiye devletinin yazılan ilk tarihidir. Yazarı Mustafa Kemal Atatürk’tür. Yaptığı tarihi
gelecekteki Türk insanına tanıtabilmek amacıyla bu kitabı kaleme almıştır.
Nutuk; Atatürk tarafından kurulan Cumhuriyet Halk Partisinin 15-20 Ekim tarihleri arasında Ankara
da toplanan İkinci Kongresinde okunmuştur. Konuşma otuz altı buçuk saat sürmüştür.
Nutuk 1919’dan başlayarak 1927 ye kadar olan tarih dilimini incelemektedir. Bu dönem üç bölümde
ele alınmıştır.
Kuva-i Milliye (Ulusal güçler) Dönemi
Nutukta yeni Türkiye Devletinin kuruluşu anlatılmaktadır. Yeni Türk devletinin kurulmasındaki
maksat da şu şekilde açıklanmıştır: Türk ulusunun onurlu ve şerefli bir ulus olarak yaşamasıdır. Bu
da tam bağımsız olmakla sağlanabilir. “Ne kadar zengin olursa olsun, bağımsızlıktan yoksun bir ulus
uygar insanlık karşısında uşak durumunda kalmaktan ileriye gidemez.” demiştir ve Mustafa Kemal
Atatürk şu sözleri söylemiştir “Türkün onuru, kendine güveni ve yetenekleri çok yüksektir. Böyle bir
ulus tutsak yaşamaktansa yok olsun daha iyidir.” Diyerek kurtuluş isteyenlerin parolasının “Ya
bağımsızlık ya ölüm olduğunu “ söylemiştir.
Burada devlet kurmanın zorlukları görülmektedir. Atatürk Samsun’a çıktığı anda ülkenin genel
durumu; Osmanlı Devletinin içinde bulunduğu topluluk savaşta yenilmiş Osmanlı Ordusu
zedelenmiş, koşulları ağır bir ateşkes imzalanmış, ulus yorgun ve bitkin bir durumda, ulusu ve ülkeyi
savaşa sürükleyenler yurttan kaçmış, padişah ve halife soysuzlaşmış, kendini ve tahtını koruyacak
alçakça önlemler araştırmakta, hükümet yüzsüz, onursuz, korkak, ordunun elinden silahları ve
cephanesi alınmış ve alınmakta, yurdun dört bir yanındaki topluluklar devletin bir an önce
çökmesine çaba harcıyorlardı. Bu şekilde açıkladıktan sonra ulus egemenliğine dayanan kayıtsız
şartsız yeni bir devleti kurmak için izlediği politikayı, karşılaştığı güçlükleri bunalımları ve
çatışmaları anlatmaktadır. Bu haliyle Nutuk, sömürgeci devletlerin altında yaşayan uluslara kurtuluş
yolunu gösteren bir yapıt özelliği taşımaktadır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi
Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’de açılmış ve o günden sonra tüm askeri ve sivil
makamların ulusun başvuracağı en yüce katın Meclis olacağını halkına bildirmiş ve Meclis, Mustafa
Kemal Atatürk’ün açık ve gizli oturumlardaki bir iki gün süren açıklamaları ve konuşmalarından
sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı seçmiştir.
Cumhuriyet Dönemi
Atatürk İsmet Paşa ile birlikte bir yasa tasarısı hazırladı. Bu tasarıdaki 20 Ocak 1921 tarihli
68
anayasanın devlet biçimini saptar maddelerini değiştirerek birinci maddenin sonuna “Türkiye
Devletinin Hükümet biçimi Cumhuriyettir” cümlesini ekleyerek maddeyi değiştirmiştir ve yapılan
Meclis toplantısında Anayasanın Değiştirilmesi ile ilgili maddenin görüşülmesi kabul edildi. Toplantı
sonunda yasa birçok milletvekilinin “Yaşasın Cumhuriyet” söylemleri ile kabul edildi ve böylece 29
Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmiş oldu. Daha sonra Cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi.
Oylamada Mustafa Kemal Atatürk toplantıya katılan yüz elli sekiz kişinin tümünün oylarını alarak
Cumhurbaşkanı seçildi.
Nutuk sömürge ulusların bağımsızlıklarını kazanmaya yardımcı olacak bir program niteliğindedir.
Bu eser okunduğunda Türk kurtuluş savaşının bir askeri savaş olduğu kadar bir düşünce savaşı da
olduğu görülmektedir.
Nutuk, Mustafa Kemal Atatürk’ün halkına verdiği bir hesap pusulasıdır. Çünkü ulusal kurtuluş
savaşı boyunca o halkıyla birlikte olmuştu ve halkına “Hayat demek savaş ve çarpışma demektir.
Hayatta başarı yüzde yüz savaşta, başarı kazanmakla elde edilebilir. Bu da manevi ve maddi güce
dayanır. İnsanların uğraştığı tüm sorunlar, karşılaştığı tüm tehlikeler, elde ettiği başarılar toplumca
yapılan genel savaşın dalgaları içinde doğar.” Sözlerini söylemiş ve halkından can istemiş, halk seve
seve vermiş, mal istemiş, halk seve seve vermiştir. Bunlar nerede, nasıl, niçin, harcanmış ? Nutuk
halkın kafasındaki bu sorulara da açıklık getirmiştir.
Türk halkından alınan canın ve malın ülkenin işgalinden, ulusun kölelikten kurtularak onurlu,
bağımsız, çağdaş bir devlet ve toplum olarak yaşaması için harcandığını belgeleriyle açıklamaktadır.
Atatürk bu eserinde, ulusal varlığı sona ermiş sayılan büyük bir ulusun bağımsızlığını nasıl
kazandığını, bilim ve tekniğin en son ilkelerine dayanan ulusal ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu
anlatmaya çalışmış ve Türk gençliğine bıraktığı kutsal armağanı şu sözlerle noktalamıştır;“ Bu uzun
ve ayrıntılı sözlerim tarihe mal olmuş bir devrin öyküsüdür, burada ulusum için ve yarınki
çocuklarımız için dikkat ve uyanıklık sağlayabilecek kimi noktaları belirtmiş isem kendimi mutlu
sayacağım” demiş. Nutuk, yeni Türkiye devletinin nasıl kurulduğunu merak eden tüm insanlarımızın
okuması gereken bir başucu eseridir. Bundan dolayı siyasi yaşantımızda olduğu kadar, devlet
felsefesinde de kullandığımız en baş eserdir.
SAHNENİN DIŞINDAKİLER - AHMET HAMDİ TANPINAR
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın yazmış olduğu Sahnenin Dışındakiler romanı,
hikayenin ana karakteri olan Cemal’in 1920 Eylülünün sonunda İstanbul’a
ayak basması ile başlar. 6 yıllık bir aradan sonra İstanbul’a ilk defa gelen
Cemal ‘sahne dışı’ İstanbul’un ne kadar karmaşık bir durumda olduğunu
görerek büyük bir ümitsizliğe kapılır. Pek çok farklı milletin askerleri şehrin
her yerini kaplamış; şehri istedikleri gibi yönlendiriyorlardır. Cemal şehre iner
inmez çocukluğunda yaşadığı mahalleyi ziyaret eder. Mahallesinin o günkü
hali içler acısıdır, bu duruma üzülen Cemal, çocukluk yıllarına döner. Daha
sonra hayatında büyük yer edinecek, hatta hayatının dönüm noktasını
oluşturacak insanları bu mahallede tanıdığını hatırlar.
69
Hatıralarında en çok yer tutan kişilerin başında çocukluk aşkı Sabiha ve onu
pek çok yönden etkileyecek olan İhsan olmak üzere, Süleyman Bey, Kudret Bey
ve Muhlis Bey gibi pek çok insan gelir. Çocukluk yıllarına dair hatırladığı
anılarda, Sabiha’ya git gide nasıl aşık olduğu ve İhsan’la olan rahatsız ama
vazgeçilmez ilişkisine dair detaylar yer alır. Cemal, çocukluk hatıralarından
1920 İstanbul’una, babasının Anadolu’ya tayini çıkıp İstanbul’dan ayrılmaları
ile döner.
Hikayenin ilk kısmı çoğunlukla Cemal’in İhsan ve Sabiha ile olan ilişkisini
anlatır. İkinci kısma geçildiğinde ise, Cemal kendi özel ilişkilerinden biraz
kopmuş bir biçimde savaş dışı kalmış İstanbul’un meseleleri ile meşgul olmaya
başlar. Bu bilinçli bir seçimden çok, İhsan’ın Cemal’i bir anda İstanbul’da
dönen siyasi olayların içine çekmesi ile olur. Her ne kadar Anadolu’da olup
bitenler Cemal’i alakadar etse ve hatta mücadelenin içinde bulunmak istese de
İstanbul’un karanlık atmosferinden çıkıp kendisine net bir yol çizemez. İhsan
ve Muhlis Beylerin içinde bulunduğu gizli örgüt faaliyetlerine katılır. Bu örgüt
bilgi taşımak, gerektiğinde yabancı askerlerden insan kaçırıp Anadolu’ya sevk
etmek ve gizliden gizliye İstanbul diplomasisini yönlendirmeye çalışmak gibi
pek çok faaliyette bulunur. Cemal’e düşen en büyük görev ise İstanbul
hükümeti tarafından göreve çağrılacağını uman Damat Nasır Paşa’nın
hatıratını yazdırmak ve bunu İhsan’a teslim etmektir. Bu görev için haftada
birkaç gün Nasır Paşa’nın evini ziyarete gider ve orada İstanbul’daki pek çok
mevkii sahibi insanla tanışır. Nasır Paşa’nın evi, o günün İstanbul’unun iç
yüzünü görmesi açısından önemlidir. Tüm bu toplumsal meselelerin yanında
Cemal için bir o kadar önemli olan şey, Muhtar diye harp zengini biri ile
evlendiğini duyduğu Sabiha’yı bulmaktır. İhsan’dan Kudret Beyden,
Sabiha’nın halası olan ve Paşanın evinde karşılaştığı Sakine Hanım’dan,
Paşanın kızı Rezzan Hanım’dan Sabiha’ya dair bilgiler toplar ama ona bir türlü
ulaşamaz. Sabiha’nın annesi ölmüştür ve babası Süleyman Bey kendini içkiye
ve eğlenceye vurmuştur. Damadı Muhtar da Süleyman Beyi mümkün
olduğunca sömürür. Sabiha’nın mutsuz bir yaşam sürdüğünü öğrenen Cemal,
bunun doğruluğunu kontrol etmek ve gerekirse yardım edebilmek için
Sabiha’yı arar durur ama onun etrafındaki herkese ulaşmasına rağmen
Sabiha’yı bulamaz. Tüm bu süreç içerisinde Cemal kendi özel meseleleri ve
toplumsal sorumlulukları arasında gider gelir. Zaman geçip Sabiha’ya
ulaşamadıkça ve savaşın dışında kalmış İstanbul’da ciddi bir eylem
yapamadıkça umutlarını yitirmeye başlar ve karamsarlığa kapılır. Bu arada
Muhtar ile gerek Süleyman Bey gerek ise Sabiha yüzünden gerginlikler
yaşamaya başlar. Sabiha’yı bulma çabaları bir gün Cemal’in Sabiha’ya yolda
rastlaması ile sona erer. Sabiha Cemal’i bulmuştur ancak bu buluşma
Cemal’in beklediği gibi mutlu bir son ile sonuçlanmaz. Sabiha babası
Muhtar’ın elinde olduğu ve kendisini takip ettiğini düşündüğü için tedirgin bir
hayat sürmektedir. Sonunda dayanamayıp kaçar ve Cemal’in yanına gelir.
Tedirginliği orada da sürer ve ertesi gün Cemal daha uyanmadan ona bir not
bırakarak gider. Daha sonra Cemal bir tiyatro afişinde Sabiha’nın adını görür;
Sabiha artık ilk kadın tiyatrocu olarak sahneye çıkmıştır. Bu arada, Paşa’nın
hatıratı olarak Cemal’e teslim ettiği ve ancak o yurt dışına çıktıktan sonra
açılması için verdiği yazıların, aslında Paşa’nın hatıratı olmadığının ortaya
çıkması; özellikle İhsan’nın İstanbul’da büyük işler yapma hayaline balta
indirmiştir. İhsan bunun kızgınlığı ile Nasır Paşa’nın yanına gider. Daha sonra
Cemal ve Muhlis Bey ile bir gazeteden Nasır Paşa’nın öldürüldüğünü ve olay
70
sırasında Paşa’nın köşkünde yalnızca İhsan’ın bulunduğunu okurlar. Cinayeti
kimin işlediği muallâkta kalsa da İhsan artık büyük idealleri boşa çıkmış bir
karakter olarak karşımıza çıkar.
Hikayenin sonuna gelindiğinde, Cemal’in Paşa’dan istediğini alamayışı,
Süleyman ve Kudret Beylerin çöküşü, Muhlis Bey’in tüm bir şeyler yapma
isteğine rağmen eyleme geçemeyişi, Nasır Paşa’nın meçhul ölümü ile İhsan’ın
düştüğü belirsizlik ve Sabiha’nın istediği hayatı yaşayamayıp son seçenek
olarak tiyatro sahnesine çıkışı ile kitaptaki tüm karakterler artık Kurtuluş
Savaşı sahnesinin dışında kalan İstanbul’un ‘sahne dışı’ oyuncuları olurlar.
SEFİLLER ROMANININ ÖZETİ - VİCTOR HUGO
Eserin Ana fikri: Olabildiğimiz kadar iyi bir insan olmaya çalışmalıyız. Çünkü bir suç işlediğimiz zaman, o
suç ölünceye kadar bizimle birlikte yaşar.
Kişiler:
Jean Valjean, Cozette, Fantine, Javert
Jean Valjean: Önceleri insanları sevmeyen, kendisine yapılan iyiliklere kötülükle karşılık veren, hırsızlık
yapmaktan çekinmeyen biriydi. Ancak pazarın kendisine insanca davranması karşısında, adeta kişilik
değiştirmiş ve ruhunun derinliklerindeki insanca duyguları meydana getiren son derece dürüst, mert,
iyiliksever, merhametli ve namuslu bir insan haline gelmiştir.
Cozette: Cozette mavi gözlü, çok güzel bir kızdır. Küçük yaşta annesinden ayrılmıştır. Fakat Jean Voljean
gibi iyi bir insanın yanında yetiştiği için oldukça şanslı sayılır.
Fantine: Conzette’nin annesi. Kendisini çocuğuna adamış fedakar bir annedir.
Javert: Jean Valjean’ın peşini bırakmayan polis komiseri. Komiser son derece namuslu, görevini her
şeyden üstün tutan, fakat çok katı, acımasız bir insandır. Buna rağmen suçsuz bir insan
cezalandırmaktansa, kendi hayatına son verecek kadar mert bir kişidir.
Anlatım Özellikleri:
Romanın genelinde duygusal bölümler ağır basıyor. Bu bölümlerde kişilerin iç ve dış dünyaları, çevre
ustalıkla yansıtılmış. Çeviren kısa cümleler kullanmış çoğunlukla. Konuşma kısımlarında değişik fiil kipleri
kullanıldığı görülüyor. Kapı dışarı ettiriyordu. İster misiniz? - bilirim. - öğrendim.- oturun. gibi
ÖZET
Jean Valjean küçükken annesi ve babası ölmüştür. Eniştesinin de ölümüyle ablasının ve yedi yeğeninin
geçimi üstüne kalır. Yeğenlerini doyurabilmek için bir somun ekmek çalar. Bu olaydan dokuz sene sonra
sürgün hayatı yaşar.
Hapisten çıktıktan sonra herkes ona kötü gözle bakar. Kimse bir şey vermek, hatta karşılaşmak bile
istemez.
En sonunda bir papazın evine gelir. Papazın evindeki gümüşleri çalar. Yakalanır. Fakat papaz kendisini
affeder. Gümüşlerini ona verir.
Daha sonra yaptıklarına pişman olarak, Mösyö Madeleine adı altında gittiği kasabanın zengin olmasını
sağlayan Jean Valjean, belediye başkanı olur.
Bu arada eşi ölen Fantine adlı bir kadın çalışmak için Mösyö Madeleine’nin fabrikasına gelir. Buraya
gelirken kızı Cozette’i, bir hancıyla karısının yanına bırakır. Hancıyla karısı Cozette’e bakmak için yüklü bir
71
para isterler. Bu sırada türlü bahanelerle oldukça para koparırlar. Bunun yanı sıra küçük kıza hiç de iyi
bakmazlar. Annesinin verdiği ipekli elbiseleri satıp kendi kızlarının eskilerini giydirirler. Kendi yediklerinin
artıklarıyla beslerler. Buna karşılık Fantine kızına para bulabilmek için her şeyini feda eder. Canını dişine
takıp çalışır. Sonunda hastalanır. Bu arada Jean Valjean da Mösyö Madeleine ile tanışır. Fakat Mösyö
Madeleine’nin dürüstlüğü yüzünden gerçek kimliği açıklanır. Fantine ölür. Jean Valjean müebbet sürgüne
gönderilir. Sürüleceği yere gemiyle gidecektir.
Gemide, geminin ana direğine çıkmış olan bir gemici düşer. Adam düşerken kollarını kaldırır ve bir yelken
halatını yakalar. Halat pek incedir. Uzun süre adamı çekemeyecektir. Jean Valjean subaydan izin alıp
gemiciyi kurtarır. Ama kendisi denize düşer. Cesedini ararlar ama bulamazlar.
Bu arada Jean Valjean ölmemiştir. Ölmeden önce Fantine’e Cozette’i alıp getirmek için söz vermiştir. Bu
sözünü Fantine öldükten sonra yerine getirir. Cozetteye’i katı kalpli hancı ve karsının yanından alır.
Paris’e gelirler. Fakat Jean Valjean’ı yakalatan polis müfettişi Javert peşlerini bırakmaz.
Bir gece Jean Valjean, Cozette’i yanına alıp yola çıkar. Kulübe gibi bir yere rastlar. Burada Belediye
Başkanıyken hayatını kurtardığı adam vardır. Adam bir manastırda bahçıvan olarak çalışmaktadır. Jean
Valjean burada Ultime Fauchelevent adı altında bahçıvanlık yaparken Cozette okula gidiyordu. İkisi de çok
mutluydu.
Zaman ilerliyordu. Yıllar birbiriniz izledi. Cozette artık genç, güzel bir kız olmuştu.
Cozette manastır okulunu bitirince Ouest sokağında bir eve taşındılar. Fakat Jean Valjean hala
Fauchelevent ismini kullanmaktaydı.
Cozette ile Jean Valjean her gün Luxembourg Bahçeleri’nde geziyorlardı. Burada Cozette her gün gördüğü
Marius adlı çocuğu sever. Marius da Cozette’i sevmektedir. Jean Valjean bunu fark edince Cozette’i alıp
bulundukları yerden daha uzak bir yere taşınır.
Marius çok geçmeden Cozette’i bulur. Fakat evlenemeyeceklerini öğrenince, savaşa katılıp orada ölmeye
karar verir. Bunu öğrenen Jean Valjean da savaşa katılır. Marius’u kurtarır. Gençler evlenirler.
Jean savaş sırasında peşindeki polis müfettişi Javert’in de hayatını kurtarır. Javert bu durum karşısında ne
yapacağına karar veremez ve intihar eder.
Bir süre sonra Jean, Cozette’in bile bilmediği büyük sırrını Marius’a açar. Marius ondan nefret etmeye
başlar. Jean’ı evinde istemez.
Jean kısa bir süre içinde orayla ilişkisini keser. Bir sene kadar Cozette’i görmez. Bu bir sene içinde öz kızı
kadar çok sevdiği Cozette’i o kadar özler ki; otuz sene yaşamış gibi çöker. Ölüm anı yaklaşır. Bu arada
kapı çalınır. Gelenler Marius ile Cozette’dir. Marius hatasını anlamış ve nasıl bir haksızlık yaptığını
anlamıştır. Jean, Cozette’i görmekten memnun olur ve yanında huzur içinde ölür.
SERGÜZEŞT ROMANI ÖZETİ - SAMİPAŞAZADE SEZAİ
KİTABIN KONUSU:
Evinden ayrılan küçük bir kızın başından gecen olaylar dramatize edilerek anlatılmıştır. Kızın başından
gecenler oldukça acıklıdır. Uzun bir süre kölelik hayatı yaşamıştır.
KİTABIN ÖZETİ:
72
Evinden ayrılıp bir gemi ile yurdundan uzaklaşan küçük kız, onun gibi başka bir esir kız ile birlikte neresi
olduğunu bilmediği bir yere getirilmiştir. Bu kızı bundan sonra birçok sürprizler beklemektedir.
İlk olarak kız (henüz bir ismi yoktur), yaşlı fakat zengin bir kadını yanına ona hizmet etmesi amacıyla
satılmıştır. Küçük kız burada tam bir esaret hayatı yaşamaktadır. Sürekli olarak buradan nasıl
kurtulabileceğinin planlarını yapmaktadır. Bu evin hanımının yanı sıra hanıma hizmet etmekte olan başka bir
kadın da kıza baskı yapmaktadır. Bu durum kızı yıpratmakta, zaten bir umudu olmayan yaşamdan onu iyice
somutlamaktadır. Bir gün kız bu evden kaçmayı iyece kafasına taktığı bir anda bir gece yarısı evden kaçar.
Çevreyi pek tanımadığı için saatlerce yürür fakat bir yerde yorgun bir şekilde yere yığılmaktan başka çaresi
yoktur. Yerde kaldığı bölgede bir evin bahçe kapısının önüdür.
Sabah olunca evin hizmetlilerinden biri kızı fark eder ve onu içeri almak için yaşlı ev sahibine danışır. Oda
bunu çok olumlu bir şekilde karşılar ve hemen yardım etmek niyetiyle onu yanına alır. İlk olarak karnı
doyurulur, güzel bir uyku çektirilir. Daha sonra kız kendine gelince ona neler olup bittiği sorulur. Oda anlatır
evin hanımı kızın yaşadıklarını duyunca çok üzülür ve ona yardım edeceğini söyler, kız da buna çok sevinir.
Evin hanımı ona sahibinden izin alacağını ve artık kendi yanında kalacağını söyler. Bunun için hanımı kızın
kaçtığı eve gider. Ve onu yanına almak istediğini söyler. Fakat kadın bunu onur meselesi yaparak kabul etmez.
Bundan sonra kızda eski evine geri döner. Bu olay kızı çok etkilemiştir. Çünkü daha önce kaçtığı eve tekrar
dönmüştür. Gider gitmez yine hiç hoş olmayan durumlarla karşılaşmıştır.
Günler böyle geçip giderken bir gün Mustafa Bey evin sahibi birkaç yıl önce işlediği bir hatadan dolayı bir çok
borcu olmuştu ve bu borçları ödemek için karısıyla tartışırdı. Bir gün karısıyla beraber kızın satılmasına kara
verdiler.
Kızın adı kaçtığı evde hanımın onu çok güzel bulması üzerine ‘dilber’ olarak koyulmuştu. Bundan sonrada ona
‘dilber’ olarak seslenilmeye başlandı. Dilber kendisi hakkında satılması kararının alınmasından sonra bir
esirciye satıldı. Ve Dilber’in bütün hayatı bu yönde değişti. Dilber bundan sonra belli bir süre esir hayatı
yaşamıştır. Bu süre içinde birçok kendisi gibi esir hayatı yaşamış olan kız arkadaşları olmuştur. Onların
hayatlarını dinledikçe aslında kendi hayatının o kadar da kötü olmadığının farkına varmıştır. Daha nice
insanların kendisi gibi cefa çektiğini anlamıştır. Buradaki bir çok kızın çeşitli meziyetleri vardır. Bir tanesi çok
iyi bir şekilde ud çalmaktadır bu yüzden çoğu yerden çağrılmaktadır. Dilber’de onun gibi ud çalabilmeyi çok
istemektedir.
Dilber’e bir gün bir talip çıkmıştır, ve Dilber’de o eve gitmek zorunda kalmıştır zaten onun böyle bir şeyi
isteyip istemediği pek önemli değildir, önemli olan bir kaç kişinin işinin görülmesidir.
Dilber’in gittiği bu evde ona bir esir gibi değil, bir insan gibi yaklaşılması onu çok etkilemiştir. Evde bir
hanımefendi, onun kocası ve onların tek oğlu olan Celal bey bulunmaktadır. Celal bey aynı zamanda bir
ressamdır. Yaptığı portrelerle ün kazanmıştır. Dilber’i evde görünce o da çok şaşırmıştır. Çünkü Dilber’i
Cleopatra’ya benzetmişti. Celal bey yalnız yaşadığı için kız arkadaşı ya da sevgilisi yoktur. fakat Dilber’i
73
gördüğü andan itibaren içinde bir kıvılcım oluşmuştur. İlk zamanlarda Dilber’de buna bir karşılık doğmamış
fakat günler geçtikçe Dilber’de ona karşı ilgi duymaya başlayacaktır. Celal Bey Dilber’i boş bulduğu
zamanlarda odasına çağırıp onun resimlerini yapmaya başlamıştır. Kimi zaman nü resimlerini de çalışır.
Dilber’in bebeksi vücudunu gördüğü zamanlarda daha önce hiç yaşamadığı duyguları tadıyordu. Ona her
baktığında onun daha değişik bir güzelliğini yakalıyordu. Günler geçtikçe Dilber zamanının büyük bir kısmını
Celal beyin yanında geçirmeye başlar. Böylelikle Celal beyin Dilber’e olan aşkı da diğer ev halkı tarafından da
öğrenilir. Bu arada Celal Bey açıkça aşkını Dilber’e de belli etmeye başlar. Dilber bu olaya ilk önceleri çok
şaşırır. Çünkü böyle bir şeye asla imkan vermez. Bunun nedeni de onun esir kız olmasıdır. Daha sonraları
Dilber de Celal beye karşılık vermeye başlar. Günler geçtikçe onlar aşklarını bariz bir şekilde yaşarlar. Evin
bahçesinde yıldızları seyrederler, beraber gezerler. Fakat bu durum Celal beyin annesini oldukça rahatsız eder
ve buna karşı bir önlem almak ister. Bu beraberliği bitirmek için Dilberi Celal beyin evde olmadığı bir
zamanda bir esirciye satar. Tabii Dilber’in yapacak bir şeyi yoktur. Celal bey daha sonra eve döner ve ilk olarak
Dilber’in nerede olduğunu sorar önce bunu öğrenemese de daha sonra öğrenir fakat onu bütün aramalarına
rağmen bulamaz. Bundan sonraki bütün hayatı boyunca oda Dilber’de mutlu olamaz.
Bundan sonra ikisi de hiç mutlu olmadığı gibi bu olay biçare dilberi intihara kadar sürükler bu yaptıklarına
Celal bey’in ailesi de çok pişman olur ama yapabilecek bir şey yoktur.
Evliya Çelebi ve Seyahatnâmesi
17. Yüzyılda Bir Gezgin:Evliyâ Çelebi veSeyahatnâme’si
Kadriye YILMAZ ORAK
Gezip tozmayı yeni yerler görmeyi kim istemez ki? Böyle bir şeyi istemeyen kişinin bulunacağını hiç
sanmıyorum. Şüphesiz gezmeyi hepimiz severiz, ama gezmeye hepimizin gücü yetmez. Yeni yerler görme
merakımızı da yabancı film izleyerek, kitaplar okuyarak gidermeye çalışırız.
Bu gezilip görülen yerleri anlatan gezi kitapları, seyahatnâmeler bu yüzden en çok okunan kitaplar arasında yer
almıştır. Bu kitaplar hele bir usta kalemden çıktıysa okuyana büyük keyif verir. Gezi yazıları çok olmakla birlikte
dünya çapında bu şekilde gezi kitapları ile şöhret kazanmış üç beş isim öne çıkar. Hele hele bunlardan üç isim
çoktan unutulmazlar arasına girmiştir: Marco Polo (1254-1324) , İbni Batuta (Mağrib 1304-1369)) ve Evliyâ
Çelebi (1611-1684 ?).
Marco Polo, Venedikli bir İtalyan seyyahıdır. uzun yıllar boyunca seyahat etmiş babası ve amcası ile Orta Asya
ve ta Çin’e kadar gitmiş; bu ülkede ve yolda gördüklerini akıcı, eğlendirici bir üslupla yazmıştır.
İbni Batuta ise bir Arap seyyahıdır. O da Fas’tan (Cebel-i Târık) yola çıkmış Arap yarımadasını ön Asya’yı Uzak
Asya’yı, Karadeniz’in kuzeyinde yer alan topraklarını (Kırım, Rus, Moskova hattı) gezmiştir. Bu dönemlerin
ulaşım ve nakliye imkanları düşünüldüğünde gezilerin insanı hayrete düşüren bir alana yayıldığını görürüz.
Bu iki seyyahtan asırlar sonra yaşamış olan Evliyâ Çelebi’nin gezdiği alan da bu iki seyyahın gezdiği alandan az
değildir. O da bu gezdiği muazzam alanı ve bu alanlarda gördüklerini Seyahatnâme adlı 10 ciltlik eserinde çok
eğlenceli bir dille anlatmıştır. Üstelik bu eserin dili Türkçedir. Çok az bir gayretle orijinalinden okuyup
anlayabilirsiniz.
74
Şimdi Evliyâ Çelebi’den biraz bahsedelim, bu büyük seyyahımızı size biraz daha yakından tanıtalım.
Günümüzden tam 400 yıl önce imparatorluğun merkezi olan İstanbul’da dünyaya gelen Evliyâ Çelebi aslen
Kütahyalıdır (1611). Dedeleri bu şehre İstanbul’un fethinden sonra gelmiştir. Çelebi, Seyahatnâme’sinde soyunu,
ta Yesevî’ye kadar dayandırır ve dedelerinden birinin Fatih’in bayraktarlığını yaptığını söyler.
Babası Mehmed Zıllî Efendi, Kanunî’den I. Ahmed’e kadar sarayın baş kuyumcusu (ser-zergerân) görevinde
çalışmıştır. Annesi ise Kafkasyalı bir câriyedir.
Döneminin standart eğitiminden başka (mahalle mektebi ve medrese) daha çok yüksek devlet memurlarının
yetiştirildiği saray okulunda yani Enderun’da eğitim almış buradaki eğitimini tamamladıktan sonra da 1635
yılında dönemin ve Osmanlı İmparatorluğu’nun en kudretli padişahlarından kabul edilen IV. Murad (Bu arada o
yalnız IV. Murad değil, I. Ahmed (1603-1617) I. Mustafa (1617-1623) II. Osman (1618-1622) ??IV. Murad (1623-1640) I.
İbrahim (1640-1648) IV. Mehmed (1648-1687) gibi hükümdarların dönemlerini de idrâk eder.) ile tanıştırılmış ve kısa
sürede padişahın yakın çevresi arasında yer almayı başarmıştır. IV. Murad’ın vefatından sonra da bugünkü
askerlikte motorize kuvvetlere denk gelen bir askerî kurum olan sipahiler arasında yer alır.
Evliyâ Çelebi, henüz 20’li yaşlarının başlarındayken seyahat etmek, yeryüzünde yaşayan çeşitli toplulukları,
kurulan medeniyetleri, mimari eserleri tanımak arzusuna düşer. Buna, büyük ölçüde içinde yaşadığı çevrenin
sebep oluşturduğu görülmektedir. Babasının Kanunî Sultan Süleyman Han devrini yaşamış, güngörmüş bir kişi
olması, hepsi hoş-sohbet kimseler olan babasının arkadaşlarının anlattığı şeyler, zaten insanları, yeryüzünü
tanımaya meraklı olan küçük Evliyâ’yı gezip görmeye, tanımaya daha da heveslendirir. Bir süre bu fikri nasıl
gerçekleştirebileceğini düşünür.
Seyahatlerinde iki rüyanın önemli olduğunu söyler. Birisi kendi gördüğü rüyadır ki bu rüyasında önemli
sahabelerden Sa’d bin Ebî Vakkas ile görüş ve Hz. peygamberden şefaat dilerken dili sürçer “Seyahat ya
Resulallah” der. Bu dil sürçmesi üzerine kaderi belirlenmiştir, artık sürekli seyahat edecektir. Seyahatlerini nasıl
yapacağı ve yazması konusunda da Sa’d bin Ebî Vakkas’tan emir alır.
İkinci rüya ise babasından seyahat için izin alma hakkındadır. Babası gördüğü bir rüyada daha önceki
dönemlerdeki önemli evliyaların, oğlunun seyahatine izin için kendisine baskı yaptıklarını söyler. Biz iki rüyayı
da Evliyâ Çelebi’nin eserinde kendi ağzından dinleriz. Bu rüyalar gerçek olsun olmasın bize, Evliyâ Çelebi’nin
seyahatlerine bir olağan üstülük katmak istediğini de gösterir.
Bakalım Evliyâ Çelebi nerelere seyahat etmiştir?
Seyahatlerinin çoğunu yukarıda sözünü ettiğimiz gibi resmî görevleri sırasında askerî ve diplomatik görevlerle
komşu ülkelere ve yabancı ülkelere giden yüksek rütbeli devlet memurlarına eşlik ederken yapmıştır. Bu
bağlamda savaşlarda bulunmuş bir çeşit savaş muhabirliği yahut da savaşın akışını belgelendirme görevini
üstlenmiştir. Bu görevle küçüklü, büyüklü 22 civarında savaşta bulunmuştur. Bunların dışındaki seyahatlerini
de yabancı elçilik heyetleri yurtlarına dönerken onların yanında bulunurken yapmıştır. Ö
rneğin İran, Romanya ve Balkanlara seyahatleri bu şekilde olmuştur.
Bu resmî görevleri dışında dinî görevini yerine getirmek için Arabistan’a yolculuk etmiştir. Hac görevini yerine
75
getirdikten sonra 10 yıl kalacağı Mısır’a geçmiş ve burada iken kuzey ve kuzey doğu Afrika’yı da gezmiştir
(Sudan veHabeş).
Seyahatnâme’nin X. cildi eksik bir şekilde birden bire bittiğinden Çelebi’nin eserini bir sonuca bağlayamadan
vefat ettiği tahmin edilmektedir. Vefat yeri ve tarihi hakkında da kesin bilgi yoktur. II. Viyana Kuşatmasını
gördüğü ve Mısır’dan İstanbul’a döndükten sonra öldüğü, mezarının Meyyitzâde kabri civarındaki aile
kabristanında bulunduğuna dair iddialar da vardır.
Seyahatnâme nasıl bir kitaptır?
17’nci yüzyılın bu dâhi gezgini zamanın aydınları tarafından çok fazla dikkate alınmamıştır. Dünyada tanınır
olması kendisinden 150 yıl sonra Avusturyalı tarihçi Hammer (1774-1856) vasıtası ile olmuştur. Türkiye’de ilk
yayınlanması da günümüzden yaklaşık yüzyıl öncedir (1896).
Seyahatnâme’de bir yabancının ilgisini çekecek her türlü konuda coğrafî, kültürel, mimarî, etnik ve folklorik
bilgiler bol bol bulunur.
Eserinde nasıl bir anlatım tekniği kullanmıştır?
Çelebi eserinde gezip gördüğü yerleri belli bir plâna uyarak anlatır. Bu plâna göre önce coğrafî bilgiler verir,
sonra şehrin kalesinden bahseder, sonra yerel idarecilerden bahseder, kurumlardan bahseder, sonra dinî
kurumlar ve eğitim kurumları ve son olarak da o beldenin halkından söz eder.
Nasıl bir üslubu vardır?
Kendisini “Seyyah-ı âlem ve nedîm-i beni âdem Evliyâ-yı bî-riyâ” yani Dünya gezgini, insanoğlunun dostu, riyâsız
Evliyâ diye takdim eden Çelebi, gördüklerini tatlı üslûbu içinde, biraz da abartarak ballandıra ballandıra anlatır.
Kendi çağının süslü nesri yerine çoğu zaman sade ve samimi bir dili tercih eder. Yerel ağızlar kullanır, taklitler
yapar.
Evliyâ Çelebi Seyahatnâme’sinde, bu üslûp üzerinde okuyucusunu bazen at üstünde, bazen gemiyle köy köy,
kasaba kasaba, şehir şehir gezdirir, ülkeler aşırır. Bir macera romanı gibi, okuyucuyu sürükler. XVII. yüzyıl
hayatı tümüyle Evliyâ’nın ekranında görünür.
Olaylara çoğu defa alaycı bir tavırla yaklaşan Evliyâ Çelebi, bazen naklettiği olayları renklendirmek amacıyla
uydurma haberler ve olaylar da ortaya atmış, okuyucunun ilgisini çekmek için aklın alamayacağı garip olaylara
da yer vermiştir.
Evliyâ
Çelebiyi
bu
şekilde
kısaca
tanıdıktan
sonra
şimdi
de
biraz
Seyahatnâme’sinden
söz
edelim. Seyahatnâme’den seçilmiş parçalara bakalım:
Bu ben değersiz, yani "Derviş Mehmed Zılli oğlu Evliyâ", doğduğum şehir olan İstanbul'da, 1040 yılı
Muharreminin âşûrâ gecesi (=19 Ağustos 1630) rüyada kendimi Yemiş iskelesi civarında helâl mal ile
yapılmış "Ahi Çelebi Camisi" nde gördüm. Derhal caminin kapısı açılıp içi silâhlı askerlerle doldu. Sabah
76
namazının sünnetini kılıp duaya geçtiler. Ben zavallı minber dibinde durup bu aydın ve güzel yüzlü
cemaati hayran hayran seyrettim. Hemen yanımda durana bakıp: "Sultanım! Kimsiniz? Yüce adınızı
lütfediniz" dedim. O da: "Aşere-i Mübeşşere'den, kemankeşlerin piri Sa'd ibni Ebî Vakkâs'ım" diyince elini
öptüm. "Ya sultanım, bu sağ tarafta nura bürünmüş güzel cemaat kimlerdir" dedim. "Onlar bütün
peygamberlerin ruhlarıdır. Geri saftakiler evliyaların ruhlarıdır. Bunlar Peygamber'in sahabeleri ve
yakınları, Kerbelâ şehitleridir. Mihrabın sağın-dakiler Ebubekir ve Ömer, solundakiler Osman ve Ali,
mihrabın önündeki Üveysü'l-Karânî'dir. Caminin solunda, duvar dibindeki esmer adam senin pirin,
müezzin Bilâl-i Habeşî'dir. Bu ayak üzre cemaati saf saf sıraya koyan kısa boylu adam Amr Ayyâr-i
Zamîrî'dir. İşte bu bayrak ile gelen kızıl kanlı elbiseli askerler Hamza ile bütün şehitlerin ruhlarıdır" diye
camideki cemaati birer birer bana gösterip herhangisine gözüm değdiyse elimi göğsüme basıp göz
aşinalığı ile taze can buldum.
Seyahatnâme’nin ilk sayfaları Evliyâ Çelebi’nin seyahatlerine başlamadan önce gördüğü rüya ile başlamaktadır.
Burada aslında kendi iç dünyasına seyahat eder. Burada günümüz Türkçesine uyarlanmış şeklinden okuyoruz:
"Ya sultanım, bu cemaatin bu camide toplanmalarının sebebi nedir" dedim. "Azak taraflarında
Müslüman ordularından Tatar askeri sıkıntıda olmakla Hazretin (Peygamberin) himayesinde olanlar
bu İstanbul'a gelip oradan Tatar Hanı'na yardıma gideriz. Şimdi Peygamber Hazretleri dahi Hasan,
Hüseyn ve On iki İmamlar ve benden gayrı Aşere-i Mübeşşere ile gelip sabah namazının sünnetini
kılıp kaamet eyle diye işaret buyurur. Sen dahi yüksek sesle tekbir getirip sonra Kürsî ayetini oku.
Sonra Peygamber Hazretleri mihrapta otururken elini öpüp şefâat yâ Resulullah diyip yardım rica
et" diye Sa'd İbni Ebî Vakkâs bana öğretti.
Cami kapısından parlak bir ışık peyda olduğunu gördüm. Caminin içi nur dolunca bütün
sahabelerle peygamberlerin ve evliyaların ruhları ayağa kalktılar. Peygamber Hazretleri yeşil bayrağı
dibinde, yüzünde nikabı, elinde asası, belinde kılıcı ile sağında Hasan, solunda Hüseyn ortaya
çıkınca sağ ayağı ile camiye Bismillah ile girip mübarek yüzünden örtüsünü açıp "esselâmü aleyke
yâ ümmeti" buyurdular. Mecliste hazır olanlar da "ve aleykümü'selâm ya Resûlallah ve yâ seyyidi'lümem" diye selâm aldılar.
Hazret hemen mihraba geçip iki rek'at sabah namazı sünnetini eda edip bitirince bana bir korku ve
vücuduma bir titreme geldi. Ama Hazretin bütün eşkâline baktım. Hilye-i Hakanı de yazıldığı gibi
idi. Selâmdan sonra bana bakıp mübarek sağ elleriyle dizine vurup "kaamet eyle" dediler. Hemen
ben dahi Sa'd ibni Ebî Vakkâs'ın öğrettiği üzere derhal segah makamında ikamet edip tekbir
getirdim. Hazret dahi segah makamında hazin bir sesle Fatihayı okudu. Rüyanın sonunda Sa'd İbni
Ebî Vakkâs'm öğrettiği gibi hizmetimi tamamladım. Hazret mihraptan ayağa kalkarken Sa'd İbni Ebî
Vakkâs elimden tutup Hazretin huzuruna götürdü: "Sadık âşıklarından ve iştiyaklı ümmetinden
Evliya kulun şefaatini rica eder" diyip bana da "mübarek elini öp" diyince ağlayarak mübarek elini
küstahça öpüp heybetinden şaşırarak "şefaat yâ Resûlullah" diyecek yerde "seyahat yâ Resûlullah"
demişim. Hazret hemen gülümseyip: "Allah sıhhat ve selâmetle şefaatimi, seyahati ve ziyareti kolay
kılsın" dediler.
77
Oradakilerden hepsinin elini öpüp hepsinin hayır duasını alarak gidiyordum. Peygamber Hazretleri
mihraptan "esselâmü aleyküm yâ ihvan" diyip camiden dışarı çıkınca bütün sahabeler bana hayır
dua ettiler ve camiden çıkıp gittiler. Sa'd Hazretleri hemen belinden sadağını çıkarıp belime
kuşatarak tekbir getirdi: "Yürü! Ok ve yayla gaza eyle. Allah seni koruyup esirgesin. Sana müjde
olsun: Bu mecliste ne kadar ruhlarla görüşüp ellerini öptünse hepsini ziyaret etmek nasip olacak.
Dünya seyyahı ve insanların meşhuru olacaksın. Amma gezip tozduğun memleketleri, kaleleri,
şehirleri, acayip ve garip eserleri, her diyarda yapılan güzel şeyleri, yiyecek ve içeceklerini,
şehirlerinin boylam ve enlemlerini yazıp fevkalâde bir eser meydana getir ve benim silâhımla iş
görüp dünya ve ahiret oğlum ol. Doğru yolu elden bırakma. Kinden, garezden uzak kal. Tuz, ekmek
hakkını gözle, iyi dost ol. Kötülerle arkadaş olma. İyilerden iyilik öğren" diye öğüt verip alnımdan
öperek Ahi Çelebi Camisi'nden çıkıp gitti.
Ben şaşkına dönüp uykudan uyandım. Acaba bu bir rüya mıdır, gerçek midir, yoksa doğru rüya
mıdır diye düşünüp ferahlık ve gönül açıklığı duydum. Sonra temiz abdest alıp sabah namazını
kıldıktan sonra İstanbul'dan Kasımpaşa'ya geçip yorumcu İbrahim Efendi'ye rüyamı tâbir ettirdim.
"Cihanı gezen bir seyyah olup işin hayırla sona varır ve Hazretin şefaati ile Cennete girersin" diye
müjdeledi. Oradan Kasımpaşa Mevlevihanesi Şeyhi Abdullah Dede'ye varıp elini öperek rüyamı ona
da tâbir ettirdim: "On İki îmam'ın elini öpmüşsün. Dünyada himmet sahibi olursun. Aşere-i
Mübeşşere'nin ellerini öpmüşsün; Cennete girersin. Dört Halifenin ellerini öpmüşsün; dünyada
bütün padişahların sohbetleriyle şeref bulup has nedimleri olursun. Mademki Hazreti Peygamber'in
yüzünü görüp mübarek elini öperek hayır duasını almışsın, iki dünyada saadete erersin. Sa'd İbni Ebî
Vakkâs'ın öğüdü ile önce bizim İstanbulcağızı yazmaya himmet edip bütün gayretini sarfeyle" diye
yedi cilt muteber tarih ihsan buyurup: "Yürü! İşin rast gelir" diye hayır dua etti.[1]
Evliyâ Çelebi’nin macerası işte bundan sonra başlar. Seyahatnâme’de bundan başka gittiği yerlerle ilgili bilgiler de eğlenceli
bir üslupla verilir. Evliyâ Çelebi’nin abartmaları da meşhurdur. En bilinen abartması da Erzurum’da kışın şiddetini
hissettirmek için anlattığı kedi hikâyesidir.
Halkın ağzında Erzurum’la ilgili şöyle bir fıkra vardır: Bir dervişe “Nereden geliyorsun?” demişler.
O da “Kar rahmetinden geliyorum.” demiş. Bunun üzerine “O ne diyardır?” demişler. Derviş
“Soğuktan insana zulüm olan Erzurum’dur.” demiş. “Orada yaz olduğuna rast geldin mi?” demişler.
Derviş “Vallahi 11 ay, 29 gün sakin oldum. Halk hep yaz gelecek dedi. Ben göremedim.” demiş.
Bir diğer fıkra da şudur: Kedinin biri kara kışta bir damdan diğer dama sıçrarken havada donup
kalmış. Sekiz ay sonra don çözülünce miyavlayarak yere düşmüş. Gerçekten de bir adamın eli yaş
iken bir demir parçasına yapışsa derhâl donar. Elini demirden koparmak ihtimali olmaz. Ancak bir
miktar derisi yüzülerek demirden kurtulabilir.[2]
Eserinde bildiği ve tanıdığı bilginleri de tatlı tatlı anlatır.
Hezarfen Ahmed Çelebi
Önce Ok Meydanı’nın minberi üzerinde, rüzgârın sert olduğu sırada kartal kanatlarıyla sekiz dokuz
78
kere havada uçarak talim etmiştir. Sonra Murad Han, Sarayburnu’ndaki Sinan Paşa Köşkü’nde
boğazı temaşa ederken Galata Kulesi’nin ta tepesinden lodos rüzgârıyla uçarak Üsküdar’da
Doğancılar Meydanı’na inmiştir.[3]
Lâgarî Hasan Çelebi ve Bir Nükte
Murad Han’ın “Kaya Sultan” adlı temiz talihli kızı dünyaya geldiği gece kurban keserek bayram
ettiler. Bu Lâgarî Hasan, elli okka barut macunundan yedi kollu bir fişek yaptı. Sarayburnu’nda
hünkârın huzurunda fişeğe bindi. Çırakları fitili ateşlediler. Lâgarî: “Padişahım seni Tanrı’ya
ısmarladım. İsa Peygamber’le konuşmaya gidiyorum” diyerek. Tanrı’nın ve Peygamberin adını anıp
göğe yükseldi. Yanında olan fişekleri ateşleyip deniz yüzünü aydınlattı. En yukarı çıkıp da büyük
fişeğin barutu kalmayıp yere doğru inerken ellerinde olan kartal kanatlarını açıp Sinan Paşa Köşkü
önüne denize indi. Oradan yüzerek çıplak bir halde padişahın huzuruna geldi. Yeri öperek
“Padişahım! Îsâ Peygamber sana selâm söyledi.” diye şakaya başladı.[4]
Dikkat edin burada şaka yapılan kişi sertliği ile meşhur IV. Murad’dır.
Gezdiği yerlerin tanınmış kişileriyle ilgili hikâyeler arasında söz Akşehir’e gelince Nasreddin Hoca ve Timur ile
ilgili anlatılan fıkraları da nakleder. Bu fıkralardan başka Nasreddin Hoca ile ilgili onun türbesinde kendi
başından geçen bir anekdota da yer verir.
“Bir gece yarısı göç boruları çalınıp bütün ağırlıklar gitti. Hakîr de hademelerimi gönderip bir
gulamım ile kentten dışarı çıktım. Her kim ki Hoca Nasreddin’i ziyaret ederse aklına şakalarından
bazı şeyler gelip elbette güler, derler. ‘Acaba gerçek mi?’ diye caddenin sol tarafından mezarlığa
sapıp atla doğru mezarına vardım. Bir kez ‘Merhaba ey mezardakiler!’ deyince, Hoca Nasreddin’in
türbesi içinden: ‘Merhaba ey himmet sahibi can!’ diye bir ses geldi. Atım ürküp iki ayağı üzerine
kalktı. Bu telaşla bir ayağı bir mezara girdi. Hakîr kabir azabı çekeyazdım. Yine Hoca’nın
türbesinden biri: ‘Ağa, sadakanızı veriniz de güle güle gidiniz! Beri geliniz beri!’ diye haykırdı.
Meğer türbedâr imiş. Hakîr: ‘Bre herif, ben mezarlarında yatanlara selam verdim, sen neden selam
aldın’ diyerek birkaç akçe verdim. ‘Var yardımcın Tanrı ola’ diye ardımdan dua etti. Doğrusu bu
duruma hakîr de güle güle geçtim gittim.”[5]
Evliyâ Çelebi, Akşehir’e kadar gelir de Isparta’ya gelmez mi? Isparta, onun hacca giderken uğradığı
beldelerdendir. Bu yüzden Seyahatnâme’nin hacca gidişini anlattığı 9. cildinde yer almaktadır.
Bakalım Seyahatnâme’de Isparta için ne diyor. Sadeleştirip alıyoruz: Bu arada eserin orijinalinde gezdiği yerlerle
ilgili -ihtimâl daha sonra kesin şekilde tamamlayacağını düşünerek- bazı bölümler nokta noktalarla
gösterilmiştir. Isparta’yı anlatırken de çeşitli tarihler ve sayılar bu şekilde noktalarla boş bırakılmıştır.
Evsâf-ı şehr-i şîrîn-i Isparta
(...) tarihinde (Selçuklu Sultanı) Alaaddin (Keykubad) zamanında Ermenilerden alınmıştır. Daha
sonra da (…) tarihinde Osmanoğulları tarafından fethedilmiştir. Anadolu’da Hamid sancağının idare
79
merkezidir. Paşaya verilen arazinin yıllık geliri 400.000 akçedir. Savaş olduğunda Paşa, bu gelirine
karşılık olarak orduya 400 asker verir. Alaybeyi (alaykomutanı) ve çeribaşısı (askerlikte bir
rütbe)vardır.
Dokuz zeamet ve 585 timarı vardır. Timar ve zeamet sahipleri toplam gelirlerinin beş binde biri
kadarını harcayarak (savaşlar için) asker hazırlarlar. Hâs, zeamet ve timar sahiplerinin toplam asker
sayısı 8000 bulur. (Buna göre de Paşa, has olarak 400’ünü vermekte)
Şeyhülislâmlık (müftülük), nakibüleşraflık (peygamber soyundan gelenlerin işlerini gören kimse)
kurumları, sipahi birlikleri komuta merkezi, yeniçeri birlikleri komuta merkezi vardır. Ayan, eşraf ve
bilginleri çoktur.
150 akçe şerif kazadır. Çevresinde (…) adet köyden oluşur. Kadının yıllık geliri 6000 kuruş, paşanın
30.000 kuruştur. Cevizden (cevz-i ma‘dûddan) elde edilen gelir yıllık yedi bin kuruştur. Vergi (bâc u
bâzâr) ve cezalaradan (kâr-i dilâzar) da yedi bin kuruş gelir elde eder.
Ve bu sancak eyâleti gâyet geniş bir alanı kaplar. Cümle (…) kazâ yeridir. Ve Isparta şehri, on yedinci
askeri bölgedir (iklim-i örfiyye). Ve Anadolu (Rum) şehirlerindendir ve Hamitoğullarının yerleşim
yeridir. Ve güzel bir şehirdir (medîne-i müzeyyene). Bilginleri ve sûfîleri geçmişte de, bugün de
çoktur.
Ve toplam (…) aded mihrâb (camii) vardır. Başlarında Firdevs Beğ câmi‘i gelir ki Koca Mi‘mâr Sinân
binâ etmiştir.
eş-Şeyh Velî Hazretlerini Ziyaret: Hamîd sancağında Ağrasa (bugünkü Atabey) kasabasındandır.
Doğduğu yerde bir zâviye yaptırmıştır ve orada gömülüdür. Şeyh Velî hazretleri, Firdevs Beğ
câmi‘inde vâizlik eden Allah’ı bilir bir kimse imiş, pek çok kerameti görülmüş. (….)
Ve bu Isparta şehrin alâ kadri’l-imkân iki günde seyr [ü] temâşâ edüp kıble cânibine (güneye doğru)
yola çıktık. Güzel ve bakımlı köyleri geçerek sekiz saatte ……[6]
Çelebi Isparta’dan ana hatları ile bu şekilde bahsetmekte, bunlardan başka çevredeki bugünkü ilçe ve köyleri de
(Sav eserde Karye-i Sarı Ali Beğ diye yer alır) görmüş ve ondan sekiz saat sonra gördüğü Bizans kalıntılarını
anlatarak Isparta bahsine son verir.
: SİNEKLİ BAKKAL - HALİDE EDİP ADIVAR
KİTABIN KONUSU:
Sinekli Bakkalın konusu kısaca,İstanbul’un Sinekli Bakkal mahallesinin Sinekli Bakkal sokağında doğup büyüyüp
evlenen Rabia adlı bir hafız kızının ve çevresindekilerin hayatıdır.
KİTABIN ÖZETİ:
Olaylar, II. Abdülhamit dönemi istanbul’unun Aksaray semtinde, Sineklibakkal sokağında, geçer. Mahalle imamının kızı
80
Emine, babasının karşı çıkmasına rağmen belli ve sürekli bir işi olmayan, karagöz oynatan, ortaoyununda “zenne”
(kadın) rolüne çıkan Tevfik’le evlenir. Babası, bu olay üzerine Emine’yi evlatlıktan reddeder.
Tevfik’in dayısı ölünce dayısının bakkal dükkanı ona kalır. Eşinin diretmesi üzerine dükkanı işletmeye başlar. Bu iş onun
sanatçı yaratılışına uygun değildir. Emine, bir gün kocasının, arkadaşlarına kendi taklidini yaptığını görür, buna
katlanamaz, baba evine döner. Tevfik’ten boşanır. Bu arada Tevfik, Gelibolu’ya sürgün edilir.
Emine’nin Tevfik’ten bir kızı olur. Adını Ra-bia koyarlar, imam, kızını atfetmiştir. Torununa sıkı bir dini eğitim verir onu
hafız yapar. Rabia’nın sesi çok güzeldir. Cami ve konaklarda güzel sesiyle mevlit okur. Zaptiye Nazırı Selim Paşa’nın
karısı da sesini çok beğenecek, onu korumasına alacaktır. Paşa da kızdaki yeteneğe hayran kalır. Ona Mevlevi dervişi
Vehbi Dede ile italyan müzisyen Peregrini’den ders aldırtır. Rabia ile Peregri-ni birbirlerinden çok hoşlanırlar.
Günün birinde Rabia’nın babası Tevfik sürgünden döner. Sineklibakkal’daki eski bakkal dükkanını yeniden açar. Rabia
da dedesinden ayrılır, babasıyla oturmaya başlar. Kızın sanatına hayran olan Vehbi Dede ve Peregrini Tevfik’in evine
gidip gelirler. Rabia Kur’an’ı, hele Mevlid’i öylesine güzel okumaktadır ki Doğu musikisinde âdeta bir çığır açmıştır.
Aynı yıllarda Jön Türkler Abdülhamit’in baskıcı yönetimini ortadan kaldırmak için gizli gizli çalışmaktadırlar. Selim
Paşa’nın oğlu Hilmi de bir Jön Türk’tür. Ortaoyununda zenne rolüne çıkan Tevfik Hilmi’nin isteği üzerine bir gün kadın
kılığına girip Jön Türklerin Avrupa’dan gelen gazetelerini Fransız postanesinden almak ister. Gazeteleri alırken
yakalanır. İşin içyüzü anlaşılınca Hilmi ile Tevfik, Şam’a sürgün edilir.
Babası sürgün edilince yalnız kalan Rabia, bakkal işletir, hafızlık yaparak geçimini sürdürür. Bu arada Rabia’yı çok seven
Peregrini Müslüman olur, Osman adını alır ve İstanbul’a yerleşir. Ra-bia’yla evlenir. Bu yıllarda Rabia’nın imam olan
dedesi ölür. Rabia ve Peregri’ni dedesinin evine yerleşirler.
II. Abdülhamit’e tam bir görev duygusuyla bağlı olan, padişah aleyhinde çalışanlara türlü işkenceler ettirmekten
çekinmeyen Selim Paşa, kendi oğlunu da sürdükten sonra yavaş yavaş değişmeye başlar. Babalık ve insanlık duyguları
uyanır, görevinden ayrılır.
1908'de Meşrutiyet ilan edilir. Tevfik, sürgünden döner. Rabia’nın bir çocuğu olmuştur. Sineklibakkal’da güzel günler
yeniden başlar…
KİTABIN ANA FİKRİ:
Halide Edip‘in gözünde ideal Türk kadının doğu kültürünün aynı zamanda Batı ile tanışmış ılımlı kişiliğini; akla dayanan
Batı felsefesinin birer temsilcisiolduğunu topluma göstermek istemiştir.
KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:
81
Rabia: Romanın asıl kahramanı: İlhâmi İmamın kızı Emine ve Kız Tevfik diye bilinen orta oyuncusunun kızı “Rabia”dır.
Rabia, Yazarın romanda kendisi yerinde gösterdiği ve “İdeal Türk kadını nasıl olmalı?” sorusunun cevabı olan kişidir.
Rabia’nın kişiliğinin oluşmasında babasından çok dedesinin etkili olmuştur. Kendisi İmam olduğu için torunu hafız
yaparak İslami bilgilerle donanmasını sağlamıştır. Paşanın konağına gitmesi ile Rabia’nın kişiliğinin değişiminde en
büyük etkii görülüyor. Dedesinin yanında her zaman cehennemden bahsedilerek büyüyen Rabia konağın ortamını
görünce geleneklerine bağlı, ancak batı eğilimli bir karakter ortaya çıkıyor. iki ayrı ruh ikliminde yetişmiş olduğu
Peregrini yani Osman’la evlenmesi ile de bunu gösteriyor.
Kız Tevfik: Daima şen şakrak, orta oyununda usta, yakışıklı ve çok düzensiz bir kimlikte anlatılıyor.
Vehbi Dede: Konakta Rabia’ya ders veren bir Mevlevî derviş olarak bize aktarılan Vehbi Dede, her zaman teselli edici
teskin edici mizacı ile Rabia’nın dedesinden çok farklı olarak Ruh okşayıcı bir alim olarak anlatılıyor.
