Atık Yönetimi Ders Notu

1. ATIK TÜRLERİ
a.
b.
c.
d.
e.
Evsel Atıklar
Tıbbi Atıklar
Tehlikeli Atıklar
Endüstriyel Atıklar
İnşaat Atıkları
a. EVSEL ATIKLAR
Konutlardan ve/veya işyerlerinden ortaya çıkan içlerinde tehlikeli zararlı madde içermeyen atıklara ‘evsel
atıklar’ denir. Örneğin; yiyecek atıkları, şampuan ambalajları, meyve suyu kartonları ve şişeleri, plastik su ve
meşrubat şişeleri, cam kavanozlar, teneke ve metal konserve kutuları evsel atıklara örnek verilebilir.
b. TIBBİ ATIKLAR
Hastane, klinik ve muayenehane gibi sağlık ve tedavi merkezlerinden oluşan atıklar ile kullanılmış ilaç, tıbbi
malzeme, ameliyat ve tedavi sırasında oluşan atıklar tıbbi atıklara örnek verilebilir.
c. TEHLİKELİ ATIKLAR
Sanayiden ve çeşitli üretim tesislerinde ortaya çıkan insan ve çevre sağlığına zarar verecek olan atıklara
tehlikeli atıklar’ denir. Örneğin; pil, boya, akü ve çeşitli kimyasallar.
d. ENDÜSTRİYEL ATIKLAR
Sanayi ve üretim tesislerinde bir işlem sırası veya sonrasında ortaya çıkan katı atıklara ‘endüstriyel katı
atıklar’ denir.
e. İNŞAAT ATIKLARI
Yapılan inşaatlar, yıkımlar, evlerdeki tamiratlar sırasında ortaya çıkan taş, toprak, demir, tahta türü atıklara
inşaat atıkları’ denir.
2. ENDÜSTRİYEL ATIK YÖNETİMİ
2.1. ATIK
Üretim ve kullanım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, insan ve çevre sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan
veya dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesi sakıncalı olan her türlü maddedir.
Şekil 1. Atık Yönetim Piramidi
1
Yani ilk aşama atığın oluşmasının önlenmesi, eğer bu sağlanamıyorsa atığın Minimizasyonu, diğer bir deyişle
atığın en aza indirilmesi amaçlanır.
2.2. ÇÖP
Atıkların içinden, kağıt, cam, karton, plastik gibi malzemeler ayrıldıktan sonra geride kalan ve hiçbir şekilde
kullanılamayacak halde olan artık malzemeye çöp denir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca önerilen Atık Yönetim Piramidi; Atık Yönetim Piramidi üst basamaktan alt
basamaklara doğru değerlendirilir.
2.3. ATIK YÖNETİMİ
Atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması,
geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemleri içeren bir
yönetim biçimidir.
Şekil 2. Endüstriyel sistem döngüsü ve atık oluşu
2.4. ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ
Atık Yönetiminin entegre olarak tüm atıklara beraber uygulanmasıdır. Daha sonra atığın Yeniden kullanımı
eğer bu da mümkün olmuyorsa önce geri dönüşüm ve sonra enerji geri kazanımı amaçlanır. Bu uygulanan
yöntemlerden sonra elimizde kalan atığa ya da bu yöntemleri uygulayamadığımız atığa yapılacak en son
işlem bertaraftır (Düzenli Depolama, yakma gibi).
2.5. ATIK YÖNETİMİ NASIL YAPILMALI?
2.5.1. Yetkili / Sorumlu Belirlenmesi
Atığa ait işlemlerin tek elden ve sorunsuzca yürütülebilmesi için ilk adım olarak bu konuda bir sorumlu
belirlenmeli ve bu kişi tarafından yeterli sayıda personelden oluşan bir Çevre birimi oluşturulmalıdır.
Sorumlu tarafından atık toplamakla görevli personeller, atık geçici depolama alanı sorumlusu gibi diğer
görev paylaşımları da yapılmalıdır.
2.5.2. Atığın Tanımlanması
Tesiste ortaya çıkan tüm atıklar ilk önce tanımlanmalı ve kaynakları belirlenmelidir. İlk olarak belediye
tarafından alınan evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel nitelikli atıklar (tehlikeli atıklar,
atık yağlar, kontamine (herhangi bir tehlikeli atık/atık yağ bulaşmış) ambalaj atıkları belirlenmelidir. Bunların
oluşum sıklığı ve miktarları tespit edilmelidir. Bu atıkların hangi mevzuata tabi olduğu, nasıl toplanması,
taşınması, geçici depolanması gerektiği, maksimum depolama süresi gibi hususlar belirlenmelidir.
2
2.5.3. Kaynağında Ayrı Toplama
Tüm atıkların kaynağında ayrı toplanması için bu atıkların oluştuğu yerlere yeterli büyüklükte ve sayıda
atığın türüne ve niteliğine uygun konteynırlar konmalıdır. (Tehlikeli atıklar için kapalı konteynırlar
kullanılmalıdır. Her bir konteynırlar üzerine, içerisine atılacak atığın türünü belirten bilgi ve uyarı etiketleri
yazılmalıdır. Eğer mümkünse farklı atıklar için farklı renklerde konteynırlar da kullanılabilir. Bu şekilde bir
uyulama atıkların kaynağına ayrı toplanmasındaki başarıyı yükseltecektir.
2.5.4. Personel Eğitimi
Gerek atık yönetiminden sorumlu ekibe, gerekse tüm personele atık yönetimi konusunda eğitim/bilgi
verilmeli, herkesin üzerine düşen vazifeler bildirilmeli ve atıkların ayrı toplanması konusunda herkesin
hassasiyet göstermesi hususları hatırlatılmalıdır.
2.5.5. Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması
Kaynağında farklı konteynırlarla ayrı olarak toplanan atıkların tesis içerisinde güvenli ve mevzuata uygun
şekilde geçi depolanması için bir “Geçici atık Depolama Alanı” kurulmalıdır. Tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları
ve evsel atıklar için farklı depolama sahaları kurulabilir.
Tehlikeli atıkların geçici depolanacağı alan; tesis sahası içerisinde, sızdırmaz beton zeminli, üzeri kapalı,
dökülme ve sızıntılara karşı önlem alınmış, farklı atıklar için farklı bölümler oluşturulmuş ve farklı atıkların
bu bölümlerde ayrı olarak uygun şekilde (gerektiğinde konteynır içerisinde) depolanacağı bir alan olmalıdır.
Bu alandaki bölümlerde depolanan atıkların isimleri yazılır. Bölümlere ve atık depolanması için eğer
konteynır kullanılıyorsa konteynır üzerine atığın kodu, depolama tarihi gibi bilgiler yazılır.
2.5.6. Ön İşlem
Ambalaj atıkları, tehlikeli atık ile kontamine olmuş ambalajlar (mesela boya tenekeleri) depolanırken ve
taşınması esnasında daha az yer kaplaması için mümkünse sıkıştırılmalıdır. Sulu atıklar ise mümkün
olduğunca susuzlaştırılmalıdır. Bu önlemler ağırlık ve maliyet açısından firmaya önemli ekonomik avantaj
sağlamaktadır.
2.5.7. Tehlikeli Atıkların Taşınması
Atıkların taşınması bu iş için lisans almış kişi ve kuruluşlarca yapılması ve taşınan atığın özelliğine uygun
araçlarla taşınması zorunludur.
Aynı araçta aynı kap içinde taşınacak atığın kod numarası aynı olmak zorundadır.
Atık taşımak isteyen gerçek ve tüzel kişiler tehlikeli atık taşıma lisansı almak üzere yönetmeliğin (EK-18) de
yer alan bilgi ve belgelerle , valiliğe başvurmak zorundadır.
Lisans, başvuran firmaya ve araca verilir. Lisans alan firma 11/7/1993 tarihli ve 21634 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğinin (Ek-4) de yer alan tehlikeli atık işaretlerini araçlarında
kullanmak zorundadır. Bu hükümler sadece kara taşıtları için geçerlidir.
Deniz, hava ve demiryolu taşımacılığı için bu amaçla uygulanan ulusal ve uluslar arası kabul görmüş
taşımacılık kuralları uygulanır. Taşımanın karayolu ile yapılması halinde, 10/7/2003 tarihli ve 4925 sayılı
Karayolu Taşıma Kanununda tehlikeli maddelerin karayoluyla taşınmasına ilişkin hususlar doğrultusunda,
ilgili valilikten alınacak taşıma lisansının yanı sıra, şehirler arası taşıma faaliyetlerinde bulunacak gerçek ve
tüzel kişilerin Karayolu Taşıma Kanunu uyarınca Ulaştırma Bakanlığından yetki belgesi almak zorundadır.
2.5.8. Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi
Geçici depolama alanındaki atıkların bertaraf/geri kazanımı için araştırma yapılmalı bu konuda lisanslı
tesislerle görüşme yapılarak atığı alacak yetkili tesis seçilmelidir.
3
3. ENDÜSTRİYEL ATIK YÖNETİM PLANI
Üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri gösteren kurum, kuruluş ve işletmelerden kaynaklanan tehlikeli
atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesi ile ilgili
esasları düzenleyen Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile bazı tehlikesiz atıkların yönetimine yönelik
esasları düzenleyen Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği uyarınca; tehlikeli atık üreticileri “3 Yıllık
Tehlikeli Atık Yönetim Planı” hazırlamakla, bazı tehlikesiz atıkların üreticileri de “Tehlikesiz Atık Yönetim
Planı” hazırlamakla yükümlü tutulmuşlardır
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 04.06.2012 tarihli ve 9223 sayılı yazısı ile; Sanayi faaliyetleri neticesinde aynı
anda tehlikeli ve tehlikesiz atıkların oluşabilmesi nedeni ile atık yönetimine yönelik planlamaların tüm atık
türleri düşünülerek yapılması gerektiği bildirilerek Tehlikeli ve Tehlikesiz tüm atıkları içeren atık yönetim
planları ile ilgili yapılacak güncellemelerde ve yeni hazırlanacak planların “Endüstriyel Atık Yönetim Planı”
şeklinde hazırlanması gerektiği talimatı verilmiştir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından formatı hazırlanan “Endüstriyel Atık Yönetim Planı” faaliyetleri
sonucu tehlikeli ve tehlikesiz atık üretimi olan işletmeler tarafından hazırlanarak, Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüğüne sunulması gerekmektedir.
