Özet Rapor - Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
Transkript
Özet Rapor - Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
Merkezi Finans ve Ýhale Birimi'nin sözleþme makamý olduðu bu araþtýrma, Avrupa Komisyonu'nun mali destekleriyle ICON Institut Public Sector Gmbh, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve BNB Danýþmanlýk Ltd. Þirketi konsorsiyumunca gerçekleþtirilmiþ ve T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü'nce yürütülmüþtür. Bu yayýnýn içeriðinden konsorsiyum sorumlu olup, bu bilgiler hiç bir þekilde Avrupa Birliði ve Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü'nün görüþlerini yansýtmamaktadýr. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Ankara, Ocak 2009 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor ARAÞTIRMA EKÝBÝ Kilit uzmanlar: Dr. Henrica A.F.M. (Henriette) Jansen, ekip lideri Prof. Dr. Sunday Üner, kilit uzman (niceliksel araþtýrma) Doç. Dr. Filiz Kardam, kilit uzman (niteliksel araþtýrma) Uzmanlar: Prof. Dr. Sabahat Tezcan Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen Doç. Dr. Ýsmet Koç Yrd. Doç. Dr. A.Sinan Türkyýlmaz Dr. Elif Yiðit Dr. Ýlknur Yüksel Dr. Yadigar Coþkun Özet Raporu Yayýna Hazýrlayanlar: 20.02.2009 Dr. Henrica A.F.M. (Henriette) Jansen Prof. Dr. Sunday Üner Doç. Dr. Banu Akadlý Ergöçmen Yrd. Doç. Dr. A.Sinan Türkyýlmaz Dr. Ýlknur Yüksel Dr. Sutay Yavuz Ayþe Abbasoðlu ii Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor ÝÇÝNDEKÝLER TABLO ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... v ÞEKÝLLER .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. v ÖNSÖZ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... vi SUNUÞ ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... vii ARAÞTIRMANIN TANITIMI .................................................................................................................................................................................................................................................................... 1 Araþtýrmanýn amacý .................................................................................................................................................................................................................................................................................. 1 ARAÞTIRMA YÖNTEMÝ.................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2 Niteliksel araþtýrma yöntemi.................................................................................................................................................................................................................................................... 2 Niceliksel araþtýrma yöntemi................................................................................................................................................................................................................................................... 2 TANIMLAR ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 5 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET ........................................................................................................................................................................................................................................... 6 Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik þiddet ....................................................................................................................... 6 Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet ................................................................................................. 14 Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý ....................................................................................................................... 16 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETÝN SAÐLIK SONUÇLARI ....................................................................................................................................................... 17 Þiddet sonucu yaralanmalar ................................................................................................................................................................................................................................................ 17 Gebelikte fiziksel þiddet............................................................................................................................................................................................................................................................... 18 Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk .................................................................................................................................................................................................... 18 Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý ......................................................................................................................................................................................................... 19 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE .................................................................................................................................................................................... 21 Yaþanan þiddetin kadýnlara göre nedenleri ............................................................................................................................................................................................... 21 Yaþanan þiddetin anlatýlmasý ve paylaþýlmasý ........................................................................................................................................................................................ 22 Þiddet sonucu resmi kurum ve sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma ........................................................................................................ 23 Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme......................................................................................................................................................................................... 25 Þiddet sonucu evi terk etme................................................................................................................................................................................................................................................ 25 SONUÇLAR ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 27 iii Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor TABLO Tablo 1. Cevaplama oranlarý .................................................................................................................... 4 ÞEKÝLLER Þekil 1. Fiziksel þiddet yaygýnlýðý ............................................................................................................ 7 Þekil 2. Fiziksel þiddetin derecesi........................................................................................................... 8 Þekil 3. Cinsel þiddet yaygýnlýðý .............................................................................................................. 9 Þekil 4. Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý ........................................................................................10 Þekil 5. Yaþa göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý.........................................................................10 Þekil 6. Eðitim düzeyine göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý ......................................................11 Þekil 7. Refah düzeyine göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý .......................................................11 Þekil 8. Duygusal þiddet/istismar yaygýnlýðý .........................................................................................12 Þekil 9. Ekonomik þiddet/istismar yaygýnlýðý........................................................................................13 Þekil 10. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðý ............................................................................................14 Þekil 11. Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý.............................................16 Þekil 12. Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanma..........................................................................17 Þekil 13. Gebelikte fiziksel þiddet .......................................................................................................... 18 Þekil 14. Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk................................................................................19 Þekil 15. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayatýna son verme düþüncesi..................................................20 Þekil 16. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayatýna son vermeyi deneme ..................................................20 Þekil 17. Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri..................................................................21 Þekil 18. Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý .................................................................................................22 Þekil 19. Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma.....................23 Þekil 20. Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý..................................................................................................24 Þekil 21. Þiddet sonucu evi terk etme....................................................................................................26 v Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor ÖNSÖZ Kadýna yönelik þiddet, kadýnlarý en temel insan haklarýndan ve temel özgürlüklerinden mahrum eden, saðlýklarýný olumsuz etkileyen, sosyal ve ekonomik yaþama etkin katýlmasýný engelleyen ciddi bir toplumsal sorundur. Bir insan haklarý ihlali ve toplumlarýn ilerlemesinin önünde önemli bir engel olan kadýna yönelik þiddet ve ayrýmcýlýðýn önlenmesi ile maðdurlarýn korunmasý için uluslararasý kuruluþlar ve devletler çeþitli yasal ve idari tedbirler almaktadýrlar. Türkiye de gerek uluslararasý taahhütleri gerekse kadýna yönelik þiddetin ülkedeki yaygýnlýðýný dikkate alarak kadýna yönelik þiddetin önlenmesi ve maðdurlarýn korunmasý amacýyla her alanda yasal ve idari tedbirler alarak topyekûn bir mücadele baþlatmýþtýr. Ancak ülkemizde kadýna yönelik þiddet konusunda ulusal düzeyde veri eksikliði olmasý bu alanda politikalarýn stratejilerin ve programlarýn geliþtirilmesinin önünde büyük bir engel oluþturmuþtur. Her ne kadar son yirmi yýlda kadýna yönelik þiddetle ilgili veri eksikliðini gidermek için gerek bazý kamu kurumlarý gerekse sivil toplum kuruluþlarý ve üniversiteleri çeþitli çalýþmalar yapmýþ olsa da kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda geniþ kapsamlý ulusal veri elde edilememiþtir. Bu ihtiyaç nedeniyle Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý yapýlmýþtýr. Araþtýrma ile kadýna yönelik þiddetle mücadele etmek için oluþturulacak politikalarýn ve programlarýn daha etkili olmasýna imkân saðlayacak, kadýna yönelik þiddet ile ilgili ulusal düzeyde veri elde edilmesi amaçlanmýþtýr. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasýnýn yapýlmasý için mali destek veren Avrupa Birliði'ne, Araþtýrmanýn ihalesini yapan Merkezi Finans ve Ýhale Birimine, verdikleri destek için alan çalýþmasý yapýlan illerin Valilikleri'ne, Sosyal Hizmetler ve Saðlýk Müdürlükleri ile ilçe kaymakamlýklarýna, özverili çalýþmalarýyla araþtýrmayý gerçekleþtiren ICON Institut Public Sector, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve BNB konsorsiyumuna teþekkür ederim. Kadýna yönelik þiddet konusunda çalýþma yapanlar için önemli bir kaynak olacak Araþtýrma'nýn sonuçlarýnýn kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadelede ve bu konuda oluþturulacak politikalara önemli katký saðlayacaðýna inanýyorum. Esengül CÝVELEK KSGM Genel Müdürü vi Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor SUNUÞ Kadýna yönelik þiddet, dünyanýn her yerinde ýrk, dil, din ve etnik grup ayýrmadan tüm kadýnlarýn yaþadýklarý ortak bir sorundur. Kadýna yönelik þiddet, son 30 yýlda kadýnýn insan haklarý ihlallerinden biri sayýlmakta ve toplumun saðlýðýný etkileyen toplumsal bir sorun olarak görülmektedir. Birçok ülkede yapýlan araþtýrmalar, aile içinde kadýna yönelik þiddetin oldukça yaygýn olduðunu ortaya koymaktadýr. Türkiye'de kadýna yönelik þiddet konusu 1980'li yýllarýn sonunda güçlenen kadýn hareketinin mücadelesi ile ülke gündemine girmiþtir. 1990'lý yýllardan itibaren de bu konuda kurumsallaþmaya gidilmiþ, Baþbakanlýða baðlý olarak Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü kurulmuþ, üniversitelerde kadýn araþtýrma merkezleri açýlmýþ ve kadýn kuruluþlarýnýn sayýsý artmýþtýr. Tüm bu kuruluþlarýn iþbirliði ile Türkiye'de kadýna yönelik aile içi þiddet konusu gündemde kalmakla beraber bu konuda yapýlan ulusal araþtýrma az sayýdadýr. Yaklaþýk son 20 yýldaki bu çabalar bizi bugün ülke çapýnda kadýna yönelik aile içi þiddetin boyutunu saptamaya yönelik kapsamlý bir araþtýrma yapmak üzere bir araya getirmiþtir. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý, bu konuda yürütülmüþ ülke çapýnda temsil niteliðine sahip en kapsamlý ilk araþtýrmadýr. Araþtýrmanýn amacý, kadýnlarýn yaþadýðý þiddetin yaygýnlýðýnýn belirlenmesi yoluyla kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda bir durum tespiti yapmaktýr. Bunu yaparken, hem niceliksel hem de niteliksel araþtýrma yöntemlerinden yararlanýlmýþtýr. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü 40 yýldan beri demografi ve üreme saðlýðý alaný baþta olmak üzere farklý alanlarda ülke düzeyinde birçok araþtýrmayý planlamýþ ve uygulamýþ, ulusal ve uluslararasý alanda kendini kanýtlamýþ bir kurumdur. Kadýnlarýn gündelik hayatta toplumsal cinsiyetlerinden dolayý maruz kaldýklarý þiddetin ortadan kaldýrýlmasýna katkýsý olacak bu araþtýrmayý Enstitü'müzün de içinde yer aldýðý konsorsiyumun yürütmüþ olmasýndan memnun olduðumuzu belirtmek isterim. Projenin niteliksel ve niceliksel aþamalarýnda ekip baþý, denetçi, görüþmeci ve veri giriþçi olarak çalýþan ve bu zorlu araþtýrmanýn en iyi biçimde yapýlmasýný saðlayan arkadaþlarýmýzýn gayretlerini takdir ediyorum. Ayrýca, ülkenin her yerinde bizimle görüþen ve yaþadýklarýný bizlerle paylaþan kadýnlarýmýza da teþekkür ediyor ve hepsine þiddetsiz bir yaþam diliyorum. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý'nýn yararlanýcý kurumu T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü'ne (KSGM) bu süreçte gösterdikleri iþbirliði için; Türkiye Ýstatistik Kurumu'na (TÜÝK) örneklem seçimindeki katkýlarý için; araþtýrmanýn alan çalýþmasý sýrasýnda ziyaret edilen illerin Valilikleri'ne, Sosyal Hizmetler ve Saðlýk Müdürlükleri ile ilçe kaymakamlýklarýna çalýþmalarýn düzenli yürütülmesine verdikleri destek için teþekkür ederim. Nüfus Etütleri Enstitüsü'nde akademik ve idari birimlerde görev yapan tüm arkadaþlarým ile proje uzmanlarýna bu konuda son derece duyarlý olduklarý, azim, istek ve özveri ile çalýþmayý baþarýyla tamamladýklarý için takdirlerimi sunuyorum. Bu raporda kadýna yönelik þiddet konusundaki araþtýrmadan elde edilen bazý temel sonuçlar sunulmaktadýr. Araþtýrmanýn ayrýntýlý sonuçlarý ana raporda yer almaktadýr. Elde edilen sonuçlarýn bugüne kadar kadýn sivil toplum kuruluþlarýnýn, üniversitelerin ve KSGM'nin yürütmüþ olduðu çabalara yeni bir katký olarak, sorunun çözümü için gerekli temel bilgileri saðlamýþ olmasýyla üretilecek politikalarda etkili olmasýný diliyorum. Konsorsiyum adýna Prof. Dr. Sabahat Tezcan Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Müdür vii Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor ARAÞTIRMANIN TANITIMI Kadýna yönelik aile içi þiddet konusu dünyada olduðu gibi, Türkiye'de de halen önemli sorunlardan biri olmaya devam etmektedir. Türkiye'de 1980'li yýllardan itibaren kadýn hareketinin çabalarý sonucunda cinsiyete dayalý aile içi þiddet konusu kamuoyunun ve devletin gündeminde önemli bir sorun alaný olarak ele alýnmaya baþlanmýþtýr. Bu konuda özellikle yasal anlamda birçok çalýþma yürütülmüþ ve olumlu geliþmeler elde edilmiþtir. Ancak, kadýna yönelik þiddet konusu, çalýþýlmasý ve çaba harcanmasý gereken bir konu olmaya devam etmektedir. Kadýna yönelik þiddet konusunda kapsamlý, güvenilir ve geçerli verilerin yetersiz bir düzeyde olmasý, þiddeti ele alan politikalarýn, stratejilerin ve programlarýn geliþtirilmesini güçleþtirmektedir. 1990'lý yýllardan itibaren bazý kamu kurumlarýnýn, sivil toplum kuruluþlarýnýn ve üniversitelerin bu konudaki veri eksikliðini gidermeye yönelik çalýþmalarý olmasýna raðmen, kadýna yönelik aile içi þiddet konusunda geniþ kapsamlý ulusal veri elde edilememiþtir. Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý, kadýnlarýn yaþadýðý aile içi þiddetin yaygýnlýðý, þiddet biçimleri, neden ve sonuçlarý ile risk faktörlerinin anlaþýlmasý amacýyla ülke çapýnda yürütülmüþ en kapsamlý araþtýrmadýr. Bu araþtýrma, ICON Institut, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE) ve BNB Danýþmanlýk Ltd. Þirketi tarafýndan yürütülmüþtür. Araþtýrmada projenin tümünden, niteliksel araþtýrmadan ve niceliksel araþtýrmadan sorumlu olmak üzere üç kilit uzman ve Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü'nün uzmanlarý görev almýþlardýr. Araþtýrmanýn Amacý Projenin temel hedefi kadýnlarýn insan haklarýný geliþtirmek adýna kadýnlarý aile içi þiddetten korumak için çalýþan paydaþlarýn kapasitelerinin güçlendirilmesine katkýda bulunmaktýr. Bu hedefe ulaþmak için yapýlan araþtýrmada kadýna yönelik aile içi þiddet ile daha etkili mücadele etmek için politika oluþturulmasýna ve programlarýn gerçekleþtirilmesine imkan saðlayacak ulusal düzeyde veri elde edilmiþtir. Bu çalýþma, niteliksel ve niceliksel araþtýrma olmak üzere iki bölümde gerçekleþtirilmiþtir. Aile içi þiddet konusuyla ilgili olarak yaþanan duygular, deneyimler ve davranýþlara iliþkin derinlemesine ve daha ayrýntýlý bilgi veren niteliksel araþtýrma ile aile içi þiddet biçimleri ve þiddetin nasýl algýlandýðý üzerine bir analiz yapýlmýþtýr. Ayrýca þiddete maruz kalan kadýnlara hizmet veren çeþitli kurumlarýn yeterliliði ve kurumlarda çalýþanlarýn görüþleri de deðerlendirilmiþtir. Niteliksel araþtýrmada elde edilen bilgiler, niceliksel araþtýrmada kullanýlan sorularýn ifadelendirilmesinde, niceliksel araþtýrma sonuçlarýnýn daha iyi yorumlanmasýnda ve açýklanmasýnda kullanýlmýþtýr. Türkiye geneli ve 12 Bölgeye1 iliþkin istatistiksel sonuçlarýn elde edildiði niceliksel araþtýrma ile kadýna yönelik farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýna, nedenlerine ve sonuçlarýna iliþkin güvenilir tahminler elde edilmiþtir. 1 12 Bölge: Türkiye'nin Avrupa Birliði'ne uyum süreci doðrultusunda belirlenen istatistiki bölge sýnýflamasýdýr. Üç ayrý düzeyde NUTS (The Nomenclature of Territorial Units of Statistics) bölgeleri oluþturulmuþtur. 12 Bölge NUTS1 düzeyini temsil etmektedir. 