Peregrini (Osman): Annesinin tavsiyesiyle eskiden papaz olan Peregrini daha sonra her hangi bir dine bağımlı
olmaksızın yaşamış bir müzik hocası. Türkçe’yi çok iyi konuşan bu adam dinsiz olmasına rağmen Vehbi Dede gibi dinine
bağlı insanlara saygı duymuştur. Rabia ile evlenmek için dinini değiştirerek Osman ismini almıştır.
Selim Paşa: Eski Dahiliye Nazır, padişaha son derece bağlı bir mizaç ortaya sürmüştür. Öyle ki kendi oğlunu bile
gözünü kırpmadan ve elinde kesin delil olmadan sürebilmiştir. Ama diğer taraftan Rabia’ya karşı hep şefkatli olmuş ve iyi
davranmıştır.
Emine: Rabia’nın annesidir. Önceleri Rabia’yı çok sevmiş ancak sürgünden dönen babasını kendisine tercih edince,
elinden gelse Rabia’nın boğazına sarılmak istemiştir. Elini öpmek için gelen kızını kovmuştur.
İlhamî İmam: Rabia’nın büyük Babası, mahalleliye devamlı cehennemden bahseden bir imam.
Bilal; Rabia ile evlenmek isteyen bir genç,
Rıfat Amca; mahallenin cücesi,
Pembe; Rabia’nın hizmetini yürüten beraber yaşadığı çingene,
Hilmi; Selim Paşanın Jön Türk oğlu,
Sabiha Hanım; Selim Paşanın Hanımı,
Kanarya Hanım; Köşkte ki bir Çerkez kızı
SOKAKTA - BAHATTİN ÖZKİŞİ
Bahattin Özkişi'nin bu eseri, 1975 yılında Peyami Safa Roman Yarışması’nda Başarı Ödülü almıştır. Konusunu son yüz
elli yılın toplumsal yaşamından almıştır. Bir sokak çerçevesinde insanlardaki değişim ve aldatılmış insanlığın dramı ele
alınmıştır. Bahaettin Özkişi, Sokakta romanında, manevi değerleri hiçe sayan materyalizmin ülkeyi istilası
82
anlatılmaktadır. Cin ve şeytanlar gibi fantastik öğelerin bulunduğu romanda millî değerler ve inançların yok oluşu
mühim bir yer tutar.
Kahramanlar
Onlar: Kötülüğü simgeleyen ve eserde sokaktan başlayarak bütün dünyanın aldığı korkunç durumun nedeni olarak
gösterilen, ateşten yaratılmış cin ve şeytan mahlukatı.
Komiser: Romanda, sözü geçen mahallede yetişmiş, eğitim için bir süre buradan ayrılmış, devleti temsil eden bir kişi.
Daha sonra ahlaki ve millî değerlere, geçmişindeki bağlara inanır.
Çocukluk arkadaşı: Romanda ismi verilmeyen, önce katil olarak görülen bu kişi sokağın değişmeyen yüzünü temsil
eder. Sokaktan hiç ayrılmamış, değerlerinden asla taviz vermemiş, gerçeği görebilen, inançlı, insani değerleri
bozulmamış, Batı medeniyetinin kötülük getirdiğini düşünen bir kişidir. Etrafmdakilerce deli olarak görülür.
Küçük Bey: Sokaktaki konağın beyidir. Mürebbiyelerin elinde büyümüş, inanmayan, dinî değerleri olmayan,
materyalist biridir. Mahalledeki türbeye ve komiserin çocukluk arkadaşına hiç katlanamaz. Onu düşman gibi görür.
Romanda şeytan ve cinlerin elindeki maşalardan biri olarak anlatılır.
Katil: Komiserin çocukluk arkadaşının ağabeysidir. Kötülüğün simgesi ve şeytanların kölesidir. Kendi annesini şeytana
kurban etme gerekçesiyle öldürür.
ÖZET
Şehrin geleneklere en bağlı ve sessiz mahallelerinden birinde yaşlı bir kadın öldürülmüştür. Ölünün yaşlı vücudu yirmi
yerinden yaralanmıştır. Polis tarafından katil olarak görülen, ölen yaşlı kadının küçük oğlu ise katilin “ONLAR” olduğunu
söylemektedir. Bu sırada olayla ilgilenmesi için bir komiser tayin edilir.
Komiser, bu mahallede yetişmiş, bir süredir Uzakta olan ve katil zanlısı olarak görülen adamın çocukluk arkadaşıdır.
Arkadaşının kendi annesini öldürmediğinden emindir. Bu mahallede böyle bir cinayetin olduğuna da inanamamaktadır.
Soruşturmayı başlatır. Önce suçlu olarak görülen arkadaşı ile görüşür. Oldukça esrarengiz biri olan bu arkadaşı, ısrarla
işin bir insan tarafından yapılmadığını, cinayeti “ONLAR”in işlediğini söylemektedir. Dürüst, hiçbir kötülüğün
değiştiremediği bu adamın katil olamayacağından emindir komiser.
Komiser, arkadaşını temize çıkarmak ve suçluyu bulmak için eski sokağına ve cinayet yerine gider. Niyeti herkesle
konuşmaktır. Sokakta pek çok şey değişmiştir. Eskiden çok güzel bir kadın olan ninenin evine gider önce. Kızı Gülüm,
onun çocukluk aşkıdır. Onun veremden öldüğünü öğrenir. Geçmişini özlemle hatırlar komiser. Sonra hemen yanındaki
cinayet işlenen eve gider. Yanma bir doktor da tayin edilmiştir. Etrafı araştırırlar. Doktor, cesetteki yaraların insan eli
tarafından açıldığına inanamamaktadır. Odada müthiş bir fakirlik ve sessizlik vardır. Kulakları önce bir vınlama ile dolar.
İncecik ve metalsi bir ses, “Onu biz öldürdük.” der. Metalsi ses, kendilerinin Allah’a secde etmediği için onunla bir savaşa
83
giren cin ve şeytan grubu olduğunu söyler.
Katil olduğu sanılan komiserin çocukluk arkadaşı akıl hastanesine yatırılmıştır. Komiser, onu ziyarete gider. Arkadaşı,
sokağı çok özlemiştir. Komisere, onlar’la bir savaş içinde olduğunu söyler. Sokakta değişim başladığından beri savaşı tek
başına göğüslediğini anlatır. Ateşten yaratılmış ve insanlardan önce dünyanın hâkimi olan kibirli yaratıklar, şeytanlarla
savaşmaktadır. Arkadaşı, Batı medeniyetinin onların maşası olduğuna inanmaktadır. İnsanlığı, bu medeniyet para ve
madde ile yoldan çıkarmaktadır. Doktoru da ona geçmişini anlattırarak onu iyileştirebileceğini düşünmektedir. Oysa
arkadaşı hepsinden hikmet sahibidir.
Sonraki günler, komiser cinayet aletini aramakla meşgul olur. Mahallede yaşlı kadının evine gider önce. O, asla cinayeti
arkadaşının işlemediğini söylemektedir. O da yaşlı kadını ONLAR’ın öldürdüğüne inanmaktadır. Arkadaşı, komisere içini
döker. Komiser, bilgi almak için bu sefer konağın sahibi Küçük Bey’e gider. Küçük Bey, tam bir materyalisttir ve
sokaktaki değişimi kabullenmeyen tek kişi olduğu için katil zanlısını hiç sevmemektedir. Küçük Bey, komisere katil
zanlısının suçlu olmadığını itiraf eder. Çünkü onu, cinayetin işlendiği saatlerde türbede ibadet ederken görmüştür. Bir
dilekçe imzalar ve komiserin arkadaşı temize çıkar.
Komiser, arkadaşı temize çıktığı için mutludur; fakat şimdi asıl katili bulmak zorundadır. Mahalle bakkalını sorgular
önce. Ondan ölen kadının, canı gibi sakladığı bir şey olduğunu öğrenir. Bunun bir ipucu olduğunu düşünür. Morgda
cesedi inceler ve o koynunda sakladığı şeyin yerinde olmadığını görür. Demek ki biri onu almak için cinayeti işlemiştir.
Bundan haberdar olabilecek tek kişi kadının büyük oğlu olabilir. Yanına bir yardımcı alarak onun evine gider. Katilin
onun olduğunu söyleyince adam, yanındaki yardımcısıyla birlikte komiseri vurur. Yanındaki adam ölür. Komiser ancak
kırk beş gün sonra gözlerini açar. Komiser, iyileştikten sonra hastanede çocukluk arkadaşını ziyarete gider. Doktordan
arkadaşının, vurulmasını önceden hissettiğini öğrenir. Bunun ve benzer şeylerin cinler vasıtasıyla kolaylıkla
öğrenilebileceğini anlatır arkadaşı. Arkadaşı, cin ve şeytanların işi olan bu cinayetin aydınlanması için hastaneden ayrılır.
Komiser, arkadaşı ve doktor iş birliği ile savaşı kazanmaya azmederler. Birlikte kaldıkları bu günlerde arkadaşı huşu
içinde gece ve gündüz namaz kılmakta ve Allah’a yakarmaktadır.
Komiser, araştırma için Küçük Bey’in evine gider. Küçük Bey, dadısının tuhaf ölümünden bahseder. Bu ölüm ile son ölen
yaşlı kadının ölümü arasında bir bağlantı vardır. Dadı, ona verilen ifrit kılı yüzünden ölmüştür. Bu kılı ona kral olan
büyücü babası vermiştir. Büyülü kıl, onun istediğini yerine getirmesini sağlamaya yarar. Bu olayı Küçük Bey’e anlattığı
günün sabahında odasında ölü bulunur. Biri, büyülü ifrit kılını alıp onu öldürmüştür. Komisere göre iki cinayet arasında
bir bağlantı vardır.
Savaş başlamıştır. Komiser, sonuca iyice yaklaşmaktadır. İşin içinde cinlerin olduğu anlaşılmıştır. Aynı gün, Küçük Bey
de evinde ölü bulunur. Daha sonraki günler, Küçük Bey’in odasını araştırır. Evde şeytana tapma ayininin düzenlendiği
gizli bir yer bulur. Bir mabud vardır! Heykelin gözleri ışıl ışıl yanmakta ve çok korkunç bir ses çıkarmaktadır. Annesini
öldüren oğlan ve bir kadın bu şeytanın köleleridir. Doktor ve komiser saklandıkları yerden, büyük oğul ile yanındaki
kadının şeytana tapma ayinini ve şeytanın onlardan istediği kötülükleri seyrederler. Polisler, onları tutuklarlar. Şeytanın
dostluğu yine insanı darağacına götürmüştür.
84
Komiseri tanıyan bir genç ondan bu hikâyeyi dinler. Esrarengiz ve gizemleri çözülmeyen bu hikâyeyi öğrenmek için
yaşayanları araştırmaya başlar. Komiser, ona her şeyi anlatmaz ve ısrarla bir noktadan sonra konuşmaz. Komiserin
çocukluk arkadaşı ise ölmüştür. Cinayeti işleyen ağabeyi de hapiste öldürülmüştür. Genç, artık bu hikâyenin bir sonu
olmadığına inanmıştır.
SOKRATES'İN SAVUNMASI ÖZETİ - PLATON (EFLATUN)
KONUSU
Sokrates’in Savunması, Mektuplarla birlikte Platon’un diyaloglardan ibaret olmayan tek eseridir. Eserde Platon’un
felsefesiyle birlikte, hocası Sokrates’in suçsuz yere idam ediliş aşamaları ile İlk Çağda demokrasi gerçeğini bir arada
görmek mümkündür.
ÖZET
Sokrates’i suçlayanlar vardır. Bu suçlayanların kim olduğu tam olarak bilinmemekte; fakat başlarında Melatos’un olduğu
sanılmaktadır. Ünlü komedya yazarı Aristophanes de Sokrate’i Sofistlerle (Şüphecilerle) bir tutmuştur. Sokrates’in kötü
ve yalancı biri olduğu, her şeye karıştığı, eğriyi doğru olarak gösterdiği gibi suçlamalar söz konusudur. Aristophanes,
eserine Sokrates’in öğrencilere para karşılığında ders verdiğini, öğrencilerin aklını karıştırdığını yazmaktadır. Oysa
Sokrates’in kimseye verecek bilgisi yoktur.
Bir gün, Sokrates’in bir arkadaşı halka Sokrates’ten daha bilgili kimsenin olup olmadığını sormuştur. Tanrı sözcüsü,
Sokrates’ten daha bilgili kimsenin olmadığını söylemiştir. Sokrates, bu olanlardan sonra bilgili bir insan olmadığı halde
tanrı’nın neden böyle bir şey söylediğini düşünüp durmuştur. Sürekli olarak kendinden daha bilgili birisini arar. Sonunda
görür ki hiç kimse bilgili değildir. Yalnız kendisinin ayrıcalığı, bilgili olmadığını bilmesidir.
Sokrates, bilgiyi arama sürecinde bile çok düşman kazanmıştır. Çünkü pek çok kişinin gerçekte bilgisiz olduğunu ortaya
çıkarmıştır. Önce devlet adamlarının bilgisizliğini ortaya çıkarmıştır. Sonra şairlere gitmiş, onların şiirlerini yalnız içgüdü
ile yazdıklarını ortaya çıkarmıştır. Sanat sahiplerinin de aynı kusuru taşıdıklarını, bilmedikleri şeylerden dem
vurduklarını ispatlamıştır. Sokrates, aslında asıl bilgiye sahip olanın Tanrı olduğunu düşünmektedir. Bu süreçte
Sokrates, kafasını meşgul eden soruların cevaplarını ararken çevresinde olup bitenlerin farkına varmamıştır.
Etrafındaki pek çok kişi, onun gençleri doğru yoldan çıkardığını, tanrıların yerine yeni tanrılar koyduğunu
söylemektedir. Bu söylentiler onu mahkemeye sürükler. Sokrates, mahkum olursa suçlandığı gibi tanrıtanımaz olduğu
için değil, insanların kinini üzerine çektiği içindir.
Bu gelişmeler karşısında, Sokrates çok soğukkanlıdır. Ölmek veya mahkum olmak onun umurunda değildir; o, sadece
doğruların peşindedir. Tehlike karşısında yılmamak, korkmamak onun prensibidir. Ona göre insanların en çok korktuğu
şey olan ölüm, aslında kaçınılacak bir şey değildir. O, sadece kötülük yapmaktan korkar.
85
Sokrates, ideallerinden dönmemekte kararlıdır. O, asla Tanrı dışında kimseye boyun eğmez. Kendisi aleyhine söylenen
her şey asılsıdır. Sokrates’in sürekli öğrencileri olmadığı gibi malı mülkü de yoktur. O, dünya hayatına önem vermeyen
bilge birisidir. Yargıçları yumuşatmak için mahkemeye asla ailesini ve çocuklarını getirmez. Kararı, tamamen yargıçların
iradeleri elinde olan Tanrı’ya bırakır.
Sokrates, mahkemede suçlu görülür. O, bunu beklemektedir ve hiç tepki göstermez. O, herkesten farklı bir kişidir.
İnsanların çoğunluğu gibi, makama, mevkiye, dünya hayatına önem vermemiştir ki, şimdi de üzülsün. İnsanlara hep
erdemi ve ahlakı öğütlemiştir. Böyle bir insana ancak, devletin hesabına çalıştığı için ödül verilebilir. Mahkeme para
cezası vermez, çünkü parası yoktur. Sürgün etmez, çünkü sürgüne gittiği yerlerdeki insanları da fikirleriyle
yönlendirecektir. Nihayet ölüm cezası verilir. O, ölüm cezası verilirken başkaları gibi ağlayıp sızlamamıştır. Yaptığı hiçbir
şeyden dolayı da pişmanlık duymamıştır.
Platon’a göre Sokrates’in öldürülmesi için oy kullananlar çok acı çekecektir. Kurtulması için oy kullananlar ise gerçek
birer yargıçtır.
Sokrates’e göre ölüm bir ceza değildir; sadece bir yolculuktur. Ayrıca öteki dünyada soru sormak yüzünden mahkum
edilme tehlikesi de yoktur. Sokrates, Atinalılardan son bir şey diler: “Çocukları erdemden, doğruluktan ayrılırsa
kendisinin Atinalılara gösterdiği gibi Atinalılar da onlara yol göstersinler. Çocukları kendilerini çok beğenir ve bu
dünyada bir hiç olduklarını unuturlarsa onları azarlamalarını ister Atinalılardan.
Sokrates, ayrılı vaktinde ölüme giderken yargıçlar da yaşamaya giderler. Fakat Platon’a göre, bunların hangisinin daha iyi
olduğunu ancak Tanrı bilir.
SUYU ARAYAN ADAM - ŞEVKET SÜREYYA AYDEMİR
Kitabın Özeti:
a) Edebi özet
Bir adam vardı. Suyu arıyordu. Toprağı üç kulaç, beş kulaç kazdı. Suyu bulamadı. On kulaç, on beş kulaç kazdı, gene suyu
bulamadı. Sonra yerin derinliklerinde kara kaya tabakalarına rastladı. Yeise düştü, gücü sona erdi ve suyu bulmaktan
ümidini kesti. Fakat bir ses ona:
- Daha derinlere in, daha derinlere! dedi.
Daha derinlere indi ve suyu buldu.”
Kendi hayat hikayesini anlattığı Suyu Arayan Adam adlı kitabında, Şevket Süreyya Aydemir’in karşılaştığı zorlukları ve
kendisine ilke edindiği görüşleri, yukarıdaki metinle özetlenebilir.
Şevket Süreyya, 1897 Türk-Yunan harbi sırasında, Edirne’de göçmen bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.
86
Kaderin önüne serdiği yüz milyonlarca küçük yollardan biri üzerinde, kendi alın yazısına göre yaşamıştır.
Birinci Dünya Harbi’nin patlak verdiği sırada, delikanlı (17) sayılabilecek bir yaşta olan Aydemir, muallim mektebinin en
başarılı öğrencisidir. Askerlik çağında olanların silah altına alınmasıyla, kendi isteğiyle Yedek Subaylar Talimgahı’na
girer. Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın getirdiği yenilgi, Aydemir’de; “Biz Osmanlı olmadan önce de Türk’tük, şimdi
de Türk’üz. Kaybolmakta olan sadece Osmanlı vatanıdır. Türkün yaşadığı her yer, hangi bayrak altında olursa olsun
Türkün vatanıdır. Bu vatanın sınırları Tuna’dan, Meriç’ten Altay’lara, Çin Seddi’ne kadar uzanır. Memleketimizin adı
Turan’dır.” düşüncesinin oluşmasına neden olur.
Kafkasya Cephesi’nde görev yapan Aydemir, Wilson Prensipleri’nin 14. maddesi gereği, ateşkesin emredilmesiyle
İstanbul’a gelir. Fakat gerek Kafkasya Cephesine giderken tanıdığı Anadolu insanını, gerek subaylık görevindeyken emri
altındaki askerleri, gerekse bir yol göstericiye, bir ilim meş’alesine ihtiyacı olan Türk insanını eğitmek için, muallim
mektebindeki tahsilini bitirdikten sonra Kafkasya’ya döner. Azerbaycan Hükümeti’nin, İstanbul Hükümetinden hocalar
istemesi, Aydemir’in arayıp da bulamadığı bir fırsattır.
Azerbaycan’ın kuzeybatı bölgesindeki Nuha şehrinde görevine başlar. Azerbaycan, tarihinde hiçbir zaman tam manasıyla
bağımsız, toplu bir devlet hayatı yaşamamıştır. Devletini, kendi idealist çocuklarının gayretiyle kurmaya çalışmaktadır.
Yeni bir ülkü savaşı, bu durgun suyu harekete getirdiği, ruhlara ve insanlara yeni istikametler verdiği zaman, yüzyılların
biriktirdiği çamurların temizlenip gideceğine inanmaktadır. Aydemir, “Cemaat, millet haline gelecek ve millet,
özbenliğini bulacak, öz bir vatan anlamını benimseyecektir. Bütün bağımsız Türk ülkelerini, kendi bayrağı altında
toplayacak olan büyük ve güçlü vatan vardır; o da, TURAN’dır” der.
Bu düşünceler içindeyken, Karabağ Yolu’nun ve Askeran Geçidi’nin Ermeniler tarafından kesildiği haberi, Aydemir’i
ümitsizliğe sokar. Bütün memleketin üstünde, “Bolşevizm” denilen kara bulutlar oluşmaya başlar. Kızılordu,
Dağıstan’dan Bakü üzerine doğru Azerbaycan’a akar.
İhtilal nedeniyle, Aydemir’in ülküsü artık “insaniyet”tir. Tahtlar, taşlar ve bütün zalimler yıkılacak, bütün dinler bir ve
bütün insanlar beraber olacaktır. Yeni din, yeni sanat, yeni dil, yeni medeniyetler doğacaktır. Bütün insanların eşit, bütün
milletlerin hür ve beraber yaşayacakları harpsiz, ihtilalsız, imtiyazsız yeni bir alem kurulacaktır. Şark, yüzyıllar süren
uykusundan uyanacaktır. Yabancılar, Asya’nın topraklarından çekilecektir. Bu düşünceler içinde, “Şark Milletleri
Kurultayı”na delege seçilir. Daha sonra, Komünist partisine girer. Dünya nizamını yıkacak ve bu harabe üzerinde kendi
nizamını kuracaktır.
1921-1924 yılları arasında Moskova Üniversitesi’nde “İktisat” okuyan Aydemir, İstanbul’a döner. Artık dünyayı hep
kendisine okutulan ve öğretilen şeylerin gözlüğü arkasından görmektedir. Nereye baksa, bu yarı sömürge şehrini
kapitalistlerin soyduğunu, yağma ettiklerini görmektedir. Limandaki yabancı ticaret gemileri; dünyanın soyulmasını,
kapitalistlerin dünya pazarlarını istilasını hatırlatmaktadır.
“Aydınlık Mecmuası” adlı dergide yazılar yazmaya başlar. Ankara’dan gelen bir emirle dergi kapatılır ve Aydemir tevkif
87
olunur. İstiklal Mahkemelerinde yargılandıktan sonra, Ankara ve Afyon cezaevlerinde hapis yatar ve af yasasının
çıkmasıyla beraat eder. Afyon Cezaevinde iken, “İmam-cemaat/devlet-millet” görüşünü benimser. Devlet, yüzyıl boyunca
halktan çok şeyler beklemiş, çok şeyler almıştır. Şimdi sıra devlettedir. Her şey halk içindir. “Devletçilik” ilkesiyle, devlet
halkı için en mükemmeli bulmak zorundadır. Çünkü Türkiye bir inkılap devresindedir.
Beraat ettikten sonra Ankara’ya gelir. İlkokul öğretmenliği yerine, Yüksek ve Teknik Öğretim Müdür yardımcılığı
görevine atanır. Adına hükümet denilen kuruluşun ve idare denilen işin artık içindedir. Türkiye’de bir takım basit kazmaküreklerle dağlar delinmekte, tüneller açılmaktadır. Ele geçen bir avuç çimento, bir parça demirle bir mektep, bir
hastane, bir devlet binası yapılıp nutuklarla açıldığı zaman, bunun şevki ve heyecanı günlerce yüzünde parlamakta,
yaşamaktadır.
Kahraman, bir dava adamıdır. Okuyucular için dikkati çekebilecek en önemli şey; çevrenin getirdiği zorluklar karşısında
yılmayan, hep inancı doğrultusunda, kendisinin de var olduğunu ve bir şeyler yapabileceğini kanıtlamak isteyen bir
insanın azmi karşımıza çıkmaktadır.
Kitabın özünü şu mısralar hakkıyla verebilir:
“Tanrı’nın bize verdiği en büyük nimet, sahip olduğumuz halde, sahip olduğumuzu bilmediğimiz kuvvetleri, bir gün
kendimizde bulmaktır.”
b) Romanın Eğitimsel Öğeler Açısından İncelenmesi
Araştırma, okul eğitiminin altı temel öğesi olan “Öğretmen”, “Öğrenci”, “Okul, Bina ve Araç-Gereçler”, “Eğitim
Programları”, “Yönetici” ve “Çevre” unsurları göz önüne alınarak yapılmıştır.
I. ÖĞRETMEN
a) Kişisel Özellikler
Şevket Süreyya, soyadını Müfide Ferit’in 1917 yılında yazdığı “Aydemir” adlı romanda anlatılan kahramandan alır. Bu
kahramanın ne silahı, ne cephanesi vardır. Yalnız imanına güvenen biridir. Hiç kimseye düşman değildir. Uyandırmaya
koştuğu ülkelerde herkes sıcak odalarında yatarken, O, boş bir medrese hücresinde soğuktan titremektedir. O, herkese
verecek bir şey, herkese dağıtılacak bir şifa, bir ümit veya bir teselli sözü bulur. O’nun etrafında halka olan gençler,
kendilerini O’nun ülküsüne adarlar. Şevket Süreyya da, bu zincirin halkalarından biridir.
Şevket Süreyya, Edirne Muallim Mektebi’ndeyken, ders yılı sona erince hemen köylere koşar. Harman makinelerinde
çıraklık, yahut makinist yardımcılığı yapar. Makinelerde iş bitince de “Aşar Yazıcılığı”na, yahut “Köy Katipliği’ne girer.
Eğer vakit kalırsa köy köy gezer. Köy kahvelerinde, mescit avlularında sarıklı imamlarla tartışmalara girer.
“Aydınlık Mecmuası” adlı derginin kapatılmasıyla cezaevine girer. Tevkif olunacağını önceden bilmektedir, fakat
88
ülkesinde kalmaya karar verir. Verilecek her türlü cezaya razı olur. Diğer arkadaşları ülkeden kaçmışlardır. Şevket
Süreyya’nın, ülkesinin keseceği cezaya razı olması ve ülkesinden kaçmaması, O’nun devletçi görüşe sahip olduğunun bir
göstergesidir.
b) Mesleki Özellikler
Şevket Süreyya, I. Dünya Harbi sırasında, cephesine giderken tanıdığı Anadolu insanını ve savaş sırasında cahilliklerini
net olarak gördüğü askerlerinin eğitilmesi gerektiğini anlar. Çünkü Anadolu insanı medeniyetten uzak, çile çekerek
yaşamaktadır. Askerleri okuma-yazmayı, dinini, peygamberini hatta niçin savaştıklarını bilmemektedir.
Şevket Süreyya, Azerbaycan Maarifi’nden kendisine taşrada ve mümkünse memleketin en uzak yerinde muallimlik
görevinin verilmesini ister. Bu, kendisini mesleğine adamış bir insanın yapabileceği en güzel davranıştır.
Azerbaycan’da muallimlik yaparken, mektebin iki odalı bir dairesine yerleşir. Bu dairenin kapısı gece-gündüz herkese
açıktır. Böylece herkes ona kolayca gelebilir. Mektep saatleri dışında çarşıları, mahalleleri dolaşır. Geceleri muallimlerin,
okur-yazarların evlerinde toplanılır, ilmi sohbetler yapılır. O’na göre, eğitim sadece mektepte yapılmaz. Bu yüzden
şehirde, kasabada, köylerde, mekteplerde, mescitlerde, evlerde; çocuk-ihtiyar herkese bir şey öğretmek, bir şey anlatmak
lazım gelir. Bu nedenle, şehir içinde bir teşkilat yaratmak, köylerle teması daha muntazam sağlamak için bir “İZCİ
OYMAĞI” kurar. Bu oymağın mensupları öğretmenlerdir. Bu oymağı kurması, örgütçü kişiliğinin göstergesidir.
Afyon Cezaevi’ndeyken, okuma-yazma bilmeyenlere okuma-yazmayı öğretir. Sohbetlerle, toplantılarla hapishane
arkadaşlarına bir şeyler kazandırır.
Moskova’da “İktisat” okuyan Şevket Süreyya, bir “iktisatçı” kimliğinden çok, bir muallim olarak Türk ulusunun çağdaş,
medeniyetler seviyesine ulaşması için çalışır. “Devletçilik” ilkesini benimser ve “imam-cemaat/devlet-millet” görüşüyle
devletin millet için en mükemmeli bulması gerektiğini savunur. Yani imam bir cemaatin sorumluğunu dini açıdan nasıl
taşıyorsa, o cemaatte en doğruyu öğretmek zorundaysa, devlet de millet için en güzel ortamı oluşturmak zorundadır.
II. ÖĞRENCİ
Şevket Süreyya, Moskova Üniversitesi’nde okurken, dünyanın dört bir yanından gelen öğrencilerle tanışır. Öğrenciler
birbirlerinin kültürünü tanırlar. Ortaya atılan iddialarla, tartışılan konularla öğrenciler arasında bir etkileşim meydana
gelir.
Şevket Süreyya; Azerbaycan’da muallimlik yaparken, bir “İZCİ OYMAĞI” kurar. Bu oymağın mensupları genç ve yetişkin
öğretmenlerdir. Öğretmenler; şehirde, kasabada, köylerde, mekteplerde, mescitlerde, evlerde çocuk-ihtiyar herkese bir
şeyler öğretecek ve insanları eğitecektir. Şehirde, kasabada köylerde, mescitlerde, evlerdeki herkes izci oymağının
öğrencileridir.
Şevket Süreyya; Afyon Cezaevi’ndeyken, cezaevi arkadaşlarına okuma-yazma öğretir. İlmi toplantılar düzenleyerek,
89
sohbetler yaparak arkadaşlarına bir şeyler öğretmeye çalışır. Cezaevi arkadaşları bir nevi onun öğrencisidir.
III. OKUL, BİNA VE ARAÇ-GEREÇLER
Şevket Süreyya, Moskova Üniversitesi’ndeyken mektep binaları terkedilmiş bir kervansaraya benzemektedir. Her şey ona
boş ve manasız görünür. Fakat kamptan sonra mektebe dönülünce, mektebi oldukça değişmiş bulur. Bina tamir edilmiş,
temizlenmiştir.
Şevket Süreyya’nın önderliğinde kurulan izci oymağı, eğitim faaliyetlerini şehirde, kasabada, köylerde, mekteplerde,
mescitlerde, evlerde yani her yerde yürütür. Mektep dışındaki yerler de bu oymağın eğitim-öğretim yaptığı okullardır.
Şevket Süreyya, cezaevindeyken arkadaşlarına okuma-yazma öğretir. Cezaevi yönetimi, okuma-yazma öğretimini daha
rahat yapabilmesi için ona bir oda tahsis eder. Cezaevi ve tahsis edilen oda onun okulu ve arkadaşları da öğrencisidir.
IV. EĞİTİM PROGRAMLARI
Şevket Süreyya; Edirne Muallim Mektebindeyken, ders yılı sona erince hemen köylere koşar. Harman yerlerinde köy
çocuklarını etrafına toplar, onlara marşlar, talimler öğretir.
Azerbaycan’da muallimlik yaptığı sırada, mektepte üç Türk muallim vardır, diğerleri Ruslardır. Dersler de Rusça
verilmektedir. Önce Rus hocaların okuldan uzaklaştırılmasını sağlar. Mektepte yalnız Türkçe, Edebiyat, Tarih, Coğrafya
gibi dersler değil, örneğin Jeoloji derslerinin de verilmesine öncü olur.
Şehirde, kasabada, köyde, mekteplerde çocuk-ihtiyar herkese bir şey söylemek, bir şey anlatmak ve köylerle teması daha
muntazam sağlamak için “İZCİ OYMAĞI” kurar. Bu oymağın mensupları çocuklar değil, genç veya yetişkin
öğretmenlerdir. Bu oymağı kurmasının amacı, şehir içinde bir teşkilat yaratmak, köylerle teması daha iyi sağlamaktır.
Moskova Üniversitesi, yetişkin okuyucularını yazın memleketin içlerine dağıtır. Fakat yeni gelenler, lisanı zayıf olanlar
yazın tatil kamplarına giderler. Ders yılı başlayınca herkes okula döner.
Afyon Cezaevinde yatarken okuma-yazma bilmeyen arkadaşlarına okuma-yazmayı öğretir. Çeşitli sohbet ve toplantılarla
arkadaşlarına bir şeyler kazandırır.
V. YÖNETİCİ
Kitapta adı geçen Maarif Vekili Necati Bey; genç, hareketli bir insandır. O’na göre zamanın gecesi, gündüzü yoktur.
Lazım olan şey, büyük işlerin yapılmasıdır. Büyük işlerin teferruatı O’nu ilgilendirmez. Necati Bey, “Benden daha fazla
bir şey isteseler!” der gibi , yerinde duramaz. O’nu işler değil, işlerin sonu ilgilendirir. Yani bir iş zor olamaz ve başlanılan
bir iş, her ne olursa olsun olumlu şekilde sonuçlanmalıdır.
90
Kitapta adı geçen Rüştü Uzel, Teknik Eğitimin kurucusudur. Kendini, memleketin üstünde bir çelik çatı gibi
yükseleceğini düşündüğü teknik bir kalkınma sisteminin oluşturulmasına adar. O’nun aklında; köylerde dolaşacak seyyar
demirhaneler, gezginci biçki-dikiş atölyeleri, balıkçılık kursları, sanat enstitüleri vardır. Bu çatı kat kat kuruldukça
memleket, her sahada bütün teknik elemanları, bu teknik öğretim sisteminin içinden istediği kadar çekip alabilecektir.
VI. ÇEVRE
Şevket Süreyya’nın bu eserinde, okulun dışında kalan veli, basın, işyerleri gibi unsurlara rastlanmamaktadır. Afyon
Cezaevindeki arkadaşları ve Aydemir’e güvenerek okuma-yazma faaliyetleri için bir oda tahsis eden Cezaevi yönetimi,
çevredeki unsurlara örnek gösterilebilir.
Ayrıca; şehirde bir teşkilat yaratmak, köylerle teması daha muntazam sağlamak için kurduğu izci oymağındaki
öğretmenler ve bu oymağın eğitim-öğretim faaliyetlerini yaparken karşılaştığı insanlar, çevredeki unsurlardandır
TÜTÜN ZAMANI (ZELİŞ) - NECATİ CUMALI
Necati Cumalı'nın bu roman, İzmir’in bir köyünde geçen bir hadiseyi konu alır. Tütün zamanına denk
gelen bir aşk öyküsü çerçevesinde bir Ege köyünün tarıma dayalı yaşamı, gelenek ve görenekleri,
inançları, değerleri gözler önüne serilir, 1950′li yılları konu alan roman aynı zamanda yazarın
çocukluğunun geçtiği yerde geçmesi nedeniyle otobiyografik özellikler taşır. Romanın bir başka özelliği
de henüz yayınlanmadan filme çekilmiş olmasıdır.
KAHRAMANLAR
Zeliha: 17-18 yaşlarında bir genç kızdır. Eli çabuk, titiz, iyi kalpli bir köylü kızıdır.
Recep: Zeliha’nın babasıdır. Kızını zengin biri ile evlendirip rahat etmeyi ister. Karısı ve kızı tarlada
çalışırken o hep kahvede vakit geçirir. Temelde iyi bir insandır.
Rabia: Zeliha’nın
küçük
kardeşidir.
Sevimli,
ablasını
koruyan,
neşeli
bir
çocuktur.
Cemal: Zeliha’nın âşık olduğu gençtir. Aynı zamanda komşularıdır. Göçmen oldukları için kendilerine
ait ev ve malları yoktur. Fakat ailesi nazik ve çalışkandır.
Sıdıka: Zeliha’nın en büyük ablasıdır. İzmir’de kocasıyla yaşar.
Ayşe: Sıdıka’nın küçüğüdür. Kocası ve onun kalabalık ailesiyle birlikte Urla yakınında yaşar. Sürekli
onlarla kavga eder.
Bekir: Zeliha ile evlenmek isteyen, malı mülkü olan, sevimsiz bir adamdır. Maddeci, sevgiyi maddi
olarak algılayan bir köylüdür.
ÖZET
İzmir’in Urla yakınlarında bir tarlada temmuz sıcağı her yanı sarmıştır. Zeliha, bağlı keçinin kaçmış
olduğunu görür ve annesine söyler. Annesi bağırmaya başlar. Kocası kahveden gelip de sağlam bir ip
almadığı için keçi kaçmıştır. Keçi, çardaktan öbür tarafa gitmiş ve yan komşunun bahçesine girmiştir.
Bahçeye bakan Kadıovacıklı Ali Onbaşı ve ailesi keçiyi yakalar. Fakat Zeliha’ya hiç kızmazlar. Ali
91
Onbaşı’nın oğlu Cemal, Zellha’dan çok etkilenir. Zeliha da bu görüşmeden sonra Cemal’i hiç aklından
çıkaramaz. Bu arada Zeliha’nın yaşı evlenme çağına gelmiştir. Babası Recep, kızını Bekir’le evlendirmek
istemektedir. Bekir; evi, tarlası, hayvanları olan zengin biridir. Kızı almak için Recep’e her türlü yardımı
yapmaktadır. Anne ve babasının niyetini anlayan Zeliha, Bekir gibi biriyle evlenmeyi asla istemez.
Günler geçmekte, Zeliha ve ailesi tütünleri toplamakta, sürekli tarlada çalışmaktadır. Zeliha ve Cemal
birbirlerinden çok etkilenmişlerdir. Bir gün, Zeliha çeşmeden su doldururken Cemal’le karşılaşır. Cemal,
ona onu sevdiğini söylemek ister. Fakat çok kızarır, utanır, sadece mâni söyleyebilir. Zeliha da ne
yapacağını bilemediğinden ikisi de birbirlerine duygularını açamaz. Onları Zeliha’ya tutkun olan Yaşar
görür. Yaşar, dışarıdan onların birbirlerine karşı bir şeyler hissettiğini anlar. Gözlemecinin oğlu olan
Yaşar, Zeliha ona yüz vermediği için karar verir. Zeliha’yı hiç sevmediği Bekir’le birleştirmek ve
Cemal’den ayırmak için her yolu deneyecektir.
Birkaç gün geçer. Temmuz sıcağı tütünlerin erken olgunlaşmasına neden olmuştur. Recep’in ailesi sürekli
çalıştıkları hâlde tütünlere yetişememektedir. Recep, bir yardımcıya ihtiyaçları olduğunu düşünür. Bu
arada, Ali Onbaşı ile sohbet ederken onunla anlaşırlar. Önce Ali Onbaşı’nın çocukları onlara yardıma
gelecektir. Daha sonra onun çocukları Ali Onbaşı’ya yardıma gidecektir. Cemal’in kardeşleri Zelihaların
tarlasına yardıma gelmeye başlarlar. İki aile arasında özellikle Zeliha ve Cemal’in kız kardeşleri arasında
büyük bir dostluk oluşur.
Bir akşam, Ali Onbaşı çardağına komşularını davet eder. Zeliha, annesi ve Rabia da giderler. Çardakta
koyu bir sohbetin ardından şarkılar söylenmeye başlar. Herkes oynamaktadır. Bu kalabalığı fırsat bilen
Cemal ve Zeliha oradan uzaklaşır ve ıssız bir yerde birbirlerini sevdiklerini söylerler. Fakat kısa süre
sonra yoklukları fark edilir ve dönmek zorunda kalırlar. Zeliha’nın annesi şüphelenmiştir. Babası,
annesinin de etkisiyle, tütün kalkınca Zeliha ile Bekir’i evlendirmeye karar verir.
Bütün bunlar olup biterken Zeliha ile Cemal arasındaki aşk büyümektedir. Mektuplaşmaları başlar. Eğer
bir aksilik çıkarsa kaçacaklardır. Bu arada Yaşar, her yerde Cemal’in Zeliha’yı kaçıracağı dedikodusunu
yayar. Bekir, bunu duyunca çok öfkelenir. Zeliha’nın babası ile anlaşarak kızı boş bir anda kaçırmaya
karar verir.
Tütünlerin kalkma zamanı gelmiştir. Dedikodu her yeri sarmıştır. Zeliha ve Cemal, Bekir’in kaçırma
planını duyarlar ve çok dikkatli davranırlar. Bekir’in kaçırma işlemi başarısızlıkla sonuçlanır. Bunun
üzerine Zeliha ve Cemal kaçar. Hiç paraları yoktur. Boş bir eve sığınırlar. Burada öldürdükleri kuşların eti
ile beslenirler. Recep, Bekir karakola şikâyette bulunurlar. Cemal yakalanırsa Zeliha’nın yaşı 18′in altında
olduğu için Cemal tutuklanacaktır. Bir ay geçtikten sonra Zeliha ve Cemal tütünde çalışmaya karar verip
bulundukları yerden çıkarlar. Bir süre sonra yakalanırlar. Cemal tutuklanır. Mahkemeyi dinleyen halk,
Cemal ile Zeliha’nın aşkına hayran olur ve her şeyin iç yüzü meydana çıkar. Halk, Recep’e şikâyetini geri
alması için baskı yapar. Recep, kızının mutluluğu için şikâyeti geri alır ve Cemal ile Zeliha evlenirler.
92
İzmir’e yerleşmek üzere yola çıkarlar.
YABAN ROMANI - YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU
Kitabın Konusu:
Kurtuluş savaşı, köyün köylünün savaştaki tavırları, durumu ve Ahmet Celal'in köylülerle ilişkisi.
Karakterler:
Ahmet Celal: Köye gelen tek kolunu savaşta kaybetmiş eski bir subay. köylüler ona "Yaban" derler. Defteri
tutan kişi de odur.
Mehmet Ali: Ahmet Celal'in eski neferi
İsmail: Mehmet Ali'nin 14 yaşındaki kardeşi. Boyu çok kısadır. Çocukluğunu yaşayamamıştır. Ağır işler
yapar. Çok çirkindir.
Zeynep Kadın: Mehmet Ali'nin annesi. Kocası öldükten sonra evin işleri kendisine kalır. Çok güçlüdür.
Bekir Çavuş: 23 yıl askerlik yapmıştır.Pek çok yer gezip görmüştür.
Salih Ağa: Köyün zengin adamlarındandır.
Emine: Yazarın aşık olduğu güzel köylü kızı.
Muhtar: Köyün muhtarı.
İmam: Köyün imamı.
Emeti Kadın: Yazarın ev işlerine bakan kişi
Hasan: Çobanlık yapar.
Süleyman: Sessiz sakin biridir. Çok fazla konuşmaz.
Memiş: Süleyman'ın en iyi arkadaşı.
Cennet: Süleyman'ın karısı. Kahkahası bol keskin bakışlı bir kadındır. Erkeklerden ürküp kaçmaz.
Şerif Çavuş: Emine'nin babası.
Kitabın Özeti:
Sakarya Savaşı'ndan sonra düşman orduları Haymana, Mihalıççık ve Sivrihisar bölgelerini virane halinde
bırakır. İnsanlar yarı çıplak dolaşıp, yemek bulamayacak hale gelirler. Tetkiki Mezalim Heyeti araştırmaları
sırasında bir defter bulur. Köylüler defterin sahibinin felaket gününe kadar köyde kaldığını söylerler. Ama
daha sonra nereye gittiğini bilmezler.
İhtiyat Zabiti Ahmet Celal eski eri Mehmet Ali'nin isteği üzerine onunla birlikte köyüne gider. Köy Porsuk
Çayı'nın yakınlarında küçük bir alanı kaplamaktadır. Ahmet Celal savaşta sağ kolunu kaybetmiştir. İlk günler
sağ kolunun yokluğunu köylülere fark ettirmek istese de köyde pek çok kişi sakat olduğu için kimse bununla
ilgilenmez. Yine ilk günler yazar herkesten ayrı durumdadır. Köylüler ondan korkarlar. Hareketleri köylülere
tuhaf gelir.
93
Yazar Mehmet Ali'nin evine yerleşir. Mehmet Ali'nin İsmail adında bir erkek kardeşi, iki tane de kız kardeşi
vardır. Mehmet Ali'nin köye gelince askerdeki davranışları tamamıyla değişmiştir. Yeniden asker olmadan
önceki haline dönmüştür.
Yazarın savaşla, İstanbul'daki halkın haliyle ilgili konuşmalarını yalnız Bekir Çavuş ciddiye alır. Salih Ağa
köyün zengin adamlarındandır. Ama dış görünüşüyle hiç zengin birine benzemez. Yazar Salih Ağa'nın
düşüncelerinin, planlarının ayaklarından anlaşılabileceğini düşünür.
Ahmet Celal'in babasından kalan İstanbul'daki evi satınca eline bolca para geçmiştir. Bu parayla bostan
ortasında bir ev almayı düşünür. Ancak Anadolu'nun ücra köşesindeki bu köyde bostanlık bir alan yoktur.
Porsuk Çayı'nın geçmesine rağmen çok kuraktır.
Mehmet Ali'lerin bir boz eşeği vardır. Bu eşek ailenin pek çok işini görür. Ayda iki üç kez Mehmet Ali'yi,
annesini veya kardeşini şehre götürür. Zeynep Kadın yaptığı yemeklerin çoğunu kimseye yedirmez. Pazarda
satılması için saklar. Gün geçtikçe köylülerde olduğu gibi yazarda da zaman kavramı zayıflar. Bekir Çavuş 23
yıl askerlik yapmıştır. Ara sıra gezip gördüğü yerleri yazara anlatır. Ahmet Celal yedi sekiz ay sonra yeşilliğin,
suyun yanında kadından da yoksun olduğunu anlar. Tek bir kadın, kız yüzü görmemiştir. Oysa Mehmet
Ali'nin düğününe de katılmıştır. Düğünde köydeki kızların bir çoğunu görmüş ama hepsini biçimsiz, bücür
veya çok iri bulmuştur. Köyün kızları ne zaman yazarı görseler saklanacak yer ararlar. Sonunda yazar neden
kaçtıklarını Mehmet Ali'ye sorar. Mehmet Ali'de "Yabansınız da ondan beyim." der. Kendisine yaban denmesi
yazarı çok üzer. Okumuş bir İstanbul çocuğu ile bir Anadolu köylüsü arasında çok büyük bir fark olduğunu
anlar. Zeynep Kadın kocası öldükten sonra evin bütün sorumluluğunu üstlenmiştir. Bir kez kasabadan geç
dönen İsmail'i çok kötü döver. Ailenin diğer fertleri çocuğu zor kurtarırlar. Yazar şimdiye kadar güldüğünü
görmediği, çocukluğunu yaşayamayan İsmail için çok üzülür. Muhtar birkaç gününü kasabada geçirdikten
sonra köye yeni havadislerle geri döner. Düşman askerleri kendi deyimiyle yalnış yolda olan Mustafa Kemal'e
kızıp İnönü'ye kadar gelmişlerdir. Mehmet Ali bunu duyunca yeniden askere alınacağından korkar. Yazar
bundan dolayı Mehmet Ali'den nefret etmeye başlar. Tek kolunun olmaması nedeniyle savaşamayacağı için
üzülür. Bu üzüntüsünden dolayı köyden ayrılır ve yürümeye başlar. Koruluğun içindeki bir derenin kenarında
bir kız görür. Bu kız Mehmet Ali'nin köyündeki kızlardan çok farklıdır. Kız yazarı görünce ağaçların arkasına
saklanır. Köyünün derenin diğer tarafında olduğunu söyler. Ahmet Celal bu kıza aşık olur.
Birkaç gün sonra köyde bir hazırlık, hareketlilik başlar. Mehmet Ali yazara her sene gelip köylülere dua eden,
hastaları üfleyen, iyi öğütler veren, yol gösteren, başı sıkışanlara yardım eden Şeyh Yusuf'un köye geldiğini
söyler. Bunun üzerine tüm aile birlikte muhtarın evine giderler. Yazar, Şeyh'in ona bir şey söylemesi üzerine
hemen karşılık verir.
Şeyh Yusuf, yazarın yüzünden o sene köyden erken ayrılır. Yazar da rahatlamak için daha önce gittiği koruluğa
94
gider, ama aşık olduğu kızı göremez. Bir kaç gün sonra yeniden gittiğinde onu görür.
Mehmet Ali'nin köyünde Süleyman adında biri vardır. O da Mehmet Ali gibi civar köylerden Cennet adında
bir kız alır. Yalnız, Cennet küçükken ağası ona tecavüz ettiği için köy halkının dilinden kurtulamaz. Bir kaç
gün sonra başka bir erkekle yakalanır. Ancak Cennet oğlanla sadece konuştuğunu söyler. Cennet diğer kızlara
benzemez. Erkeklerden kaçmaz. Süleyman onun yanında boynu bükük dolaşır. Yazarla Süleyman iyi arkadaş
olurlar. Süleyman'ın başka bir arkadaşı daha vardır. Adı Memiş'tir. Memiş'le Süleyman bütün gün
beraberlerdir. Bir kaç gün sonra Mehmet Ali ve bir kaç kişi daha askere çağrılır.
Cennet eve başka bir adam alır. Geceleri beraber yatarlar. Süleyman'a tehditler yağdırırlar. Bu nedenle
Süleyman bir şey diyemez. Köylüler araya girer. Evdeki adamın gitmesini isterler. Fakat Cennet ancak
Süleyman'ın boşanmasıyla gideceklerini söyler. Ertesi gün Cennet'le adam köyü terk ederler. Cennet'in
gitmesiyle Süleyman'ın ağzını bıçak açmaz. Memiş'le saatlerce konuşmadan otururlar. Yazar da bu sıralarda
pek çok kez koruluğa gidip gelir. Bunlardan birinde yine çamaşır yıkarken onu görür. Kız, halasının
görmesinden korktuğu için kaçar.
Salih Ağa ile Zeynep Kadın arasında bir arazi meselesi ortaya çıkar. Salih Ağa, Mehmet Ali'nin babası
zamanından beri ekip biçtikleri tarlanın kendisine ait olduğunu söyler. Ve şu anda bu tarla kira ile yazarın
hesabına ekilip biçilmektedir. Bu nedenle Salih Ağa yazardan davacı olur. Yazar, Salih Ağa ile konuşmaya
çalışır. Fakat Salih Ağa kaçar.
Bir kaç gün sonra Mehmet Ali'nin karısı doğurur. İsmail evleneceğini söyler. Süleyman ortalardan kaybolur.
Kimse nereye gittiğini bilmez.
Yazar bir gün Zeynep Kadın'ı onun hakkında yakınırken bulur. Zeynep Kadın onun gelmesiyle eve uğursuzluk
geldiğini söyler. Yazar, odasına kapanır, her şeyi onlar gibi yapabileceğini, fakat onlar gibi düşünüp
hissedemeyeceğini düşünür. Bu kadar zamandan sonra bunları duyduğuna üzülür.
Bir gün yatarken Salih Ağa'nın kambur oğlunun, Bekir Çavuş'un kör kızına sataştığını görür. Yardımına
gideceği sırada kızın kaçtığını fark eder. Ancak oğlan kızı yeniden yakalar. Ahmet Celal bunu görünce insanın,
hayvanların en iğrenci olduğunu düşünür.
Salih Ağa, tarladan iddia ettiği hakkı alır. Yazar bunu duyunca çok sinirlenir. Ekini çalanın da o olduğunu
öğrenince kimsenin olmadığı bir vakit kahvede Salih Ağa'yı yere iter; Salih Ağa yerden doğrulup kaçar.
Bir gün köye aşar memuru gelir. Salih Ağa, Bekir Çavuş, Muhtar, İmam ve yazar onunla koyu bir sohbete
dalarlar.
95
Bir kaç gün sonra yazar cephaneyi cepheye taşıyan uzun bir kağnı kafilesi görür. Bu yoksulluğu, mandaların
bir deri bir kemik kalmış hallerini görünce çok duygulanır.
Yazar da artık İsmail'in tavırlarından hoşnutsuzluk duymaya başlar. İsmail bazen bir yere gidip bir kaç gün
sonra geri döner. Zeynep Kadın'a karşı çıkmaya ve çok fazla sigara içmeye başlar.
Yazar bir kaç gündür ne zaman koruluğa güzel köylü kızını görmeye gitse İsmail'le karşılaşır. Bir gün
İsmail'den sevdiği kızın bu köyde olduğunu, bu kızın kendi sevdiği köylü kızı Emine olduğunu öğrenir.
İsmail'den nefret etmeye başlar.
Zeynep kadın İsmail'in Emine ile evlenmesine karşıdır. Yazar da evlenmelerini istemediği için Zeynep Kadın'a
hak verir.
Yazar İsmail ile evlenmeye Emine'nin razı olup olmadığını öğrenmek için koruluğa gider. Emine bunun
halasına bağlı olduğunu söyler ve oradan kaçar.
Köyde kış hazırlıkları yapılmaya başlanır. Buğdaylar öğütülür, biberler kurutulur. Zeynep Kadın, kızları ve
gelini çalışırlarken yazar da Mehmet Ali'nin daha adını koymadıkları çocuğuyla ilgilenir.
Bir kaç gün sonra Süleyman köye geri döner. Cennet'i bulduğunu, yeniden evlenmek istediğini, bunun için bir
hülleci gerektiği için sabaha kadar hülleciyle Cennet'i yalnız bıraktığını sonra tekrar Cennet'i geri alamadığını
söyler.
Mehmet Ali, Aralık ayında on günlük izinli gelir. O gittikten sonra yazar yeni bir eve taşınmaya karar verir.
Bekir Çavuş'un eski bir evini satın alır, tamir ettirir. Süleyman tamir işlerinde çok yardım eder, bu nedenle
yazar ve Süleyman dost olurlar.
Bir gün muhtar elinde bir kağıtla yazarın evine gelir. İkinci İnönü Zaferi'nin kazanıldığını öğrenirler. Yazar,
yeni evinin ahırında bir eşek beslemeye başlar. Emine'yi istemeye karar verir. Bekir Çavuş ile konuşur,
karısının bu işi halletmesini ister.
Yazar sonradan bundan vazgeçer, çünkü İsmail Emine'yi almak istiyordur. Zeynep Kadın ve İsmail ile
aralarının açılmasını istemez. Ancak Bekir Çavuş'un karısı çoktan sormuştur. Emine 'o yabana varmam'
demiştir. Yazar bunları duyunca hayal kırıklığına uğrar. Süleyman bir gün yazarın evinden çekip gider;
dönmek istemez. Yazar evde yalnız kalır.
Süleyman'ın yerine artık Emeti Kadın Yaban'ın işlerine bakar. Ayrıca İsmail ve Emine evlenirler. Yazar, Çoban
Hasan'la tanışır. Hasan'la kısa sürede çok iyi arkadaş olurlar.
96
Bir kaç gün sonra düşman beklenen genel taarruza geçer. Uşak ve Afyon'a kadar ilerler. Yazar gün geçtikçe
Emeti Kadın'la daha iyi anlaşmaya başlar. Emeti Kadın bir gün Şeyh'in yanından gelir. Şeyh'in anlattıklarına
göre düşmanlar Türklere yardım edecektir ve Kraliçe Müslüman olacaktır. Yazar bunları duyunca
Anadolu'daki halkın cehaletinden dolayı çok üzülür. Biraz da kendini suçlar. Bundan sonraki gecelerde
kabuslar görmeye başlar.
Bir kaç günden beri cephe çözülmeye başlar. Askerler yarı aç, perişan halde geçmeye başlarlar. Aralarında
yaşlılar, kadınlar da vardır. Bir topçu müfrezesi köyün içinden geçer. Yazar yüzbaşı ve binbaşı ile konuşur.
Köylülerin buradan kaçması gerektiğini söylerler. Yazar düşman askerleri tarafından atılan kağıtlardan birini
gösterir. Köylülerin bu kağıtlara inandıklarını söyler.
Bir kaç gün sonra köye yine dağınık bir asker müfrezesi gelir. Bu asker müfrezesinin subayı, Emine'nin şehit
düştüğü sanılan babası Şerif'tir. Bekir Çavuş çok şaşırır ve hemen İsmail ve Emine'yi çağırır. Şerif Çavuş
düşman askerlerine esir düşmüş ve bilmeden kaçarak buralara kadar gelmiştir. Daha sonra Şerif Çavuş
annesinin elini öpmek için köyüne gider.
Süleyman çıkagelir. Çok hastadır. Birkaç gün sonra yazar top sesleri duyar. Sürüyü otlatan Hasan'ı yanına
çağırır. Hasan ne olduğunu pek anlamaz. Hatta bu manzara onu eğlendirir.
Top sesleri sıklaşınca köylüler de korkmaya başlarlar. Yazar köyden uzaklaşmalarını söyler ama hiç kimse
evinden olmak istemez. Yazar da ısrar etmekten vazgeçer.
Uçaklar daha da fazlalaşır. Köylüler sürekli bunları izleyerek eğlenirler. Yazar bu davranışlarına iyice sinir
olur. Yeniden notlar atarlar. Bu notlarda halkı kurtarmaya geldiklerini yazarlar. Bekir Çavuş bir gün yazara
yazarın da Kemal Paşa'nın tarafındakilerden olup olmadığını sorar. Yazar da her Türk'ün bu tarafta olması
gerektiğini söyler. Bekir Çavuş ise kendisinin Türk değil İslam olduğunu belirtir. Yazar onca yıl askerlik
yapmış olan Bekir Çavuş'un böyle konuşmasına çok şaşırır.
Bir sabah Hasan, Ahmet Celal'e düşmanların geldiğini haber verir. Yazar dışarı çıkınca köyde kimseyi
göremez. Düşman askerleri gelince sadece meydanda yazarı görürler. Yazarın evine girerler ve her yeri ararlar.
Daha sonra evlerin içlerine girerek saklanan köylüyü bulurlar.
Düşman askerleri yazarı zorla kumandanlarının yanına götürürler ve orada sorguya çekerler. Yazarın eski
subay olduğunu öğrenirler. Bundan sonraki günlerde düşman sürekli yazarı gözetler. Yazar sonraki günlerde
defterini görünmemesi için gece karanlık olunca yatağında yazar.
Düşman askerleri köylüleri iyice sömürmeye başlar. Aldıkları karşısında onlara Rumca yazıların olduğu
97
kağıtlar verirler. İsteklerini alamadıkları zaman köylüleri döverler.
Düşman onlara yol göstermeleri için iki kişi ister. Salih Ağa ve imam verdiklerinin karşılığını alma umuduyla
onlarla gider. 10 gün sonra özgün bir biçimde geri dönerler. Düşman'ın Ankara'ya doğru ilerlediğini söylerler.
Yazar söyledikleriyle Salih Ağa'yı sinirlendirir ve Salih Ağa'ya tokat atar. Köylülerin araya girmesiyle kavga
sona erer. Birkaç gün sonra yazar Emine'nin kendisine olan tavırlarının değiştiğini fark eder. Emine de yazara
varmak istiyormuş gibi görünür.
Yazar Hasan'a iyice alışır. Onunla birlikte dağlarda, kırlarda gezintilere çıkar, sürüyü bekler. Bir akşam kır
gezintisinden döndüklerinde köyü düşman askerleriyle dolu bulurlar.
Ertesi gün Emeti Kadın ve yazar Hasan'ı artık dövülecek ve hırpalanacak yeri kalmamış biçimde bulurlar.