Atık üreticileri tarafından hazırlanarak Müdürlüğe sunulan ve Müdürlüğün uygun bulması ile onaylanan atık
yönetim planları onay tarihinden itibaren 1 yıl geçerli olup bundan sonra onaylanacak atık yönetim
planlarında ayrıca geçerlilik süresi belirtilecektir. Her atık yöneticisi tarafından geçerlilik süresi dolmadan
Müdürlüğe yeni (revize) atık yönetim planının sunulması ve Bakanlıkça/Müdürlükçe yapılan denetimler
esnasında Bakanlığa/Müdürlüğe geçerlilik süresi dolmamış atık yönetim planlarının sunulması
gerekmektedir. Endüstriyel Atık Yönetim Planı Formatı ilgili yukarıda belirtilen hususlara aykırı davranılması
halinde 2872 Sayılı Çevre Kanunu kapsamında İdari Para Cezası uygulanacaktır.
3.1. ENDÜSTRİYEL ATIK YÖNETİM PLANLARININ HAZIRLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR
1- İlimizde faaliyet gösteren atık üreticileri tarafından hazırlanacak Endüstriyel Atık Yönetim Planlarının
sadece Valiliğimizce belirlenmiş format doğrultusunda hazırlanması gerekmektedir.
2- Plan formatının 3. Bölümünde tanımlanan ek bilgi ve belgelerin eksiksiz olarak plan ekinde yer alması
gerekmektedir. Söz konusu ekler ile ilgili olarak;
 Yapı kullanma izin belgeleri tesis dışına daha sonradan inşaa edilmiş kapalı geçici atık depolama
alanlarını da içermelidir. Yapı Kullanma İzin Belgesinden muaf yapılar için resmi kurum/kuruluşlardan
alınmış belge örnekleri (elektrik,su faturaları gibi) sunulmalıdır.
 İşletme genelinde yürütülen tüm faaliyetlere yönelik Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği
kapsamındaki değerlendirme yazısı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünden alınmış Kapsam Dışı görüş
yazısı, ÇED Gerekli Değildir Karar belgesi yada ÇED Olumlu karar belgesinin bir sureti şeklinde olup bu
yazı yada belgenin bir sureti plana eklenmelidir. Bu yönetmelik kapsamında değerlendirilmemiş olan
işletmeler tarafından öncelikli olarak Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ÇED Şube Müdürlüğüne
başvurulması ve bu değerlendirme sürecinin tamamlanmasının sağlanması gerekmektedir.
 Kapasite raporları güncel olmalı ve geçerlilik tarihleri uygun olmalıdır.
 İşletme proseslerine ilişkin iş akım şemaları ve açıklamaları kapasite raporları ile uyumlu olmalıdır.
Kapasite raporunda yer alan tüm makine ve ekipmanlar tanımlanmalıdır
 Tehlikeli atık geçici depolama alanları için Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası genel sorumluluk
sigortası branşında ruhsatı bulunan bütün sigorta şirketleri tarafından yapılabilmekte olup sigorta
poliçelerinde tehlikeli atıkların ve geçici depolama alanlarının tanımlı olması gerekmektedir.
 Atık Minimizasyon uygulama izinleri ile ilgili bilgi, sadece kendi atıklarını kendi tesisleri içinde
bertaraf eden yada geri kazanımını yapan tesisler için istenmekte olup bu işlemleri yapan tesislerin
Bakanlığımız Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünden izin/onay/uygun görüş almaları gerekmektedir.
 Atıklar ile ilgili sözleşme zorunluluğu sadece tıbbi atıklar ve bitkisel kızartmalık yağlar için mevcut
olduğundan bu atıkların üreticileri tarafından ilgili kurum/kuruluşlar ile sözleşme yapılması
gerekmektedir. Diğer atık grupları için (atık akü, atık yağ, muhtelif tehlikeli ve tehlikesiz atıklar)
sözleşme zorunluluğu bulunmamaktadır.
4
3-
4-
5-
6-
7-
 Atıklar ile ilgili analiz zorunluluğu özellikle düzenli depolama tesislerine gönderilen atıklar ile atık
yağlar (motor yağları hariç) için mevcut olup özel durumlarda ilgili İdarelerce istenmemiş ise diğer
atıklar için analiz zorunluluğu yoktur.
Planın 4. Bölümünde işletme bünyesinde oluşan/oluşması muhtemel tüm atıkların tanımlanması
gerekmekte olup işletme içinde yer alan tüm üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri atıkların oluşum
kaynakları, periyotları ve tahmini miktarları açısından değerlendirilmelidir. Planda tüm tehlikeli atıklar
ile Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği kapsamında kalan atıkların yer alması gerekmektedir.
(Ambalaj Atıkları, Ömrünü Tamamlamış Lastikler ve Evsel Nitelikli Katı Atıklar gibi özel mevzuatı
bulunan tehlikesiz atıklara yer verilmeyecektir.)
Planın 5. Bölümünde yer alan tablolarda işletme genelinde oluşan atıklar Atık Yönetim Genel
Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre atık kodlarına göre tanımlanmalı, bu atıkların bertaraf/geri
kazanım yöntemleri sadece bu yönetmelikte tanımlı D ve R kodlarına göre yapılmalıdır. Bu kodlar
atıkların gönderildiği, gönderileceği yada gönderilebileceği lisanslı tesislere göre düzenlenmelidir.
Planın 6. Bölümünde yapılacak 3 yıllık atık miktarı tahminleri atık oluşum periyotları dikkate alınarak
yapılacak olup düzenli periyotlar ile oluşmayan atıklar için miktar belirtilmesi zorunlu olmamakla
birlikte atıkların bu tabloda tanımlı olması gerekmektedir.
Yine planının 6.2.1 bölümünde, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 5. Maddesinde yer
alan “Atık üretiminin ve atığın zararlılığının, 1) Doğal kaynakların olabildiğince az kullanıldığı temiz
teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması, 2) Üretim, kullanım veya bertaraf aşamalarında çevreye
zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde tasarlanan ürünlerin pazarlama ve teknik
gelişiminin sağlanması, 3) Geri kazanım sonrasında geriye kalan tehlikeli maddelerin nihai bertarafı
için uygun tekniklerin geliştirilmesi ve uygulanması, suretiyle önlenmesi ve azaltılması esastır.”
hükmü uyarınca işletme bünyesinde alınan/alınması planlanan tedbirler ve bu doğrultuda
yapılan/yapılacak çalışmalar hakkında bilgi verilmesi gerekmektedir.
Planın 7. Bölümünde, İşletmede oluşan atıkların gönderildiği tesislere ilişkin bilgiler kısmında sadece
atık gönderimi yapılan işletmelere ilişkin bilgilere yer verilmesi gerekmekte olup halihazırda atık
gönderilmemiş tesislere ilişkin bilgilere yer verilmemesi gerekmektedir. Henüz oluşmamış ve daha
önceden de hiçbir tesise gönderilmemiş olan atıklar için ise sadece açıklama/dipnot verilmesi yeterli
olacaktır.
3.2. TEHLİKELİ ATIKLARIN TANIMI
Genel olarak tehlikeli atık; İnsan sağlığına ve çevreye zarar verebilen, tutuşabilen, patlayıcı, oksitleyici,
enfeksiyon yapıcı, tahriş edici, zararlı, toksik, kanserojen, korozif gibi tehlikeli kabul edilen özelliklerden
birini veya birden fazlasını gösteren atıklardır.
Resim 1. Tehlikeli Atıklar
2872 sayılı Çevre Kanununda tehlikeli atık; fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik yönden olumsuz etki yaparak
ekolojik denge ile insan ve diğer canlıların doğal yapılarının bozulmasına neden olan atıklar ve bu atıklarla
kirlenmiş maddeler olarak ifade edilmiştir.
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (AYGEİY) EK-IV Listesi ‘A’ İşaretli Atıklar ‘M’ İşaretli Atıklar
5
AYGEİY EK-III B’de verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu üzerinde bir değere sahipse TEHLİKELİ ATIK
AYGEİY EK-III B’de verilen tehlikeli atıkların eşik konsantrasyonu üzerinde bir değere sahip değilse İşaretsiz
Atıklar TEHLİKESİZ ATIK
3.3. MEVZUAT
 2872 sayılı Çevre Kanunu (5491 sayılı kanunla değişik.),
 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.03.2005 tarih ve 25755sayılı R.G.),
 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı R.G.),
 Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı R.G.),
 Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik (06.10.2010tarih ve 27721 sayılı R.G.),
 Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği (26.04.2011tarih ve27916 sayılı R.G.)
3.4. TEHLİKELİ ATIK ÜRETİCİLERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
 Genel ilkeler
 Atık yönetim planları
 Atıkların geçici depolanması
 Atıklarla ilgili kayıtlar, ambalajlama, etiketleme
 Analizler
 Atık beyan formları
 Atıkların taşınması
 Tesis içinde kazalar
 Tehlikeli Atık Mali Sorumluluk Sigortası
 İşletme Ruhsatı Alınması
3.5. GENEL İLKELER
 Atıkların kaynağında en aza indirilmesi için gerekli tedbirlerin alınması esastır,
 Atık yönetiminin her safhasında çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirler alınmalıdır,
 Atıkların, Bakanlıktan lisans almış bertaraf tesisleri dışında ticari amaçlar ile toplanması, satışı ve
bertaraf edilmesi, diğer yakıtlara karıştırılarak yakılması yasaktır,
 Atıklar fiziksel, biyolojik ve kimyasal ön işlemler haricinde doğrudan başka bir madde veya atıkla
karıştırılamaz ve seyreltilemez,
3.6. ATIK YÖNETİM PLANLARI
 Atık kodları ve miktarları,
 Varsa geçici depolama alanı ile ilgili bilgiler,
 Atıkların ne kadarının geri kazanıldığı, ne kadarının bertarafa gönderildiği,
 Atıkların gönderildiği geri kazanım ve bertaraf tesislerinin isim ve adresleri,
 Varsa atıklara uygulanan ön işlemler,
 Tesis içinde atık minimizasyonu için yapılan işlemlerle ilgili bilgiler yer almalıdır.
6
3.7. ATIKLARIN GEÇİCİ DEPOLANMASI
Geçici Depolama: Atıkların ara depolama, geri kazanım ve nihai bertaraf tesislerine ulaştırılmadan yada
tesiste tekrar kullanmadan önce, atık üreticisi tarafından tesis içinde, tesis içinde uygun yer bulunmaması
durumunda üreticiye ait uygun bir alanda güvenli bir şekilde depolanması olarak tanımlanmıştır.
Ayda bin kilogramdan fazla atık üreten tesislerde geçici depolama sahalarına Valilikten izin alınması
zorunluluğu bulunmakta olup, izin süresiz olarak verilir.
Tesis içinde atıkların toplanması taşınması ve geçici depolanması gibi işlemlerden sorumlu olan, herhangi bir
tehlike halinde arazide önlem alabilmek için en az bir kişinin görevlendirilmesi ve bu kişinin iletişim
bilgilerinin valiliğe bildirilmesi gerekmektedir.
Atık miktarı
ayda 1000kg.
dan az
Geçici
Koşul
Depolama
Biriktirilen atık miktarı 6000
kg geçmemek kaydıyla atıklar
en fazla 180 gün
bekletilebilir.
Sahasına İzin
Alınmaz
Geçici
Atık miktarı
Depolama
Koşul
ayda 1000kg.
Sahasına
dan fazla
Valilikten
Atıklar en fazla 180 gün
bekletilebilir
İzin Alınır
Tehlikeli atıkların tesis içinde geçici depolanması ile ilgili koşullar yönetmelikte (TAKY) belirtilmiş olup, buna
göre;
 Tesis sınırları içinde, tesis ve binalardan uzakta beton bir saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz,
emniyetli ve uluslararası kabul görmüş standartlara uygun konteynırlar içerisinde,
 Konteynırların üzerinde tehlikeli atık ibaresine yer verilmesi,
 Depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini konteynırlar üzerinde belirtilmesi,
 Konteynırların hasar görmesi durumunda atıkları, aynı özellikleri taşıyan başka bir konteynıra
aktarılması,
 Konteynırların devamlı kapalı kalmasının sağlanması,
 Atıklarını kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde geçici depolanması gerekmektedir.
Kurulacak geçici depolama alanının
 Üstü kapalı ve her türlü dış etkenden atıkları koruyacak nitelikte olması,
 Atıkların hepsinin etiketli olması,
 Her bir atığın depoya giriş tarihinin, miktarının ve atık kodunun belirtilmiş olması,
 Geçici depolama alanından sorumlu personelin belirlenmiş olması,
 Zeminin geçirimsiz olması,
 Sızma veya dökülmelere karşın absorban maddelerin bulundurulması,
 Sızma ve dökülme durumunda atıkları toplayacak bir drenaj kanalının bulunması,
7
 Yangın gibi her türlü acil duruma karşı güvenlik tedbirlerinin alınmış olması,
 Dışarıdan içeri izinsiz olarak girişe izin vermeyecek yapıda olması gerekmektedir.
Resim 2. Atıkların Geçici Depolanmasında Kötü Örnekler
Resim 3. Atıkların Geçici Depolanmasında İyi Örnekler
3.8. ATIKLARLA İLGİLİ KAYITLAR, AMBALAJLAMA, ETİKETLEME
Tehlikeli atık üreticileri ürettiği atıklarla ilgili kayıt tutmakla, atığını göndereceği çevre lisansı almış olan geri
kazanım ya da bertaraf tesisinin istemiş olduğu uluslararası kabul görmüş standartlara uygun ambalajlama
ve etiketleme yapmakla yükümlüdür.
8
26.12.2008 tarih ve 27092 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin ve
Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik eklerinde bu
amaçla kullanılacak sembol ve işaretler belirlenmiştir.
Tablo 1. Tehlikeli Madde ve Müstahzarların Etiketlenmesinde Kullanılacak Tehlike Sembol ve İşaretleri
3.9. ANALİZLER
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin ekinde yer alan EK-IV’te (M) işareti ile belirlenmiş
kodlara sahip atıkların tehlikeli olup, olmadığı Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlara ait akredite
laboratuarlarca yapılan analizlerle belgelenmesi gerekmektedir. Bu analizlere ilişkin yapılan harcamaların
karşılanması atık üreticisinin yükümlülüğüdür.
Ayrıca geri kazanım ve bertaraf tesisleri atığın tesise girişinde atığın fiziksel ve kimyasal analizini yapmakla,
atığın taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmekle yükümlüdür.
Yapılan denetimlerde analiz sonuçlarının ibraz edilmesi gerekmektedir.
3.10. ATIK BEYAN FORMLARI
Tehlikeli atık üreticileri her yıl takip eden yılın en geç Mart ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait bilgileri
içerecek şekilde Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı programı kullanarak Atık Beyan Formu doldurmak,
onaylamak, çıktısını almak ve beş yıl boyunca bir nüshasını saklamakla yükümlüdür.
Atık üreticileri Çevre Bilgi Sistemi üzerinden online başvuru yaparak bağlı bulunduğu Çevre ve Şehircilik İl
Müdürlüklerinden kullanıcı adı ve parola aldıktan sonra yine aynı sistem üzerinden atık beyanlarını yaparlar.
Üreticilerin göndermekle yükümlü olduğu bir önceki yılın bilgilerini içeren atık beyan formları Çevre ve
Şehircilik İl Müdürlüğünce değerlendirilir ve gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanır.
Yapılan denetimlerde son beş yıla ait atık beyan formlarının ibraz edilmesi gerekmektedir.
Atık Beyan Formlarının içeriğinde;
 Ait olduğu yıl,
 Tesis adı, adresi, tesis sorumlusu,
9
 Atık adı ve kodları
 Atık Miktarı,
 Atık işleme yöntemi ve işlemin nerede yapıldığı,
 Atığın gönderildiği geri kazanım/bertaraf tesisi ismi ve lisans numarası bulunmaktadır.
3.11. ATIKLARIN TAŞINMASI
Tehlikeli atık üreticileri TAKY Ek 9A’daki bilgileri içeren ulusal atık taşıma formlarını doldurmak, atıklarını
lisans almış kişi ve kuruluşlarca taşıtmak, atıkların taşınması sırasında mevcut uluslararası standartlara
uymak, atığı lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesisinin kabul etmemesi durumunda taşıyıcıyı başka bir
tesise göndermekle veya taşıyıcının atığı geri getirmesini ve bertarafını sağlamakla yükümlüdür. Atıkların
taşınması ve bertarafı ile ilgili harcamaları atık üreticisi karşılar.
Geri kazanım ve bertaraf tesisleri kabul ettiği atığın taşıma formunu imzalamak ve otuz gün içinde atık
üreticisine göndermekle, atık taşıma formu ile ilgili olarak üretici ile arasında uyuşmazlık çıkması halinde, bu
uyuşmazlık giderilemezse on beş gün içinde, uyuşmazlığı Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür.
Muafiyet:
Toplamı 50 kg. geçmeyen, 09 01 Fotoğraf Endüstrisi Atıkları başlığı altında kayıtlı gümüş içeren sabitleştirme
banyoları atıkların taşınmasında lisanslı araçlarla ve ulusal atık taşıma formlarıyla taşınması şartı aranmaz.
Taşıma işlemi yapılacak araçlarda atık taşıma formu bulundurulması zorunludur. Taşıma Formları atık
üreticisi tarafından Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden temin edilir. Ülke içi taşımada (Ek 9-A), Uluslararası
taşımada ise (Ek 9-B) de yer alan atık taşıma formları kullanılır.
Resim 4. Tehlikeli Atık Taşıma Aracı
3.12. TESİS İÇİNDE KAZALAR
Kaza sonucu veya kasti olarak atıkların dökülmesi ve bunun gibi olaylar sunucu meydana gelen kirliliğin
önlenmesi amacıyla, atığın türüne bağlı olarak olayın vuku bulduğu andan itibaren en geç bir ay içinde olay
yerinin eski haline getirilmesi ve bununla ilgili tüm harcamaların karşılanması, olay vuku bulduğunda
valiliğin bilgilendirilmesi ve kaza tarihi, kaza yeri, atığın tipi ve miktarı, kaza sebebi, atık bertaraf işlemi ve
kaza yerinin rehabilitasyonuna ilişkin bilgileri içeren raporun valiliğe sunulması yasal zorunluluktur.
4. TEHLİKELİ ATIKLARIN GERİ DÖNÜŞÜMÜ VE BERTARAFI
4.1. ÜLKEMİZDE OLUŞAN BAŞLICA TEHLİKELİ ATIKLAR
 Tehlikeli madde ile kontamine olmuş ambalajlar (boya kutuları, kimyasal kapları, yağ teneke ve
varilleri v.b.)
 Tehlikeli madde ile pislenmiş bez, eldiven, üstübü gibi atıklar
 Boya ve vernik kalıntıları,
10













Atık Yağlar (Motor, makine ve türbin yağları, sentetik ve mineral yağlar, emülsiyon ve solüsyonlar)
Organik solventler,
Eski piller ve aküler,
Metallerin mekanik olarak işlenmesi esnasında oluşan ve yağ bulaşmış atıklar (yağlı metal talaşları,
metalik çamurlar v.b.)
Tıbbı atıklar
Flouresan lambalar,
Pestisitler (tarımdaki zararlılara karşı kullanılan ilaçlar ile böcek ilaçları ve fare zehirleri genel olarak
pestisit ismiyle bilinmektedir.)