1 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor ARAÞTIRMA YÖNTEMÝ Kadýna yönelik aile içi þiddetin farklý boyutlarýný ortaya çýkarmak için bu araþtýrmada temel iki araþtýrma yöntemi kullanýlmýþtýr. Niteliksel Araþtýrma Yöntemi Niteliksel araþtýrma kapsamýnda derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler ile odak grup görüþmeleri gerçekleþtirilmiþtir. Derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler: Ankara, Samsun ve Mersin illerinde toplam 64 derinlemesine ve yarý yapýlandýrýlmýþ görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Derinlemesine görüþmeler, þiddet yaþamýþ kadýnlar, þiddete maruz kalan kadýnlarýn anne ve kayýnvalideleri ve erkeklerle yapýlan görüþmeleri kapsamaktadýr. Þiddete maruz kalan kadýnlara týbbi/psikolojik/hukuksal/kamusal destek ve hizmet veren meslek sahipleri ile de yarý yapýlandýrýlmýþ görüþmeler gerçekleþtirilmiþtir. Odak Grup görüþmeleri: Ankara'da toplam 9 odak grup görüþmesi gerçekleþtirilmiþtir. Bu görüþmeler farklý yaþ, eðitim ve medeni durum özellikleri dikkate alýnarak erkeklerle yapýlmýþtýr. Ayrýca, meslek gruplarýnýn katýlýmýyla da odak grup görüþmeleri gerçekleþtirilmiþtir. Niceliksel Araþtýrma Yöntemi Örneklem Tasarýmý: Araþtýrmanýn örneklem tasarýmý aðýrlýklý, tabakalý ve çok aþamalý küme örneklemesi yaklaþýmýdýr. Örneklem tasarýmýnýn temel amacý; ülke geneli, 12 Bölge ve kent/kýr tabakalarý için kadýna yönelik þiddetle ilgili göstergelerin kabul edilebilir bir kesinlikle (yüzde 95 güven aralýðýnda) tahmin edilmesidir. Ayrýca, bu göstergelerin ülke genelinde yaþ grubu, eðitim düzeyi ve sosyo-ekonomik statü gibi ana deðiþkenler için tahmin edilmesi de amaçlanmýþtýr. Örneklem seçiminde Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK) ile iþbirliði yapýlmýþ ve örnekleme çerçevesi, blok seçimleri ve seçilen hanehalklarýnýn yer aldýðý blok listeleri TÜÝK tarafýndan saðlanmýþtýr. Sorukaðýtlarý: Araþtýrma sorukaðýdý Dünya Saðlýk Örgütü'nün (Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence against Women2) kullandýðý sorukaðýtlarý dikkate alýnarak ülke ihtiyaçlarýna göre tasarlanmýþtýr. Araþtýrmada hanehalký ve kadýn sorukaðýdý olmak üzere iki sorukaðýdý kullanýlmýþtýr. Sorukaðýtlarý ile aþaðýdaki konular hakkýnda bilgi toplanmýþtýr a) Hanehalký nüfusu ve hanelerin konut özellikleri, b) Kadýnlarýn temel özellikleri, evlilik tarihçesi, c) Genel saðlýk ve üreme saðlýðý, çocuklarýn davranýþ sorunlarý, d) Kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþinin/kiþilerin temel özellikleri ve davranýþ biçimleri 2 2 Çoklu Ülke Kadýn Saðlýðý ve Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmalarý Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor e) Kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir dönemi ile görüþme öncesindeki son 12 aylýk dönemde yakýn iliþki içinde olduklarý erkekler (Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)) tarafýndan uygulanan fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar, f) Kadýnlarýn 15 yaþýndan sonra yakýn iliþkide olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden maruz kaldýklarý fiziksel ve cinsel þiddet, g) Kadýnlarýn 15 yaþýndan önce yaþadýklarý cinsel istismar, h) Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddet konusunda kadýnlarýn tutumlarý, i) Kadýnlarýn gebelik sýrasýnda maruz kaldýklarý þiddet ve þiddet sonucu yaralanmalar, j) Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den þiddet gören kadýnlarýn aile içi þiddetle baþa çýkma yöntemleri. Araþtýrma kapsamýnda 15-59 yaþ grubundaki kadýnlar hedef nüfusu oluþturmaktadýr. 15-59 yaþ grubunda kadýn bulunan hanehalklarýndan kadýnlarýn araþtýrma sorularýna rahat cevap verebilmelerini saðlamak ve cevaplarýn güvenilirliðini artýrmak amacýyla her hanehalkýndan sadece bir kadýn (evli veya bekar) ile görüþülmüþtür. Araþtýrma kapsamýnda kadýnlarýn evlilik ve evlilik dýþýndaki birliktelikleri (erkek arkadaþ, niþanlý, sözlü) dikkate alýnmýþtýr. Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý için Etik Kurallar: Duyarlý bir konuda yürütülen bu araþtýrmada, kadýnlarýn güvenliðine öncelik verilmiþ ve araþtýrmanýn tasarýmý görüþmecilerin de güvenliðini saðlayacak biçimde yapýlmýþtýr. Bu araþtýrmada, Dünya Saðlýk Örgütü'nün geliþtirmiþ olduðu Etik ve Güvenlik kurallarý3 esas alýnmýþtýr. Þiddet yaþayan kadýnlarýn araþtýrmaya katýlmalarý nedeniyle daha fazla þiddet yaþama risklerini ortadan kaldýrmak, cevaplayýcý kadýnlarý ve araþtýrmada görev alan görüþmecileri riske atmamak amacýyla araþtýrmada güvenli isim kullanýlmýþtýr. "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile içi Þiddet Araþtýrmasý" yerine araþtýrmanýn eðitimi ve saha çalýþmasý sýrasýnda kullanýlan tüm dokümanlarýnda "Türkiye Kadýn ve Aile Araþtýrmasý" ismi yer almýþtýr. Araþtýrma kapsamýnda, görüþülen kadýnlara ihtiyaç duyduklarýný belirttikleri durumda yaþadýklarý illerde þiddete maruz kalan kadýnlara destek olan ve hizmet veren kamu kurumlarý ile sivil toplum kuruluþlarýnýn adresleri verilmiþtir. Alan Çalýþmasý ve Örneklem Sonuçlarý: Alan araþtýrmasý Temmuz-Eylül 2008 tarihleri arasýnda örnekleme çýkan 51 ilde gerçekleþtirilmiþtir. Sorukaðýtlarýnýn veri giriþi Census and Survey Processing System (CSPro) programý kullanýlarak, hatalarýn en aza indirilmesi amacýyla iki kez gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmanýn örneklem tasarýmýnda yer alan 542 kümede örneklem büyüklüðü 24,048 hanehalkýdýr. Bu kümelerden 5 tanesinde küme düzeyinde çeþitli nedenlerle görüþme yapýlamamýþtýr. Görüþme için gidilen ve görüþme yapýlabilecek durumda olan 19,505 hanehalkýndan 17,168'i ile görüþme gerçekleþtirilmiþtir. Buna göre, hanehalký düzeyindeki cevaplama oraný yüzde 88'dir. Hanehalkýnda görüþme yapýlamamasýnýn nedenleri arasýnda seçilen hanehalklarýnýn yüzde 10.9'unun araþtýrmanýn yapýldýðý yaz aylarýnda evde 3 Putting Women first: Ethical and Safety Recommendations for Research on Domestic Violence Against Women. Geneva, World Health Organization WHO/FCH/GWH/01.1 (2001) 3 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor olmamasý, konutta/adreste yaþayan kimsenin olmamasý veya adresin konut olmamasý yer almaktadýr. Görüþmeyi reddeden hanehalklarýnýn oraný sadece yüzde 4.4'dür. Görüþme yapýlan hanehalklarýnda 15-59 yaþ grubunda 22,822 kadýn tespit edilmiþtir. Bu kadýnlarýn yaþ, medeni durum ve eðitim gibi temel bilgileri sorulmuþtur. Görüþme kriterlerine uygun olan 22,822 kadýndan Kish4 yöntemiyle belirlenen kadýn sayýsý 14,854 olmuþtur. Araþtýrma kapsamýnda, 12,795 kadýn ile yüz yüze görüþülerek kadýn sorukaðýdý tamamlanmýþ olup red oraný yüzde 2.1'dir. Kadýn görüþmelerinde cevaplama oraný yüzde 86.1'dir (Tablo 1). Tablo 1. Cevaplama oranlarý Sayý Seçilen hanehalký sayýsý 24,048 Küme düzeyinde görüþülemeyen hanehalký sayýsý 228 Görüþme yapýlabilecek hanehalký sayýsý5 19,505 Görüþme yapýlan hanehalký sayýsý 17,168 Hanehalký cevaplama oraný 88.0 Hanehalkýnda bulunan kadýn sayýsý 22,822 Kish yöntemi ile seçilen kadýn sayýsý6 14,854 Görüþme yapýlan kadýn sayýsý 12,795 Kadýn sorukaðýdý cevaplama oraný 4 Yüzde 86.1 4 Kish yöntemi hanehalkýnda birden fazla uygun kiþi olduðu durumda, olasýlýklý yansýz seçimi saðlayan bir tekniktir. 5 Hanehalký sorukaðýdýndaki "Hanehalkýnýn tümünün araþtýrma tarihlerinde evde yok", "Konutta adreste yaþayan yok, adres konut deðil", "Konut yýkýlmýþ" ve "Diðer" kodlarý görüþme yapýlamayacak durumlarý içerir. 6 Bu sayý ayný zamanda, içinde 15-59 yaþ grubunda en az bir kadýn bulunan hanehalký sayýsýdýr. Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor TANIMLAR Aþaðýdaki tanýmlarda belirtilen þiddet7 içeren davranýþlarýn en az bir kez yaþanmýþ olmasý o þiddet biçiminin yaþandýðý anlamýna gelmektedir. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet Tokat atma ya da bir þey fýrlatma Ýtme, tartaklama ya da saç çekme Yumrukla ya da bir cisimle vurma Tekmeleme, sürükleme ya da dövme Boðazýný sýkma ya da bir yerini yakma Býçak, silah gibi aletlerle tehdit etme ya da bunlarý kullanma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik cinsel þiddet Zorla cinsel iliþkiye girme Kadýnlarýn istemediði halde korktuðu için cinsel iliþkiye girmesi Cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü eylemlere zorlanma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik duygusal þiddet/istismar Hakaret ya da küfür Baþkalarýnýn yanýnda aþaðýlama ya da küçük düþürme Korkutma ya da tehdit Kadýna ya da çevresindekilere zarar vermekle tehdit Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik ekonomik þiddet/istismar Kadýnýn çalýþmasýna engel olma ya da iþten ayrýlmasýna neden olma Ev harcamalarý için para vermeme Kadýnýn gelirinin elinden alýnmasý Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik fiziksel þiddet 15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan fiziksel olarak kötü bir davranýþa maruz kalma Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik cinsel þiddet 15 yaþýndan sonra eþ veya birlikte olunan kiþi dýþýndakiler tarafýndan istemediði halde cinsel iliþkiye zorlanma veya cinsel olarak aþaðýlayýcý ya da küçük düþürücü bulduðu bir þeyi yapmaya zorlanma Çocukluk döneminde cinsel istismar 15 yaþýndan önce istenilmeyen bir cinsel davranýþa ya da cinsel olarak rahatsýz edecek þekilde dokunmaya maruz kalma 7 Araþtýrmanýn sorukaðýdýnda "þiddet" kelimesi yer almamýþtýr. 5 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDET Kadýna yönelik þiddet, kadýnlarýn yakýn çevrelerindeki erkeklerden, tanýmadýklarý erkeklere ve hatta aile içindeki kadýnlara kadar uzanan geniþ bir yelpaze içinde deðerlendirilebilir. Bu araþtýrma kapsamýnda aile içi þiddetin yaný sýra aile dýþýndaki kiþilerden kadýna yönelik þiddet konusunda da bilgi elde edilmiþtir. Araþtýrma sonuçlarý, kadýna yönelik þiddeti uygulayanlar açýsýndan iki temel baþlýk altýnda incelenmektedir. Bunlar, eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik þiddet ile eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakiler tarafýndan kadýna yönelik þiddettir. Bu raporda, kadýna yönelik farklý þiddet biçimlerinin yaný sýra kadýnlarýn þiddete ve toplumsal cinsiyet rollerine iliþkin bazý görüþlerine de yer verilmiþtir. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan kadýna yönelik þiddet Bu bölümde sunulan bilgiler, Türkiye'de yaþayan kadýnlarýn halen evli olduklarý, bir dönem evli olduklarý ya da evli gibi birlikte yaþadýklarý erkekler tarafýndan maruz kaldýklarý farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðýný göstermektedir. Fiziksel ve cinsel þiddet ile duygusal ve ekonomik þiddet/istismar konularýndaki bilgiler kadýnlarýn yaþadýklarý yerleþim yeri, bölge, eðitim düzeyi, refah düzeyi ve yaþ gibi temel özellikleri çerçevesinde deðerlendirilmektedir. Farklý þiddet biçimlerini ölçmek amacýyla þiddet içeren belirli hareketler tanýmlanmýþtýr (bkz. Tanýmlar). En az bir birlikteliði olmuþ kadýnlara fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik þiddet yaþayýp yaþamadýklarý sorulurken, þiddete maruz kaldýðýný belirten kadýnlara daha ayrýntýlý sorular sorulmuþtur. Böylece, þiddetin ne zaman ve ne sýklýkla yaþandýðýna dair bilgi elde edilmiþtir. Yaþanan þiddetin zamanýyla ilgili olarak iki dönem dikkate alýnmýþtýr: araþtýrmanýn yapýldýðý dönemden önceki son 12 ay7 ve yaþamýn herhangi bir dönemi. Birlikte olma kavramý yerleþim yeri, bölge ve kültür vb. farklýlýklar nedeniyle ayný olguyu ifade etmemektedir. Bu nedenle, özet raporda en az bir kez evlenmiþ kadýnlarýn cevaplarý doðrultusunda elde edilen bilgilere yer verilmiþtir. "Akrabam deðildi, düðünde görmüþ beni, kaçýrdý beni iþte, ailem geri almak istedi beni, bu vermedi beni, aðaca baðlardý döverdi, aðaca baðlar döverdi, az bir þey görse döver beni, þiddet dayak þiddet." (34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Fiziksel þiddet Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlarýn yaþadýklarý fiziksel þiddeti ölçebilmek amacýyla fiziksel þiddet içeren belirli davranýþlara maruz kalýp kalmadýklarý sorulmuþtur (bkz. Tanýmlar). Ülke genelinde yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddete maruz kaldýðýný belirten kadýnlarýn oraný yüzde 39'dur. Baþka bir ifadeyle, her 10 kadýndan 4'ü eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel 8 6 Bundan sonra son 12 ay biçiminde ifade edilecektir. Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor þiddete maruz kalmýþtýr. Fiziksel þiddetin araþtýrmadan önceki son 12 ay içinde yaþanmasý hem ülke düzeyinde, hem de bazý temel özellikler düzeyinde incelendiðinde yaþamýn herhangi bir döneminde görülen þiddete göre doðal olarak azalmaktadýr. Türkiye genelinde, her 10 kadýndan biri son 12 ayda fiziksel þiddet yaþamýþtýr. Fiziksel þiddetin yaþanmasý açýsýndan, bölgeler arasýnda belirgin bir farklýlaþma vardýr. Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýnda fiziksel þiddet yaþama oraný yüzde 25 iken, Kuzeydoðu Anadolu bölgesindeki kadýnlar arasýnda bu oran yüzde 53'tür (Þekil 1). Þekil 1. Fiziksel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir döneminde son 12 ay 70 60 40 53 50 50 42 37 38 25 20 10 8 6 12 7 5 18 13 12 48 38 36 31 30 47 43 42 8 15 43 39 19 7 10 10 10 Ba tý kiy e Tü r Ký r Ke nt Ka ra d Do en ðu iz Ku Ka ze ra de yd oð ni z u Or An ta a d do ol ðu u Gü An ne a yd do oð lu u An ad ol u lu z do ni Or ta A na u Ak de ol ad ar a An Ba tý Do ðu M ar m Eg e m ar M Ba tý Ýst an bu ar a l 0 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Fiziksel þiddet içeren davranýþlar sonucunda meydana gelen yaralanmalar farklý düzeylerde olmaktadýr. Dünya Saðlýk Örgütü, fiziksel þiddetin derecesini orta ve aðýr olmak üzere iki grup altýnda tanýmlamaktadýr. "Tokat, itme, tartaklama" orta derecede, "vurma, tekmeleme, boðazýný sýkma, býçak ya da silah kullanma" ise "aðýr" derecede fiziksel þiddet olarak tanýmlanmýþtýr (WHO, 20059). "En son nisan ayýnda gözüme yumruk attý. Sabah beþte gidiyo iþe. 10 dakika uyuya kalmýþýz, niye uyandýrmýyosun diye beni yataktan attý, gözüme yumruk attý. Tekme de attý eþim benim gözüme önceden..." (34 yaþýnda, evli, iki çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) 9 WHO Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence against Women: initial results on prevalence, health outcomes and women's responses. Geneva, World Health Organization, 2005 7 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Aðýr derecede fiziksel þiddet yaþanma yüzdeleri bölge düzeyinde 11 ile 28 arasýnda farklýlýk göstermektedir. Fiziksel þiddet yüzdesinin en yüksek olduðu Kuzeydoðu Anadolu ve Orta Anadolu bölgelerinde aðýr derecede fiziksel þiddetin de yaygýn olduðu görülmektedir. Þekil 2. Fiziksel þiddetin derecesi: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den orta ve aðýr derecede fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % orta derece þiddet 70 aðýr derece þiddet 60 50 25 17 20 19 23 25 28 18 14 21 24 24 21 18 17 Ba tý ta A Or 22 21 do lu Ka ra de Do ni ðu z Ka Ku r ze ad yd en oð iz u Or An ta a do do lu ðu Gü A ne na yd do oð lu u An ad ol u 26 24 24 na ni u ol Ak de ad ar a ar M ðu Do An m ar M Ba tý 15 m ar a l bu Eg e 11 0 Ýst an 14 Ba tý 15 z 14 10 23 kiy e 22 19 Tü r 22 23 Ký r 30 Ke nt 24 40 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. " iþte o gün eve görümcelerim falan geldi kaynanam geldi, onlarýn biraz dolduruþuna geldi, kavga baþladý kavga baþlayýnca, bana o zaman eline bi makas aldý galiba Makasla saldýrdý, ben yatak odasýna kaçtým ve kapýnýn arkasýna böyle ütü masasýný Yatak odasýnýn ayaðýnýn arasýna sýkýþtýrdým, artýk kapýyý açarsa diyorum bu balkondan ya da þeyden." (35 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Cinsel þiddet Cinsel þiddeti ölçmek amacýyla, kadýnlara cinsel þiddet içeren bazý davranýþ biçimlerine maruz kalýp kalmadýklarý sorulmuþtur (bkz. Tanýmlar). Kadýnlar için yaþadýklarý cinsel þiddeti açýklamak fiziksel þiddeti anlatmaktan daha zor olmaktadýr. Ayný þekilde, evlilik içinde yaþanan cinsel þiddeti konuþmak da kadýnlar açýsýndan çok uygun görülmemektedir. Türkiye genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 15'i bu davranýþlardan bir ya da birkaçýna hayatlarýnýn herhangi bir döneminde maruz kalmýþtýr. Belirtilen cinsel þiddet yüzdesi Batý Marmara bölgesinde yüzde 9, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde ise yüzde 29 iken, diðer bölgeler için yüzde 11 ile 23 arasýnda 8 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor deðiþmektedir. Belirtilen cinsel þiddet eylemleri arasýnda en fazla ifade edilen erkeðin fiziksel þiddet uygulayabileceði, terk edeceði ya da baþka kadýnlarla birlikte olabileceði yönündeki korkulardan dolayý kadýnýn istemediði bir cinsel iliþkiye girmesidir (Þekil 3). Þekil 3. Cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir döneminde son 12 ay 40 35 29 23 20 15 10 14 11 13 9 5 5 15 4 6 7 6 20 12 11 6 4 19 20 18 17 16 18 13 8 15 14 7 8 Ký r 25 Ke nt 30 7 kiy e Tü r Do en ðu iz Ku Ka ze ra de yd oð ni z u Or An ta a do do lu ðu Gü A ne na yd do oð lu u An ad ol u Ba tý Ka ra d do lu z ni Or ta A na u ol Ak de ad ar a An Ba tý Do ðu M ar m Eg e m ar M Ba tý Ýst an bu ar a l 0 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. "yani baðarýyodum, çagariyodum, istemediðimi söylüyodum, o zorluyodu. Derken iþte; sonuçta bi þekilde gine onun dediði oluyodu amma." (35 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Fiziksel veya cinsel þiddet Yaþanan fiziksel þiddet, ülke, kent-kýr ve bölge düzeyinde cinsel þiddetten daha fazladýr. Sadece fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzdesi ülke düzeyinde 39 iken, her iki þiddet biçiminden en az birinin yaþanma yüzdesi 42'dir. Bu durum, cinsel þiddetin yaþandýðý durumlarýn çoðunluðunda fiziksel þiddetin de yaþanmýþ olduðunu ve farklý þiddet biçimlerinin genellikle birlikte yaþandýðýný gösterir niteliktedir (Þekil 4). Yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddetin yaygýnlýðýnýn, 45-59 yaþ grubundaki kadýnlar arasýnda en yüksek olmasý beklenen bir durumdur. Ancak, son 12 aylýk dönem dikkate alýndýðýnda tam tersi bir durum söz konusudur. Kadýnlar daha genç yaþlarda ve evliliklerinin ilk yýllarýnda daha çok þiddet ile karþýlaþmaktadýrlar (Þekil 5). 9 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Þekil 4. Fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % 60 yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel þiddet 50 40 40 38 47 43 42 39 yaþamýn herhangi bir döneminde cinsel þiddet 30 20 18 14 yaþamýn herhangi bir döneminde fiziksel veya cinsel þiddet 15 10 0 Kent Kýr Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Türkiye Þekil 5. Yaþa göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yaþ gruplarýna göre yüzdesi, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir döneminde son 12 ay 60 50 40 48 42 39 35 30 21 20 16 13 10 0 8 15-24 25-34 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. 35-44 45-59 Eðitim düzeyinin artmasý ile þiddet azalmaktadýr. Hiç eðitimi olmayan/ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddet yüzdesi 56 iken, lise mezunu olan kadýnlar arasýnda yüzde 32, üniversite mezunlarý arasýnda ise yüzde 17'dir. Eðitim düzeyindeki artýþ kadýnlarý þiddetten koruma konusunda etkili görünmekle birlikte, lise ve üzeri eðitim düzeyindeki her 10 kadýndan yaklaþýk 3'ünün þiddete uðramasý da düþündürücüdür (Þekil 6). 10 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Þekil 6. Eðitim düzeyine göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn eðitim düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 yaþamýn herhangi bir döneminde % son 12 ay 70 60 56 50 42 40 38 30 27 17 20 15 13 10 10 0 eðitimi yok / ilköðretimi bitirmemiþ ilköðretim birinci kademe ilköðretim ikinci kademe Lise ve üzeri Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Refah düzeyi düþük olan kadýnlarýn yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde karþýlaþtýklarý þiddet yüzde 50 iken, yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki kadýnlarda bu oran yüzde 29'a düþmektedir. Yaþam standartlarýnýn iyileþmesi durumunda, þiddetin daha az yaþandýðý görülmektedir (Þekil 7). Þekil 7. Refah düzeyine göre fiziksel veya cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % yaþamýn herhangi bir döneminde son 12 ay 70 60 50 50 42 40 29 30 18 20 13 8 10 0 Düþük Orta Yüksek Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. 