Hemen yazarın evine götürürler. Emeti Kadın ağlamaktan perişan hale gelir. Akşam yazarın evini düşman
askerleri kuşatır. Evindeki kitapları, paraları her şeyi alırlar. Bunlar sarmak için de Hasan'ın yattığı yerdeki
çarşafı çekip alırlar. Hasan yere düşer ve oracıkta ölür.
Düşman askerleri yavaş yavaş köydeki evleri yakmaya başlarlar. Köylülerin hepsi çok kötü durumdadır. Yazar
kalemini ve defterini alarak evinden ayrılır.
Bütün köylüler meydanlığa toplanırlar. Düşman askerleri herkese saldırırlar. Yazar subaylarının olduğu çadıra
gidip askerleri şikayet eder. Subaylar da bunun üzerine meydanlığa gelirler. Köylülere sorular sorarlar. Ancak
tercümanlar bunları farklı bir şekilde çevirirler. Bu sırada Emeti Kadın, Hasan'ın ölüsüyle gelir. Yazarın evinin
yandığını söyler. Süleyman'da içeride kalmıştır. Bu sırada Hasan'ın cenazesini kaçırırlar. Kalabalıkta Emine ve
yazar fısıldaşarak konuşurlar ve kaçmayı planlarlar. Akşam olur. Düşman askerleri kızlara sataşmaya
başlarlar. Emine ile beraber karışıklıktan istifade ederek, sürünerek uzaklaşırlar. Bu sırada askerler etrafa
kurşun yağdırmaya başlarlar. Emine bacağından, yazar da sağ böğründen yaralanır. Geceyi mezarlıkta
geçirirler. Sabah uyandıklarında kaçmaya devam edemezler çünkü Emine bacağından vurulmuştur,
yürüyemez. Yazar defterini Emine'ye verir ve oradan uzaklaşır.
Ana düşünce:
Ülkemizin uygar toplumlar arasına girebilmesi için köylülerimizi egitmeli, cahilliklerinden kurtarmalı, Türk
Aydını ile Anadolu Köylüsü'nün arasındaki farkı gidermeliyiz.
YAŞAR NE YAŞAR NE YAŞAMAZ - AZİZ NESİN
Aziz Nesin'in 1977'de yayımlanan romanı, toplumun ve bürokrasinin aksayan yönlerini alaycı bir üslupla ortaya
koymaktadır. Nüfus kâğıdı olmadığı için devletin yaşadığına inanmadığı bir kahramanın başından geçen olaylar komik
bir dille anlatılır.
98
Başlıca Kahramanlar:
Yaşar: Nüfus kâğıdı olmadığı için hiçbir konuda hak iddia edemeyen bir zavallıdır. Başına her türlü komik olay gelir.
Romanın sonunda karakter değişimi yaşar. Artık işini bilen, üçkâğıtçı bir zengindir.
Ayşe: Yaşar'ın nişanlısıdır. Yaşar'ın nüfus kâğıdı olmadığı için nikâhlanamazlar. Kanaatkâr, iş bilir, çalışkan, Yaşar'ı
tamamlayan bir kadındır.
Romanda bunların dışındaki bütün kahramanlar genellikle sahtekâr, düzenbaz kişilerdir.
ÖZET
Cezaevi imamı artık suçlularla uğraşmaktan bıkmıştır. Onların ıslah olabileceğine olan inancını tamamen yitirmiştir.
Yalnız cezaevinden çok yakında çıkacak olan Yaşar ile yakın dost olmuştur. Yaşar kendini dine vermiş, sürekli camiyi
temizleyen biridir. Koğuştaki herkes Yaşar Yaşamaz'ın aniden dine sanlısına, imamın yanından ayrılmayışına
şaşırmaktadır. Bu arada Yaşar'ın iyi para kazanması kuşkulan artırır. Neticede bir gün her şey ortaya çıkar. Meğer Yaşar
yeni hapisten çıkmış ortağı ile imamı eroin işinde kullanmaktadır. Yaşar'ın ortağı gündüzleri imamın oturduğu
kahvehanede imamın cüppesinin içine eroin koymakta, Yaşar da camide herkes secdede iken eroini imamın cüppesinin
içinden almaktadır. Böylelikle saf bilinen Yaşar, tarihte görülmemiş bir ustalıkla uyuşturucu ticareti yapmaktadır. İmam
bunu anlayınca Yaşar'ı bir daha camiye sokmaz.
Yaşar, bu olaydan çok önce hapse girmiştir. Birinci koğuşta boşalan yere getirilmiştir. Koğuşa geldiği ilk gün herkes onun
deli olduğunu düşünmüştür. Yaşar, sürekli olarak olmadığını, yaşamadığını söylemektedir. Koğuştakilere yaşamını
anlatmaya başlar. Yaşar, daha on iki yaşında iken yaşamadığını anlamıştır. Babası onu hükümet okuluna yazdırmaya
götürmüştür. Fakat nüfus cüzdanı olmadığı için yazılmamıştır. Babası ile nüfus memurluğuna gittiklerinde daha komik
bir durum onları beklemektedir. Memur, kütüklerde babasının bir çocuğu olduğunun yazdığını tespit eder. Fakat çocuk
Çanakkale Savaşında şehit düşmüş olarak kayıtlıdır. Ne yapsalar da devlet yanlış yapmaz denildiği için dertlerini
anlatamazlar. Kütüklere göre, Yaşar'ın annesi, babası ile 7 yaşında iken evlenmiş, bir de onunla evlenmeden önce bir
başkasıyla da evlenmiştir, güya Yaşar bu evliliğin mahsulüdür. Bundan sonra Yaşar'a asla nüfus kâğıdı alınamaz. Yaşar'ın
kendinden önce dört kardeşi ölmüştür. Ailesi yaşasın diye adını Yaşar koymuştur. Fakat kayıtlarda şehit yazıldığı için
devlet onun yaşadığına asla inanmamıştır. Yaşar büyüdükten sonra Ayşe isimli bir kızla nişanlanır. Tam evlenecekleri
zaman asker kaçağı diye götürülür. Yaşar'ın babası durumu anlatır. Devlet belki böylelikle Yaşar'ın yaşadığına inanır diye
Yaşar'ı askere gönderirler.
Yaşar, cezaevine gireli 3 gün olmuştur. Koğuştaki herkes onun tatlı diliyle anlattığı hayat hikâyesini dinlemekten çok
mutludur. Yaşar bir de saz çalıp yanık türküler söylemektedir. Yaşar, askerlik hayatını anlatmaya başlar. Bütün
arkadaşları terhis olduğu hâlde kendisi terhis olamamaktadır. Nüfus kâğıdı gelmediği için günler geçer, terhis olamaz. En
99
sonunda insaflı bir komutan onu gönderir. Köyüne döndüğünde babasının öldüğünü öğrenir. Miras işleri için çok
uğraşır, bir süre bürokrasi yüzünden sinir krizi geçirir. Tımarhaneye atılır. Hastanede bir yıl yatmak zorunda kalır.
Çünkü nüfus cüzdanı yoktur! En sonunda hastaneden kaçar da kurtulur. Fakat kocaman şehirde babasının mirasını da
alamadığından
parasız
kalıverir.
Nüfus
cüzdanı
olmadığı
için
işe
de
girememektedir.
Yaşar, koğuşta artık anlatıcılık yaparak hayatını kazanmaktadır. İnsanlar onun hayat hikâyesini büyük bir zevkle
dinlemektedirler. Bu yüzden ona para vermektedirler.
Yaşar, hayat hikâyesini kaldığı yerden anlatmaya başlar. Satı Bey adında bir baba dostu ile tanışmıştır. Satı Bey'in gerçek
ismi Satılmış'tır. Fakat o kendini İstanbullu gibi tanıttığı için ismini değiştirmiş, yalancı bir politikacıdır. Yaşar, ona
derdini anlatır ve işinin olmadığını söyler. Satı Bey, ona bir kart yazar. Kartı gösterdiği her iş yeri onun referansı ile
Yaşar' ı işe alacaktır. Yaşar, nişanlısı Ayşe'ye hayal ettiği gibi müzede hademe olup onu da yanına alacağına dair söz
vererek yola çıkar. İstanbul'da bir hemşerisini bulur. Hemşerisi eşinin parasıyla geçinen sahtekârın biridir. Çıkan için
Yaşar'a yardım eder. Yaşar, hademe olmak için müzeye her gün gider. Fakat müdürle bir türlü konuşamaz. Bu arada Satı
Bey'in de politikadaki üstünlüğü sona ermek üzeredir. Bir an önce işe girmezse elindeki kâğıt hiçbir şeye yaramayacaktır.
En sonunda müdüre ulaşır. Müdür, Satı Bey ismini duyar duymaz büyük bir ihtimam gösterir. Ama işe almaz. Yaşar'ın
dertleri bitmez. Eve döner dönmez nişanlısından bir mektup alır. Yanına almazsa onu başka biri ile evlendireceklerdir.
Yaşar iş de bulamamıştır. Nişanlısı Ayşe'yi bir köşke hizmetçi olarak verir. Kendisi de iş arayacaktır.
Yaşar, nişanlısından aldığı parayla bir adamla ortak olup manav açar. Sözleşmede her ikisinin de adı yazmaktadır. Manav
çok iyi çalışmaktadır. Bir sürü para kazanırlar. Fakat ortağı bir süre sonra bütün malzemeleri ve paraları alarak kaçar.
Yaşar'ın yine nikâh yapmak için yaptığı bütün çabalar boşa gitmiştir. Yaşar, ortağını mahkemeye de verse kimliği
olmadığı için mahkeme onun sahtekâr olduğuna inanır, bir de vergi ödemek zorunda kalır. Yaşar, bundan sonra resmî bir
dairede odacı olmak için uğraşır. Fakat daireye girer girmez şapkasını kaybeder ve şapkasını kayıp bürosundan
bürokrasiye takıldığı ve nüfus cüzdanı olmadığı için alamaz. Yaşar, İstanbul'da birkaç işe girer, hiçbiri sürekli olmaz. Bir
de Ayşe hamiledir. En sonunda Ayşe'nin çalıştığı konakta bekçi olur. Çok iyi para kazanmaktadır. Fakat ev sahibi onun
nüfus kâğıdının olmadığını anlayınca işten kovulur.
Koğuşta başından geçenleri anlattıkça arkadaşları hapisten çıkınca Karakaplı Nizami Bey'e giderse her sorunu çözeceğini
söylerler. Yaşar, burada para kazanmanın yolunu da bulur ve epey para toplar. Hapis, ona tam bir hayat üniversitesi olur.
Her türlü entrika ve üçkâğıtla para kazanmanın yolunu öğrenir. Artık hapisten çıkacağı gün gelmiştir. Hapse girdiği ilk
gün kirli ve kötü giyimli olan Yaşar manken gibi ve altın yüzüklerle hapisten ayrılır. Onun artık piyasadaki Karakaplı
Nizami Beylere ihtiyacı yoktur. Çünkü kendisi Karakaplı Nizami Beylerden biri olmuştur.
7. GÜN - ORHAN HANÇERLİOĞLU
Orhan Hançerlioğlu'nun 1957 yılında yayınlanan romanı, değişik bir biçim kullanılarak yazılmıştır.
Hikaye hacmindedir. Orhan Hançerlioğlu, eserinde Tevrat’tan Allah’ın dünyayı yarattığı 7 günle ilgili
bölümleri alıntı yapmıştır. Bu alıntıların altına bölümler hâlinde bir insanın 7 günlük hayatını
100
anlatmıştır.
KAHRAMANLAR
Ömer: Orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Ömer, üniversiteyi bitirdikten sonra zengin bir
albayın kızı ile evlenmesi sayesinde genel müdürlüğe kadar yükselmiş bir kişidir. Fakat hayatının
tekdüzeliğinden sıkıldığı için intihara karar verir.
Rezzan: Ömer’in karışıdır. Varlıklı bir ailenin kızı olduğundan biraz sorumsuz ve maddi yaşama düşkün
biridir.
Sevgi: Ömer’in 16 yaşındaki kızıdır.
Işık: Ömer’in 13 yaşındaki oğludur. Yemeğe düşkün, çok şişman bir çocuktur.
Gönül: Ömer’in gençlik aşkıdır. Esmer, kısa boyludur. 40 yaşlarında olmasına rağmen hiç evlenmez,
Ömer’e sadık kalır. Bankada çalışmaktadır.
Necmettin: Ömer’in kaldığı Sirkeci otelindeki garsondur. Onun işlerini görür.
ÖZET
Ömer, çalıştığı bankanın genel müdürüdür. Bir gün, üstü olan müsteşar onu odasına çağırır ve bakana
verilmesi gereken evraklarla ilgili sorular sorar. Çok asabi bir hâlde ve onu aşağılayarak gururunu rencide
eder. Ömer, buna dayanamaz ve müsteşarın suratına üst üste yumruklar indirir. Müsteşarın yüzü gözü
kan içinde kalır. Ömer, sinirlenerek odasına gider. Müsteşarın onun işine son vereceğini düşünmektedir.
Odasından silahını ve banka cüzdanını alır. Aniden İstanbul’a kaçmaya karar verir. Uçakta bir saat
sonrasına yer ayırtır. 0, çıkarken binadaki tüm çalışanlar saygılarından ayağa kalkar. Ömer, yalnızca
odacı Hasan’a yüklü bir bahşiş verip veda eder.
Uçağa bindiğinde geçmiş günlerini düşünür. Çok iyi bir mevkisi, bir karısı, iki çocuğu vardır. Fakat o artık
bu şekilde yaşamaktan bıkmıştır. Her gün 7:30′da işe gitmekten, aynı işleri yapmaktan usanmıştır.
Hayatının anlamı olmadığını düşünmektedir. Bu yüzden kendini öldürmeye karar vermiştir. Yanında çok
az bir para vardır. Bankada ise onu idare edebilecek bir miktar parası bulunmaktadır. Çocukluğunun,
gençliğinin, üniversite hayatının geçtiği İstanbul’a gittiği için mutludur. Onu kimse orada
bulamayacaktır. Çünkü on yıldan beri ilk kez İstanbul’a gitmektedir.
Sirkeci’de küçük bir otele gider. Bir oda kiralar. Pis bir yerdir burası. Silahı alnına dayar, kendini tam
öldürecekken uyumaya karar verir. Ertesi gün, garson Necmettin’in sesi ile uyanır. Onun getirdiği
yemeklerden yer ve sadece o an için hayatın yaşanmaya değer olduğunu düşünür. Ölümünün ailesi ve iş
yerindekiler tarafından nasıl karşılanacağını düşünür. İyi bir işi, ailesi olan birinin kendini öldürmesinin
delilik olduğunu düşünecek ve onun deli olduğuna karar vereceklerdir büyük bir ihtimalle.
101
Ertesi gün, Ömer birkaç günlük sakalla ve gözleri iyice çökmüş hâlde dışarı çıkar. Son günlerini istediği
gibi rastgele yaşamak istemektedir. Bir kahveye gider. Bir gazete alır. Gazetede kendi resmini ve kayıp
ilanını görür. Gençlik resmi olduğu için kimse tanıyamaz onu. Bankadaki parasını çekip aklına geldiği
gibi harcadıktan sonra kendini öldürmeye karar verir. Bankaya gider. Çalışan bir bayana cüzdanını verir
ve parayı çekmek istediğini söyler. Bayan, onun yıllar önceki sevdiği kız Gönül’dür. Gönül, ona hiç yüz
vermez. Çünkü Ömer, askere gitmeden ona söz vermiş; fakat tekrar dönmeyip orada bir başkasıyla
evlenmiştir. Ömer, oradan ayrılırken Gönül’ü tekrar kazanmak isteğiyle yanıp tutuşur.
Oteline gider. Otelden Tarlabaşı’ndaki bir pansiyona yerleşir. Odasında kendini öldürecekken
pansiyonun sahibi olan yaşlı kadın, hiçbir şeyin ölmeye değmeyeceğini anlatır ona. O da kadından
Gönül’ü getirmesini rica eder. Kadın, Gönül’e Ömer’den bir mektup götürür. Mektupta, “Ölmeden önce
seni görmek istiyorum.” yazmaktadır.
Ertesi gün Gönül, Ömer’in yanına gelir. Onun burada kalamayacağını, Fatih’te evlerinin orada bir oda
kiralamalarının daha iyi olacağını söyler. Ömer eşyalarını toplayarak Gönül’ün evine gider. Gönül yemek
hazırlarken onun odasında yıllarca önce Gönül’e yazdığı aşk mektuplarını görür ve okur. Eski anıları
canlanır. Geçmişte Gönül’ü o kadar sevdiği hâlde nasıl olup da bu kadar yıl onu unuttuğuna şaşırır.
Geceyi Gönül’ün evinde geçirir. Artık çok mutludur.
Ankara’dan ayrıldığı 7. gün Ömer kendini öldürmek istediği silahını satar ve Gönül’ün mahallesinde bir iş
yeri kiralar. Artık yepyeni bir hayata başlamıştır ve hayatın yaşanmaya değer olduğunu düşünmektedir.
Ankara’daki tekdüze hayatından ve ailesinden uzakta Gönül’le dünyaya başka gözlerle bakmaya
başlamıştır.
YILIK ATI - ABBAS SAYAR
Bu roman Abbas Sayar'ın ilk romanıdır ve 1970′te yayınlanmıştır, TRT 1970 Sanat Ödülleri
yarışmasında Yılkı Atı adlı romanıyla başarı ödülü almıştır. İçeriği ve kahramanları ile farklı bir
romandır. Çünkü eserde ana kahramanlar atlardır, insanla tabiatın, atların ilişkisi ele alınmıştır. Eserde
üzerinde durulan ana konular tevekkül, yoksulluk, tabiat, geleneklere bağlılıktır.
ÖZET
İbrahim, tarlada çift sürmektedir. Bulunduğu köy, Anadolu’nun yoksul köylerinden biridir. Köyde kış, acı
yüzünü göstermeye başlamıştır. Rüzgârlar sertleşmiş, kavak ağaçları yapraklarını dökmeye başlamıştır.
İbrahim, bu yılki mahsulünü düşünür. Saman da, ürünler de kıt kanaat ancak yetecektir. Samanları
düşünen İbrahim, Dorukısrak’ını hatırlar. Öküzleri köye doğru sürerken hayaller kurar. Bir harman
dolusu buğdayının, arabalarının, konağının, bir sürü atlarının olduğunu hayal eder. İbrahim, bu kadar
zenginliği olsa çalışanlarına hep hakkını vereceğini düşünür. Köyde öküzlerini suladıktan sonra İbrahim
102
eve döner. Büyük oğlu Mustafa’ya Dorukısrak’ı dağlara sürmesini söyler. Dorukısrak’ın artık yılkı
atına salınma vakti gelmiştir.
Mustafa ve küçük kardeşi Hasan, Dorukısrak’a atlayıp dağlara sürerler. Bir de taş atarak onun
incinmesine neden olurlar. Dorukısrak’ı kovalarlar. Onlar köye dönünce Dorukısrak, yuvasından ve
tayından uzak yerlerde tek başına kalakalır. Karanlık çökünce köye gider. Ahırının kapısını zorlar, kapı
açılmaz. İmam, yalnız kıldığı namazdan evine döndükten sonra gece dışarıda, Dorukısrak ve köpeklerden
başka hiç kimse kalmaz.
Dorukısrak sonraki gün de aynı şeyi yapar. Artık gündüzleri kimse görmeden sürüye karışıp tayını
sevmekte, akşam da Mustafa ve Hasan’ın taşlamaları yüzünden dağa kaçmaktadır. Üçüncü gün, İbrahim
Dorukısrak’ı acayip şekilde döver. İbrahim, ona yarışlar kazandıran, tay veren, yıllarca yanından
ayrılmayan bu atı, artık işe yaramadığı gerekçesiyle istememektedir.
Bir gün sonra, Tombak Emmi, İbrahim’in emri üzerine Dorukısrak’ı bir köylüye verir. Köylünün adı
Kaşifinoğlu’dur.
Kaşifinoğlu, Dorukısrak’ı çok uzaklara götürür ve bırakır. Dorukısrak’ı tayını çok özlediği için yine ahırını
bulur, komşular onun İbrahim’in atı olduğunu anlayınca ona acır. Dorukısrak artık çok yıpranmıştır,
köye son defa bakar ve köyü terk eder.
Doru, yapayalnızdır artık. Çok acıkmakta fakat ot bulamamaktadır. Dolaşırken kendisi gibi yılkıya
salınmış bir atla -Çilkır’la- karşılaşır. Birlikte güneye doğru inerler. Ovada onlar gibi 7-8 at daha vardır.
Bütün atların koruyucusu olan atın adı Demirkır’dır. Doru da onlara katılır, bir hayat sürmeye başlar.
Sadece tayını çok özlemektedir.
Bir gün, Dorukısrak’ı kıskanan Çilkır’la Aygır kavga ederler. Çilkır yenilince gururu kırılır, herkese küser.
Kış gelmiştir, her yeri kar kaplamıştır. Kurtların hücumuna uğrarlar, Aygır hepsini kurtarır.
İbrahim, Doru gittikten sonra çok asabileşir. Dorukısrak’ı düşünmekte fakat arasa da bulamamaktadır.
Köylüler de ettiğini bulduğunu düşünmektedir.
Havanın çok soğuk olduğu bir gün, Dorukısrak hastalanır, bir köye doğru gider. Hıdır Emmi adında biri
ona acır, bakar ve onu iyileştirir. Dorukısrak, bir köyde emniyette iken arkadaşlarına yine kurt saldırır ve
Çilkır’ı öldürürler. Dorukısrak’a çok iyi bakılmakta, arpalar yedirilmekte, üstü kilimlerle örtülmektedir.
Bir insana bakılır gibi bakılmaktadır. Bu iyi insanlar, iyileşince onu törenle köyden gönderirler.
Arkadaşlarını bulunca Çilkır’in öldürüldüğünü duyar ve çok üzülür. Artık mart ayı gelmiş, kış yerini
bahara bırakmıştır. İki atı yılkı tüccarları zorla götürürler.
103
İbrahim ise bahar gelince tek başına da olsa Dorukısrak’ı bulmaya karar verir. Ovaya iner. Dorukısrak’ını
bulur. Tayı annesinin yanına gönderir, böylelikle Doru’nun geleceğini zanneder. Tay ve Dorukısrak tam
aksine
koşmaya
başlarlar,
bir
süre
sonra
gözden
kaybolurlar.
İbrahim yaz kış onları arar; fakat bulamaz.
ZEYTİNDAĞI - REFİK HALİT KARAY
Eser, Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinde içine düştüğü durumu ortaya koymaktadır.
Kitabın ismi; Cemal Paşa’nın karargâhının (4. Karargâh) bulunduğu Kudüs’e yakın bir dağın isminden gelmektedir.
Kitapta Osmanlı saltanatının son günlerinden Türkiye Cumhuriyetinin ilk günlerine kadarki bir zaman dilimi
anlatılmaktadır. Yazar bir görev sebebiyle Cemal Paşa’ın karargâhına yani Zeytindağı’na gitmiştir. Burada yaşamış
olduğu olayları ve anılarını bulunduğu tarihin önemli olaylarını da içine alacak şekilde anlatmıştır.
Birinci Dünya Harbi patlak verdiğinde Falih Rıfkı yedek subay olarak orduya alınır ve Cemal Paşa’nın karargâhına tayin
olur. Cemal Paşa ile ilişkileri de burada gelişir.
Kitabın ilk kısımlarında İttihat ve Terakki’den söz edilmiştir. İttihat ve Terakki içerisinde Cemal Paşa, Talat Paşa ve
Enver Paşa en önemli simalardır. Cemal Paşa yenilikçiliği ile tanınmaktadır. Enver ve Talat Paşa’lar ise muhafazakâr bir
kişilik sergilemektedir. Enver Paşa’nın Turancılık fikirleri güçlüdür. Falih Rıfkı, Enver Paşa’nın bu fikirlerini
benimsememekte ve Enver Paşa’yı diktatör olarak nitelemektedir. Türkiye’nin kurtuluşunun Enver Paşa gibilerden
kurtulmakla mümkün olduğu düşüncesindedir. İttihat ve Terakki kendi içerisinde bölünmüş bir yapı sergilemektedir. Bir
birlik ve beraberlik söz konusu değildir. Her liderin bir grubu vardır. Falih Rıfkı da Cemal Paşanın adamı damgasını
taşımaktadır. Falih Rıfkı, İttihat ve Terakkinin bu yönünü yani fikir birliğinin bulunmayışını eleştirmektedir. Çünkü
yaşanılan buhrandan kurtuluş ancak birlik ve beraberlikle mümkündür. Buna rağmen bilinçsiz yaklaşımlar, kişisel
hesaplaşmalar İttihat ve Terakkiyi kendi kendisiyle uğraşan bir duruma düşürmüştür.
Falih Rıfkı, Cemal Paşa ile beraber çalışmaya başladıktan sonra, olayları daha açık ve net bir şekilde görebilmektedir. Bir
dönem, bir İmparatorluk yok olmaktadır. Yazar bunu sezinleyebilmektedir. Suriye, Filistin ve Hicaz’da yaşamış oldukları
bir devrin çöküşünü gözler önüne sermektedir.
Falih Rıfkı Osmanlı’nın bir kukla devlet olduğunu söylemektedir. Örneğin şöyle bir olay anlatılmakta; “Mahmut Şevket
Paşa’yı öldüren Kavaklı Mustafa, memleketten kaçmaya muvaffak olmuştu. Bir Rus vapuruna binmişti. Fakat
Osmanlının Rus sancağı taşıyan bir vapurdan bir kişiyi almaya hakkı yoktu. Bunun üzerine bir Osmanlı hükümeti
görevlisi, Kavaklı Mustafa’yı gemiden kaçırır ve boğdurur. Bu olayı haber alan Ruslar, Kavaklı Mustafa’yı kaçıran zatı
görevden aldırır ve bundan böyle devlet hizmetinde kullanılmamasını isterler ve istedikleri de olur.”
Osmanlı, ümmetçilik fikri sebebiyle neredeyse üç kıtada egemen olmuştu. Bu coğrafyanın büyük bir kısmını Arapların
104
yaşadıkları ülkeler kapsamaktaydı. Kudüs, Şam, Filistin, Hicaz gibi. Osmanlı sadece coğrafyada büyüyebilmişti. Çünkü
bu kazanılan toprakların hiçbirinin kültürlerine, dillerine, ticaretlerine ve maddiyatlarına egemen olunamamıştı. Hatta
Osmanlı, Arapları Türkleştireceğine oradaki Türkler Araplaşmıştı.
“Bu kıtaları ne sömürgeleştirmiş, ne de vatanlaştırmıştık.”
Osmanlı İmparatorluğu buralarda, ücretsiz tarla ve sokak bekçisi idi. Eğer, medrese ve şuursuzluk devam etmiş olsaydı,
Araplığın Anadolu içlerine kadar gireceğine şüphe yoktu. Osmanlı Emperyalizmi şu ana fikir üstünde kurulmuş bir hayal
idi. “ Türk milleti kendi başına devlet yapamaz! “
Osmanlı, Arap topraklarını alarak oraları bir bakıma imar ediyordu. Çünkü Arap şeyhleri arasındaki kanlı savaşlar
sonucunda Arap halkı mağdur oluyor ve maddi olarak da çöküntüye uğruyordu. Osmanlı geldiğinde ise bu şeyhleri
uzlaştırıp sükuneti sağlıyor ve onlara belirli imtiyazlar veriyordu. Bir bakıma Osmanlı onlar için bir kurtuluş gibiydi.
Buna rağmen Osmanlının güçsüz duruma düşmesini fırsat bilip hemen İngilizlerle, Fransızlarla anlaşmışlar ve
Osmanlı’yı arkadan vurmuşlardır. Osmanlı’ ya karşı görünüşte bağımlı olan Araplar her zaman kendi halifeliklerini
istiyordu. Müslüman Araplar arasında Arap Halifeliği hükümeti peşinde olanlar vardı ve 1. Dünya savaşı çıktığında bu
düşüncelerini gerçekleştirmek için ve İngilizlerin vereceklerini vaat ettikleri imtiyazlardan dolayı Osmanlı’ ya ihanet
etmişlerdi.
Osmanlının Araplara vermiş olduğu haklar, onların küçük bir anlaşmazlıkta bile isyan etmelerini sağlıyordu. Cemal Paşa
zamanında çıkmış olan bir kanun ile komutanlara eğer vatan müdafaası için zaruri görülürse idam hükümlerini yerine
getirmesi yetkisi verilmişti. Yani isyanlar artık kanla bastırılıyordu.
Cemal Paşanın bir amacı da Suriye’yi Osmanlılaştırmaktır. Bu düşüncesini gerçekleştirmek için Suriye’ de modern
okullar açtırmıştır. Bunun yanında bir de hicret eden Ermenileri, Suriye içlerine dağıtarak güçlenen Araplılığa karşı bir
teminat olarak kullanıyordu. Hatta Ermenileri güçlendirmek için ev ve toprak bile verilmiştir.
Falih Rıfkı Atay, Arapları anlatırken din sömürüsü konusuna da değinmiştir. Falih Rıfkı’ ya göre din sömürüsü bütün
dinler için geçerlidir. “Medine dini mallaştırmış ve maddeleştirmiş bir Asya pazarıdır. Kudüs dini oyunlaştırmış bir Garp
tiyatrosudur”. Araplar çok fakirdir. Kendi ülkelerinde; ata topraklarında hizmetçi konumuna düşmüşlerdir. Filistin ikiye
ayrılmıştır. Eski Filistin Arapların, yani hizmetçilerin; yeni Filistin ise tüm güzelliği ve ihtişamıyla Yahudilerin. Din satışa
sunulmaktadır. Hac dönemlerinde Araplar da Yahudiler de büyük kazanç elde etmek peşindedir.
Osmanlı Devletinin Almanlarla beraber savaşa girmesinin en büyük nedeni İttihat ve Terakki yöneticilerinden Enver
Paşa’ nın Alman hayranı olmasından kaynaklanıyordu.
Birinci Dünya harbi sonucunda Tuna yukarısındaki iki İmparatorluk, Akdeniz kıyısındaki bir İmparatorluk ve Tuna
kenarındaki bir krallık devrilmek üzereydi.
105
Suriye ve Filistin’ de Almanların durduramadığı İngiliz seli yine bir Türk, fakat bu sefer öz bir kumandan, Mustafa Kemal
tarafından Halep aşağısında tutulmuştur. Mustafa Kemal’ in orada seçtiği savunma hattı, Milli Misak’ taki Türkiye
sınırıdır.
Cemal Paşa’ nın yerine, Suriye’ de silahlı kuvvetlerin başına geçen Alman Fon Falkenhein bozgunu durduramadı ve
Kudüs İngilizlerin eline geçti.
Artık yalnız Anadolu ve İstanbul düşünülür. İmparatorluğa ve onun rüyalarına “Allahaısmarladık! “ denir.
Artık Şam’ dan ayrılmak zamanı gelmiştir. Cemal Paşa İstanbul’ da istifa edecektir.
Cemal Paşa harap Anadolu topraklarını gördükçe;
- “Keşke vazifem buralarda olsaydı, keşke o altın sağanağı ve enerji fırtınası, bu durgun, boş ve terk edilmiş vatan parçası
üstünden geçseydi. Anadolu hepimize hınç ve güvensizlikle bakıyordu. Yüz binlerce çocuğunu memesinden sökerek alıp
götürdüğümüz bu anaya şimdi kendimiz pişmanlığımızı getiriyoruz. Kumar oynadık ve kaybettik” diye düşünmektedir.
Cemal Paşaya sorulan :
- Paşam bu harbe niçin girdik? sorusuna cevap ilginçtir.
- Aylık vermemek için! Hazine tamtakırdı. Para bulabilmek için ya bir tarafa boyun eğmeli, ya öbür tarafla birleşmeli idik.
İlim, İhtisas ve tecrübe sahibi Mustafa Kemal, vatan ve istiklal düşüncesiyle milletin nesi var nesi yoksa yüzde kırkını
vatan savunması için vermesi gerektiği düşüncesindedir.
Sakarya, Dumlupınar, İzmir ve Lozan... hepsi böyle ödenmiştir.
Mustafa Kemal büyük harbe girmek karşıtı idi: çünkü O kafa ve sanat adamı idi.
Mustafa Kemal Kurtuluş Harbini bırakmak fikrinde asla bulunmadı : çünkü O vatan adamıydı..
İşte bütün kitabın özü: İlim ve vatan adamı olunuz
ZEYTİNDAĞI - REFİK HALİT KARAY
Eser, Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinde içine düştüğü durumu ortaya koymaktadır.
Kitabın ismi; Cemal Paşa’nın karargâhının (4. Karargâh) bulunduğu Kudüs’e yakın bir dağın isminden gelmektedir.
Kitapta Osmanlı saltanatının son günlerinden Türkiye Cumhuriyetinin ilk günlerine kadarki bir zaman dilimi
anlatılmaktadır. Yazar bir görev sebebiyle Cemal Paşa’ın karargâhına yani Zeytindağı’na gitmiştir. Burada yaşamış
olduğu olayları ve anılarını bulunduğu tarihin önemli olaylarını da içine alacak şekilde anlatmıştır.
106
Birinci Dünya Harbi patlak verdiğinde Falih Rıfkı yedek subay olarak orduya alınır ve Cemal Paşa’nın karargâhına tayin
olur. Cemal Paşa ile ilişkileri de burada gelişir.
Kitabın ilk kısımlarında İttihat ve Terakki’den söz edilmiştir. İttihat ve Terakki içerisinde Cemal Paşa, Talat Paşa ve
Enver Paşa en önemli simalardır. Cemal Paşa yenilikçiliği ile tanınmaktadır. Enver ve Talat Paşa’lar ise muhafazakâr bir
kişilik sergilemektedir. Enver Paşa’nın Turancılık fikirleri güçlüdür. Falih Rıfkı, Enver Paşa’nın bu fikirlerini
benimsememekte ve Enver Paşa’yı diktatör olarak nitelemektedir. Türkiye’nin kurtuluşunun Enver Paşa gibilerden
kurtulmakla mümkün olduğu düşüncesindedir. İttihat ve Terakki kendi içerisinde bölünmüş bir yapı sergilemektedir. Bir
birlik ve beraberlik söz konusu değildir. Her liderin bir grubu vardır. Falih Rıfkı da Cemal Paşanın adamı damgasını
taşımaktadır. Falih Rıfkı, İttihat ve Terakkinin bu yönünü yani fikir birliğinin bulunmayışını eleştirmektedir. Çünkü
yaşanılan buhrandan kurtuluş ancak birlik ve beraberlikle mümkündür. Buna rağmen bilinçsiz yaklaşımlar, kişisel
hesaplaşmalar İttihat ve Terakkiyi kendi kendisiyle uğraşan bir duruma düşürmüştür.
Falih Rıfkı, Cemal Paşa ile beraber çalışmaya başladıktan sonra, olayları daha açık ve net bir şekilde görebilmektedir. Bir
dönem, bir İmparatorluk yok olmaktadır. Yazar bunu sezinleyebilmektedir. Suriye, Filistin ve Hicaz’da yaşamış oldukları
bir devrin çöküşünü gözler önüne sermektedir.
Falih Rıfkı Osmanlı’nın bir kukla devlet olduğunu söylemektedir. Örneğin şöyle bir olay anlatılmakta; “Mahmut Şevket
Paşa’yı öldüren Kavaklı Mustafa, memleketten kaçmaya muvaffak olmuştu. Bir Rus vapuruna binmişti. Fakat
Osmanlının Rus sancağı taşıyan bir vapurdan bir kişiyi almaya hakkı yoktu. Bunun üzerine bir Osmanlı hükümeti
görevlisi, Kavaklı Mustafa’yı gemiden kaçırır ve boğdurur. Bu olayı haber alan Ruslar, Kavaklı Mustafa’yı kaçıran zatı
görevden aldırır ve bundan böyle devlet hizmetinde kullanılmamasını isterler ve istedikleri de olur.”
Osmanlı, ümmetçilik fikri sebebiyle neredeyse üç kıtada egemen olmuştu. Bu coğrafyanın büyük bir kısmını Arapların
yaşadıkları ülkeler kapsamaktaydı. Kudüs, Şam, Filistin, Hicaz gibi. Osmanlı sadece coğrafyada büyüyebilmişti. Çünkü
bu kazanılan toprakların hiçbirinin kültürlerine, dillerine, ticaretlerine ve maddiyatlarına egemen olunamamıştı. Hatta
Osmanlı, Arapları Türkleştireceğine oradaki Türkler Araplaşmıştı.
“Bu kıtaları ne sömürgeleştirmiş, ne de vatanlaştırmıştık.”
Osmanlı İmparatorluğu buralarda, ücretsiz tarla ve sokak bekçisi idi. Eğer, medrese ve şuursuzluk devam etmiş olsaydı,
Araplığın Anadolu içlerine kadar gireceğine şüphe yoktu. Osmanlı Emperyalizmi şu ana fikir üstünde kurulmuş bir hayal
idi. “ Türk milleti kendi başına devlet yapamaz! “
Osmanlı, Arap topraklarını alarak oraları bir bakıma imar ediyordu. Çünkü Arap şeyhleri arasındaki kanlı savaşlar
sonucunda Arap halkı mağdur oluyor ve maddi olarak da çöküntüye uğruyordu. Osmanlı geldiğinde ise bu şeyhleri
uzlaştırıp sükuneti sağlıyor ve onlara belirli imtiyazlar veriyordu. Bir bakıma Osmanlı onlar için bir kurtuluş gibiydi.
Buna rağmen Osmanlının güçsüz duruma düşmesini fırsat bilip hemen İngilizlerle, Fransızlarla anlaşmışlar ve
107
Osmanlı’yı arkadan vurmuşlardır. Osmanlı’ ya karşı görünüşte bağımlı olan Araplar her zaman kendi halifeliklerini
istiyordu. Müslüman Araplar arasında Arap Halifeliği hükümeti peşinde olanlar vardı ve 1. Dünya savaşı çıktığında bu
düşüncelerini gerçekleştirmek için ve İngilizlerin vereceklerini vaat ettikleri imtiyazlardan dolayı Osmanlı’ ya ihanet
etmişlerdi.
Osmanlının Araplara vermiş olduğu haklar, onların küçük bir anlaşmazlıkta bile isyan etmelerini sağlıyordu. Cemal Paşa
zamanında çıkmış olan bir kanun ile komutanlara eğer vatan müdafaası için zaruri görülürse idam hükümlerini yerine
getirmesi yetkisi verilmişti. Yani isyanlar artık kanla bastırılıyordu.
Cemal Paşanın bir amacı da Suriye’yi Osmanlılaştırmaktır. Bu düşüncesini gerçekleştirmek için Suriye’ de modern
okullar açtırmıştır. Bunun yanında bir de hicret eden Ermenileri, Suriye içlerine dağıtarak güçlenen Araplılığa karşı bir
teminat olarak kullanıyordu. Hatta Ermenileri güçlendirmek için ev ve toprak bile verilmiştir.
Falih Rıfkı Atay, Arapları anlatırken din sömürüsü konusuna da değinmiştir. Falih Rıfkı’ ya göre din sömürüsü bütün
dinler için geçerlidir. “Medine dini mallaştırmış ve maddeleştirmiş bir Asya pazarıdır. Kudüs dini oyunlaştırmış bir Garp
tiyatrosudur”. Araplar çok fakirdir. Kendi ülkelerinde; ata topraklarında hizmetçi konumuna düşmüşlerdir. Filistin ikiye
ayrılmıştır. Eski Filistin Arapların, yani hizmetçilerin; yeni Filistin ise tüm güzelliği ve ihtişamıyla Yahudilerin. Din satışa
sunulmaktadır. Hac dönemlerinde Araplar da Yahudiler de büyük kazanç elde etmek peşindedir.
Osmanlı Devletinin Almanlarla beraber savaşa girmesinin en büyük nedeni İttihat ve Terakki yöneticilerinden Enver
Paşa’ nın Alman hayranı olmasından kaynaklanıyordu.
Birinci Dünya harbi sonucunda Tuna yukarısındaki iki İmparatorluk, Akdeniz kıyısındaki bir İmparatorluk ve Tuna
kenarındaki bir krallık devrilmek üzereydi.
Suriye ve Filistin’ de Almanların durduramadığı İngiliz seli yine bir Türk, fakat bu sefer öz bir kumandan, Mustafa Kemal
tarafından Halep aşağısında tutulmuştur. Mustafa Kemal’ in orada seçtiği savunma hattı, Milli Misak’ taki Türkiye
sınırıdır.
Cemal Paşa’ nın yerine, Suriye’ de silahlı kuvvetlerin başına geçen Alman Fon Falkenhein bozgunu durduramadı ve
Kudüs İngilizlerin eline geçti.
Artık yalnız Anadolu ve İstanbul düşünülür. İmparatorluğa ve onun rüyalarına “Allahaısmarladık! “ denir.
Artık Şam’ dan ayrılmak zamanı gelmiştir. Cemal Paşa İstanbul’ da istifa edecektir.
Cemal Paşa harap Anadolu topraklarını gördükçe;
- “Keşke vazifem buralarda olsaydı, keşke o altın sağanağı ve enerji fırtınası, bu durgun, boş ve terk edilmiş vatan parçası
üstünden geçseydi. Anadolu hepimize hınç ve güvensizlikle bakıyordu. Yüz binlerce çocuğunu memesinden sökerek alıp
götürdüğümüz bu anaya şimdi kendimiz pişmanlığımızı getiriyoruz. Kumar oynadık ve kaybettik” diye düşünmektedir.
108
Cemal Paşaya sorulan :
- Paşam bu harbe niçin girdik? sorusuna cevap ilginçtir.
- Aylık vermemek için! Hazine tamtakırdı. Para bulabilmek için ya bir tarafa boyun eğmeli, ya öbür tarafla birleşmeli idik.
İlim, İhtisas ve tecrübe sahibi Mustafa Kemal, vatan ve istiklal düşüncesiyle milletin nesi var nesi yoksa yüzde kırkını
vatan savunması için vermesi gerektiği düşüncesindedir.
Sakarya, Dumlupınar, İzmir ve Lozan... hepsi böyle ödenmiştir.
Mustafa Kemal büyük harbe girmek karşıtı idi: çünkü O kafa ve sanat adamı idi.
Mustafa Kemal Kurtuluş Harbini bırakmak fikrinde asla bulunmadı : çünkü O vatan adamıydı..
İşte bütün kitabın özü: İlim ve vatan adamı olunuz
ÇALIKUŞU - REŞAT NURİ GÜNTEKİN
Çalıkuşu özellikle Feride karakterinin üzerinde yoğunlaşmış bir romandır. Feride daha iki buçuk yaşındayken,
babası, askerlik mesleğinden dolayı Musul’da bulunuyordu. Babasının devamlı uzakta olması buna ek olarak
annesinin ağır sağlık sorunları nedeniyle Feride, hizmetçileri Fatma ve emir eri Hüseyin gibi kişilerle
zamanını geçirmektedir. Annesi hastalığına yenik düşer ve vefat eder.Bunun üzerine babası Feride’yi
İstanbul’a babaannesinin ve teyzesinin yanına gönderir. Fakat Feride burada da mutluluğu yakalayamaz.
Babaannesi, Feride henüz dokuz yaşındayken vefat eder. Bunun üzerine,Feride’nin teyzesinin
yanında,besleme gibi yaşamasını engellemek için O’nu yatılı bir Fransız okuluna gönderir. Çünkü o
zamanlarda uluslararası dil Fransızca idi ve Fransızca bilmek insana çok büyük bir ayrıcalık kazandırıyordu.
Feride çok sevimli bir çocuktur.Fakat bunun yanında aşırı hareketli ve yaramaz bir mizaca sahip olması
hocalarının ve arkadaşlarının O’n dan sıkılmalarına ve ÇALIKUŞU ismi takmalarına sebep olur.Bu arada
Feride on iki yaşına bastığında babasını kaybeder. Bu kadar üst üste sevdiklerini kaybetmek,Feride’nin güçlü
kişiliğine hiçbir zarar verememişti.
Yazları Besime Teyzesinin köşküne gider ve orda çok iyi vakit geçirirdi. Feride, teyzesinin uslu kızı Necmiye ve
kendinden oldukça büyük olan teyzesinin oğlu Kamuran ile anlaşmak ta güçlük çekiyordu. Çünkü çok
yaramazdı ve köşkün altını üstüne getiriyordu. Ancak asıl anlaşamadığı kişi Kamuran idi. O, Feride’ye bir
erkek için fazlasıyla nazik ve kırılgan geliyordu, bunun için de sürekli Kamuran ile dalga geçiyordu. Fakat
daha o zamanlarda Feride ile Kamuran arasında duygusal bir yakınlaşma oluşmuştu. Bu yakınlaşma daha çok
Feride’nin yaz tatilleri sırasında oluşmuştu.
109
Feride, on dört on beş yaşlarına geldiğinde, erkek arkadaş edinme konusunda yaşına göre fazlasıyla ciddi
düşünceleri vardı. Fakat kişilik yapısından kaynaklanan bir şey onun bu gibi düşünceleri ertelemesine yol
açıyordu. Kamuran ise bu sıralarda, Feride’nin okuluna çok sık uğramaya başlamıştı. Feride’yi görmeden fazla
uzun süre dayanamıyordu. Feride, bu durumu çok iyi kullanıyor ve abartarak arkadaşlarına anlatıyordu.
Bütün arkadaşları doğal olarak Kamuran ile dalga geçiyorlardı. Feride ile Kamuran’ın karışık gibi görünen
ilişkileri, ev halkı tarafından değişik yorumlara maruz kalmıştır.
Feride’nin Tekirdağ’da oturan bir başka teyzesi daha vardı. Feride, yaz tatillerinden birinde oraya gitmeye
karar verdi. Çünkü teyzesinin kızı Müjgan ile çok iyi anlaşıyordu. Müjgan, Feride’den Kamuran ile ilgili
hikayeleri dinleyince, Tekirdağ’a sadece Feride’yi görmek amacıyla gelen Kamuran’a ilk fırsatta bunları açar.
Bunun üzerine Kamuran Feride’ye evlenme teklif eder ve nişanlanırlar. Sonra hep beraber, Müjgan ve annesi
dahil olmak üzere İstanbul’a dönerler. Feride, kişiliğindeki inatçılık ve toplumdaki klasikleşmiş “nişanlı kız”
pozlarından hoşlanmadığı için, yaramazlıklarına devem ediyordu, bunun sonucunda da Kamuran ile araları
sürekli bozuluyordu.
Tam bu sıralarda, Feride’nin okulu açılmıştı. Ancak, Kamuran’ın bir iş seyahati dolayısıyla Avrupa’ya gitmesi
söz konusu olunca, Feride bir yolunu bulur ve köşke gider. Burada Kamuran ile aralarındaki sorunları çözerler
ve Kamuran’ın gelmesiyle düğünün yapılacağı kararı verilerek Kamuran Avrupa seyahatine gider.
Aradan dört sene geçer. Bu sürenin sonunda, Kamuran, Avrupa’dan dönmüş, Feride, okulunu bitirip
diplomasını almış, düğün hazırlıkları başlamıştır. Fakat Feride’nin yaramazlıkları tüm hızıyla devam etmekte
ve Kamuran ile sürekli tartışmaktadırlar. Bir gün yine bu tartışmalardan birinin sonunda barışmak için bahçe
de buluşmak üzere sözleştiler. Feride, önce gider ve Kamuran’ı beklerken kendisini arayan bir kadın gelir.
Feride, kadını bahçeye davet eder ve bir bankın üzerine oturup konuşmaya başlarlar. Bu kadın, Feride’ye
Kamuran’ın başka bir kadınla ilişkisi olduğunu, bu kadının hasta olduğunu ve eğer aradan çekilirse kadının
hayatının kurtulacağını söyler. Kanıt olarak da Kamuran’ın el yazısı ile bu kadına yazılmış güzel sözlerle dolu
olan mektubu gösterir. Feride bu duyduklarından dolayı çok üzülmüştür. Fakat çok kısa bir zaman sonra bu
üzüntüsü, kızgınlığa dönüşür ve ağır laflar içeren bir mektup bırakarak köşkten habersizce ayrılır.
Sütninesinin yanına Sahraicedid’e gider. Burada, amacı uğradığı ihaneti unutabilmek, acılarını dindirebilmek
ve elindeki diploma ile Anadolu’da öğretmenlik yaparak hayatını kazanmaktı.
Daha sonra Feride, annesinin dadısı, Gülmisal Kalfa’nın yanına Eyüp Sultan’a gider ve orada kaldığı süre
içinde Maarif Nezareti’ne başvurarak öğretmenlik talebinde bulunur. Feride, hemen kabul edilmez.
Çalışmadığı süre içersinde, bol bol düşünme imkânı bulur ve uğradığı ihaneti hak etmediğine karar verir.
Kamuran’ affetmeyi ise hiç aklından bile geçirmemektedir
Bir süre sonra işe kabul edilen Feride, görevine coğrafya ve resim öğretmeni olarak başlar. Deniz yoluyla işe
kabul edildiği yere ulaştıktan sonra bir otala yerleşir. Oteldeki Hacı Kalfa ismindeki şahıs kendisine çok
yardımcı olur.
110
Feride, anılarını işte bu otel odasında yazmaya başlar. Feride’nin şanssızlığı devam etmektedir. İşe başladığı
ilk gün, yerine başka birinin bir hafta önce getirildiğini öğrenir. Yerine gelen kişi, aslında Feride’den çok daha
az kültürlü ve bu işi yapacak yeteneğe sahip olmadığı halde Feride hakkında çıkardığı asılsız suçlamalar
sebebiyle görevi kendi eline geçirebilmiştir. Fakat Feride’nin bu işi kaybetmesinde yatan asıl etken, aydın bir
kişilik olması ve gittiği yerdeki insanların bilgiden ve yeni şeyler öğrenmekten korkmalarıydı. İşte bu yüzden
kabul etmediler Feride’yi.
Feride, oradaki görevinden istifasını verir ve Zeyniler Köyü diye bilinen yere gitmeyi kabul ettiğini gösteren
imzalı bir mektup yazar ve oraya bir araba ile ulaşır. Fakat burada dini eğitim bile almamış olan, sadece
kulaktan dolma hurafeleri çocuklara öğreten Hatice Hanım vardır. Hatice Hanım ilk zamanlarda, kazancına
mani olur düşüncesiyle Feride’yi kabule yanaşmamıştır. Fakat maaşını almaya devam edince, Feride’ye karşı
davranışları birden değişir. Feride bu köyde mutluluğu yakalayabilmişti. Çünkü öğrencilerini çok seviyor fakat
özellikle Munise adlı bir kız çocuğuna daha farklı bir ilgisi vardı. Çünkü bu kız babası ile üvey annesinin
yanında yaşıyor ve bir sürü eziyete maruz kalıyordu. Gerçek annesi ise kötü yola düşmüş olmasından dolayı,
toplum tarafından dışlanmış bir insan olarak, kızına hiçbir yardımda bulunamıyordu. Anne kız, ancak gizlice
görüşebiliyorlardı. Feride, Muhtar ve Hatice Hanım ile görüşerek, Munise’yi evlat edinmek istediğini bildirdi.
Munise’nin de bu olayı çok istemesi üzerine babası da razı edildi ve artık Munise, Feride’nin kızı olmuştu
Feride, Munise’de, kendi çocukluğunu görüyordu. Kendisi de anne baba sevgisinden uzak büyüdüğü için
Munise’nin duygularını çok iyi anlıyordu.
Bu arada, Feride, Kamuran’dan gelen mektupları hiç okumadan ateşe atıp yakıyordu. Fakat, tesadüfen birini
yanmamış kısmıyla okudu.
Köye yakın bir yerde jandarma ile soyguncular arsında çıkan çatışma da yaralanan bir asker köye getirilir. Köy
halkı o kadar cahildir ki Doktor Hayrullah Bey bile pansumanlar için Feride’yi çağırır, bu esnada tanışırlar.
Doktor Feride gibi birinin böyle bir yerde yaşamasına şaşırır ve isterse tayinde yardımcı olmayı teklif eder. Bu
arada okula müfettişler gelir ve okulu kapatmaya karar verirler. Müfettişlerden biri Feride’ye kendisini
görmesini söyler. Bunun üzerine Feride, Munise ile birlikte, Hacı Kalfa’nın oteline yeniden yerleşir ve
kendisini görmesini söyleyen müfettişi görmeye gider. Fakat müfettiş kendisine kötü davranır. Tam bu sırada
içeriye Feride’nin okul arkadaşı girer ve aralarında Fransızca konuşmaya başlarlar. Bunun üzerine müfettiş,
Feride’ye haksızlık yaptığını düşünür ve kendisini Darülmaullimat’a vekil tayin eder. Feride buradaki kızlarla
çok iyi geçinir. Okulun müzik öğretmeni Hafız Yusuf Efendi de Feride’ye ilgi duymaktadır. Yusuf Efendi, kız
kardeşinin ağır hastalığı nedeniyle buraya gelmiş bir öğretmen olmanın dışında aynı zamanda da tanınmış ve
çok sevilen bir bestekardır.
İzmir’deki öğretmenlik sınavına giren Feride’ye kazanamadığı söylenir. Bunun üzerine bölgenin ileri
gelenlerinden Reşit Bey kendisine özel öğretmenlik yapmayı teklif eder. Özel öğretmenlik kendi prensiplerinin
dışında olduğu halde parası bitmek üzere olduğundan kabul eder. Reşit Beyin köşkünde iki kızının yanı sıra
birde Cemil adında oğlu vardır. Cemil’in yaptığı bir terbiyesizlikten sonra köşkten ayrılmak ister ama hemen
111
ayrılamaz.Bu arada evin kızlarının yanında ve onlarla beraber oturmaya gittiğinde, kızlarının teyzesinin,
Kamuran’ın eşi olduğunu öğrenir. Bu arada Kuşadası’na tayini çıkar. Bunu tam köşke söyleyecek iken, köşkün
kalfası Feride’ye Reşit Bey’in ona eş olarak uygun olduğunu söyleyerek ağzını arar. Bu Feride’nin sınavı neden
kazanamadığını açıklıyordu. Bunun üzerine Feride, köşkten ayrılarak Kuşadası’na gitti.
Kuşadası’nda göreve başladıktan kısa bir süre sonra harp başlar. Yaralılar, fazla olduğundan okul kapatılıp
hastane olarak kullanılmaya başlanacaktır. Bu sırada hastane başhekiminin Zeyniler köyünden tanıdığı
Hayrullah Bey olduğunu öğrenir. Doktor, Feride’ye hastanede çalışmayı teklif eder ve bundan sonra Feride ile
Doktor arasında bir baba kız ilişkisi gelişir. Doktor, Feride’nin evden ayrılış nedeninin bir kısmını öğrenir, her
türlü sorununda yardımcı ve destek olmaya çalışır. Feride,hastane de çalışırken, getirilen bir ağır yaralının
İhsan Bey olduğu ortaya çıkar. Doktor’un, Kamuran’ı unutamadığını sürekli yüzüne vurması üzerine Feride
çok sıkılır ve İhsan Bey’e isterse kendisiyle evlenebileceğini söyler. Fakat İhsan Bey kendi yüzündeki yanık
izlerini de düşünerek reddeder çünkü aralarındaki ilişkinin yürüyemeyeceğini önceden görebilmektedir.
Bunun üzerine İhsan Bey çıkınca yeni görevine başlar.
Beş yıl sonra okul yeniden faaliyete geçer ve kendinden daha kıdemli kişiler varken Feride müdire hanım
olarak göreve başlar.
Bu arada Munise on dört yaşına basmıştır. Doktorun uzakta olduğu bir sırada Munise rahatsızlanır ve
doktorun gelmesini beklerken daha da kötüleşir. Doktor Hayrullah ve diğer hekimler çok uğraşırlar fakat
Munise’yi kurtaramazlar. Feride, bunun üzerine bir beyin humması geçirir ve kendini bilmeden on yedi gün
uyur. Doktor Hayrullah Feride’yi kendi evine alır ve orada bakar. Feride, kendine geldikten sonra bile sık sık
ağlama krizleri geçirir. Bir süre sonra iyileştiğini düşünüp gitmek ister ancak doktorun kızması üzerine bu
kararını ertelemek durumunda kalır. Feride yatarken kızı gömülmüştür ve Hayrullah Bey mezar taşına
Feride’nin kızı Munise diye yazdırmıştır.
Doktor Feride’ye bir baba gibi davranmaktadır ve ruhsal durumu iyi oluncaya kadar ona kendi çiftliğinde çok
iyi bakmıştır. Bir süre sonra tekrar gitmek isteğini bildirir fakat ısrar üzerine gitmekten vazgeçer. Bu arada
Feride’nin terfisini çekemeyip, hakkında, doktorla evlilik dışı ilişki yaşıyor diye dedikodu çıkartanlarda vardı.
Doktor isterse Feride’nin kendisi ile evlenip maddi yönden rahat edebileceğini söyler. Feride, İzmir’e ilk
geldiği günlerde açlıktan dolayı geçirdiği baygınlık krizini düşününce bu teklifi kabul eder. Feride, buraya
kadar başından geçenleri anlatırken defterin son sayfalarına gelmiştir.
Bu sırada Kamuran’ın rahatsızlığı ve eşinin ölümü ardından Ayşe Teyze’nin yanına davet edilir. Enişte Aziz
Bey ile Kamuran arasında geçen konuşma da Kamuran, eşi ile sırf hastalığı sebebiyle evlendiğini, Feride’nin
arkasından gitmemesinin sebebinin de onu fazla kızdırmamak olduğunu söyler. Kamuran, Ferdenin
öğretmenlik yaptığı yere gidip onu bulmak ister fakat rahatsızlığı ve duyduğu dedikodulardan etkilenerek
vazgeçer. Şu anda ise Feride’nin zengin, yaşlı bir doktor ile evli olduğunu ve Kuşadası’nda bir kimsesiz
çocuklar okulu işlettiğini söyler. Bütün bu bilgileri maarifteki bir dostundan almıştır. Bütün bunlar Feride’nin
112
İstanbul’u unuttuğunun kanıtıdır der ve eniştenin yanından ayrılarak yalnız yürümeye devam eder. Eve
geldiğinde ise bir sürprizle karşılaşır, Feride eve gelmiştir
Feride, işleri için geldiği İstanbul’da gelmişken akrabalarını ziyaret etmek için uğradığını söyler. Kamuran’a
da karısından dolayı başsağlığı diler ve çocuğunun çok tatlı olduğumu söyler.
Feride’nin çevredeki arkadaşları O’nu hiç yalnız bırakmadılar ve dolayısıyla Kamuran ile görüşemediler.
Feride gidiş tarihini son anda haber verir dolayısıyla ev halkı ve arkadaşları çok üzülmüştür.
Feride, gitmeden önceki gece, Müjgan’ın odasına gider ve Doktor ile olan ilişkisinin baba kız ilişkisi
olduğunu,evlenme amacını anlatır.Ölmek üzere olan vasiyeti olarak bir paketi Kamuran’a gönderdiğini fakat
kendisinin gitmesinden sonra açmasını istedi. Fakat, Müjgan hemen Kamuran’ın yanına gider ve olanları
anlatır. Paketi açarlar, içinden bir mektup ve Feride’nin günlüğü çıkar. Mektupta Feride ile Doktor’un
ilişkisinin içeriği ve bazı önemli noktalar anlatılmıştır.Ertesi sabah, gitme vakti geldiğinde, ev halkı Feride’yi
bırakmaz ve Kamuran ile Çalıkuşu evlenirler.
ÖLÜ CANLAR - GOGOL
YAZARI:Nikolay
KİTABIN
YAYIN
BASIM
(Vasilyevich)
ADI
EVİ
YILI
Ölü
Sosyal
Mart
GOGOL
Canlar
Yayınları
1983
1-KİTABIN
KONUSU
:
Ölü köle alan bir adamın başında geçen olayları bir mizah içinde anlatıyor.
2-KİTABIN
ÖZETİ
:
N.......... kentinin merkezindeki büyük hana bir yolcu oldukça güzel, küçük, yaylı bir araba ile gelir.
İlk etapta bu kimsenin ilgisini çekmez. Gelen şahıs Pavel İvanoviç ÇİÇİKOV’dur. Kendisini
danışman, çiftlik sahibi ve iş için yolculuk eden biri olarak tanıtır. Tez elden kentin ileri gelenleriyle
tanışır: Vali, polis memuru, yargıç, savcı, çiftlik sahipleri vs. ve gittiği her yerde kendini görgülü bir
salon adamı olarak gösterir; konusu ne olursa olsun her konuşmada canlı, ilgi uyandırıcı sözler
söyler.
Her gün akşam toplantılarına, yemeklere gider hoş vakit geçirir. Sıra kent dışı ziyaretlere geldiğinde
ise işe önce çiftlik sahibi Manilov ile Sobakeviç’ten başlar. Önce Manilov’un çiftliğine gider. Manilov
ailesi üzerinde çok iyi izlenimler bırakır. Yemekten sonra çalışma odasına geçip iş konularında
konuşmaya başlarlar. Çiçikov öncelikle Manilov’a kaç tane kölesi olduğunu, en son sayımı
hükümete ne zaman verdiğini, kaç kölenin öldüğü gibi sıradan sorular sorar. Ancak o kadar çok
113
ölen olmuştur ki Manilov bile sayısını kahyadan öğrenir. Ancak Çiçikov bunların listesini isteyince
ortalık birden gerginleşir ve Manilov bunu niçin istediğini sorar. Çiçikov ne diyeceğini şaşırır ve
ancak “Köylü satın almak istiyorum.” diyebilir. Daha sonra toparlayarak ölmüş olan köleleri almak
istediğini
söyler.
ÇİÇİKOV’un aldığı köleler kentte günün konusu olur. Köylülerin başka bir yere götürülüp
yerleştirilmesinin karlı bir iş olmadığı üstüne bir çok yorumlar yapılır, bir çok düşünceler, görüşler
ileri sürülür. Kimi de, Çiçikov’un köylülerine egemen olan başkaldırma ruhunun kökünden
kazınması için başvurulacak çareleri sayıp döktüler. Bu düşünceler çeşit çeşitti. Bir kısmı, son kerte
zor ve baskı kullanılması gereğini ileri sürüyor, bir kısmı ise tam tersine merhametli davranmayı
öğütlüyordu. Posta müdürü ise Çiçikov’a kutsal bir görev düştüğünü O’nun bir çeşit “baba” yerinde
olduğunu, hatta köylülerini eğitimden yararlandırmasını söylüyor bu sırada Lancaster’in önerdiği
karşılıklı eğitim sistemini övüyordu.
Kentteki insanların tümü iyi kalpli, konuksever insanlardır. Onlarla birlikte yemek yiyen ya da
Whist oynayan biri hemen dostları olup çıkar. Hele bu kişi Çiçikov gibi iyi huylu terbiyeli, kendini
sevdirmenin büyük gizini bilen biri olursa. Çiçikov kentte o kadar sevilmiştir ki bir türlü ayrılıp
gitmenin yolunu bulamaz. Her zaman “bizimle bir haftacık daha kalın, Pavel İvanoviç” gibi sözlerle
karşılaşır. Kısacası kentte el üstünde tutulur. Ama kentin bayanları üzerinde bıraktığı etki çok daha
güçlü,
çok
daha
şaşırtıcıdır.
Çiçikov’un baloya gelişi büyük mutluluk uyandırır. Bütün gözler O’na çevrilir ve herkes O’nun
yanına toplanır. Herkese, her sorulana yanıt yetiştirir.Bayanlar yerini alır almaz “Acaba
yüzlerinden, gözlerinden mektubu yazanın kim olduğunu anlayabilir miyim? diyerek onları
süzmeye başlar. Ancak hiçbirinde böyle bir yüz ifadesi yoktur. Çiçikov O’nu bulmaya kararlıdır.
Bayanlarla sohbeti koyulaştırır. Ancak tam o sırada, kötü bir sürpriz; Nozdriev salona girer.
Çiçikov’un çok aptal bir insan olduğunu çünkü ölü can aldığını haykırır. Önce insanlar pek aldırış
etmezler. Ancak bu hikaye kulaktan kulağa yayıldıkça insanlar itibar etmeye başlarlar. Olay o kadar
yayılır ki herkes Çiçikov’un valinin kızını kaçırmak için bunu yaptığını düşünmeye başlarlar. Ancak
her iki olay arasında hiçbir bağlantı kuramazlar. Sonunda kentte iki parti kurulur. Erkekler partisi
ve kadınlar partisi. Erkekler, sadece ölü canlarla; kadınlar ise sadece valinin kızının kaçırılmasıyla
ilgilenirler. Kısacası bütün kent olayı çözmek için seferber olur. Bu arada Çiçikov hasta olduğu için
evden dışarı çıkamaz ve olaylardan haberdar olamamıştır. Dışarı çıktığında ise bütün insanların ona
karşı tavırları değişmiştir. Kısa sürede olayları öğrenir. Buna canı sıkılır ve kenti terk eder ...
2.
BÖLÜM
:
Çiçikov günler sonra Rusya’nın uçsuz bucaksız topraklarında dolaşırken cennet bahçelerini andıran
çiftlikten gözünü alamaz ve çiftlik sahibi ile tanışmak için evine gider. Çiftlik sahibi
Tientietnikov’dur. Okulu bitirdikten sonra bir süre memurluk yapar, müdürünün üstlerine farklı,
astlarına farklı davranışı onu çileden çıkarır ve dayanamayıp ona hakaretlerde bulunur. Böylece
işine son verilir. Tekrar çiftliğine dönerek aldığı eğitimle köylüsünü eğitip daha fazla verim elde
114
etmek için çabalar. Köylüsüne toprak vererek hem kendisi için hem de çiftlik için çalışmasını sağlar.
Onlara mümkün olduğunca iyi davranır, daha fazla boş zaman sağlar. Ancak gün geçtikçe verimin
düştüğünü, köylünün davranışının değiştiğini fark eder. Zamanla iyice sıkılır. Her şeyden elini
eteğini çeker. İşte tam bu sırada Çiçikov’la tanışır ve bir süre kendisiyle kalmasını ister. Çiçikov
bunu kabul ederek tez elden çevre çiftlikleri gezerek çiftlik sahipleri ile tanışır. Ölü canlar satın alır.
Tek hayali bir çiftlik sahibi olmaktır. Gittiği yerlerde çiftlik sahiplerinin eğitimli ve işten anlayan
insanlar oldukları gözünden kaçmaz. Söylenenleri bir bir aklında tutar bu konular üzerinde geceler
süren tartışmalara girer. Konuşmaların çoğu Köylünün eğitilmesi ve bilimsel yöntemlerle tarımın
geliştirilmesi üzerinedir.
Bu arada Çiçikov ölü can almaya devam eder. Ancak bunları yaşıyor gibi göstermeyi de unutmaz.
Çiçikov bu yolculuktan çok karlı çıkmıştır. 300 bin Ruble kadar para biriktirmiştir. Ancak yaptığı
kanunsuz işler maliye memurlarına, valiye ve hatta prense kadar gitmiştir. Prens tarafından hapse
atılır. Arkadaşı Murazov ona yardım edeceğini söyler ancak bunun karşılığı olarak bütün kötü
alışkanlıklarından vazgeçmesini ister. Çiçikov isteği kabul eder. Prens ise hiç istemediği halde
Murakov’u kıramaz ve Çiçikov’u serbest bırakır. Ancak tüm ülkeyi saran bir hastalık gibi rüşvet,
ahlaksızlık ve dolandırıcılık almış başını gitmiştir.
Genel vali tüm memurları toplantıya çağırarak bu durumu gündeme getirir. Tüm insanların bu
alışkanlıklardan vazgeçmesini, aksi taktirde bir çok kişinin işten atılacağını ve durumun Çar’a
bildirileceğini söyler. Vali sözlerini şöyle bitirir. “Sahteciliğin hiçbir ceza, önlem ve yaptırım ile
ortadan kaldırılamayacağını bilirim. Çünkü sahteciliğin kökleri ruhumuzun ta derinliklerine kadar
sokulmuş ve rüşvet alma, olağan bir hak durumuna girmiştir. Düşman karşısında nasıl silaha
sarılmışsak, namussuzluk ve sahteciliğe karşı da ayaklanmamız gerektiğini herkes anlamadıkça
kötülükleri ortadan kaldırmamıza olanak yoktur ...”
Eğer Çiçikov’un kişiliğinin ahlak yönü sorulursa; erdemli ve kusursuz bir kahraman olmadığı açıkça
anlaşılır. Ancak O “İşini Bilen” biri diyebiliriz. Kolay yoldan mal edinme ve kazanç hırsı çoğu kişiye
göre kusurdur ve saygıdeğer işlerden sayılmaz.
3-KİTABIN
ANAFİKRİ
:
Bir insanın hırsı uğruna neler yapacağı ve bunları yaparken yanlış yollara saparsak eninde sonunda
foyamızın
ortaya
çıkacağı
anlatılıyor.
4-KİTAPTAKİ
OLAYLARIN
VE
ŞAHISLARI
DEĞERLENDİRİLMESİ
:
Çiçikov zengin olmak için herşeyi yapabilecek ve göze alabilecek bir kişiliğe sahip.Tientietnikov ise
çifte
standartı
sevmeyen
dürüst
bir
insandır.
5-KİTAP
HAKKINDAKİ
ŞAHSİ
GÖRÜŞLER
Kitapta çokça olay yaşandığından sürükleyici ve zevkli bir kitap.İnsanı sıkan uzun tasvirler ve uzun
açıklamalara fazla yer verilmemiş.O yüzden okunması insana güzel gelebilecek bir kitap.
115
6-KİTABIN
YAZARI
HAKKINDA
KISA
BİLGİ
Kısa süren yaşamı süresince 19.yüzyıl Rus edebiyatı üzerinde derin izler bırakan Gogol, 1809 yılında
Ukrayna’da küçük bir toprak sahibi ailenin çocuğu olarak doğdu. Küçük yaşta babasını yitirdi ve
annesi tarafından büyütüldü. Liseyi bitirdikten sonra Saint Petesburg’a gitti, bir süre devlet
memurluğu yaptı, Ukrayna folkloru üzerine çalışmaları ile dikkat çekip Petesburg üniversitesinde
tarih dersleri vermek için davet edilse de, yarım kaldı bu uğraşı. Gogol’ün hezeyan düzeyindeki
dinsel inançları ve çözemediği cinsel sorunları ile hayatla barışık olmayan bir kişiliği vardı.
Roman ve hikayeleri ile bir anda dikkatleri üzerinde topladı. Özellikle “Müfettiş”(1836) oyunu ve
“Palto”(1842) hikayesi, Rusya’nın siyasi ve toplumsal meselelerine yönelik eleştirileri -Rus sosyal
demokrat eleştirmen Bielinski ve arkadaşlarından- övgü topladı. İlginçtir ki Çar da beğenmişti
“Müfettiş”i..! Oyununun sahnelenmesinden kısa bir süre sonra Rusya’dan ayrılan Gogol Roma’ya
yerleşti. Buradan yazdığı yazılarında giderek muhafazakar bir tavır takınması Rusya’daki
arkadaşları ile arasının açılmasına yol açtı ve zaten hassas bir dengede duran iç dünyasını iyice alt
üst etti. 1852 yılında geçirdiği bir sinir krizi ile en büyük eseri “Ölü Canlar”ı yaktı, odasına kapandı
ve bir kaç gün içerisinde öldü. Neyse ki, metnin ilk bölümü uşağı tarafından kurtarılmıştı.
EHİR MEKTUPLARI - AHMET RASİM
1865′te İstanbul’da doğan Ahmet Rasim Ahmed Mithat’ın yönlendirmesiyle basın hayatına atıldı,
makale, sohbet, şiir ve çevirilerini çeşitli dergi ve gazetelerde yayımladı. Cumhuriyet döneminde İleri,
Vakit, Akşam ve Cumhuriyet gazetelerinde yazdı. Ders kitapları ve çevirileri dışında 140 kadar yapıtı
vardır. Roman ve öykülerinde İstanbul hayatına dair ilginç betimlemelere rastlanır. Listelerde okutulmak
üzere yazdığı Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi 1910-1912 bu dört ciltlik yapıt 1966′da yeni harflerle
Meydan gazetesinde yayımlandı, faide başlığı altında ve dipnotlarıyla önemlidir. Şehir Mektupları’nda 4
cilt, 1910-1911 II. Abdülhamid döneminin İstanbul’unu büyük bir gözlem yeteneği, sade ve kıvrak bir
üslupla anlatır..En büyük özelliği, yazılarını bir sohbet havası içinde yazması ve okurunu daha ilk
cümleden kucaklamasıdır. Çeşitli yazınsal akımların dışında kalarak kendine özgü bir üslup ve ironiyle
ortaya koyduğu yapıtlar geniş bir kitlesi tarafından zevkle okunan Ahmet Rasim altmış kadar da şarkı
bestelemişti.
2. Mektup’tan
Boğaziçi, yer yer, mesirelerini açıyor. Sefa günleri geldi. Baharın kalan kısmı, yaz başlangıcı ile birleşerek,
ne pek terletici ne de üşütücü esen yellerle, o zarif girintinin kıyılarını ve tepelerini tazelikle kaplamış.
İnsan, derhâl bir kayığa veya sandala atlayarak gün batarken tepeden tepeye aks eden renk oyunlarını,
sahilden sahile vuran renkli dalgalan seyretmeye hevesleniyor. Bakış, her yanı dolaşıp durdukça, o daracık yerde toplanan benzersiz tabii güzelliklere hayran kaldıkça, zevk ve şenliğin buraları terk edeceğine
inanamıyor. Bana kalırsa haliç, yalnız bir Sadabad’ıyla Şehir Mektupları gece, yıldızlı örtüsünü
semburalara karşı övünemez. Göksu, manzaraca, ondan aşağı kalır mı? Akşamları süzüle süzüle vadiye
sokulan sandallar, sağda solda dinlenerek gün batarken Küçüksu önüne çıktıkları zaman, suların coşkun
akışındaki hüzünlü ilhamlar, Kâğıthane dönüşünde bulunur, görülür manzaralardan değildir. Gönül oralarda gecelemek, ertesi sabahı görmek istiyor. aya yayar yaymaz hatıra, yorulmuş zihinlere ferahlıktan ve
116
şenlikten ibaret bir sevinç hissi geliyor, terlemiş alınlara rahat ve huzur verecek rüzgârlar temas ediyor.
17. Mektup’tan
Ben zaten, ümmetin oruçlularından olduğum için, Rama-zan’dan pek rahatsız olmam. Bildiklerimden
pek çok kişi de benim gibidir. Ne olacak? Günde beş kuruşa işkembe çorbasıyla, yarım baş suyuna
salınmış söğüş ile beslenen mideler açlık elemine alışmış demektir. Fakat ne hâldesiniz? Burasını
anlamak isterim. Acaba, evde mama dadıya bir parça bir şey saklatıp güzelce yedikten ve akşama kadar
sürecek katlanma gücünün dozunu düşürmemek için birkaç bardak su içtikten sonra ele teşbih alarak mı
çıkıyorsunuz? Dünyada bu riyacı tavrı yutmayanlardan biri de bizim Ayazağa mektupçusudur. Ha,
göreyim seni! Deyin. Size, oruçsuz olup da kendisini halka niyetli gösteren ne kadar bey, efendi, ağa,
hanım varsa hepsini birer birer seçip ayırır. Bu ustalığı ne şekilde edindiğini sorduğumda dedi ki:
- Bundan kolay bir şey yok. Bir kere çehresine bakarım: Eğer yazar çehreli ise oruçlu, direktör simasında
ise oruçsuzdur. Çünkü bu ikiden biri senenin her gününde mutlaka aç, öteki muhakkak toktur.
30. Mektuptan
Çocukluk Hatıralarına Dair
Yer altında babam bıyığı! Nedir o, bil, diye küçük iken dadınız veya komşu Habibe Molla’nın söylediği
bilmeceyi halletmek İçin ne kadar zahmet çektiğinizi hatırlıyor musunuz? Eski kadınlar, çocukların
zihinlerini bilemek için bu gibi muammalara başvururlardı. Ah! Şimdi, o kadınlar nerede? Hele, o zeki
çocuklar ne oldular? O çocuklar ki bilmece söylenir söylenmez kaşını çatarak, parmaklarına bakarak,
birden bire:
- Pırasa, derler ve orada bulunanları fevkalade dehalarına hayran ederlerdi. Şimdi onların hepsi
büyüdüler, bıyıklı, sakallı oldular, başka bilmecelerle uğraşıyorlar. Ah! Ah! İnsan, buna nasıl üzülmez? O
zekâlar söndü de fitili kalmamış lambaya döndü. Hele yer altında kınalının havuç; yer üstünde babam
başının lahana; kapısını örttüm güm dedi, içeriye girdim bum dedinin hamam; masal masal matı tas,
kaynanamın başı daz, çukura düştü çıkamaz, pır pır eder uçamazın pire; gidi gidiver, şu gidiyi tutuver, ne
tatlıca eti var, tutulmaya niyeti varın balık; ben giderim o gider, önümde tın tın ederin sakal; yer altında
kazan kaynarın karınca; çat burada, çat kapı arkasındanın süpürge; ne yerdedir ne gökte, cümle alem
içindenin ayna; sürdüm kustu, çektim küstünün kahve; bir küçücük fıçıcık, içindedir turşucuğun limon
olduğunu bilenler yaşça hayli ilerlediler.
46. Mektup tan
Bayılırım. Hayalimden geçtikçe İçim titrer: Küçük bir oda, ufak bir soba, pufa yatak, yumuşak yorgan,
içinde ben! Dışarıda lapa lapa kar. Ağzımın suyu akar. Hiç durma yorgana sarıl, yat! Denilen hava,
dünyada ancak bu kadar şirin olur. Rüzgârın camları zıngırdatması, ninni gibi tesir eder. Sobanın çatırtısı
gıdıklar. Fakat, mangaldan fırlayan ‘çıt’ı sevmem. Hani ya insan bazan dalar da mangalın kenarına çöker,
garip garip düşünürken, mesela, alt dudağının sol bıyık ucuna doğru ‘çıt’ diye bir şey yapışır, acı acı
yalanır. Hoşuma gitmez. Böyle günlerde, biraz da midenin hoş edilmesi gibi şeyler de düşünülür. Ben
böyle olsam başka şeyler de düşünürdüm a! Herkesin kalbi bir olmaz. Baba Yaver tarhana çorbasına, latif
117
şiş kebabına, paça böreğine, saçlı sakallı yassı kadayıfla birlikte yenilmek üzere hurma tatlısına, tavuk
suyuna, nohutlu pilava dayanamaz.
Honore De Balzac- Vadideki Zambak
Bakış Açısı, Anlatıcı
Vadideki Zambak romanında vak’a kahraman bakış açısıyla verilmiştir. Olaylar romanın asıl kahramanı
Felix tarafından anlatılmıştır. Olayları anlatırken geniş tasvirlere yer vermiştir. Hem kendi hem de diğer
kahramanların ruh yapısıyla iç ve dış mekanı yansıtmıştır. Vadideki Zambak’ta dış mekana ait tasvirler
daha ağır basmaktadır.
Romanın genel itibariyle tek bir kahraman tarafından aktarılmıştır. Bu da romanda geniş tasvirlerin
oluşturduğu sıkıcılığı ortadan kaldırmış ve akıcılığı sağlamıştır.
Romanın Olay Örgüsü
Romanın olay örgüsü kötü bir çocukluk geçirmiş olan Felix’in aile sevgisinden uzak, zorluklar ve baskı
içinde geçen hayatının, babasının Tours’a çağırmasıyla değişmesini anlatır. Tours’ta bir baloya katılması ve
güzel bir Kontes’e aşık olması olayın seyrini değiştirir ve hızlandırır. Kontes’in evli olması bu aşkı
güçleştirir. Kontes’in Felikx’i platonik aşkla sevmesi, Felix’in aşkına tam manasıyla karşılık verememesi
olay örgüsünün heyecanını arttırır.
Romanın Mekanı
Vadideki Zambak romanında mekan geniş yer kaplar ve önemli bir unsurdur. Romanda olayın geçtiği
birkaç önemli yer vardır. Öncelikle roman Fransa’nın Paris’inde başlar. Bunu yazarın şu sözlerinden
anlayabiliriz: “Annem beni Tours’a götürmeyi düşünüyordu. Çünkü; düşman ordusunun ilerleyişini dikkatle
izleyenlere göre Paris tehlikeyle karşı karşıyaydı. Tam orada kaderimin belirleyeceği sırada apar topar
Paris’ten alınıp götürüldüm. (s. 38). Paris’ten Tours’a kadar annemle birlikte yaptığım yolculuktan hiç söz
etmeyeceğim. (s. 39). Buradan da anlaşılacağı üzere roman Paris’te başlar, Tours’ta gelişiyor. Romanın
asıl önemli mekanı Tours’taki Clochegourde Şatosu ve şatonun da içinde yer aldığı İndre Irmağı vadisidir.
Yazar romanında geniş tasvirlere yer vermiştir. Hem romanın kahramanları hem de mekan unsurları uzun
uzun tasvirlerle verilmiştir. Örneğin yazar; Kontes’in vücut yapısını, Kont’un kişiliğini, İndre Irmağı’nı,
Clochegour Şatosu’nu geniş geniş anlatmıştır.
Vadideki Zambak romanında bu uzun tasvirler dikkat çekicidir. Bu uzun tasvirler bazı zamanlar insanda bir
bıkkınlık yaratabiliyor. Okuyucu romandan sıkılıyor. Bazı tasvir bölümleri kahramanların ruh dünyasıyla
paralellik göstermektedir.
Şahıslar Dünyası
Vadideki Zambak romanında şahıs kadrosu geniştir fakat etkili değildir. Olaylar belirli kahramanların
çevresinde gerçekleşir. Diğer kahramanlar sınırlı ölçüde ve dekoratif unsur olarak romanda yerini alır.
Felix de Vandenesse: Romanın başkahramanlarındandır. Yirmi yaşlarında bir gençtir. Çocukluğu ve
gençliği acılarla geçmiştir. Değişken bir yapıya sahiptir. Çünkü çocukluğunun ilk yılları acılarla geçer.
Kral’ın yanında iyi bir iş bulur. Hayatı değişir. İki tane bayana aşık olur. Bunların arasında çıkmaza girer,
sıkıntılı günler yaşar. Kontes’in ölmesiyle üzüntülü bir hayat yaşar. Hiçbir zaman tam mutluluğu
yakalayamaz.
Madam de Mortsauf: Romanın belirleyici ve etkileyici kahramanlarındandır. Aslında romanın
başkahramanı da sayılabilir. Madam de Mortsauf Kont de Mortsauf’un eşidir. İki çocuk annesi bir Kontestir.
Kontes de Felix gibi çocukluğunda acı çekmiştir. Evliliğinde de sorunlar yaşamıştır. Hastalıklı iki çocuğuna
ve sert kişilikli Kont’a hayatını feda etmiştir. Felix’e aşık olmuştur; fakat bu aşk platonik aşktır. Gerçek
aşkını hayatının son zamanlarında, bir mektupla Felix’e itiraf eder ve ölür. Madam de Mortsauf romanın
hızlanmasını ve heyecanın artmasını sağlamıştır. Bu özellikleriyle romanın merkezindeki kahraman sayılır.
Kont de Mortsauf: Madam de Mortsauf’un kocasıdır. Sorunlu bir kişiliğe sahiptir. Bunun nedeni
118
çocukluğunda yaşadığı zor günlerdir. Ülkenin içinde bulunduğu sürgün yılları onun eğitimini yarıda
bırakmasına neden olmuştur. Üst üste kırılan umutlarının ardından yarı aç, yarı tok olarak yapılan uzun
yürüyüşler sağlığını bozmuş, ruhuna güçsüzlük vermiştir. Hatta bir süre düşkünler evinde Allah rızası için
bakılmıştır. Karınzarı iltihabı hastalığına yakalanmıştır. Ömrünün sonuna kadar bu hastalığın acılarını
çekmiştir.
Olay örgüsünde Kontes’in kocası olmasıyla çatışma yaratmaktadır. Felix ile Kontes’in aşkına engeldir. Olay
örgüsünün her zaman içinde yer alır, Kontes’in kocası olması nedeniyle önemli kahramanlardandır.
Leydi Dudley: Romanın ilerleyen sayfalarında olay örgüsüne girer. Romanın heyecanını arttırır. Yeni bir
çatışma ortamı yaratır. Olaylar Felix - Leydi Arabelle ve Kontes arasında odaklanır. Felix, Leydi Dudley’e
karşı sonsuz bir tutku besler ve ateşli bir sevgiyle sever. Kontes’i ise taparcasına sevmektedir. Hatta
Kontes’e Henrietti diyordu ve böyle seviyordu.
Felix’in Leydi Arabelle ile olan ilişkisini öğrenen Kontes büyük bir yıkıntıya uğrar, hastalanır ve ölür. Leydi
Dudley bir bakıma çatışma yaratmış, kötü kadın rolünü üstlenmiştir.
Madeleine ve Jacgues: Kont ve Kontes’in çocuklarıdır. Madeleine annesine benzer. Annesinin ruh yapısı
onda tekrar hayat bulur. Jacgues de kız kardeşi gibi zayıftır. Her iki çocuk da sağlık yönünden problem
yaşamaktadır. Romanın olay örgüsüne fazla katılmazlar.
Mösyö de Chessel: Frapesle Şatosu’nun sahibidir. Felix buraya dinlenmek için gelmiştir. Burada
Mösyö’nün yardımıyla Kontes’le tanışır. Felix, Madam de Mortsauf’a aşık olur. Romanın olay örgüsü bu
noktadan sonra hızlanır. Mösyö de Chessel’e ileriki sayfalarda fazla yer verilmez. Romanın arada
başvurulan kahramanlarındandır.
Mösyö Origet: Ünlü bir doktordur. Kont’un hastalanması nedeniyle Clochegour Şatosu’na birkaç defa
gelmiştir. Kontes’in hastalığı döneminde de kendisine yer verilmiştir.
ÖZET
Vadideki Zambak yazarın, insanlık Komedyası’nın “Taşra Yaşamından Sahneler” bölümünün bir romanıdır.
İlk olarak 1835’teRevue Paris gazetesinde tefrika edilmiş, 1836 yılında da tamamlanmıştır.
Vadideki Zambak’taki olaylar 1809-1836 yılları Fransa’sının taşrasında ve Paris’inde geçer. Romanın
kahramanları sıradan insanlar değil, soylulardır. Romanın konusu aşktır.Romanın vak’ası Fransa’nın Tours
kasabasında geçer. Romanın asıl kahramanı Felix de Vandenesse, anne ve baba sevgisinden uzak,
kardeşleri tarafından küçümsenen, baskı altında bir çocukluk geçiren, zengin ve soylu bir ailenin küçük
oğlu olan bir gençtir. Annesi ve kardeşleriyle Paris’te bulunan Felix, babasının çağırması üzerine Tours’a
gider. Tours’ta babası Felix’i bir baloya davet eder. Baloda hiç tanımadığı güzel bir bayanın omuzları Felix’i
büyüler. Dayanılmaz bir arzuyla bu omuzları öptükten sonra bu kadına aşık olur. Bu olaylarla roman
başlar.
Felix, aşık olduğu bu kadını daha sonra Clechogour de Şatosu’nda görür. Omzunu öptüğü kadının bir
kontes olduğunu öğrenir. Bu kadın Kont Mortsauf’un eşi, evli ve iki çocuk annesi Madam de Mortsauf’tur.
Madam de Mortsauf da Felix’i platonik bir aşkla sevmeye başlar ve bağlanır.Artık Kontes, Felix için,
şatonun bulunduğu güzel vadinin zambağıdır. Bu kadın Felix’in yükselmesi için yardımcı olur. Felix’e Kral’ın
yanında iyi bir yeri olan annesiyle babasının desteğini sağlar.
Felix, Kral’ın iyi bir danışmanı ve güvenilir bir adamı olur. Buradaki işlerinde hızla yükselir. Fakat, Kontes’e
olan aşkından vazgeçmez. Madam de Mortsauf ile sürekli mektuplaşırlar. Kontes’in hayatı acılarla doludur.
Çocukluğunda çektiği sıkıntı ve acıları evlilik döneminde de devam eder. Kontes’in sert yapılı, anlayışı zayıf
Kont kocası ve hastalıklı iki çocuğu vardır. Kendisini hep ailesine adamıştır. Böyle bir yaşam içinde Felix’in
aşkına gereken karşılığı veremez.
Madam de Mortsauf ile Felix’in birbirlerine duydukları bu yoğun sevgi, Felix’in Leydi Dudley ile cinsel aşk
yaşamasıyla farklı bir görünüm kazanır. Bu olayları duyan Kontes hastalanır. Felikx’e duyduğu gerçek aşkı
119
anlatamamanın verdiği üzüntü ile hastalığı artar. Gerçek aşkını ve ne kadar çok sevdiğini, fakat evliliğe,
anneliğe olan bağlılığının bunların üstünde, aynı zamanda aşkının bedeli olduğunu bildiren bir mektup
yazar. Bu mektubu Felix’e verdikten sonra ölür.
Felix, Madam de Mortsauf’un son dakikalarına yetişir. Hayatının geri kalan kısmında üzüntülü bir yaşam
geçirir. Bilimle, sanatla, politikayla ilgilenir ve aşkını unutmaya çalışır.
Vadideki Zambak’ta karşılıklı mektuplarla, aşk ve evlilik konusuyla, kadınların gerçek özgürlüğüyle, gerçek
sevgilerle din ve inançla ilgili felsefi tartışmalarla dolu olan romanda insanların duygusal varlıkları ve
çatışmaları büyük bir ustalıkla aktarılmıştır.
Romanda cinsel aşkla platonik aşk, annelik sevgisi, evliliğe bağlılık güzel bir vadinin temizliği ortamında
okuyuculara sunulmuştur.
Balzac bu romanında asıl olarak aşkı ele almış ve işlemiştir. Roman, Balzac’ın hayatıyla bağlantılıdır.
Honore de Balzac, romanında Realizmin ilkelerine büyük oranda bağlı kalarak konularını ele almıştır.
Romantizmden tam manasıyla kopmasa da gerçekçilik ilkesinin kurucusu ve savunucusu olmuştur.
Victor Hugo - Sefiller
Eserin Ana fikri: Olabildiğimiz kadar iyi bir insan olmaya çalışmalıyız. Çünkü bir suç işlediğimiz zaman, o
suç ölünceye kadar bizimle birlikte yaşar.
Kişiler:
Jean Valjean, Cozette, Fantine, Javert
Jean Valjean: Önceleri insanları sevmeyen, kendisine yapılan iyiliklere kötülükle karşılık veren, hırsızlık
yapmaktan çekinmeyen biriydi. Ancak pazarın kendisine insanca davranması karşısında, adeta kişilik
değiştirmiş ve ruhunun derinliklerindeki insanca duyguları meydana getiren son derece dürüst, mert,
iyiliksever, merhametli ve namuslu bir insan haline gelmiştir.
Cozette: Cozette mavi gözlü, çok güzel bir kızdır. Küçük yaşta annesinden ayrılmıştır. Fakat Jean Voljean
gibi iyi bir insanın yanında yetiştiği için oldukça şanslı sayılır.
Fantine: Conzette’nin annesi. Kendisini çocuğuna adamış fedakar bir annedir.
Javert: Jean Valjean’ın peşini bırakmayan polis komiseri. Komiser son derece namuslu, görevini her
şeyden üstün tutan, fakat çok katı, acımasız bir insandır. Buna rağmen suçsuz bir insan
cezalandırmaktansa, kendi hayatına son verecek kadar mert bir kişidir.
Anlatım Özellikleri:
Romanın genelinde duygusal bölümler ağır basıyor. Bu bölümlerde kişilerin iç ve dış dünyaları, çevre
ustalıkla yansıtılmış. Çeviren kısa cümleler kullanmış çoğunlukla. Konuşma kısımlarında değişik fiil kipleri
kullanıldığı görülüyor. Kapı dışarı ettiriyordu. İster misiniz? - bilirim. - öğrendim.- oturun. gibi
ÖZET
Jean Valjean küçükken annesi ve babası ölmüştür. Eniştesinin de ölümüyle ablasının ve yedi yeğeninin
geçimi üstüne kalır. Yeğenlerini doyurabilmek için bir somun ekmek çalar. Bu olaydan dokuz sene sonra
sürgün hayatı yaşar.
Hapisten çıktıktan sonra herkes ona kötü gözle bakar. Kimse bir şey vermek, hatta karşılaşmak bile
istemez.
En sonunda bir papazın evine gelir. Papazın evindeki gümüşleri çalar. Yakalanır. Fakat papaz kendisini
affeder. Gümüşlerini ona verir.
120
Daha sonra yaptıklarına pişman olarak, Mösyö Madeleine adı altında gittiği kasabanın zengin olmasını
sağlayan Jean Valjean, belediye başkanı olur.
Bu arada eşi ölen Fantine adlı bir kadın çalışmak için Mösyö Madeleine’nin fabrikasına gelir. Buraya
gelirken kızı Cozette’i, bir hancıyla karısının yanına bırakır. Hancıyla karısı Cozette’e bakmak için yüklü bir
para isterler. Bu sırada türlü bahanelerle oldukça para koparırlar. Bunun yanı sıra küçük kıza hiç de iyi
bakmazlar. Annesinin verdiği ipekli elbiseleri satıp kendi kızlarının eskilerini giydirirler. Kendi yediklerinin
artıklarıyla beslerler. Buna karşılık Fantine kızına para bulabilmek için her şeyini feda eder. Canını dişine
takıp çalışır. Sonunda hastalanır. Bu arada Jean Valjean da Mösyö Madeleine ile tanışır. Fakat Mösyö
Madeleine’nin dürüstlüğü yüzünden gerçek kimliği açıklanır. Fantine ölür. Jean Valjean müebbet sürgüne
gönderilir. Sürüleceği yere gemiyle gidecektir.
Gemide, geminin ana direğine çıkmış olan bir gemici düşer. Adam düşerken kollarını kaldırır ve bir yelken
halatını yakalar. Halat pek incedir. Uzun süre adamı çekemeyecektir. Jean Valjean subaydan izin alıp
gemiciyi kurtarır. Ama kendisi denize düşer. Cesedini ararlar ama bulamazlar.
Bu arada Jean Valjean ölmemiştir. Ölmeden önce Fantine’e Cozette’i alıp getirmek için söz vermiştir. Bu
sözünü Fantine öldükten sonra yerine getirir. Cozetteye’i katı kalpli hancı ve karsının yanından alır. Paris’e
gelirler. Fakat Jean Valjean’ı yakalatan polis müfettişi Javert peşlerini bırakmaz.
Bir gece Jean Valjean, Cozette’i yanına alıp yola çıkar. Kulübe gibi bir yere rastlar. Burada Belediye
Başkanıyken hayatını kurtardığı adam vardır. Adam bir manastırda bahçıvan olarak çalışmaktadır. Jean
Valjean burada Ultime Fauchelevent adı altında bahçıvanlık yaparken Cozette okula gidiyordu. İkisi de çok
mutluydu.
Zaman ilerliyordu. Yıllar birbiriniz izledi. Cozette artık genç, güzel bir kız olmuştu.
Cozette manastır okulunu bitirince Ouest sokağında bir eve taşındılar. Fakat Jean Valjean hala
Fauchelevent ismini kullanmaktaydı.
Cozette ile Jean Valjean her gün Luxembourg Bahçeleri’nde geziyorlardı. Burada Cozette her gün gördüğü
Marius adlı çocuğu sever. Marius da Cozette’i sevmektedir. Jean Valjean bunu fark edince Cozette’i alıp
bulundukları yerden daha uzak bir yere taşınır.
Marius çok geçmeden Cozette’i bulur. Fakat evlenemeyeceklerini öğrenince, savaşa katılıp orada ölmeye
karar verir. Bunu öğrenen Jean Valjean da savaşa katılır. Marius’u kurtarır. Gençler evlenirler.
Jean savaş sırasında peşindeki polis müfettişi Javert’in de hayatını kurtarır. Javert bu durum karşısında ne
yapacağına karar veremez ve intihar eder.
Bir süre sonra Jean, Cozette’in bile bilmediği büyük sırrını Marius’a açar. Marius ondan nefret etmeye
başlar. Jean’ı evinde istemez.
Jean kısa bir süre içinde orayla ilişkisini keser. Bir sene kadar Cozette’i görmez. Bu bir sene içinde öz kızı
kadar çok sevdiği Cozette’i o kadar özler ki; otuz sene yaşamış gibi çöker. Ölüm anı yaklaşır. Bu arada
kapı çalınır. Gelenler Marius ile Cozette’dir. Marius hatasını anlamış ve nasıl bir haksızlık yaptığını
anlamıştır. Jean, Cozette’i görmekten memnun olur ve yanında huzur içinde ölür.
Goethe - Faust
Kişiler
Faust: Faust, Latince mutluluk demektir. Faust, bilgi ihtirası içinde kıvranan karamsar bir tipi anlatır. Bilim
uğruna bütün ömrünü harcamış, nefsine bütün dünya hazlarını yasak etmiş ve tam anlamıyla yasak bir
ömür geçirmiş olmasına rağmen, amacına ulaşamamış olmanın ızdırabı içindedir. Bu hal içinde şeytana
121
teslim olduktan sonra, onun akıbeti çeşitli Faust efsanelerinde türlü türlü gösterilmiş ve dünyaya beyan
edilmiştir.
Mefisto: Mefisto’ya şeytan demek yerinde olur. Mefisto sadece fenalıkları sürükleyen bir hüviyet olmakla
kalmaz, aynı zamanda bir çeşit Azrail rolünü de üstlenmektedir.
Margarete: Çok duygulu, fakir bir ailenin kızdır. Dinine ve ahlaki kurallara fazlasıyla önem veren; ancak
nefsine yenik düştüğü için cezalandırılan bir kızdır.
Wagner: Faust’un yakın arkadaşıdır. Saf, duygularıyla hareket eden bir insandır.
Marthe: Kocası yanında olmayan, kendi hâlinde yaşayan, arabulucu fakir bir kadındır. İhtirasları ile
Margarete’i de yönlendirir.
ÖZET
Eser, ‘Tiyatroda ön oyun’ başlıklı bölümle başlamaktadır. Bu bölümde, tiyatro müdürü, ozan ve palyaço
arasında diyaloglar vardır. Tiyatro müdürü, sahnelenecek bir oyun üzerinde ozan ve palyaço ile konuşur.
Her oyunda onlara yardım ettikleri için mutludur. Fakat aralarında görüş ayrılıkları vardır. Tiyatro müdürü,
sahnelenecek oyunun seyirciyi merak ettirecek olaylardan oluşması gerektiğine inanmaktadır. Ona göre
tiyatro, halkın ruhunu doyurmalıdır. Ozanın ise kusursuz bir yapıtın, uzun yılların ve emeğin sonucunda
olunabileceğini düşünmektedir. Seyircinin beklentisi yeterli değildir ona göre. Palyaço ise seyircinin sadece
eğlenceyi istediğine inanır. Neticede, tiyatro müdürü bütün imkânları kullanarak iyi bir oyun
düzenlemelerini istemektedir.
Oyun, gökyüzünde mukaddime ile başlar. İsrafil, Cebrail, Mikail ve Mefistofeles arasında bir diyolog geçer.
Mefistofeles ile diğer melekler arasındaki farklılık bu konuşmayla ortaya çıkar. Konuşmalardan
Mefistofeles’in şeytan olduğu anlaşılır. Konuşmaya Tanrı da katılır. Mefistofeles, Tanrı ile bir yarışa girer.
Bir insanı yoldan çıkartacaktır şeytan. Gökyüzü kapanır ve melekler dağılır.
Yüksek tavanlı, dar, gotik tarzında bir odada Faust tek başına oturmaktadır. Pek çok ilme vâkıf olan Faust,
kendisinin aslında bir şey bilmediğini düşünmektedir. Bu yüzden, artık öğrencilere bir şeyler
anlatamayacağına inanmaktadır. Ayrıca eski huzurunu yitirmiştir. İlahî olana karşı şüphe içindedir.
Bugünlerde bu boşluğu doldurmak için büyülerle ilgilenmektedir. Nosrtadamus’un el yazmasını açar.
Doğayı nasıl kavrayabileceğini düşünür. Doğa ruhunun işaretini söyleyince gizemli bir ruh ortaya çıkar.
Ruh onun kendisine benzemediğini söyler. Aralarındaki konuşmayı duyan Wagner içeri girer. Faust’un bir
tirad okuduğunu sanır. Faust, Tanrı’yı, varlığın anlamını sorgulamaktadır. Paskalya kutlamalarının olduğu o
gün, o, Hristiyanlıktan uzaklaşmış durumdadır.
Şehir kapısının önünde pek çok insan törenlerde eğlenmek için gelmiştir. Neşe içinde, eğlenmeyi hayal
etmektedirler. Bu ilkbahar günlerinde Faust ve Wagner de bu kalabalığa katılır. Halk, babası ve kendisi
halka büyük yardımları olmuş bu doktoru yanlarında görmekten dolayı çok mutludur. Oysa Faust onların
iyi niyetleri karşısında çok üzgündür. Çünkü aslında bir doktor olan babası ona göre pek çok kişinin
ölümüne neden olmuştur. Wagner’le bunları konuşurken garip bir köpeğin geldiğini görür.
Faust, fino köpeği ile çalışma odasına girer. İncil’i açan Faust, onu farklı anlamlandırmaya başlar. Şüpheler
içinde kıvranmaktadır. Köpek, bir öğrenci kılığına bürünür. Faust, onun kötü bir ruh olduğunu anlar. Önce
köpek, sonra öğrenci kılığına bürünen varlık, Tanrı ile bir insanı yoldan çıkarma anlaşması yapan
Mefistofeles’tir. Mefistofeles, Faust’la konuşarak onu kandırmaya başlar. Mefistofeles onu haz ve eylemlere
sürükleyebileceğini ve mutlu anlar yaşatabileceğini söyler. Bu süreç içinde hep yoldaşı olabilecektir. Ancak
bir anlaşma yapmalıdır onunla. Faust, gözünü boyayarak onu kandırabilirse anlaşmayı kabul edeceğini
söyler. Mefistofeles kanla yazılmış yazılı bir anlaşma da ister ondan.
Mefistofeles önce akıl ve bilimi bırakmasını ister ondan ve çalışma odasından birlikte ayrılmaya karar
verirler. Faust hazırlanmak için gittiğinde odaya gelen bir öğrenciyi Mefistofeles kısa sürede kandırır ve
şeytanhğıyla onu yoldan çıkarır. Faust ve Mefistofeles pelerinlerini açarlar ve uçarak bir meyhaneye
giderler. Neşeli bir topluluk içine girerler. Mefistofeles oradaki insanların nefislerini kullanarak onlara en iyi
122
içki ve şarap mahzenlerini gösterir. Gerçekte bir hayal olan bu görüntülere ellerini uzattıklarında
görüntüler ateş olur; çünkü cehennemden gelmişlerdir.
Meyhaneden sonra Faust ve Mefistofeles, cadıların kazan kaynattıkları bir mutfağa giderler. Çok çirkin
görüntüleri olan bir cadı ailesi ile karşılaşırlar. Faust 30 yıl önceki gibi kendini dinç hissetmek için bu
kazanda kaynatılan iksiri içmek zorundadır. Faust orada bulunan büyülü bir aynada arzularını harekete
geçiren bir kadın hayali görür. Faust, büyülü iksiri içer. İksiri içtikten sonra bütün kadınları çok güzel
görmeye başlar. Mefistofeles, onu yoldan çıkarmaya başlamıştır.
Caddede gezen Faust yolda Margarete’i görür, onu çok güzel bulur ve yanına yaklaşır. Ona eşlik etmek
ister. Ahlaklı bir kız olan Margarete buna müsaade etmez. Faust, Mefistofeles’e o kızı kendisine
ayarlamasını söyler. Mefistofeles, bunun zaman alacağını; çünkü kızın dindar olduğunu söyler. Faust,
tamamen arzularının esiri olmuştur.
Mefistofeles, Margarete’i baştan çıkarmak için çok pahalı bir mücevheri gösterişli bir kutu içinde dolabına
koyar. Fakir bir kız olan Margarete hayretler içinde kalır. Mücevherleri kimin koyduğunu anlayamaz. Önce
nefsine çok hoş gelir, takar. Sonra annesine verir. Dini bütün bir kadın olan annesi de mücevherleri
kiliseye bağışlar. Bu arada Margarete, Faust’u unutamamaktadır. Onun çok yakışıklı olduğunu
düşünmektedir.
Margarete’e yeni bir mücevher daha gelmiştir. Komşusu Marthe’nın yanına gider ve bu sefer mücevherleri
vermek istemediğini anlatır. Onun evine gelip canı isteyince mücevherleri takacaktır. O da yavaş yavaş
yoldan çıkmaktadır. Bu arada Mefistofeles, Marthe’nın evine gelir. Ona kocasının öldüğünü söyler. Şahit
olarak da arkadaşı Faust’u getirecektir. Kadına sadece ölüm yalanını uydurmakla kalmaz, kocasının onu
aldattığını da söyler.
Akşam, olunca Mefistofeles ve Faust güya şahitlik yapmak için Marthe’nın evine giderler. Faust,
Margarete’i kandırır. Ona onu sevdiğini söyler. Bir süre sonra Margarete’e sahip olur. Fakat arzularını
yenemeyen Faust, bütün insani değerlerini kaybetmediğinden vicdan azabı duyar. Margarete’in kirlendiğini
ve bir de çocuk beklediğini ağabeyi öğrenir. Mefistofeles, Faust’la Margarete’in abisinin yan yana
gelmesine sebep olur ve Faust’a zorla onu öldürtür.
Faust, şeytan yüzünden her çeşit kötülüğü yapmıştır. Kendini kötü hissetmektedir. Margarete’in hapiste
olduğunu ve idam edileceğini öğrenir. Onu kurtarmak için Mefistofeles’le bulunduğu hücreye giderler.
Margarete, yaşadığı olaylardan sonra yarı deli hâlinde, pişmanlık içinde kıvranmakta, günahlarının
bağışlanması için Allah’a dua etmektedir. Faust’la gelmeyeceğini, günahlarının cezasını bu dünyada
çekmek istediğini söyler. Melekler, Margarete’in yüce katta kurtulduğunu söylerler. Faust şeytanla birlikte
oradan ayrılır.
Daniele Daefo - Robinson Crusoe
Dünya edebiyatının en önemli eserlerindendir. Konusunun ilginçliği ve dilinin akıcılığı
romanın çok okunmasını sağlamıştır. Bir adada tek başına yıllarca yaşamak zorunda kalan
bir kişiyi anlatır. Roman, kendinden sonraki yazarları derinden etkilemiştir.
Başlıca Kahramanlar
Robinson Crusoe: Denizi çok seven, becerikli, zeki, maceraperest bir kişidir.
Cuma: Robinson Crusoe'un hizmetçisidir. Önce yamyam bir köle iken Robinson Crusoe onu
ehlileştirir ve medeni bir insan hâline gelmesini sağlar.
ÖZET
123
Robinson Crusoe, denizcilik aşkı ile yanıp tutuşan bir gençtir. Oysa babası, onun avukat
olmasını istemektedir. Robinson, 19 yaşında iken babasına karşı gelir ve kasabasından
Londra'ya gitmek üzere yola çıkan bir gemiye binerek ayrılır. Yolda büyük bir fırtına çıkar.
Robinson, kurtulursa ailesine itaat edip denizcilikten vazgeçeceğine söz verir. Kurtulunca
sözünü tutmaz. Gemiciliğe atılır. Afrika'da ticari eşya satan bir gemide çalışırken gemi,
korsanlar tarafından saldırıya uğrar. Portekizliler sayesinde kurtulur. Brezilya'da şeker
işleriyle uğraşmaya başlar, zengin olur. Ortağı ona Afrika'ya giderek köle getirme işini teklif
eder. Yolda, gemi Güney Afrika sahillerine yakın bir yerde batar. Tek kurtulan Robinson olur.
Robinson, bir adaya sığınır. Yanında bıçak ve pipo vardır. Adada hiç kimse yoktur. Bir sal
yapar ve batan gemisinden kullanabileceği eşyaları adaya taşır. Daha sonra kendine bir
kulübe inşa eder. Yaban keçileri ile beslenmektedir. Gemiden getirdiği mısırları eker; fakat
mevsim uygun olmadığından hiçbiri ürün vermez. Diktiği ağaçlar da tutmaz. Adadan
ayrılmak için büyük bir kayık yapar; fakat kayık çok ağır olduğu için denize götüremez.
Zamanla ekmeyi başarır. Bir de papağan ehlileştirerek onunla konuşur. Gemiden bulduğu
mürekkep ve kalemle de başından geçenleri yazar.
Aradan 12 yıl geçmiştir. Bir gün, Robinson sahilde gezerken çok şaşırır. Çünkü kumlarda
insana ait ayak izleri vardır. 10 yıl daha geçer. Robinson bu sefer, kumsalda insan kemikleri
ve parçalanmış organlar görür. Güney Afrika'nın bir başka adasından yamyamların gelerek
bu adada esirlerini yediklerini anlar. Çok sinirlenir. Bir yere saklanarak yamyamlar tekrar
geldiğinde onları öldürmeye karar verir. Bir mağarasını kale gibi kullanır. Bir gün, otuz kadar
yamyamın adaya geldiğini görür. Esirlerden birini pişirmişler, diğerini de öldürmek
üzeredirler. Robinson, gemiden aldığı silahı ve kılıcıyla yamyamları öldürür. Bir esiri de
kurtarır. Bu esir, artık yıllardır yalnız yaşayan Robinson'un arkadaşı olur. Robinson, onu
eğitir, yamyam olan arkadaşını medenileştirir, adını da Cuma koyar. Cuma'ya İngilizce dahi
öğretir. Cuma, ona adasında Robinson gibi beyaz insanların esir olduğundan bahseder.
Robinson, onları kurtarmaya karar verir. Bir tekne yaparlar. Fakat bir gün, üç kayık dolusu
yamyam yine adaya gelir. Kölelerini yemek için bu adayı tercih etmişlerdir. Kölelerden birinin
beyaz olduğunu gören Robinson çok şaşırır. Ateşli silahlarla hepsini öldürürler, esirleri de
kurtarırlar. Esirlerden beyaz adam, Robinson'un gemisinden kurtulan biridir. Diğer esir ise
Cuma'nın babasıdır.
Bir gün, denizde bir İngiliz gemisi görürler. Gemi kaptanı asi tayfaları yüzünden zor
durumdadır. Onu kurtarırlar. Bu gemi ile Robinson ve Cuma İngiltere'ye dönerler. Aradan 32
sene geçtiği hâlde, Robinson ortağının onun adına yaptığı yatırımlar sayesinde zengin bir
adam olmuştur. Anne ve babası ölmüştür. Robinson, İngiltere'de evlenir; çocukları olur.
Romanın sonunda, eski adasının durumunu görmek için denize açılır.
Robinson Crusoe'un Daha Sonraki Maceraları adlı kitapta, Robinson, karısı ölünce adasına
gider. Adada yerli kadınlarla asi İspanyol ve İngilizlerin evlendiğini görür. Ada, oldukça
kalabalık hâle gelmiştir. Daha sonra Cuma, Brezilya'ya giderken bir çarpışmada ölür.
Robinson, İngiltere'ye döner ve denize veda eder.
Dostoyevski - Suç ve Ceza
1866'da yayınlanan ve Dünya klasikleri arasında yer alan Dostoyevski’nin Suç ve Ceza adlı romanı sosyal
fenalıkların sebeplerini ortaya koyar ve fenalıkları yapanların cezalarını çekmesi gerektiğini anlatır. Pek çok
bakımdan bir şaheser niteliğindedir.
124
Suç ve Ceza Kahramanları (Kişileri):
Rodion Romanoviç Raskolnikov (Rodion- Rodya): Romanın başkahramanıdır. Devamlı bir geçim
kaynağı olmayan, Petersburg Üniversitesi’ndeki hukuk tahsilini de yarıda bırakan bir kişidir. Kendisini
herkesten üstün görür. Aynı zamanda cömert, fazla heyecanlı, hisli, içinde çatışmalar yaşayan bir kişidir.
Pulcheia Alexandrovna Raskolnikov: Rodion’un annesidir. Kocasının az miktardaki emekli maaşıyla
geçinen dul bir kadındır.
Avdotya Romanovna Raskolnikov (Dounia - Dunya): Rodion’un kız kardeşidir. Luzhin’le nişanlıdır.
Zeki, neşeli bir kızdır.
Petroviç Luzhin: Kendi gayretiyle yetişmiş, gururlu bir kişidir. Yüksek bir memurdur. Dounia ile nişanlıdır.
Sonya Semyonovna Marmeladov (Sonia): Fakir bir ailenin ahlaklı, karakterli, dindar kızıdır. Şartlar onu
düşük bir kadın yapar.
Arkadiy Ivanoviç Svidrîgailov: Dunya’nın patronudur. Riyakâr, hırslı, arzularının esiri olan menfi bir
adamdır.
Maria Petravno Svidrigailov: Arkadiy’in ölen eşidir.
Dimitri Prokofiç Marmeladov: İşsiz kalmış, ayyaş, mazoşist bir memurdur.
Katerina Ivanovna Marmeladov: Dimitri’Nin sinirli, çabucak kızan, veremli karısıdır. Bir zamanlar sahip
olduğu sosyal mevkileri kaybetmenin ıstırabı içerisindedir.
Polenka, Lida ve Koyla: Katerine Ivanovna’nın çocuklarıdır.
Aloyna Ivanovna: Yaşlı, tefeci bir kadındır.
Lizaveta Ivanovna: Alonya Ivanoiç’in dindar ve basit fikirli üvey kız kardeşidir.
Porfili Petroviç: Psikolojiye düşkün bir dedektiftir.
Zametov: Polis karakolundaki başkatiptir.
Nikodim Fomiç: Bölge polis şefi; “Patlayıcı Dedektif” lakabı ile anılır.
Lebetzniakov: Kuzhin’in bir arkadaşıdır. Boş kafalı bir liberaldir.
Amolia Ivanovna Lippeweçsel: Mermaladovların kavgacı Alman ev sahibesidir.
Kapernaumov: Sonia’nın ev sahibi olan terzidir.
Praskovya Pavlovna: Rodion’un ev sahihibidir.
Nastasya: Praskovya Pavlovna’nin hizmetçisidir.
Iha Peîoviç: Polis karakolunda katip yardımcısıdır.
Zossimov: Razumhin’in arkadaşı olan genç bir doktordur.
Natalya Yegorona: Prokovya Pavlovna’nın kızı; ölmüştür; Rodion’un önceki nişanlısıdır.
125
Koch ve Pslryakov: Alonya Ivanovna’nın öldürülmesini araştırarak ortaya çıkaranlardır.
Nikolai: Rodion’nun suçunu itiraf eden ressamdır.
Suç ve Ceza Özeti
Rodion 1860'larda Petesburg’da bir hukuk talebesidir. Fakat derslerine devam etmez. Rusya’ya Batıdan
gelen bazı fikir akımlarından etkilenir. Bu akımlara göre, insanlar iki kısma ayrılır: Alelade sürü ve Sezar
gibi kendi kanunlarını kendileri yapan yönetici ruhlar. Rodion, kendisini bu yönetici, üstün sınıfa dâhil
etmek ister. Rodion, kafasında bu karışık düşüncelerle bocalarken üstün sınıftan olabilmek için insanların
nefret ettiği, yaşlı tefeci bir kadın olan Alyona Ivanovna’yı öldürmeye karar verir. Rodion, bu kadını
öldürünce ayrıca zengin olacak, onun malına sahip olacaktır. Kendi içinde yaşadığı iç muhasebelerinin
ardından kadının evine gider ve onu balta ile öldürür. O anda, Alyona ile yaşayan masum üvey kız kardeşi
de içeri girince onu da öldürmek zorunda kalır. Evden birkaç eşya alarak kaçar.
Rodion’un annesi düşkün, müşfik bir kadındır. Kız kardeşi de Svidrigailov adında birinin çocuklarına dadılık
yapmaktadır. Svidrigailov, ona sarkıntılık edince işten ayrılır. Luzhin adında bir burjuva ile evlenmeye
karar verir. Rodion, kardeşinin ona parasal ve mesleki anlamda destek olmak için ticari bir evlilik yaptığını
anlar. Engel olmaya çalışır.
Rodion ara sıra Marmeladov’un kızı Sonya ile görüşmektedir. Aile, babanın ayyaşlığından dolayı çok
yoksuldur. Sonya bu yüzden kötü bir hayata atılmak zorunda kalır. Babası ölünce, Rodion onlara parasal
yardımda bulunur.
Rodion, bu hayat içinde öldürdüğü kadından dolayı vicdan azabından kurtulamamaktadır. Bir gün bir borç
yüzünden karakola çağrıldığında bu azap ve korkuyu daha derinden duyar. Arkadaşı Razumihin’in odasında
günlerce hasta yatar. Hatalığı sırasındaki sayıklamaları polis olan Porfıy Petroviç’i şüphelendirir.
Luzhin’le Dünya’nın evlenme töreni hazırlıkları başlamıştır. Rodion, eniştesi ile kavga edince, Luzhin,
Dunya’yı kovar. Bu olaydan kısa bir süre sonra, Dünya ile Razumihin arasında bir aşk başlar.
Polis Porfiy Petroviç araştırmaları sonunda şüpheleri Rodion üzerinde yoğunlaşır. Onu tekrar sorguya
çeker. Bu sorgulama sırasında aniden suçun işlendiği sırada binada bulunan Nikolai, karakola gelerek
cinayeti üstlenir. Rodion, temize çıkmıştır görünürde. Fakat itirafa çok ihtiyacı vardır, suçunu Sonya’ya
anlatır. Sonya, ahlaksız bir hayat yaşamak zorunda olmasına rağmen dindar bir kadındır. Suçunu itiraf
etmesini nasihat eder. Polis Porfiy Petroviç de boyacının suçsuz olduğunu anlayıp Rodion’a aynı nasihatte
bulunur. Boyacı, çok dindar biri olduğundan başkalarının günahlarının cezasını çekerek sevap işlediğini
düşündüğü için suçu üslenmiştir. Bu arada, sırrı Svidrigailov da öğrenmiştir. Svidrigailov, Dunya’ya şantaj
yapar. Kendisi ile birlikte olduğu takdirde Rodion’u ülke dışına kaçıracağını söyler. Dünya, ahlakını
korumak için kendisini tabanca ile savunmak zorunda kalır ve Svidrigailov’u vurur. Svidrigailov, Dunya’ya
asla sahip olamayacağını anlar ve İntihar eder.
Sonunda vicdan azabı Rodion’a suçunu itiraf ettirir. Sibirya’ya sürgün edilir. Sonya onun serbest kalacağı
günü bekleyecektir. Rodion, yine de aşırı bir pişmanlık duymamaktadır. Fakat Sonya’nın sayesinde kendini
dîne verebilecektir.
Ölü Canlar - Nikolay Gogol
YAZARI
KİTABIN
YAYIN
BASIM
1-KİTABIN
Ölü
köle
Nikolay
ADI
EVİ
YILI
alan
bir
adamın
başında
(Vasilyevich)
Ölü
Sosyal
Mart
KONUSU
geçen
olayları
126
bir
GOGOL
Canlar
Yayınları
1983
mizah
içinde
:
anlatıyor.
2-KİTABIN
ÖZETİ
:
N.......... kentinin merkezindeki büyük hana bir yolcu oldukça güzel, küçük, yaylı bir araba ile gelir. İlk etapta bu
kimsenin ilgisini çekmez. Gelen şahıs Pavel İvanoviç ÇİÇİKOV’dur. Kendisini danışman, çiftlik sahibi ve iş için
yolculuk eden biri olarak tanıtır. Tez elden kentin ileri gelenleriyle tanışır: Vali, polis memuru, yargıç, savcı, çiftlik
sahipleri vs. ve gittiği her yerde kendini görgülü bir salon adamı olarak gösterir; konusu ne olursa olsun her
konuşmada canlı, ilgi uyandırıcı sözler söyler.
Her gün akşam toplantılarına, yemeklere gider hoş vakit geçirir. Sıra kent dışı ziyaretlere geldiğinde ise işe önce
çiftlik sahibi Manilov ile Sobakeviç’ten başlar. Önce Manilov’un çiftliğine gider. Manilov ailesi üzerinde çok iyi
izlenimler bırakır. Yemekten sonra çalışma odasına geçip iş konularında konuşmaya başlarlar. Çiçikov öncelikle
Manilov’a kaç tane kölesi olduğunu, en son sayımı hükümete ne zaman verdiğini, kaç kölenin öldüğü gibi sıradan
sorular sorar. Ancak o kadar çok ölen olmuştur ki Manilov bile sayısını kahyadan öğrenir. Ancak Çiçikov bunların
listesini isteyince ortalık birden gerginleşir ve Manilov bunu niçin istediğini sorar. Çiçikov ne diyeceğini şaşırır ve
ancak “Köylü satın almak istiyorum.” diyebilir. Daha sonra toparlayarak ölmüş olan köleleri almak istediğini söyler.
ÇİÇİKOV’un aldığı köleler kentte günün konusu olur. Köylülerin başka bir yere götürülüp yerleştirilmesinin karlı
bir iş olmadığı üstüne bir çok yorumlar yapılır, bir çok düşünceler, görüşler ileri sürülür. Kimi de, Çiçikov’un
köylülerine egemen olan başkaldırma ruhunun kökünden kazınması için başvurulacak çareleri sayıp döktüler. Bu
düşünceler çeşit çeşitti. Bir kısmı, son kerte zor ve baskı kullanılması gereğini ileri sürüyor, bir kısmı ise tam tersine
merhametli davranmayı öğütlüyordu. Posta müdürü ise Çiçikov’a kutsal bir görev düştüğünü O’nun bir çeşit “baba”
yerinde olduğunu, hatta köylülerini eğitimden yararlandırmasını söylüyor bu sırada Lancaster’in önerdiği karşılıklı
eğitim sistemini övüyordu.
Kentteki insanların tümü iyi kalpli, konuksever insanlardır. Onlarla birlikte yemek yiyen ya da Whist oynayan biri
hemen dostları olup çıkar. Hele bu kişi Çiçikov gibi iyi huylu terbiyeli, kendini sevdirmenin büyük gizini bilen biri
olursa. Çiçikov kentte o kadar sevilmiştir ki bir türlü ayrılıp gitmenin yolunu bulamaz. Her zaman “bizimle bir
haftacık daha kalın, Pavel İvanoviç” gibi sözlerle karşılaşır. Kısacası kentte el üstünde tutulur. Ama kentin bayanları
üzerinde
bıraktığı
etki
çok
daha
güçlü,
çok
daha
şaşırtıcıdır.
Çiçikov’un baloya gelişi büyük mutluluk uyandırır. Bütün gözler O’na çevrilir ve herkes O’nun yanına toplanır.
Herkese, her sorulana yanıt yetiştirir.Bayanlar yerini alır almaz “Acaba yüzlerinden, gözlerinden mektubu yazanın
kim olduğunu anlayabilir miyim? diyerek onları süzmeye başlar. Ancak hiçbirinde böyle bir yüz ifadesi yoktur.
Çiçikov O’nu bulmaya kararlıdır. Bayanlarla sohbeti koyulaştırır. Ancak tam o sırada, kötü bir sürpriz; Nozdriev
salona girer. Çiçikov’un çok aptal bir insan olduğunu çünkü ölü can aldığını haykırır. Önce insanlar pek aldırış
etmezler. Ancak bu hikaye kulaktan kulağa yayıldıkça insanlar itibar etmeye başlarlar. Olay o kadar yayılır ki herkes
Çiçikov’un valinin kızını kaçırmak için bunu yaptığını düşünmeye başlarlar. Ancak her iki olay arasında hiçbir
bağlantı kuramazlar. Sonunda kentte iki parti kurulur. Erkekler partisi ve kadınlar partisi. Erkekler, sadece ölü
canlarla; kadınlar ise sadece valinin kızının kaçırılmasıyla ilgilenirler. Kısacası bütün kent olayı çözmek için seferber
olur. Bu arada Çiçikov hasta olduğu için evden dışarı çıkamaz ve olaylardan haberdar olamamıştır. Dışarı çıktığında
ise bütün insanların ona karşı tavırları değişmiştir. Kısa sürede olayları öğrenir. Buna canı sıkılır ve kenti terk eder ...
2.
BÖLÜM
:
Çiçikov günler sonra Rusya’nın uçsuz bucaksız topraklarında dolaşırken cennet bahçelerini andıran çiftlikten gözünü
alamaz ve çiftlik sahibi ile tanışmak için evine gider. Çiftlik sahibi Tientietnikov’dur. Okulu bitirdikten sonra bir
süre memurluk yapar, müdürünün üstlerine farklı, astlarına farklı davranışı onu çileden çıkarır ve dayanamayıp ona
hakaretlerde bulunur. Böylece işine son verilir. Tekrar çiftliğine dönerek aldığı eğitimle köylüsünü eğitip daha fazla
verim elde etmek için çabalar. Köylüsüne toprak vererek hem kendisi için hem de çiftlik için çalışmasını sağlar.
Onlara mümkün olduğunca iyi davranır, daha fazla boş zaman sağlar. Ancak gün geçtikçe verimin düştüğünü,
köylünün davranışının değiştiğini fark eder. Zamanla iyice sıkılır. Her şeyden elini eteğini çeker. İşte tam bu sırada
Çiçikov’la tanışır ve bir süre kendisiyle kalmasını ister. Çiçikov bunu kabul ederek tez elden çevre çiftlikleri gezerek
çiftlik sahipleri ile tanışır. Ölü canlar satın alır. Tek hayali bir çiftlik sahibi olmaktır. Gittiği yerlerde çiftlik
sahiplerinin eğitimli ve işten anlayan insanlar oldukları gözünden kaçmaz. Söylenenleri bir bir aklında tutar bu
konular üzerinde geceler süren tartışmalara girer. Konuşmaların çoğu Köylünün eğitilmesi ve bilimsel yöntemlerle
tarımın
geliştirilmesi
üzerinedir.
127
Bu arada Çiçikov ölü can almaya devam eder. Ancak bunları yaşıyor gibi göstermeyi de unutmaz. Çiçikov bu
yolculuktan çok karlı çıkmıştır. 300 bin Ruble kadar para biriktirmiştir. Ancak yaptığı kanunsuz işler maliye
memurlarına, valiye ve hatta prense kadar gitmiştir. Prens tarafından hapse atılır. Arkadaşı Murazov ona yardım
edeceğini söyler ancak bunun karşılığı olarak bütün kötü alışkanlıklarından vazgeçmesini ister. Çiçikov isteği kabul
eder. Prens ise hiç istemediği halde Murakov’u kıramaz ve Çiçikov’u serbest bırakır. Ancak tüm ülkeyi saran bir
hastalık
gibi
rüşvet,
ahlaksızlık
ve
dolandırıcılık
almış
başını
gitmiştir.
Genel vali tüm memurları toplantıya çağırarak bu durumu gündeme getirir. Tüm insanların bu alışkanlıklardan
vazgeçmesini, aksi taktirde bir çok kişinin işten atılacağını ve durumun Çar’a bildirileceğini söyler. Vali sözlerini
şöyle bitirir. “Sahteciliğin hiçbir ceza, önlem ve yaptırım ile ortadan kaldırılamayacağını bilirim. Çünkü sahteciliğin
kökleri ruhumuzun ta derinliklerine kadar sokulmuş ve rüşvet alma, olağan bir hak durumuna girmiştir. Düşman
karşısında nasıl silaha sarılmışsak, namussuzluk ve sahteciliğe karşı da ayaklanmamız gerektiğini herkes
anlamadıkça
kötülükleri
ortadan
kaldırmamıza
olanak
yoktur
...”
Eğer Çiçikov’un kişiliğinin ahlak yönü sorulursa; erdemli ve kusursuz bir kahraman olmadığı açıkça anlaşılır. Ancak
O “İşini Bilen” biri diyebiliriz. Kolay yoldan mal edinme ve kazanç hırsı çoğu kişiye göre kusurdur ve saygıdeğer
işlerden
sayılmaz.
3-KİTABIN
ANAFİKRİ
:
Bir insanın hırsı uğruna neler yapacağı ve bunları yaparken yanlış yollara saparsak eninde sonunda foyamızın ortaya
çıkacağı
anlatılıyor.
4-KİTAPTAKİ
OLAYLARIN
VE
ŞAHISLARI
DEĞERLENDİRİLMESİ
:
Çiçikov zengin olmak için herşeyi yapabilecek ve göze alabilecek bir kişiliğe sahip.Tientietnikov ise çifte standartı
sevmeyen
dürüst
bir
insandır.
5-KİTAP
HAKKINDAKİ
ŞAHSİ
GÖRÜŞLER
Kitapta çokça olay yaşandığından sürükleyici ve zevkli bir kitap.İnsanı sıkan uzun tasvirler ve uzun açıklamalara
fazla
yer
verilmemiş.O
yüzden
okunması
insana
güzel
gelebilecek
bir
kitap.
6-KİTABIN
YAZARI
HAKKINDA
KISA
BİLGİ
Kısa süren yaşamı süresince 19.yüzyıl Rus edebiyatı üzerinde derin izler bırakan Gogol, 1809 yılında Ukrayna’da
küçük bir toprak sahibi ailenin çocuğu olarak doğdu. Küçük yaşta babasını yitirdi ve annesi tarafından büyütüldü.
Liseyi bitirdikten sonra Saint Petesburg’a gitti, bir süre devlet memurluğu yaptı, Ukrayna folkloru üzerine
çalışmaları ile dikkat çekip Petesburg üniversitesinde tarih dersleri vermek için davet edilse de, yarım kaldı bu
uğraşı. Gogol’ün hezeyan düzeyindeki dinsel inançları ve çözemediği cinsel sorunları ile hayatla barışık olmayan bir
kişiliği
vardı.
Roman ve hikayeleri ile bir anda dikkatleri üzerinde topladı. Özellikle “Müfettiş”(1836) oyunu ve “Palto”(1842)
hikayesi, Rusya’nın siyasi ve toplumsal meselelerine yönelik eleştirileri -Rus sosyal demokrat eleştirmen Bielinski
ve arkadaşlarından- övgü topladı. İlginçtir ki Çar da beğenmişti “Müfettiş”i..! Oyununun sahnelenmesinden kısa bir
süre sonra Rusya’dan ayrılan Gogol Roma’ya yerleşti. Buradan yazdığı yazılarında giderek muhafazakar bir tavır
takınması Rusya’daki arkadaşları ile arasının açılmasına yol açtı ve zaten hassas bir dengede duran iç dünyasını iyice
alt üst etti. 1852 yılında geçirdiği bir sinir krizi ile en büyük eseri “Ölü Canlar”ı yaktı, odasına kapandı ve bir kaç
gün içerisinde öldü. Neyse ki, metnin ilk bölümü uşağı tarafından kurtarılmıştı.
Babalar ve Oğullar - Turgenyev
Romandaki baba ve oğul karakterleri iki Rus jenerasyonu arasındaki artan bölünmüşlüğü, Yevgeny Bazarov ise nihilist
görüşleri ve eski düzen karşıtlığı ile "ilk Bolşevik" leri temsil eder. Turgenyev, Babalar ve Oğullar'ı 1830'ların liberalleri ile
güçlenen nihilist hareket arasında artış gösteren kültürel hizipçiliğe tepki olarak yazdı. Her iki akım da Rusya'da batı
kökenli sosyal değişimin arayışı içersindeydi. Ayrıca, bu iki düşünce tarzı Rusya'nın istikbalinin kilise etkisindeki
geleneksel yörüngede devam etmekte olduğuna inanan Rus-Ortadoks görüş ile çelişmekteydi.
128
Babalar ve Oğullar, Rus Edebiyatı'nın tam anlamıyla yazılmış ilk modern roman örneği olarak kabul edilebilir (Bir
diğeri Gogol'un Ölü Canlar isimli eseridir fakat bu eser zaman zaman şiirsel veya Dante'nin İlahi Komedya'sında ki
gibi destansı nesir olarak kabul edilmiştir). Roman, Bazarov'un ve Arkady'nin duygusalığa başkaldırılarındaki aşamalı
çöküntülerinde ve özellikle Bazarov'un Mamade Odintsova'ya ve Fenichka'ya olan aşkında görüleceği gibi çift karakter
çalışması ortaya koymaktadır. Tolstoy ve Dostoyevski'nin romanlarında açıkca taklit edildiği gibi bu göze çarpan karakter
ikilemi ve derin psikolojik tahliller bir çok büyük Rus romancının yetişmesinde etki göstermiştir.
Roman, aynı zamanda batı dünyasında şöhret kazanan ilk Rus edebiyat çalışmasıdır, sonuçta Gustave Flaubert, Guy de
Maupassant ve Henry James gibi otorite sayılabilecek romancılardan genel kabul görmesi Rus Edebiyatının, Turgenyev'e
çok şey borçlu olduğunun göstergesidir.
Kahramanlar:
Yevgeny Vasil'evich Bazarov: Nihilist bir fen bilimleri öğrencisi, doktor olmak için çalışmaktadır. Ailesinin, gelenekçi
Rus-Ortodoks görüşlerine ve Kirsanov'un ağabeyinin, liberal düşüncelerine meydan okuyan Bazarov, nihilist düşünceleri
ile Arkady'nin akıl hocalığını yapmaktadır.
Arkady Nikolaevich Kirsanov: St. Petersburg Üniversitesi'nden yeni mezun ve Bazarov'un arkadaşı olan Arkady de bir
nihilisttir. Her ne kadar görüşleri Bazarov'a olan hayranlığından kaynaklanıyor gibi görünse de bilakis kendi
çıkarımlarıdır.
Nikolai Petrovich Kirsanov: Arkady'nin babası, mülk sahibi ve liberal domokrat birisidir. İlk başlarda soylu biri
olmayan Fenichka'ya olan aşkını itiraf etmekten utanmaktadır, fakat daha sonra pratikte nihilistler tarafından sahneye
koyulan örneklerle ve ağabeyinin onayıyla Fenichka ile evlenir.
Pavel Petrovich Kirsanov - Nikolai'ın ağabeyi olan Pavel, aristokratik iddialara sahip bir burjuvadır. Soyluluğu ile gurur
duyan Pavel aynı zamanda ağabeyi gibi bir reform yanlısıdır. Nihilizme karşı kerhen toleranslı davranmaya çalışsa da,
Bazarov'a olan nefretinin önüne geçememektedir.
Vasily Ivanovich Bazarov: Bazarov'un babası, emekli bir askeri hekim ve küçük çaplı bir derebeyi. Eğitimli ve kültürlü
biridir, bununla beraber kırsal bölgede bir nevi tecrit hayatı yaşadığı için birçok kişi gibi modern düşüncelerden uzaktır.
Nitekim geleneklere olan sadakatini muhafaza etmekte ve Allah'a olan bağlılığını açıkça beyan etmektedir.
Arina Vlas'evna Bazarova: Bazarov'un annesi. Geleneklere çok bağlı tipik bir 15. yüzyıl Moskova aristokratıdır.
Efsanevi ve gerçek dışı hikayelerin takipçisi dindar bir Ortadoks Hristiyandır. Çocuğuna karşı derin bir sevgi duymaktadır
fakat oğlunun mukaddesatı reddetmesi karşısında dehşete düşmektedir.
Anna Sergeevna Odintsova: Varlıklı bir dul olan Anna, nihilist arkadaşlarını malikanesinde ağırlamaktadır. Bazarov'a
aşıktır fakat içine düşebileceği duygusal karmaşadan korktuğu için aşkını itiraf edememektedir. Bazarov'a olan aşkı,
Bazarov'un nihilist düşüncelerine meydan okuma ve yerleşik düzenin dışına çıkma anlamına gelmektedir.
Katya Sergeevna Lokteva: Anna'nın kardeşi, Arkady ile benzer kişiliğe sahiptir. Ablasının yanında konforlu bir hayat
sürmektedir fakat özgüven eksikliği vardır, sonuç olarak ablasının gölgesinde kalmıştır. Bu çekingenlik Arkady ile
birbirlerine duydukları aşkın geç anlaşılmasına sebep olmuştur.
Fenichka: Nikolai'ın aşık olduğu hizmetçisidir ve Nikolai'dan gayr-i meşru bir çocuğu vardır. Farklı sosyal tabakalara ait
olmaları, Nikolai'ın bir önceki evliliği ve geleneksel baskılardan ötürü evlenmelerinde bir takım engeller vardır.
Viktor Sitnikov: Bazarov'un popülist fikirleri savunan popülist gruplara katılan kendini beğenmiş, züppe bir arkadaşı.
Konular:
Günah ve Kefaret
Tipik bir nihilist olan Bazarov ile 1840'ların tipik bir liberali olan Pavel arasında nihilizmin doğası ve Rusya'ya olan faydası
üzerine geçen ve "babalar (1840'ların liberalleri)" ile "oğullar (nihilistler)" olarak temsil edilen tartışmalardır. Bazarov'un
deyimi ile: "Aristokrasi, liberalizm, terakki ve ilkeler" bir sürü yabancı ve kullanışsız kelimelerdir.
Bazarov, Pavel'e "...içinde bulunduğumuz hayatta aileye veya sosyal tabakaya dair mutlak ve acımasız bir inkarı hak
etmeyen bir tane merci" göstermesi durumunda nihilizmden vazgeçeceğini söylemiştir. Bazarov, geleneksel Rusya ile
özdeşleşmiş herşeyi küçümsemesine ve hafife almasına rağmen, salt bilimin hâlâ bir amacı ve değeri olduğuna inanır.
İnsani Duygular ve Bir Bedel Olarak Sevgi
129
İnsani duygular ile yüzleşmek, özellikle de Anna Odintsova'ya aşık olmak Bazarov'un nihilizmini paramparça eder.
Bazarov'un nihilizmi, karşılıksız aşktan duyduğu ıstırap ile savaşmaya yetmez ve bu O'na, iddialarına sıkı sıkıya sarılacak
güçte olmadığı umutsuzluğunu aşılar.
Odintsova tarafından reddedilen Bazarov ailesinin yanına döner. Bazarov, Arkady' ye şu şekilde yakınmaktadır: " ...ailem,
hayat ile o kadar meşgul ki, kendi anlamsızlıklarını bile önemsemez hale gelmişler, hiç ama hiç umurlarında değil... Ben
ise... Sadece sıkıntı ve öfke hissediyorum. "Duyguları ile baş edemediği fikri O'nu derin bir üzüntüye ve hayata karşı
ilgisizliğe mahkum eder.
Ve daha sonra, genç, güzel ve mütevazi tavırları ile dikkat çeken esrarengiz Anna Odintsova ortaya çıkar. İyi bir evlilik
geçirmiş olmanın ve bir süredir de genç bir dul olmanın olgunluğuna sahip olan Anna Odintsova aşırı derecede lüks ve
görkemli bir konutta yaşamaktadır. Turgenyev, romanın basıldığı yıl kaleme aldığı bir mektubunda Anna'yı
"Hayalimizdeki ve merakımızdaki soğuk ve genç bir epiküryan hanımın dişi asaletinde doldurduğu yerin tasviri" şeklinde
tasarladığını bildirmiştir. Turgenyev'in oluşturduğu kurgular tıpkı Bazarov örneğinde olduğu gibi yazarın entelektüel
tasarımıyla ortaya çıkan, karışık ve hayret verici, öte yandan da yazarın hayatından parçalara ait olan figürlerdir.
İlk bakışta, özgür ve bekar bir bayan olan Anna; açık sözlü, farklı ve pek zeki olan Bazarov'dan oldukça etkilenmiş gibi
görünüyor. İstemeden de olsa, kendini kadın avcısı olarak niteleyen bu adamı baştan çıkarmak yönünde sağlam adımlar
atıyor ve O'nu karşılıklı olan aşkını dile getirmeye mecbur bırakıyor. Söylediklerinde tam bir samimiyete sahip olan Anna,
"mutsuz" olduğunu, "peşinden gidecek" hiç bir arzusu olmadığını ve onu hayata "ya hep ya hiç" derecesinde bağlayacak
kadar "güçlü bir bağ" kurmayı ne kadar çok istediğini söylüyor: " Bir yaşama karşılık diğer bir yaşam. Benimkini al,
seninkini ver, pişmanlıklar olmadan, geriye dönüş olmadan. "
Ve nihayet bir süre sonra, Bazarov inadından vazgeçerek aşkını itiraf ediyor fakat Odintsova tarafından kaba bir biçimde
reddediliyor. Daha sonra ise, sırf korktuğundan ötürü hakiki aşkı sunan bir şansı geri çevirmiş olabileceği için kendini
suçluyor ve eziyet çekiyor. Nihai kararını veriyor; " Hayır. Allah neyi yaşatacağını bilir; kimse bu tür şeyleri hafife alıp,
çocuk oyuncağı sanmamalı."
Ancak Turgenyev bizlere Arkady ve Nikolai'yın, evliliklerinden ve kiracılara verdikleri bir çiftliği işletmekten duydukları
mutluluğun, Bazarov'un kozmik çaresizliğine ve umutsuzluğuna kıyasla bir çözüm olduğunu açıklıyor (Arkady, aslında
Anna'ya aşık olmasına rağmen, Anna Odintsova'nun kızkardeşi Katya ile evleniyor). Bazarov ve yaşlılar arasındaki çatışma
Bazarov'un Pavel'i bir düelloda yaralaması ile meydana çıkıyor. En sonunda, Turgenyev de Bazarov'un "hiçlik prensibini"
reddediyor (Nihilist düşünce, hayatın hiçlik derecesinde önemsiz olduğunu ve ölümden sonra hiçbir şey olmadığını
savunur). Bazarov, ayrıldıktan ve ailesine yanına döndükten sonra tifüs hastalığına yakalanıp ölüyor. Kitabın son
pasajında Bazarov'un mezarını ziyaret eden ailesi tasvir ediliyor.
Ağır adımlara, birbirlerine destek olarak yürüyorlardı; parmaklıklara yaklaştıklarında dizlerinin üzerine düştüler ve uzun
bir süre öyle kaldılar. Oğullarının altına gömüldüğü mezar taşına gözlerini ayırmadan bakarak, acı hıçkırıklara boğuldular.
Ağızlarından bir kaç kelime döküldü, mezar taşının toprağını elleri ile silkelediler, bir çam ağacının dalını kıpırdatarak bir
kez daha dua ettiler. Oğullarına ve tüm hatıralara kendilerini bu denli yakın hissetikleri bu mezarlığı terk etmekte
zorlanıyorlardı... Gerçekten tüm duaları ve gözyaşları boşa mıydı? Gerçekten de bu aşk, bu kutsal ve sadık aşk o kadar
güçlü değil miydi? Hayır, imkansız !
Sevgileri sayesinde Bazarov'u hatırladılar ve Bazarov böylece ölümün üstesinden geliyordu, ama sadece diğer insanların
sevgisi sayesinde bunu başarabilmekteydi. Babalar ve Oğulları okuyan ve Bazarov karakterini oldukça takdir eden Fyodor
Dostoyevski, benzer bir temayı Suç ve Ceza romanında Raskolnikov'un dine duyduğu kefaret hissini ( İsa aşkı ile )
anlatırken kullanmıştır.
Anadolu Notları - Reşat Nuri Güntekin
1. KİTABIN KONUSU : Bir Anadolu gezisindeki yaşanan olaylar.
2. KİTABIN ÖZETİ : Kitap birçok kısa notlardan oluştuğu için içinde birçok olaylar vardır. Bunlardan
birkaçını sizlere anlatmak ve özetlemek istiyorum. "Trende" adlı notunda trene bindiği andaki
hissettiklerini yazıyor. Trende en büyük zevk vagonda bir yolcunun olmamasıdır. Bu yüzden her duruşta
gelen yolcuya ! "Burada biri var. Kantine gitti. Şimdi gelir" diyerek onun gitmesini bekliyordu. Bazen de
130
uğurlamaya gelenleri yanına oturtturmak ve tren hareket ed inceye kadar bekleyip daha sonra
salıvermektir.
Yazarın kullandığı en büyük taktik hasta numarasıdır. Yüzüne bir tülbent bağlayıp, parmağıyla gözünün
etrafına bir parça sigara külü bulaştırıvermiş. Daha olmazsa "vallahi bilmem birader, bizim dayı
yılancıktan öldü. Bize de mi geçti nedir ?" diye konuşuverir. Herifi koydunsa bul.
Şoför notunda da kamyoncunun bir yol boyunca karşılaştığı tuhaf olayları anlatmaktadır. Yazarın en
ilgisini çektiği olay yolda süregelen tel olayıdır. Her arabada tel vardır fakat y olda aracı bozulduğunda
araç durup beklerken, yayına gelen kamyoncu ona tereddüt etmeden telini verir. Az ileride kendi aracıda
bozulduğunda teli verdiğine pişman olur. Yazarın titiz ve seçici olması yazdığı notlardan da belli oluyor.
Yatak çarşafları adlı notunda yazar, yatak çarşaflarına dikkat ediyor. Hiçbir zaman kendi gözüyle
görmediği çarşaf değişimi için görevliye başvurur ve bizzat değiştirir. Ama bu onun için yine yeterli
değildir. İçinde "ya diğer yataktan çıkartıp getirmişse?? diye bir ukde kalmı ştır.
Su onun için en önemli varlıktır. Yanında ihtiyatta mutlak bir su bulunmaktadır. Su bulunmazsa gidip
maden suyu alıp onunla idare edermiş.
"Yolda Hastalık?? notunda ise, geçirdiği hastalığı kendi kendine geçirmeye çalışıyor. Bilgili olmasına
rağmen rezil olmamak için otele çekilip terlemek suretiyle hastalığından kurtulmaya çalışmaktadır.
Tulüyat Tiyatrolarda yazarın kitabında 3 bölümde yer almaktadır. Onun için tiyatronun kültür ve gelişme
bakımından önemi büyüktür. Fakat, köylere gelen tiyatrocul ar ve özellikle bayanların giyiniş tarzı köylü
erkekleri kışkırtıyor ve köyle fitne yarattığı için genellikle tiyatrocular kovuluyordu. Onun için otelde
yalnız olarak yatmak huzur ve güvence vermektedir. Fakat, son anda gelen davetsiz misafir onun
rahatını bozar ve hiç tanımadığı kişiyle yatmanın verdiği tedirginlik onu rahatsız etmektedir.
Fare adlı notunda da paranın ne denli önemli olduğunu ve onun için şantaj bile yapıldığını
belirtmektedir.
Son notu olan "Bir dost Tenkidine Cevap" adlı notunda da dost unun birinci kitaptaki eleştirilerine cevap
veriyorlardı. Dostu, ona bu hatıra türü notlarını roman metoduna kaçmış olduğunu belirtmiştir.
3. KİTABIN ANA FİKRİ : Kısa olaylardan oluşan bu kitap ; Anadolu güzellilerini, yöre halkının yaşam
tarzlarını anlatmakta ve "Çok gezen çok bilir" atasözünü doğrulamaktadır.
4. KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİL MESİ : Kitaptaki olaylar, gerçekçi ve
mantıki bir tarzdadır. Olaylarda savunulan bir taraf yoktur.
Yazar olayları kendi çıkarları doğrultusunda ya zmış ve kimi zaman kendinin olaylarını, hastalıklarını ön
planda tutmuş ve tasvirden kaçınmıştır. Roman tarzı yazmasını da kısa notlarda açıkça belli eder.
Köylüler, uyanık ve akıllı olduklarını tasvir etmiş ve göründüğü olmalarına rağmen bir takım hırsla r-para
gibi -onların şantaj yapmaya kadar götürmüştür.
Kamyoncular, birlik ve beraberliğe düşkün insanlar olarak tanınmış ve kendi eksikliğini düşünmeden ve
görmeden başkalarına yardım etmeyi kendilerine bir borç bilmiştir.
Ayrıyeten birtakım kişilerin h ala hurafelerden kurtulamadığı ve bu inançlarına devam ettiklerini
görmekteyiz.
Anayurt Oteli - Yusuf Atılgan
131
Kitabın Adı:Anayurt Oteli - Yusuf Atılgan
Kitabın Yazarı: Yusuf Atılgan
Kitabın Yazılma Yılı: Kitabın Yayınevi: Yapı Kredi Yayınları,
Kitabın Basım Yılı: 2000
Sayfa Sayısı:108
Kitabın Konusu: Yalnızlık üzerine yazılmış ilginç bir psikolojik öykü
Kitabın Özeti:
Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadının gittiği sabah; her şey o zaman başlamıştı, kim bilir beklide,
bitmişti o sabah kadının, küçük d eri valizi, önü acık kahve rengi paltosuyla hesabı ödeyip gider. Bir
hafta içinde geri geleceğini söyler ve bundan sonra otel katibi Zebercet'in bütün hayatı değişir. Günleri
onu beklemekle geçer
O sabah kadın giderken bir adam gelir 50 - 60 yaşlarında emekli subay olduğunu söyler. Otele girerken,
kapıda, çıktığını gördüğü gecikmeli Ankara treni ile gelen kadının odasına ister, ama kadın odasının
bırakmamıştır. Öğleleri dışarı çıkar, gelince de salonda oturur gazete yada kitabını okur. Arada bir, kapı
açılınca başını uzatır bakar.
Ertesi gün ve takip eden birkaç gün, Zebercet gecikmeli Ankara treniyle gelen kadını bekler. Vaktinin
büyük bir kısmını kadının kaldığı odada geçirir. Sigara küllüğüne ve boş çay bardağına terliklerin yerine
bakarak kadın hakkında düşüncelere dalar. O yatakta yatar ve onun unuttuğu havlu ile kurulanır. Aşık
olmuştur sanki Zebercet, ama bu biraz farklıdır. İlk defa böyle şeyler hisseder bir kadına karşı. Eskiden
sadece bir cinsellik öğesi olarak görürdü kadınları.
Yedi gün geçmiştir gecikmeli Ankara treniyle gelen kandının gittiği günden bu yana emekli subay
olduğunu söyleyen adam elinde bir valizle iner aşağıya. Yedi günlük hesabı öder ve acele ile gider. Her
gün tıraş olurdu, ama o sabah aceleden olsa gerek tıraş olmamıştı.
Zebercet o akşam on yıldır ilk defa içkili bir aş evine gider birkaç ayyaş aralarında tartışır, tartışma
büyür kavgaya dönüşür polis gelir ortalığı yatıştırır ama yine de gergin bir hava kalır aşevinde canı
sıkılan Zebercet tam orayı terk edecekken bir adamın arka daşlarına horoz dövüşüne gideceğini
söylediğini duyar. Söylediğine göre büyük bir dövüş vardır o akşam. Kendisinden önce çıkan adamı
uzaktan uzağa takip eder Zebercet. Üzerinde büyük harflerle "HOROZCULAR KAHVESİ" yazan kalabalık
bir yere girerler kıyasıya bir dövüş vardır horozların arasında. Dövüş bitince horozlardan teki boylu
boyunca serilir yere, ölür. O sırada hem içkinin hem de kalabalığın etkisi ile Zebercet'in başı döner.
Ekrem adında, çarşıda, soğuk demircide çalışan onyedi - onsekiz yaşlarında bi r çocuk yardım eder.
Adını sorduğunda "Ahmet" der Zebercet çocuğa. Adıyla alay etmesinden çekinir. Çocuk sinemaya
gideceğini, isterse beraber gidebileceklerini söyler. Filmi fazla beğenmez Zebercet. Gecikmeli Anakara
treniyle gelen kadını düşünür film boyu nca. Bir hafta olmuştur gideli, neden hâlâ gelmez?
Film bitince oğlanı otelde misafir etmek gelir içinden, fakat güvenemez birkaç saat içinde tanıdığı birine.
Ayrılırlar, haftaya aynı gün aynı saat buluşacaklardır sinemada. Zebercet otele döner.
Kitabın Anafikri:
Kitabın Kahramanları:
Zebercet:
Orta boylu denemez; kısa da değil. Askerliğindeki ölçülere göre boyu bir altmış iki, kilosu elli dört.
Şimdilerde, otuz üç yaşında, gene don -gömlek kantara çıksa elli altı yada elli yedi ki loyu bulur. Başı
bedenine göre büyükçe, alnı geniş; saçları, kaşları, gözleri, bıyığı koyu kahverengi; yüzü kuru, biraz
aşağıya çekik . Elleri küçük, tırnakları kısa; omuzları, göğsü dar. 1930 yılı Kasımının 28'inde akşama
doğru ağrıları tutmuştur anasının. Yedi aylık olarak doğ muştur.
İlkokulu bitirdiği yaz sünnet olmuştur. Gene o yaz anası ölür, ortaokula göndermez babası; askere
gidinceye değin sekiz yıl birlikte çekip çevirmişlerdir oteli. Askerliğini bitirip geldikten iki ay sonra
ölmüştür babası; otel başka ellere düşmesin diye onun dönüşünü bekleyip de ölmüştür sanki.
Ortalıkçı Kadın: Saçları kumral, gözleri koyu mavi. Yüzü uzun, burnunun ucu kalkık, ağzı büyükçe, biraz
132
dişlek, dudakları kalın. Orta boylu, balık etinde; bacakları az eğri. Otuz beş yaşlarında. On yıl önce
Sindelli'den dayısı olduğunu söyleyen bir adam getirir onu. Uzak bir dağ köyüdür Sindelli. Otele pek
gelen olmaz oradan.
Başı bağlıdır hep; yatakları düzeltir, ortalık siler, toz alır, günaşırı yemek yapar, pazarları çamaşır
yıkar, Zebercet'e ağa der. Çok ko nuşmaz.
O, ilk geldiği günden itibaren, gündüzleri ortalıkta dolaşan, geceleri bitişik odada yatan genç bir dişidir
Zebercet için. Zebercet yatmaya giderken kadının odası önünde duraksar, yatağında döne döne güç
uyurdu ilk zamanlar. Sabahları onu uyandırma k için girdiği eğri tavanlı küçük odada ağır bir koku olurdu.
Pencereyi açar, yatağın yanında durur, omuzlarından tutup sarsar ken yanlışlıkla olmuş gibi memelerini
ellerdi.
Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadın:
Yirmi altı yaşlarında. Uzunca boylu, göğüs lü. Saçları, gözleri kara; kirpikleri uzun, kaşları biraz alınmış.
Burnu sivri, dudakları ince. Yüzü gergin, esmer.
Emekli Subay Olduğunu Söyleyen Adam:
Orta boylu, tıknaz. Saçları, oldukça kırarmış. Yeşil gözlü/ gür kaşlı. Yüzü etli, dudakları ince. Ge ldiği
sabah defterin üstüne bırakıp öğleyin aldığı nüfus kağıdına göre soyadı Görgün, adı Mahmut, baba adı
Abdullah/ ana adı Fatma/ doğum yeri Erzincan, doğum yılı bin üç yüz yirmi yedi.
Ahmet Efendi (Zebercet'in Babası):
Nüfus katibiymiş. Seferberlikte as kere almamışlar. Adana'dan gelmiş. Babası kira lık bir otel işletirmiş
orada. Okuldayken bir öğle sonu hafif bir depremde otel çökmüş. Babası, anası, biri kız biri oğlan iki kü çük kardeşi yıkıntı altında ölmüşler. Okulu bırakmış; halasının evinde kalmış b ir süre. Bir otelde
çalışmış; Nüfus'a girmiş. Buraya geldikten az sonra Rüstem Bey'le tanışmışlar üçüncü kızının nüfus
kağıdı çıkarılırken. Kimi geceler kahvede dolaşmaca tavla oynarlarmış. Evlenmesine bir arkadaşı önayak
olmuş. Bir akşam konakta yemeğe ça ğrılmış; kapı aralığından Saide Hanım'a (Zebercet'in anası) gös termişler. 'Olur' demiş; Yunan gelmezden bir yıl önce evlenmiş ler. Otuz iki yaşındaymış Saide Hanım;
Ahmet Efendi yirmi sekiz.
Kedi (Ara sıra kişileştiriliyor): Erkek. Kara. Zebercet'in dönem inde ikinci kedi. Uç yıl ön ce babasıyla
kasabadaki eski anıtları görmeye geldiklerinde iki gece otelde kalan, çantasında hep birkaç atkestanesi
bulunan, uzun boylu bir genç kız adım Karamık koymuştu; ama kimse -söylemiyor.
Kitabın Yorumu: yazar düşman el indeyken belirli bir direnme göstermemiş kasaba yada kentlerde
kurtuluşun ilk yıllarındaki utançlı yurtseverlik coşkusunun etkisine bağlıyor.
Beş Şehir - Ahmet Hamdi Tanpınar
Tanpınar, bu eserin konusu için: 'Hayatımızda kaybolan şeylerin ardından duyula n üzüntü ile yeniye
karşı beslenen iştiyaktır.' demektedir. Tanpınar'ın en önemli denemelerinden biri olan bu kitapta beş
şehir anlatılmaktadır: Ankara, Erzurum, Konya, Bursa, İstanbul. Tanpınar' ın gözlemleri, etkileyici
üslubu birleşince edebiyatımızın e n değerli eserlerinden biri doğmuştur. Türk Edebiyatında en kıymetli
denemelerden biridir.
BEŞ ŞEHİR
Tanpınar, bu eserin konusu için: 'Hayatımızda kaybolan şeylerin ardından duyulan üzüntü ile yeniye
karşı beslenen iştiyaktır.' demektedir. Tanpınar'ın en önemli denemelerinden biri olan bu kitapta beş
şehir anlatılmaktadır: Ankara, Erzurum, Konya, Bursa, İstanbul. Tanpınar' ın gözlemleri, etkileyici
üslubu birleşince edebiyatımızın en değerli eserlerinden biri doğmuştur. Türk Edebiyatında en kıymetli
denemelerden biridir.
133
Eserden seçmeler
Ankara
Belki Millî Mücadele yıllarının bıraktığı bir tesirdir, belki doğrudan doğruya çelik zırhlarını giymiş ortada
dolaşan bir eski zaman silahşoruna benzeyen kalesinin bir telkinidir; Ankara, bana daima dasitani ve
muharip göründü. Şurası var ki şehrin vaziyeti de buna müsaittir. Daha uzaktan gözümüze çarpan şey iki
yassı tepenin arasındaki geçidiyle tabii bir istihkam manzarasıdır.
Ankara, uzun tarihinin şaşırtıcı terkipleriyle doludur. Asırlar
içinde uğradığı istilalar, üst üste yangınlar ve yağmalar, şehirde geçen zamanların pek az eserini
bırakmıştır. Acayip bir karışıklık içinde bu tarih daima insanın gözü önündedir. Türk kültürünün
kendinden evvel gelmiş medeniyetlerden kalan şeylerle bu kadar canlı surette ras t gele karıştığı, haşır
neşir olduğu pek az yer vardır...
Erzurum
Hiçbir yerde memleketin Birinci Cihan Harbi'nde geçirdiği tecrübenin acılığı burada olduğu kadar
vuzuhla görülemezdi. Bu, eski ressamların tasvir etmekten hoşlandığı şekilde, ölümün zaferi idi. Dört
yıl, bu dağlarda kurtlara insan etinden ziyafetler çekilmiş, ölüm her yana dolu dizgin saldırmış,
seçmeden avlamıştı. Uğursuz tırpan durmadan, bir saat rakkası gibi işlemiş, rast geldiği her şeyi
biçmişti. Bununla beraber, nüfusu altmış binden s ekiz bine inen Erzurum Millî Mücadeleye ön ayak
olmuş, Ermenistan zaferini idrak etmiş, yavaş yavaş sağ kalan hemşerilerini toplamaya başlamıştı.
Erzurum Türk tarihine, Türk coğrafyasına 1945 metreden bakar. Şehrin macerası düşünülürse, bu
yükseklik daima göz önünde tutulması gereken bir şey olur. Malazgirt Zaferinin açtığı gedikten yeni
vatana giren cedlerimizin fethettikleri büyük, merkezi şehirlerden biridir.
Tarihimizin ikinci dönüm yerinde, Millî Mücadelenin ilk temeli gene Erzurum'da atılır. Her şey e rağmen
hür, müstakil yaşamak iradesi, ilkin bu kartal yuvasında kanatlanır. Atatürk, Erzurum'dan işe başlar.
Tıpkı ilk fatihler gibi oradan Anadolu'nun içine doğru yürür; ordan başlayarak yurdumuzu, milletimizin
tarihî hakları adına yeni baştan fethederi z.
Konya
Konya, bozkırın tam çocuğudur. Onun gibi kendini gizleyen esrarlı bir güzelliği vardır. Bozkırın kendini
gizleyen esrarlı bir güzelliği vardır. Bozkır kendine bir serap çeşnisi vermekten hoşlanır. Konya'ya hangi
yoldan girerseniz girin sizi bu s erap vehmi karşılar. Çok arızalı bir arazinin arasından ufka daima bir
ışık oyunu, bir rüya gibi takılır. Serin gölgeleri ve çeşmeleri susuzluğumuza uzaktan gülen bu rüya,
yolun her dirseğinde siline kaybola büyür, genişler ve sonunda kendinizi Selçuklu Su ltanlarının şehrinde
bulursunuz.
Me vlana şairdir. Şiiri inkâr etmesine, küçük görmesine rağmen Şark'ın en büyük şairlerinden biridir.
Nasıl Garp Orta Çağı,bütün azap korkusu, içtimai düzen veya düzensizliği ile rahmaniyet iştiyakı ve
adalet susuzluğu ile Dante'nin eserinde toplanırsa, Müslüman Şark'ta bütün varlık hikmeti, Hakk'la Hakk
olmak ihtirası ve cezbesiyle Divan -ı Kebir'dedir.
Bursa
134
Bu devir, haddi zatında bir mucize, bir kahramanlık ve ruhaniyet devri olduğu için, Bursa, Türk ruhunun
en halis ölçülerine kendiliğinden sahiptir, denebilir. Bu hakikati gayet iyi gören ve anlayan Evliya
Çelebi, Bursa'dan bahsederken "Ruhaniyetli bir şehirdir." der.
İster istemez sayarsınız: Gümüşlü, Muradiye, Yeşil, Nilüfer Hatun, Geyikli Baba, Emir Sultan,
Konuralp... Bunlar hakikaten bir şehrin semt ve mahalle adları; yahut tıpkı bizim gibi muayyen bir zaman
içinde yaşamış birtakım insanların anıldıkları isimler midir? Hepsinin mazi dediğimiz o uzak masal
ülkesinden toplanmış hususi renkleri, çok hususi aydınlıklar ı ve geçmiş zamana ait bütün duygularda
olduğu gibi çok hasretli lezzetleri vardır...
Bu kuruluş asrından sonra Bursa, sevdiği ve büyük işlerde o kadar yardım ettiği erkeği tarafından
unutulmuş, boş sarayının odalarında tek başına dolaşıp içlenen, gümüş k aplı küçük el aynalarında
saçlarına düşmeye başlayan aklan seyrede ede ihtiyarlayan eski masal sultanlarına benzer. İlk önce
Edirne'nin kendisine ortak olmasına, sonra İstanbul'un tercih edilmesine kim bilir ne kadar üzülmüş ve
nasıl için için ağlamıştır.
Evliya Çelebi, Bursa çeşmelerinden bahsettikten sonra sözü, "Velhasıl Bursa sudan ibarettir." diyerek
bitirir. Canım Evliya!
Şimdi Bursa'da asıl zamanın yanı başında, bizim için ondan daha başka ve daha derin olarak mevcut
olan ikinci zamanı yapan şeyin ne olduğunu öğrenmiş gibiyim. Bu ses ve onun etrafı kucaklayan, her
dokunduğu şeyin özünü bir ebediyette tekrarlayan akisleri, bu mevsimlerin ve düşüncelerin ezeli aynası,
zamanın üç çizgisini birden veren tılsımlı bir aynadır. Sanatın aynası da bundan baş ka bir şey değildir.
İstanbul
Asıl İstanbul, yani surlardan beride olan minareyle camilerin şehri, Beyoğlu, Boğaziçi, Üsküdar, Erenköy
tarafları, Çekmeceler, Bentler, Adalar, bir şehrin içinde âdeta başka başka coğrafyalar gibi kendi
güzellikleriyle bizd e ayrı ayrı duygular uyandıran, hayalimize başka türlü yaşama şekilleri ilham eden
peyzajlardır.
Her İstanbullu az çok şairdir; çünkü irade ve zekâsıyla yeni şekiller yaratmasa bile, büyüye çok
benzeyen bir muhayyile oyunu içinde yaşar. Ve bu, tarihten gü ndelik hayata, aşktan sofraya kadar
genişler.
"Teşrinler geldi, lüfer mevsimi başlayacak." Yahut "Nisandayız, Boğaz sırtlarında erguvanlar açmıştır."
diye düşünmek, yaşadığımız anı efsaneleştirmeye yetişir. Eski İstanbullular bu masalın içinde ve sadece
onunla yaşarlardı.
Bugün mahalle kalmadı. Yalnız şehrin şurasına burasına dağılmış, eski, fakir mahalleliler var.
Birbirlerinin hatrını sormak, bir kahvelerini içmek, geçmiş zamanı beraberce anmak için zaman zaman
gömüldükleri köşeden çıkan, bin türlü zah mete katlanarak semt semt dolaşan ihtiyar mahalleliler...
Bugünün mahallesi artık eskiden olduğu gibi her uzvu birbirine bağlı yaşayan topluluk değildir; sadece
belediye teşkilatının bir cüzü olarak mevcuttur. Zaten mahallenin yerini yavaş yavaş alt katta ki
üsttekinden habersiz, ölümüne, dirimine kayıtsız, küçük bir Babil gibi, her penceresinden ayn bir radyo
merkezinin nağmesi taşan apartman aldı.
Beylerbeyi'nde, Emirgan'da, Kandilli veya İstinye'de günün her saati birbirinden ayrı şeylerdir. Beykoz,
Çubuklu, ağaçlarının serin gölgesinde henüz son rüyalarını üstlerinden atmaya çalışırken Yeniköy ve
135
Büyükdere gözlerinin ta içine batan güneşle erkenden uyanırlar. Kuzguncuk'ta sular, sahil boyunca,
arasına tek tük sümbül karışmış bir menekşe tarlası gibi mah mur külçelenirken, ince bir sis tabakasının
büyük zambaklar gibi kestiği İstanbul minareleri kendi hayallerinden daha beyaz bir aydınlığa benzer.
Beyaz Gemi - Cengiz AYTMATOV
1.KİTABIN KONUSU : Roman, San -Taş Vadisi’nde etrafındaki beş -altı insanla yaşama k zorunda olan,
dedesinden başka seveni olmayan, gerçek hayatında mutsuz olan fakat hayal dünyasında mutlu olmaya
çalışan bir çocuğun psikolojisini konu almaktadır.
2.KİTABIN ÖZETİ : Çocuk San -Yaş Vadisi’nde dedesi, üvey ninesi, Orozkul, Bekey hala, Seyda hmet,
Gülcemal ve köpeği Beltek ile berabar yaşamaktadır. Vadide sadece üç ev vardır. İlk evde dedesi ve
üvey ninesi ile çocuk;ikincide Mümin dedenin büyük kızı Bekey hala ile kocası korucubaşı Orozkul;
üçüncüde ise tembel işçi Seydahmet ile karısı Gülcema l ve küçük kızları yaşamaktadırlar.Çocuk bu
küçük dünyada mutlu olmaya çalışmaktadır. Hiç arkadaşı yoktur ve okula henüz başlamamıştır. En büyük
zevkleri dedesinin kendisine dere kıyısında yaptığı gölette yüzmek; “Deve, Kurt, Eyer ve Tank?
isimlerini verdi ği kayalarıyla konuşmak; dedesinden masal dinlemek ve dağa çıkıp dedesinin dürbünüyle
kasabaya, Isık Göl’e ve San -Taş Vadisi’ne daha yakından bakmaktır. Her akşam eline dürbününü alıp,
dağ başına çıkar ve Isık Göl’de ancak beş -altı dakika görünüp kaybolan beyaz gemiye bakar.
Annesi ve babası onu çok küçük yaşlarda terketmişlerdir. Annesi şehirde kendine yeni bir yaşam
kurmuştur. Çocuk babsının beyaz geminin kaptanı olduğuna, bir gün başı insan başı olan bir balık olup
beyaz gemiye kadar yüzeceğine ve babas ıyla konuşacağına inanmaktadır. Dedesi çok iyi kalpli,
çalışkan,köse bir insandır. Çevresindekiler ona Kıvrak Mümin lakabını takmışlardır. Damadı Orozkul’un
yanında çalışır ve onun emirlerini yerine getirir. Orozkul şişman, koca kafalı içki içmeyi çok seve n,
çabuk sinirlenen bir korucubaşıdır. Mümin’in kızı ve Orozkul’un karısı olan Bekey kısır bir kadındır.
Orozkul bunu Bekey’in suçu olarak bilir ve her akşam içip onu döver. Orozkul arada bir arkadaşlarıyla
içmeye gider ve sarhoş olunca yanındakilere birer tomruk sözü verir. Tomruğu kesip dağdan indirme,
çayın karşısına geçirme ve kamyona yükleme zamanı gelince de verdiği söze pişman olur ama iş işten
geçmiştir. Arada bir vadiye şehirden “Maşin Mağaza €? denilen içi ıvır zıvır dolu bir araba gelir. Bir gün
yine Maşin Mağaza geldiğinde dedesi çocuğa bir okul çantası alır. Ertesi yıl çocuk okula başlar. Çocuk
dedesinden masal dinlemeye bayılır. Her akşam artık ezberlediği “Boynuzlu Maral Ana €? masalını
dinler . Dedesine göre hepsi Boynuzlu Maral Ana’nın soyun dan gelmektedirler. Çocuk da buna
inanmaktadır. Masala göre maral ana San -Taş Vadisi’ni terketmiştir ama onları sürekli korumaktadır.
Mümin çocuğu her gün atıyla okula göyürüp getirmektedir. Okul çok uzaktadır ama hiç geç kalmamıştır.
Çocuk bir gün yol kenarındaki kayalarıyla oynarken San -Taş yakınlarından kuru ot almaya gelen beş -altı
kamyonluk bir konvoy görmüştür. Çocuk en öndeki kamyonun peşine takılıp koşmaya başlar. Çocuğu
gören şoför durur ve çocukla biraz konuşur. Şoför genç ve yakışıklı biridir. A dı Kulubeg’dir. Çocuğa
dedesini tanıdığını, kendisinin de Boynuzlu Maral Ana’nın soyundan geldiğini söyler ve ayrılır.
Ertesi gün Mümin dede ile Orozkul yine dağdan bir ağaç indirirler. Bu sırada uzun zamandan beri
ormanda görülmeyen maralları görürler fak at işleri olduğundan onlarla ilgilenemezler. Akşam olmuştur.
Dede, Orozkul’a söyleyip çocuğu okuldan almaya gitmek ister fakat Orozkul ağacı indirmeleri gerektiğini
söyleyip izin vermez. Tomruğu çaydan geçirirlerken tomruk çayda kayalara takılır. Çıkarmak için çok
uğraşırlar ama çıkaramazlar. Dede vaktin çok ilerlediğini farkeder, daha fazla dayanamaz ve daha önce
hiç yapmadığı bir şey yapıp Orozkul’dan izin almadan çocuğu almaya gider. Çocuk akşama kadar okulun
kapısında dedesini beklemiş ve ağlamaktan göz leri şişmiştir. Dede yolda çocukla öğretmenine rastlar.
Çocuğu öğretmeni eve getirmektedir. Dede öğretmenden özür dileyip çocuğu alır ve yola koyulurlar.
Çocuk dedesine küsmüştür. Hiç konuşmamaktadır. Dede çocuğun gönlünü almak için Boynuzlu Maral
Ana’yı gördüğünü söyler. Çocuk bu habere çok sevinir. Dedesine ormana gitmek için yalvarır fakat
akşam olduğu için eve dönerler. Eve geldiklerinde Orozkul’u sabahki olaydan dolayı çok sinirlenmiş
136
bulurlar. Orozkul o gün Bekey halayı yine dövmüştür. Çocuk evin bu d urumuna çok üzülür ve yatmaya
gider.
O gece müthiş bir dipi çıkar. Gece yarısı Kulubeg ve arkadaşları yolda kaldıkları için Mümin dedenin
evine sığınırlar. Kulubeg ve arkadaşlarının gelmesiyle evdeki hava biraz yumuşar. Sabah kamyoncular
evden ayrılırlar. Aynı gün Orozkul’un tomruk sözü verdiği arkadaşı tomruğu almak için gelir. Adı
Koketay’dır. İri yapılı, esmer biridir. Tomruk ise hala önceki gün bıraktılları yerde çayın içinde
beklemektedir. Tomruğu almak için Orozkul, Koketay ve Seydahmet yola koyulurl ar. Dede de Orozkul’un
kendini affedeceği düşüncesiyle peşlerine takılır. Orozkul kıyıda emirler yağdırırken Mümin dede,
Seydahmet ve Koketay tomruğu çıkarmaya çalışmaktadırlar. O sırada çayın karşısında birkaç tane maral
görürler ama işlerini bırakamayaca klarından marallarla ilgilenemezler. Biraz uğraştıktan sonra tomruğu
çıkarıp kamyona yüklerler.
Çocuk o gün hastadır ve önceki gün akşamdan beri evde yatmaktadır. Akşam üzeri kahkaha sesleriyle
uyanır ve bahçeye çıkar . Herkes neşe içindedir ve hepsi de s arhoştur. Dede ise et dolu bir kazanın
yanına çökmüş sessizce kazanın altındaki ateşle oynamaktadır. Çocuk hemen dedesinin yanına gider.
Ona seslenir fakat dede duymaz. Birkaç defa daha seslenir fakat dede hiç cevap vermez. Çocuk kötü
birşeyler olduğu hissine kapılır. Az ilerde Bekey’i, Seydahmet’i,Gülcemal’i ve Koketay’ı görür. Hepsi de
yiyip içmekte ve eğlenmektedirler. Çocuk önce neler olduğunu anlamaz. Avlunun dışında henüz kanı
kurumamış geyik derisini, bağırsak eşeleyen Beltek’i ve elindeki baltayla M aral Ana’nın boynuzlarını
kırmaya çalışan Orozkul’u görünce neler olduğunu tahmin eder. Çocuk bu korkunç manzara karşısında
dayanamayıp içeri kaçar ve yorganın altına girip ağlamaya başlar. Bu arada Kulubeg’in gelip onu
kurtaracağını ve Orozkul’a haddini b ildireceğini hayal etmektedir. Az sonra sofra içeri kurulur. Çocuk
hayalinden yine kahkahalarla uyanır. O sırada Seydahmet olanları anlatmaktadır. Çocuğun bir türlü
anlam veremediği olaylar şöyle cereyan etmiştir: Tomruğu çıkardıktan sonra Seydahmet ile Mü min dede
ormana çalışmaya giderler. Bu arada maralları yine görürler. Seydahmet onları vurmak ister, dede ise
buna karşı çıkar. Seydahmet dedeyi dinlemeyip maralların peşine düşer. Dede de Seydahmet’in
arkasından gider. Seydahmet maralları vuracaktır ama s arhoş olduğu için nişan alamaz ve tüfeği dedeye
verip maralları vurması gerektiğini, vurmazlarsa kaçıracaklarını ve Orozkul’un dedeyi affetmeyeceğini
söyleyip dedeyi kandırır. Dede ise maralları vurursa Orozkul’un onu affedeceğini ve herşeyin
düzeleceğini düşünerek marallardan birini istemeye istemeye vurur.
Çocuk bunları duyunca çıldıracakmış gibi olur ve dışarı kaçar.Dedesini yerde toz toprak içinde yatarken
bulur. Ona birkaç defa yine seslenir ama dede yine duymaz. Olanlara dede kendi de inanamamaktadır .
Çocuk dedesinden bir tepki alamayınca balık adam olup babasına ulaşacağını düşünerek koşar ve
kendini dereye atar. Hızla akan su çocuğu alıp götürür fakat çocuk hiç bir zaman balık olmayacaktır.
3.KİTABIN ANAFİKRİ : İnsanları güçsüz ya da hoşgörülü oldu kları için ezmeye çalışmamalı ve küçük
çıkarlar uğrunda doğaya zarar vermemeliyiz.
4.KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE KİŞİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :
a.OLYLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ : Romanda olaylar belli bir sıra dahilinde anlatılmamış; atlamalar
yapılmıştır. Buna ra ğmen okuyucu olaylar arasında bağlantı kurmakta zorlanmamaktadır. Kitaptaki
olaylar genelde bir -iki kişi arasında yaşanmış küçük olaylardır.Olayların tasviri iyi olduğu için okuyucu
olayları kolayca hayal edebilmektedir.
b.KİŞİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ :
(1)MÜMİN DEDE : Çok iyi kalpli, yardımsever,çalışkan bir insandır. 60 -70 yaşlarında köse bir
ihtiyardır.Damadı Orozkul’un yanında çalışmaktadır. Vadideki üç evin birinde ikinci karısı ve torunu ile
137
yaşamaktadır.
(2)ÇOCUK : 5-6 yaşlarında, kısa boylu, kepçe kulaklı, çirkin bir çocuktur.Hiç arkadaşı yoktur.
Hayalperest ve mutsuzdur. Doğayı çok sever.
(3)OROZKUL : Şişman, koca kafalı, içki içmeyi çok seven, insanlardan ve doğadan nefret eden,
sinirli,umursamaz biridir. Korucubaşıdır fakat ormana en çok o zara r vermektedir.
(4)BEKEY : Orozkul’un karısı ve Mümin’in kızıdır.Kısırdır,sabırlı ve hoşgörülü bir kadındır.
(5)SEYDAHMET : Uzun boylu, çirkin biridir.Tembeldir. Orozkul’un ve dedenin yanında çalışmaktadır. Bir
karısı ve bir kızı vardır.
(6)GÜLCEMAL : Se ydahmet’in karısıdır. Günlerini genelde çocuğun ninesine ve Bekey’e yardım etmekle
ve kızına bakmakla geçirir.
(7)KULUBEG : Genç , yakışıklı ve güçlü bir şofördür.Mümin dede ve çocuk gibi boynuzlu maral ananın
soyundan geldiğine inanmaktadır.
(8)KOKETAY : Orozkul’un arkadaşıdır. İri yapılı ,esmer tenli bir adamdır.
Romanda ayrıca çocuğun annesi, babası,boynuzlu maral ana, köpeği Beltek, kayaları “Eyer, Tank, Deve,
Kurt €? karakterlerinden de bahsedilmektedir ama bu karakterler hakkında çok fazla bilgi su nulmamıştır.
5.KİTAP HAKKINDA ŞAHSİ GÖRÜŞLER : Kitabın başlığı ile içeriği arasında bence uyumsuzluk var.beyaz
gemiden kitapta çok fazla bahsedilmemekle birlikte olayların beyaz gemi ile alakası yok denecek kadar
az.Betimlemeler yetersiz ve akıcılık kısıt lı.Buna rağmen okuyucu olaylar arasında bağlantı kurmakta
zorlanmıyor. Kişilerin fiziki özellikleri üzerinde çok az durulmasına karşın; çocuğun psikolojisi iyi
anlatılmış.
6.KİTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BİLGİ :
Cengiz Aytmatov
Dünyanın yaşayan büyük edeb iyatçılarından Kırgız, Türk romancısı Cengiz Aytmatov , Kırgızistan’ın
Talas bölgesinde, Şeker adlı köyde 12 Aralık 1928'de dünyaya gelmiştir. Babası Törekul Aytmatov
;Annesi, Tatar Türklerinden Nagim Gamzeyova hanımdır. Çocukluk yılları 2. Dünya harbine r astlayan ve
1945'te savaşın bitmesiyle yeniden eğitim hayatına dönen Aytmatov, 1950'de Kırgızistan Ziraat
Enstitüsü’nü bitirmiş bir ziraatçıdır. Ancak edebiyata olan tutkusu onu ziraatçılıktan ziyade edebiyata
çekmiş ve edebiyat eğitimi almak için Devlet E debiyat Enstitüsü’ne devam etmiştir.
Eserlerini Rusça ve Kırgızca kaleme alan Cengiz Aytmatov, eserlerinde başta Ruslaştırma politikası
olmak üzere, Kırgız Türkleri’nin tabii hayatlarını, yabancılaşmayı, modernizm karşısında tabiatın tahrib
edilişine kadar pek çok meseleyi eserlerinde usta bir uslübla kaleme alma başarısını göstermiş nadir
sanatkarlardan biridir. Dünya çapında ünlü bir edebiyatçı olarak adına iki defa jübile yapılan (1988'de
60.yıl , 1998'de 70.yıl) , hakkında konferanslar ve sergiler düze nlenen Cengiz Aytmatov, halen
yazarlığın yanında Kırgızistan ‘ın Lüksemburg Büyükelçiliği görevini yürütmektedir.
Bize Göre- Ahmet Haşim
138
Ahmet Haşim, 1921′de nesir yazmaya başlamıştır. İlk ne sirlerini topladığı Bize Göre ile Türk
Edebiyatının 'en orijin al üslupçusu' olarak kabul edilmiştir. Ahmet Haşim'in derli toplu, bir konu et rafında şekillenen yazılarında zarif, ince, sanatlı, işlenmiş, nükteli, şiirsel bir dil dikkati çekmektedir.
Bize Göre'de 42 fıkra bulunmaktadır.
Eserden Seçmeler
GARDEN BARDA KONUŞAN İKİ ADAM
- Şu ışıklar içinde görünüp kaybolan kadınlara bak! Ne derilerindeki beyazlık insan derisi beyazlığı, ne
gözlerindeki siyahlık, insan gözü siyahlığı, ne dudaklarındaki kızıllık, insan dudağı kızıllığıdır. Tabiatın
eserleri hiç de bu sahne yaratıkları kadar güzel değil! Kırmızı, sarı, yeşil, siyah boyalar, renksiz et leri,
çipil gözleri, soluk dudakları değişikliğe uğratarak, harap uzviyetlerden birer gençlik ve güzellik
mucizesi vücuda getirmiş. Kim diyor ki kadın şimdi, eskisi gibi, yüzü nü sıkı örtüler altında saklamıyor?
Ya boya örtüleri? Bunların altında hakiki çehreyi hiç görmek kabil mi? Boyalar olmasa bilmem kadın ne
yapardı?
- Kadın ne yapardı bilmem. Fakat boyalar olmasa bil mem ki göz nasıl boyanırdı?
Senelerden beri leylek görm üyordum. Hatta bu kanatlı yaz seyyahlarının son senelerde İstanbul'a az
rağbetleri herkesin dikkatini çekmişti. Sonradan öğrendik ki Mısırlılar, bil mem ne sebepten dolayı bu
saygı değer kuşları arsenikli yem lerle öldürüyorlarmış.
Geçen gün sokakta, gölgeleri mor ve keskin yapan bir Afrika güneşi aydınlığında yürürken, birden
damlar tarafından gelen bir leylek gagası takırtısıyla durdum. Senelerden beri hasret kaldığı dost sese
kavuşan kulağım, âdeta mesut ağızların geniş tebessümüyle gerilmişti.
Leylek, yaz mevsiminin kuşu değil, bizzat yazdır. Kırmızı gagasının takırtısı, ses hâline gelmiş bir sıcak
temmuzdur. Bir baca üstünden ufka çizilen bir leylek şekli, muhayyileye neler hatırlatmaz: Maviliği içi
bayıltan sonsuz, derin gökyüzü.Ye şil bir vadide gizlenmiş minareli, küçük, beyaz bir şehir. Ya rasaların
uçuştuğu, kavak ağaçlarının hafif hafif sallandığı ye şil bir akşam. Sıcak bir Asya gecesi: Damların yan
duvarlarına dayanarak, gizli gizli konuşan ve doğacak bakır bir ayı bekleyen siyah zülüflü, kı rmızı
dudaklı, altın ve mercan gerdanlıkiı kadınlar.Alçak bir gece semasına serpilmiş büyük yıldızlar. Bütün bu
yıldızların içinde bir leyleğin düşünen gagası.
Muhakkak, leylek, ressam ve şairi birtakım karışık ve mev zun hayallere davet etmek üzere yarat ılmış bir
kuştur. İşte onun içindir ki maddeye tapan Mısır köylüsü, kendisine yaramaya cak kadar güzel olan bu
hayvanı öldürmek cesaretini kendin de buluyor.
SİNEMA
Boş vaktim oldukça sinemaya giderim .Yumuşak bir ka ranlığa gömülmüş, makinenin hışırtısı nı
dinleyerek, vücudumun değil, ruhumun bir çetin yol üzerinde mola verdiğini his sederim. Karanlık, ölümün
bir parçasıdır, onun için dinlendi ricidir. Büyük dinlenme, bir karanlık denizine dalıp bir daha ışığa
kavuşmamaktan başka nedir?
Sinemanın diğer bir fazileti de olgun yaşın, kafatası için de, bir deste deve dikeni gibi sert duran acıtıcı
mantığı yerine, çocuk safdilliğini ve kolayca aldanış kabiliyetini koyması dır. Rüya alemi üzerine açılmış
sihirli bir pencereyi andıran beyaz perdede koşuşan, dö vüşen, düşen, kalkan şu ahmak şahısların tatsız
tuhaflıklarından veyahut kovboy süvarilikle rinden veya harikulade hırsızlık vakalarından, başka türlü tat
almak kabil olur muydu? İnsan saflığıyla beslenen sinema e -debiyatı, henüz kıymetsiz yazarın işidir.
Resmi, beyaz perde üzerinde kımıldayan şu rimel ile kirpiğin her teli bir ok gibi di kilmiş güzel kadının
gözünden, damla damla akan sahte göz yaşları, zevkini ve aklıselimini şapka ve bastonuyla birlikte
139
vestiyere bırakmayan adamı, teessürden değil, ancak can sıkıntısından ağlatabilir.
Sinema, böyle yormayan masum bir göz eğlencesi kal dıkça, yorgun başın munis bir sığmağıdır. Her
zevkini kaybetmiş ruhu, çocukluk tazeliğine kavuşturan bu karanlıkta, basit musiki, tatlı bir ninni
vazifesini görür. Ben, en güzel ve en dinlendirici uykularımı sinemanın, ipek yastıklar gibi başın ar kasına yığılan yumuşak karanlığına borçluyum.
ŞEHİR HARİCİ
Üç dört seneden beri uzak çiftliğinde, anlar, inekler, keçi ler ve tavuklardan müteşekkil dost bir hayvan
çemberi ortasında yaşayan akıllı bir dostumu ziyarete gittim.
Şehirden tamamen uzaklaşan bu dostu, ilk bakışta, tanı mak müşkül oldu: Saçları vahşi bir gelişme ile
başını sarmış, rengi bakır kırmızılığı almış, dişleri uzamış, lehçesinde çetin sesler belirmişti. Al nında ne
hüzünden, ne neşeden eser kal mamıştı. Tabiat, dostumu kendine benzetmiş ve onu bir kaya parçasına
döndürmüştü.
Tabiatın insana yapacağı en büyük iyilik, şüphe yok ki vücudu böyle haşin bir zırh ve içindeki ruhu da
böyle bir çelik külçesi hâline getirmektir. Şehirlerin san derisini kırların kızıl derisine değişmedikçe
güneşin ve toprağın kardeşi ol mak kabil mi?
Derler ki: Aynı ağaçların, aynı tepelerin ve aynı göklerin sonsuz bir tekrarından başka bir şey olmayan
kır aleminin saadetleri, sırf şa irane bir icat eseridir. Gerçekten, yaşamak hünerindeki aczi yüzünden,
şehirde mesut olamayan şair, C>kt -ruva sınırı dışında bir cennet var olabileceğini zannetmiş ve
başkalarını da buna inandırmak için asırlardan beri manzum sözün telkin kudretinden yardı m dilemiştir.
Bu itibarla şairin kırı, olsa olsa kolay süt, ekmek, peynir ve bal temin eden bir çiftlik olabilir.
Fakat kır, hakiki kır, sert toprakla sert insanın boğuştuğu bir âlemdir.
Boğaziçi Mehtapları- Abdülhak Şinasi Hisar
Abdülhak Şinasi Hisar Kim dir:
1883'te İstanbul'da doğdu. 3 Mayıs 1963'te İstanbul'da yaşamını yitirdi. Romancı.
Türkiye'de ilk edebiyat dergilerinden 1882 -1883'te yayınlanan Hazine -i Evrak'ın yayıncısı, öykü ve
eleştiri yazarı Mahmud Celaleddin Bey'in oğlu. Babası ona hayranlık duyduğu iki şair Şinasi ile Abdülhak
Hamit Tarhan'ın adlarını verdi. Çocukluğu Rumelihisarı, Büyükada ve Çamlıca'daki konaklarda geçti.
Mürebbiyelerinden Fransızca öğrendi. Tevfik Fikret'ten Türkçe dersleri aldı. 1905'te Mekteb -i Sultani'yi
(Galatasaray Lisesi) bitirdi. 1905 -1908 arasında Paris'te Siyasal Bilgiler Yüksekokulu'nda öğrenim
gördü. Jön Türk hareketine katıldı. 2'nci Meşrutiyet'in ilanından sonra İstanbul'a döndü. 1909'da bir
Fransız şirketine memur olarak girdi. 1924'te Reji İdaresi'nde çalışm aya başladı. Balkan Birliği Cemiyeti
Genel Sekreterliği yaptı. 1945'te Uluslararası Barış Kongresi'ne katılmak üzere ABD'ye gitti. 1984'ten
sonra ölümüne değin sürekli İstanbul'da kaldı.
1921'den sonra "Dergâh" dergisinde "Kitaplar ve Muharrirler" başlığı yla yazdığı eleştirilerle adını
duyurdu. Yarın, İleri ve Medeniyet dergilerinde şiirleri, eleştirileri yayınlandı. Cumhuriyet'ten sonra
Ağaç, Türk Yurdu, Ülkü ve Varlık dergileriyle, Milliyet ve Dünya gazetelerinde yazdı. İlk romanı "Fahim
Bey ve Biz" 1942 Cumhuriyet Halk Partisi yarışmasında üçüncülük ödülü aldı. Bu eser eleştirmenler
tarafından "akıcı bir dil ve yetkin bir üslupla kaleme alınmış" diye değerlendirildi.
140
Romanlarında Rumelihisarı, Büyükada, Çamlıca üçgeninde varlıklı, gününü gün eden, sorun suz
insanların yaşamlarını yansıttı. Bu çevrelerin dışındaki yaşamı basit ve aşağı buldu. Fransız
edebiyatçılardan etkilendi. Kahramanlarının hepsini dengesiz, gariplikleri olan, içine kapanık, başarısız
ve hayalleriyle avunan kişiler olarak kurguladı. Ola ylardan çok kahramanlarının duygu ve düşüncelerine
öncelik verdi. Şiirsel bir dil ve özgün bir teknik kullandı.
Kitap Özeti:
Boğaziçi Mehtapları, Abdülhak Şinasi Hisar'ın ilk kitabı "Fahim Bey" ve "Biz"den iki yıl sonra yayımlanan
(1943), ikinci kitabıdı r. Kendi romanlarına bile bunlar birer "hatıra" der. Ama Boğaziçi Mehtapları
gerçekten bir "hatıra" ya da "deneme" türünde kaleme alınmıştır.
Yer yer üslup işleyişi ile şaşırtıcı bir kalem ustalığından haber veren bu kitap, kendisinin "Boğaziçi
Medeniyeti " adını verdiği, artık tarihe karışmış, kenarda köşede kalmış birkaç eski yalısının hatıralarda
canlandırmaya yetmediğini, büsbütün aynı ve muhteşem bir güzellikler âleminin belki de böylesine bir
ihtişamla, ancak şairin her şeyi yeniden yaratıp güzelleşti ren hayalinde yaşamış bir "Binbir gece"
âleminin tasviri ile doludur.
Eski zamanın, politik yönünü değil, Boğaziçi'ndeki şiirli tecellisini tasvirde bu kadarla yetinemeyen
Abdülhak Şinasi, Boğaziçi Yalıları ile gene o büyülü atmosferi anlatmaya devam etmi ş. Sonra Eski
Zaman Köşkleri ile eski İstanbul'un başka semtlerindeki şiiri; yüzlerce sahtesi arasına karımış beş on
halis elması sadece pırıltı farkından tanıyıp ayıran bir kuyumcu sabrı ile, her şeyi silip yok eden
zamanın insafsız pençesinden kurtarıp ö lümsüzlüğe kavuşturmuştur.
KİTAPTA, YEDİ BÖLÜMDE YİRMİ SEKİZ YAZI YER ALIR.
Bu başlıklar gelişigüzel değil, son derece planlı bir çalışmanın göstergesidir. Bu başlıkları Boğaziçi
Medeniyeti'ni kavratmak için bir yol haritası olarak yazar. Bu başlıklar ve onların altında işlenen konular
şöyle sıralanır:
Hazırlanış: Boğaziçi Medeniyeti, Mazinin Yoksullukları, Tabiat Sevgisi, Musiki İptilası
Toplanış: Bu Gecelerin Kıymeti, Saz Fasılları, Kayıklar ve Sandallar, Yan yana Gelenler ve Gelmeyenler
Musiki Faslı : Kayıklar ve Sandalların Kervanı, Saz Fasılları, Saz Sesleri, Hanende Sesleri
Sükût Faslı: Boğaziçi Cenneti, Mehtap, Yalıların Önünden Geçiş, Sessizliğin Şiiri
Aşk Faslı: Mehtapta Görülen Güzellikler, Karanlıkta Parıldayan Arzular, Şarkıların Dedikleri, Herkesin
Aslanı, Söyleyen Saz
Dağılış: Fanilikler, Sönüş, Ayrılış, Unutuluş
Hatırlayış: Mazi Cenneti, Bizimle Beraber Yaşayan Hâtıralarımız, Hâtıralarımızın Zaman İçinde Devamı,
Başka Dünyaların Bizden Görebilecekleri
Kitaptan bazı bölümlerden alıntıla r:
Tabiat Sevgisi Parçasından
İstanbul'da tabiatın emsalsiz güzelliği, şüphe yok ki Boğaziçi'ndedir ve İstanbul'un en güzel semti olan
141
Boğaz'a o zaman gösterilen rağbet tabiata duyulan sevgiyi ve verilen kıymeti gösteriyordu. Theophile
Gautier için olduğu gibi o zamanki hanımlar ve beyler için de tabiat var olan, görülen, sevilen bir şeydi.
Bu ruhlar İnsan güzelliği kadar tabiat güzelliğini de duymasını ve sevmesini biliyorlardı. Bu insanlar
daha tabiatla aralarını büsbütün açmamışlardı. Ruhları ve vücutl arı birbirlerinden tamamıyla
ayrılmamıştı. Şehir her yanından denizlere ve dağlara, Boğaziçi de her yanından kırlara açılıyordu.
Nakil vasıtalarının iptidailiği, kulübelerde oturanlardan ta saraylardan oturanlara kadar herkesi mevsimle
alakalandırır, sıcak ve soğuk, rüzgâr ve kar, yağmur ve çamur herkesi meşgul ederdi. Soğuğu ve sıcağı
bütün insanlar duyarlar, konakların, köşklerin odaları da mangallarla ısınırdı.
Eski evlerin hayatı insanları tabiattan şimdiki apartmanlar gibi ayırmazdı. Eve bahçeden geçi lir, bahçe
sulanmak için bir kuyudan su çekilir, çiçekler bahçeden evlere girer, lavanta çiçekleri temizliği duyuran
kokularını yataklara dökerdi. İnsanlar ne tattıkları zevki değiştiren mevsimleri, ne de sevdikleri
hayvanları düşünmemezlik edemezdi. Evin en rahat köşelerinde kediler horlardı. Daha eskiden
İstanbullu ata biner, ava giderdi. Şehirde kira arabaları kadar da kiralanan binek hayvanları vardı.
Boğaziçi'nde de yalılar Önünde oltayla yahut da açıkta kayıkla balık tutulurdu.
Boğaziçi'nin hemen kendine mahsus olan ve sularının nefis meyvelerine benzeyen balıkları vardır.
Bunlar da insanla, saatler ve mevsimlerle alakalandırır. Çünkü bazıları hemen her akşam, bazıları
geceleyin tutulur, ekserisinin, birbirini takip ile, aylara göre değişen ve hemen b ütün seneyi kaplayan
ayrı ayrı mevsimleri vardır.
Sessizliğin Şiiri Parçasından
Ma ziyi anlamak ve duymak için bilinmesi lazım gelen, şimdi elimizden kaçırmış olduğumuz bir nimet,
bize yardım elini uzatan bir ilah vardı ki o da her günümüzü saran nefis bi r sessizlikti. Sükût,
gramofonlarla yenilerek, radyolarla kovularak, otomobil, otobüs, tramvay gürültüleriyle delik deşik
edilerek gitgide o kadar azalmış, daralmış, ufalmış, yeni hudutlarının içinde kalmış ve bizim
saatlerimizin çoğundan o kadar uzaklaşmı ştır ki bazen ona rast gelince bir lezzet gibi duyuyoruz. Biraz
süren sessizlik bize ilaç diye koklanan bir ruh gibi tesir ediyor ve musiki yerine geçiyor. Vaktiyle
Shakespeare de tam bir sessizliğin en tatlı bir musiki makamına geçtiğini söylemekte haklıy dı. Sükûta
şimdi bir koruya, bir bahçeye girer gibi erişiyoruz. O zamanlarsa bu bizim tabii ve hemen da imi
iklimimizdi. Sükût esas ve onun haricinde şarkı ve saz ise nadir tadılır zevklerdi. O zamanlarda bol bol
kandığımız ses sizliğe biz elbette şimdiki kadar acıkmış ve susamış değildik. Fakat bilakis ona pek
alışkın olduğumuzdan tadını çıkarmasını daha iyi bilirdik.
Hayat mefhumunun düşünülmesi gündelik patırtılar arasında o kadar güçleşiyor ki bunu duyabilmek ve
tadabilmek için şehrin gürültülerinden k urtulmuş, yıkanmış olmak lazım geliyor. Şimdi sükûttan öyle
mahrumuz ki geçenlerde Boğaziçi kıyılarında dolaşırken eskiden bildiğim bir ruha tekrar kavuşur gibi
olmuştum. Onu birdenbire tanıyamadım. Tattığım lezzete akıl erdiremiyordum. Sükût içinde kendi
kulaklarımın uğultusunu işitiyordum. Meğer bu beni yavaş yavaş sarmış olan eski, rahat ve tatlı
sessizlikmiş. Onun nurunda vücudumun ve ruhumun, eyvah! Ne boş patırtıların kurbanı olarak ne kadar
yorgun, ne kadar yıpranmış olduğunu gördüm.
Şarkıların Dedi kleri Parçasından
Boğaziçi'nde bazı yaz günleri her zamankinden daha güzel olur. Bu harikulade günlerde gökyüzü daha
parlak, deniz daha berrak, dünya daha tılsımlı, hayat daha mucizeli, ta biat daha ilahî görünür. Bu
müstesna günler ruhlarımızı son haddin e kadar açar; fakat asla mesut etmez. Bilakis onların acı duyulan
bir tadı vardır. Zira bilinmez nasıl bir yerden sırrını vermeyen bir ruh sanki bize bakar; acır mı, acımaz
mı? Bilemeyiz; küçüklüğümüzü gördüğünü sanırız ve mahzun oluruz. Genişlemiş ruhumuz a o günlerde
hayat, bütün lezzetiyle, sanki az gelir.
142
Ömrümüzün tabiat kadar güzel olmadığını ve dünya kadar ebedî olmadığını daha çok duyarız. Henüz
çocukken hassaslığımın daha çoğaldığı böyle günlerde, artmış bir merakla, bir çiçeğe, mesela bir
sümbüle ve ya denizin içinde açılır kapanır bir köpüğe benzeyen bir pelteye bakarak uzun uzun
daldığımı hatırlarım. İnsan o nazlı çiçeği gördükçe hep mahvolan bu güzellikler nedir ve niçindir? Veya
denizde canlanmış bir köpük gibi açılan kapanan peltenin âdeta neb ati hayatını gördükçe hep mahvolan
bu hayatlar nedir ve niçindir, demek ihtiyacını duyardım. O ihtişamlı günlerde bütün bu sualler hep
cevapsız kalırdı. Şimdi ne hatırımdaki o güzel günlere baksam güya o nazlı çiçeğin bir nida işareti gibi
açılıp beklediği ni ve sularda yüzen peltenin bir sual işareti gibi açılıp kapandığını görüyorum.
Ma zi Cenneti Parçasından
Geçmiş bir zamanı diriltmek, kendi gençlik çağımızı tekrar etmek gibi tamamen imkânsızdır. Fakat
insanın da, mille tin de sağlam temelleri bu tekrar dirilmesine imkân olmayan geçmiş zamanlarıdır.
Milliyetçilik muarızları en evvel millî maziyi unutturmak isterler. Bu millete yapılabilecek en sinsi ve en
şeytani hücum onun vicdanından mazisini almak, hafızasında mazisini yok etmektir. Bundan mahrum
edilen bir millet en emin kuvvetini kaybetmiş olur. Bize saldıran düşman daima topraklarımıza ve
ölülerimize hücum eder. Zira biz o topraklarla o ölülerin mahsulleri ve devamlarıyız.
Herkesin kendi mazisine hasret çekmesi tabiidir. Zira bu en güzel hayat çağı nda, yirmi yaşlarında
bulunduğu zamanı sevmesi ve ona tahassür etmesi demektir. Mazi en kıymetli zamanlarımızdır. Zira
hatırımızda bugünlerimize kadar devam etmesiyle, en çok uzamış olan, en çok yaşamış bulunduğumuz
zamanımızdır. Mazi hâle uzaklığı nispeti nde sağlamdır ve biz ona hayatımızı uzattığı nispette bağlı
kalırız.
Çağlayanlar Ahmet Hikmet Müftüoğlu
Milli şair unvanı verilen Mehmet Emin Yurdakul'un Türk şiirinde açtığı çığırı Ahmet Hikmet Mü ftüoğlu
Çağlayanlar'da hikayeleriyle devam ettirmiştir. Ya zar, bu eserdeki hikayelerinde Türk destanlarından,
tarihinden, faydalanmış; Trablus, Balkan, I. Dünya savaşlarında yaşanan olayları anlatmıştır. Ahmet
Hikmet Müftüoğlu'nun 1922′de yayınlanan Çağlayanlar adlı kitabı 18 parçadan ibarettir. Milli
edebiyatımız içinde uyandırdığı milliyetçilik duygularıyla çok önemli bir yere sahiptir. Çağlayanlar
hikayelerindeki kahramanların isimleri şunlardır: Alparslan Masalı, Yarayı Kanatan, Üzümcü, Sümbül
Kokusu, İnci, Yakarış, Bekir ile Tekir, Ayşe Kızla Vato, Maviş.
Ç a ğ l a ya n l a r K i t a b ı n ı n Ö z e t i
Sümbül Kokusu
Pazar günü, Budapeşte Darülfünunu Tabiiyyat şubesinde öğrenim gören Hüseyin Arif, Macaristan'ın dar
sokaklarından birinin kasvetli, dar evlerinden birinde, gazete okumaktadır. Gazetede Çanakkale
Savaşı'nın gidişa tıyla ilgili pek çok haber vardır. İstanbul'un, Boğazlar'ın her yanının sarıldığı, ülke nin
çok zor durumda olduğu yazmaktadır. Hüseyin Arif, mem leketinin düştüğü bu durumdan dolayı büyük bir
hüzün içindedir. Ülkenin cephane durumu çok eksiktir. (Çağlay anlar) Oysa düşman askerlerine her
yandan yardım gelmektedir. Onların her türlü imkânı karşısında Türk askerinin yalnızca bir göğsü, bir de
bazusu vardır. İstanbul; camileriyle, mavi denizi ve göğü, mezarlıkları, surları ile gözlerinin önüne
gelmektedir. Ona göre, İstanbul'un hamalları Avrupa'nın lordlarından daha asildir. Kaldı ğı Macar
topraklarındaki sokaklara göre İstanbul'un sokakları daha nurani, daha neşelidir. İçinden bir çığlık
kopar. Allah'a, vatanımı düşmana çiğnetme, diye yalvarır.
Bu hüzün içinde, memleketine ait neyi varsa hepsini koklar. Sonra pencereyi açar. Ev sahibi dört gün
önce bir sümbül vermiştir. Pencereyi açınca duyduğu sümbül koku suyla irkilir. Sümbül saksısının
143
üzerine kapanarak ağlamaya başlar. O sırada kapı vurulur. Gelen Mehmet Siyavuş'tur. Mehmet'e
sümbülü derinden koklamasını söyler. Mehmet Si -yavuş da irkilir. Çünkü sümbül, İstanbul kokmaktadır.
Mart aylarında İstanbul'da işportalarda 'bahariye kokuları ' diye satılan sümbül kokusunu hatırlarlar.
İkisi de Ah vatan! ' derler. Vatanı kaybediyoruz.' diye ağlamaya başlarlar. İki genç, bir şey yapmaları
gerektiğine karar verir. Hüseyin Arif arka daşına; 'Yaşamak alçaklıktır. Çanakkale cephesinde ölmeliyiz.'
der. Birbirlerine sarılarak ikisi de vatan için savaşmaya karar verir. İki gün içinde eşyalarını satarlar.
Pasaport işlemleri için gittiklerinde görevli onlara 'Talebelerin askerlikleri ertelendi.' dediğinde, onlar
büyük bir huzurla 'Biz gönüllü gidiyoruz.' cevabını verirler.
Padişahım Alınız Menekşelerimi, Veriniz Gülümü
Samime Hanım, kanepede gazeteleri okumaktadır. Ya nında Ayşecik vardır. Ayşecik, Samime Hanım'in
hizmetçisi-dir. Samime Hanım'ın kocası, Ayşecik'in de babası ve ni şanlısı Trablus cephesine
gittiklerinden beri koca evde birbir lerine arkadaşlık etmektedirler. Ayşecik, bu eve akrabası olan
Samime Hanımın kocası Tuğrul Bey'in babasından haber a -labileceği ümidiyle gelmiştir. Fakat Tuğrul
Bey de kısa zaman sonra cepheye gitmiştir.
Samime Hanım ile Ayşe iki dert ortağı olmuşlardır. Her ikisi de her gün Allah'a cep hedeki yakınları için
yalvarmakta, evde matem havası esip durmaktadır. Samime Hanım, Ay şe'ye kocasından, Ayşe de
utanarak nişanlısından bahset mekte; böylelikle avunmaktadırlar.
Ayşe, Samime Hanıma muharebeden bir haber olup ol madığını sorar. Samime Han ım, gazetedeki haberi
okumaya başlar. Gazetede şunlar yazmaktadır:
'On üç zırhlıya karşı bir asker'
"Salı sabahı düşman zırhlılarından on üçü Trablus'un şark tarafında kalan Hamidiye İstihkamı'nı
dövmeğe başlamışlardır. İstihkamda on bir neferle bir ça vuş vardı. Neferlerin dokuzu bir müddet sonra
şehid, ikisi mecruh olmuş ve sağ kalan Mehmed Çavuş isminde bir kahraman henüz parçalan mayan
birkaç topla, dünyanın hiçbir muharebesinde işitilme miş, hiçbir memleketin tarihinde görülmemiş bir inat
ve metanetle tek başına düşmana mukabele etmiş ve nihayet tunç toplarla beraber o pulat vücut da
başına yağan yüzlerce gülle altında parça parça olmuştur. Böyle emsalsiz erlere malik olan millet
dünyanın en büyük milletidir."
Gazetedeki haberi duyan Ayşe, haykırm aya ve ağlamaya başlar. Haberdeki Mehmet Çavuş babasıdır.
Ayşe baygınlık geçirir. Samime Hanım, onu teskin etmeye çalışır. İkisi de abdestlerini alarak Allah'a
secde ederler. Dakikalarca ağlaya rak Allah'a dua ederler. Samime Hanım, Ayşe'ye yatmasını ve Allah'a
nişanlısının yaşaması için dua etmesini söyler.
Ayşe rüyasında nişanlısı Tosun'u görür. Bir melek, onu Trablusgarb'a nişanlısının yanma götürür.
Nişanlısının yanında babası da vardır. Babası, nişanlısını götürmesini, onun yerine de savaşacağını
söyler ve gider. Ayşe, Tosun'a sarılarak ağlamaya başlar. Tosunla birlikte bir yere otururlar. Tosun,
düşman kurşunu askerlerimizin bağrını delerken, buradan ayrılamaya cağını söyler. Bu arada, Tosun'un
her yerinden inciler akmak tadır. Ayşe incileri topla yıp padişaha vererek nişanlısının bede lini vereceğini
düşünür ve sevinir. Tosun, düğmesini açtığında içinden mücevherler dökülmeye başlar. Tosun, ona:
"Benim bedelim bu çöllerin bütün kumlarıdır. Ben bitmeyince Trablus, bitmez." der. Padişaha bir demet
çiçek götürmesini söyler. Ona son söylediği cümle: "Gönlüm diyor ki ben şehid olmamışsam mutlaka
çiçekleri padişaha vereceksin."
Ayşe, sabah olunca hemen bahçeden çiçek toplar. Padi şaha gidecektir. Dolmabahçe Sarayı'nın önünde
elinde çiçeklerle duracak, padişah onu görünce Ayşe'yi yanına çağıra caktır. O da padişaha: "Alınız
menekşelerimi, veriniz gülü mü!" diyecektir. Bu düşüncelerle evden çıkar. Yolda birkaç bölük asker görür.
İçlerinde Tosun da vardır. Onu görünce gözleri kararır ve oracığa düşüverir. Ay şe aklanmıştır. Gördüğü
144
asker Tosun değildir. Elinde ki menekşeler de çamurun içine düşmüştür. O anda rüyada Tosun'un: "Ben
şehid olmamışsam mutlaka çiçekleri padişa ha vereceksin." dediğini hatırlar. Ağlayarak onun şehid oldu ğunu anlar.
Çankaya - Falih Rıfkı Atay
KİTABIN ADI :ÇANKAYA
KİTABIN YAZARI :FALİH RIFKI ATAY
YAYIN EVİ :YENİ GÜN HABER AJANSI
BASIM YILI :1999
KİTABIN KONUSU
Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar olan hayatı,harp zamanında düşmana ve Cumhuriyet zamanında
yaptığı inkilaplarla gericile re karşı verdiği savaşı anlatmaktadır.
KİTABIN ÖZETİ
Atatürk, 1881 yılında ahşap bir evde doğmuştur.Annesi Zübeyde Hanım,babası ise öce gümrük muhafaza
memurluğu sonra kerestecilik yapan Ali Rıza Efendidir.Naciye isimli bir kızkardeşi vardır fakat Naciye
çocukken vefat etmiştir.Babasıda 1887 yılında vefat etmiştir.
Atatürk ilk eğitimine mahalle mektebinde başlamış daha sonra Şemsi Efendi okuluna geçmiştir.Bu okulda
hocadan dayak yemesinden dolayı kaçmıştır.Bir müddet dayısını çiftliğinde çalışmış sonra h alasının
desteğiyle okula yeniden başlamıştır.Zübeyde Hanım'ın gitmesini hiç istemediği halde kendi çabasıyla
askeri okula yazılmıştır.Lise hayatında çok başarılı olmuştur ve "Kemal" adını burada almıştır.Manastır
Askeri İdadisinden sonra İstanbul'a gitmek istediği halde bir subayın tavsiyesiyle Manastır Pangaltı Harp
Okuluna gitmeyi tercih etmiştir.
Atatürk'ün Harp Okulunda başından birçok olay geçmiştir.Komutanlarının onun hakkındaki iyi kanaatleri
sayesinde ordudan atılmaktan birçok kez kurtulmuştur.Oku lda gizlice yasak dergiler çıkarmış ve bazı
arkadaşlarınca jurnal edilmiştir.Nihayetinde 1904 yılında Harp Akademisinide bitirerek kurmay yüzbaşı
diplamasıyla göreve başlamıştır.
En büyük isteği Selanik'I tekrar görebilmekti ve umutluydu fakat Şam'a tayin edilmişti.Bu birlik halkı
soymakla görevli bir süvari birliğiydi ama Atatürk bu soygunların hiçbirinden kendine pay almamıştır ve
bu hırsızlığa karşı koymaya calışmıştır.Daha da kötüsü bu durum heryerde bu şekildydi.
Vatanperver duyduları ağır basan Atat ürk ,okuduğu kitaplarla İttihat veTerakki Cemiyetine yaklaşarak
gelecekte vereceği büyük savaş için kendini yetiştirmeye başlamıştır.Şeriat kanunlarını isteyen ,bu
yolda kan döken isyancıları bastırmada Hareket Ordusu'nda görev almış ve başarılı da olmuştu r.
Çıkan isyanların bastırılmasından sonra Enver Paşa'nın yüzünden sürüklendiğimiz 1.Dünya Harbinde
birçok cephede düşmanla çarpıştı.Balkan Savaşında,Çanakkale'deki birçok direnişte komutanlık
yaptı.Trablusgarp cephesine gönderildi ama devletin acizliği n edeniyle bu toprakları bırakıp geri döndü.
Veliaht Vahdettin'e Almanya seyehatinde yaverlik yaptı ve geleceğin padişahından bazı imtiyazlar alarak
vatanın selamete ulaşmasında önemli adımlar atmak için çaba harcadı.
Kuvettli ama kabiliyetsiz müttefikimiz Almanya'nın aldığı yenilgilerden dolayı bizde savaşı kaybetmiş
sayılıyorduk.İmzalanan Mondros ve Sevr mütarekeleriyle vatan düşmanın acımasız ellerine
bırakıldı.Silahımızı yetmedi istedikleri topraklarımızı aldılar.Büyük Türk ,bu yenilgiyi İstanbul'dakiler
145
gibi kabullenip elini kolunu bağlayarak beklememekte kararlı idi.
Yunan gavurun 16 Mayısta İzmir'e çıkmasıyla Atatürk'de 19 Mayısta Samsun'a çıktı.Amacı direniş için
gerekli kuvvetleri toplamaktı ama satılmış İstanbul Hukümeti ,İngilizlerin talimatıyla A tatürk'ü görevden
aldı.Bunun üzerine o da orduan istifa etti.Doğuda Kazım Karabekir Paşa'nın desteğiyle harekete
geçti.Birçok ilde toplantılar düzenledi.Milleti uyandırdı ve gerekenleri yapmaya başladı.
İngilizlerin, İstanbul'u işgaliyle hukümete duyulmay an güven tamamen sona erdi.Bu arada Kuvayi Milliye
birlikleri Antep,Maraş ve Urfa'da düşmana dişini göstermekteydi ama alınan kesin ve kalıcı bir zafer
yoktu.Bu sebeple Atatürk bu çete kuvvetlerini toplayarak düzenli orduya geçmek istiyordu.Zaten bu
çeteci birliklerin bazı yararlarının yanında birçok zararları vardı.Bu çeteler halkı soyuyor,adam
öldürüyorlardı.Afyon'da aldıkları yenilgi bu olaylara son verdi ve düzenli orduya geçildi.
Düzenli orduya geçmiştik ama ordu başına geçirilecek komutanlar ve asker ler binbir zorluklarla
toplanabildi.Tüm zorluklara ,yokluklara hatta duyulan güvensizliğe rağmen düşman Akdeniz'e
döküldü.Düşman dökülmüştü ama şimdi çok daha zor olan savaş başlamıştı.İnkilaplar dönemi ve Türkiye
Cumhuriyeti.
İlk iş olarak saltanat kaldı rıldı. Gericilerin hatta, Atatürk'ün ilk destekleyicisi Kazım Karabekir'in tüm
uğraşlarına rağmen halifelik kaldırıldı. Ayrıca hilafetin kaldırılmasına zorluk çıkaran kesimler, yani
yobazlar yapılan tüm yeniliklerde yine köstek olmuşlardır. Ama Atatürk'ün azmi ve kararlılığı karşısında
dayanamamışlardır. Ankara'nın başkent yapılmasını, şapka kanunu, Latin harflerinin kabulünü, Tevhid -I
Tedrisat Kanununu, Me deni Kanunun kabulünü, kadılnlara verilen eşitlik hakkını ve soyadı kanununu zor
da olsa halka benimse tmiştir. Başkenti Ankara yapmıştır ve Ankara'nın yenileştirilmesinde çok çaba
harcamıştır. Hükümette çok partili sisteme geçiş için denemeler yapmıştır. Ama alınan sonuçlar zamanın
daha erken olduğunu göstermiştir. Herkese soyadı verilmesine önayak olmuştu r. Ülkenin her yerinde
eğitim seferberliği başlatmıştır. Bu devrimleri hayatı pahasına yapmıştır. İzmir'de yapılan süikast
girişimi de bunun en iyi göstergesidir.
Atatürk yapacağı işleri, vediği davetlerde anlatırdı. Bu davetleri sabaha kadar sürerdi, anc ak o çok kısa
bir uykunun ardından yapacağı işleri düşünürdü. Davet masasından sohbet ve onu hazin sona götürecek
rakısı hiç eksik olmazdı. Fakat içmesini bilirdi, hiçbir zaman şuurunu kaybedecek şekilde içmemiştir.
Diğer hobileri; bilardo oynamak, köpeği Fox, Florya'da yüzmek, alaturka musiki dinlemek, dostlarıyla
sohbet etmek ve Savarona yatıyla gezmekti. Ayrıca giyimde, evinin döşenmesinde ve temizlik konusunda
çok titizdi. En büyük dertleri ise; Hatay sorunu, dil sorunu ve eğitim konuları idi. Türk kadı nına verdiği
değer çok büyüktü. O, her zaman Türk milleti ve Türkiye için çalıştı. Son zamanlarında bazı kişler İsmet
Paşa ile arasını açmıştı. Ama O, her zaman İsmet İnönü'yü çok sevmiş ve güvenmiştir.
Atatürk'ün şaşılacak bir hafızası vardı. Fakat son z amanlarda hafızası iyice zayıflamıştı ve
asabileşmeye başlamıştı. Bunun sebebi ise, hastalıktan başka birşey değildi. Karaciğerlerinde su
toplanıyordu. Hastalığında gezmek için alınan Savarona yatında dinlenmekte idi. Fakat bir sabah çok
ağırlaşmıştı ve son olarak "Saat kaç?" diyerek ebedi uykuya çekilmiştir. Saat dokuzu beş geçiyor ve
Türk milletinin gözlerinde yaşlar dinmiyordu.
KİTABIN ANA FİKRİ
Türkiye Cumhuriyeti, Atatürk'ün attığı tohumlarla ve bir çok zorluklar aşılarak kurulmuş,onu geliştirmek,
gericilerin karşısında durmak ve yeniliklerin arkasında olmak bizim en önemli görevimizdir.
KİTAPTAKİ OLAYLAR VE KİŞİLERİN TAHLİLİ
146
FALİH RIFKI ATAY:Atatürk ile bir gezide tanışan ve daha sonra varlığıyla ve yazılarıyla daima
Atatürk'ün yanında olan bir gaz etecidir.
İSMET İNÖNÜ:Savaştan önce tanışan ve sonra Atatürk'ün yanında olan değerli bir komutan ve devlet
adamıdır.
FEVZİ ÇAKMAK:Savaşta ve cumhuriyet döneminde Atatürk'ün yanında olan ayrıca mareşal rütbesi alan
büyük bir komutandır.
KAZIM KARABEKİR:Atatürk'e ilk yardım elini uzatan, vatanperver ,büyük ama hilafetçi bir komutandır.
KİTAP HAKKINDAKİ ŞAHSİ GÖRÜŞLER
Okurken bazen çoşturan bazen hüzünlendiren ,sade bir dille büyük bir destanı anlatan ve her Türk
evladının okuması gerektiğine inandığım ço k önemli bir eserdir.
YAZAR HAKKINDA KISA BİLGİ
1894 yılında İstanbul'da doğdu. Fıkra, makale, gezi türlerindeki gazete yazılarıyla ve özellikle Atatürk'ü
yakından tanıtan anılarıyla ün kazanan Falih Rıfkı Atay, Kovacılar semtindeki Rehberi Tahsil
Rüştiyesi'ni bitirdikten sonra Hüseyin Cahit'in Yalçın müdürlük yaptığı Mercan İdadisi'nde öğrenimini
tamamladı. Darülfünunun Edebiyat bölümünü bitirdi. İdadide edebiyat öğretmeni olan Celal Sahir Erozan
ile kendisinden bir ileri sınıfta okuyan Orhan Seyfi Orhon , Falih Rıfkı'nın edebiyat zevkinin gelişmesine
yardımcı oldular. İlk Yazıları, Serveti Fünun dergisinin genç yazarlara ayrılan ek sayfalarında
yayımlanan Falih Rıfkı'nın Tecelli(1911) dergisi ile Süleyman Bahri'nin yönettiği Kadın(1912) dergisinde
Cenap Şahabettin ile Ahmet Haşim'in eserlerini hatırlatan şiirleri çıktı. 1912'de Tanin gazetesinde düz
yazıları yayımlanmağa başladı; İstanbul Mektupları, Edirne mektupları gibi yazıları çıktı. 1913 -1914
yıllarında sadaret ve Dahiliye Nazırlığı kalemlerinde çalı ştı. Dahiliye Vekili Talat Paşa ile birlikte gittiği
Bükreş'ten Tanin gazetesine röportaj yazıları yolladı. Bu dönemdeki yazıları, Türkçülük ve Türkçecilik
akımlarının etkisini taşıyordu. I. Dünya Savaşında yedek subay olarak Suriye'ye gitti; 4. Ordu
kumandanı Cemal Paşanın hususi katipliğini yaptı. Suriye ve Filistin'deki savaş anılarını "Ateş ve
Güneş" (1918) kitabında topladı. Cemal Paşa'nın Bahriye nazırı olması üzerine Kalemi Mahsusa müdür
yardımcılığına getirildi (1917).
Kazım Şinasi Dersan, Necmetti n Sadık Sadak, Ali Naci Karacan ile birlikte Akşam Gazetesini çıkarmağa
başladı (1918). Bu gazetede Günün Fıkraları başlığıyla sürekli yazılar yazdı. Kurtuluş Savaşını
destekleyen etkili yazıları dolayısıyla idam istenerek Kürt Mustafa Divanı Harbi'ne veri ldi. Fakat İnönü
Zaferinin kazanılması üzerine Divanı Harp tutumunu değiştirdiği için idamdan kurtuldu. Kurtuluş Savaşı
sona erdiği sırada İzmir'de Atatürk ile görüşmeğe gelen gazeteciler arasındaydı. Atatürk'ün isteği
üzerine İkinci Büyük Millet Meclisi'n e Bolu'dan milletvekili seçildi (1922). Daha sonra uzun yıllar Ankara
Milletvekili olarak T.B.M. M.'de bulundu. Hakimiyeti Milliye, Milliyet ve Ulus gazetelerinin başyazarlığını
yaptı. Yeni Türk Alfabesinin hazırlanması ve uygulanması sırasında Dil Encümeni nde görev aldı. Serbest
Cumhuriyet Fırkası'nın tutumuna şiddetle karşı çıktı. Ulus gazetesinin başyazarlığını yaptığı dönemde
Ankara şehir planı jürisinde üyelik ve İmar Komisyonunda başkanlık yaptı. 1946'da çok partili döneme
geçildikten sonra Ulus gazete sinde CHP'nin savunuculuğunu sürdürdü. Demokrat Parti'nin 1950'de
iktidara geçmesinden sonra Dünya Gazetesini kurarak (1952) muhalefete geçti; yeni iktidara karşı
Atatürk devrimlerini savundu. Falih Rıfkı Atay, sağlam, atak, çekici, anlatımı ve duru Türkçe siyle
Cumhuriyet basınının Encümeninde usta kalemlerinden biriydi. Günlük siyasi olayları ele alan başyazı
ve fıkraları yanında Ulus ve Dünya gazetelerinde Pazar günleri yayımladığı haftalık yazılarında çok usta
bir deneme ve söyleşi yazarı niteliği göster iyordu. Gezi ve anı türlerinde Cumhuriyet döneminin çok
ilginç ürünlerini verdi.
147
Çanlar Kimin İçin Çalıyor - Ernest HEMINGWAY
KİTABIN KONUSU:
İspanya iç savaşı sırasında bir köprüyü patlatma görevi alan bir adamın başından geçen olaylar.
KİTABIN ÖZETİ :
Roberto Jordan; sarı saçlı, rüzgar ve güneşle yanmış yüzü, ince yapılıydı. Çok zor bir göreve seçilmişti.
Gerçi daha önce birçok defa yaptığı işlerden biriydi ama yinede General Golz onu bu görev için bizzat
kendi görevlendirmişti. General Golz, Roberto Jo rdan 'ın şimdiye kadar çalıştığı en iyi general olmasına
rağmen, tümeninin taarruza başlamasıyla beraber köprüyü uçurması gerekecekti. Uçakların bomba
sesleri duyulunca köprü uçmuş olacaktı.
Aşağıda yaşlı adam onu arabada beklemekteydi. 68 yaşına rağmen d inç ve kuvvetli bir görüntüsü vardı.
Dağda Amerikalıya yardım edecek çetelerin hepsini tanıyordu. Gerçi çoğu işe yaramaz adamlardı ama
tren işini iyi yapmışlardı. Kashlein görevini çok iyi yapmış, treni bölgedeki çetelerle beraber havaya
uçurmuştu. Daha so nrada başka bir iş esnasında ölmüştü.
Yaşlı adam Roberto 'yu köprüye götürdü. Köprünün iki yanında iki nöbetçi vardı ve biraz uzağında 7
askerin kaldığı bir karakol vardı. Dinamitleri, yarım saatlik uzaklıkta bir tepede olan Pablo' nun yerine
götürdüler. Ağaçların arasında olan bu yerde Pablonun dört atı vardı. Pablo 50 yaşını geçmişti, çok
akıllı ve tecrübeli bir adamdı. Tren işinde o da vardı. Çingene, Fernando, eşi Pilar 'da. Tren işi
esnasında kurtardıkları Maria' yı hepsi de taşımışlardı.
Pablo Cumhuriyetçiydi, çetelerin hepsi Cumhuriyetçiydi. Ama köprü işini öğrendiğinde Pablo 'nun hoşuna
gitmedi bu iş. Tren işi daha mantıklı idi. Onun kadar kampta sözü geçen Pilar, Roberto 'yu destekleyince
diğerleri de desteklediler. Pilar başkanlığı Pablo 'nun eli nden aldı ve köprü için Roberto 'ya yardım
edeceğini söyledi. El Sordo (diğer çete reisi) 'nun da yardım edeceğinden şüphe yoktu. Dağlarda
yüzlerce adam olmasına rağmen El Sordo 'nunkilerle beraber topu topu 18 kişi bulabilmişlerdi. Diğerleri
güvenilir değildi. Köprünün imha edilmesinden dolayı Pilar ve Sordo adamlarıyla beraber bu bölgeyi terk
etmek zorunda kalacaklardı. O akşam Sordo gelmeyince ertesi gün Pilar ve Maria 'yla beraber, Roberto
Jordan El Sordo 'nun yanına gitmeye karar verdiler. Maria trende n baygın halde kurtulmuştu. O zamanlar
saçı tamamen kesilmiş olmasına rağmen, büyüdükçe Maria güzelleşmişti. Daha tamşah bir gün olmasına
rağmen Maria ve Roberto birbirlerini sevmişlerdi. Pilar, Roberto 'dan bu iş bitince kızı götürmesini
istemiş, Roberto 'da kabul etmişti.
El Sordo Cumhuriyetçi ruhunu dağlarda koruyan ender çete reislerinden biriydi. Roberto Jordan, El
Sordo 'nun kendisine yardım edeceğinden emin olmuştu. Altı at vardı. El Sordo, daha sonraki kaçış için
gereken atları bulmak için gayret g östereceğini söyledi. Ne de olsa köprü işinden sonra buralardan
gitmek zorunda kalacaktı.
Roberto, Maria ve Pilar akşama doğru barınaklarına döndüler. Pablo köprü işinden yana değildi. Roberto
Jordan onu öldürmek zorunda olduğunu biliyordu. Diğer adamları n hepsi de onun ölmesini istiyorlardı.
Köprü işini bozabilirdi Pablo. Bir an mağaradan dışarı çıkan Pablo 'nun kaçtığını düşündü herkes. Çünkü
kaçarken birkaç dinamit lokumu da götürmüştü.
Roberto dışarıda yatmaya alışkındı. Gece bayağı ilerlemiş ve Maria 'nın güzelliği onu büyülüyordu.
Maria sıcacıktı. Bir ses üzerine arkaya dönünce Faşist Süvarilerden birini karanlıkların arasından zorda
olsa seçebildi. Tabancasıyla onu vurdu. Tam kalbine gelmişti mermi. Diğer süvarilerinde gelmesi
yakındı. Adamlarıyla b eraber pusu kurdu ve kardan ayak izini takip etmesini beklediği diğer süvarileri
bekledi. Süvariler bekledikleri gibi geldiler. Onları farketmemişlerdi, ama ilerlemelerine devam edip
gittiler.
148
Silah sesleri Sordo 'nun barınağından geliyordu. Atları satan Sordo 'nun yerini bulmuşlardı. Birkaç saat
sonra silah sesleri kesildiğinde Sordo ve adamları ölmüştü.
Artık yalnızdılar. Andreas 'ı, Roberto 'nun verdiği notu götürmek için General Golz 'un yanına gönderdi.
Köprü sabaha uçurulacaktı.
Pablo gece yarısı b eş abamla geldi. Pablo kaçamamıştı. İhaneti kendine yedirememişti. Roberto Pabloyu
karşısında görünce ümitlendi. Köprü işi olabilirdi.
Pilar ve yanındakiler üstteki karakolu, Pablo yeni getirdiği beş atlı ile alttaki karakolu imha edecekti.
Uçakların bombaları sabaha karşı duyuldu, Anselmo ve Roberto köprüdeki iki nöbetçiyi öldürdüler.
Roberto dinamitleri yerleştirirken acele edemezdi. Neredeyse başarmak üzereydi. Diğer iki karakoldan
silah sesleri ardı ardına geliyordu. Dinamitleri yerleştirdi ve Anselmo ile beraber ipi germeden köprüden
bir miktar uzaklaştılar. Pilar ve yanındakiler karakolu halletmişlerdi ama iki adamı ölmüştü Pilar'ın.
Roberto ipi çekti ve köprü ortadan ikiye ayrıldı. Gökden yağan demir parçalarından biri Anselmo 'yu
öldürmüştü. Yaşlı a dam çok küçük gözüküyordu.
Pablo tek başına kurtulmuştu tanktan. Karakolu imha edememişlerdi ama Pablo tek başına kurtulmuştu.
Artık herkese yetecek kadar at vardı. Maria çok seviniyordu, Roberto yaşıyordu. Atlarla hızla
ilerliyorlardı. Pablo 'nun kaçmak i çin çok güzel planları olsa gerekti.
Bayırı çıktıkça Roberto 'nun atı yavaşlıyordu. Zavallı hayvanın nefesleri bile hızlanmıştı. Büyük bir
gürültü ile Roberto 'nun ayağı, düşen atın altında kalmıştı. Ayağı kırılmış ve kırık kemik Roberto 'nun
kaslarını yırtmıştı. Daha fazla ilerleyemezdi. Yardıma gelenlerle vedalaşıp, orda kalmak istediğini
söyledi. Diğerleri giderlerken, biliyordu. Daha General Golz 'dan emir alırken böyle olacağını biliyordu.
KİTABIN ANA FİKRİ
Ortam ve şartlar ne olursa olsun herkes gör evini tam olarak yapmalıdır.
OLAY VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİL MESİ
Robert Jordan:Köprü uçurma görevini alan genç becerikli bir dinamitçi.Sarışın uzun boylu bir amerikalı.
Anselmo:Roberto'nun rehberi, çete üyesi, yaşlı ama dinç ve güçlü bir adam.
General Golz:Robertonun amiri. Ona görevi veren sovyet generali.
Pablo:1.80 boylarında,güçlü bir adam , hayatından bıkmış bir çete reisi.
Rafael:Çete üyesi bir çingene.
KİTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BİLGİ:
Ernest Hemingway, Chicago'nun varoşlarında doktor bir babayl a ev hanımı bir annenin çocuğu olarak
dünyaya geldi. (21 Temmuz 1899) Devlet okullarında eğitim gördü ve lise yıllarında yazmaya başladı,
etkin ve göze batan bir öğrenciydi. Liseden mezun olduktan sonra Kansas City'ye gitti ve Star'ın
muhabiri olarak çalışmaya başladı. Sağlıksız gözü yüzünden defalarca orduya girmesiengellendi ama
Birinci Paylaşım Savaşımına Amerikan Kızıl Haçı'nın ambulans soförü olarak girmeyi başardı. 8 Temmuz
1918'de Avusturya -İtalya Cephesi'nde yaralandı -daha 19'unda bile değildi o za man. Kahramanlık nişanı
verildi.Evinde sağlığına kavuştuktan sonra tekrar yazmaya başladı .Seçme öykülerden oluşan ilk önemli
kitabı, 1925 yılında "In Our Time" adıyla New York City'de yayınlandı. 1926 yılında "The Sun Also
Rises"ı yayınladı, o bu romanını , "ilk somut başarısı" olarak tanımlıyordu. Savaş sonrası yıllarda
zamanının büyük bir bölümünü kitaplarına ayırdı. Paris'e yerleştiği halde kayak yapmak, boğa güreşi
izlemek, balık avlamak ya da avlanmak için sürekli olarak seyahat ediyordu. Bundan sonra, İspanya İç
Savaşı dolayısıyla ve ülkeye olan yoğun ilgisinin de bir sonucu olarak dört kez İspanya'ya gitti. General
Fransisco Franco önderliğindeki Milliyetçilere karşı Cumhuriyetçiler için para topladı Hemingway'in
İspanya İç Savaşı'yla ilgili geniş den eyimi onun en ünlü eserinin ortaya çıkmasını sağladı "For W hom
149
The Bell Tolls" (1940). Birçok eleştirmen bu romanın "A Farewell to Arms"tan daha iyi bir roman
olduğunu iddia eder. Milliyetçi cephe ardındaki gerilla grubuna katılması için Guadarrama Dağları 'na
yollanan Amerikalı bir gönüllü olan Robert Jordan'ın öyküsünü anlatır bu romanında
Hemingway.Avrupa'daki savaştan sonra Hemingway evine dönerek ciddi bir çalışmaya gömülür.
Yolculuklarından birinde (Afrika'ya giderken) bir uçak kazası sonucunda yaralan dı. Daha sonra (1953'te)
uzun bir mücadeleden sonra yakaladığı ve kayığına bağlayıp eve götürürken köpekbalıklarının
saldırısına uğrayan ve balığından olan Kübalı bir denizcinin öyküsünü anlatan kısa romanıyla Nobel
Ödülü'nü alır1960'tan sonra Hemingway Ke tchum'da (Idaho) yaşamaya başladı ve yaşamını ve
çalışmalarını önceki gibi sürdürmeye çalıştı. Bir süre için başarılı oldu, ancak daha sonra, anksiyete ve
depresyon dolayısıyla Rochester'da Mayo Clinic'te elektroşok tedavisi görmeye başladı. Eve dönmesine
iki gün kala yaşamına son verdi.
Eğil Dağlar- Yahya Kemal Beyatlı
KİTABIN ADI : Eğil Dağlar
KİTABIN YAZARI : Yahya Kemal Beyatlı
YAYINEVİ VE ADRESİ : Kültür Bakanlığı yayınları/Ankara
BASIM TARİHİ : 1981
1.KİTABIN KONUSU:
Milli mücadeledeki kahramanlar i çin yazılmış bir kitap.
2.KİTABIN ÖZETİ:
Kitap İstiklâl Harb'inin, günü gününe yazılmış , en yakın tarihidir. Kitap bölümlerden oluşmakta ve her
bölümde ayrı bir anektot anlatılmaktadır. Kitap yazıldığı yıllarda Milli Mücadele'nin inandırıcı bir
desteği ve o yıllardaki Türk düşüncesinin bir zaferi olmuştur. Kitapta daha çok Türk Askeri'nden ve
İstiklâl Harbi kahramanı Mustafa Kemal Paşa anlatılmaktadır. Eser 88 müstakil nesir ve on bin satırdan
meydana gelmektedir. Kitabın adı ise bir asker türküsü olan şu mısralardan gelmektedir;
Eğil dağlar eğil, üstünden aşam
Yeni tâlim çıkmış varam alışam.
3.KİTABIN ANA FİKRİ:
Milletin yeniden var olmasını sağlayan İstiklâl Harbi kahramanları ve Atatürk'ün yaşadıkları kitabın ana
fikrini oluşturmaktadır.
4.KİTAPTAKİ OL AYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİL MESİ:
Kitap Türk Askerlerinin kahramanlıklarını anlatmasına rağmen eser, Atatürk dışında bir şahsa yer
vermemiştir.
5.KİTAP HAKKINDAKİ ŞAHSÎ GÖRÜŞLER:
Kitapta yer alan kelimelerin güncelliğini yitirmiş ve kullanılmaması eserin okunmasında büyük güçlükler
yaratmaktadır.
6.KİTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BİLGİ:
1884 yılında Üsküp'te doğdu. Asıl adı Ahmed Agâh'tır. İstanbul Vefa Lisesi mezunu. Başlangıçta Sultan
II. Abdülhamit yönetimine karşı muhaliflerin safında yer alarak Paris'e kaçtı. Dokuz yıl kaldı. Fransız
edebiyatını ve edebiyatçılarını yakından tanıma imkânı buldu. Onlardan etkilendi. Bir ara Nev -Yunanî bir
şiirin peşine düştü. Doğu Dilleri Okulu'na devam ederek Arapça ve Farsça'sını geliştirdi. Divan şiiri
üzerinde yoğunlaştı. 1913 yılında İstanbul'a döndü. Darüşşafaka, Medresetü'l -Vâizin ve Darülfünûn'da
Tarih ve Edebiyat dersleri okuttu. Gazete ve dergilerde yazılar yazdı. Lozan Konferansı'na katıldı.
1923'te Urfa milletvekili seçildi. Çeşitli ülkelerde diplomatik görevler alarak Türkiye'yi temsil etti.
150
Yozgat, Tekirdağ ve İstanbul milletvekilliği yaptı. Pakistan Büyükelçiliği görevinde iken emekli oldu
(1949) ve yurda döndü. Tedavi için Paris'e gitti. 1 Kasım 1958'de yaşamını yitirdi. Cumhuriyet dönemi
Türk şiirinin en büyük temsilcilerinden biri.
ESERLERİ:
Kendi Gök Kubbemiz (1961)
Eski Şiirin Rüzgârıyla (1962)
Rubailer ve Hayyam Rubailerini Türkçe Söyleyiş (1963)
Aziz İstanbul (1964)
Eğil Dağlar (1966)
Bitmemiş Şiirler (1976)
Gün Olur Asra Bedel - Cengiz Aytmatov
Cengiz Aytmatov, dünyanın en önde gelen roman ve öykü yazarlarındandır. Yapıtlarını Rusça veya
Kırgızca olarak kaleme alan Aytmatov, roman ve öykülerinde Kırgız halkının yaşamını, kültürel
yabancılaşmadan çevre kirliliğine değin pek çok sorunu değişik ve çarpıcı üslûpla kaleme almıştır.
Pek çok ödül ve nişanın sahibi olan Aytmatov, yazarlığın yanında Kırgızistan'ın Lüksemburg Büyük
Elçiliği görevini yürütmektedir.
"Bu yerlerde trenler doğudan batıya, batıdan doğuya gider gelir.gider gelirdi.. Bu yerlerd e demiryolunun
her iki yanında ıssız, engin, sarı kumlu bozkırların özeği Sarı Özek uzar giderdi. Coğrafyada uzaklıklar
nasıl Greenwich meridyeninden başlıyorsa, bu yerlerde de mesafeler demiryoluna göre hesaplanırdı.
Trenler ise doğudan batıya, batıdan do ğuya gider gelir, gider, gelirdi."
Aytmatov'un çok tanınan eserlerinden biri olan "Gün Olur Asra Bedel", diğer adıyla "Gün Uzar Yüzyıl
Olur" esas itibarıyla Sovyetler Birliği döneminde yaşanan sosyal ve kültürel sorunların bir öz
eleştirisidir. Aytmatov, romanında, geçmişin efsaneleriyle geleceğin bilim kurgusunu harmanladığı çok
özel bir teknik uygulamıştır.
Çağdaş romancılığın başyapıtlarından biri olan Gün Olur Yüzyıl Olur, aslında yalın bir kurguya dayalıdır.
Uçsuz bucaksız bozkırların kuş uçmaz kerva n geçmez köşelerinin birinde, belki ayda bir trenin geçtiği
istasyonda görevli iki arkadaştır, Yedigey ve Kazgangap.
Aytmatov romanında, sıradan bir yaşamdan, ulusal ve toplumsal sorunlara gönderme yapar.Yer, Sarı
Özek bozkırıdır.Kırgızistan'ın uçsuz buca ksız bozkırlarının birinde Sarı Özek'teki basit ve tekdüze bir
yaşamın; demiryolcu Yedigey'in, İkinci Dünya Savaşı'ndan beri arkadaşı ve en yakın dostu Kazangap'ı,
vasiyeti üzerine, atalarından miras kaldığına inandığı ve kutsal bildiği Sarı Özek bölgesind e bir
mezarlığa gömmek istemesinin ve bu süreçte yaşadığı çelişkilerin öyküsüdür. Çevre ve kişiler, bize pek
yabancı olmayan, Orta Anadolu bozkırlarının ve halkının adeta bir kopyasıdır.
Aytmatov'un yapıtlarında başlangıç, aynı zamanda bitiştir. Başlayan her şey biter, biten her şey de yeni
bir başlangıçtır. Zamanın erdiği bozkırlarda, gün, yüzyıl kadar uzun; geçen yüzyıllar ise bugün kadar
yakındır aslında. Aytmatov tren raylarının sonsuzluğa uzayıp giden kıvrımları arasında yiyecek arayan
bir tilkinin yaşadıklarını adeta empatik yaklaşımla yaşatır bizlere.
Kazgangap, sağlığında, Kırgız efsanelerinin birinde adı geçen Nayman Ana türbesinin yer aldığı Ana
Beyit bölgesine gömülmek istediğini söylemiştir.
Her şey, bir devenin sırtında Ana Beyit mezarlığına yol alan cenaze konvoyunun en önünde giden
151
Yedigey'in bilincinde oluşur ve gelişir. Sarı Özek'teki istasyondan kutsal mezarlığa giden cenaze
konvoyunun başını çeken Yedigey, can dostu Kazgangap'la yaşadıklarını, bu kısa yolculuk sırasında geri
dönüşlerle bilinç üstüne çıkarır. Romanın ilerleyen sayfalarında, anlatılanların, bu yolculuk boyunca
tahayyül edilenlerin ürünü olduğu ortaya çıkar. Yedigey, koca ömrü, bir güne hatta saatlere sığdırır;
geçmişin, şu anın ve geleceğin aynı şey olduğunu, deve sırtındak i bilinç akışlarında yaşar ve yaşatır.
Gün Olur Yüzyıl Olur, dönemin yönetim anlayışına, Stalin diktatörlüğüne eleştirel bir bakış getirir. Bu
eleştirel bakış, devlet kademelerinde görev yapan kişilere olumsuz karakterler çizilmesiyle kendisini
gösterir. Roman kahramanlarında Sabitcan, bozkırın karşısında şehri, sıradan Kırgızın karşısında ise
yönetime yakın, toplumsal yabancılaşmaya örneği temsil eder. Aytmatov'un yapıtlarında olumsuz
kişilerin şahsında, sistemin yozlaşmış uygulamaları, üstü kapalı da ols a acımasızca eleştilir.
Yedigey, can dostu Kazgangap'ın naaşını vefa borcunu ödemek üzere küçük bir cenaze konvoyuyla Ana
Beyit'e götürmektedir. Ancak, destan kahramanı Nayman Ana'nın mezarının bulunduğu Ana Beyit'te,
Sovyet yönetimince bir uzay üssü kuru lmuştur.
Cengiz Aytmatov, romanında "mankurt" kavramını bir sosyoloji terimi yapacak derecede çarpıcı
sosyolojik saptama yapar. Mankurt, Aytmatov'dan sonra, geçmişini unutmuş, bedeniyle ve ruhuyla karşı
tarafın buyruğu altına girmiş, yeni efendisine yaran mak için kendi değerlerine, ailesine ihanet edenlerin
ortak adıdır.
Nayman Ana, mankurt olan oğlunu kurtarmaya çalışan, umut ve korku dolu bir yürekle çalkalanan bir
Kırgız anasıdır. Onun mücadelesi, trajediyle bitse de, sonraki yüzyıllarda yaşanacaklara âdeta geçmiş
çağlardan, ötelerden bir uyarıdır.
Kırgız ananın trajedisi, bulduğu sandığı bir anda, oğlunun okuyla öldürülmesiyle, efsaneden modern
topluma bir projeksiyon tutar. Tarihsel mankurtlaşma, aslında, modern zamanlarda yaşanan
mankurtlaşmanın iz düşümüdür âdeta.
Gün Uzar Yüzyıl Olur'da geçmiş ile şu an, gerçekler ile destanlar iç içedir. Juan Juanlar, Sarı Özek
bozkırında yaşayan Naymanların topraklarını istilâ eder. Tutsak aldıkları Nayman gençlerinin kafalarına
yaş deve derisinden bir başlık ge çirirler. Güneş altında kurumaya ve daralmaya başlayan deri, esirlere
korkunç acılar verir. Tutsaklar bu işkencenin sonunda ya ölürler ya da mankurtlaşırlar yani belleklerini
ve bilinçlerini yitirirler. Juan Juanlar, tutsakların anılarını belleklerinden si lmekle, insanlığın bilincini
yok etmekle insanlık onurunu ayaklar altına almayı başarmış bir topluluktur.
Mankurtlaşan tutsak artık efendisinden başkasını tanımaz. Ne anasını, ne babasını, ne de bir başka şeyi
hatırlar. Ağzı var, dili yoktur artık; isyanı ve itaatsizliği hiç düşünmeyen tek varlıktır yeryüzünde.,
Yedigey'in Kazgangap'ı gömmek istediği yer, Nayman Ana'nın mezarı artık uzay üssüdür. Romanda
yerleşik sistemin değerlerini simgeleyen Kazgangap'ın oğlu Sabitcan ise babasının cenazesine dahi
zorla gelmiştir; herhangi bir sorun çıkmadan bir an önce törenin bitmesini ve şehre dönmeyi
istemektedir.
Üsse yaklaşan cenaze konvoyunu durduran nöbetçiler, buranın askerî bölge olduğunu söyleyerek cenaze
konvoyunun Ana Beyit'e girmesine izin vermek istemezl er. Tartışma sürerken Nöbetçi subay gelir.
Nöbetçi subay Kırgız kökenli bir delikanlıdır. Kendi halkından bir muhatapla karşılaşan Yedigey sorunu
çözeceği inancıyla konuyu açıklamaya başlar. Nöbetçi subayın cevabı çok kısa ve çarpıcıdır: "Yoldaş,
Rusça konuş" . Yedigey afallayarak niçin Kırgızca konuşmadığını sorar. Kırgız subay görevde olduğunu,
görevde iken Kırgızca konuşamayacağı cevabını verir.
152
Konvoy çaresizlik içinde, kutsal topraklardan uzaklaşır. Yedigey başka bir yerde cenazeyi yaparak
gömer; ancak Kırgız geleneklerini, tam olarak bilmeden ve uygulayamadan gömmek onu çok rahatsız
etmiştir.
Aytmatov, baskıcı bir rejimin yerel ve ulusal değerleri silmeye çalıştığı bir zamanda alegrofik imgelerle
ulusal kimliğini örten perdeyi aralamayı bilmiş, toplu msal sorunları ve bu sorunların derin yapılarını
zamanın gündemine taşıma olanağını yaratmış ve romanlarıyla insanlığın hizmetine sunmuştur.
Gurbet Hikayeleri - Refik Halid Karay
1.KİTABIN KONUSU :
Kitabın konusunu bir veya birden fazla kişinin başından geçmiş, yaşanmış olaylar oluşturmaktadır.
Memleket özlemi kitapta çok olarak işlenmiş konular arasındadır.
2.KİTABIN ÖZETİ :
Eskici :
Hasan adında bir çocuk vardır ve İstanbul'da yaşamaktadır. İstanbul'da yaşarken anne ve babasını
kaybetmiş, hiç yakın a krabası kalmamıştır. Yöre halkı Hasan'ı Filistin'e halasının yanına göndermeyi
uygun görmüşlerdir. Hasan'ı vapura bindirip Filistin'e gönderirler.
Halasının yanına giden Hasan, o yörenin diline yabancı olduğu için hiç kimsyle konuşmaz. Bir gün
halasının evine ayakkabıları tamir için bir eskici gelir ve Hasan onun karşısına oturarak onu seyretmeye
başlar. Daha sonra eskiciye ' çiviler ağzını acıtmıyor mu?' der. Eskici önce çocuğun Türkçe konuşmasını
garipser. Daha sonra sen nerelisin diye sorar. Hasan anlat maya başlar. Hiç durmadan konuşmaktadır.
Eskiciyle beraber memleketlerinden bahsederler. Eskicinin işi bitmiş, gitme zamanı gelmiştir. Ayrılırken
hasan çok ağlar ama elinden hiçbir şey gelmez.
Köpek :
Osman memleketinden uzun süre önce ayrılır ve Lübnan' da çalışmaya başlar. Osman kimseyle
konuşmayan çok yalnız biridir. Bir gün yine işe çıkmışken arkasına bir köpek takılır. Ona bakınca
onunda memleketinden uzak olduğunu düşünür. Köpeğin kaderinin kendisine benzediğini düşünerek onu
yanına alır. Artık her y ere onunla gider olmuştur. Köpek, Osman'ın yanına geldiğinden beri kilo alır,
Osman'la oynamaya onu sevmeye başlar.
Bir gün Osman'ı Lübnan'da zabitler yakalar. Yasak olarak çalıştığından dolayı onu şehir dışı etmek
isterler. Ama köpeğin onunla beraber git mesini istemezler. O zamanlar hayvanların hastalık bulaştırma
tehlikesi olduğu için, onları şehir dışı etmek yasaktır. Bu nedenle Osman'ı köpeksiz şehir dışı ederler.
Osman çok üzülür hatta ayrılırken köpekle bile vedalaşır. Köpek ağlamaklı olmuştur ama bi r şey
yapamaz. Osman'ın eski neşesi artık kalmamıştır. Kader yine ona kazığını atmıştır.
Testi:
Ömer adında bir genç Lübnanda şoförlük yapmaktadır. Bir akşam arabasına üç bedevi biner ve ondan
hemen bir doktara gitmesini isterler. Adamlardan biri nefes a lırken zorluk çekmektedir. Ömer merak edip
nesi olduğunu sorar. Bedevilerden yaşlıca olanı yanındakinin testisiden su içerken, testinin içine
düşmüş olan bir arının boğazına kaçarak onu soktuğunu söyler.
153
Lübnan halkı o zamanlar hastalık bulaşır korkusuyla bardak kullanmaz, testiyle içerlerdi. Testiyle
içerkende ağızdan birkaç parmak yukarıdan akıtarak içerelerdi. Bu tür olaylar orada çok sık olurdu.
Adam bir ara nefes almamaya başlar. O sırada ömer doktor yazılı bir yerde durur ve adamı içeri taşırlar.
Fakat doktor birkaç saat önce hayata gözlerini yummuştur. Arı tarafından sokulan adamda aradan çok
geçmeden doktorun yanında yerini alır.
3.KİTABIN ANA FİKRİ :
Kitapta, insanın memleketi kadar güzel bir yere sahip olamayacağı, onun kıymetini, ondan uzak
kalanların daha iyi bildiğini ve uğruna her şeyden vazgeçilebilecek bir şey olduğu savunulmuştur.
4.KİTAPTAKİ ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ :
HASAN: Hasan kendi halinde, sevecen, yardımsever ve yaşamaktan zevk alan biridir. Başından geçen
olaylar onu derinde n etkilenmişse de, hayata bağlılığı fazla zayıflamamıştır.
ESKİCİ: Hayatta öylesine yaşayan, memleketinden uzun süre önce ayrılmış işini çok iyi yapan ve
memleketlilerine karşı çok iyi davranan biridir
ÖMER: Küçük yaşta memleketinden ayrı düşmüş, çok iyi araba kullanan, bilgili, kültürlü ve görmüş
geçirmiş birisidir.
OSMAN: Çok duygusal bir yapıya sahip, hayattta başından geçen olaylardan sonra kimseye güveni
kalmamış, ama sevgiye sevilmeye muhtaç biridir.
5.KİTAP HAKKINDA ŞAHSİ GÖRÜŞLER :
Kitap memleketimizin ne kadar güzel ve pahabiçilmez değerde olduğunu gözler önüne seren, okuyanı
çok derinden etkileyen ve onların memleketlerine karşı olan duygularını çoşturan güzel bir yapıttır. Dili
sade ve anlaşılması kolaydır. Yazar herkesin anlayacağı tüden bir üslup kullanmıştır. Herkesin okuması
ve olaylardan ders çıkarması gereken bir kitaptır.
6.KİTABIN YAZARI HAKKINDA KISA BİLGİ :
1888'de İstanbul'da doğan Refik Halit, Bank -i Osmani serveznedarlarından, "bâlâ" rütbesine sahip
Mehmed Halid Bey'in oğludur. Vezneciler'de Şemsu'l -Maarif ve Göztepe'de Taş Mektep'te okuyan ve
ayrıca özel dersler de alan Refik Halid, Mekteb -i Sultani'yi terkettiği gibi, Mekteb -i Hukuk'u da yarıda
bırakıp Maliye Merkez Kalemi'ne katip olarak girdi.
1908'de katipliği bırakarak, Se rvet-i Fünun'da ve Tercüman -ı Hakikat'te çalışmaya başladı, bu arada
kendisine ait Son Havadis adıyla bir gazete çıkardı ancak bunu on beş sayı sürdürebildi. Fecr -i Ati
Topluluğu'na katıldı, Servet -i Fünun'a yazılar verdi. Kalem adındaki mizah dergisinde d e "Kirpi" müstear
ismiyle siyasi mizah yazıları yazdı. Sada -yı Mi llet'te, bilahare Cem'de Kirpi müstear ismiyle yazılar
yazdı.
Gazeteci Ahmet Samim'in 9 Haziran 1910'da İttihatçılarca katledilmesi üzerine İştirak adlı gazetenin 13
Haziran 1910 tarihli nüs hasının buna ilişkin yazılara ayrılmasını sağladı ve bu yüzden İttihat ve
Terakkicilerce mimlendi. "Kirpi" müstear ismiyle yazdığı, İttihat ve Terakki Fırkası'nı yerden yere vuran
yazılarını "Kirpinin Dedikleri" adıyla bir kitapta topladı ve bu arada Hürri yet ve İtilaf Fırkası'nın elindeki
Beyoğlu Belediyesi'nde yedi ay süreyle Başkatip olarak çalıştı, Mahmud Şevket Paşa'nın katlinden
hemen sonra da, yargılanmaksızın Sinop'a sürüldü (1913), bilahare Çorum, Ankara ve Bilecik'e
154
gönderildi. Bilecik'teyken ongü nlük bir izinle İstanbul'a geldiğinde Ziya Gökalp'in yardımlarıyla geri
dönmedi yani sürgünlüğü son buldu (1918).
Robert Kolej'de bir yıl kadar Türkçe öğretmenliği yaptı, bu arada Vakit, Tasvir -i Efkar ve Zaman
gazetelerinde makaleler yayınlayan Refik Hal id, Damat Ferit Paşa'nın dostluğu sayesinde, mütarekeden
hemen sonra Hürriyet ve İtilaf Fırkası'na katıldı, Posta ve Telgraf Umum Müdürü olarak görevlendirildi
(1919). İzmir'in işgalinden sonra Anadolu Hareketiyle İstanbul Hükumeti arasında yaşanan telgraf
krizinde İstanbul Hükumetini tuttuğu için, İstanbul'un işgalcilerden kurtarılışının ardından 09.11.1922
tarihinde Beyrut'a kaçtı. Yüzellilikler listesine alınması ve ihracı konusunda baskı yapılması üzerine
Suriye'nin vatandaşlığını kabul etmek zorunda ka lan Refik Halid, Halep'te yayımlanan Doğruyol ve
Vahdet gazetelerini yönetti, bir ara kendi adına çıkardığı gazeteyi de tepkiler yüzünden kapatmak
zorunda kaldı.
Af Kanunuyla, 1938'de yurda dönüp, yazmaya ve geçimini bu yoldan sağlamaya devam eden Refik H alid,
18.7.1965 tarihinde İstanbul'da öldü.
ESERLERİ:
Romanları:İstanbul'un İçyüzü,Yezidin Kızı, Çete, Sürgün, Anahtar, Bu Bizim Hayatımız, Nilgün 1 -2-3,
Yeraltında Dünya Var, Dişi Örümcek, Bugünün Saraylısı, İkibin Yılın Sevgilisi, İki Cisimli kadın, Ka dınlar
Tekkesi, Karlı Dağdaki Ateş, Dört Yapraklı Yonca, Sonuncu Kadeh.
Hikaye Kitapları:Memleket Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri,Kirpinin Dedikleri, Ago Paşa'nın Hatıraları, Ay
Peşinde, Sakın Aldanma İnanma Kanma, Tanıdıklarım, Guguklu Saat, Bir Avuç Saçma , Bir İçim Su, İlk
Adım, Üç Nesil Üç Hayat, Minelbab İlelmihrab.
ilk baskısı yayınevimiz tarafından yapılan Bir Ömür Boyunca, yazarın 1922 -1938 arasındaki sürgünlük
yıllarını kapsayan anılarıdır. Ama anlattıkları bu yıllarla ve bu dönemin olaylarıyla sın ırlı değildir.
Beyoğlu'nun lokanta adabı, Sinop'taki sürgün dünyası kadar Resneli Niyazi'nin meşhur geyiğinin
akıbetini de Refik Halid'in güzel ve özgün üslubundan okuruz. Bir Ömür Boyunca, yazarın ölümünden
sonra yayınlanan en güzel ve önemli eseridir.
155
1.Dağa Çıkan Kurt - KONUSU
Topluca alınan kararlara uymanın gerekliliği ve alınan bu kararlara uymamanın getireceği zararlara
dikkat edilmesi gerektiğidir.
2.Dağa Çıkan Kurt - ÖZETİ
Olay bir şairin yazar bir Fransız kurt masalını anlatması ile başlar. Şair yazara söz vermesine rağmen
dağa çıkan kurt hakkındaki şiirini bir türlü yazara gönderemez. Yazar beklemekten bıkar ve kendini kurt
hülyaları içinde bulur.
Karacaaahmet mezarlığı civarında fakir ve yoksul olan küçük bir evin çocuğudur.Babasını savaşta
kaybetmiştir. Annesi her akşam eve geşmesini beklemekte ve getireceği ekmeği yiyerek karnını
doyurur.Fakat o akşam annesi biraz gecikir. Sonunda annesi karşıda görünür.Fakat elinde ekmek
yoktur.Aç kalacağını anlar. Vakit artık geç olmuştur ve yatarlar.
Çocuk yatakta annesi ise yarı tahta yarı hasır bir yatakta yatmaktadır.Gece çocuk yatağının üstünde bir
şeylerin kıpırdadığını hisseder fakat bunun annesine anlatmaz.Hafifçe gözlerini açar. Karşısında savaştan
çıktığı her halinden belli olan, her yanı yara bere içinde ve ağzından kan damlayan bir kurt
durmaktadır.Bu durum babasının anlattığı bir kurtmasalını anımsatır.
Bir gün ormanda bütün hayvanlar birbirine girer.Bozulmadık yuva,ezilmedik çalı, çiğnenmedik ot
kalmaz.Kısacası taş taş üstünde kalmaz. Uzun süre bu böyle devam eder. Hayvanlar birbiri ile
konuşmazlar ve birbirine düşmanca hareket etmeye devam ederler.Bunun böyle gitmeyeceğini anlayan
ormanın en yaşlısı olan fil bir toplantı yapmak ister ve bütün hayvanların bir araya gelmesini ister.
Toplantı yapılır ve toplantıda artık düşmanca tavırların bırakılacağı ve dostluk içinde yaşanması gerektiği
kararına varılır.Bu kararda şu sonuç çıkıyordu.Her hayvan kendi bölgesindehür ve serbest olarak
gezebilecekti.Etçil hayvanlar bu duruma pek rıza göstermedi ama yine de boyun eğdiler. Otçul hayvanlar
bu duruma çoktan razı idiler.Yine de hayvanlar arasında bir takım huzursuzluk olduğu
meydandaydı.Sonunda bu huzursuzluğunun sebebinin kurt oldduğu ortaya çıktı.Topluca kurt diyarına
saldırdılar.Yıkılmadık yer bırakmadılar.Kurt bu bozgun karşısında öcünü almak için dağa çıktı.
3.Dağa Çıkan Kurt - ANA FİKRİ
Genel olarak kitapta, toplumsal olaylara ne kadar ilgisiz kaldığımız ve olayların karşısında bu ilgisizliğin
bizlere nelere mal olduğunu anlatmaya çalışıyor.
4.Dağa Çıkan Kurt - ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Kitap birçok hikayeden oluştuğu için belli bir şahıs yoktur.Onun için şahıs değerlendirmesi yapmak
156
mümkün değildir.
AÇLIK / KNUT HAMSUN
Eserde, yazarın gençlik yıllarında yazar olmak için verdiği mücadele etkileyici bir üslupla anlatılmaktadır.
Roman, açlığı en korkunç derecede yaşayan bir yazarın öyküsüdür. Açlık kahramanın fiziksel ve ruhsal
durumunu derinden etkiler. Knut Hamsun, bu hâli Açlık adlı eserinde ustalıkla anlatmaktadır.
Açlık Kahramanları (Kişileri)
Andreas Tangen: Gerçekte romanın başkahramanının ismi hiç zikredilmemektedir. Bu lakabı,
kahramanın kendisi-uydurur. Tek ideali yazar olmaktır. Âdeta yazar olmak için yaşar. Park ve
mezarlıklarda sabahlayan, çoğu zaman aç oİan, gururlu bir gençtir. Hayal gücü çok geniştir.
Ylajali: Başkahramanın âşık olduğu kadındır. Bu ismi de başkahraman uydurmuştur.
Açlık Özeti:
Andreas, kiralık bir odada yarı aç, sefil bir hayat sürmektedir. Çok yoksuldur. Birkaç gazetede yayınlanan
yazısından aldığı paralarla karnını doyurmaya çalışmaktadır. Yazlan çoğu zaman parklarda kalmakta,
yazılarını da sokaklarda yazmaktadır. Çok aç kaldığı zaman üstündeki eski püskü giysilerini satarak
karnını doyurmaktadır. Fakat asla ideali olan yazarlıktan vazgeçmez. Andreas sokaklarda yazarlığı için
çok zengin bir malzeme ile karşılaşır. Hiç tanımadığı insanlarla dost olur, onlar hakkında zihninde
hayaller kurar. Hayal gücü çok geniştir. Yazma tutkusu ona inanılmaz şeyler yaptırır. Sürekli zihnindeki
kurgularla gerçeği birbirine karıştırır.
Andreas, iş bulmak için pek çok yere başvurur. Fakat hiçbir yer onu işe almaz. Yavaş yavaş aç kalmaya
başlar. Bu arada kaldığı odasının da kirasını ödeyemez. Çok gururlu olduğu için bu durumdan utanır.
Bugünlerde yardımına bir yazısı koşar. Bir gazetede yazısı yayınlanmıştır ve karşılığında 10 kron
verilecektir. Andreas çok mutlu olur. Kirasını öder ve durumu biraz düzelir.
Andreas’in rahat günlerinin üzerinden az bir zaman geçmiştir. Yine parası tükenmiştir. Açlık
dayanılmayacak hâle gelmiştir. Sokaklarda soğuk ve açlığın etkisiyle zihni bulanmaya başlar. Hayaller
görür. Geceleri ahırdan bozma bir teneke imalathanesinde uyumaktadır. Andreas, gururundan hiçbir
yardımı kabul etmez. Gözlüğünü rehineye vermeye çalışır; fakat adam almaz. Açlıktan ne yapacağını
şaşırmış durumdadır. Artık yerde bulduğu bir portakal kabuğunu kemirmek zorunda kalır. Dilinin altına
bir taş koyarak açlığını bastırmaya çalışır. Gururunu bir kenara bırakıp dilenmeye kalkışır; fakat bir şey
elde edemez. Açlıktan mecali kalmamıştır. Rehineye gidip ceketinin dört düğmesini vermeye çalışır.
Adam, bunu da kabul etmez. Oradan ayrılırken bir dostu ile karşılaşır. Arkadaşı da fakir biridir. Fakat
ona acır ve bir miktar para verir. Andreas bir hafta tok gezer.
Andreas’in gazeteye verdiği yazılar da üslubu ağır gerekçesiyle basılmaz. Yine açlık günleri başlar.
Sefaletin pençesine düşmüştür. Açlık dayanılmaz boyutlara gelince parmağını ısırır ve kanını emerek
yaşamaya çalışır. Her şeye rağmen yazmakta ve yazmaktan asla vazgeçmemektedir. Fakat yazı
yazarken mumu biter. Bakkaldan ödünç mum istemeye gider. Orada bir kadınla karşılaşır. Bakkal,
kadının verdiği parayı Andeas verdi zannederek paranın üstünü Andreas’in avucuna bırakır. Andreas, aç
olduğu için almaya mecbur kalır. Karnını bir lokantada doyurur. Fakat midesi uzun zamandır açlığa
alıştığı için yemeklerin hepsini çıkanr. Yolda bakkalda gördüğü kızla karşılaşır ve onunla uzun zaman
sohbet eder. Kıza âşık olmuştur. Yalnız kızın hayal mi gerçek mi olduğundan emin olamaz. Yolda bir
kaza geçirir ve ayaklan ezilir.
Andreas, açlıktan ne yapacağını bilemez. En sonunda bir kasaba gider ve köpekleri için kemik ister.
Kemikleri kemire-rek açlığını gidermeye çalışır. Yollarda onun perişanlığına acıyan bir komutan ona para
verir. Böylece açlıktan ölmekten kurtulur. Bir süre karnını bu parayla doyurur.
Andreas’in artık açlıktan yazmaya mecali kalmamıştır. Pansiyon sahibi de artık parayı ödemediği için onu
çıkarmak istemektedir. Bir akşam, kendini kapıda bulur. Artık dayanacak gücü kalmamıştır. Rıhtıma
gider ve İngiltere’ye gitmek üzere bir gemiye tayfa olarak yazılır. Hayallerinden ayrılarak ingiltere’ye
doğru yol alır.
SES VE ÖFKE / William FAULKNER
Eser Hakkında:
Eser, farklı bakış açılarıyla anlatılır ve dört ana bölümden meydana gelir. Ses ve Öfke, bilinç akışı
157
yöntemi ile yazılmıştır.
Bilinçakışı Yöntemi: Yazar, kahramanların bilincinden geçen olayları müdahale etmeden anlatır.
Birinci bölüm, 7 Nisan 1928′de Benjy’nin bilincinden geçen olayların anlatılmasından ibarettir.
İkinci bölüm, 2 Haziran 1910′da Quanten’in intihar etmeden önceki yaşadıklarının onun zihninden
anlatılmasıdır.
Üçüncü bölüm, 6 Nisan 1928′de Jason’ın bakış açısıyla anlatılan olaylar oluşturur.
Dördüncü bölüm, 8 Nisan 1928′de Paskalya günündeki olaylar oluşturur.
Ses ve Öfke Özeti:
Benjy otuz üçüncü doğum gününde, bakıcısı Luster’le golf oyunu seyretmektedir. Bu arada kız kardeşi
Caddy’yi hatırlar. Luster de karnaval ücreti için gerekli olan 25 sentini kaybetmiştir. Onu aramaktadır. Bu
yüzden, Benjy’yi yalnız bırakır. Benjy, yeğeni Miss Quanten’i karnaval tellalı ile öpüşürken görür. Luster
de parasını bulamamıştır. Eve dönerler. Mutfakta Benjy1 nin doğum günü pastası durmaktadır. Luster,
Dilsey gidince Benjy’yi kızdırmaktadır. Fırında Benjy’nin elini yakmasına neden olur. Dilsey, Benjy’nin
eline merhem sürer ve eline çok sevdiği Caddy’nin terliğini verir. Benjy ancak Caddy’nin terliğini eline
alınca susmaktadır.
Luster, yemek anında Jason’dan para ister. Jason vermez. Miss Quanten’le Jason kavga ederler. Herkes
yattığında, Luster, Benjy’yi yatak odasına götürür. Onu uyutmaya çalışırken Miss Quanten’in pencereden
atlayarak kaçtığını görür.
Geçmiş Zaman
Sene 1898′dir. Bütün çocuklar henüz küçüktür ve bahçede oyun oynamaktadır. Caddy, bir ağaca çıkarak
evdekilerin ne yaptığını görmeye çalışır. Evde büyük bir kalabalık vardır ve herkes somurtmaktadır.
Caddy, kalabalığın eğlence için toplandığını düşünür. Oysa büyük annesi ölmüştür.
Benjy, kız kardeşi Caddy’yi çok sevmektedir. O yanında iken kendini iyi hissetmektedir. Bazı duyulan çok
kuvvetli olan Benjy, Caddy’nin yağmur gibi koktuğunu düşünmektedir. Jason ise onun kâğıt bebeklerini
kesmektedir.
Caddy on dört yaşına gelince makyaj yapmaya başlar. Erkek arkadaşlarıyla daha yakın ilişkide bulunur.
Benjy, tüm masumluğuyla bu durumdan nefret etmektedir. Caddy, safiyetini yitirince Benjy ağlar,
sürekli yıkanmak ister. Adeta Caddy’nin kirini temizlemek istemektedir. Bir yıl sonra, Caddy evlenir.
Caddy’yi gelinlikle gören Benjy ağlar. Caddy evden kocasıyla ayrılınca çok üzülür. Bir ay sonra, Harward
Üniversitesinde okuyan Quanten ölür. Benjy kardeşini çok sevdiği için onun bu ölüm haberini duymasını
engellerler. İki yıl sonra da babası ölür. Cenaze günü, annesi ile mezarlığa gider. Jason, babasının
mezarına onlarla gelmez.
Quanten, 2 Haziran 1910 Şimdiki Zaman
Quanten, erkenden kalkar, sürekli saatin tik taklarını dinler. Saatinin camını kırar. Zaman kavramı
üzerinde düşünür. Kiliseye gitmemek için yavaş hareket eder. Tıraş olur, temiz kıyafetler giyer ve dışarı
çıkar. Yolda saatlerin zamanı doğru göstermediğini düşünür. Bir dükkândan üç demir ütü alır.
Cambridge kasabasına gider. Ütüleri köprünün altına saklar. Köprüden bir fırına gider, simit alır. Küçük
bir kız görür ve o-na dondurma ikram eder. Çocuk, sürekli onu takip etmeye başlar. Kızın fırsatçı
ağabeyi, onu, kızı kirletmekle suçlar. Mahkemeye çıkarılır. Kefaletle serbest bırakılır.
Quanten akşam odasına döner. Elbisesinin lekesini çıkarmaya çalışır. Arkadaşı Shreve’ye bir mektup
yazar. Sürekli aklının takıldığı ve sırrını çözemediği saatini de ona bırakır. İntihar etmek için odasından
çıkar.
Geçmiş Zaman
Quanten de Benjy’nin hatırladıklarının aynını hatırlar. Quanten’in zihninde kız kardeşi Caddy’nin bir
erkekle olan macerası derin bir iz bırakmıştır. Erkek arkadaşı Caddy’yi öpmüştür. Quanten otla
kardeşinin yüzünü siler. Benzer bir olay Quanten’in de başından geçmiştir. Caddy, Quanten’e bunu
hatırlatarak onu kızdırır. Kavga ederler.
Quanten, bundan başka Caddy’nin Dalton tarafından kirletildiği günü hatırlar. Qunanten, Benjy’nin
önsezilerini ve koku duyusunun kuvvetini bilmektedir. O gün, Benjy’nin Caddy’den kirli bir koku duyarak
inlediğini anımsamaktadır. Quanten, Dalton’u öldürmek ister. Tabancasıyla onu öldüreceği sırada,
bayılır. Silah patlayınca, Caddy yanlarına koşar ve Dalton’u kovar. Bütün bu hadiseleri öğrenen Bayan
Compson, kızını bir başkasıylaf Herbert’le) evlendirmeye karar verir. Quanten, düğünden önce Herbert’le
tanışır; fakat onu hiç sevmez; âdeta kardeşini kıskanır. Quanten, Her-bert’in kötü şöhretini bilmektedir.
Kardeşini evlenmemesi için uyarır. Kendisiyle gelmesini ister. Caddy ona kızar.
Jason, 6 Nisan 1928
Jason, ailenin reisidir. Fakat o, sadece parayı düşünen, sorumsuz bir kişidir. Caddy’den sürekli para
158
gelmektedir. A-ma Caddy terk edilince para gelmemeye başlar. Bunun üzerine, Caddy’nin yıllar önce kızı
Quanten için ayırdığı çeki çalar. Jason, bununla da kalmaz. Annesinin onun için sakladığı bir dükkân
hissesini de satar ve otomobil alır. Değişik işlere girer; fakat hep başarısız olur. Quanten’in hoyratlığı
onu rahatsız etmektedir. Quanten’i sevgilisiyle yakalamak için uğraşır durur. Quanten’le uğraşmakla
yetinmeyen Jason, Luster’i sinirlendirmek için biletleri yakar.
Paskalya , 8 Nisan 1928
Dilsey, aileyi ayakta tutan tek kişidir. Kiliseden dönerken ev içindeki kaosu görür ve ailenin sonunun
geldiğini düşünür. Onun düşüncesini doğrulayacak bir olay ortaya çıkar. Quanten, annesinden kalan
yüklüce bir parayla kaçmıştır. Jason, onu yakalamak için Quanten’in karnavaldaki sevgilisini bulmaya
karar verir. Karnavaldaki adamla kavga eder, yaralanır ve aramaktan vazgeçer.
Romanın sonunda Luster ile Benjy faytonla gezerlerken Luster atları hızlandırır. Benjy çok korkar.
Jason’la karşılaşırlar. Jason, Luster’i tokatlar ve Benjy huzurlu bir şekilde elinde, sapı kırılmış nergis
çiçeğine bakar.
OSMANLI'NIN KURULUŞ DEVRİNİ KONU ALAN ROMANLAR
OSMANOĞULLARI – Feridun Fazıl TÜLBENTÇİ
Osmanoğulları romanında Feridun Fazıl Tülbentçi 1281–1320 yılları arasındaki zaman dilimini ele alır.
Romanda, bu yıllar arasında Kayı aşiretinin yaşayışı, tekfurlarlamücadeleler, savaşlar, aşiretten devlete
geçişin bütün safhaları anlatılır. Osman Bey henüz yirmi yaşında bile değildir. Öyle olduğu hâlde Ertuğrul
Bey aşiretin idaresini ona bırakmıştır. Ertuğrul Beyin kardeşi Dündar ise bu durumu hazmedememiş,
aşiretin düşmanlarıyla birlik olmuştur. Şövalye Laskaris, Papas Arkitas, Konyalı Mesut, Korhan onunla
beraber hareket etmektedirler. Vaka 1281 yılının Şubat ayında Kartallı Hanında başlar. Korhan ve
arkadaşları, Şövalye Laskaris, Osman Bey aleyhine plânlar yapmaktadırlar. Varhisar Tekfuru Nikefor,
İnegöl Tekfuru Nikola ve Bilecik Tekfuru ile işbirliği içindedirler. Romanda Osman Gazi ve arkadaşları
ön plândadırlar. Orhan Beye fazla yer verilmemiştir.
Bu romanda kurgu olmadığı söylenebilir. Hadiseler kopuk kopuktur. Macera romanı niteliği ağır
basmaktadır. Tarihî vakalar macera kisvesinde sunulmuştur. Romanda karakter tahlilleri bulunmaz.
Yazar şahısları işlememiş, onları destan tipleri gibi düz bir şekilde anlatmıştır. Şahıslar, sadece
olaylar dolayısıyla görünürler ve mekanik olarak bazı faaliyetleri yaparlar. Bu durum, tabiatıyla biraz
da okuyucu kitlesiyle ilgilidir. Feridun Fazıl Tülbentçi'nin romanları, ortaokul ve lise çağlarındaki
gençlere hitap etmek, onlara tarih bilgisi, tarih sevgisi ve okuma merakı aşılamak için kaleme
alınmıştır. Tarihî bilgiler dipnotlarla verilmektedir. Bu durum roman sanatına aykırıdır. Fakat
çocukluktan henüz çıkmakta olan gençler üzerinde olumlu etkiler uyandırdığı söylenebilir. Yeni
yetişme çağlarında olan gençler, pek çok bilgiyi bu şekilde hafızalarına nakşedeceklerdir. Eserde
edebî olmamakla beraber doğru ve sağlam bir Türkçe kullanılmıştır. Yazar devrin üslûbunu vermeye,
şahıslan o devirde yaşıyormuş gibi konuşturmaya dikkat etmiştir. Olayları anlatırken dikkatsizlikler
ve ihmaller görülmektedir. Tarihî hadiseler, alelade maceralar gibi yüzeysel bir şekilde ele alınmıştır.
Bütün bu kusurlarına rağmen bu hacimli eser, tesir bakımından oldukça önemlidir. Kitabın başında
şöyle bir ibare bulunmaktadır:
"İnkılap Kitabevi, size Feridun Fazıl Tülbentçi'nin Osmanoğulları adlı büyük tarihî romanım
159
takdim eder. Yüzlerce yerli ve yabancı vesikaya istinat edilerek yazılan bu eserde, Osmanlı
İmparatorluğu’nun kuruluşunu ve onun muhteşem banisi Osman Gazi'nin hayatını, göğsümüzü
İftiharla kabartan muzaffer savaşlarını, aşkını, ıstırabını merak ve heyecanla okuyacaksınız."
Yazarın yüzlerce eser karıştırdığı doğrudur. Bu durum, romanına koyduğu dipnotlardan da
anlaşılmaktadır. Tülbentçi, çeşitli konularda kendi vardığı görüşleri de bu dipnotlarda belirtmiştir.
DEVLET ANA – Kemal TAHİR
Kemal Tahir Devlet Ana romanında, Osman Bey zamanını ele alır. Roman dört bölümden oluşur.
Bölümler sırasıyla; Kancık Vuruş, Uyandınlan Işık, Dost Çelmesi ve Derin Geçit adlarını
taşırlar. Roman, Şövalye Notüs Gladyüs'ün Issızhan'da hancı Mavro'dan, Türkmenler ve çevre
hakkında bilgi almasıyla başlar. Sen Jan şövalyelerinden olan Notüs Gladyüs, Napoli kralının
gayrimeşru oğludur. Türkmenleri ve Rumları sevmez. Kötü emellerle buralara gelmiştir. Ona göre
hiçbiri, bu topraklarda yaşamaya lâyık değildir. Bitinya Ucu adı verilen bu toprakları ele geçirecek ve
kendi krallığını kuracaktır. İki topluluğu birbirine düşürmenin yollarını aramaktadır. Şövalyenin,
aslen Moğol olan ve Türkopol lakabı ile tanıtılan Uranha adında bir arkadaşı vardır. İkisi, kıyafet değiştirerek mağarada yaşamakta olan Cenevizli Keşiş Benito'nun kılavuzluğunda ertesi sabah
erkenden Kayı aşiretine giderler. Ertuğrul Bey’in at bakıcısı Demircan'ı öldürüp atları çalarlar.
Demircan'ın nişanlısı Liya'ya tecavüz ederler, onu da öldürürler ve Liya'nın cesedini farklı bir yere
götürürler. Olayda Karacahisar damgalı okları kullanırlar. Maksatları iki topluluğun arasını iyice
açmaktır.
Romandaki olaylar, bu cinayete bağlı olarak gelişir. Ertuğrul Bey ölür. Osman, beyliğe seçilir. Roman
Issızhan'da biter. Uranha ile Şövalye Notüs Gladyüs öldürülür.
Romanda devrin sosyal yapısı hakkında pek çok bilgi verilmiş ve değerlendirmeler yapılmıştır:
Cavlaklar, Âşık Yunus, "kurtulmalık eser" kavramı, ahilik müessesesi, Ertuğrul Gazi'nin
topraklarında hüküm süren kuraklık ve kıtlık, uzun süren barış döneminin insanları
yoksullaştırması, göçebe yaşayışında akınların bir gelir kaynağı olması...
Romandaki olaylar, bir cinayete ve iki aşk motifine bağlı olarak gelişmektedir. Osman Bey’in, Şeyh
Edebali'nin kızı Bala Hatun'a âşık olması, Orhan Bey’in Holofira ile tanışması ve âşık olması, romanı
sürükleyen unsurlardır. Savaşlar her ne kadar bu evlilikleri gerçekleştirmek ve yukarıda bahsedilen
cinayeti çözmek için yapılıyor gibi gösterilse de, romanın aşiretten devlete geçiş sürecini olumlu ve
başarılı bir şekilde ortaya koyduğu inkâr edilemez. Romanda yazar, devlet olmanın büyüklüğünü ve
ihtişamım işlemiştir.
Romanın sağlam bir kurgusu vardır. Bir polisiye roman hüviyetini taşımaktadır. Yazar, çok hacimli
bir eser yazmasına rağmen gerilimi canlı tutmayı bilmiştir. Sahne ve tablolar canlı ve sürükleyicidir.
160
Konuşmalar akıcıdır. Konuşmalarda ironik ve mizahî bir tavır hâkimdir. Tipler kuvvetli ve canlıdır.
Tarihî hadiselerin yanı sıra doğu-batı farkı da, işlenen ana temlerden biridir.
OSMANCIK – TARİK BUĞRA
Üzerinde durulacak diğer roman Tarık Buğra'nın Osmancık adlı eseridir. Romanda Osman Bey’in
çocukluktan çıkışı, şahsiyetinin gelişmesi işlenmiştir. Ertuğrul Gazi'nin küçük oğlu olan Osman,
uçarı, hareketli, cesur ve yiğit bir gençtir. Eğlence dolu bir hayat içinde amaçsız yaşamaktadır. Onun
bu hayat tarzı, Şeyh Edebali tarafından tenkit edilir. Osman, Şeyh Edebali'nin kendisinden bir şeyler
beklediğini anlar, ama tam olarak ne istediğini çözemez. Şeyh Edebali'nin kızı Malhun Hatun'a âşık
olmuştur. Ama Şeyh bir türlü evlenmelerine razı olmaz. Osman'ın içinde bir sıkıntı belirmiştir. Artık
eski yaptığı işler onu tatmin etmemektedir. Yazar, Osman'ın geçirdiği bu devreyi, şahsiyetinin
oluşmasını ve olgunlaşmasını, yalnız ferdî ve duygusal çerçevede ele almamış, sosyal ve ideal plânda
da işlemiştir. Osman'ın geçirdiği bunalım, yalnız duygusal değildir. O, beyliğin anlamını, hayatının
gayesini ve manasını düşünmekte ve anlamaya çalışmaktadır. İç muhasebeler yapar. Romanda
Osman’ın bey oluşu, beylik ve liderlik vasıflarını kazanışı anlatılır.
Romanda psikolojik bakımdan üzerinde durulan bir diğer karakter de Mihail Kosses'tir. Mihail
Kosses'i din değiştirmeye kadar götüren süreç tahlil edilmiştir. Roman bu özellikleriyle tarihî olduğu
kadar psikolojik bir boyuta da sahiptir. Romancı tarihten aldığı şahsiyetleri, modern karakterler gibi
işlemiştir. Roman Osman Gazi'nin ölümüyle biter. Her tarihî romanda olduğu gibi burada da vakalar
ve savaşlar vardır. Fakat roman vaka ağırlıklı değildir.
Şeyh Edebali'nin konuk odası birtakım gizli duygu ve düşünceleri ilham eden mekân olarak
gösterilir. Ertuğrul Bey, Osman Bey bu odada rüya görürler. Böylece yazar, yalnız şeyhe değil,
mekâna da mistik bir fonksiyon yükler.
Romanda dikkati çeken bir başka husus, badem ağacı motifidir. Badem ağaçlan, geleceğin müjdecisi
olarak sembolik bir şekilde kullanılmıştır. Sık sık badem ağaçlarının aldandıklarına, erken çiçek
açtıklarına işaret edilir ve bunun bir aldanma değil aksine kaçınılmaz bir hadise, bir müjdeleme
olduğu belirtilir. Şehitler, vakitsiz ölümler de badem ağacının erken çiçek açmasına benzetilir.
Yazara göre Bayhoca'nın çok genç bir yaşta şehit oluşu aslında vakitsiz bir ölüm değil, bir
müjdelemedir, bu bakımdan gerekli bir şeydir. Badem ağacı nasıl baharın gelişini haber veriyorsa
Bayhoca gibilerinin şehitliği de, büyük ve onurlu bir devletin kurulmasını müjdelemektedir.
Romanda bir başka unsur rüyaların önemidir. Aydos Kalesi Tekfuru Nikeforos'un yeğeni Evdoksiya,
Rahman'ı rüyasında görmüştür. Kaleyi Osman Bey ve arkadaşlarına teslim eder. Böylece rüya,
gazanın aslî sebebi olmaktadır.
Romanda yerleşme meselesi de ele alınmış, fakat ayrıntılı olarak işlenmemiştir.
161
DÜNKÜ TÜRKİYE – Mustafa Necati SEPETÇİOĞLU
Mustafa Necati Sepetçioğlu, Dünkü Türkiye adını verdiği seride Türklerin Anadolu'ya gelip
yerleşmelerini ve devlet kurmalarını anlatmaktadır. Kilit romanında Alpaslan,Anahtar romanında
Melikşah, Kapı romanında Kılıç Aslan devirleri anlatılır. İlk üç romanında Selçukluları işleyen
yazar, dördüncü romanından itibaren Osmanlı dönemini ele alır.
Konak
Konak adlı romanında 1273'ten Ertuğrul Beyin ölümüne kadar olan hadiseler konu edilir. Roman,
Yesevî tarikatının son şeyhi tarafından yetiştirilen ve Türkistan'dan Anadolu'ya göç etmeye karar
veren Kumral Dede'nin tanıtılması ve seyahati ile başlar. Kumral Dede yolculuğunda yalnız
olmadığını görür. Yolda Rahman adlı bir gençle tanışır. Rahman babasını bulmak için Anadolu'ya
doğru yola çıkmıştır. Ayrıca Moğol istilâsından kaçan bir aşiret de Konya'ya gitmektedir. Hepsi
Söğüt'e gelirler. Rahman, Osman Beyin silâh arkadaşı olur.
Romanın sonunda Ertuğrul Bey ağır hastadır. Osman'a vasiyetini söyler. Bu sırada Mal Hatun'un
doğurduğu haberi gelir. Osman Gazi'nin bir oğlu olmuştur. Ertuğrul Bey gönlü rahat bir şekilde ölür.
Roman, Ertuğrul Bey’in ölümünden sonra Osman'ın topladığı meşveretle sona erer. Meşverette
Osman'ın beyliği konuşulur. Amcası Dündar buna karşı çıkar. Osman, o zamana kadar tekfurlarla
işbirliği eden ve Kayı aşiretine düşmanlık eden Dündar'ı vurur ve o gece Karacahisar'ı alacaklarını
söyler. Roman böylece sona erer.
Romanda vaka değil, tasvir ve tahlil hâkimdir. Vakalar azdır ve roman boyunca yavaş bir şekilde
ilerler. Romanın sonunda göçebelikten yerleşikliğe geçiş temi işlenmiştir. Romanın adı olan “Konak"
yerleşimin sembolüdür. Herkeste yerleşme, birlik ve bütünlük heyecanı hakimdir. Romanda rüya motifi
önemli bir yer tutar. Beyler ve şeyhler rüya görürler. Bu rüyalar onları geleceğe doğru yönlendirir. Romanda
kahramanlar çoktur. Vaka, birinci dereceden kahramanlar arasında bölünmüştür. Dündar Bey sinsi ve haindir. Tipleme ve görünüş tasviri de mizaca uygun çizilmektedir. Romanda Anadolu'nun dağınık ve parça
parça oluşu, birliğin sağlanması meselesi, bu konuda şeyhlerin ve dervişlerin rolü, kin ve hırs, gazilik ve
akıncılığın kutsallığı gibi temler işlenmiştir.
Çatı
Çatı romanı Karacahisar'ın alınmasından Osman Beyin ölümüne kadar olan hadiseleri içine alır. Osman
Bey Karacahisar'a yerleşilmesini söylemiştir. Fakat aşiret, göçebeliğe ve çadırda yaşamaya alışmıştır. Bir
türlü evlerde yaşamaya alışamazlar. Aybüken Ebe aşiretin kadınlarını ikna etmeye çalışır. Romanda
göçebelikten yerleşikliğe geçişin bütün sıkıntıları anlatılmıştır. Türkmen'in toprağa alışma süreci, bu
dönemin getirdiği sıkıntılar, problemler, Türkmen'in dedikodu merakı, Rumlarla münasebeti, Rumları taklit
162
etmesi, Rum'un daha önce yaşadığı açlık gibi meseleler üzerinde uzun uzun durulmuş, derin, isabetli ve
düşündürücü tahliller yapılmıştır.
Osman Bey yerleşik hayatın getirdiği yeni problemlerle karşılaşır. Bunlardan birisiyeni bir köprü yapılması
üzerine ortaya çıkar. Dursun Fakıh köprüden geçişi ücrete bağlar. Osman Bey önce çok kızar. Dursun Fakıh
ise görüşlerini şöyle açıklar: Yerleşik hayatın birtakım masrafları vardır. Bunlar beyin kesesinden
karşılanamaz. Osman Bey artık aşiret reisi değildir. Yerleşik hayatın getirdiği bir diğer problem pazardaki baç
meselesinde ortaya çıkar. Dursun Fakıh buna da bir çare bulur ve başta Osman Bey olmak üzere herkese
kabul ettirir. Osman Bey, pazarı dolaşmış, bir problemle daha karşılaşmıştır. Bilecik'ten gelen Rum
pazarcılar çok fakirdirler. Osman Bey onlardan pazar bacı alınmamasını uygun görür ve Dursun Fakıh'a bu
konuda bir buyruk çıkarmasını söyler.
Romanda devrin problemleri, Osman Beyin ağzından da dile getirilmiştir. Osman Bey Şeyh Edebali ile
konuşmaktadır. Yeni bir akın için yerleşmeyi beklemekte olduğunu söyler. Türkmen azlıktır. Şehir hayatına
alışamamıştır. Civardaki aşiretler de Kayı'yaalışamamışlardır. Osman Bey Akça Koca'nın da Dursun Fakıh'a
alışamadığını söyler.Kılıç kaleme henüz alışamamıştır. Eserde Akça Koca kılıcı, Dursun Fakıh da
kalemitemsil etmektedir. Şeyh Edebali Osman Bey’den ikinci oğlu Alaaddin'i kendisine vermesini söyler.
Onu kalem ehli olarak yetiştirecektir. Akça Koca da Orhan'ı yetiştirmekte, ona cenk talimleri
yaptırmaktadır. Uzun süren bir barış dönemine girilmiştir. Ertuğrul Bey’in silâh arkadaşı olan Akça Koca
bu durumdan memnun değildir ve akınları özler. Eserde Dursun Fakıh, kalemden başka adaleti de temsil
etmektedir.
Romanın sonunda Bursa kuşatılmıştır. Mal Hatun, Şeyh Edebali, Kumral Dede ölmüşlerdir. Osman Bey bir
erkek torunu olduğunu öğrenir ve ölür.
Romanda, birliği ve düzeni bozmak isteyenler de her zaman aktif bir şekilde görülürler. Bunlardan en
önemlisi Pir Cabbarın Alisi'dir. Meraga'dan gelmiştir. Bu mesele de Osman Bey’in ağzından dile getirilir.
Osman Bey Şeyh Edebali'ye son zamanlarda aşiretlere eskici adı altında birtakım adamların
yerleştiklerini, Türkmen’e acayip laflar etmekte olduklarını anlatır ve bunların neyin nesi olduklarını
sorar. Sonra bu sorunun cevabı romanın bir başka yerinde Bileyici Baba tarafından verilir. Bileyici
Baba, aşireti kandıran adamların İran'dan geldiklerini, kendilerini "Ehl-i Hak"tan tanıttıklarını
söyler. Pir Cabbarın Alisi ve onun gibiler Germiyanoğlu'nun topraklarına girmişler, eskici, demirci,
debbağ, dülger gibi görünmüşler... Ali ise Karası'ya geçmiş, Aclan Beyin oğlu Demirhan Bey’in yanına
kapılanmıştır. Kumral Dede Bileyici Baba vasıtasıyla buna karşı bir tedbir alır. Bileyici Babaya
güvenilen adamlarından yirmisini Bursa'ya, Karası'ya ve Germiyan'a göndermesini söyler. Bunlar
eskici, debbağ, dülger olarak oralara yerleşeceklerdir. Bir kısmının da çerçi olup haber getirip
götürmek üzere ayırmasını ister.
Romanda bir başka husus Rahman'ın yaşamakta olduğu sıkıntıdır. Rahman bir buhran
geçirmektedir. Osman Bey onu Karacahisar'a subaşı yapar. Rahman bu işten hoşlanmaz. Bu işten
163
ayrılıp Kumral Dede’nin konağına girer. Bu durum, onun savaşa alıştığı, savaşı ve akınları bir hayat
tarzı olarak benimsediği, normal, yerleşik bir hayat düzenine alışamadığı şeklinde yorumlanabilir.
Rahman, Akça Koca'nın bir başka türlüsüdür. Fakat Akça Koca gibi yalın bir karaktere sahip değildir.
Daha karmaşık, derin ve kompleks, biraz mistisizme yatkın bir kişiliği vardır.
Romanda "kara barut" meselesine de değinilir. Dalaman, kara barutu bir Çinliden öğrendiğini ve
Çinliyi de öldürdüğünü belirtmektedir. Böylece barut meselesi, kötülük yapmak isteyenler vasıtasıyla
konu edilir.
Romanda rüya motifi de ele alınmaktadır. Atros Tekfurunun kızı Aryetta Rahman'ı rüyasında görür
ve kaleyi Türkmenlere teslim eder.
Üçler – Yediler - Kırklar
Üçler-Yediler-Kırklar romanında olaylar Osman Bey’in ölümüyle başlar. Orhan Bey Cendereli Kara
Halil'i Bursa kadılığına tayin etmiştir. Roman, Orhan Beyin oğlu Süleyman Beyin salla Rumeli'ye
geçişme kadar devam eder.
Yazar bu romanında, diğer romanlarında görülenden farklı bir teknik kullanmıştır. Roman boyunca
şahıslar bir sal üzerinde Rumeli'ye doğru yol almaktadırlar. Vakalar, geriye dönüşler ve hatırlananlar
şeklinde anlatılır. Vakanın büyük bölümü mahkeme zabıtları hâlinde düzenlenmiştir ve şu adlan
taşımaktadır: Gazi Fazıl’ın Anlattıkları, Ece Halil'in Anlattıkları, Hacı İlbeğ'in Anlattıkları, Zöhre'nin
Anlattıkları, Sülemiş'in Anlattıkları, Kendigelen Kızın Anlattıkları, Yine Zöhre'nin Anlattıkları, Aşık
Ana’nın anlattıkları... Vakanın büyük bir bölümü, bu şahıslar ağzından anlatılmış, arada bir sala
dönülmüştür. Bunlardan sonra "Cendereli Kara Halil Düşündü" başlığını taşıyan bir bölüm
gelmektedir. Bu, düğümü çözüme götüren bölümdür. Burada kadı, hükmünü vermeden önce Orhan
Bey’i dinlemeye ve ona bazı sorular sormaya karar verir. Orhan Beyin dinlenmesiyle mesele çözülür.
Bunlarla yetinmeyen yazar araya Birinci Protez, İkinci Protez, Üçüncü Protez, Dördüncü Protez adı
ile dört bölüm ilâve etmiştir. Bu bölümlerde de, mahkemede dinlenen şahitlerin eksik bıraktıkları
vaka anlatılmakta, meselelere açıklık getirilmektedir. Yazar, olaylar arasındaki sebep-sonuç bağlantılarını
bu şekilde tamamlamıştır.
Bu romandaki vakalar daha çok Karesi Beyliği’nde geçmektedir. Romanda Karasi Beyi’nin sarayının
üfürükçüler ve gözbağcılar tarafından istilâ edildiğinden bahsedilmektedir. Veli Baba, Pir Cabbar’ın Alisi
oradadır. Burası fitne fesat yuvası olmuştur. Buna çare olarak Aclan Beyin küçük oğlu Dursun'u Orhan Bey’in
yanına aldırmasını sağlarlar. Romanda ana tem, kötülerin yarattığı fitne ile mücadele edilmesidir. Bu arada
Osmanlıların Rumeli'ye geçişine yer verilmiştir. Ayrıca Karagöz'le Hacivat tiplemesi de kullanılmıştır.
164
Bu Atlı Geçide Gider
Mustafa Necati Sepetçioğlu'nun Dünkü Türkiye serisinin üçüncü grubu Yıldırım dairesidir. Sepetçioğlu bu
seriyi, Yıldırım- Timur- Şeyh Bedreddin adıyla sunmaktadır. Burada Yıldırım Bâyezid, Timur ve Şeyh
Bedreddin etrafındaki hadiseler anlatılmıştır. Yazar Şeyh Bedreddin'in ve Yıldırım'ın çocukluğundan
başlar. Bu üçlünün ilk kitabı Bu Atlı Geçide Gider adını taşır. Murat Hüdavendigâr padişahtır. Romanın
kahramanlarından Kara Mustafa, Bursa'da Somuncu Baba ile konuşmaktadır. Yanında beş çocuk vardır.
Buyruk gereği bu çocuklan yerlerine teslim edecektir. Bu çocukların adlan Bedrettin, Doğan, Mustafa,
Kemal ve Samet'tir. Bedrettin, Edirne'ye ailesine gönderilmek üzere oraya gidecek olan kervancıbaşına
teslim edilecektir. Doğan bir şehit çocuğudur. Bir müddet Kumral Dede Konağında kalacaktır. Kemal,
Mustafa ve Samet dil öğrenmek ve yetiştirilmek üzere Türkmen ailelerin yanlarına yerleştirilecektir. Kara
Mustafa, devşirme olan bu çocuklara bazı takma isimler vermiştir. Onları Börklüce Mustafa, Torlak Kemal
diye çağırmaktadır. Samet'e de Ecevit demektedir. O sırada bir patlama sesi duyarlar. Biraz sonra bir atlının
son hızla patlamanın olduğu yere, yani geçide doğru gittiğini görürler. Bu, Şehzade Bâyezid Beğ’dir. O da bu
çocuklarla aynı yaşlardadır. Somuncu Baba, Demirci Boran Ustanın top döktüğünü, onu denemiş
olabileceğini söyler. Somuncu Baba "çocuk denecek yaşta" olan Bayezid'in atını öyle doludizgin, geçide doğru sürmesini hoş karşılamamıştır.
Çocuklar yerlerine teslim edilirler. Yalnız Samet kaçmıştır. Onu bulamazlar. Roman, Kosova Meydan
Muharebesi’nde Murat Beyin şehit olduğu güne kadar devam eder. Yıldırım Bâyezid padişah olmuştur.
Yıldırım, Doğan Bey’e Niğbolu Beyliği’ni verir. Romanın sonunda Yıldırım'ın dördüncü oğlunun doğduğu
haberi gelir. Padişah onun adını Mehmet koyar.
Romanda Bedrettin'in yetişmesi, Timur'a; Mısır'a ve Sakız'a gitmesi, Börklüce Mustafa ile Torlak
Kemal'in savaştan kaçmaları, birbirlerine rastlamaları, Timur'a gitmeleri, sonra Bedrettin'le karşılaşarak ve
Sakızlı bir keşişin davetine uyarak Sakız'a gitmeleri heyecanlı bir şekilde anlatılmıştır. Bu sırada onların
düşünceleri, Osmanlı veTürkmen'e olan nefretleri de ayrıntılı bir şekilde tahlil edilmiştir.
Ayrıca Timur'un kişiliği, özellikleri, İhtirası ve huzursuzluğu, kişiliğinde görülen değişmeler, okuma ve
öğrenme merakı anlatılmıştır.
Geçitteki Ülke
Serinin ikinci kitabı Geçitteki Ülke adını taşır. Yıldırım Bâyezid Bursa'da padişahtır. Saray ve
çevresi, zevk ve eğlenceye dalmıştır. İnsanlar fazla zenginlik peşinde koşar olmuşlardır. Somuncu
Baba, Bursa'nın değiştiğini, artık eski Bursa olmadığını düşünmektedir. Gidişattan memnun değildir.
Bursa'dan ayrılır. Konya'ya gelir. Orada Bedrettin'le ve Samet'le karşılaşır. Bir tarafta Yıldırım
Bâyezid vardır. Diğer tarafta Timur istilâlar ve akınlar yaparak yayılmaktadır. Somuncu Baba
düşünür ve üzülür. Anadolu Beyleri kıyafet değiştirerek Yıldırım Bayezid'den kaçmış ve Timur'a
165
sığınmışlardır. Samet de değişmiştir. Bütün bildiklerini Somuncu Babaya anlatır ve Osmanlı’nın
casusu olmak istediğini söyler. Somuncu Baba çaresizdir. Bu arada Yıldırım, Bizans'ı kuşatır. Roman,
Niğbolu kuşatmasında Haçlı Ordusunun püskürtülmesi üzerine Yıldırım ve Doğan Beyin
konuşmalarıyla sona erer.
Romanda çok ilgi çekici ruh tahlilleri yapılmıştır. Karakterlerin düşünceleri, geçirdikleri iç
değişimler, yorumlar belki biraz polisiye ve kurgulu, fazla tesadüflere dayalı olarak, fakat sürükleyici,
düğümlü ve gerilimli, çok yönlü ve kompleks bir şekilde verilmektedir. Yazar gerilim dozunu hiç
düşürmez. Seyyit Bereke'nin, Timur'un, Ecevit'in düşünceleri, kişilikleri, kişiliklerindeki değişmeler,
içlerinde kopan fırtınalar çok canlı tahlil edilmiştir. Bütün şahsiyetler, tarihî birer tablo veya resim
gibi tek veya iki boyutlu değil, çok boyutlu, derinlikli, tahlilî bir şekilde işlenmektedir. Bu arada Yıldırım Bayezid'in içinde kopan ruh fırtınaları da verilmektedir. Yıldırım Bâyezid içindeki yangını
susturamaz. İçinde kardeşi Yakup'la Demirci Boran Usta’nın ölümlerinin acısını taşımaktadır. Ya
şarap, ya savaş onun derdini bir parça unutturmaktadır.
Darağacı
Dizinin son kitabı Darağacı romanıdır. Roman Yıldırım Bayezid'in Boğazda bir hisar yaptırmasıyla
başlar. Şeyh Bedrettin Sakız'dan ayrılır. Torlak Kemal, Börklüce Mustafa ve keşişin, kendisinden
habersiz bir şeyler çevirdiklerini düşünmektedir.
Diğer taraftan yavaş yavaş Yıldırım Bayezid'le Timur'un aralan açılmakta, birbirleriyle savaşmaya
doğru tahrik edilmektedirler. Timur Sivas'a girer ve yağma eder. Nihayet iki ordu Ankara Çubuk
Ovası’nda karşılaşırlar. Anadolu birliklerinin dağılmaları ve Timur tarafına geçmeleri üzerine
Yıldırım savaşı kaybeder ve Timur'a esir düşer.
Diğer taraftan bir problem daha ortaya çıkar. Her yerde ben kendi hâlinde bir Bedrettinem, diyen
adamlar türemiştir. Bunlar aynı giyimde, aynı tavır ve görünüşte her yerde görünmektedirler.
Anadolu'da beylik kavgası başlamıştır. Anadolu parça parçadır ve kıyasıya bir kardeş kavgası hüküm
sürmektedir. Ümidi kalmayan Bâyezid intihar eder.
Şeyh Bedrettin, Musa Çelebi'nin kazaskeri olur. Devletin her kademesine Bedrettinli denilen adamlar
tayin edilir. Mehmet Çelebi'nin Edirne'ye gelişi ve Musa Çelebi'nin yenilmesi üzerine Torlak Kemal'le
Börklüce Mustafa Anadolu'ya kaçarlar. Orada halkı kışkırtmaya devam ederler. Torlak Kemal
Manisa'da, Börklüce Mustafa Karaburun'da isyan çıkarırlar. Öldürülürler. Onların adamlarından
olan Çeykel de Zağra'da öldürülür. Şeyh Bedrettîn yakalanır, yargılanır ve idam edilir.
Romanda beylikler döneminin bütün karışıklığı, kargaşası ve perişanlığı başarılı ve İsabetli tahlil ve
yorumlarla verilmektedir. Anadolu'nun havası ayrıntılı olarak aktarılmıştır.
166
Bu romanda yazar, halk masal ve hikâyelerinde görülen ve kullanılan vakalardan ve tiplerden de
faydalanmıştır. Minnet Beyin tanınmamak için kendini ve Sefil Ali'yi siyah renge boyaması, Sefil Ali'nin kılık
değiştirerek saraya girmesi gibi...
Sultan Yıldırım Bâyezid
Feridun Fazıl Tülbentçi, Sultan Yıldırım Bâyezid romanında Bâyezid zamanını ele alır. Vaka, Bayezid'in
Germiyanoğlu Süleyman Şahın kızı Devlet Hatun'la evlenmesiyle başlar. Yıldırım ile Timur'un
mektuplaşmaları, 1402'de yapılan Ankara Meydan Muharebesi, Yıldırım'ın Timur'a yenilişi, esir düşüşü ve
intiharı anlatılır. Romanda Bizans'a da yer verilmiştir. Olay kahramanları sık sık Bizans'a gider gelirler.
Bizans'la olan münasebetler ayrıntılı olarak anlatılır. Tarihî bilgiler çoğu defa dipnotlu olarak verilmiştir. Bu
eser, Osmanoğulları romanından daha fazla roman karakteri taşımaktadır. Vakalar oradaki gibi çok ve
dağınık değil, daha sade, Yıldırım Bâyezid merkezli olarak işlenmiştir.
DELİ KURT – Hüseyin Nihal ATSIZ
Atsız, Deli Kurt romanında beylikler dönemini ele almıştır. Roman 1403 yılının sonlarında başlar.
Yıldırım Bâyezid ölmüştür. Şehzadeler savaşı, bütün hızı ve acımasızlığıyla sürmektedir. Yıldınm Bayezid'in
oğlu İsa Bey’in sipahisi Çakır Ağa, Beyin karısı Bala Hatunu sütannesi Satı Kadın'ın evine getirir. Bala
Hatun bir oğlan doğurur. Adı Murat konur. Köylüler Murat'a Deli Kurt adını verirler. Aradan zaman geçer.
Murat büyür, evlenir, çocuklan olur. O da Çakır Ağa gibi sipahilik mesleğini seçmiştir. Bir gün Çakır Ağa ile
Bizans'a gider gelirler. Murat bu arada Satı Kadın'ın köyünde gördüğü Gökçen Kız'a âşık olur. Gökçen Kız
Saman’dır. Yada taşı İle yağmur yağdırmakta, bazı hastalıkları otlarla tedavi etmektedir. Deli Kurt savaşa
gider. Macarlara esir düşer. Üç yıl esarette kalır. Memleketine döndükten sonra tekrar savaşa gider. Bu
savaşta Evren ve Çakır Ağa şehit olurlar. Çakır'ın eşyalarını karıştırırken bazı mektuplar bulur ve kendisiyle
ilgili hakikati öğrenir. Bu arada karısı bir oğlan doğurur. Murat ona İsa adını koyar. Varna Savaşı’na katılır.
Döndükten sonra Gökçen Kız'la evlenecektir. Savaş kazanılır. Padişah II. Murat, ona geçici olarak Eskişehir
Sancakbeyligine bakmasını söyler. Deli Kurt büyük bir heyecanla evine döner. Bir sel baskını olmuş, bütün
ailesi, Gökçen Kız, Satı Kadın boğulmuşlardır. Deli Kurt atına biner, gayesiz, amaçsız, belirsiz bir yöne
doğru gider.
Roman bir trajedi ile sona ermektedir. Bu haliyle roman Yunan trajedilerini andırmaktadır. Burada
romancı, Osmanlı tahtına rakip olma ihtimali bulunan şehzade soyunun yaşamaması gerektiğini düşünmüş
olmalıdır. Bu romanda da Bizans vardır. Gökçen Kız ve annesi Esen Börü diğer romanlardaki kadın tiplerine
benzerler. Samanlık ağır basar. Romanda kaval vasıtasıyla Gökçen Kız'la Deli Kurt haberleşirler. Romanda
esrarlı bir hava vardır. Bu, öbür romanlarda bulunmaz. Çakır Ağa’nın annesinin hayali yüzünü göstermez.
Yazar bu durumu, insanoğlunun her şeyi bilmesi gerekmez diye ifade eder. Gökçen Kız tiplemesi de bu
esrarlı havanın başka bir yönüdür.
167
AĞUSTOS BAŞAĞI – Sevinç ÇOKUM
Sevinç Çokum, Ağustos Başağı adlı romanında Millî Mücadele yıllarım anlatmıştır.Burada Osmanlı
Devletinin kuruluş dönemine ait bazı unsurları bir motif olarak kullanmıştır. Vaka İstiklâl Harbi’nin Söğüt
Cephesi’nde geçmektedir. Yazar bu mekânı özellikle seçmiştir. Bu mekân vasıtasıyla, Millî Mücadele ile
Osmanlı Devleti’nin kuruluşu arasında bağ kuran yazar, bunu romanının ilk sayfasında kahramanının
ağzından şöyle dile getirir:
"Osmanlı Devleti’nin beşiğidir Söğüt. Doğduğu, kök saldığı yerdir. Bilir misin, Millî Mücadele’de ilk
düzenli ordu birlikleri burda kurulmuş. Yani devlet burda ikinci defa dal budak salmış. Bereketli, kutlu
bir yerdir anlayacağın."
Romanda, Millî Mücadelenin Söğüt cephesi anlatılırken sık sık Osman Gazi dönemihatırlatılır. Bunlar, yeni
kurulan Türk devletinin sembolü olurlar. Orhan Gazi Camii, Edebali'nin beyaz evi, türbesi, Ertuğrul Gazi
Türbesi gibi mekâna ait unsurlar, Osman ve Orhan Beyler gibi tarihî şahsiyetler, Ertuğrul Gazi'yi anma
törenleri gibi sembolik unsurlardır. Böylece tarihî şahsiyetler yalnız kendi devirlerinde geleceğe
hükmedecek büyük bir devletin temellerini atmakla kalmazlar, altı yüz yıl sonraya da taşman, yön veren
birer sembol, birer manevî kurtarıcı hâlini alırlar. Söğüt insanı, gücünü kuvvetini Ertuğrul, Osman ve Orhan
Beylerden alır. Söğüt'ün Rum bacıları İstiklâl Savaşı’nın mermi taşıyan, kağnı süren kadınları olarak
yeniden dirilirler. Burada tarihî şahsiyetlerin aktif bir rol oynadıklarına da dikkat çekmek lâzımdır. Onlar
uzun yıllar önce ölen insanlar olmaktan çıkmış, yaşayan, hatta savaşan şahsiyetler gibi yol ve yön gösterici
olmuşlardır. Millî Mücadele âdeta onların kemiklerini sızlatmamak için yapılır ve kazanılır. Onlar, yattıkları
yerden dünyayı yönetirler. Söğütlülere güç kaynağı olurlar, güç verirler. Yazar, Söğüt Kuva-yı Milliyesi’nin
kurulmasını, Söğütlülerin azmini ve metanetini, direnişini hep bu heyecanla anlatır ve işler. Olay
kahramanlarından birinin adının Osman olması, ona "Kara Osman" denmesi, yazarın bağlantıyı daha sıkı
bir şekilde hatırlatmakistemesinin bir sonucudur. Roman boyunca Osman Gazi'nin zamanında olduğu gibi
Söğüt'ten Bursa'ya ve Bilecik'e gidilir.
Romanda bir diğer motif "Söğüdün erenleri" türküsüdür. Bu türkü de tarihî bakımdan o kadar eski
olmamakla beraber, muhteva bakımından kuruluş döneminin Kumral Dede, Şeyh Edebali gibi dervişlerini
hatırlatacak niteliktedir. Ayrıca kahramanların çömlekçilik, demircilik yapmaları eski millî ve geleneksel
Türk sanatlarına ve mesleklerine bağlanır.
Ayşe Ana Söğüt bacılarından biridir. O, bacılar bölüğünün başında erkeklerle birlikte düşmana karşı
savaşır. Kadınlarla konuşurken Osmanlı'nın ilk günlerini hatırlatır. Ayşe Ana kadınları toplar ve onlarla
şöyle konuşur:
"... Şimdi düğünde bayramda değiliz. Acılı gündeyiz. Kendi ocağını tüttürmüşsün, bunun kimseye
faydası yok! Memleketin ocağı tütmeli, bacılar... Bunun için de aşınızı bezinizi esirgemeyin
168
ordudan. Yoksa iki elim yakanızdadır! Şu tüfeği boşuna vermediler bana. Yakarım billahi! Eğer
kulağıma 'Söğüdün kadınları ocak başlarında pinekliyorlarmış' diye bir söz gelirse, vay halinize..."
"Osmanlının ilk günleri gibi bacılar. İşte yeniden filizlendik! Hem de aynı mekânda. Söğüt'te..."
Bu sözlerde kararlılık ve cesaret hâkimdir. Asırlar öncesinden gelen bu hâkim tavır, sanki Osman Bey
zamanındaki Aybüken Ebenin, Bacıbey’in konuşmasıdır. Yazar, bu tarihten gelme izlenimini, hem
sözlerinin muhtevasıyla, hem de üslubuyla vermektedir.
Romanda, üzerinde durulacak bir başka nokta, rüya motifidir. Efendi Hafız rüyasında Ertuğrul
türbesindeki mumların söndüğünü ve türbenin karanlığa gömüldüğünü görmüştür. Söğüt'ün işgalini
haber veren bu rüya, hem rüya motifinin kullanılmasıyla, hem de muhtevasıyla Osmanlı'nın kuruluş
devrinin İlk yıllarına bağlanır.
Başkahramanları
Eser
İntibah
Vatan Yahut Silistre
Cezmi
Araba SeVDASI
Sergüzeşt
Mai ve Siyah
Aşk-ı Memnu
Eylül
Şık
Mürebbiye
Kuyruklu Yıldız Altında
Bir İzdivaç
Şıpsevdi
Kaşağı
Yaban
Kiralık Konak
Sodom ve Gomore
Ateşten Gömlek
Sinekli Bakkal
Vurun Kahpeye
Tatarcık
Çalıkuşu
Yeşil Gece
Yaprak Dökümü
Gönül Hanım
Yazarı
Namık KEMAL
Namık KEMAL
Namık KEMAL
R. Mahmut Ekrem
Samipaşazade SEZAİ
Halit Ziya Uşaklıgil
Halit Ziya Uşaklıgil
Mehmet RAUF
Hüseyin Rahmi Gürpınar
Hüseyin Rahmi Gürpınar
Hüseyin Rahmi Gürpınar
Başkahramanları
Ali Bey
İslam Bey, Zekiye
Adil GİRAY
Bihruz Bey
Dilber
Ahmet Cemil
Adnan Bey, Bihter, Firdevs Hanım
Suat Hanım, Süreyya Bey, Necip
Şöhret Bey, Madam Potiş
Dehri Efendi, Anjel, Şemi
İrfan Galip
Hüseyin Rahmi Gürpınar
Meftun Bey, Kasım Efendi, Edibe
Ömer Seyfettin
Ömer, Hasan
Yakup Kadri Karaosmanoğlu Ahmet Celal, Emine
Yakup Kadri Karaosmanoğlu Seniha, Naim Efendi
Yakup Kadri Karaosmanoğlu Sami Bey, Leyla
Halide Edip Adıvar
Ayşe, Peyami, Binbaşı İhsan
Halide Edip Adıvar
Kız Tevfik, Emine, Rabia
Halide Edip Adıvar
Aliye, Uzun Hüseyin, Tosun Bey
Halide Edip Adıvar
Lale (Tatarcık), Recep
Reşat Nuri Güntekin
Feride
Reşat Nuri Güntekin
Şahin Bey
Reşat Nuri Güntekin
Ali Rıza Bey, Fikret, Necla, Leyla
Ahmet Hikmet Müftüoğlu
Gönül Hanım, Üsteğmen Mehmet
169
Huzur
Kuyucaklı Yusuf
Yılanların Öcü
Bereketli Topraklar
Üstünde
Yorgun Savaşçı
Esir Şehrin İnsanları
Ahmet Hamdi Tanpınar
Sabahattin Ali
Fakir Baykurt
Orhan Kemal
İnce Memed
Fatih – Harbiye
Dokuzuncu Hariciye
Koğuşu
İbrahim Efendi Konağı
Yaşar Kemal
Peyami Safa
Peyami Safa
Tutunamayanlar
Anayurt Oteli
Sessiz Ev
Fahim Bey ve Biz
Ayaşlı ve Kiracıları
Aganta Burina Burinata
Oğuz Atay
Yusuf Atılgan
Orhan Pamuk
Abdulhak Şinasi Hisar
Memduh Şevket Esendal
Halikarnas Balıkçısı
Kemal Tahir
Kemal Tahir
Samiha Ayverdi
Küçük Ağa
Tarık Buğra
Bir Düğün Gecesi
Adalet Ağaoğlu
Keşanlı Ali Destanı
Haldun Taner
Yine Bir Gülnihal
Turan Oflazoğlu
Sarı Naciye
Recep Bilginer
Sefiller
Victor Hugo
Notre Dame’in Kamburu Victor Hugo
Üç Silahşörler
Alexandre Dumas
Monte Kristo Kontu
Alexandre Dumas
Goriod Baba
Balzac
Kırmızı ve Siyah
Stendhal
Madam Bovary
Gustave Flaubert
Germinal
Meyhane
Venedik Taciri
Robenson Crusoe
Oliver Twist
Emile Zola
Emile Zola
Shakespeare
Daniel Defoe
Charles Dickens
Genç Werter’in Acıları
Faust
Don Kişot
Fareler ve İnsanlar
Vahşetin Çağrısı
Goethe
Goethe
Cervantes
John Steinbeck
Jack London
Tolun, Ali Bahadır Bey
Mümtaz, Nuran
Yusuf, Muazzez, Şahinde
Kara Bayram, Irazca, Haceli
İflahsızın Yusuf, Köse Hasan, Pehlivan
Ali
Yüzbaşı Cemil, Neriman
Kamil Bey, Nemide Hanım, Ayşe,
Ahmet
Abdi Ağa, Memed
Neriman, Şinasi, Macit
Hasta Çocuk, Nüzhet
İbrahim Efendi, Salih Bey, Yusuf Bey,
Şevkiye Hanım, Zaim Bey
Turgut Özben
Zebercet
Metin, Faruk Bey, Nilgün
Fahim Bey
Ayaşlı İbrahim Efendi
Mahmut, Süleyman Kaptan, Zeynel
Ağa, Ayşe
İstanbullu Hoca, Salih
Fıtnat Hanım, Tezel, Ayşe
Keşanlı Ali, Zilha
İsmail Dede Efendi
Sarı Naciye, Elci
Jan Valjean, Javert
Quasimodo, Esmeralda
Arhos, Parthos, D’Artagnon
Edmond, Mercedes, Fernand
Goriot, Delphine, Anastasie
Jülien Sorel, Madame de Renal,
Mathilde
Emma (Madam Bovary), Charles
Bovary, Rodolphe
Lantier
Gervaise Macquart
Shylock, Antonio
Robenson Crusoe , Cuma
Oliver Twist, Dodger, Fagin, Mr.
Brownlow
Werter, Latte
Faust, Mefisto, Margaret
Don Kişot, Sancha Panza
Lennie, George
Buck
170
Beyaz Diş
Yüzbaşının Kızı
Ölü Canlar
Babalar ve Oğullar
Ana
Suç ve Ceza
Karamozov Kardeşler
Jack London
A. Puşkin
Gogol
Turgenyev
Gorki
Dostoyevski
Dostoyevski
Anna Karanina
Savaş ve Barış
Tolstoy
Tolstoy
Kurt kırması
Pugaçov
Çiçikov
Bazarov
Pelagiya Nilovna
Raskolnikov
Fedor Pavloviç Karamozov, Dimitri
Karamozov
Anna Karanina, Vronski
Bozukov
Mektup Türünde Yazılmış Romanlar
Edebiyatımızda mektup tarzında ilk romanı, "Hüseyin Rahmi Gürpınar denemiş ve karı koca geçimsizliğini ele
aldığı Mutallaka'yı yazmıştır. Daha sonra yazdığı Sevda Peşinde'nin ikinci bölümü, Ömer Seyfettin'in Bahar ve
Kelebekler, Tarih Ezeli Bir Tekerrürdür, Aşk ve Ayak Parmaklan, Sivrisinek, Lokantanın Esrarı, Memlekete
Mektup hikâyeleri; Halide Edip Adıvar'ın Handan romanı, Harap Mabetler'deki imzasız mektuplar hikâyesi;
Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Kadınlık ve Kadınlarımız, Bir Serencam, Milli Savaş Hikâyeleri, Okun
Ucundan'daki hikâyeleri; Reşat Nuri Güntekin'in Sönmüş Yaldızlar, Bir Damla Gözyaşı, Bir Hazin Hakikat,
Yalan, Bir Hayal Kırıklığı, Kumandanın Şoförü hikâyeleri mektup tarzındadır. Bunlardan başka Halit Ziya,
Mehmet Rauf, Ahmet Hikmet Müftüoğlu ve Sait Faik'in bir kısım hikâyeleri de mektup şeklinde
yazılmışlardır"(11).
Bazı yerlere yapılan seyahatler de bazen mektup türünde yazılmıştır "Cenap Şahabeddin'in Hac Yolunda
(1909) ve Avrupa Mektupları (1931), Ahmet Rasim'in Romanya Mektupları (1916), Falih Rıfkı'nın Londra
Konferansı Mektupları (1931) ve gazete sütunlarında kalarak kitap haline henüz getirilmeyen Danimarka
Mektupları, anılan yerlere yapılan seyahat sonucunda yazılmışlardır"(12).
Makale, röportaj ve sohbet türünde yazılan mektuplarda şunlardır: "Ahmed Mithat'ın iktisat, siyaset,
kozmografya, matematik ile ilgili bilgiler verdiği Hallu'l-ukd (1892) ile Schopenhauer'in Hikmet-i Cedîdesi
(1888), Ahbâr-ı Asara, Tamim-i enzâr (1892) adlı eserleri (makalelerden); Ahmet Rasim'in Şehir Mektupları
(1912, fikra ve sohbetlerden); Mahmut Yesarî'nin Yakacık Mektupları (1938, röportajlardan) meydana gelmiştir"
(13)
Edebiyatımızda az da olsa bulunan manzum mektuplarda, mektupların temel taşı olan tabilik, içtenlik oldukça
zorlanır: "Şeyhî'nin Hüsrev ü Şirin'inde, Hüsrev'in Şirin'e ve Fuzûli'nin Leylâ ile Mecnûn'unda, Mecnûn'un
Leylâ'ya yazdığı mektubu; Şehzade Beyazıd'ın Kanunî'ye, Kanunînin Beyazıd'a yazdıkları mektuplar; Bağdatlı
Ruhî'nin devrinin bütün şairleri ile dostluk münasebeti için yazdığı kırk bir beyitlik kasidesi; Bayburtlu Zihnî'nin
sevgilisine yazdığı üçer dörtlüklü iki ayrı mektubu; Ali Paşa'nın Mahmut Paşa'ya, Hafız Ahmed Paşa'nın
Bağdat kuşatması sırasında IV.Murad'a, IV.Murad'ın Hafız Ahmed Paşa'ya verdiği cevabî mektupları; Edhem
Pertev Paşa'nın Nefise Hanım'a annesi tarafından yazılan manzum mektubu (22 mısra); İsmail Safa'nın
kardeşi Vefa'ya (üç) ve memleketi olan Trabzon'a yaptığı ziyaret dolayısıyla yazdığı mektupları, (Mevlid-i
Pederi Ziyaret, 1894, yüz seksen dokuz beyit); Ziya Gökalp'in Atatürk'e hitap ettiği İstida (elli dört mısra) ve
171
İkinci İstida (otuz iki mısra) başlıklı mektupları manzum mektuplara örnek gösterilebilir. Aka Gündüz'ün Balkan
Savaşı sırasında İki Bayram'ı, Ana Mektupları (Bozgun, 1334), Halit Fahri'nin Bayram Mektubu(Cenk
Duyguları, 1933), Kemalettin Kamu'nun İzmir Yollarında Son Mektup'u (N.R Evrimer, Kemaleddin Kamu,
1949), Orhan Seyfî'nin Sevgili'ye Mektup'u (Gönülden Sesler, 1928), Necip Fazıl Kısakürek'in Anneme
Mektup'u (Ben ve Ötesi, 1932), Zindandan Mehmed'e Mektup'u (Çile, 1962), Bedri Rahmi'nin Birinci Mektup,
İkinci Mektup (ve diğerleri, üçü birden 1953), Orhan Veli'nin Oktay'a Mektuplar'ı (Bütün Şiirleri 1960)
edebiyatımızda belli başlı manzum mektuplardır"(14).
Türk Edebiyatında, isim yapmış şair, yazar ve sanatkârların yalnız mektuplarının toplandığı müstakil eserler de
vardır: Ali Şir Nevaî, Lâmiî Çelebi, Nâbi, Ragıp Paşa, Tokatlı Ebubekir Kânî, Nev-izâde, Azmîzâde, Ganîzâde,
Akhisarlı Abdulkerim, Zaifi Pir Mehmet ve benzerlerinin münşeatları ile, Akif Paşa'nın Münşeât-ı Elhac Akif
Efendi (1843) ve Muharrerat-ı Hususuye-i Akif Paşa (1883) adlı eserleri; Namık Kemal'in hususî mektupları
(C.I, II, III, Haz.F.A.Tansel, 1967, 1969, 1973), Abdühlak Hamid Tarhan'ın Mektuplar'ı (2 C. 1918), Muallim
Naci'nin Mektuplarım'ı (1886), Ziya Gökalp'in Limni ve Malta Mektupları (Haz: F.A.Tansel, 1965), Cahit Sıtkı
Tarancı'nın Ziya'ya Mektupları (1957), Yaşar Nabi'nin Dost Mektupları (1972), Ahmet Hamdi Tanpınar'ın
mektupları (Haz:Zeynep Kerman, 1974), Nazım Hikmet'in Kemal Tahir'e Mapushaneden Mektupları (1968)
bunlardan bazılarıdır.
Dünya Edebiyatındaki Mektup Romanları
Vadideki Zambak:
Honore de Balzac’ın en güzel kitaplarından biridir.Kocasıyla mutlu olamayan Henriette’e kendisinden çok daha
genç olan Felix'in imkansız aşkını anlatan kitap. MEB'in 100 Temel Eser'i arasındadır. Eser 17 yy
Fransasındaki itcimai hayat hakkında da ipuları içermekte duygusal bir yakınlaşmayı anlatmaktadır.
Ustanın, maharetini tümüyle gösterdiği romanı olarak da bilinir. Balzac acı ve ızdırabı en hissedilir şekilde
romanına yansıtmıştır. başka bir gözden aşkın ıstıraplı yüzünü romanı severlere çok iyi yansıtmış ve özgün
anlatımıyla okuyucuların gözüne girmiştir.Ayrıca kişi ve yer tasvirlerinde büyük ustalıkla okuru olayın
kurgusunun içine sürüklemiştir.
Romanda 17.yy ailesi tarafından çeşitli itişlere maruz kalan bir gencin zamanla hayatın olan değişimleri ve
ilerde ve tanıştığı bir kadına olan bağlılığı anlatılıyor, ayrıca bu büyük bir aşk hikayesidir.Kitabı sadece
akrabaları almıştır.
Genç Werther’in Istırapları
Werther, son derece duyarlı, her türlü izlenime açık bir insan. Bu insan, içinde bulunduğu toplumun genel
kuralları, yaşayış biçimi ve ahlak anlayışıyla sürekli çarpışma içinde.
Werther’in yaşadığı ruhsal dram, başından geçen bir karasevdayla açıklanamaz sadece. Lotte’nin ona karşı
yakınlık, sempati ve çekim duyması, ki bu biraz da Werther’in kendi abartılmış yorumlarından kaynaklanmakta,
bağımlılığının güçlenmesine ve hatta ortaya çıkmasına yol açıyor. Bu da W. nin trajedisini, tıpkı aristokratların
yanında çalıştığı zamanın dayanılmazlığında denediği “unutarak kopma” denemesinin başarısızlığa
ulaşmasında olduğu gibi, açıklayamaz.
Werther çocukluğundan bazı pasajlar aktarıyor. Okul dönemindeki otoriter dayakçı öğretmenden,
huzursuzluktan, gözyaşlarından, ruh körlüğünden, yürek korkusundan ve o delikte bunlara katlanmak zorunda
olmaktan bahsediyor. Daha sonra saatlerce manzaralı bir yerde oturup, özlemle oralardan uçup gitmek hayalini
anlatıyor. Oturduğu yerden bir türlü kalkıp gidemeyecek kadar kendini bu özleme kaptırdığını söylüyor.
Hassas, duygusal, zeki ve bilgili bu insanın eksikliğini hissettiği hayati bir şey var. Bu aşırı gelişmiş hassaslığı
sayesinde Lotte’de, somut kanıtlara dayanmayan, tamamen bir içe doğma, ya da 6. his yoluyla, bu eksikliği,
172
çok uzun zamandır duyduğu özlemi giderebilecek insanı keşfediyor. Lotte’nin kardeşlerine karşı anaç bir rolde
olması da tesadüf değil. Onun Werther’i ilk tanışmasında bir kuzeni gibi görmesinin altında da aslında
idealindeki duygusal bağın bilinçaltından konuşması yatıyor: fiziksel isteklere ve yakınlaşmalara yer olmayan
bir sevgi, böylece ileride çıkması kaçınılmaz olan mutsuzluklardan korunmuş olmak. Lotte Werther’i
kardeşlerinden biri gibi görüyor, o da zaten onların arasında oynaşmaktan geri kalmıyor. Burada önemli bir
nokta, daha ilk karşılaşmada Lotte’nin Werther’i kendi akılcılığıyla benimsemiş olması ve gelecek günlerde sık
sık görüşme zeminini meşru bir platforma sokmuş olmasıdır. Bilinçaltında Werther’den etkilenmiş olmasından
ötürü zekasının ürettiği bir ışıkla dramın başlamasına neden olmuştur. Soğuk davranmış olsaydı, Werther’deki
duygusal deprem gelişemeyecek, hatta belki de hiç başlamayacaktı. Ama suçlanacak bir durumda mıdır Lotte?
Aslında Werther ruhsal saplantısının farkındadır. Bu tespit kayaların arasında sevgilisine çiçek arayan deliyle
karşılaştığı zaman kendisini belli eder. Paralellikler kurar onunla, kendisine acır. Zaten önceden de “en iyi, en
mutlu hayatı yaşayabilirdim, aptal olmasaydım.” demiştir. Werther bulunduğu durumu 19. ekim.1772 tarihli
mektubunda çok daha açık bir şekilde ortaya döküyor, kişisel “olmazsa olmazını” sarsıcı bir ifadeyle deşifre
ediyor: ”Ah, nedir bu ! Göğsümde şiddetle duyduğum bu korkunç ! Durup durup kendi kendime, onu bir kere,
yalnız bir kere bağrıma basabilsem; bütün bu dolacak diyorum.”
Annesiyle ilgili anlatımından, aralarında önemli bir bağ olmadığı anlaşılıyor. Bunda büyük olasılıkla suç annede
değil Werther’in kendisindedir. O annesine bağlanamamıştır, o istek sönük kalmıştır. Böylelikle anasevgisi
konusunda edindiği eksikliği de, kurtarıcı olarak rol biçtiği Lotte’de giderecektir. Çok uzaklardan, dağlar ovalar
ötesinden Lotte’ye kollarını açar, yardıma muhtaç çocuk gibi. Tamamlanmamışlığını dile döker: ”bu kadar çok
şeye sahibim, ama onsuz hepsi bir hiç.” Tek ruh olma arzusunun ateşini “kendimizden yoksunsak, herşeyden
yoksunuzdur.” diyerek ortaya döker. Burada genç Werther’in acılarının gerçek kökeni yatar.
Werther kurtarılabilir miydi? En azından duygularını ayrıntılı bir şekilde kağıda dökebilecek kadar bilinçlidir.
Burada sadece kendine acıma duygusu değildir, ifade ettiği. Duygusal zekası bulunduğu duruma mesafeden
bakma fırsatı da veriyor. Lotte’nin nişanlısı Albert’le konuşmalarıyla ilgili yazdığı mektupta yaşadığı ilişkiyle ilgili
soğukkanlı bir tespitte bulunur: “Dünyada bu ilişkiden daha gülünç bir şey icat edilmemiştir.” Elbette bu duruşta
bir acı ve ironi vardır: “Dişlerimi sıkıyorum ve acınacak halimle alay ediyorum.” Lotte’de bunun farkında: ”Böyle
komik olduğunuzda çok korkunç oluyorsunuz.” Ama Werther buna rağmen kendisini bu düştüğü uçurumdan
çekip çıkaramaz, bilinçaltından da öyle bir gayret hissetmez zaten, kaderine boyun eğmek hatta kendi kaderini
kendi çizmek ister.
Aslında ona yardım edebilecek bir kişi vardır, mektup yazdığı arkadaşı Wilhelm. Ama onun da yaptığı tek şey
basmakalıp bazı tavsiyelerde bulunmaktır (tatile çıkmak, oradan uzaklaşmak, dine adanmak, vs.) . Bu
tavsiyeler tabiiki hiçbir şekilde Werther’in karmaşık, çapraşık ve olağanüstü zengin ruhuna hitap edemez.
Wilhelm figüründe burjuva toplumu en acınacak bir şekilde çuvallar. O burjuva toplumuna ki, Werther,
dolayısiyle de Goethe, her zaman antipati ve küçümseyerek bakmıştır ve saygı duymamıştır. Böyle bir
oluşumdan da hayır beklenemezdi zaten.
Romandaki üç ana karakter ve temsil ettikleri roller şöyledir:
WERTHER - bohem
LOTTE - Yarı burjuva yarı bohem, ama burjuvalığa daha yakın, tıpkı Albert ve Werther’e olan ilişkisindeki oran
gibi
ALBERT - burjuva (ama iyiniyetli)
173
Kurtuluş Savaşını Konu Alan Romanlarımız
1.
Vurun Kahpeye (Halide Edip Adıvar)
2. Ateşten Gömlek (Halide Edip Adıvar)
3. Yaban(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
4. Dikmen Yıldızı (Aka Gündüz)
5. Üç İstanbul(Mithat Cemal Kuntay)
6. Sahnenin Dışındakiler (Ahmet Hamdi Tanpınar)
7. Kalpaklılar (Samim Kocagöz)
8. Doludizgin (Samim Kocagöz)
9. Yorgun Savaşçı (Kemal Tahir)
10. Küçük Ağa (Tarık Buğra)
11. Despot (Reşet Enis)
12. Esir Şehrin İnsanları (Kemal Tahir)
13. Var Olmak (İlhan Tarus) romanda henüz Kurtuluş Savaşı başlamamışken geçen olaylar anlatılmıştır.
14. Kurtlar Sofrası(Atilla İlhan) (başkahramanı Mahmut Ersoy'dur.)
NEHİR ROMAN : Bir kişinin, bir toplumun hayatındaki gelişmeleri ya da tarihi bir olayı
birden fazla cilt halinde anlatan romanlardır.
Tarık Buğra’’nın “Küçük Ağa”, “Küçük Ağa Ankara’da” , “Firaun İmanı”; Nihal
Adsız’ın “Bozkurtlar “ , “Bozkurtların Ölümü”, “Bozkurtlar Diriliyor” romanları gibi.
Muş A.Ö.L T.Dili ve Edeb. Öğrt
Ziya’ya Mektuplar :C.Sıtkı Tarancı
Piraye’ye Mektuplar :Nazım Hikmet
İclal :Samipaşazade Sezai
Handan :H.E.Adıvar
Şehir Mektupları :A.Rasim
Magosa Mektupları - Hususi Mektuplar :N.Kemal
Malta Mektupları - Limmi Mektupları :Z.Gökalp
Muhaberat ve Muhaverat :M.Naci
Bir Kadın Düşmanı :R.N.Güntekin
Şikayetname :Fuzuli ( İlk mektup Örneği )
Mutallaka:H.R.Gürpınar ( Mektup tarzında yazılmış ilk roman )
Kadınlık ve Kadınlarımız :Y.K.Karaosmanoğlu
Bir Serancam:Y.K.Karaosmanoğlu
Sönmüş Yıldızlar - Bir Damla Gözyaşı :R.N.Güntekin
Mektuplar :A.H.Tanpınar
Bahar ve Kelebekler:Ö.Seyfettin
174
Okuruma Mektuplar :N.Ataç
Milli Edebiyat Meselesi Cenapla
Münakaşalarım:A.Canip Yöntem
Evrak-ı Eyyam :C.Şahabettin
İntikat :M.Naci
Mes Prisons Muahazenâmesi :R.M.Ekrem
Sait Beyefendi Hazretlerine Cevap :A.M.Efendi
İstida :Z.Gökalp
Dost Mektupları :Yaşar Nabi Nayır
Münşeât-ı Elhac Akif Efendi :Akif Paşa ( Tanzimat dön. İlk mektup )
Kemal Tahir'e Mapushaneden Mektupları N.Hikmet
İzmir Yollarında Son Mektubu :Kemalettin Kamu
İki Bayram Aka Gündüz
Yakacık Mektupları :Mahmut Yesari
Romanya Mektupları :Ahmet Rasim
Londra Konferansı Mektupları :F.R.Atay
Danimarka Mektupları :F.R.Atay
Hallu'l-ukd :A.M.Efendi
Vadideki Zambak :Balzac
Nou velle Heloise :J.J.Rousseau
ELEŞTİRİ
Şiirimiz :Ali Ekrem Bolayır
Tahrib-i Harabat , Takip :N.Kemal
Renan Müdafanamesi :N.Kemal
Takdir-i Elhan :R.M.Ekrem
Demdeme :M.Naci
Kavgalarım :H.Cahit Yalçın
Destursuz Bağa Girenler :Orhan Şaik Gökyay
Hiç , Azab-ı Mukaddes :Neyzen Tevfik
Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir:N.Kemal (İlk eleştiri
örneği)
Kargalar:Hüseyin Siret
Muhakemat-ı Edebiyye:İsmail Safa
Gizli Figanlar :S.Nazif
Hayat ve Kitaplar :Ahmet Şuayb
Musahabe – yi Edebiyye :Ahmet Şuayb
Biraz Psikoloji :C.Şahabettin
Müntekid-i Hakiki :C.Şahabettin
Şu Tenkit Meselesine Dair :M.Rauf
Münakaşatımızda Ne Eksik :T.Fikret
Sanata Dair :H.Z.Uşaklıgil
Fikir Haraketleri :H.C.Yalçın
Edebiyatımızın Numune-i İmtisalleri Mizancı Murat Bey
Zemzeme III R.MEkrem
Zafername:Z.Paşa
175
ANI ( HATIRAT )
Tabsıra : Akif Bey
Rumuzul Edeb :S.P.Sezai
Ömer’in Çocukluğu :M.Naci
Kırk Yıl - Saray ve Ötesi:H.Ziya
Menfa :A.M.Efendi
Bir Acı Hikaye :H.Z.Uşaklıgil
Meşrutiyet Hatıraları :H.C.Yalçın
Edebi Hatıralar :H.C.Yalçın
Malta Adasında :H.C.Yalçın
Siyasal Anılar :H.C.Yalçın
Şehir Mektupları :A.Rasim
Gecelerim – Falaka :A.Rasim
Magosa Mektupları :N.Kemal
Portreler – Bizim Yokuş :Y.Ziya Ortaç
Defter-i Amal :Z.Paşa
Acılı Kuşak:Mehmet Kemal
Perde Aralığından – Olur Şey Değil:Nadir Nadi
Babamın Arkadaşları:Samet Ağaoğlu
Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu :Salah Birsel
Atatürk’ü Özleyiş :R.Eşref Ünaydın
Yıllar Böyle Geçti :Vedat Nedim Tör
Geçmiş Zaman Köşkleri :A.Şinasi Hisar
Boğaziçi Yalıları – Boğaziçi Mehtapları A.Ş.Hisar
İstanbul ve Pierre Loti :A.Ş.Hisar
Edebiyatçılar Geçiyor :H.F.Ozansoy
Siyasi ve Edebi Hatıralar :Y.K.Beyatlı
Çocukluğum-Gençliğim :Y.K.Beyatlı
Hep O Şarkı - Zoraki Diplomat:Y.Kadri
Vatan Yolunda - Gençlik ve Edebiyat :Y.Kadri
Mavi Sürgün :Halikarnas Balıkçısı
Eşkal-i Zaman :A.Rasim
Ateş ve Güneş - Zeytindağı :F.R.Atay
Çankaya - Babamız Atatürk - Pazar Konuşmaları:F.R.Atay
Hangi Batı-Hangi Sol- Hangi Sağ A.İlhan
Sevda Dolu Yolculuk :Cahit Külebi
Gülerek :Refik Erturan
Hapisliğim :Recep Bilginer
Türk’ün Ateşle İmtihanı H.E.Adıvar
Mor Salkımlı Ev :H.E.Adıvar
Muharrir Şair - Edip:A.Rasim
Kerkük Anıları :A.H.Tanpınar
Şair Dostlarım :Oktay Akbal
Minelbab İlelmihrab :R.H.Karay
Matbuat Hatıraları :Ali İhsan Tokgöz
Nümûne-i Edebiyyat-ı Osmâniyye Ebüzziya Tevfik
176
Anamın Kitabı :Y.Kadri
Babürname :Babürşah ( İlk anı )
Şecere-i Türk :Ebulgazi Bahardır Han
Sergüzeşt-i Esirî-i Malta Kadı Macuncuzade Mustafa Efendi
Sergüzeşt-i Zaifî : Zaifî
Cihannümâ , Keşfü'z- Zünûn :Kâtip Çelebi
DENEME
Sanata Dair :H.Z.Uşaklıgil
Beş Şehir - Yaşadığım Gibi:A.H.Tanpınar
Anadolu Efsaneleri – Hey Koca Yurt H.Balıkçısı
Çiçeklerin Düğünü – Düşün Yazıları:H.Balıkçısı
Günlerin Getirdiği – Karalama Defteri – Sözden Söze - Okuruna Mektuplar N.Ataç
Günlerin Götürdüğü – Edebiyat Konuşmaları – Düş’ün Payı – Yokuşa Doğru – Edebiyat
Üzerine:S.K.Yetkin
Geçmişle Gelecek :S.Kudret Aksal
Bize Göre – Gurubahane-i Laklakan :A.Haşim ( İlk deneme )
Gerçekçilik Savaşı – Aydınlar Savaşı – Kadınlar Savaşı – Hangi Atatürk :A.İlhan
Niçin Aşk :Necati Cumali
Düşman Kazanmak Sanatı :T.Buğra
Nesillerin Ruhu – Kültür ve Dil – Büyük Türkiye Rüyası :M.Kaplan
Taş Çatlasa - Yer :Yaşar Kemal
Kendimle Konuşmalar – Kahveler Kitabı – Gece Mavisi :Salah Birsel
Doğu-Batı – Konuşarak – Yasak :M.C.Anday
Aziz İstanbul – Eğil Dağlar – Edebiyata Dair :Y.K.Beyatlı
Sohbetler :Epiktetos
Kimi Diyaloglar :Eflatun
Kimi Eserler :Çiçero
İnsan Bir Düşüncedir Yüreğini Sıcak Tut:R.Bilginer
Dur Düşün:Adnan Adıvar
Sanat Üzerine Denemeler - Mavi ve Kara:Sabahattin Eyüboğlu
Köy Öğretmenine M ektuplar :C.Atuf Kansu
Güneşle :Mermi Uygur
Kurutulmuş Felsefe Bahçesi :Salah Birsel
Daldan Dala :Vedat Günyol
Yaşamı Yeniden Kurmak :Oktay Akbal
Denemeler :Montaigne
İngiliz Bacon’da bu türde önemli eserler vermiştir.
Alacakaranlık :B.Necatigil
Dilimiz Üzerine : Nurullah Ataç
Dilin Canlandırma Gücü :Mehmet Kaplan
Doğru ile Yalan :Nurullah Ataç
Dostluk :Cicero
Düşe Çağrı :Nurullah Ataç
Hayat ve Edebiyat :Mehmet Fuat Köprülü
İçimizdeki Güzellikler: İpek Ongun
177
Kültür ve Medeniyet :Cemil Meriç
Okuma Üstüne :Bacon
Sanat Üzerine : Arthur Schopenhauer
Sevgi Üzerine Sözler :Nurullah Ataç
Şiir : Muallim Naci
Şiir Hakkında Bazı Düşünceler :Ahmet Haşim
Tüm Sözlerin Bittiği Yerdeyim :Nezihe İnce
Yarına İnanmak : Suut Kemal Yetkin
MAKALE
Edebiyat ve Hukuk H.C.Yalçın
Şiir ve İnşa :Z.Paşa
Mukaddime :Şinasi ( İlk makale )
Nesr-i Harp – Nesr-i Sulh – Evrak-ı Eyyam :C.Şahabettin
Çal Çoban Çal :S.Nazif
Dün-Bugün-Yarın :Orhun Seyfi Orhun
M.Edebiyat Meselesi ve Cenap’la Münakaşalarım:A.C.Yöntem
Edebiyat Üzerine Makaleler:A.H.Tanpınar
Niçin Kurtulmamak – Batış Yılları F.R.Atay
Çile – Roma :F.R.Atay
Atatürk ve Kurtuluş Savaşı C.Atuf Kansu
Yeni Lisan :Ömer Seyfettin
Mukaddime-i Celal:N.Kemal
GEZİ YAZISI
Faşist Roma – Kaybolmuş Makedonya – Bizim Akdeniz - Taymis Kıyıları :F.R.Atay
Yolcu Defteri – Gezerek Gördüklerim - Deniz Aşırı:F.R.Atay
Miratül Memalik :S.Ali Reis ( ilk gezi )
Avrupada Bir Cevelan – Sayyadane Bir Cevelan:A.M.Efendi
Seyahet Jurnali :Direktör Ali Bey
Avrupada Ne Gördüm:Ahmet İhsan Tokgöz
Hac Yolunda – Afak-ı Irak – Avrupa Mektupları – Suriye Mektupları:C.Şahabettin
Berlin Hatıraları:M.A.Ersoy
Bize Göre – Frankfurt Seyahatnamesi:A.Haşim
Romançero – İsviçre Günleri:Selahattin Batu
Anadolu Notları :R.N.Güntekin
Mavi Yolculuk – Mavi Anadolu :Azra Erhat
Düşsem Yollara Yollara:Haldun Taner
Hiroşimalar Olmasın :Oktay Akbal
Abbas Yolcu – Batı’nın Deli Gömleği :A.İlhan
Allı Turnam :Erdal Öz
Deli Fişek :B.Rahmi Eyüboğlu
Avusturya ve Venedik Günleri :Selahattin Batu
Tuna’dan Batı’ya Yurttan Yazılar :İsmail Habip Sevük
178
Hür Mavilikte Gezi :B.Kemal Çağlar
FIKRA
Cidd-ü Mizah - Muharrir Bu Ya – Şehir Mektupları – Eşkal-i Zaman – Gülüp
Ağladıklarım:A.Rasim
Kulaktan Kulağa :O.S.Orhon
Beşik – Sarı Çizmeli Mehmet Ağa – Ocak:Y.Ziya Ortaç
Eski Saat – Akşam – Kurtuluş – Bayrak:F.R.Atay
Gençlik Türküsü:T.Buğra
Sözün Gelişi :Şevket Rado
Dostluk Derken :Oktay Akbal
Pazar K onuşmaları :F.R.Atay
GÜNLÜK ( Ruzname- Vakayıname )
Seyahat Jurnali :Direktör Ali Bey ( İlk Günlük )
Günce :N.Ataç
Günler :Cemal Süreyya
Oğuz Atay’ın Günlüğü
Günlük :Salah Birsel
Geçmişin Kuşları :Oktay Akbal
Günlük Terimimi ilk Kez F.R.Atay kullanmıştır.
Günlükler :Andre Gide
SOHBET (SÖYLEŞİ –MUSAHABE )
Takdir Duygusu :Şevket Rado
Sözden Söze :N.Ataç
Ahmet Rasim :Ramazan Sohbetleri,
Suut Kemal Yetkin : Edebiyat Söyleşileri,
Şevket Rado :Eşref Saati,
Melih Cevdet Anday :Dilimiz Üzerine Söyleşiler,
Nurullah Ataç : Karalama Defteri.
Cenap Şahabettin, Refik Halit Karay, Hasan Ali Yücel, Attila İlhan gibi yazarlarımız da bu
türde eserler
vermişlerdir.
MÜLAKAT
Rüya :Z.Paşa ( Mülakat şeklindeki ilk ropörtaj )
Diyorlar ki – Mülakat :R.Eşref Ünaydın
ROPÖRTAJ
Kaya Çukuru :M.C.Anday
Peri Bacaları – Bir Bulut Kaynıyor – Çocuklar İnsandır :Y.Kemal
Dünya edebiyatında; Jack London, Heming Way, Selohow Sortre, röportaj örneği vermiş
sanatçılardır.
Türk edebiyatında: Ruşen Eşref Ünaydın, Falih Rıfkı Atay, Abdi İpekçi, Fikret Otyam,
179
Yaşar Kemal, Mete Akyol, Mustafa Ekmekçi, Halit Çapın, Dursun Akşam röportaj örneği
vermiştir.
BİYOGRAFİ ( Tercüme-i Hal –Tezkire )
Vehbi Cem Aşkun, İstanbul Aşığını Kaybetti :Yahya Kemal
Nimet Behsuz : Büyük Şairin Arkasından
Bir Dev Şair Göçtü : Cenap Gedikoğlu,
Malik Bahşi'nin Feridüddin-i Attar'dan çevirmiş olduğu Tezkiretü'l-Evliya'dır. ( İlk
biyografik eser )
Dünya edebiyatında ilk büyük biyografi yazarı Yunanlı Plutarkhos :Hayatlar
Mecalisün Nefais :A.Şir Nevai ( ilk tezkire )
Ahmet Haşim ve Şiiri:A.Ş.Hisar
Tek Adam ,İkinci Adam , Menderesin Dramı:Ş.Süreyye Aydemir
Yahya Kemal :A.H.Tanpınar
Tevfik Fikret :M.Kaplan
Heşt Bihişt :Sehi Bey ( Anadoludaki ilk tezkire )
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü :B.Necatigil
19.Asır Türk Edebiyatı A.H.Tanpınar
N.Kemal – M.A.Ersoy :M.C.Kuntay
Tezkiretüş Şuara :Latifi ( güvenilir ilk tezkire )
Bir Bilim Adamının Romanı :Oğuz Atay ( Biyografik roman )
Ömer Seyfettin :Tahir Alangu ( Biyografik roman )
Selçuklu Şeyhnamesi :Hoca Dehhani
Adı Aylin :Ayşe Kulin ( Biyografik roman )
Bir Tatlı Huzur :Ayşe Kulin
Füreya :Ayşe Kulin ( Biyografik roman )
OTOBİYOGRAFİ
Kırk Yıl :H.Z.Uşaklıgil
Böyle Gelmiş Böyle Gitmez :Aziz Nesin
Hayatım :Hasan Ali Yücel
Babama :Ayşe Kulin
180