Asbest içeren maddeler
Filtre tozları
Siyanür içeren sertleştirme tuzları
Metal içeren boya ve fosfat çamuru
Yağ içeren kablo atıkları
Fotoğrafçılık endüstrisinden kaynaklanan film banyo suları gibi atıklar
4.2. TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN KODLARI VE ÖZELLİKLERİ
Bir maddenin “tehlikeli” olma özelliğini tanımlayan ölçütler, “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”
ekinde (Ek-5) ve “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik “ ekinde (Ek 3-A) tanımlanmıştır.
Tablo 2. Tehlikeli Kabul Edilen Atıklar
11
ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİĞİN EK-IV bölümünde her bir atık teker teker
kodlanarak verilmiştir. Önce ana bölüm olarak kodlanmış, sonra her ana bölüm içerisinde kodlanmıştır.
KOD
(01) Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya
çıkan atıklar,
(02) Tarım, bahçıvanlık, su kültürü, ormancılık, avcılık ve balıkçılık, gıda üretimi ve işlemesi sonucu ortaya
çıkan atıklar,
(03) Ahşap işleme ve kağıt, karton, kağıt hamuru, panel (sunta) ve mobilya üretiminden kaynaklanan
atıklar,
(04) Deri, kürk ve tekstil endüstrilerinden kaynaklanan atıklar,
(05) Petrol rafinasyonu, doğal gaz saflaştırma ve kömürün pirolitik işlenmesinden kaynaklanan atıklar,
(06) Anorganik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar,
(07) Organik kimyasal işlemlerden kaynaklanan atıklar,
(08) Astarlar (boyalar, vernikler ve vitrifiye emayeler), yapışkanlar, yalıtıcılar ve baskı mürekkeplerinin
imalat, formülasyon tedarik ve kullanımından (İFTK) kaynaklanan atıklar,
(09) Fotoğraf endüstrisinden kaynaklanan atıklar,
(10) Isıl işlemlerden kaynaklanan atıklar,
(11) Metal ve diğer malzemelerin kimyasal yüzey işlemi ve kaplanması işlemlerinden kaynaklanan atıklar;
demir dışı hidrometalurji,
(12) Metallerin ve plastiklerin fiziki ve mekanik yüzey işlemlerinden ve şekillendirilmesinden kaynaklanan
atıklar,
(13) Yağ atıkları ve sıvı yakıt atıkları (yenilebilir yağlar, 05 ve 12 hariç),
(14) Atık organik çözücüler, soğutucular ve itici gazlar (07 ve 08 hariç),
(15) Atık ambalajlar; başka bir şekilde belirtilmemiş emiciler, silme bezleri, filtre malzemeleri ve koruyucu
giysiler,
(16) Listede başka bir şekilde belirtilmemiş atıklar,
(17) İnşaat ve yıkım atıkları (kirlenmiş alanlardan çıkartılan hafriyat dahil),
(18) İnsan ve hayvan sağlığı ve/veya bu konulardaki araştırmalardan kaynaklanan atıklar (doğrudan sağlığa
ilişkin olmayan mutfak ve restoran atıkları hariç)
(19) Atık yönetim tesislerinden, tesis dışı atık su arıtma tesislerinden ve insan tüketimi ve endüstriyel
kullanım için su hazırlama tesislerinden kaynaklanan atıklar,
(20) Ayrı toplanmış fraksiyonlar dahil belediye atıkları (evsel atıklar ve benzer ticari, endüstriyel ve
kurumsal atıklar).
Resim 5. Tehlikeli Madde Örnekleri
4.3. TEHLİKELİ ATIKLAR DEĞERLENDİRİLİRKEN UYGULANAN METOTLAR
 Kaynakta azaltma/önleme: Atıklardan kaçınmanın en iyi yolu, kaynağında üretilmemesi veya en az
atık üretilmesidir.
12
 Geri dönüşüm / Geri kazanım: Atıkların tamamının veya içindeki kullanılabilir maddelerin geri
kazanımı yada tekrar kullanılmasıdır ( atık yağ geri kazanımı gibi).
 Arıtma: Atıklar fiziksel, biyolojik yada kimyasal arıtma ile atık tehlikesiz veya daha az tehlikeli hale
getirilebilir.
 Bertaraf: Atık oluşumunun kaçınılmaz olduğu ve yukarıda belirtilen işlemlerin uygulanamadığı
durumlarda değerlendirilemeyen atıklar yakma, depolama gibi metotlarla bertaraf edilir.
4.4. TEHLİKELİ ATIKLAR İÇİN BERTARAF YÖNTEMLERİ
D1
D2
D3
D4
D5
D6
D7
D8
D9
D10
D11
D12
D13
D14
D15
Toprağın altında veya üstünde düzenli depolama (örneğin, düzenli depolama ve benzeri),
Arazi ıslahı (örneğin, sıvı veya çamur atıkların toprakta biyolojik bozulmaya uğraması ve benzeri),
Derine enjeksiyon (örneğin, pompalanabilir atıkların kuyulara, tuz kayalarına veya doğal olarak
bulunan boşluklara enjeksiyonu ve benzeri),
Yüzey doldurma (örneğin, sıvı ya da çamur atıkların kovuklara, havuzlara ve lagünlere doldurulması ve
benzeri),
Özel mühendislik gerektiren düzenli depolama (çevreden ve herbiri ayrı olarak izole edilmiş ve
örtülmüş hücresel depolama ve benzeri),
Deniz/okyanus hariç bir su kütlesine boşaltım
Deniz yatakları dahil deniz/okyanuslara boşaltım
D1 ile D7 ve D9 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya
karışımların oluşmasına neden olan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen biyolojik işlemler,
D1 ile D8 ve D10 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin
veya karışımların oluşmasına neden olan fiziksel-kimyasal işlemler (örneğin, buharlaştırma, kurutma,
kalsinasyon ve benzeri),
Yakma (Karada)
Yakma (Deniz üstünde)
Sürekli depolama (bir madende konteynerların yerleştirilmesi ve benzeri),
D1 ila D12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutulmadan önce harmanlama veya
karıştırma,
D1 ila D13 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutulmadan önce yeniden
ambalajlama,
D1 ila D14 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar depolama (atığın
üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç)
4.5. TEHLİKELİ ATIKLAR İÇİN GERİ KAZANIM İŞLEMLERİ
R1
R2
R3
R4
R5
R6
R7
R8
R9
R10
R11
R12
R13
Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka şekillerde kullanma
Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi,
Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/geri dönüşümü (kompost ve diğer biyolojik
dönüşüm prosesleri dahil)
Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü,
Diğer anorganik malzemelerin ıslahı/geri dönüşümü,
Asitlerin veya bazların yeniden üretimi,
Kirliliğin azaltılması için kullanılan parçaların (bileşenlerin) geri kazanımı,
Katalizör parçalarının (bileşenlerinin) geri kazanımı,
Yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer tekrar kullanımları,
Ekolojik iyileştirme veya tarımcılık yararına sonuç verecek arazi ıslahı,
R1 ila R10 arasındaki işlemlerden elde edilecek atıkların kullanımı,
Atıkların R1 ila R11 arasındaki işlemlerden herhangi birine tabi tutulmak üzere değişimi,
R1 ila R12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atıkların
depolanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç)
13
Tehlikeli Atıkların Yönetimi Konusunda Firmaların Takip Edebileceği Aşamalar – ÖZET
 Atık üretimini en az düzeye indirecek tedbirleri almak,
 Üretilen atık tür ve miktarına ilişkin atık beyan formunu her yıl doldurarak Bakanlığa göndermek,
 Atıklarını tesis içerisinde uygun şekilde depolamak. (Bunun için beton zeminli (ya da eşdeğeri),
sızdırmazlığı sağlanmış, üzeri kapalı bir geçici depolama alanı oluşturmak, atıklarını niteliğine uygun
konteynırlarda depolamak).
 Atıkların tesis içinde yönetmelikte öngörülen kriterlere uygun geçici depolarda bekletilmesi için
valilikten izin almak,(Ayda 1000kg’dan fazla atık üretenler)
 Üç yıllık atık yönetim planını hazırlayarak valilikten onay almak,
 Atıklarını bu yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş lisanslı atık
bertaraf tesislerinde gerekli harcamaları karşılayarak bertaraf etmek ve bertaraf işleminin
tamamlandığını yetkililere bildirmek,
 Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uymak,
 Ürettiği atıklara uygun ambalajlama ve etiketleme yapmak
4.6. ATIK LİSTESİNDEKİ KODLAR VE (A) VE (M) İŞARETLERİNİN ANLAMI
Atık yönetimi genel esaslarına ilişkin yönetmeliğinin Ek-IV de (A) işareti ile gösterilen atıklar
konsantrasyonuna bakılmaksızın tehlikeli atık sınıfına girerken aynı listede (M) işareti ile gösterilmiş atıklar
EK-III B deki eşik konsantrasyonları üzerinde bir değere sahipse tehlikeli atıktır. Bu ayırımın yapılabilmesi için
atığı temsil eden numuneleri lisanslı bir akredite çevre laboratuarında analiz ettirmek gerekir.
Ayrıca doğal karakterleri ya da oluşmalarına neden olan aktiviteye bağlı olarak “Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği”nin EK-3A (PCB, PCT, solvent kalıntısı, mürekkepler v.s) veya EK-3B (bitkisel yağlar, piller, su
arıtma tesisi çamurları, solvent olarak kullanılmayan halojenli olmayan organik maddeler v.s) ‘ de bulunup
EK–4 verilen maddeleri (asbest, kadmiyum, arsenik, cıva, halojenli çözücüler v.s )içeren atıkların “Atıkların
Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliği”nin ekinde yer alan Ek-III A’ daki özelliklerden bir veya bir
kaçına sahip olmaları ve Ek-III B de verilen tehlikeli özellikleri göstermeleri durumunda tehlikeli atık olarak
sınıflandırılır.
4.7. HANGİ ATIKLAR TEHLİKELİDİR?
ÜRÜN GÜVENLİK BİLGİ FORMU (MSDS) raporuna göre H1 den H14 özellikleri gösteren atıklar tehlikeli olarak
sınıflandırılır.
Tehlikeli olduğu bilinen bazı atıklar: boya, vernik, yapıştırıcı, kozmetik atıkları, laboratuar kimyasalları,
kullanım süresi geçmiş ilaçlar, boya fosfat çamurları, arıtma çamuru, flüoresan, kondansatör, x-ray tüpleri,
basınçlı kaplar, kartuş toner atıkları
4.8. LİSANSLI NAKLİYENİN NORMAL NAKLİYEDEN FARKI NEDİR?
Lisanlı araçlar tehlikeli atıkların taşınması için sızdırmazlık gibi özel önlemler alınmış ve Bakanlıktan
lisanslanmış araçlardır. Yönetmeliğe göre Tehlikeli atıkların lisanslı araçla nakliyesi zorunludur. Normal
nakliye araçlarıyla tehlikeli atık taşınmasına izin verilmemektedir.
4.9. CEZAİ ŞARTLAR NELERDİR?
Çevrenin kasten kirletilmesi
MADDE 181
(1) İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya
artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile
cezalandırılır.
(2) Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
14
(3) Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre
verilecek ceza iki katı kadar artırılır.
(4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya
çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye
neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi hâlinde, beş yıldan az
olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
(5) Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü
güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
Çevrenin taksirle kirletilmesi
MADDE 182
(1) Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden
olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki
bırakması hâlinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
(2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin
körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere
sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan
beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
4.10. RADYOAKTİF ATIKLAR
Radyoaktif atıklar tıp, endüstri, araştırma gibi değişik uygulama alanlarında değişik aktivite, fiziksel ve
kimyasal durumlarda ortaya çıkmaktadırlar.
Radyoaktif atıklar değişik ölçütler çerçevesinde sınıflandırılmaktadırlar. Bir çok ülke, uygulanacak atık
yönetiminin gerektirdiği özelliklere bağlı olarak değişik atık sınıflandırma sistemi geliştirmiştir. Atıklar
sınıflarının gerektirdiği şekilde işlenmekte ve bertaraf edilmektedirler.
Radyoaktif atıkların uzun süreli depolanması amacıyla yapılan tesislerdeki yaklaşım radyoaktif atıkların
konsantre edilmesi ve matris olarak tanımlanan beton, asfalt, cam gibi kapalı ortamlarda saklanmasıdır.
Radyoaktif atıklar içlerindeki radyonüklitlerin yarı ömrüne ve diğer özelliklerine bağlı olarak değişik
sürelerde depolanmaları gerekir.
Radyoaktif atıklar için yapılan depolama tesisleri kabaca iki grupta toplanabilir; yakın yüzey depolama
tesisleri ve derin depolama tesisleri.
Radyoaktif atıkların çevre ve insan sağlığını etkilememesi, insanların ve çevrenin en etkin şekilde korunması
amacı ile bütün dünyada çalışmalar sürdürülmektedir. Bu amaçla, radyoaktif atıklar ve atık nihai bertaraf
tesislerinin envanterleri, gelecek nesillerin de açık şekilde bilgilendirilmesi ve atık kayıtlarına kolaylıkla
ulaşmalarını sağlayacak koşullarda düzenlenir ve saklanır.
5. GERİ DÖNÜŞÜM
Yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirilerek ikincil
hammaddeye dönüştürülerek tekrar üretim sürecine dahil edilmesine geri dönüşüm denir. Diğer bir
tanımlamayla herhangi bir şekilde kullanılarak kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin
çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılması olarak
tanımlanabilir.
Tabii kaynakların sonsuz olmadığı, dikkatlice kullanılmadığı takdirde bir gün bu doğal kaynakların tükeneceği
akıldan çıkarılmamalıdır.
Bu durumu farkına varan ülke ve üreticiler kaynak israfını önlemek ve ortaya çıkabilecek enerji krizleri ile
baş edebilmek için atıkların geri dönüştürülmesi ve tekrar kullanılması için çeşitli yöntemler aramış ve
geliştirmişlerdir.
Kalkınma çabasında olan ve ekonomik zorluklarla karşı karşıya bulunan gelişmekte olan ülkelerin de tabii
kaynaklarından uzun vadede ve maksimum bir şekilde faydalanabilmeleri için atık israfına son vermeleri,
ekonomik değeri olan maddeleri geri dönüşüme ve tekrar kullanma yöntemlerini uygulamaları
gerekmektedir.
15
Geri dönüşümde amaç; kaynakların lüzumsuz kullanılmasını önlemek ve atıkların kaynağında ayrıştırılması
ile birlikte atık çöp miktarının azaltılması olarak düşünülmelidir. Demir, çelik, bakır, kurşun, kağıt, plastik,
kauçuk, cam, elektronik atıklar gibi maddelerin geri dönüşüm ve tekrar kullanılması, tabii kaynakların
tükenmesini önleyecektir. Bu durum; ülkelerin ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ithal edilen hurda
malzemeye ödenen döviz miktarını da azaltacak, kullanılan enerjiden büyük ölçüde tasarruf sağlayacaktır.
Örneğin kullanılmış kağıdın tekrar kağıt imalatında kullanılması hava kirliliğini %74, su kirliliğini %35, su
kullanımını %40-45 azalttığı ve bir ton atık kağıdın kağıt hamuruna katılmasıyla 16 ağacın kesilmesi
önlenebilmektedir.
Diğer yandan, yukarıda bahsedildiği gibi geri dönüşümün amaçlarından biride bertaraf edilecek katı atık
miktarlarının azaltılması nedeni ile çevre kirliliğinin önemli ölçüde önlenmesi de sağlanacaktır. Özellikle katı
atıkları düzenli bir şekilde bertaraf edebilmek için yeterli alan bulunmayan ülkeler için katı atık miktarının ve
hacminin azalması büyük bir avantajdır.
Sağlıklı bir geri dönüşüm sisteminin ilk basamağı ise bu malzemelerin kaynağında ayırması sureti ile
toplanılmasıdır.
Geri dönüştürülebilir nitelikteki bu atıklar normal çöple karıştığında bu malzemelerden üretilen ikincil
malzemeler çok daha düşük nitelikte olmakta ve temizlik işlemlerinde sorunlar olabilmektedir. Bu yüzden
geri dönüşüm işleminin en önemli basamağını kaynakta ayırma ve ayrı toplama oluşturmaktadır.
Geri dönüşüme olan ihtiyacın başlamasında savaşlar nedeniyle ortaya çıkan kaynak sıkıntıları etkili
olmuştur. Büyük devletler, İkinci Dünya Savaşı sırasında ülke çapında geri dönüşümle ilgili kampanyalar
başlatmışlardır.
Vatandaşlar özellikle metal ve fiber maddeleri toplama konusunda teşvik edilmişlerdir. ABD'de geri
dönüşüm işlemi yurtseverlik anlayışında çok önemli bir yer edinmiştir. Hatta, savaş sırasında oluşturulan
kaynak koruma programları, doğal kaynakları kısıtlı bazı ülkelerde (Japonya gibi), savaş sonrası da devam
ettirmiştir.
5.1. GERİ DÖNÜŞÜMÜN ÖNEMİ
a. Doğal kaynaklarımızın korunmasını sağlar.
b. Enerji tasarrufu sağlamamıza yardım eder.
c. Atık miktarını azaltarak çöp işlemlerinde kolaylık sağlar.
d. Geri dönüşüm geleceğe ve ekonomiye yatırım yapmamıza yardımcı olur.
5.2. GERİ DÖNÜŞEBİLEN MADDELER
Demir
Çelik
Bakır
Alüminyum
Kurşun
Piller
Kağıt
Plastik
Kauçuk
Cam
Motor yağları
Atık yağlar
Akümülatörler
Araç lastikleri
Beton
Röntgen filmleri
Elektronik atıklar
Organik atıklar
5.3. GERİ DÖNÜŞÜMDE YASAL MEVZUAT
Ülkemizde geri dönüşüm; Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan yönetmeliklerle düzenlenmektedir.
Bu yönetmelikler aşağıda sıralanmıştır:
 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (APAK)
 Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği
 Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik
 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
 Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği
16
 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik
 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
5.4. GERİ DÖNÜŞÜM SİSTEMİNİN BASAMAKLARI
5.4.1. Kaynakta ayrı toplanması
Değerlendirilebilir nitelikli atıkların oluştukları kaynakta çöple karışmadan ve kirlenmesine izin verilmeden
ayırarak toplanması. Bu şekilde bu tür atıkların diğer çöplerle karışmadan ayrı toplanması geri dönüşüm
basamaklarında zamandan tasarruf sağladığı gibi kirlenmesinin önlenmesi ile ayrıca yıkanmasına gerek
kalmayacaktır. Buda yeniden yıkanmasına engel olacağından sudan da tasarruf sağlanmış olacaktır.
5.4.2. Sınıflama
Bu işlem kaynağında ayrı toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kağıt bazında sınıflara ayrılmasını
sağlayacaktır. Bu sınıflama değerlendirilecek çöplerin ayrı ayrı olarak geri dönüşüm tesislerine ulaştırılması
sağlanacaktır. Kaynağında sınıflama yapılmadan toplanan çöpler ana çöp alanlarına taşınarak bu bölgelerde
ayrıştırılarak yeniden değerlendirilme işletmelerine taşınacaktır. Kaynağında sınıflara ayrılması zaman,
nakliye ve işçilikten tasarruf yapılmasını sağlayacaktır.
5.4.3. Değerlendirme
Temiz ayrılmış kullanılmış malzemelerin ekonomiğe geri dönüşüm işlemidir. Bu işlemde malzeme kimyasal ve
fiziksel olarak değişime uğrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner.
5.4.4. Yeni ürünü ekonomiye kazandırma
Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanıma sunulmasıdır.
5.5. GERİ DÖNÜŞÜM SEMBOLLERİ VE KODLARI
Bazı maddelere ait geri dönüşüm sembol ve kodları aşağıda verilmiştir. Bu semboller uluslararası olarak
kullanılır.
Şekil 3. Geri Dönüşüm Sembolleri
5.6. GERİ DÖNÜŞÜM METOTLARI
Geri dönüştürme metotları her malzeme için farklılık göstermektedir.
17
5.6.1. Alüminyum
Atık alüminyum küçük parçacıklar halinde doğranır. Daha sonra bu parçalar büyük ocaklarda eritilerek,
dökme alüminyum üretilir. Bu sayede atık alüminyum, saf alüminyum ile neredeyse aynı hale gelir ve
üretimde kullanılabilir. Alüminyumun geri kazanımıyla; enerji tüketiminde azalma % 95, hava kirliliğinde
azalma % 90, su kirliliğinde azalma % 97, baca gazı kirletici emisyonunda azalma % 99 oranında olur ve boksit
cevherinde korunmuş olur. Bir kilogram alüminyum kutu geri kazanıldığında; 8 kg boksit madeni, 4 kg
kimyasal madde, 14 kW/sa elektrik enerjisi kullanımı korunmuş olur. On adet alüminyum içecek kutusu geri
kazanıldığında, 100 kW/sa bir lambanın 35 saatte veya bir TV’ nin 30 saatte harcadığı elektrik enerjisi
korunmuş olur. Bir ton kullanılmış alüminyumdan alüminyum üretilirse; 1300 kg boksit bakiyesi, 15.000 litre
soğutma suyu, 860 litre proses suyu, 2000 kg CO2 ve 11 kg SO2 emisyonu daha az oluşur.
Metal'in geri dönüşümü
1. Tüketim
2. Ayrı Toplama
3. Manyetik Ayıklama
4. Fabrikada Eritme
5. Geri dönüştürülmüş Metal
6. Yeni Metal Ürün
5.6.2. Beton
Beton parçalar, yıkım alanlarından toplanarak kırma makinalarının bulunduğu yerlere getirilir. Kırma
işleminden sonra ufak parçalar, yeni işlerde çakıl olarak kullanılır. Parçalanmış beton, eğer içeriğinde katkı
maddeleri yoksa yeni beton için kuru harç olarak da kullanılabilir.
5.6.3. Kağıt
Kağıt öncelikle kağıt çamurunun hazırlanması için, su içerisinde liflerine ayrılır. Eğer gerekirse içinde lif
olmayan yabancı maddeler için temizleme işlemine tutulur. Mürekkep ayırıcı olarak, sodyum hidroksit veya
sodyum karbonat kullanılır. Daha sonra hazır olan kağıt lifleri, geri dönüşmüş kağıt üretiminde kullanılır.
Kağıt, insanlığın önemli ihtiyaç maddelerinden biri olup, kağıt sanayinin gelişmesi bir ülkenin sanayi ve
kültürel gelişmişlik düzeylerinin belirleyici etmenlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Atık kağıt sürekli
olarak geri kazanılamaz. Eğer, belirli miktardaki kağıt sürekli olarak geri kazanılırsa, son kullanılma limitlerine
çok kısa bir süre içinde ulaşılır. Her geri kazanımda, liflerin boyu kısalır ve liflerin yapışması için yardımcı
maddeler ilave edilmeden yeni kağıt üretilemez.
1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman;
 12400 m3 havadaki sera gazı olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi,
 12400 m3 oksijen gazının üretilmeye devam etmesi,
 32 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 16 yetişkin ağacın korunması,
 Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m3 su tasarrufu,
 Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarrufu,
 2,4 m3 çöp depolama alanından tasarruf,
18
 20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kW/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi
mümkündür.
5.6.4. Plastik
Plastik atıklar öncelikle cinslerine göre ayrılarak geri dönüşüm işlemine tabi tutulur. Cinslerine göre ayrılan
geri dönüşebilir plastik atıklar, kırma makinalarında kırılıp küçük parçalara ayrılır. İşletmeler bu parçaları
direkt olarak belli oranlarda, orijinal hammadde ile karıştırarak üretim işleminde kullanabildiği gibi; tekrar
eritip katkı maddeleri katarak ikinci sınıf hammadde olarak da kullanabilir.
1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda 14000 kWh enerji tasarrufu sağlanmış olur. Örneğin;
Türkiye genelinde tasarruf edilebilecek enerji miktarı yıllık 4 Milyon Megawatt saattir (MWh).
5.6.5. Cam
Camın bileşimine giren üç grup madde vardır. Bunlar cam haline gelebilen oksitler, eriticiler ve stabilizatörler
denilen maddelerdir. Şişe, kavanoz, cam bardak, vazo ve diğer cam atıklar toplama kutularında veya atığın
oluştuğu yerlerde ayrı toplanır ve bu atıklar renklerine göre ayrılarak geri dönüşüm tesislerine verilir. Burada
atık ve katkı maddelerinden ayrılır. Cam maddeler kırılır ve hammadde karışımına karıştırılarak eritme
ocaklarına dökülür. Kırılan cam, beton katkısı ve camasfalt olarak da kullanılmaktadır. Camasfalta %30
civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam, sonsuz bir döngü içinde geri dönüştürülebilir, yapısında
bozulma olmaz. Camasfalta %30 civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam bu şekilde sonsuz bir
döngü içinde geri dönüştürülebilir, yapısında bozulma olmaz. 1 ton cam atığının geri dönüşümü sonucu 100
litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır. Örneğin; Türkiye genelindeki cam atıkların geri dönüştürülmesinden
yıllık 30 milyon litre benzin tasarruf edilebilecektir.
Camın Geri dönüştürülmesiyle Sağlanan Tasarruf
 Enerji tüketiminde azalma %25
 Hava Kirliliğinde azalma %20
 Maden atığında azalma %80
 Su Tüketiminde azalma %50
 Korunan doğal kaynaklar: kum, soda, kireç
5.6.6. Aküler Ve Piller
Evlerde, işyerlerinde, ulaşımda ve sanayide kullanılan bir çok alet ve ekipmanda pil kullanılmaktadır. Atık
piller; kağıt, metal ve cam gibi atıklara göre daha az hacme sahip olmalarına rağmen, onlardan binlerce kat
fazla doğal yaşama ve insanlığa zararlı ağır metaller içerirler. Atık haldeki piller ayrı bir yerde (naylon torba,
kutu, kavanoz, vs.) biriktirilerek atık pil toplama kutularına atılmalı veya satın alındığı yere geri
götürülmelidir. Atık piller uzun süre muhafaza edilmemelidir. Aküler ise daha çok araçlarda olmak üzere yine
bir çok alanda kullanılmaktadır. Atık akümülatörleri değiştirirken eskisini, akümülatör ürünlerinin dağıtım ve
satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım yerlerini işletenlerin oluşturduğu geçici depolama yerlerine
ücretsiz teslim edilebilir. Tüketici olan sanayi kuruluşlarının üretim süreçleri sırasında kullanılan tezgah, tesis,
forklift, çekici ve diğer taşıt araçları ile güç kaynakları ve trafolarda kullanılan akümülatörlerin, atık haline
geldikten sonra üreticisine teslim edilene kadar fabrika sahası içinde sızdırmaz bir zeminde doksan günden
fazla bekletilmemesi gereklidir.
Pil ve akümülatör üretenler ile piyasaya sürenler, Yönetmeliğe uygun şartlarda toplanmasını, Taşınmasını ve
bertarafını sağlamak ve bu amaçla yapılacak harcamaları karşılamakla yükümlüdürler.
19
 Pil ve akümülatör üreticileri ve ithalatçıları “kota uygulaması” ve “depozito uygulaması” sistemlerine
tabidir.
 Pil üretiminde kurşun, cıva ve kadmiyum kullanımına kısıtlamalar getirilmiştir.
 Pil ve akümülatör ürünleri Türk Standartlarına uygun olarak etiketlenmek ve işaretlenmek zorundadır.
 Atık pil ihracatında Bakanlıktan onay alınır.
 Zararlı maddeleri içeren pilleri üretmemekle veya ithal etmemekle, ürettikleri veya ithal ettikleri
pildeki zararlı madde miktarını en az düzeye indirecek tedbirleri almakla yükümlüdür.
 Pil ve akümülatörlerin ithalatı esnasında Bakanlıktan alınacak Çevre Uyum Belgesi bulundurulması
zorunludur.
5.6.7. Lastikler
Lastikler araç altından söküldükten sonra "kullanılmış lastik" ya da "ömrünü tamamlamış lastik" olurlar.
Çevrede zor ayrışır olmaları, atık lastiklerin önemli bir çevre problemi olmalarının asıl nedeni değildir. Ne
kadar zor ayrışsalar da atıklar tabiatta sonunda ortadan kaldırılabilmektedir. Buna yakma ile destek de
olunabilmektedir. Ancak, üretilen atık lastiklerin çok önemli miktarlarda olması bu atıkların giderilmesindeki
en önemli yönü ortaya koymaktadır. Atık lastiklerin yeniden kaplama, geri kazanma, enerji elde edilmesi, atık
deposunda depolama ve ihracat yöntemleri ile bertaraf edilmektedir. Hurda lastiklerin yığıldığı yerlerde
önemli 2 çevre zararı söz konusu olmaktadır. Bunlar: Bu yığınlarda meydana gelen şiddetli yangınlar ve bu
yığınlarda rahatça çoğalma fırsatı bulan böcekler nedeniyle toplum için oldukça tehdit edici hastalıkların
yayılma ihtimalleridir. Özellikle kamyon ve iş makinesi lastikleri kaplama yolu ile geri dönüştürülmektedir.
5.6.8. Röntgen Sularından Gümüş Geri Dönüşümü
Resmi ve özel hastanelerde kullanılan röntgen makinelerinden çıkan röntgen suları, n, matbaalardan,
fotoğrafçılardan kaynaklı atık fotoğrafik banyo suları(röntgen suları), röntgen ve matbaa filmlerinden Gümüş
geri kazanımı mümkündür. Bu işyerlerinden yıllardır büyük miktarlarda kanalizasyon sularına karıştırılan ve
atık olarak değerlendirilen bu sular, son yılarda Çevre Ve Orman Bakanlığı’ndan lisans almış firmalar
tarafından toplanmaktadır.
Bu işyerlerindeki çevreye duyarlı yöneticilerin duyarlılıkları ve çevre denetimi görevi yapan denetmenlerin
telkinleriyle doğaya atılan bu sular lisanslı firmalara tarafından toplanarak gümüş kazanılması
sağlanmaktadır. Bu dönüşü gerçekleştiren işletmeler atık sulardan ülkemizin kar etmesini sağlamaktadırlar.
Bu geri dönüşüm döngüsünün etkin hale gelmesinde özellikle hastane yetkililerine ve röntgen
teknisyenlerine büyük görevler düşmektedir. Bu atık suların ve atık malzemelerin lisansı olmayan işletmelere
verilmemesi gerekmektedir.
5.6.9. Atık Altın Parça Ve Tozlarının Geri Dönüşümü
Kuyumcu atölyelerinde (bilezik atölyeleri, tamir atölyeleri v.b) kuyumcu tamircilerden ve küçük çaplı
atölyelerden altının işlenmesi sırasında yere dökülen, parlatma ve temizleme esnasında oluşan artık altın
tozları piyasada yer ve cila ramadı olarak tanımlanmaktadır. Kuyumcu atölyelerinde, oluşan ayak ramadı ve
cila ramadından Altın ve Gümüş’ü saf olarak elde edilmesi işlemleri iki metotla yapılmaktadır.
6. KAĞIT VE MATBAA SEKTÖRÜNDE TEHLİKELİ ATIKLAR
a) Atık mürekkepler, solventler,
b) Fotoğraf ve ağır metalli atıklar,
c) Parlayıcı ve korozif atıklar,
d) Ağır metal içeren sıvı atıklar,
20
e) Halojenli atıklar,
f) Elektro kaplama atıkları,
g) Ağır metaller içeren mürekkep çamuru
h) Ağır metaller içeren boya kalıntıları,
i) Kuvvetli asit ve bazlar
Resim 6. Kağıt Atıkları
Çevre Kanunu’nun 8. maddesi gereği; her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili
Yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama
vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililer kirlenmeyi önlemekle; kirlenmenin meydana geldiği
hallerde kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri
almakla yükümlüdürler.
6.1. ATIK KAĞIT
Atık kağıt geri dönüşüm döngüsünde hammadde olarak kabul edilir. Herhangi bir kullanım alanında
fonksiyonunu tamamlayarak kullanılamayacak halde olduğu için elden çıkarılarak atılan tüm kağıt çeşitleri ve
kartonlar atık kağıt olarak kabul edilir. Bunun yanında gazete matbaalarından çıkan hatalı gazete baskıları ve
baskı fazlası gazete kağıtları da atık kağıtlar olarak görürler. Buna karşılık tek kullanım için tasarlanmış emici
kağıtlar ve hijyen amaçlı kullanılan kağıtlar hijyen ve sağlık nedenlerinden dolayı geri dönüştürülemedikleri
için atık kağıt olarak kabul edilmezler.
6.2. NEDEN GERİ DÖNÜŞÜM?
Kağıt geri dönüşümü uygulanabilirlik açısından en kolay olan maddedir. Kağıt ve ambalaj atıkları atık
zincirinde büyük miktarda yer alırlar. Bu yüzden geri dönüşümleri çevreye büyük ölçüde fayda getirecektir.
Zira üretimi sırasında yok olan ağaç ve doğal kaynakların başında enerji tasarrufu ihtiyacı en aza indirgenecek
ve atık olarak elden çıkarılması gereken kağıt miktarı da azaltılarak çöp alanlarının dolması engellenecektir.
Sağlıklı bir geri dönüşümün oluşabilmesi için bireylerin koyacağı katkı yadsınamaz. Kağıdın başarıyla geri
dönüştürülebilmesi için en öncelikle yeteri miktarda atık kağıdın toplanabilmesi gerekmektedir ki dönüşüm
işlemi ekonomik olarak tamamlanabilsin... Buna ek olarak atık kağıtların biriktirilmesi sırasında diğer atık
türleriyle temasa girmemeleri ve dolayısıyla kirletilmemeleri gerekmektedir. Atık kağıtlar yemek atıkları,
plastik, metal ve diğer çöp atıklarından ayrı bir yerde biriktirilmelidir.
6.3. GERİ DÖNÜŞÜM İŞLEMİ
Atık olarak toplanan kağıtlar fabrikada çeşitli temizleme işleminden geçirilirler. Çoğunlukla zımba telleriyle
toplanmış atık kağıtlar böylelikle zımba tellerinden arınarak diğer işlemlere hazır hale gelirler. Daha sonraki
işlem kağıt üzerinde bulunan mürekkep ve yapıştırıcı maddelerin yok edilerek kağıdın geri dönüştürülme
işlemine hazır hale getirilmesi sağlanır(Bu aşamada elde edilen mürekkep fazla sudan arındırılarak tekrar
kullanılacak hale getirilmektedir). Arıtma, ağartma ve renk silme işlemleriyle renkli olan kağıtların
21
renklerinden arınması sağlanarak kağıdın her türlü üretim için hazır hale getirilmesi sağlanır. Kağıt üretimi
renk ve kullanım amaçlarına göre farklılık gösterdiği için uygulanacak ön işlemler de farklılık gösterebilir.
Örneğin beyaz kağıt üretimi için atık kağıtların hem artıma, renk silme hem de ağartma işleminden özenle
geçirilmesi gerekmektedir.
Temizlenmiş arıtılmış kağıt hamuru üretim için hazır hale getirildikten sonra seri üretime başlanır. Bu
aşamaya kadar elde edilen ya tek başına kullanılır ya da içine saf ağaç lifi ilave edilerek karıştırılabilir. Bu
tamamen üretim/kullanım amacına bağlıdır.
Hazırlanan kağıt hamuru %99,5’i su olacak olacak şekilde su ve üretim için gerekli çeşitli kimyasallarla
karıştırılarak kağıt üretim makinesine gönderilir. Bu sırada su hamurdan çekilmeye başlar ve lifler birbirine
bağlanarak tabaka oluştururlar. Bu tabakadaki su bir sonraki aşamada yüksek ısıdaki metal silindirle
kurutularak ve düzleştirilerek kağıdı oluştururlar. Böylelikle kağıt kullanıma hazır hale gelmiş olur. Bu
aşamada üretilmek istenen amaç kapsamında kağıda son rötuşlar yapılarak kullanıma hazır hale getirilir.
Kısaca özetlediğim üretim aşamasıyla amacım kağıt üretiminin aslında oldukça kolay bir işlem olduğunun
altını çizmekti. Bizim için aslında önemli olan üretimin olup/olmaması değil, bireyler olarak ne derece katkı
koyabileceğimizdir. Yanlış hatırlamıyorsam birkaç yıl öncesine kadar ülkemizde zaten bir kağıt dönüşüm
fabrikası vardı fakat atık kağıt madde miktarının getirisini az olması dolayısıyla kapatılmak zorunda
bırakılmıştı. Kısaca, artık yan gelip yatarak birilerini suçlamak yerine bizlerin de en azından yapılan
faaliyetlere destek koymamız ve bu faaliyetleri teşvik ederek çalışır durumda olmasını sağlamamız
gerekmektedir. Unutmayalım ki bunu kimse için değil kendimiz için yapmak zorundayız.
6.4. ATIK KAĞIT GERİ DÖNÜŞÜMÜNÜN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Atık kağıt geri dönüşümü normal şartlardaki bir kağıt üretimi için gerekli olan su ihtiyacını yüzde 60 oranında
azaltırken, enerji ihtiyacını da yüzde 40 oranında azaltmayı başarabilmektedir.
Uygulanan ülkelerde, hava kirliliğinde yüzde 74 azalma görülürken, su kirliliğinin de bu üretime bağlı olarak
yüzde 35 düştüğü gözlemlenmiştir.
Buna ek olarak bertaraf etme sorunu da ortadan kalkarak, geri dönüşüm için kullanılan her ton kağıdın en az
30000 litre su tasarrufu ve 3000-4000 KWh enerji tasarrufu yaptığı gözlemlenmiştir. Geri dönüşüm aslında
ekonomi için de canlanma demek olabiliyor. Zira bu yerel endüstrinin gelişmesi ve yeni iş olanaklarının da
oluşması demek oluyor.
Kağıt üretiminin geri dönüştürülerek yapıldığı ortamlarda enerji tüketiminin yüzde 28 ile 70 arasında azaldığı
ve her ton geri dönüştürülmüş kağıdın 4 varil petrol tasarrufu yaptığı belirlenmiştir.
İyi organize edilmiş bir toplama sistemi belediyelerin katı atık toplama yüklerini hafifleteceği gibi, çöplüklerde
bertaraf edilmesi işlemini de önleyecektir. Ayrıca, üretimin atık kağıt kullanılarak yapılması halinde imalat için
gerekli olan su ve kimyevi maddelerin daha az kullanılacak olması ÇEVRE KORUNMASI açısından son derece
önemlidir.
 Orman kaynakları açısından;
Türkiye’de orman kaynakları kağıt üretimine paralel olarak gelişmemekte, bu yüzden kağıt sanayi için
hammadde sıkıntısı doğmaktadır. 1 ton kağıt üretimi için takriben 3 m³ ağaca ihtiyaç vardır ki, atık kağıdın
değerlendirilebilmesi ile odun kullanımı sınırlandırılabilmektedir.

İstatistiklere bakıldığında;
Atık kağıt kullanılmaması halinde; Türkiye’de günde 175 hektar, Dünya’da ise her dakikada 110 bin hektar
orman yok olmakta. Bunun getireceği doğa tahribatı ve ekolojik dengeye verdiği zarar ise hiçbir ekonomik
bedelle ödenmeyecek kadar ağırdır.
20 yaşındaki ağaçtan 60 kg. kağıt elde edilirken, 150 kg. atık kağıttan 100 / 140 kg. mamul kağıt/ karton elde
etmek mümkün olmaktadır.
22
1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman;
 12400 m3 havadaki sera gazı olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi,
 12400 m3 oksijen gazının üretilmeye devam etmesi,
 34 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 17 yetişkin ağacın korunması,
 Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m3 su tasarrufu,
 Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarrufu,
 2,4 m3 çöp depolama alanından tasarruf,
 20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kW/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi
mümkündür.
7. PLASTİK MALZEMELERİN GERİ KAZANIM YOLCULUĞU
 Plastikler ham petrol, kömür ve gaz kökenli maddelerdir.
 Plastik malzemelerimizi çöpe attığımızda çürümez, paslanmaz, çözünmez, biyolojik olarak
bozulmazlar.
 Doğada bozulmadan uzun yıllar kalabilen plastik atıklar, su kaynaklarının ve toprağın kirlenmesine
neden olur. Tüm doğa canlılarına zarar verir hatta ölümlerine neden olur.
 Atık plastikleri geri dönüştürerek;
 Gitgide tükenmekte olan doğal kaynaklarımızın verimli kullanır; daha fazla israf edilmesini
önleriz.
 Toprağa gömülecek atık miktarlarını ve dolayısıyla da çevreye verilecek zararı en aza
indiririz.
 İşte tüm bu sebeplerden ötürü atık durumdaki plastikleri yepyeni ürünlere dönüştürebilmek çok
önemlidir.
 Plastiklerin geri dönüşümü ürünlerin kirlilik oranlarına göre, temizlenmesi, yıkanıp kurutulması ve
tekrar granül haline getirilmesinden oluşur.
 Geri kazanım kutularında biriktirdiğimiz plastik ambalaj atıklarımız, getirildikleri geri dönüşüm
tesisinde hammaddeye çevrilmeden önce ilk olarak boyutları ve gerekirse renkleri açısından kabaca
bir eleme işleminden geçirilirler.
 Daha sonrasında ise gruplara ayrılan bu plastikler ön yıkama işleminden geçirilerek, içlerinde kalmış
olan veya dış kısımlarına çevreden bulaşmış olan artıklardan, yabancı cisimlerden su vasıtasıyla
temizlenirler.
 Temizlenen plastikler makinelerde kırılır, yoğunluklarına göre PET, PP, PVC şeklinde çeşitlere ayrılır
ve ikinci kez yıkanırlar.
23
Şekil 4. Plastiğin Geri Dönüşümü
 Her plastik çeşidinden geri kazanım yoluyla farklı ürünler elde edilir, bu yüzden ayırma işi önemli bir
noktadır.
 Yıkandıktan sonra plastik yığınları, içerisinde metal parça kalmaması için metal kontrollerinden
geçirilir ve hammadde üretimi için doğruca extruder dediğimiz makinelere gönderilirler.
 Extruderler plastik parçacıklarını eriten ve sonrasında boncuk şeklindeki granül haline getiren
cihazlardır.
Resim 7. Atık Plastikten Granül Oluşturan Granül Makinesi
 Extruder sonucu çıkan boncuk görünümündeki plastik granülleri hammadde olarak plastik malzeme
üretim tesislerine gönderilirler.
 Burada granül şeklindeki geri kazanılmış plastik hammaddelerinden birçok yeni ürün elde edilir.
 Piyasaya sürülen plastiklerin satın alınmasıyla da döngü yeniden en başa döner.
24
Şekil 5. Kullanılan Plastiğin Geri Dönüşümü
8. ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE YÖNETİMİ
Çevresel Risk, Gerçekleştirilen faaliyetin insan sağlığını veya çevreyi doğrudan veya dolaylı olarak olumsuz
etkileme ihtimalidir.
8.1. RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Tüm faaliyetlerde, riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve riske tahammül edilip edilemeyeceğine karar
vermek.
8.2. ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Sistematik metotlarla çalışma ortamında var olan çevresel Tehlikeleri belirlemek, Riskleri ortaya çıkarmak ve
Riskleri kontrol etmek için uygun nitel ve/ya da nicel yöntemler kullanılarak yapılan çalışmaların bütünüdür.
8.3. RİSK DEĞERLENDİRMESİ NE İŞE YARAR?
 Tehlikeleri tanımlamak,

Risk değerlendirmesi süreçlerini uygulayarak tehlikelerin yol açabileceği riskleri belirlemek ve

Mevzuatlara uygun olarak gerekli önlemleri almak
8.4. ÇEVRESEL RİSK YÖNETİMİ
Çevresel risk yönetimi, ne yapılacağına karar verme sürecidir.
Verilen mevcut risk tahminleri üzerinden; risklerin kabul edilebilir olup olmadığı, kabul edilebilir risk düzeyine
erişmek için yapılması gerekenler ve nasıl yapılacağı gibi konularda karar verilmesi gerekmektedir.
25
Şekil 6. Risk Yönetim Prosesi
Risk = O x Ş
O : Olasılık
Ş: Şiddet
8.5. RİSK :
Tehlikelerden kaynaklanan bir çevresel olayın, meydana gelme ihtimali ile zarar verme derecesinin
bir bileşkesidir.
 Yaptığımız faaliyet nedir ?
 Yapılan faaliyet sonucu çevre etkisi nedir ?
 Bu çevre etkisini azaltmak için yapılacak önleyici faaliyetler nedir ?
 Riskleri azaltmak için amacımız nedir ?
 Bu amaca ulaşmak için hedefler, süresi ve sorumlular kimlerdir?
26
8.6. ÇEVRE DURUM TESPİTİ
8.6.1. Tehlike Tanımlama
 Tehlike tanımlama aşaması, risk yönetiminin en önemli adımıdır ve diğer aşamalardan farklıdır.
 Sistem veya organizasyon içerisindeki potansiyel zarar veya hasar yaratabilecek etkilerin objektif
olarak analiz edilmesidir.
 Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için
tüm alanlarda; kazaya, dökülmeye, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet verebilecek tüm
istenmeyen olaylar tanımlanır.
8.6.2. Riski Tahmin Etme
 Tehlikelerin tanımlanmasından sonra, tehlikelerin doğasının, mekanizmasının ve dikkate değer
tehlikelerin sonuçlarının anlaşılması için de çeşitli metotlara ihtiyaç duyulur.
 Tehlike önceden tanımlandığında, risk, tehlikenin olma ihtimali ve etkilerinin şiddetidir.
 Olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar belirlenir.
8.6.3. Risk Değerlendirme (Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi)
 Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler
oluşturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiş kriterler ile kıyaslaması
yapılır.
 Risk değerlendirmesi aşamasında, olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz
kalınabilecek sonuçlar belirlenir.
8.7. ÇEVRE ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ
ÇEVRE ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ = RİSK X FREKANS şeklinde formülize edilmektedir.
RİSK
FREKANS
ÇOK YÜKSEK
20
GÜNLÜK
5
YÜKSEK
15
HAFTALIK
4
ORTA
10
AYLIK
3
DÜŞÜK
5
6 AYLIK
2
ÖNEMSİZ
1
YILLIK
1
27
Çok Yüksek Risk
Acil Önlem Alınmalı
60-29
Yüksek Risk
Çabuk müdahale edilmeli
29-11
Dikkate değer risk
Önlem alınmalı
10-1
Kabul edilebilir risk
Tedbir gerektirmeyebilir dikkatli olunmalı
FAALİYET
TEHLİKE
RİSK
Öğrenci
deneyleri
Sülfürik asit
Dökülme,sızıntı sonucu
kanalizasyona karışma, toprak
kirliliği, kimyasal bulaşmış
temizleme ekipmanları oluşumu
Ofis çalışması
Printer kullanımı
ve yazışmalar
Yoğun kağıt kullanımı nedeniyle
çevresel kaynakların zarar görmesi
Tamir-bakım
Yüksek gürültülü
cihazlar
Gürültü kirliliği
İklimlendirme
Merkezi ısıtma
sistemi
Hava kirliliği
Laboratuvar
çalışmaları
mikroorganizmalar
Çalışanların enfekte olması
Ofis çalışması
aydınlatmalar
Yoğun elektrik kullanımı nedeniyle
çevresel kaynakların zarar görmesi
Tamir-bakım
Yüksek düzeyde
titreşim yapan
cihazlar
Çalışanların eklem vb. rahatsızlıkları
Laboratuvar
çalışmaları
Deneyler ve
analizler
Yoğun atık su oluşumu
Laboratuvar
çalışmaları
mikroorganizmalar
Çalışanların enfekte olması
ÖNLEM
100-61
RİSK
DEĞERİ
DEĞERLENDİRME
ŞİDDET
RİSK DERECESİ
OLASILIK
ÇEVRE ETKİ ŞİDDETİ
BÜYÜKLÜĞÜ
8.8. ACİL BİR ÇEVRE KAZASINDA NELER YAPACAĞIZ ? (ACİL DURUM PLANLARI)
 Çevre Yönetim programları ve kontroller ile çevresel kazaların ve acil durumların önüne geçilmese
de önemli derecede azaltabiliriz.
28
 Kaza ve acil durumların olması durumunda olayın sonuçlarının hafifletici olması için acil durum
planlarının yapılması gerekmektedir.
KAYNAKÇA
JALE AFŞAR, Eğitim Notları, İstanbul Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Anadolu Yakası Çevre Denetimleri Şube
Müdürü
http://www.cevreonline.com/atik2/geri_donusum.htm
http://www.bringrecycling.org/benefits.html
http://cevreonline.com/cevre kirliligi.htm
http://cevreonline.com/CevreKR/ekosistem.htm
www.cevreorman.gov.tr
http://www.ambalaj.org.tr/cevre
http://www.cevko.org.tr
http://www.hurplastik.com
http://www.ulusplastik.com
www.atikyonetim.com/evsel/
29