11 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor " Evliliðim yirmi üç yýl sürdü, yirmi üç yýldan sonra zaten bu dönemde hep þiddet görüyodum yani cinsel yönden de, böyle karþý istemediðim zaman, nasýl istemediðim derken; mesela kumar oynuyodu, parayý kaybettiði zaman gelip beni dövüyodu. Bu dayaktan sonra da mesela beni dövüyodu bu dayaktan sonra da mesela beraber olmak istiyodu itiraz ettiðim zaman yine dayak yiyodum." (44 yaþýnda, ayrý yaþýyor, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Duygusal þiddet/istismar Kadýna yönelik þiddet biçimleri arasýnda yer alan bir diðer þiddet biçimi duygusal þiddet ya da istismardýr. Kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan duygusal istismar içeren davranýþlara maruz kalýp kalmadýklarý sorulmuþtur (bkz. Tanýmlar). Ülke genelinde kadýnlarýn yüzde 44'ü duygusal istismarý yaþamýnýn herhangi bir döneminde yaþamýþtýr. Her dört kadýndan biri, son 12 ay içinde duygusal istismar yaþamýþtýr (Þekil 8). Kadýnlara yönelik duygusal þiddet ya da istismar, yaþamýn herhangi bir döneminde ve son 12 ay içinde kent/kýr açýsýndan yüzde olarak önemli bir farklýlýk göstermez iken, bölgeler arasýnda farklýlaþmaktadýr. Þekil 8. Duygusal þiddet / istismar yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den duygusal þiddet / istismar yaþamýþ kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 yaþamýn herhangi bir döneminde % son 12 ay 60 50 46 43 44 40 30 25 25 24 20 10 0 Kent Kýr Türkiye Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. "Korkuyorduk ya böyle parmaklarýmýzýn ucunda geziyorduk, gece çýt çýkarýcaz da, acaba uyanacak da bir þey olacak o uyuduðu zaman böyle sessiz sakin, hele o uyandýðý zaman biz televizyon izlerken gördü mü bitti, televizyon izlemiyceksin, radyo dinlemiyceksin... " ( 44 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 12 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Ekonomik þiddet/istismar Ekonomik þiddet ya da istismar biçimleri kadýnýn çalýþmasýna engel olma ya da iþten ayrýlmasýna neden olma, ev harcamalarý için para vermeme ile kadýnýn gelirini elinden alma olarak tanýmlanmýþtýr. Kadýnlarýn yüzde 23'ü eþi veya birlikte olduðu kiþinin/kiþilerin kendi çalýþmasýna engel olduðunu ya da iþten ayrýlmasýna neden olduðunu belirtmektedir. Çalýþmayanlar kadýnlar dahil edildiðinde ise bu durum, her 10 kadýndan 4'ü için söz konusu olmaktadýr. Yaþamýn herhangi bir döneminde çalýþmaya engel olma ya da iþten çýkma gibi bir sorun yaþadýðýný belirten kadýnlar arasýnda en yüksek yüzdeler 29 ve 27 ile Doðu Marmara ve Ýstanbul bölgelerindedir. Bu yapýsýyla ekonomik þiddet/istismar, diðer þiddet biçimlerinden farklý bir yapý göstererek, kentsel yerleþim alanýnda yaþayan kadýnlar arasýnda kýrsal alanda yaþayan kadýnlara göre iki kat fazla bulunmuþtur (Þekil 9). Þekil 9. Ekonomik þiddet / istismar yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den ekonomik þiddet / istismar yaþamýþ kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % çalýþmaya engel 50 40 30 38 çalýþmaya engel (çalýþmayan kadýnlar dahil 37 36 ev için harcama yapmama 27 gelirini elinden alma 23 20 14 10 9 7 4 0 Kent 8 4 4 Kýr Türkiye Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. "mesela maaþ alýyo, evde yiyecek hiç biþey yok, para istiyosun yani yemek yapacaksýn sonuçta çocuk okula gidecek. Diyo ki gidin okula Müdürle konuþ o okutsun Ben komþularýmdan bayat ekmek istiyodum yani tabii ki durumumu yine açýklamamak için hani çocuklar yaðmurda bakkala gitmek istemediklerini söyleyerek... Bayat ekmek alýyodum. Aile þeyimi dýþarýya yansýtmamak için. Yani para sor maaþ alýyo, kýsacasý, mesela yemek ekmek parasý býrak diyom para yok. Niye dediðim zaman iþte kavga sebebi bu." (44 yaþýnda, ayrý yaþýyor, iki çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 13 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik þiddet Araþtýrma kapsamýnda, kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkeklerin yaný sýra kendi aileleri veya eþlerinin aileleri, akrabalarý ve diðer kiþilerden gördükleri þiddet bilgisi de toplanmýþtýr. Evli ya da bekar tüm kadýnlara, eþleri ya da birlikte olduklarý kiþi(ler) dýþýndakilerin uyguladýðý fiziksel ve cinsel þiddet yaþayýp yaþamadýklarý 15 yaþ sonrasý için sorulmuþtur. Ayný zamanda, kadýnlardan 15 yaþýndan önce cinsel istismar yaþayýp yaþamadýklarý bilgisi de toplanmýþtýr. Fiziksel þiddet ve cinsel þiddet/istismar yaþadýðýný belirten tüm kadýnlara ayrýca bu davranýþlarý kimin gerçekleþtirdiði ve kaç kez yaþandýðý sorularý da yöneltilmiþtir. Þekil 10. Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden kadýna yönelik fiziksel ve cinsel þiddet yaygýnlýðý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden fiziksel ve cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % 15 yaþýndan sonra fiziksel þiddet 15 yaþýndan sonra cinsel þiddet 25 20 18 18 17 15 15 yaþýndan önce cinsel istismar 10 5 0 8 4 Kent 7 5 2 3 Kýr Türkiye Not: Yüzdeler tüm kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. "zaten bu þiddet þeyi biz babamýzdan daha çok gördük. Babam aþýrý böyle öfkeli ve sinirli bi insandý. Her þeye mesela bi bardah su ister o suyu geç geldiði zaman o suyu depende böyle kýrardý. Bardak giderdi yani senin tepenlen beraber. Hemen anýnda gelecek." (35 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi,lise mezunu kadýn) Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden 15 yaþýndan sonra kadýna yönelik fiziksel þiddet Ülke genelinde 15 yaþýndan sonra yaklaþýk her 5 kadýndan biri (yüzde 18) yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýndakilerden fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr; kent ve kýr ayrýmýnda deðerlendirildiðinde ise çok büyük bir farklýlýk görülmemektedir (Þekil 10). Aile, akrabalar veya diðer kiþilerden kadýna yönelik fiziksel þiddet, Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yaþayan kadýnlarda yüzde 23 olup, bunu sýrasýyla Ortadoðu Anadolu (yüzde 22), Doðu Karadeniz (yüzde 19) ve Ýstanbul (yüzde 20) bölgeleri izlemektedir. En düþük oran yüzde 14 ile Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýndadýr. Türkiye genelinde, 15 yaþýndan sonra eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlara þiddet uygulayanlarýn çoðunluðu kadýnlarýn kendi ailelerinden kiþilerdir. 14 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor "Kayýnpederimden dayak yedim... Tabi en sonda kayýnvalidemden þiddet görmek, çünkü bi kadýnýn, beni en iyi anlamasý gereken sonuçta bi kadýn ama anlamadý. Ýþte ondan þiddet görmek tahammül sýnýrýmý hakikaten çok aþtý. Yani en son kayýnvalidemden dayak yemek de bardaðý taþýran son damla oldu açýkçasý..." (26 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, ortaokuldan terk kadýn) Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden 15 yaþýndan sonra kadýna yönelik cinsel þiddet Türkiye genelindeki her 100 kadýndan 3'ü yakýn iliþkide olduðu kiþi dýþýndakilerden cinsel þiddet yaþadýðýný belirtmiþtir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn yüzde 4'ü, kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn ise yüzde 2'si cinsel þiddet yaþamýþtýr. 15 yaþýndan sonra eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) dýþýndakilerden cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsý, bu þiddetin tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiðini belirtmiþtir (Þekil 10). 15 yaþýndan önce cinsel istismar 15 yaþýndan önce yaþanan cinsel istismarýn araþtýrma yoluyla bilgi elde edilmesi zor ve oldukça duyarlý bir konu olmasý nedeniyle, bu bilgi aþamalý olarak toplanmýþtýr. Kadýnlara görüþme sýrasýnda 15 yaþýndan önce istenmeyen bir cinsel davranýþta bulunan ya da cinsel olarak rahatsýz edecek biçimde dokunan biri olup olmadýðý sorusu yöneltilmiþtir. Ayrýca, bu soruya verilen cevap dikkate alýnmaksýzýn, görüþmenin sonunda üzerinde iki resim (bir gülen ve bir aðlayan yüz) bulunan bir kart verilmiþtir. Kadýnlarýn bu tür bir eylemi yaþayýp yaþamadýklarýný ifade edecek iki resimden birini görüþmecinin görmeyeceði biçimde iþaretleyerek zarfa koymalarý istenmiþtir. Ülke genelinde 15 yaþýndan önce cinsel istismar yaþadýðýný görüþme sýrasýnda söyleyen kadýn yüzdesi 4, karta verilen cevaplarda yüzde 6; her iki cevap birlikte deðerlendirildiðinde ise yüzde 7'dir. Kentsel yerleþim alanlarýnda yaþayan kadýnlar arasýnda cinsel istismara uðrayanlar, kýrsal alanlarda yaþayan kadýnlarýn 3 katý daha fazladýr. Cinsel istismara maruz kalanlarýn yüzde 42'si bu eylemin tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan gerçekleþtirildiðini belirtmiþtir (Þekil 10). 15 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Kadýnlarýn Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Þiddete Ýliþkin Tutumlarý Araþtýrma kapsamýnda evli ya da bekar tüm kadýnlara þiddet ve toplumsal cinsiyet rollerine iliþkin tutumlarýný anlamak amacýyla aþaðýdaki ifadelere katýlýp katýlmadýklarý sorulmuþtur. Bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler. Kadýn istemese bile, eþiyle cinsel iliþkiye girmek görevidir. Çocuklarý terbiye etmek için bazen dövmek gerekebilir. Bir kadýnýn tavýr ve davranýþlarýndan ailenin erkekleri sorumludur. Kadýn, herhangi bir konuda eþiyle ayný fikirde deðilse tartýþmamalý ve susmalýdýr. Bir kadýn elindeki parayý kendi istediði gibi harcayabilmelidir. Yemek, bulaþýk, çamaþýr ve ütü gibi ev iþlerini erkekler de yapmalýdýr. "Bazý durumlarda erkekler eþlerini dövebilirler" ifadesi, kadýnlarýn fiziksel þiddete iliþkin tutumlarýný anlamak açýsýndan önemlidir ve ülke genelindeki tüm kadýnlarýn yüzde 14'ü tarafýndan onaylanmýþtýr. Bu ayný zamanda, her 100 kadýndan 86'sýnýn fiziksel þiddetin kabul edilemez olduðunu düþündüðünü göstermektedir. Kýrsal alanda yaþayan kadýnlarýn bu ifadeye katýlma oraný (yüzde 23), kentte yaþayanlara (yüzde 11) oranla daha fazladýr (Þekil 11). Þekil 11. Kadýnlarýn toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin tutumlarý: Toplumsal cinsiyet rolleri ve þiddete iliþkin aþaðýdaki görüþlere katýlan kadýnlarýn yüzdesi, Türkiye 2008 32 Erkeklerin ev iþi yapmasý gerekmez Kadýn parayý nasýl harcayacaðýna kendi karar veremez 33 30 Kadýn cinselliði reddedemez 47 Erkek kadýndan sorumludur 35 Çocuklar bazen dövülebilir 14 Bazý durumlarda erkek eþini dövebilir Kadýn eþiyle tartýþmamalý % 0 49 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 Not: a) Yüzdeler tüm kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. b) Her bir ifade yüzdesinin yüksek olmasýnýn, toplumsal cinsiyet rollerine iliþkin daha "geleneksel" görüþlere karþýlýk gelmesi için ilk iki ifade orijinal hallerinin tersine çevirilmiþtir. "Kadýnlar ne yapmalý? Dediðim gibi kadýnlar otoritesini koyacak. Ýlk dayakta bi kere tepkisini koyacak. Mesela ben çok küçüktüm yapamadým. Ortalýk bu kadar bilinçli deðildi. Benim çocukluk dönemimdeki Ankara'yla þu andaki Ankara'nýn alakasý yok. [ ] Kadýnýn otoritesi çok önemli, kendini ifade edebilecek. Yani kocam çalýþýyo, kazanýyo, getiriyosa, ben de evde çalýþýyom. Ben de çalýþýyom, evi temizliyom, yemeði yapýyom, çamaþýr yýkýyom, ütü yapýyom benimki de çalýþma diyebilecek. [ ] Ben dayaða karþýyým. Þimdi kocama söylüyom artýk dedim ya söz hakký bende." (63 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) 16 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETÝN SAÐLIK SONUÇLARI Kadýna yönelik þiddetin en önemli sonuçlarýndan biri, þiddetin kadýnýn fiziksel ve ruhsal saðlýðýný olumsuz etkilemesi ve bunun da önemli bir halk saðlýðý sorunu olarak karþýmýza çýkmasýdýr. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþanmasý sonucu oluþan yaralanmalar, þiddetin kadýn saðlýðýna doðrudan etkisini göstermektedir. Bununla birlikte, yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþilerden þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlarýn genel ve ruhsal saðlýklarýný10 deðerlendirdikleri sorulara verdikleri yanýtlar, þiddet yaþanmasýnýn saðlýk üzerinde dolaylý etkilerinin de olabileceðini göstermektedir. Bu konuda baþka ülkelerde yapýlan araþtýrmalarýn sonuçlarý, yaþanan þiddetin doðrudan bir sonucu olduðunu iddia etmemekle birlikte, þiddet yaþayan kadýnlarda bazý fiziksel ve ruhsal rahatsýzlýklarýn görülme sýklýðýnýn daha fazla olduðunu göstermektedir (WHO, 2005). Þiddet sonucu yaralanmalar Türkiye genelinde evlenmiþ kadýnlarýn dörtte biri eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþilerden yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddet sonucunda yaralandýðýný belirtmiþtir. Bu oran kentsel veya kýrsal yerleþim yerlerinde farklýlaþmamaktadýr. Orta Anadolu, Batý Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yaklaþýk her üç kadýndan biri yaþadýðý þiddet sonucu yaralanmýþtýr (Þekil 12). Þekil 12. Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanma: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu yaralanmýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % 50 40 29 30 23 20 20 21 29 33 27 20 18 24 24 24 18 22 24 10 Tü rk iye Ký r Ke nt ol u Ak de Or ni z ta An ad Ba ol u tý Ka r a Do de ni ðu z Ka Ku r ze ad yd en oð iz u Or An ta a do do lu ðu Gü An ne a yd do oð lu u An ad ol u ad An Ba tý Do ðu M ar m ar a Eg e m ar M Ba tý Ýst an bu ar a l 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. "Çok böyle çok çökmüþ, sanki böle bütün dünyanýn yükü sýrtýma binmiþ yani ben o yükün altýndan nasýl kalkiyim diye düþünüyom, çare bulamýyom. Çare olmaz yani bitti Baþ aðrýlarý... .Çok aþýrý sýkýntý ve þey anýnda baþ aðrýsý saplanýyo sürekli, önce alnýmda sonra tam depemin üzerinde." (35 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 10 Sorukaðýdýnda saðlýkla ilgili sorular, þiddet içeren davranýþ biçimlerine iliþkin sorulardan önce yer almýþtýr. 17 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Gebelikte fiziksel þiddet Gebelik sýrasýnda fiziksel þiddet yaþanmasý kadýnlar kadar çocuklarýnýn da saðlýðýný etkilemektedir. Türkiye genelinde en az bir kez gebe kalmýþ her on kadýndan biri gebeliði sýrasýnda eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler) tarafýndan fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr. Herhangi bir gebeliði sýrasýnda fiziksel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn yüzdesi Kuzeydoðu Anadolu bölgesinde yüzde 18 iken, Batý Marmara bölgesinde yaþayan kadýnlar arasýnda yüzde 5'dir (Þekil 13). Þekil 13. Gebelikte fiziksel þiddet: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den gebelikleri sýrasýnda fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % 25 20 18 11 10 9 5 13 9 8 7 5 13 11 10 10 Ký r 14 Ke nt 15 10 7 kiy e Tü r en ðu iz Ka Ku ra ze de yd ni oð z u Or An ta ad do ol ðu u Gü A ne na yd do oð lu u An ad ol u Do Ba tý Ka ra d do lu z ni Or ta A na u ol Ak de ad An Ba tý Do ðu M ar m ar a Eg e m ar M Ba tý Ýst an bu ar a l 0 Not: Yüzdeler evlenmiþ ve gebe kalmýþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. "Böyle sera gibi kulübe, koyunlarý vardý kurbanlýk, orada duruyodular, dayak yoðdu, ileri doðru dayak baþladý, þiddet dayak þiddet dayak çamurlarýn içinde beni ne bileyim köpek gibi kolumdan tuttu dönderdi beni, kimse kurtarmadý beni, hamileydim." (34 yaþýnda, evli, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk Evlenmiþ kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþilerden fiziksel veya cinsel þiddet yaþayýp yaþamadýklarýna göre genel saðlýk durumlarýyla ilgili yaptýklarý deðerlendirmelere bakýldýðýnda; þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda saðlýk durumunun "kötü veya çok kötü" olarak belirtilmesinin, hiç þiddet yaþamayan kadýnlara oranla iki kat daha yaygýn olduðu görülmektedir. Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu'da yaþayan kadýnlar arasýnda genel saðlýk durumlarý hakkýnda olumsuz deðerlendirme yapýlmasý diðer bölgelerdeki kadýnlara oranla daha yaygýndýr (Þekil 14). 18 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Þekil 14. Fiziksel veya cinsel þiddet ve genel saðlýk: Þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda genel saðlýk durumunu kötü veya çok kötü olarak beyan eden kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ 50 40 40 34 32 30 20 10 fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 17 15 10 5 15 8 18 15 7 8 21 20 10 10 21 9 20 22 25 18 11 21 19 16 9 12 10 Tü rk iye Ký r Ke nt Eg e M ar m ar Ba a tý An ad ol u Ak de Or ni z ta An ad Ba ol u tý Ka r ad Do en ðu iz Ka Ku ra ze d yd en oð iz u Or An ta ad do ol ðu u Gü An ne ad yd ol oð u u An ad ol u ðu Do Ba tý Ýst an bu l M ar m ar a 0 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Fiziksel veya cinsel þiddet ve ruh saðlýðý Kadýnlardan araþtýrma tarihinden önceki son 4 hafta için ruhsal saðlýklarýna iliþkin bilgi vermeleri istenmiþtir. Ayrýca, kadýnlarýn yaþadýklarý rahatsýzlýklar ile yaþamlarý boyunca hayatlarýna son vermeyi düþünmelerine ve denemelerine iliþkin sorular da sorulmuþtur. Türkiye genelinde, eþinden veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda hayatýna son vermeyi düþünmüþ kadýnlarýn oraný, hiç þiddet yaþamamýþ kadýnlar arasýndaki oranýn 3 katýdýr. Kuzeydoðu Anadolu, Ortadoðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ her 10 kadýndan 4'ü bugüne kadar hayatýna son vermeyi düþündüðünü ifade etmiþtir (Þekil 15). Hayatýna son vermeyi deneme ise ülke genelinde þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda, þiddet yaþamayanlara göre 4 kat daha yaygýndýr. Akdeniz ve Güneydoðu Anadolu bölgelerinde yaþayan ve fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda hayatýna son vermeyi denemiþ olanlarýn oraný yüzde 15'tir. Bu oran, Ýstanbul ve Batý Marmara bölgelerinde yaþayan ayný gruptaki kadýnlar arasýnda sýrasýyla yüzde 9 ve yüzde 8 olarak görülmektedir (Þekil 16). "Bir haftalýkken zaten dövmeye baþlamýþ...Bizde bir þey vardýr,...gelinliðinle girdin kefeninle çýkacaksýn...[...] Kardeþlerim falan geri gitsin dediler, geri gitti. O gittiðinde de intihar etmiþti. Ýntihar edince geri getirdik, tedavi ettirdik, psikiyatriye götürdüm. Ýki ay bende kaldý, iyileþti. Geri gitti, yine ayný olaylar olunca bir daha geldi..." (58 yaþýnda, eþi ölmüþ, dört çocuk sahibi, ilkokul mezunu, kýzý þiddet yaþamýþ kadýn) 19 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Þekil 15. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son verme düþüncesi: Þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna son vermeyi düþünmüþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ 50 42 40 32 30 30 33 34 32 38 34 33 31 26 11 11 7 11 8 17 14 11 15 13 11 10 Ký r 10 11 Ke nt 20 10 41 35 34 31 fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 11 kiy e Tü r ad ol u Ak de ni Or z ta An a do Ba tý lu Ka ra de Do ni ðu z Ku Ka ze ra de yd oð ni z u An Or ta ad do ol u ðu Gü A ne na yd do oð lu u An ad ol u Do ðu Ba tý M An ar m ar a Eg e ar a m ar M Ba tý Ýst an bu l 0 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Þekil 16. Fiziksel veya cinsel þiddet ve hayata son vermeyi deneme: Þiddet yaþamýþ ve yaþamamýþ kadýnlar arasýnda yaþamýn herhangi bir döneminde hayatlarýna son vermeyi denemiþ kadýnlarýn bölge ve yerleþim yerine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % fiziksel veya cinsel þiddet yaþamamýþ 20 15 15 15 13 13 9 10 fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ 12 13 12 12 10 9 12 11 11 8 5 3 2 2 1 3 2 2 3 3 2 3 3 3 2 3 Not: Yüzdeler evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. 20 Tü rk iye Ký r Ke nt do lu Ka ra de Do ni ðu z Ka Ku r ad ze yd en oð iz u Or An ta a do do lu ðu Gü An ne a yd do oð lu u An ad ol u na Ba tý Or ta A Ak de ni z u ol ad An Ba tý Do ð u M ar m ar a Eg e m ar M Ba tý Ýst an bu ar a l 0 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE Yaþanan þiddetin kadýnlara göre nedenleri, þiddet yaþayan kadýnlarýn bu þiddetle nasýl mücadele ettikleri, þiddeti nasýl ve kimlerle paylaþtýklarý ve þiddet sonucu nerelere baþvurduklarýnýn bilinmesi önemlidir. Türkiye genelinde kadýnlarýn þiddete nasýl karþýlýk verdikleri, yakýn çevrelerinden, saðlýk hizmetlerinden ve diðer hizmetlerden nasýl yararlandýklarý hakkýnda çok þey bilinmemektedir. Bu nedenle, eþleri veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþadýðýný belirten kadýnlarýn bu þiddetle nasýl mücadele ettiklerini anlamaya yönelik sorular sorulmuþtur. Yaþanan þiddetin kadýnlara göre nedenleri Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlara þiddetin nedenleri sorulmuþtur . Verilen cevaplar arasýnda en yaygýn gerekçe olarak, kadýnlarýn yüzde 32'si tarafýndan "erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlar" beyan edilmiþtir. Kadýnlarýn yüzde 18'i "maddi sýkýntýlar" nedeniyle eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)in kendilerine þiddet uyguladýklarýný söylerken, yüzde 13'ü "çocuklarla ilgili sorunlar" nedeniyle þiddete maruz kaldýklarýný söylemiþlerdir. Yaygýn olarak þiddete neden olarak belirtilen diðer durumlar ise: "kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi", "erkeðin sinirli olmasý", "erkeðin kadýný kýskanmasý" ve "özel bir nedeni yok" þeklinde sýralanmaktadýr (Þekil 17). Þekil 17. Yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre nedenleri: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþanan fiziksel þiddetin kadýnlara göre baþlýca nedenleri, Türkiye 2008 Erkeðin ailesiyle sorun 32 18 Maddi sýkýntý Çocuklarla ilgili sorunlar 13 Kadýnýn erkeðin sözünü dinlememesi 10 Erkeðin sinirli olmasý 10 Erkeðin kadýný kýskanmasý 9 Özel bir nedeni yok 9 % 0 5 10 15 20 25 30 35 Not: a) Yüzdeler fiziksel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. b) Kategoriler birbirinden baðýmsýz hesaplanmýþtýr. " Birincisi, kadýnýn ezilmesindeki en büyük etken, insanýn ekonomik gücünün olmamasý. Hani okumadýysan, bi yere gelmediysen, belirli bir yani seni geçindirecek bi paran, maaþýn o yoksa zaten sen yani yarý yarýya gittin demek Ýþte eðer ki bu þartlarýn yok, böyle bi þeyse çocuklar için susak diyok tamam güzel amenna ama çocuklarý yaþatýrken biz ölüyok Kadýnlar çoðu valla çoðu her þeye çocuklar için katlanýyo. Eðer çocuk olmasýn hiç kimse kimseyi çekmez." (35 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) 21 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Yaþanan þiddetin anlatýlmasý ve paylaþýlmasý Türkiye'de eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yüzde 49'u, yaþadýklarý þiddeti kimseye anlatmadýklarýný belirtmiþlerdir (Þekil 18). Baþka bir deyiþle; þiddete maruz kalan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý þiddeti ilk kez bu araþtýrma sýrasýnda yapýlan görüþmelerde görüþmecilere anlatmýþlardýr. Þekil 18. Yaþanan þiddetin paylaþýlmasý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % 70 60 kimseye anlatmayan 61 40 30 20 10 54 48 50 21 16 13 9 38 33 27 16 49 47 41 39 40 35 28 arkadaþ/komþu erkeðin ailesi kendi ailesi 11 10 37 36 35 32 34 33 23 17 22 13 12 12 TÜ RK ÝY E k Yü ks e ta Or k þü YÝ ZE DÜ RE FA H Dü i üz er ve e Lis iki nc ik ad em e ka de m e Ýlk öð re tim bi rin ci Ýlk öð re tim Eð iti m EÐ ÝT yo ÝM k/ Ýlk öð re tim i 0 Not: a) Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. b) Kategoriler birbirinden baðýmsýz hesaplanmýþtýr. c) Kendi ailesi: Annesi, babasý, kýz kardeþleri, erkek kardeþleri, çocuklarý, kadýn akrabalarý. d) Erkeðin ailesi: Kayýnvalidesi, erkeðin ailesinden kadýnlar. Þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzde 34'ü þiddeti kendi ailelerine anlatýrken, sadece yüzde 12'si þiddeti erkeðin ailesine anlatmýþtýr. Kadýnlar yaþadýklarý þiddeti ayný zamanda arkadaþlarý ve komþularýna da anlatmýþtýr. Her beþ kadýndan biri yaþadýðý þiddeti arkadaþý veya komþusuyla paylaþmýþtýr. Kentlerde yaþayan kadýnlarýn þiddeti herhangi biriyle paylaþma oraný kýrsal yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlardan en az yüzde 10 daha fazladýr. Þiddetin paylaþýlmasý kadýnýn yaþýna göre deðiþmektedir. Genç kadýnlar (15-24 yaþlarý arasýnda) yaþadýklarý þiddeti daha fazla anlatýrken, ileri yaþtaki kadýnlarda þiddeti paylaþma daha azdýr. Þiddeti yakýn çevreyle paylaþma eðitim düzeyine göre bakýldýðýnda da farklýlýk göstermektedir: Eðitim düzeyi yüksek ise þiddeti saklama göreceli olarak azdýr. Refah düzeyi yüksek olduðunda ise þiddeti yakýn çevreye anlatma göreceli olarak daha fazla görülmektedir. 22 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn yarýsý maruz kaldýklarý þiddeti yakýn çevreleriyle paylaþmýþlardýr. Öte yandan þiddete maruz kalan kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý þiddete tanýk olan ya da þiddetten haberdar olan kiþilerden hiçbirinin kendilerine yardým etmediklerini açýklamýþlardýr. Daha önce belirtildiði gibi kadýnlarýn yüzde 34'ü þiddeti kendi ailelerine anlatýrken, sadece yüzde 17'sinin ailesi þiddeti yaþayan kadýnlara yardým etmek istemiþtir. "komþularýma bile anlatmam. Ey þey ... yavrum, anladýnca sana fayda mý oluyo? Bi çözüm mü oluyo? Haydi, anlat, oraya git anlat, buraya git anlat ey ne geçiyo elime. Anlatmak istemem, anlatmýyom da. Komþularýma bile demem." (50 yaþýnda, evli, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) "Ýlk anneme gittim. [...] Ýlk gittiðim zaman anlatamadým daha sonraki olaylarda biraz biraz anlattým iþte onlarýn tepkileri iþte biz sana demedik mi kendin ettin kendin buldun þimdi çek cezaný, ortada çocuk var napcaksýn ne etceksin gibilerinden oldu." (20 yaþýnda, evli, bir çocuk sahibi, lise mezunu kadýn) Þiddet sonucu resmi kurum ve sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþilerden fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlara yaþadýklarý þiddet sonucu polise, jandarmaya, hastane ya da saðlýk kuruluþuna, savcýlýða, avukata, kadýn kuruluþuna, belediyeye, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (SHÇEK), Toplum Merkezine ve diðer resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurup baþvurmadýklarý sorulmuþtur. Fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlarýn büyük bir çoðunluðu (yüzde 92) bu kurum/kiþilerden hiçbirine baþvurmadýklarýný belirtmiþtir. Kentsel yerleþim yerlerinde yaþayan kadýnlarýn kýrsal yerleþim yerinde yaþayan kadýnlara oranla daha fazla baþvuru yaptýklarý görülmektedir. Þiddete maruz kalan kadýnlarýn kurumlara baþvurma oranlarý çok düþük düzeydedir (Þekil 19). Þekil 19. Yaþanan þiddet sonucu resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma: Eþi veya bilikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddet yaþamýþ kadýnlar arasýnda resmi kurum veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvuranlarýn yüzdesi, Türkiye 2008 Hiçbir yere 92 Polis veya Jandarma 4 Savcýlýk veya avukat 4 Hastane ya da saðlýk kuruluþu 4 Kadýn kuruluþu, belediye veya SHÇEK 1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % Not: a) Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. b) Kategoriler birbirinden baðýmsýz hesaplanmýþtýr. 23 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Kadýnlar þiddetle ilgili olarak resmi kurumlara veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmaktan çok, yaþadýklarý þiddeti aile, arkadaþ veya komþularý ile paylaþmaktadýrlar (Þekil 20). Bu durum her bölge ve yerleþim yerinde, tüm yaþ gruplarý, eðitim ve refah düzeylerindeki kadýnlar için geçerlidir. Kýrsal alana göre þiddetin daha çok paylaþýldýðý ve þiddet sonucu resmi veya resmi olmayan kurum/kiþilere baþvurunun daha fazla olduðu kentsel alanlarda bile, þiddeti paylaþma (yüzde 55) ve yardým isteme (yüzde 9) arasýnda büyük fark olduðu görülmektedir. Þekil 20. Yaþanan þiddeti paylaþma ile þiddet sonucu bir kurum/kuruluþa baþvurmanýn karþýlaþtýrýlmasý: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýðý fiziksel veya cinsel þiddeti anlatan ve baþvuruda bulunan kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyine göre yüzdesi, Türkiye 2008 % yakýn çevresine anlatan 80 70 50 40 67 61 60 bir kurum ya da kuruluþa baþvuran 63 53 52 51 46 39 30 20 10 5 8 13 12 12 8 7 8 TÜ RK ÝY E k Yü ks e ta Or k þü RE FA H Dü DÜ ZE YÝ i üz er ve e Lis Eð iti m yo k/ EÐ Ýlk ÝT öð ÝM re tim i bi Ýlk tir öð m re em tim iþ bi rin ci Ýlk ka öð de re m tim e iki nc ik ad em e 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn, resmi kurumlara veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurma yüzdeleri çok düþük olsa da "hastane ya da saðlýk kuruluþu" ve hukuki destek için "savcýlýk" ya da "avukat"a baþvuran kadýnlarýn yarýsýndan fazlasý aldýklarý hizmetten memnun kaldýklarýný beyan etmiþlerdir. Diðer yandan polise baþvuran kadýnlarýn yüzde 41i aldýklarý hizmetten memnun kaldýklarýný söylemiþlerdir. Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu resmi bir kurumdan veya sivil toplum kuruluþundan yardým talebinde bulunduðunu belirten kadýnlarýn baþvuru nedenleri arasýnda yaþadýklarý þiddete daha fazla dayanamayacak olmalarý en çok belirtilen nedendir (yüzde 41). Bunu, hukuki destek almak istemeleri (muhtemelen boþanmak veya þiddetten korunmak için) ve kötü bir þekilde yaralanmýþ olmalarý izlemektedir (sýrasýyla yüzde 29 ve yüzde 25). Þiddete daha fazla tahammül edememek ve kötü bir þekilde yaralanmýþ olmak kadýnlarýn aðýr derecede þiddet yaþamýþ olduklarýný gösterir niteliktedir. 24 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Yaþadýklarý þiddet sonucunda herhangi bir kuruma baþvurmadýklarýný veya yardým talebinde bulunmadýklarýný belirten kadýnlarýn büyük bir bölümü (yüzde 64) yaþadýklarý þiddetin çok ciddi bir sorun olmadýðýný ifade etmiþlerdir. Diðer baþvurmama nedenleri arasýnda "birlikte olduðu kiþiyi sevmesi ve affetmesi" (yüzde 11) ile "çocuklarýn mutsuz olacaðýndan korkma" (yüzde 10) baþta gelmektedir. Ayrýca kadýnlar, ailenin adýnýn kötüye çýkacaðýndan korkmalarý (yüzde 9) ve utanma/çekinme/suçlanma korkusu (yüzde 9) sonucu yardým talebinde bulunmadýklarýný da beyan etmiþlerdir. Nereye baþvuracaðýný bilmedikleri için yardým talep etmeyen kadýnlarýn oraný ise yüzde 7'dir. "Polis geliyo önce ailevi sorun diyo. Nasý ailevi sorun mahkemelerde kaðýdým var diyorum, bu sefer, þeye yolluyo, rapor verirler ya, adli týbba. Meydana çýkýyo. Mahkeme kaðýtlarý geliyo buna, böyle böyle diyo. Gitmiyom diyo bildiðin yere þikayet et, adliye bile seni kurtaramaz diyo. Yani artýk çýðrýndan çýkmýþ, hiç kimse gözünde yok." (47 yaþýnda, boþanma davasý devam ediyor, üç çocuk sahibi, ilkokul mezunu kadýn) Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme Türkiye'de eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn yüzde 31'i bu þiddete karþý kendilerini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk verdiklerini ifade etmiþlerdir. Bu oran kýrsal yerleþim yerlerinde yüzde 23 iken, kentsel yerleþim yerlerinde yüzde 34'tür. Fiziksel olarak karþýlýk verme, aðýr derecede fiziksel þiddet yaþamýþ kadýnlarda orta derecede þiddet yaþamýþ kadýnlara oranla daha fazladýr. Eðitimi olmayan veya ilköðretimi bitirmemiþ kadýnlarýn yüzde 21'i fiziksel þiddete karþý kendini korumak amacýyla fiziksel olarak karþýlýk verirken, lise ve üzeri eðitimi olan kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý karþýlýk vermektedir. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verme refah düzeyine göre deðiþiklik göstermektedir. Düþük refah düzeyinde yer alan kadýnlarýn dörtte biri fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk verirken, refah düzeyi yükseldiðinde bu oran yüzde 41'dir. Genç kadýnlarda fiziksel olarak karþýlýk verme, diðer yaþ grubundaki kadýnlara göre daha yaygýn olarak görülmektedir. Fiziksel þiddete fiziksel olarak karþýlýk vermiþ kadýnlarýn yüzde 42'si karþýlýk vermenin þiddeti arttýrdýðýný belirtmiþlerdir. Karþýlýk vermenin o an için þiddeti durduðunu ifade edenlerin oraný ise yüzde 28'dir. Þiddet sonucu evi terk etme Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn yüzde 26'sý þiddet sonucu bir geceliðine bile olsa en az bir kez evlerini terk etmiþlerdir. Kadýnlarýn yüzde 13'ü evlerini sadece bir kez terk ederken, yüzde 11'i 2 ile 5 kez terk ettiklerini ifade etmiþlerdir (Þekil 21). Fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk etmiþ kadýnlar çoðunlukla ilk olarak kendi ailelerine gitmektedirler (yüzde 81). Evlerini terk eden kadýnlarýn bir kýsmý ise akrabalarýna (yüzde 7), arkadaþlarýna (yüzde 4) ya da erkeðin ailesine/akrabalarýna (yüzde 4) gitmiþlerdir. Evlerini en az bir kez terk etmiþ kadýnlar arasýnda en yaygýn terk etme nedeni "daha fazla tahammül edememek" olarak beyan edilmiþtir (yüzde 56). Evini en az bir kez terk etmiþ on kadýndan biri evden atýlma sonucu evi terk etmek zorunda kalmýþtýr. 25 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Kadýnlarýn fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evlerini terk ettikten sonra geri dönme nedenlerinin yaygýn olarak çocuklarýyla ilgili olduðu görülmektedir. "Çocuklarýnýn mutsuz olacaklarýndan korkma" baþta olmak üzere, "erkeðin kadýnýn geri dönmesini istemesi", "kadýnýn çocuklarýný kaybetme korkusu", "kadýnýn erkeði sevmesi/affetmesi" en yaygýn nedenler olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Diðer nedenler "kadýnýn erkeðin deðiþeceðini düþünmesi", "çocuklarýn kadýnýn geri dönmesini istemesi" ve "kadýnýn kendi ailesinin kadýnýn evine dönmesini istemesi"dir. Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ fakat evini hiç terk etmemiþ kadýnlarýn büyük bir bölümü çok ciddi bir sorun olmadýðý için evlerini terk etmediklerini ifade etmiþlerdir. Kadýnlarýn "çocuklarýnýn mutsuz olacaklarýndan korkmalarý", "erkeði sevmeleri/affetmeleri" ve "çocuklarýný kaybetmekten korkmalarý" gibi nedenlerle evi terk etmemeleri diðer nedenler arasýnda yer almakta ve daha önce belirtilen eve geri dönme nedenlerine benzemektedir. Þekil 21. Þiddet sonucu evi terk etme: Eþi veya birlikte olduðu kiþi(ler)den yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddet sonucu evi terk eden kadýnlarýn eðitim ve refah düzeyine göre yüzde daðýlýmý, Türkiye 2008 75 75 68 6+ 11 14 13 17 74 ÝY E 65 12 2-5 kez RK 68 12 Yü ks ek 73 14 11 Eð iti m Or 18 10 k 14 18 þü 13 yo k/ EÐ Ýlk ÝT öð ÝM re tim ib Ýlk iti öð rm re em tim iþ bi rin ci Ýlk ka öð de re m tim e iki nc ik ad em e Lis e ve üz er i RE FA H DÜ ZE YÝ 80 10 Dü 9 9 bir kez ta hiç terk etmedi TÜ % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Not: Yüzdeler fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ, evlenmiþ kadýnlar temel alýnarak hesaplanmýþtýr. " Yoksa baþka yapabilicek biþey yok yani. Bazan da alýp valizinizi annenizin evine gidiyosunuz... Annem biliyodu tabi alýp gidiyodum. Annemler üzülüyodu tabi ki... Küstük kavga ettik. Bana þiddet uyguladýðýný söylemiyodum... Ýki kere gittim. Ýki kere gittim... Oðlumu da alýp gidiyodum...Ya bi kaç gün kalýyodum. Tekrar geri dönüyodum " (41 yaþýnda, boþanmýþ, bir çocuk sahibi, ortaokuldan terk kadýn) 26 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor SONUÇLAR "Türkiye'de Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý" ile hem kadýna yönelik aile içi farklý þiddet biçimlerinin yaygýnlýðý ortaya konmuþ hem de kadýnlarýn ve erkeklerin þiddeti nasýl algýladýklarýna yönelik bilgi elde edilmiþtir. Araþtýrma, kadýna yönelik þiddet konusunda kentsel ve kýrsal yerleþim yerleri, 12 bölge ve bazý temel göstergeler düzeyinde bilgi veren en geniþ çaplý örnekleme sahip olmasý açýsýndan önemlidir. Ayrýca, araþtýrma bulgularý TÜÝK tarafýndan resmi istatistik kapsamýna alýnmýþtýr. Bu araþtýrmada Dünya Saðlýk Örgütü'nün birçok ülkede uyguladýðý sorukaðýdý temel alýnýp ülkeye uyarlanarak kullanýlmýþtýr. Sonuçlar uluslararasý karþýlaþtýrma olanaðý saðlama açýsýndan önemlidir. Birçok ülkede olduðu gibi Türkiye'de de fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik þiddet/istismar kadýnlarýn fiziksel ve ruhsal hayatýný olumsuz yönde etkilemekte ve kadýnýn insan haklarýný ihlal etmektedir. Sonuçlar, Türkiye'de kadýnlarýn eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler)den gördükleri þiddetin yaygýn olduðunu ortaya koymuþtur. Evlenmiþ kadýnlarýn yakýn iliþkide olduklarý erkeklerden gördükleri fiziksel veya cinsel þiddetin oldukça yaygýn olduðu sonucu, birçok ülkede yapýlan araþtýrma sonuçlarýyla örtüþmektedir. Ülke genelinde evlenmiþ kadýnlarýn yüzde 39'u fiziksel þiddete, yüzde 15'i cinsel þiddete, yüzde 42'si fiziksel veya cinsel þiddete, yüzde 44'ü duygusal þiddet/istismara yaþamlarýnýn herhangi bir döneminde eþleri veya birlikte olduklarý kiþi(ler) tarafýndan þiddete maruz kalmýþlardýr. Kadýnlarýn yüzde 23'ü eþlerinin veya birlikte olduklarý kiþinin/kiþilerin, kendisinin çalýþmasýna engel olduðunu ya da iþten ayrýlmasýna neden olduðunu belirtmiþtir. Fiziksel þiddete maruz kalmýþ kadýnlar genellikle bu þiddeti aðýr derecede yaþamýþlardýr. Kadýnlarýn eþlerinden veya birlikte olduklarý kiþi/kiþilerden maruz kaldýklarý fiziksel þiddetin yaygýnlýðý kentsel ve kýrsal yerleþim yerlerine göre önemli bir farklýlýk göstermez iken bölgeler arasýnda bu fark belirgindir. Bazý bölgelerde þiddete maruz kalma oraný, ülke ortalamasýndan daha fazladýr. Kuzeydoðu Anadolu ve Orta Anadolu'da yaþayan kadýnlarýn yarýsý fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr. Çoðunlukla eþ veya birlikte olunan kiþi tarafýndan yaþanan cinsel þiddet, fiziksel þiddet ile birlikte yaþanmaktadýr. Lise ve üzeri eðitim almýþ her 10 kadýndan 3'ünün eþinden veya birlikte olduðu kiþi/kiþilerden fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmasý çarpýcý bir bulgudur. Kadýnlarýn yüzde 7si çocukluk döneminde (15 yaþýndan önce) cinsel istismara maruz kaldýklarýný belirtmiþlerdir. Evli ya da bekar tüm kadýnlar 15 yaþýndan itibaren, yakýn iliþkide olduklarý erkekler dýþýnda kendi aileleri, eþlerinin aileleri, akrabalarý, okuldan kiþiler, iþyerinden tanýdýklarý ve tanýmadýklarý kiþiler tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmaktadýr. Kadýnlarýn eþleri ya da yakýn iliþkide olduklarý erkeklerden gördükleri fiziksel veya cinsel þiddet ailelerinden, akrabalarýndan ya da tanýmadýklarý kiþilerden yaþadýklarý þiddetten daha yaygýndýr. 27 Türkiyede Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Araþtýrmasý Özet Rapor Kadýnlarýn büyük çoðunluðu erkeklerin bazý durumlarda eþlerini dövebileceði görüþünü desteklememektedir. Fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalmýþ kadýnlarýn dörtte biri yaþadýklarý þiddet sonucunda yaralandýklarýný belirtmiþlerdir. Her 10 kadýndan biri gebeliði sýrasýnda fiziksel þiddete maruz kalmýþtýr. Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlar arasýnda genel saðlýk sorunlarý, hiç þiddet yaþamayan kadýnlara göre daha yaygýndýr. Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn üçte biri yaþamýnýn herhangi bir döneminde hayatýna son vermeyi düþündüklerini belirtmiþlerdir. Kadýnlar yaþadýklarý þiddetin en önemli iki nedeni olarak erkeðin ailesiyle yaþanan sorunlarý ve maddi sýkýntýyý belirtmiþtir. Kadýnlarýn yaklaþýk yarýsý yaþadýklarý fiziksel veya cinsel þiddeti kimseye anlatmamýþtýr. Eþleri veya birlikte olduklarý kiþi/kiþiler tarafýndan fiziksel veya cinsel þiddete maruz kalan kadýnlarýn neredeyse tamamý resmi kurumlara veya sivil toplum kuruluþlarýna baþvurmadýklarýný belirtmiþlerdir. Bu araþtýrma sonuçlarý ilgili kamu kurumlarý ve sivil toplum kuruluþlarýnýn iþbirliðini öngören Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-201011'un hayata geçirilmesi için öncelikler ve sorumluluklar konusunda ipuçlarý vermektedir. Ulusal Eylem Planý'nda belirtilen temel hedeflerden yasal düzenlemelerin saðlanmasý, farkýndalýk yaratýlmasý ve zihniyet dönüþümünün saðlanmasý, kadýnýn güçlendirilmesi, koruyucu hizmetlerin sunulmasý, tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin sunulmasý ile kurum ve kuruluþlar arasý iþbirliði konularý tekrar dikkate alýndýðýnda, araþtýrma sonuçlarýna göre bu eylem planýnýn öncelikleri gözden geçirilmelidir. Buna göre, kýsa, orta ve uzun vadeli planlarýn iþlevsel hale getirilmesi önem taþýmaktadýr. Araþtýrma bulgularý, kadýnlarýn yaþadýklarý þiddet konusunda yalnýz kaldýklarýný ve haklarýný savunmak için yeterli bilgi, donaným ve farkýndalýða sahip ol(a)madýklarýný ortaya çýkarmýþtýr. Bu nedenle Ulusal Eylem Planý'nda ifade edildiði gibi kadýnlarýn güçlendirilmesinin öncelik kazanmasý öne çýkmaktadýr. Kadýna yönelik þiddetle mücadele konusunda erkekler arasýnda farkýndalýk yaratma ve bilinçlendirme çalýþmalarýnýn hýzlandýrýlmasý gerekliliði ayrýca vurgulanmasý gereken önemli bir noktadýr. 11 28 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý 2007-2010, T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü.