dockitap kapak son
download 
Şikayet Transkript
kitap kapak son
DZENLEYEN KURULUÞ 6-7 KASIM 2009 ANTALYA SPONSORLAR 6-7 KASIM 2009 *Kuruluß logolarÝ alfabetik sÝraya gre yerleßtirilmißtir. ISBN: 978-9944-89-824-9 ÜMO YayÝn No: E/09/11 ÜLETÜÞÜM Meltem Mah. 3808 Sokak No:18 07030 Muratpaßa / ANTALYA Tel: 0242.237 57 27 (3 hat) ¥ Faks: 0242. 237 57 31 [email protected] ¥ www.imoantalya.org.tr ANTALYA BÜLDÜRÜLER KÜTABI EDÜT R Prof. Dr. Sinan ALTIN naat Mühendisleri Odas Antalya ubesi Meltem Mah. 3808 Sok. No:18 07030 Muratpaa / ANTALYA Tel: 0242 237 57 27 – Faks: 0242 237 57 31 E-posta: [email protected] – www.imoantalya.org.tr MO 41. DÖNEM YÖNETM KURULU (2008-2009) H. Serdar HARP Bakan Alaettin DURAN II. Bakan Levent DARI Sekreter Üye Züber AKGÖL Sayman Üye Abdullah BAKIR Üye Metin KORKMAZ Üye lker GÜNDEZ Üye MO ANTALYA UBES 11. DÖNEM YÖNETM KURULU (2008-2009) Durmu NAR Bakan Haluk SELÇUK Sekreter Üye Mustafa BALCI Sayman Üye Rza ARSLANBAY Üye Bahaettin SARI Üye A.Tarkan VARDARYILDIZ Üye Emrah HESAPÇIOLU Üye ISBN: 978-9944-89-824-9 MO Yayn No: E/09/11 Bask: Retma Matbaa Yeilova Mah. Serik Cad. Göl m. No:10/3 Antalya Tel: 0242 322 21 11 – Faks 0242 322 21 12 www.retma.com.tr DANIMA KURULU H. Serdar HARP Prof. Dr. Aybar ERTEPINAR Prof. Dr. Mustafa TOKYAY Prof. Dr. Zekai CELEP Prof. Dr. Fikret KESKNEL Prof. Dr. Atilla ANSAL Prof. Dr. Güney ÖZCEBE Prof. Dr. Ömer Zafer ALKU Prof. Dr. Orhan YÜKSEL Prof. Dr. Yldrm ERTUTAR Prof. Dr. Mustafa KARAAHN Prof. Dr. Fikret TÜRKER Doç. Dr. Kemal BEYEN Yrd. Doç. Dr. M. Serdar KIRÇIL Yrd. Doç. Dr. Özgür YAMAN Yrd. Doç. Dr. sa YÜKSEL Nevzat ERSAN Cemal GÖKÇE Nusret SUNA Tahsin VERGN Taylan Ula EVCMEN Abdullah UZUN Necati ATICI Temel PRL MO Bakan MO Ankara ube ODTÜ TÜ TÜ TÜ ODTÜ MO zmir ube Bakan EÜ DEÜ SDÜ Akd. Ünv. KOÜ MO MEK Üyesi MO MEK Üyesi ZKÜ MO Ankara ube Bakan MO stanbul ube Bakan MO MEK Üyesi MO MEK Üyesi MO MEK Üyesi MO zmir ube MO zmir ube MO stanbul ube DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Sinan ALTIN Prof. Dr. Uur ERSOY Prof. Dr. Turul TANKUT Prof. Dr. Mehmet Ali TADEMR Prof. Dr. Yalçn YÜKSEL Prof. Dr. S. Nilay KESKN Prof. Dr. M. Hilmi ACAR Abdullah BAKIR Cem OUZ Durmu NAR Haluk SELÇUK Mustafa BALCI Rza ARSLANBAY Bahaettin SARI Tarkan VARDARYILDIZ Emrah HESAPÇIOLU Düzenleme Kurulu Bakan BÜ ODTÜ TÜ YTÜ SDÜ Akd. Ünv. MO Yönetim Kurulu Üyesi MO MEK Üyesi MO Antalya ube Bakan MO Antalya ube MO Antalya ube MO Antalya ube MO Antalya ube MO Antalya ube MO Antalya ube 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MO BAKANI’NIN SUNUU NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU’NUN GERÇEK ANLAMI Küreselleme, sanayileme ve teknolojide yaanan gelimeler, günümüzün ihtiyaçlar genelde mühendislik özelde de inaat mühendislii mesleini önemli ölçüde etkilemitir. Bu gelimelerin gerekli kld nitelikteki mühendislerin yetitirilebilmesi ancak çada eitimin gereklerinin yerine getirilebilmesi ve eitime gerekli niteliin kazandrlmas ile mümkün olabilecektir. Ne yazk ki Ülkemizde mühendislik eitimi sorunludur. Eitimin istenilen seviyede ve çada gereksinmeleri karlayabilecek nitelikte olmad tartmalara bir not olarak düülmelidir. Bunun nedenleri üzerine farkl deerlendirmeler yaplabilir ama yine de ortak payday çkartmak mümkün görünmektedir. Ortak paydann dayana, yorumlardan deil durum tespitinden olumaktadr. Sanyorum ki, eitimin bir bütün olarak ele alnp olumsuzluklarnn giderilmesi ve çada bir nitelik kazandrlmas gereklilii konusunda hemen herkes hemfikirdir. Ortak payda budur ama bu tespiti yapmann gerekli deiiklikleri yapmaya yeterli olmayaca da açktr. Mühendislik eitimi birçok olumsuzluun kskac altnda bulunmaktadr. Daha çok popülist politikalar sonucunda neredeyse her ilde açlan üniversiteler, liseden bozma binalarda verilmeye çallan eitim, laboratuarsz, altyapsz, öretmensiz, ekipmansz okullar mühendislik eitimini derinden etkilemi, mevcut tablonun olumasna yol açmtr. Planl ve programl bir istihdam politikasna dayanmayan bu yaklam aslnda globalizmin ucuz i gücü oluturma politikalarnn da bir sonucudur. Üniversite eitiminin genel anlamda yaad, özerklik, demokratiklik, katlmclk, genel bütçeden üniversite eitimine ayrlan pay, aratrmalar için kaynak, eitim yatrmlar vb. sorunlar da olumsuzluu sabitlemi, pekitirmitir. Özelde inaat mühendislii eitimini, genelde de eitim sorunlarn ülkemizin yaad sorunlardan ayr düünmek yanltc olacaktr. Eitimin mevcut durumunu, ülkenin ekonomik-politik yönelimi, siyasi iktidarn tercihleri belirlemektedir. Ülkemiz neoliberal ekonomik politikalarn yönlendiriciliindedir; Türkiye neoliberalizmin laboratuar ülkeleri arasnda saylmaktadr. Bunun sonuçlar hemen her alanda olduu gibi eitim alannda da görülmektedir. Eitimin bir insan hakk olduu, parasz ve nitelikli sürdürülmesi gerektii unutturulmu, devlet üniversiteleri paral hale getirilirken, özel üniversiteler tevik edilmitir. Özel üniversitelerin oran her geçen yl artmaktadr. Özel üniversiteler, gerek fiziki altyap gerek donanm ve öretim kadrosu açsndan devlet üniversitelerini yakalam ve öne geçmitir. i 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Paras olann okuyabildii, olmayann eitim hakk gibi temel bir haktan mahrum brakld, üniversitelerde demokratik ileyiin esamesinin okunmad, YÖK’ün üniversitenin, öretim elemanlarnn, örencilerin üstünde Demokles’ in klc gibi asl durduu, üniversitelerin ticaret-tarikat-siyaset sktrmasnda tutulduu ve hzla ticariletirildii, bilimden uzaklatrld, eitimdeki nitelik kaybnn taammüden saland bir zaman diliminden geçiyoruz. Kamu hizmetlerinin niteliinin düürülmesi, özel sektörün eitim, salk gibi temel kamusal alanlarda yatrm yapmasnn meru hale getirilmesi eklinde özetlenebilecek neoliberalizmin ince taktii uygulamaya alnmaya çallmaktadr. Sorunlarn eitim süresiyle snrl olmad, mühendislik eitimi alan örencilerin, meslee adm atmalaryla birlikte, farkl ama yine neoliberal politikalardan kaynaklanan sorunlarla yüz yüze kald bir gerçektir. Eitimini tamamlayarak meslee admn atan gençlerimizi, Türkiye’nin de imzaclar arasnda bulunduu Hizmet Ticareti Genel Anlamas’nn (GATS) hükümleri karlayacak, kendilerini yabanc teknik personelle eit olmayan bir yarn içinde bulacaklar, diploma denklii ile ilgili sorunlar hareket yeteneklerini köreltecek, uluslar üstü büyük inaat irketlerinin ülkemiz inaat alannda istedikleri gibi ‘cirit atmasn’ kolaylatran yasalarn sonuçlarnn arln üzerlerinde hissedecekler, son derece düük ücretlerle, salksz koullarda, isizlik tehdidi altnda, güvencesiz çalmak zorunda kalacaklar, üniversite eitimine ilk adm attnda yaadklar burukluun meslek hayatlarnda da pelerini brakmadn göreceklerdir. naat mühendisleri Odas, bir meslek odasnn snrlar çerçevesinde, olumsuz tabloyu deitirmek dorultusunda mücadele etmektedir. naat mühendislii eitiminin bütün yönleriyle ele alnaca naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu, bu çabann küçük ve anlaml bir örneini oluturmaktadr. Eitimin içinde bulunduu olumsuzluklarla mücadele ederken, ihtiyaç duyulan mesleki-politik dayanak noktalar bu tür zeminlerde ortaya çkmaktadr. Bilimsel-akademik çalmalar mücadele niyetinin kolaylatrcsdr ki, naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu, üzerine ald bu sorumlulukla gerçek anlamna kavuacaktr. “naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu”nun hazrlanmasnda katklar olan bata düzenleme kurulunun deerli üyeleri olmak üzere, danma kurulu üyelerine, Antalya ubemizin Bakan ve yöneticilerine, ubemizin çalanlarna teekkür ediyor, sempozyumun inaat mühendislii eitimine önemli katklar sunacana inanyorum. H. Serdar Harp TMMOB naat Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Bakan ii 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MO ANTALYA UBES BAKANI’NIN SUNUU naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu’nun (bilgi öleni) ilkinin MO tarafndan Antalya’da yaplmasnn hakl gururunu yayoruz. Hiçbir medeni insan yoktur ki; inaat mühendislii hizmetlerinden faydalanmasn. Bu gözle baknca inaat mühendisi eitimi, ülkenin ve insanln yatrmlarnn eitimidir. nsanlarn daha kolay, konforlu, güvenli yaamalarnn srr ve güvencesi, iyi eitilmi inaat mühendisleridir. Mutlu yaamann ana kurallarndan biri iini sevmektir. ini sevmenin ana kural da iini iyi bilmek, bilmenin yolu da iyi eitilmektir. yi eitim iyi üniversiteler de iyi eiticilerle yaplr. yi eitilmi inaat mühendisleri, mesleki anlamda iyi hizmet verebilmeleri için ülkeyi iyi yöneten yöneticiler de olmaldr. yi yönetilme hakkna her insan sahiptir. naat Mühendisleri Odas, meslek alanlar ile ilgili ülke gerçeklerini ortaya çkarmay tüm bilgi birikimini kamu yararna kullanmay ilke haline getirmitir. ini iyi yapan kii ve kurumlar toplumda sayg görürler. Kii ve kurumlar, bilginin sahibi, yöneticisi, tüketicisi ve ayn zamanda üreticisi olurlarsa baarl olup sayg görürler. MO Meslek örgütü ve inaat mühendisi olarak bizlerin üniversite eitimi ile aldmz bilimi halkn yararna sunmak gibi bir görevimiz var. Bunun için bizler, gelimelere ayak uydurmak yerine, gelimelere yön veren olmalyz. Bunun ana sermayesi iyi eitimdir. Baarmann yolu sürekli ve her konuda örenmeye yani eitime aç ve açk olmay gerektirmektedir. Bu beklentilere katk koymak amac ile bu sempozyumu düzenledik. Kendimizi eittiimiz oranda mesleimize, ülke menfaatlerine ve geleceimize sahip çkabileceimizin farkndayz. Bu da gösteriyor ki, her zaman, her yerde, her birey için eitim hak ve eitim arttr. 1. naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu’nun düzenlenmesine ve Antalya ube tarafndan yaplmas karar alan MO 41 Dönem Yönetim Kurulu’na, sempozyumun ekillenmesi ve biçimlenmesini salayan zmir ube ev sahipliinde Ankara, stanbul ve Antalya ubelerinin birlikte yapt çaltay katlmclarna teekkür ederiz. Yine 1. naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu’nun gerçeklemesinde emei geçen düzenleme kurulunun sayn üyeleri bata olmak üzere, danma kurulu üyelerine, çarl konumaclara, panelistlere, sempozyumu bildirileri ile zenginletiren deerli katlmclara, maddi ve manevi desteini esirgemeyenlere ve bizleri onurlandran tüm katlmclara sonsuz teekkür eder sayglar sunarz. Söylediklerimizin yetkilileri etkilemesini umarken, tehis ve tedaviye katk koyacaklara imdiden teekkür ederiz. Durmu NAR TMMOB naat Mühendisleri Odas Antalya ubesi Yönetim Kurulu Bakan iii iv 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÖNSÖZ Yirminci yüzyln sonlarna doru dünyada çok önemli deiim ve dönüümler yaanmtr. Bu deiim ve dönüümlerin temelinde, çeitli sosyo-ekonomik geliimler, bilim ve teknoloji alanda görülmemi hzl ve kapsaml deiimler yatmaktadr. Sözü edilen geliimler dünyada büyük bir bilgi ve teknoloji patlamasna neden olmu ve yaanan ça bir bilgi ve iletiim ça haline getirmitir. Birçok ülke ekonomik, sosyal, politik ve teknolojik alanlarda ibirlii ve dayanmaya yönelmi ve küreselleme önem kazanmtr. Dünyadaki bu deiim frtnasndan ülkemiz de etkilenmi, birçok alanda olduu gibi mühendislik eitimi de evrensel örnekleri ile karlatrlr olmutur. Günümüzün ve yakn gelecein koullar, düünebilen, aratrabilen, çözüm üretebilen ve eksiklerini kendi tamamlayabilen, örenmeyi örenmi nitelikli mühendisleri gerektirmektedir. Ancak ülkemizde bugün inaat mühendislii eitiminde ve mesleimizde, çok yönü nedenlerden kaynakl, önemli nitelik sorunlar yaand bir gerçektir. Snr aan mühendislik, sanayilemede ve teknolojide yeni aamalar, iletiim araçlarnn hzl geliimi, ekonomik, toplumsal ve kültürel deiimler ülkemizde inaat mühendislii alann önemli ölçülerde etkilemitir. Bunun sonucu olarak inaat mühendisliinde kapsam, içerik, yöntem ve nitelik deiimleri; örenci niteliindeki deiimler; öretim yöntem, araç ve olanaklarndaki deiimler; eitim politikalarndaki deiiklikler, akademik donanm yetersiz yeni üniversitelerde inaat mühendislii eitimi balatlmas gibi gelimeler Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin de iyiletirilmesini gerekli klmaktadr. naat mühendislii eitimi hep tartlm, yetersizlii ve nitelii konusunda durum tespitleri her zeminde dile getirilmitir. MO, ülkemizdeki inaat mühendislii eitiminin mevcut durumunu, MEK tarafndan hazrlanan “naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei” balkl çalma ile gündeme tam, konunun tüm boyutlaryla irdelenmesi için tartma ortamlar açarak dinamik bir süreç balatmtr. Bu süreçte MO, 11–12 Nisan 2009 tarihlerinde zmir’de, akademisyenlerle birlikte Ankara, stanbul, Antalya ve zmir MO ubelerinden üyelerin katld bir çaltay düzenlemitir. Çaltayda, Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin bugünkü ve yakn gelecekteki sorunlar ile iyiletirmeye yönelik açlmlar, orta öretimin üniversite eitimine etkileri, inaat mühendislii eitiminde dünyadaki gelimeler, üniversite sonras eitim gereksinimi konular tartlmtr. Tartmalarn, önerilerin daha geni kapsaml ve katlml bir sempozyuma tanmas, burada geniletilip gelitirilmesi, bunun sonucunda elde edilen çktlarn bir raporla yetkililere iletilmesi ve kamuoyuna duyurulmas amaçlanmtr. naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu, gerçekletirilen kapsaml bir ilk olmas bakmndan önemli olduu kadar mesleimizin geleceine yönelik öngörüler oluturmas bakmndan da önem tamaktadr. Sempozyumun ana konular; “Türkiye’de üniversite eitiminin durumu, sorunlar ve çözüm araylar”, “Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin durumu, sorunlar ve çözüm araylar”, “Türkiye’de temel eitimin durumu, sorunlar ve çözüm araylar”, ”inaat mühendisliinde meslek içi eitim ve yaam boyu örenme olanaklar”, ”gelimi ülkelerde eitim sorunlar, çözüm araylar ve gelimeler”dir. Sempozyumda allagelenin dnda bir yaplanma gerçekletirilerek geni bir tartma ortam v 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA oluturulmutur. Sempozyumda, sekiz çarl konumac, sunulmaya kabul edilen otuz alt bildirili katlmc, inaat mühendislii eitimini farkl balklarla tartmaya açmlar, gelecee yönelik iyiletirmeler için öneriler ortaya koymulardr. lave olarak, “Gençlerin Gözünden naat Mühendisliinin ve naat Mühendislii Eitiminin Gelecei” ve “Üniversite Eitiminin Evrimi: Geçmiten Gelecee Deien Paradigmalar” konulu iki panel sempozyumda ufkun genilemesini salamtr. Sempozyumun düzeyini artran düünceler gelitiren deerli çarl konumaclara, katlmlarndan ve katklarndan dolay en derin teekkürlerimi sunarm. naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu’yla geni katlml bir tartma platformu oluturan MO Merkez Yönetim Kurulu’na Sempozyum Düzenleme Kurulu adna ükranlarm sunarm. naat Mühendislii Eitimi Çaltay bu sempozyumun bir kilometre tadr ve katlmclar bu sempozyumun danma kurulunu oluturmutur. Burada gerçekletirilen çalmalar ve gelitirilen öneriler sempozyumun biçimlendirilmesine önemli katklar salamtr. Çaltay katlmclarna teekkürlerimi sunarm. Çaltaya ev sahiplii yapan ve payda olan MO zmir ubesi Yönetim Kuruluna ve çaltayn dier paydalar olan MO Ankara, stanbul, Antalya ubelerinin Yönetim Kurullarna teekkürlerimi sunarm. Sempozyuma katlarak mesleimizde eitim sorunlarnn çözümüne ilikin öneriler gelitiren akademisyenlere, örencilere, uygulamac mühendislere, konuklara ve oluturduklar beyin frtnasyla tartma ortamnn zenginlemesini salayan panelistlere teekkürlerimi sunarm. Sempozyumun gerçekletirilmesi sürecinde deerli çalmalar ve katklarndan dolay Düzenleme Kurulu’nun Sayn Üyelerine ükranlarm sunarm. naat Mühendislii Eitimi I. Sempozyumu’nun destekleyici kurulu ve firmalarna teekkürlerimi sunarm. Ksa bir sürede sempozyumun gerçeklemesi için özverili çalmalarndan dolay MO Antalya ubesi Yönetim Kurulu’na, ube çalanlar Zekiye Tuna’ya, smail Selçuk Ylmaz’a ve dier ube çalanlarna teekkürlerimi sunarm. Sayglarmla, Sinan ALTIN Düzenleme Kurulu Bakan vi 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÇNDEKLER x S. Altn naat Mühendislii Eitiminde yiletirme Gereksinimleri . . . . . . . . . . . . . .01 Bölüm 1: Çarl Konumac Bildirileri x U. Ersoy naat Mühendislii Eitiminde Sorunlar, Nedenleri ve Çözüm Yollar. . . . . 23 x A. Ertepnar Türkiye'de Yükseköretime Genel Bir Bak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 x A. Gezgüç Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eitim: Koç Holding’den Bir Çözüm Adm Olarak “Meslek Lisesi Memleket Meselesi” Projesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 x . Gürdamar Her naat Mühendisi Bir Proje Yöneticisidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 x S. Pala Gelecein naat Mühendisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 x E. Payzn Gelecein Mühendisi: Yeni ler-Yeni Beceriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 x D. Arditi ABD’de naat Mühendislii Eitim Sorunlar, Çözüm Araylar ve Gelimeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 x E. Aktan ABD’de naat Mühendislii Eitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Bölüm 2: Bildiriler Türkiye’de Üniversite Eitiminin Sorunlar ve Çözüm Araylar x T. Baran, S. Kahraman Üniversitelerde “Çan Ruhu”: Biliim Teknolojilerinin Eitime Katks . . . . 111 Temel Eitimin Ve Teknik Eitimin Sorunlar ve Üniversiteye Etkileri x Ö. Gürsel, E. Tekergül, K. Turan, B. Toraman, Ö. Karagöz, M. Gülda Cumhuriyetin lk Yllarnda Bir Eitim Modeli: Köy Enstitüleri . . . . . . . . . . .121 x H. Sezici, B. Ylmaz, T. Ylmaz naat Sektöründe stihdam Ve Ara Elemanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . vii . .129 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Türkiye’de Meslek çi Eitimin Sorunlar ve Çözüm Araylar x Z. Celep naat Mühendisliinde Meslekiçi Eitimi Uygulamalar/Kazanlan Deneyimler; Gelecek çin Görüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 x T. S. Göksan, S. Uzundurukan, S. N. Keskin Yaam Boyu Örenme ve Avrupa Birlii'nin Yaam Boyu Örenme Programlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Türkiye’de naat Mühendislii Eitiminin Sorunlar ve Çözüm Araylar x Y. C. Toklu naat Mühendislii Eitiminde Yeni Eilimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 x M. Aytekin naat Mühendislii Eitimi Üzerine Düünceler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 x L. Balas naat Mühendislii Eitiminde Sürdürülebilir Geliim Kavram . . . . . . . . .177 x N. O. Baykan, N. Baykan naat Mühendislii Eitiminde Kavramsal/Kuramsal Yaklam . . . . . . . . . 189 x E. Karaesmen, E. Karaesmen Geçmiten Günümüze Sosyal ve Teknolojik Gelimelerin Mühendislik Eitimini ekillendirii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 x C. Ouz, S. Altn, . Ö. Yaman, M. S. Krçl, A. Bakr, Gülsüm Sönmez naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 x F. Birinci Türkiye’de naat Mühendislii Eitiminin Genel Durumu, Sorunlar ve Çözüm Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243 Dier Ülkelerdeki Gelimeler x O. Büyüköztürk, O. Güne, B. Güne Gelimi Ülkelerde naat Mühendislii Vizyon Çalmalar ve Türkiye’ye Yansmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .255 x Ü. Soygür 21. Yüzylda naat Mühendisi Yetitirmek; Ne Öretilmeli- Nasl Öretilmeli ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 viii 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bölüm 3: Ksa Sunumlu Bildiriler x S. Kahraman, Y. Ertutar, S. C. Girgin Mühendislik Eitimi ve Akreditasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277 x T. Kocatürk, B. Çalar Elektronik Sunum Üzerine Baz Yorumlar ve Sunumda Üç Boyutlu Canlandrmann Kullanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285 x H. C. Mertol Yeni Balayan naat Mühendislii Öretim Üyeleri çin Baarl Olabilme Yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 x B. M. Tulu Türkiye’de Üniversite Eitiminin Durumu, Sorunlar ve Çözüm Araylar. . 303 x E. Öz, H. . Ünal Yabanc Dilde Eitim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 x Y. T. Altunc, C. Salman, Z. M. Doan Mesleki Eitim Sorunlar ve Yeni Model Araylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .315 x E. Oral, M. Oral, A. Klç, G. Mstkolu, E. Erdi Türk naat Sektörü Çalanlarnn Mesleki Dil Eitiminden Beklentileri . . . 319 x D. Güney naat Mühendislii Eitiminde Disiplinleraras Çalma Eksikliinin Giderilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 x T. Asan naat Mühendislii Eitimine, Süreç ve Süreç Yönetimi Yaklam ile Bakmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 x T. Ylmaz, B. Ylmaz, H. Sezici naat Mühendislii Bölümü Örencilerinin Baar Notlarnn Deerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 x M. T.Özmen naat Mühendislerinin naat Mühendislii Eitimine ve Örencilerine Katklar Neler Olmaldr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353 x S. Yeilmen Türk naat Mühendislii Eitiminin yiletirilmesine Yönelik Öneriler . . . . 359 x H. Fçc “21. Yüzylda Mühendislik Eitimi” Aratrmalarnn Ortak Noktalar . . . . 365 x O. Üçüncü naat Mühendislii Eitim-Öretimi Üzerine Yaklamlar . . . . . . . . . . . . . 375 x N. S. Kaykç naat Mühendislii Eitimi ve Sorunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 ix 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA x S. Engin, H. M. Atalay, F. Okay naat Mühendislii Bölümü Örencilerinin Performansn Etkileyen Faktörlerin Deerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .393 x C. Tademir, N. Kaya Mühendislik Eitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403 x M. . Güney naat Mühendislii Eitiminde Mesleki ngilizcenin ve Hidrolik Laboratuarnn Katks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409 x Ö. Özçelik, . S. Msr, T. Baran, S. Kahraman Gerçek Zamanl, Uzaktan Eriimli Sarsma Tablas Laboratuar . . . . . . . . . .419 x Z. Gündüz, U. Dadeviren naat Mühendislii Eitiminde Geoteknik Bilimi ile lgili Mesleki Sorumluluklarn Bilinçlendirilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 x H. Çeçen, B. Sertyeilk, H. Alada, E. Yurdakul, F. Topta YTÜ naat Mühendislii Yap letmesi Yüksek Lisans Eitiminin Analizi . . 439 x E. Öz, C. Akaln, H. Klç naat Mühendislii Alt Bilim Dal Olarak Geoteknik Anabilim Dal’na Ait Bir Deerlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .451 x 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE YLETRME GEREKSNMLER Sinan Altn* ÖZET Günümüzün ve yakn gelecein koullar, düünebilen, aratrabilen, çözüm üretebilen ve eksiklerini kendi tamamlayabilen, örenmeyi örenmi mühendisleri gerektirmektedir. Küreselleme, snr aan mühendislik, sanayilemede ve teknolojide yeni aamalar, iletiim araçlarnn hzl geliimi, ekonomik, toplumsal ve kültürel deiimler ülkemizde inaat mühendislii alann önemli ölçülerde etkilemitir. Bunun sonucu olarak inaat mühendisliinde kapsam, içerik, yöntem ve nitelik deiimleri; örenci niteliindeki deiimler; öretim yöntem, araç ve olanaklarndaki deiimler; eitim politikalarndaki deiiklikler, akademik donanm yetersiz yeni üniversitelerde inaat mühendislii eitimi balatlmas gibi gelimeler Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin de iyiletirilmesini gerekli klmaktadr. Bu konuda MO, 11-12 Nisan 2009 tarihlerinde, üyelerinin ve akademisyenlerin katld bir çaltay düzenlemitir. Çaltayda inaat mühendislii eitimi, a) Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin bugünkü ve yakn gelecekteki sorunlar ile iyiletirmeye yönelik açlmlar, b) Orta öretimin üniversite eitimine etkileri, c) naat mühendislii eitiminde dünyadaki gelimeler, d) Üniversite sonras eitim gereksinimi olmak üzere dört ana tema altnda tartlmtr. Bu bildiride, inaat mühendislii eitiminin iyiletirme gereksinimleri, düünceler ve eitim çaltayndan yansmalar sunulmutur. Anahtar Sözcükler: naat mühendislii, eitim, sorunlar, çözüm araylar GR Yirminci yüzyln sonlarna doru dünyada çok önemli deiim ve dönüümler yaanmtr. Bu deiim ve dönüümlerin temelinde, evrensel olarak, çeitli sosyoekonomik geliimler, bilim ve teknoloji alanda görülmemi hzl ve kapsaml deiimler yatmaktadr. Sözü edilen geliimler dünyada büyük bir bilgi patlamasna neden olmutur. Özellikle son 50 yl içerisinde üretilen bilgi, belki de insanlk tarihinin önceki dönemlerinde üretilen toplam bilgi kadar olmutur. Son yllarda bilgi artndaki ba döndürücü hz, bilginin izlenmesini bile güç duruma getirmitir. Bu deime ve gelimeler sonucunda günümüz toplumlar bilgi ve teknolojinin youn olarak üretildii ve tüketildii birer toplum haline gelmitir. Bilgi ve teknolojideki bu gelimeler ve deiimler yaanan ça bir bilgi ve iletiim ça haline getirmi, bilgiye eriim uzakln tüm dünyada bir tu mesafesine indirmitir. Sonuç olarak birçok ülke ekonomik, sosyal, politik ve teknolojik alanlarda ibirlii ve dayanmaya yönelmi ve bu sürecin sonunda küreselleme ad verilen olgu yaanmtr. Küreselleme de ülkelerin birçok alanda ortak hareket etme zorunluluunu ortaya koymasnn yan sra bireysel anlamda da acmasz bir rekabeti birlikte getirmitir. Dünyadaki bu deiim frtnasndan Türkiye de etkilenmi ve etkilenmeye devam etmektedir. Bir yandan teknolojideki Sinan Altn Gazi Üniversitesi Müh. Fak. n. Müh. Bölümü, Ankara, Türkiye E-posta: [email protected] 1 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA hzl geliim, dier yandan üniversitelerimizin durmadan çoalan, biçim ve boyut deitiren sorunlar, bugünkü mühendislik eitiminin ne denli çada ve nitelikli olduunu tartmaya açmaktadr. Bu durumda inaat mühendislii eitiminin de sorgulanmas, bugünkü ve yakn gelecekteki durumunun, sorunlar ile bunlarn çözümüne yönelik aray ve açlmlarn geni kapsamda ele alnmas gereksinimi belirmektedir. 2008–2009 akademik yl itibaryla, Türkiye’de, 94’ü devlet üniversitesi 45’i vakf üniversitesi olmak üzere toplam 139 üniversite eitim vermektedir (YÖK statistikleri http://www.yok.gov.tr). Bu akademik ylda örenci says bir önceki akademik yla göre %15,4, öretim eleman says ise ancak %1,7 artmtr. Yüksek öretimde okullama oran lisansüstü öretim hariç geçen yl %38,18 olarak gerçeklemitir. ÖSYM’nin verilerine göre, Türkiye’de tüm yüksek öretim kurumlarnda örenci says 2008–2009 akademik ylnda 1 milyon 274 bin 618’i kz olmak üzere toplam 2 milyon 924 bin 281’e yükselmitir. 2008–2009 akademik yl ÖSYM sonuçlarna göre Türkiye’de inaat mühendislii öretimi veren üniversiteler, programlar (normal öretim, ikinci öretim), yerletirilen örenci saylar, taban ve tavan puanlar bildirinin sonunda Ek Tablo 1’de verilmitir (ÖSYM statistikleri http://www.osym.gov.tr). Bu tablodan görülecei gibi, inaat mühendislii eitimi veren üniversiteler ülkemiz corafyasnda yaygnlam, buna bal olarak örenim gören örenci says önemli artlar göstermitir. naat mühendislii bölümlerine yerleen örencilerin taban puanlarnn da oldukça geni bir yelpazeye yaylm olduu görülmektedir. Tablo 1’de ülkemizdeki inaat mühendislii programlar ve programlara yerletirilen örenci saylar özetlenerek verilmitir. Tablolardan görülecei gibi üniversitelerin 48’inde (39’u devlet, 4’ü vakf üniversiteleri, 4’ü Kbrs üniversiteleri, 1’i Azerbaycan üniversitesi) inaat mühendislii bölümü bulunmakta, merkezi sistemle örenci almaktadr. 39 devlet üniversitesinin inaat mühendislii bölümlerinde 39’u normal öretim, 26’s ikinci öretim olmak üzere 65 lisans öretim program bulunmaktadr. kinci öretim lisans program bulunan bölümlerde, ikinci öretime yerletirilen örenci says ile o bölümlerde normal öretime yerletirilen örenci saysnn ayn olduu dikkati çekmektedir. Dier bir ifade ile normal öretim için belirlenen örenci kontenjanlar bu bölümlerde ikiye katlanmtr. Lisans program saysna vakf üniversitelerinin öretim programlar da eklendiinde ülkemiz snrlar içinde toplam 69 program inaat mühendislii lisans öretimi vermektedir. 2009 yl itibar ile devlet üniversitelerinde 39 normal öretim programna 3109 örenci, 26 ikinci öretim programna 2021 örenci, vakf üniversitelerinde 4 normal öretim programna 251 örenci olmak üzere toplam 5381 örenci alnmtr. Bunlara ek olarak Kbrs’ta 4, Azerbaycan’da 1 üniversitede inaat mühendislii bölümü örenci seçme snavyla örenci kabul etmektedir. Bugünkü örenci says göz önünde bulundurulduunda Türkiye’de inaat mühendislii bölümlerinde önümüzdeki 4 yl içinde 21.000’in üzerinde örencinin lisans eitimi alaca görünmektedir. Yine bu örenci says dikkate alndnda her yl 5000’in üzerinde inaat mühendisi inaat sektöründe yer alma çabas içinde bulunacaktr. 2 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat Müh. Bölüm Says Programlar N.Ö/.Ö Yerletirilen Örenci Says N.Ö/.Ö Program Örenci Says Devlet Üniv. Vakf Üniv. Kbrs ve Azerbaycan Üniv. TOPLAM TOPLAM 39 4 5 48 39/26 4/-5/-48/26 3109/2021 251/--201/-3561/2021 65 4 5 74 5130 251 201 5582 Tablo 1. naat Mühendislii Bölümleri ve Yerletirilen Örenci Saylar Çok iyi bilindii gibi ülkemizde yatrmlarn çok önemli bir bölümü inaat mühendislii alannda yer almaktadr. Salkl ve verimli bir uygulamann, iyi yetimi mühendis kadrosunca gerçekletirilebilecei açktr. Ülkemizde çok önemli ulusal ve uluslar aras uygulamalar gerçekletiren iyi yetimi bir mühendis grubunun varl nasl yadsnamaz ise, çeitli nedenlerden kaynaklanan, düük düzeyde mühendislik bilgisi ile donanml önemli bir mühendis kitlesinin bulunduu da bir gerçektir. Bu durum inaat mühendislii eitiminde yeterliliin çok yönlü irdelenmesini gerektirmektedir. Son 30–50 ylda, inaat mühendisliinde kapsam, içerik, yöntem ve nitelik deiimleri, örenci niteliindeki, öretim yöntem, araç ve olanaklarndaki deiimler, akademik donanm yetersiz yeni üniversitelerde inaat mühendislii eitimi balatlmas gibi gelimeler, önceki koullara göre gelitirilmi olan Türkiye’deki inaat mühendislii eitiminin de iyiletirilmesini zorunlu duruma getirmitir. Türkiye’deki inaat mühendislii eitiminin bugünkü durumu ve çeitli sorunlar ile bunlarn çözümüne yönelik araylarn geni kapsamda ele alnmas, inaat mühendislii eitimi konusunda ilevsel, dinamik bir sürecin balatlmas ve sürecin izlenmesi gerekmektedir. MO’nun 11–12 Nisan 2009 tarihinde zmir ubesi’nde düzenledii inaat mühendislii eitimi çaltaynda; a) Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin bugünkü ve yakn gelecekteki sorunlar ile iyiletirmeye yönelik açlmlar, b) Orta öretimin üniversite eitimine etkileri, c) naat mühendislii eitiminde dünyadaki gelimeler, d) Üniversite sonras eitim gereksinimi, olmak üzere dört ana tema tartlmtr. Bu bildiride inaat mühendislii çaltaynda ortaya çkan düünceler sunulmutur (naat Mühendislii Eitimi Çaltay Raportör Raporlar, MO zmir ubesi, 11–12 Nisan 2009 ). DÜÜNCELER VE ETM ÇALITAYINDAN YANSIMALAR naat mühendisinin ura alan karmak fiziksel olaylar anlamak ve bunlar matematikten faydalanarak çözümlemektir. Fiziksel olaylarn çözümünde inaat mühendisleri matematik bilgisinden geni ölçüde yararlanmaktadr. Fiziksel problemlerin karmak oluu mühendisin kuraca matematik model için birçok varsaym yapmasn gerektirir. Mühendis kurduu matematik modeli analiz ederek uygulamada kullanaca büyüklükleri elde eder ve bu sonuçlarn gerçek fiziksel olay yansttn kabul eder. zlenen bu yolda, kesin sonuçlar yerine fiziksel probleme bir yaklam elde edilir. Bu yaklam kurulan matematik modelin fiziksel 3 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA problemi ne ölçüde yanstt ile ilgilidir. Mühendisin izledii bu yolda basitletirme ve çözümleme olmak üzere iki temel adm bulunmaktadr. Basitletirme Sanat; Fiziksel problemi önce anlamak idealletirmelere dayal olabildiince basit ancak gerçek fiziksel probleme uygun bir matematik model oluturmaktr. Çözümleme Becerisi; Analiz yöntemlerini matematik modele uygulayarak sonuçlar elde etmek ve bunlar fiziksel gerçek probleme uygulamaktr. Elde edilen sonuçlar birinci aamadaki basitletirme sanatndaki ustalkla yakndan ilikili olup, varsaymlar ve öngörüler çerçevesinde dorudur. Sonuçlar gerçek fiziksel problemi ancak bir yaklaklkla tariflemektedir. Önceki dönemlerdeki olanaklar göz önünde bulundurulduunda, inaat mühendisliinde bu iki aama da önem tamakta, problemlerin çözümü için mühendisin iyi bir donanm gereksinimi bulunmaktayd. naat mühendisinin çalma düzeni ve anlay bugün farkllamtr. Geçen süreç içinde, bu iki aamal bütünde, fiziksel problemin anlalmas önemini kaybederken ikinci aama daha önemli bir duruma gelmitir. Günümüzde gelitirilen analiz ve tasarm yapan bilgisayar programlar, çözümleme aamasnn öne çkmasnn en önemli etkenlerinden biri olmutur. Bu durum hzl tasarm salam, ancak düünsel güç önemini kaybetmitir. Düünsel gücün azalmas mühendislik öngörüsünü önemli ölçekte zayflatm, çktlarn deerlendirilmesi, muhakeme edilmesi neredeyse yaplamaz duruma gelmi, sonuçlarn neredeyse dogmatik sonuçlar gibi alglanmas yanlln oluturmutur. Yukarda inaat mühendisliinin farkllaan anlay ve davran için özel bir örnek sunulmutur. Ülkemizde inaat mühendislii öretimi, bu ve yannda saylabilecek birçok nedenlerle günümüz koullarnda yetersiz kalmaktadr. Sorunlarn belirlenebilmesi ve çözüm önerileri yaplabilmesi için deien koullarn bilinmesi zorunlu görünmektedir. DEEN KOULLAR Deien koullar; inaat mühendislii kapsamnda, örenci niteliinde, öretim araç ve olanaklarnda, eitim politikalarnda deiiklikler olmak üzere dört ana balk altnda toplanm, öne çkan düünceler aada verilmitir. naat Mühendisliinde Kapsam Deiiklikleri; Dünyay saran küreselleme akm ve teknolojideki ba döndürücü hzl gelimeler, bilgisayarlarn ve iletiim araçlarndaki gelimeler, sanayilemedeki yeni aamalar, snr aan mühendislik, ekonomik, toplumsal ve kültürel deiimler inaat mühendisliinde de önemli kapsam deiikliklerine neden olmutur. Mühendisliin de küresellemesi, uluslararas rekabeti gelitirmi ve bireysel ve küçük boyutlu projelerin yerini proje yönetimi, bütüncül tasarm ve büyük ölçekte disiplinler aras uygulamalar yaygnlamtr. Tüm dünyada olduu gibi ülkemizde de sürdürülebilir kalknma kavram önem kazanmtr. Sürdürülebilir kalknma, toplumlarn ekonomik büyüme ve refah seviyesini yükseltme çabalarn, çevreyi ve yeryüzündeki tüm insanlarn yaam kalitesini koruyarak gerçekletirme yöntemidir. naat mühendislii alan da sürdürülebilir kalknma için kendini uyumlu hale getirerek hizmetlerini çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik çerçevesi içinde gerçekletirmektedir. Bu durum da salt fiziksel gereksinimler yannda, sosyal ve beeri gereksinimlere, tarihi ve kültürel mirasn korunmasna önem kazandrmtr. 4 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Örenci Niteliinde Deimeler; naat mühendislii en çok tercih edilen bir meslek durumundayken, bu popülaritesini önemli ölçülerde kaybetmi, bu da örenci tercihlerine yansmtr. Üniversiteye giri snavna endeksli orta öretim, bir mühendisin olmazsa olmaz özelliklerinin anmasna, düünme/tartma yeteneinin neredeyse kaybolmasna neden olmutur. Muhakeme yetisinin gelitirilememesi, problemlere yaklam ve çözümleme becerisini, depolanan bilgi ile snrlamtr. Ülkemizdeki sosyal ve ekonomik zor koullar da eklenince örenci motivasyonunu önemli ölçülerde kaybetmitir. Her ey çabuk ve minimum enerji ile alnacak bir mezuniyet belgesine dönütürmütür. Öretim Araç ve Olanaklarnda Deiimler; Teknolojik ve iletiim araçlarndaki gelimeler (elektronik hesaplayclar, programlar, internet, e-posta, vb.) snflarda öretim yöntemini deitirmitir. Örencinin öretim materyallerine ulamn çok kolaylatrmtr. Eitim Politikalarnda Deiiklikler; Nitelik toplumda önemini kaybedince, nitelik ile nicelik arasndaki denge kaybolmutur. Üniversite says okullama oranna balanm ve bu orann art salanmaya çallmtr. stihdam ile örenci kontenjanlar arasnda bir iliki endiesi yöneticiler tarafndan pek tanmamaktadr. Bunun sonucunda alt yaps ve akademik donanm yetersiz üniversite says artarken, örenci says da katlanarak artrlmtr. Bütün bunlara ilave olarak, çkarlan örenci aflar ile baarszlk kavram andrlmtr. Geçmite çkarlan aflar göz önünde bulundurulduunda bunlarn gelecekte de devam edecei endieleri tanmaktadr. NAAT MÜHENDSL ETMNDE ARAYILAR Türkiye’de naat Mühendislii Eitiminin Sorunlar ve Çözüm Araylar Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin sorunlar: eitim politikalar, amaç ve hedef oluturmada ksrlk, öretim üyeleri ve örencilere ilikin sorunlar olmak üzere dört ana balk altnda toplanmtr. Eitim Politikalarna likin Sorunlar: Türkiye’de 2009 yl itibar ile merkezi sistemle örenci kabul eden inaat mühendislii bölüm says (Kbrs ve Azerbaycan üniversiteleri hariç) 43, yerletirilen örenci says 5381’dir. Ülke gereksinimi, i ve istihdam olanaklar düünülmeden, gelecee yönelik hedefsizlik ve planszlk içinde yeni inaat mühendislii bölümleri açlmaktadr. Yeni açlan bölümlerde alt yap ve öretim kadrosu yetersizdir. Bugünkü durumu ile mevcut inaat mühendislii programlarnn says çok fazladr. Üniversite kapsnda biriken örenci saysnn fazlal, planszl daha körüklemekte ve bunun sonucunda her yl inaat mühendislii bölümlerinde örenci kontenjanlarnn artna neden olmaktadr. naat mühendislii bölümleri kapasitelerini çok aan sayda örenciye mesleki öretim ve eitim vermeye çabalamaktadrlar. Örenci kontenjanlarndaki önlenemeyen art, çeitli sorunlarla bouan bölümlerin sorunlarn daha da artrmakta ve eitim düzeyini düürmektedir. Deitirilen yönetmelikler ve sonu gelmeyen örenci aflar sonucu, baarszlk ortadan kalkmtr. Üniversiteye giren eninde sonunda mezun olmakta, dier bir ifadeyle zorla mezun edilmektedir. Sonuçta, yetitirilen mühendisin nitelii de 5 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA sürekli olarak dümektedir. Ülke gereksinimin çok üzerinde yetitirilen düük düzeyli mezunlar, inaat mühendisi enflasyonuna, isizlie ve düük ücrete neden olmaktadr. ABD’de bir milyon kiiye 750 mühendis-mimar düerken, ülkemizde bir milyon kiiye düen inaat mühendisi says 1000’in üzerindedir. stihdamn da ülkemizde snrl olduu göz önünde tutulduunda lise mezunu isizlik, üniversite mezunu isizlie dönümütür. Bunlarn doal sonucu olarak, inaat mühendislii mesleine rabetin azalmasna, daha düük düzeyde örenci gelmesine, eitim düzeyinin daha da dümesine ve ksr döngüye girilmesine yol açmtr. Amaç ve Hedef Oluturmada Ksrlk: Gelimi üniversitelerde uzun ve ksa vadeli projeksiyonlar belirlenerek aralklarla bunlarn gerçekleme durumlar tespit edilmektedir. Baarl olan birimler ve kiiler ödüllendirilirken, baarszlar iini kaybetmekle yüz yüze kalrlar. Bugün Türkiye’de üniversitelerin büyük bir ksmnn en önemli sorunlarndan biri gelecee yönelik salkl bilimsel program ve hedeflerinin olmamas olarak görülmektedir. Türkiye’de tüm inaat mühendislii bölümleri gelecee yönelik hedef ve çalmalarn misyon (özgörev) ve vizyon (öngörü) balklar altnda belirleyerek örencilerine, meslek camiasna ve topluma taahhütte bulunmakta, bunu da web sayfalarnda duyurmaktadrlar. naat mühendislii bölümlerinin web sayfalar incelendiinde, özgörev ve öngörü balklar altnda yazlanlarn hemen hepsinin birbirine benzer ya da özde olduunu görmek mümkündür. Bu durum teorik olarak eitim öretim programlarnn birbirine benzer olduunu ve hemen hemen ayn donanmda inaat mühendisi yetitirmeyi taahhüt ettiklerini göstermektedir. Ya da özgörevlerini salkl tanmlayamadklar için öretim programlarn ya yabanc üniversitelerden ya da yurt içindeki gelimi üniversitelerden kopya etmektedirler. Bunun ötesinde, herhangi bir düzenleyici unsur ve kullanc gruplarndan kaynaklanan bir bask da mevcut olmadndan, programlarn olumas bireysel kayglardan büyük ölçüde etkilenmektedir. Ksa, orta ve uzun vadede özgörevle uyumlu öngörülerin nasl ve ne ölçülerde gerçekletiinin belirlenmesi önemli bilinmezlik içinde kalm görünmektedir. Öretim Üyelerine likin Sorunlar: Says ar artrlan inaat mühendislii bölümlerinde yeterli sayda öretim üyesi bulunmamaktadr. Ülkemizde inaat mühendislii eitimi veren programlarda öretim üyesi bana düen örenci says Avrupa ortalamasnn 1,5-2 katdr. Bu durumun öretim kalitesini, uzun vadede mühendislik hizmetlerinin niteliini daha da olumsuz etkilemesi kaçnlmazdr. Sayca yetersiz öretim elemanlar ile açlm bölümlerde öretim elemanlar ar ders yükü altnda kelimenin tam anlamyla ezilmektedir. Bu da doal olarak hem eitim kalitesinin dümesine hem de arge faaliyetlerinin yaplamaz duruma gelmesine neden olmaktadr. Bunun yan sra, gelecekte öretim üyesi olabilecek aratrma görevlisi says da bölümlerde çok yetersiz kalmtr. Daha da kötüsü, öretim üyesi saysnn artrlmas amacyla yaplan düzenlemeler sonucunda, öretim üyesi nitelii çok düürülmütür. Vahim bir tespit olarak inaat mühendisi olmayan öretim elemanlar inaat mühendislii bölümlerinin kadrolu elemanlar durumunda bulunmakta ve meslek derslerini vermektedir. Bu say inaat mühendislii bölümlerinin önemli bir ksmnda mevcut öretim kadrosunun yaklak %20’si oranndadr (naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei, MO Yaynlar, No: MO/08/04, Eylül 2008). Verilen eitim düzeyi öretim elemanlarnn nitelikleriyle yakndan ilgilidir. Bu durum eitim düzeyinin çok aalara çekilmi olduunun üzücü bir göstergesidir. Verilen doktoralarn birçounda nitelik önemli bir sorundur. Doçentlik snavlarna giren 6 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA adaylarn önemli bir bölümünde bilgi birikimi ve bilgi düzeyinin çok düük kalm olduu tespitleri ac bir gerçektir. Daha da ürkütücü olan, bu adaylarn hepsinin öretim üyesi olarak inaat mühendislii bölümlerinde lisans ve yüksek lisans düzeylerinde ders veriyor olmalardr. Ülkemizin koullar öretim üyesinin önceliklerini deitirmitir. Eitim, öretim üyesinin para kazanma ve yayn yapp doçent olma isteinin ardndan üçüncü öncelii durumuna gelmitir. Örencilere likin Sorunlar: lk ve orta eitimden balayan üniversite giri snavna endeksli eitim sonucunda, örenci düünme/tartma yeteneini yitirmektedir. Öretim ve snav sisteminin bilgi depolamaya yönelik oluu örenciyi ezbere zorlamakta, düünsel gücü andrmaktadr. Gereksinimden çok fazla saydaki inaat mühendislii bölümünün getirdii mühendis enflasyonu, mühendis devalüasyonuna, bu da örencide mesleki motivasyonun ve heyecann yok olmasna neden olmutur. Çözüm yaklamlar: Eitim koullar ve örenci niteliindeki önemli deiiklikler çözüm araylar için aada verilen üç yaklam ortaya koymutur. 1. Deiiklii kabul edip, bununla uyumlu eitim düzeni aratrmak. 2. Deiiklii tersine çevirmeye uramak. 3. Birinci ve ikinci seçenekleri badatrmaya çalan orta yol. Çözüm önerileri çounlukla ikinci ve üçüncü yaklam çerçevesindedir. Ancak, deiimler yerel ve evrensel iki temel nedenden kaynaklanmaktadr. Yerel nedenlerin oluturduu olumsuzluklarn zor da olsa ortadan kaldrlabilmesi olas olmasna ramen evrensel nedenleri yakn bir gelecekte düzeltebilmenin imkan yoktur. Gelecekteki çalmalarda birinci yaklama arlk verilmesinin doru olaca düünülmektedir. Çözüm yaklamlar için öneriler aada verilmitir. Eitim Politikalarna likin Öneriler: Yüksek öretime ayrlan bütçenin milli gelir (GSMH) içindeki pay, 2007 ylnda %1,05 iken, bu rakam 2008 ylnda % 1,02 düzeyinde kalmtr. 2009 ylnda bu oran gerileyerek % 0,79 olarak gelimitir. Yüksek öretim bütçesi yeni açlan üniversiteler de dikkate alndnda son derece yetersiz kalacak ve kamu üniversitelerindeki yüksek öretimin niteliini daha da olumsuz etkileyecektir. Genelde eitime, özelde inaat mühendislii eitimine ayrlan bütçe artrlmaldr. naat mühendislii bölümlerinde kontenjanlar azaltlmaldr. Gereksinim, i olanaklar, eitici kadrosu, alt yaps düünülmeden yeni bölüm açlmamal, baarsz bölümler kapatlmaldr. Nitelikli mühendis yetitirme görevinin birkaç üniversiteye verilmesi, seçilen bu üniversitelerde kontenjanlarn azaltlarak, olanaklarnn artrlmas düünülebilecek bir model olabilir. MÜDEK ulusal düzeyde isteyen mühendislik lisans eitim programlarn denetlemekte ve akredite etmektedir. 1 Temmuz 2009 tarihi itibaryla inaat mühendislii bölümü bulunan 9 üniversitenin 9’u normal öretim, 4’ü ikinci öretim olmak üzere 13 program denetlenerek akredite olmutur (www.mudek.org.tr). naat mühendislii programlarnn denetlenmesinin tevik edilmesi, dier bölümlerin de dinamik bir yapya kavuturulmasna, programlarn kendi içinde disipline edilmesi gibi önemli yararlar salayaca düünülmektedir. 7 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendislii programlarndan beklenen meslee özgü niteliklerin belirlenmesi için MO ile MÜDEK’in ortak çalma yapma olanaklarnn bulunmas ve gelitirilmesinin, inaat mühendislii eitiminde niteliin artna önemli katkda bulunaca düünülmektedir. Mezun inaat mühendisi niteliklerini MO’nun deerlendirmesi bir model olabilir. Amaç ve Hedef Oluturmaya likin Öneriler: Mühendislik hizmetleri yelpazesinin bugünkü ve yakn gelecekteki durumu salkl biçimde ele alnmal ve her üniversite yetitirecei mühendis modelini belirleyerek eitim düzenini buna uygun biçimde oluturmal, gerçekleme oran da salkl bir model içinde izlenmelidir. Öretim Üyelerine likin Öneriler: Doktora yaptrma yetkisinin koullar mutlaka olmaldr. Bu koullar objektif bilimsel ölçütlerle belirlenmelidir. Her bölüme doktora verme yetkisi verilmemeli, gelimi üniversiteler, dierlerinin aratrma görevlilerine doktora yaptrmaldr. Yeni üniversitelerle gelimi üniversiteler eletirilerek etkileim ve ibirlii salanmaldr. Örencilere likin Öneriler: naat mühendislii örencileri aldklar lisans eitiminden çok mutlu olmadklar ve öretimin ezbere dayandn ifade etmektedirler (naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei, MO Yaynlar, No: MO/08/04, Eylül 2008). Öretimde amacn bilgi aktarmak deil, örenciye sorunu anlama (durum muhakemesi, analiz ve sentez yapabilme, örendiini uygulama, sonuçlar deerlendirme) gücünü kazandrmak olduu hiç bir zaman dikkatten kaçrlmamaldr. Örencinin analitik düünme yeteneini pratik problemlerin ve projelerin gelitirdii dikkate alnarak, öretim üyesinin ders anlatmann yannda, yapc bir sonuca ulamak amac ile hazrlad problemlerin çözümünde, örenciye yol göstermesi ve onun çalmasn eletiren bir unsur olmas önerilmektedir. Seminerlerle birlikte benzetim, rol alma, tartma ve örnek olay gibi grup çalmalar, gelecein mühendisinin muhakeme ve karar verme yeteneklerini gelitiren yöntemlerdir. Deneyimler, grup içinde bulunmann, ayn formasyona sahip olmayan örencilerde bile, konularn anlalmasn kolaylatrdn göstermitir. Örenci örenmek, özümsemek deil de sonuca ulamak istiyorsa, ikisini bir araya getiren uygulamalar yaplmaldr. Öretim sürecinde hazr program kullanm öretim programlarnda derslerin içine girmitir. Hatta inaat mühendislii öretim programlar incelendiinde hazr program ad ile açlm derslerin bile olduu görülmektedir. Örenci nasl çaltn bilmedii bir programa, muhakemeden yoksun, sadece veri hazrlamakta, çktlarn yorumlayamamaktadr. Hazr program kullanm yerine derslerde konularla ilgili programlama yaptrlmas düünme, muhakeme ve yorumlama becerisi kazandrma için önemli bir çaba olacaktr. Örencide düünme ve örenme yeteneinin gelitirilmesi için eksiksiz bilgi aktarm yerine temel ilkeler verilip boluklarn örenilerek tamamlanmasnn istenmesi etkin sonuçlar verebilecektir. Öretilmek istenenlerin, konular öncesinde, pratikte kullanm yerlerinin teknoloji ile ilikilendirilmesi, bunun için görsel iletiim araçlarndan faydalanlmas, örencinin konular üzerinde ilgisinin çekilmesini salayaca gibi “neye yarayacak?” sorusuna batan cevap olabilecektir. 8 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Örenci says çok olmasna ramen; - Teorik bilgilerin uygulamalarla desteklenmesi öretim için gerekli önemli enstrümanlardan biridir. Ancak uygulamalarn salt öretim eleman tarafndan yaplmas yerine örenci katlmnn salanmas daha kalc olmaktadr. Yol gösterilerek ve denetlenerek problemin örenci tarafndan çözülmesinin salanabilmesi temel ilkelerin ve teorinin daha iyi anlalmasn salayabilecektir. Öretim program içerisinde bu tür uygulamann yaygnlatrlmasnn yararl olaca düünülebilir. - Ayrca ders d projeler örencinin ilgisini çekmekte, örenciyi aratrmaya yöneltmektedir. Meslek derslerinde iyi planlanm ders d projeler öretime ve örenciye önemli katllar salayabilecek, örencide isteklendirmeyi olumlu yönde etkileyebilecektir. - Yüksek öretim ile sanayi ilikisinin mutlaka gelitirilmesi gerekmektedir. naat mühendislii bölümleri ile kamu ve özel sektör arasnda balarn kurulmas arge çalmalarnn yan sra lisans öretimi sürecinde örencinin sanayi ile tanmasn salayabilecektir. Örencinin de payda olabilecei projelerde çalma olana doabilecek, isteklendirme kazandrabilecektir. - yi bir mühendislik eitimi için örencilerin yeterli teorik bilgiyi almalarnn yannda, bu bilgileri laboratuar çalmalaryla da pekitirmeleri gerekmektedir. Oysa bugün ülkemizdeki pek çok üniversitenin laboratuar alt yaps yeterli düzeyin çok altndadr. Laboratuar alt yaps ve olanaklarnn mutlaka gelitirilmesi, örencinin laboratuar çalmalarnn içinde yer almas salanmaldr. Olanakszlk durumda sanal laboratuar çalmas uygulamas düünülmeli, ancak gerçek laboratuar çalmas yaptrlmasnn yollar bulunmaldr. Orta Öretimin Üniversite Eitimine Etkileri Öretim, okul öncesinden balayp üniversite sonrasna kadar bir bütündür. Orta öretimin genel amac, örencileri, ilgi alanlar ve yetenekleri dorultusunda meslee, i hayatna ve yüksek öretime hazrlamaktr. Önceki öretim aamalarnda iyi yetimemi örencilerle yüksek öretimin gerektii gibi ve verimli yürütülmesi beklenemez. Bu durum da üniversitedeki eitimin ilk ve orta öretimden soyutlanamayaca ve yüksek öretimin kalitesini belirleyen önemli etkenlerden birisi olduu gerçeini ortaya koymaktadr. Orta öretimdeki sorunlarn öncelikle ortaya konulmas, orta öretimin üniversite eitimine etkilerini açk bir biçimde gösterecektir. Orta Öretim Sorunlar: Türkiye’de orta öretimde karlalan genel sorunlar aada verilmitir: - Kalabalk snflar - Alt yaps yetersiz, salksz binalarda eitim - Niteliksiz ve yetersiz öretim kadrosu - Öretim programlar - Eitim sistemi sorunlu, okul içine dönük, çevre-i hayat ile okul ilikisi zayf - Ders araç ve gereçleri yetersiz - Örencileri genel eitimden, mesleki eitime kaydrmada baarsz 9 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Örencilerin ruhsal ve bedensel geliimine önem verilmemekte - Öretim ezbere dayanmakta, analitik ve yaratc düünce gelitirilememekte - Finansman sorunu, vb. Yllar 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 MEB Bütçesinin Konsolide Bütçeye Oran (%) 7,85 7,17 8,37 7,61 6,91 8,53 9,53 9,50 10,42 10,30 10,82 MEB Bütçesinin GSMH’ye Oran (%) 2,72 2,66 2,19 2,66 2,85 3,00 3,07 2,95 3,40 3,13 2,50 Tablo 2.Türkiye’de Bütçeden Eitime Ayrlan Pay ve Eitim Harcamalarnn Milli Gelire Oran Tablo 2’de 1999–2008 yllar arasnda Milli Eitim Bakanl’na bütçeden ayrlan pay verilmitir (2008–2009 Eitim-Öretim Yl Sonunda Eitimin Durumu, Eitim Sen). Milli Eitim Bakanl bütçesinin milli gelir (GSMH) içindeki pay, 2007 ylnda %3,40 iken, bu rakamn 2008 ylnda % 3,13, 2009 ylnda ise % 2,50 olmas hedeflenmitir. Tablo 3’de OECD ülkeleri için eitim kademelerine göre örenci bana yaplan harcama (ABD Dolar) verilmitir. Örenci bana yaplan harcamalarda Türkiye OECD ülkeleri arasnda son sralarda yer almaktadr. OECD rakamlarna göre Türkiye’de devletin örenci bana yapt yllk eitim harcamas miktar ilköretimde Ülkeler Çek Cumhuriyeti Fransa Yunanistan Macaristan talya Meksika Polonya Türkiye OECD Ort. lköretim Ortaöretim Yükseköretim lköretimden Yükseköretime 2.791 4.779 5.711 4.484 5.082 4.595 3.841 7.390 1.694 3.130 1.120 5.832 8.737 5.213 3.692 7.843 1.922 2.889 1.808 7.276 7.322 4.521 5.607 4.812 4.834 3.893 4.231 7.951 7.880 5.135 4.326 7.723 2.128 3.323 1.527 7.061 Tablo 3. Eitim Kademelerine Göre Örenci Bana Yaplan Harcama (ABD Dolar) Kaynak: OECD Bir Bakta Eitim 2007 Raporu 10 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 1.120 dolar, ortaöretimde 1.808 dolar, yükseköretimde 4.231 dolardr. lköretimden yükseköretime kadar yaplan eitim harcamalar Türkiye’de bir örenci için yaplan harcamann kii ba 1.527 dolarda kald görülmektedir. Yukardaki tablodan görüldüü gibi Türkiye kii ba örenci harcamalar bakmndan hem dier ülkelerin gerisinde, hem de OECD ortalamasnn çok altnda kalmaktadr. Veriler öretimde kaynak yetersizliinin boyutlarn açkça ortaya koymakta, daha uzunca bir süreç kaynak yetersizliinin getirecei sorunlarla kar karya kalnacan göstermektedir. Ülkemizde yetersiz üretim ve bunun yaratt isizlik nedeniyle genç nüfusumuz ve aileler üniversiteyi i kaps olarak görmekte, üniversiteye girmeye çalmaktadr. Üniversiteye giri snav sistemi de örencileri ve velilerini özel derslere, dershanelere yönlendirmi, neredeyse orta öretimin önüne çkarmtr. Türkiye’de 1970’li yllarda 200 olan dershane saysnn günümüzde 4000 civarnda olmasyla balayan süreçte ülkenin en iyi öretmenleri yüksek ücretlerle dershanelere çekilmitir. Bugün dershanelere giden örenci says 1.071.800 olarak verilmektedir. Bu durumuyla dershane sistemi dev bir sektör haline gelmitir. Dershaneler artk ikincil, destek eitimi olmaktan çkp, birincil asl eitime dönümü, dershane sistemi dnda kalan bir örencinin snav kazanmas, üniversiteye girmesi neredeyse imkânsz hale gelmitir. Eitim sistemimizin ilköretimden balayarak üniversite sonrasna kadar snav merkezli hale gelmesi, örencilerin snava hazrlanrken yaadklar gerilim, ekonomik ve dier sorunlar pek çok örenciyi ve velisini psikolojik bask altnda tutmaktadr. Bunun yan sra eitim sistemi örenciye sorgulama, düünme, konuma ve tartma yetisini yeteri kadar verememekte, örenciyi “çoktan seçen” durumuna getirmektedir. Bu da örencide düünsel gücün oluturulmas ve gelitirilmesi yerine tamamen yok ederek bilgi edinmeye ve bu bilgiyi depolamaya yöneltmektedir. Doal olarak sistem ezbere dayanmaktadr. Yukarda özetlenen sorunlarla iç içe bulunan orta öretimin ne denli nitelikli, çktlarnn yükseköretim için ne düzeyde hazr olabilecei sorularnn cevabn bulmak zor görünmemektedir. Özellikle orta öretim sürecinde istihdama hazrlayc mesleki ve teknik eitim programlarnn uluslararas standartlara kavumas, öretmen, atölye, laboratuar, kütüphane, iletiim araçlar vb. gibi altyap eksiklerinin giderilmesi, eitim ve snav sisteminin yenilenmesine gereksinim bulunmaktadr. Mesleki eitim için tevik edici yöntem ve programlar gelitirilerek, mezunlarna talep artnn salanmas ve mezunlarnn ekonomik düzeylerinin iyiletirilmesi üniversiteye yüksek orandaki talebi bir ölçüde azaltabilecektir. Orta öretim kurumlarnda eitim farkllklar yetenekli örencilerin daha iyi eitim veren kurumlara yönlenmesine yol açmtr. Bu durum dier eitim kurumlarnda baarl örneklerin kaybna yol açmtr. Üniversiteye giri snav sistemi orta öretimi etkileyen önemli bir faktör olduu kadar üniversite eitimi üzerinde de etkenliini uzun bir süreçte devam ettirmektedir. Giri snav örencide zaten gelitirilemeyen düünsel gücü iyice köreltmekte, bu da yüksek öretim üzerinde uzun erimli etkiler oluturmaktadr. Örencinin probleme dayal örenme yetisi yüksek öretim sürecinde devam etmekte, teori ve temelindeki fiziksel davrann bilinmesi gereklilii hemen hiç düünülmemektedir. Temel mühendislik problemlerinin bilinmemesine ramen bunlarla dorudan ilikili çok daha karmak problemler örenciler tarafndan 11 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA çözülebilmektedir. Bunun nedeni, üniversiteye hazrlk döneminde örencinin dokusuna kaznan tip problemlerin çözüm tekniklerinin ve materyallerinin ezberlenmesidir. Düünsel gücün yitirilmesi mertebe kavramnn da kaybna neden olmaktadr. naat Mühendislii Eitiminde Dünyadaki Gelimeler Her ülkenin kendine özgü politika ve kendine özgü sorunlarnn oluu eitim konusunda sorunlarn ve çözüm araylarn farkllatrmaktadr. Türkiye’de inaat mühendislii eitimi genel durumuyla dünyadaki inaat mühendislii eitimi ve sorunlarndan çok farkl deildir. Ancak dünyada inaat mühendislii için farkl eitim sistemleri bulunmaktadr. Dünyada inaat mühendislii eitimi konusundaki genel eilimler deerlendirilmeli, irdelenmeli uygunlarndan yararlanlmaldr. Bunlarn yan sra baarl ulusal deneyimlerimiz irdelenmeli ve bunlardan da yararlanma yollar aranmaldr. Ülkemizde çok baarl olmu mühendislik programlar bulunmaktadr. Bunlarn bölüm yaplanmalar ve öretim programlar incelenmeli bunlardan yararlanlmaldr. Cumhuriyetimizin ilk yllarnda eitim konusunda verilen mücadele, modeller ve sonuçlar hiçbir zaman göz ard edilmemelidir. Öretim üyesi yetitirmede doktora sonras yurtd eitim zorunluluu vizyon ve niteliklerinin geliimine önemli katklar salayacaktr. Öretim üyeliine balamak için bu türde bir model gelitirilmesine gereksinim bulunmaktadr. naat mühendislii eitiminde niteliklerin yükseltilmesi için bir çerçeve oluturulmas gereklidir. Ülkemizde gelecee yönelik inaat mühendisi profili ve niteliklerinin tüm paydalaryla geni katlmla belirlenerek duyurulmas eitim programlarnn o profil çerçevesinde gelitirilmesi ve yenilenmesi için yol gösterici olabilecektir. Örnein, Amerikan naat Mühendisleri Birlii’nin (ASCE) düzenledii ”naat Mühendislii Mesleinin Gelecei–2025” konulu zirvede, 2025 ylnn inaat mühendisi profilini, sahip olmas gereken bilgi, beceri ve davranlarn aadaki gibi öngörmütür. naat mühendisinde olmas gereken kuram ilke ve esaslar; - Mühendisliin kayna olan matematik, fizik, kimya, biyoloji, mekanik ve malzeme - Yap, tesis ve sistemlerin tasarm - Risk belirsizlik, risk tanmlama, veritabanl ve bilgi tabanl modeller, olaslk ve istatistik - Sosyal, ekonomik ve fiziksel boyutlaryla sürdürebilirlik - Kamu politikas ve yönetimi, politik süreç, kanun ve düzenlemeler ve fon mekanizmalar - Mülkiyetin yasal formlar, kar gelir tablosu, bilanço, pazarlama gibi i hayatnn temel bilgileri - Ekonomi, tarih ve sosyolojiyi içeren sosyal bilimler - Etik davran: müteri memnuniyeti, mühendislik camias içinde ve dndaki etik davran kurallar, yolsuzlukla mücadele, yasal gereklilikler ve etik beklentiler arasndaki fark ve meslein kamu saln, güvenliini, refahn üstün tutma sorumluluu 12 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendisinde olmas gereken yetenekler; - statistie dayal çözümleme, bilgisayar modeli, tasarm kodlar ve standartlar, proje kontrol yöntemleri gibi temel mühendislik araçlarn kullanabilir - Gerek bireysel gerekse organize etkinlikle ve verimlilii artrmak için yeni teknolojileri deerlendirebilir - Dinleyerek konuarak yazl görsel veya matematiksel yollarla mesleki ve meslek d ilgililerle içten ve tatmin edici bir iletiim kurar naat Mühendisi teknik ve mesleki bilgilerin yannda sosyo-ekonomik konulara da hakimdir. naat Mühendisi etkili mesleki uygulamalara elverili tavrlar benimser. Bu çerçevede unlar sergiler; - Olaslklar ve frsatlar deerlendirmede inisiyatif alacak gelitirmek için harekete geçecek yaratclk ve giriimcilik ve bunlar - Sürekli örenmeye, yeni yaklamlara, yeni teknolojilerin gelitirilmesine ve mevcut teknolojilerin gelitirilmesi - Dürüstlük - Vizyon sorumluluk planlama Ülkemizde de mesleimiz için gelecee yönelik doru öngörülerin belirlenmesi, eitimde yeni açlmlarn ortaya konulmasnda yardmc olabilecei düünülmektedir. MO’ya bu süreçte çok önemli görevler dümektedir. Eitim konusunda profesyonel bir yaplanma oluturarak, konularn ayr takmlarla yürütülmesi ve bunlarn raporlanmas inaat mühendislii mesleinin gelecei ve geliimine önemli katklar salayacaktr. Çkt Bazl Eitim Planlama ve Deerlendirme: Yurt dndaki üniversitelerde öretim programlarnn gelitirilmesi için kullanlan yöntemlerden birisi de çkt bazl eitim planlama ve deerlendirme yöntemidir. Programn belirlenen hedeflere ulaabilmesi için çktlarn deerlendirilerek öretim programnn yenilenmesi temel döngüsü içinde olan dinamik bir planlamadr. naat mühendislii lisans öretimi genel çerçevede aadaki niteliklerin örenciye kazandrlmasn hedeflemektedir. - Matematik, Fen ve Mühendislik bilgilerini uygulama becerisi. - Deney tasarlama ve yapma; veri analizi becerisi. - Sistem, parça veya süreç tasarlama becerisi. Ekonomik, çevresel, sosyal, siyasal, etik, salk ve güvenlik vb snrlamalar, etkiler. - Çok disiplinli takm çalmas becerisi. - Mühendislik problemlerini tanmlama, formüle etme ve çözme becerisi. - Mesleki ve etik sorumluluk bilinci. - Etkin iletiim becerisi. - Mühendisliin ekonomik, çevresel ve toplumsal boyutunu kavrama. - Yaam boyu örenme bilinci. - Mühendislik araç ve yöntemlerini kullanma becerisi. 13 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bölümlerin öretim planlamalarn bu hedefler dorultusunda düzenlemi olmalar beklenmektedir. Bu hedeflere hangi ölçülerde ulaldnn belirlenmesi için bir program gelitirmi olmalar gerekmektedir. Ülkemizde birçok inaat mühendislii bölümünün bu konuda bir kayg tadklarn söylemek oldukça güç görünmektedir. Eitim programlarnn çkt bazl eitim planlamalar için salkl bir program gelitirmeleri ve çktlarla ilikili yenilenmelerine gereksinim bulunmaktadr. Çkt bazl eitim planlama ve deerlendirme için örnek bir ema ekil 1’de verilmitir. Bilindii gibi Bologna süreci 2010 ylna kadar Avrupa yüksek öretim alannn oluturulmas için ortaya konan hedef ve reformlar ifade etmektedir. Ülkelerin ulusal durumu ve kültürüyle uyumlu olmak artyla eitim kalitesini i dünyas ve toplumlarnn beklentilerine uygun bir biçimde artrmay, deneyimleri paylamay, ibirliini, kazanlan yetkinliklerin geçerliliini salamay amaçlamaktadr. Bu süreç 1999 ylnda 29 Avrupa ülkesinin eitim bakanlarnn bir araya gelmesiyle balam, 2001’de ülkemiz de bu sürece katlmtr. Bu süreç içinde ülkemizdeki yüksek öretim kurumlarnda örenci, öretim üyesi deiimi, ortak kredi sistemi, diploma ve öretim sürelerinin tannmas, yaam boyu örenme gibi kavramlara katlm salanmtr. ECTS, Erasmus ve ikili protokoller ile inaat mühendislii bölümü örencileri uluslar aras deiim programlarndan faydalanmaktadr. Deiim programlar çerçevesinde gönderdiimiz örenci saysna göre ülkemize tercihin daha düük seviyelerde kald görülmektedir. Program Çktlarnn Belirlenmesi Eitim Amaçlarnn Belirlenmesi Eitim Amaçlarnn Gelitirilmesi Program Çktlarnn Belirlenmesi Eitim Amaçlarnn Deerlendirilmesi Çkt Düzeylerinin Analizi Örencilerin Program Çktlarn Salamadaki Baars Program içerik Tasarm Ders Tasarm Program çerik Analizi Örenci Baarm Eii Verilen Notlar ekil 1. Çkt Bazl Eitim çin Bir Örnek 14 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Üniversitelerin gelimilik ve yeterlik düzeyleri salkl deerlendirilerek farkl görevlendirmeler bir model olarak gelitirilebilir. Ülkemizde uygulanmas zor gözükse de yeterli görünen bir ksm üniversitelerin aratrma öncelikli, dierlerinde de eitim öncelikli duruma getirilmesi hem arge’nin geliimine olumlu katklar olabilecei gibi dier yüksek öretim kurumlarna öretim eleman yetitirebilecektir. Bunun benzeri farkl modellerle Türkiye’de yaplmtr. Örnein öretim eleman ihtiyac bulunan üniversitelere YÖK’nun öretim üyesi yetitirme program ve aratrma görevlilerinin yüksek lisans, doktora çalmalar için bir baka üniversitede eitimleri süresince görevlendirilmeleri (35. madde uygulamas, ÖYP) olumlu deneyimlerdir. Üniversite Sonras Eitim, Meslek çi Eitim Gereksinimi Yaam boyu örenme kiinin hayat boyunca bilgisini, yeteneklerini ve becerilerini kiisel, sosyal ya da istihdamla ilgili sebeplerden dolay gelitirmek için katlaca bir örenme etkinliidir. Yaam boyu eitim kavram içinde; yeni uzmanlk alanlarnn ortaya çkmas ve mevcut i/uzmanlk alanlarnn hzla deiimi, bilgi ve teknolojide hzl gelimeler, iyerlerinde ve kurumsal yaplardaki deiimler, iverenlerin finansal açdan verimli ve etkin stratejiler gelitirmesini salamak için güncel bilgiye sahip eleman ihtiyac meslek içi eitimi zorunlu klmaktadr. Üniversite öretimi ile üniversite sonras meslek içi eitim birbirini tamamlayc nitelikte aamalardr. naat mühendislii eitiminin farkl düzeylerde verilmesinden dolay oluan seviye farkllnn belirli ölçüde giderilmesi, inaat mühendislii eitiminde verilmeyen, ancak uygulamada çalma süresinde gerekli olan özel mühendislik çözümleri ve yeniliklerin tantlmas, bilgi ve tecrübelerin kazandrlmas inaat mühendisinin mesleki geliimi için önemlidir. Meslek içi eitim MO’nun görevleri içinde yer almaktadr ve bu konuda yaplanma sürecini tamamlamtr. Yaam boyu örenme kavram içinde, mezuniyet sonras eitimde süreklilik oluturulmas, gelitirilerek yaygnlatrlmas ve bu bilincinin inaat mühendisleri tarafndan benimsenmesi gerekmektedir. naat sektörünün bekledii mühendis nitelikleri mühendisin kiisel çabalarnn, karakter özelliklerinin yan sra baarl bir usta–çrak tecrübesinden sonra elde edilebilir. naat sektörünün (özel ve kamu) yeni mezun mühendisten tecrübeli mühendis niteliklerini bekleme yanllndan kurtularak, sürekli meslek içi eitimlerle i kolunun özelliklerinin öretilmesi, uyumunun salamas gerekmektedir. SON VERRKEN Bu bildiride, MO’nun, 11–12 Nisan 2009 tarihlerinde düzenledii inaat mühendislii eitimi çaltaynda öne sürülen düünceler yanstlmtr. Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin bugünkü ve yakn gelecekteki sorunlar, iyiletirmeye yönelik açlmlar, orta öretimin üniversite eitimine etkileri, eitiminde dünyadaki gelimeler, üniversite sonras eitim gereksinimi konularnda ortaya konulan tartmalar özetlenmitir. Bildiride sralanan eksiklikler ve yetersizliklerin hepsi bir araya geldii zaman Türkiye’de eitim sistemimizin çok ciddi nitelik sorunlaryla kar karya kalm olduu görülmektedir. Sorunlarn önemli bir ksm temel ve yüksek öretimdeki 15 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ulusal sorunlardan kaynakldr. Bu da eitim sistemimizin her aamasnda kalite anlay içerisinde önemli reformlara ihtiyaç duyduunu ortaya koymaktadr. Eitim öretim sisteminin aklc bir düünceye dayanmas için öncelikli yaplmas gerekenlerden bazlar; - Temel eitimde sözlü ve yazl ifade yetenei ile matematik kullanm yeteneinin gelitirilmesi, - Her düzeyde örenciyi yaratc olmaya ve eletirel düünmeye tevik eden yeni eitim programlarnn gelitirilerek uygulanmas, - Örencilerin yeteneklerine yönlendirilmesi, - Mesleki eitimin çeitlendirilmesi ve özendirilmesi, - Eitimin günlük politikadan etkilenmeyen süreklilii olan bir sisteme kavuturulmas olmaldr. göre meslek okullarna veya üniversiteye Eitim çaltaynda paylalan ortak düünce; düünebilen, aratrabilen, tartp yorumlayabilen, çözüm üretebilen mühendis yetitirme amacna yönelik olarak inaat mühendislii eitimi tüm boyutlar ile ele alnp gözden geçirilmeli ve çaa uygun, mevcut sorunlara çözüm üretecek nitelikte eitim ve öretim politikalar ve anlaylarn benimsenmesidir. Tüm üniversitelerin inaat mühendislii eitim felsefelerini, öretim programlarn, yöntemlerini ve kadrolarn gözden geçirmeleri, gelecee yönelik uygulanabilir stratejiler gelitirmeleri, deiimin gerisinde kalmamalar bakmlarndan gereklidir. Çözümü güç görünen sorunlarna karn, Türkiye’de inaat mühendislii eitiminin gelitirilmesi ve yönlendirilmesi, gelecee yönelik salkl öngörülerle yaplabilecektir. naat mühendislii alannda eitici, uygulamac ve örenci paydalarnn eitim iyiletirme sürecine katlmlar salanarak, görü, düünce ve önerilerini ortaya koymalar salkl görü ve yöntemlerin üretilmesine yardmc olacaktr. naat mühendislii alannda oluturulacak çalma gruplarnn bu yönde detayl çalmalarna ve bulgularna ihtiyacmz bulunmaktadr. Eitimin iyiletirilmesi konusunda balatlan süreçte devamlln salanmas, geliimin izlenmesi, elde edilecek sonuçlarn, deerlendirmelerin ve önerilerin paylalmas, raporlanarak ilgililere duyurulmas gerekmektedir. KAYNAKLAR [1] naat Mühendislii Eitimi Çaltay Raportör Raporlar, MO zmir ubesi, 11–12 Nisan 2009. [2] TMH- Türkiye Mühendislik Haberleri, Say: 444–445, 2006/4–5. [3] Dershane Sistemi Paral Eitime Açlan Kapdr, Eitim Sen Amasya ubesi, Austos 2009. [4] 2008–2009 Eitim-Öretim Yl Sonunda Eitimin Durumu, Eitim Sen, Haziran 2009, Ankara. [5] OECD, Bir Bakta Eitim 2007 Raporu. [6] MEB statistikleri 2008–2009. [7] YÖK statistikleri (http://www.yok.gov.tr) [8] ÖSYM statistikleri (http://www.osym.gov.tr) [9] n. Müh. Eitiminde Türkiye Gerçei, MO Yaynlar, No: MO/08/04, Eylül 2008. 16 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA EK-1 S. NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Üniversite Akdeniz Üniv. (Antalya) Anadolu Üniv. (Eskiehir) Atatürk Üniv. (Erzurum) Balkesir Üniv. Boaziçi Üniv. (stanbul) Celâl Bayar Üniv. (Manisa) Cumhuriyet Üniv. (Sivas) 19 stanbul Teknik Üniv. 20 21 22 En Büyük Puan 318,014 327,977 MühendislikMimarlk N.Ö. 52 324,947 331,301 MühendislikMimarlk N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö 82 82 103 103 298,318 288,066 304,22 292,498 318,922 297,704 324,616 302,437 Mühendislik N.Ö. 57 353,304 364,647 N.Ö. .Ö N.Ö. .Ö. N.Ö. 72 72 41 41 72 306,742 295,803 297,968 288,268 316,445 335,352 309,281 311,614 297,719 331,338 .Ö. 72 305,745 316,31 N.Ö. 41 308,576 331,553 N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. 93 93 52 52 325,361 317,289 302,451 290,53 333,101 325,056 310,79 303,859 N.Ö. 52 329,666 338,21 N.Ö. 72 309,413 322,733 .Ö. 72 297,616 309,285 Mühendislik N.Ö. .Ö. 72 72 298,667 287,568 315,487 298,041 MühendislikMimarlk N.Ö. 93 327,788 342,383 N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. N.Ö. (UOLPSUNY Buffalo) 72 72 52 52 72 236 309,29 297,629 294,93 285,189 327,708 339,656 329,162 309,146 319,07 296,561 335,105 350,486 35 317,382 336,326 N.Ö. 31 295,551 312,998 N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. 185 185 52 52 308,043 297,378 304,483 293,252 324,41 324,34 317,642 304,804 Mühendislik Mühendislik Mühendislik MühendislikMimarlk 18 En Küçük Puan Yerleen 52 Dicle Üniv. (Diyarbakr) Dokuz Eylül Üniv. (zmir) Dumlupnar Üniv. (Kütahya) Ege Üniv. (zmir) Erciyes Üniv. (Kayseri) Gaziantep Üniv. Kontenjan N.Ö. MühendislikMimarlk Frat Üniv. (Elaz) Gazi Üniv. (Ankara) Program Mühendislik Çukurova Üniv. (Adana) Harran Üniv. (anlurfa) stanbul Üniv. 17 Fakülte Mühendislik Mühendislik Mühendislik Mühendislik Mühendislik Mühendislik Mühendislik naat Fakültesi Kahramanmara Sütçü mam Üniv. Karadeniz Teknik Üniv. (Trabzon) MühendislikMimarlk Krkkale Üniv. Mühendislik Mühendislik Tablo 1. naat Mühendislii Eitim Programlar (2009 yl ÖSS sonuçlar) 17 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 23 Kocaeli Üniv. Mühendislik 24 Mula Üniv. Mustafa Kemal . (Hatay) Mühendislik 25 Nide Üniv. MühendislikMimarlk 27 Ondokuz Mays Üniv. (Samsun) Mühendislik 28 321,359 310,852 312,444 294,848 285,836 294,919 287,246 307,175 296,646 344,143 332,233 333,737 320,162 310,394 298,657 306,005 296,449 321,954 331,212 358,58 Mühendislik Kuzey Kbrs Kampusu Kuzey Kbrs Kampusu Kuzey Kbrs Kampusu MühendislikMimarlk N.Ö. 36 267,365 306,675 N.Ö. (Burslu) 14 312,433 324,278 (KKTC Vatandalar) 3 262,91 297,137 93 93 82 82 93 93 82 82 93 93 134 134 317,494 308,989 305,782 293,841 311,411 301,411 313,546 300,229 302,223 290,628 335,358 327,585 330,082 318,893 329,658 305,446 327,961 310,197 327,761 313,2 315,815 302,641 339,846 335,355 Sakarya Üniv. Mühendislik Selçuk Üniv. (Konya) Süleyman Demirel Üniv.(Isparta) Yldz Teknik Üniv.(stanbul) Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Namk Kemal Üniv. Tekirda MühendislikMimarlk MühendislikMimarlk naat Fakültesi N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. Mühendislik N.Ö. 41 298,384 314,768 Mühendislik N.Ö. 52 300,11 314,575 37 Aksaray Üniv. Mühendislik 38 Bozok Üniv. (Yozgat) MühendislikMimarlk 39 Gümühane Üniv. Mühendislik 52 52 52 52 62 62 50 294,019 287,079 292,671 285,196 290,977 283,573 256,335 302,164 294,873 305,914 295,696 301,89 291,036 309,735 Atlm Üniv. (Ankara) 4 314,192 323,954 Mühendislik N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. N.Ö. (Burslu) N.Ö. (%50 Burslu) N.Ö. N.Ö. (Burslu) N.Ö. (%50 Burslu) 6 301,811 309,334 43 269,304 299,164 3 324,51 325,476 5 301,199 311,15 29 30 31 32 33 34 35 36 40 41 Osmangazi Üniv. (Eskiehir) Pamukkale Üniv. (Denizli) 72 72 41 82 82 52 52 52 52 180 Mühendislik 26 Orta Dou Teknik Üniv. (Ankara) N.Ö. .Ö. N.Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. .Ö. N.Ö. Beykent Üniv. (stanbul) Mühendislik MühendislikMimarlk Tablo 1. naat Mühendislii Eitim Programlar (2009 yl ÖSS sonuçlar)devam 18 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 42 43 stanbul Kültür Üniv. Yeditepe Üniv. (stanbul) MühendislikMimarlk MühendislikMimarlk 44 Dou Akdeniz Üniv. (KKTC-Gazimausa) Mühendislik 45 Lefke Avrupa Üniv. (KKTC-Lefke) Mimarlk Mühendislik 46 Uluslararas Kbrs Üniv. (KKTC-Lefkoa) Mühendislik 47 Yakn Dou Üniv. (KKTC-Lefkoa) Mühendislik Azerbaycan Mimarlk ve naat Üniv. (Azerbaycan - Bakü) naat Fakültesi 48 N.Ö. N.Ö. (Burslu) N.Ö. (%50 Burslu) N.Ö. (%75 Burslu) N.Ö. N.Ö. (Baar Burslu) N.Ö. (Destek Burslu) N.Ö. N.Ö. (Burslu) 60 256,754 301,81 5 326,189 329,559 15 304,261 314,905 10 319,093 323,466 30 282,604 309,35 5 334,156 338,12 15 310,63 333,135 289,49 300,18 N.Ö. 25 N.Ö. N.Ö. (%50 Burslu) N.Ö. N.Ö. (Burslu) N.Ö. N.Ö. (Burslu) 28 266,417 291,428 5 287,545 297,008 39 255,315 282,815 1 280,385 280,385 66 5 10 22 Tablo 1. naat Mühendislii Eitim Programlar (2009 yl ÖSS sonuçlar)devam N.Ö. / .Ö. : Normal Öretim/kili Öretim 19 20 BÖLÜM 1 ÇARILI KONUMACI BLDRLER 22 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE SORUNLAR, NEDENLER VE ÇÖZÜM YOLLARI Uur Ersoy* GR naat Mühendislii eitimini ikiye ayrmakta yarar vardr; (a) yüksek okul eitimi ve (b) üniversite eitimi. Yüksek okul eitiminin amac, meslek adam, yani teknisyen yetitirmektir. Bu nedenle yüksek okul eitimindeki derslerde, çeitli alanlardaki bilgi birikimi örencilere aktarlr ve örenciler uygulamaya yönlendirilir. Bu tür eitimde dersler genelde monolog olarak sürdürülür. Dier bir deyile öretim üyesi anlatr, örenciler dinler ve not alr. Zaman zaman örenci anlamad, merak ettii konularda soru sorar ve yant alr. Üniversite eitiminde ise temel amaç, örenciye bilgi yüklemek deil, onu aratrmaya, düünmeye ve irdelemeye yönlendirmektir. Üniversite etimi, salt temel bilimler ve teknoloji ile kstl kalamaz. Gelecei planlayacak ve ina edecek mühendisin genel kültürünün de belirli bir düzeyde olmas zorunludur. Üniversite, gerçein aratrld bir kurumdur. Bu nedenle dersler monolog deil, diyalog biçiminde sürdürülür. Aratrma ve tartma, bu tür bir eitimin ayrlmaz parçalardr. Yukarda yaplan tanmlarn nda, bugün ülkemizdeki üniversitelerin inaat bölümleri ele alndnda, yaplan eitimin genelde yüksek okul eitimine daha yakn olduu görülür. Yazarn kansnca ülkemize yüksek okul eitimi ile yetimi elemanlara büyük bir gereksinme vardr. Ancak gelecein portresini çizerek, gelecei ekillendirecek üniversiter eitim alm mühendislere de çok ihtiyaç vardr. Bu bildiride tartlacak sorunlarn hemen tümü, üniversiter eitim çerçevesinde ele alnacaktr. naat mühendisliindeki uygulamalar, elektronik, makina gibi dier baz mühendislik dallarndan çok farkldr. naat mühendislii uygulamalarnda çok sayda bilinmeyen vardr. Sorunu çözümleyebilmek için inaat mühendisinin çok sayda varsaym yapmas gerekir. Bu nedenle çkan sonuçlar hiçbir zaman kesin deildir. Mühendis, kesin olmayan bu sonuçlarla bir karara varmak zorundadr. Tüm bu nedenlerle inaat mühendislii hiçbir zaman salt bilim olmamtr ve olmayacaktr. naat mühendislii, bilim ve sanattr. Bundan dolay inaat mühendislii eitimi tartlrken, bu özellik mutlaka dikkate alnmaldr. NAAT MÜHENDSL ETMNDE KARILAILAN SORUNLAR Mühendislikte belirli bir sorun için çözüm yollar aranrken, önce sorunun tanmlanmas, sonra da nedenlerinin saptanmas gerekir. Bu bölümde eitimde karlalan sorunlar, yani gerçekler saptanmaya çallacaktr. Konu çok geni olduundan, burada salt örenci performans ile ilgili sorunlar üzerinde durulacaktr. Uur Ersoy Boaziçi Üniversitesi, naat Mühendislii Bölümü, stanbul, Türkiye - (ODTÜ, 1959-2006) E-posta: [email protected] 23 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Son yirmi yl, özellikle son on yl içinde inaat mühendislii eitiminde önemli sorunlar yaanmaktadr. Bu konuda yazarn saptamalar aada sralanmtr. - Örencinin derslere devam dramatik bir biçimde azalmtr. Baz üniversitelerde devamn, yar yl sonunda %15 - %20’ye kadar dütüü görülmektedir. - Örencinin büyük çounluunda örenme istei yok olmutur. - Derse devam eden örenciler, dersi dinlemekte, not tutmakta, ancak soru sormamaktadr. Bu nedenle dersler monolog eklinde sürdürülmektedir. - Örencinin rasyonel düünme ve irdeleme yetisi hzla azalmaktadr. - Örencinin büyük çounluu, kavram, kuram, davran ve varsaymlar pek umursamamakta, bunlardan sklmakta, salt sonuçla ilgilenmektedir. - Örenci, sorunlarn beklemektedir. - Örencinin büyük çounluunda merak kaybolmutur. Örenci, örenme yerine ezberlemeyi tercih etmektedir. - Örenci, bilgisayara ar güvenmektedir. Hazr yazlmlarla, örenmeye gerek duymadan, tüm sorunlar çözebileceine inanmaktadr. - Örencilerin çou, küresel ve ulusal sorunlara duyarszdr. - Örencinin çou kitap okumamaktadr. Bu nedenle kültür düzeyleri çok düüktür. - Son on ylda örencilerin programlama (yazlm) becerisinde büyük bir düme gözlemlenmektedir. Bugünün örencisi, bir bilgisayar yazlm oluturma konusunda on yl önceki örencinin çok gerisindedir. Kanmca bu çok önemlidir, çünkü yazlmn oluturulmas sürecinde örenci rasyonel düünmeye, irdelemeye ve aratrmaya zorlanacaktr. emek vermeden, uramadan çözümlenmesini SORUNLARIN NEDENLER Bir önceki bölümde yaplan saptamalarn çok sayda nedeni vardr. Sorunlarn nedenlerini salt üniversitelerde aramak doru olmayacaktr. Dünyada ve ülkemizde son on ylda oluan siyasal ve sosyal deiimler, teknolojideki hzl gelimeler, holdinglerin eline geçen medya, giri snavlar olarak adlandrlan yozlam yar, üniversitelerin deien koullara ayak uyduramamas ve olanaklarnn kstl olmas, gözlemlenen sorunlarn balca kayna olmutur. Bunlar aada teker teker ele alnacaktr. - Son on ylda dünyada ve özellikle ülkemizde büyük sosyal, ekonomik ve siyasal deiimler olmutur. Bunlarn sonucu, toplumun deer yarglar ve öncelikleri köklü bir deiim geçirmitir. Geçmite model olarak alnan, bilgili, kültürlü, çalkan ve saygl insann yerini, bilgisiz, kültürsüz, ancak kurnaz ve i bilir (!) kiiler almtr. “Köeyi dön de, nasl dönersen dön,” gençlere yol gösteren slogan olmutur. Toplum ve deer yarglarndaki bu deiim, bilgiyi alt sralara ittiinden, örencilerin örenme merak ve istemi erozyona uramtr. 24 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Ülkemizde ailelerin çocuklarna kar davranlar da çok deimitir. Bugün aileler, maddi durumlar iyi olmasa bile çocuklarnn her istediklerini yerine getirmeye çallmaktadr. Dolaysyla çocuklar, beklemeden, gayret sarf etmeden birçok ey elde etmektedir. Buna alan gençler, üniversitede de benzer beklentiler içinde olmaktadrlar. - Bugün aileler, özellikle babalar, geçmie oranla çocuklarna kar çok daha yumuak, daha yakn ve daha sevecen bir tavr sergilemektedir. Geçmi yllarn sert, mesafeli ama babacan tavrl “Baba” imaj büyük ölçüde yok olmutur. Bu nedenle, geçmite sert baba tavr sergileyen öretim üyeleri örencilerce yadrganmazken, bugün bu tür davranlar, örenciyi o öretim üyesinden uzaklatrmaktadr. - Görsel ve yazl medya, son on ylda çok deimitir. Gazeteler ve özel TV kanallar, renkli, yalanc bir dünya sergilemektedirler. Mankenlerin, playboylarn, TV dizilerinde rol alan oyuncularn, futbolcularn, kara parann yaratt zengin ve görgüsüz kiilerin yaam, gençlerin önceliklerini etkilemektedir. - Orta öretimde gençlere gerçek eitim verilmemekte, sistem onlar salt giri snavlar denilen yara hazrlamaktadr. Orta öretimde, baz istisnalar dnda, kültür verilmemekte, örenci, aratrma, tartma ve irdeleme yerine, ezbere yönlendirilmektedir. - Çeitli aamalarda verilen “Test” türü snavlar da örenciyi ezbere altrmakta ve onlarn düünme ve irdeleme yetilerini törpülemektedir. Özellikle giri snavlar bu yetilerin azalmasnda büyük rol oynamaktadr. - Orta öretimdeki örenciler zamanlarnn önemli bir bölümünü dershanelerde harcamaktadrlar. Dershanelerin temel amac, örenciyi giri snavna hazrlamak olduundan, rasyonel düünme, hatta örenme ikinci plana atlmaktadr. Üniversiteye girmek için dershaneye mahkûm olan örenci, okul ve dershane ikilisi içinde youn bir hazrlk dönemi geçirmektedir. Bu süreç içinde eitimden uzaklamakta ve ondan soumaktadr. Gençler, üniversitelere yorulmu, bezmi ve örenme merakn kaybetmi olarak gelmektedir. - Bilgisayar ve internetin yaygnlamas, örencilerde baz alkanlklarn olumasna neden olmaktadr. Bunlardan en önemlilerinden biri, birkaç tua basarak istedii yant elde edebilme alkanldr. Buna alan örenci, üniversitedeki derslerde verilen kuram, davran, kavram gibi eylerle ilgilenmemekte, hatta bunlardan sklmaktadr. Örenci, internette yapt gibi birkaç tua basarak sonuca varmak istemektedir. Onlar, kuram, davran ve varsaymlarla ilgilenmemekte, gayret sarf etmeden sonuca varmak istemektedirler. Örnein, bir denklemin çkarlmasnda yaplan varsaymlar ve bunlarn irdelenmesi, örenciyi genelde hiç ilgilendirmemektedir. Onun için önemli olan, sonunda elde edilen denklemdir! Varsaymlar ve bunlarn getirecei hatalar, genelde örencinin umurunda deildir. - Devletçe ve özel firmalarca inaat mühendislerine ödenen ücretler çok düüktür. Buna karn bankaclk, sigortaclk gibi sektörlerdeki ücretler inaat sektörü ile kyaslanmayacak kadar yüksektir. Bunun bilincinde olan birçok örenci, mezun olduktan sonra inaat sektöründe çalmay düünmediinden, inaatla ilgili derslere ilgi duymamaktadr. 25 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Piyasada çok sayda yazlm bulunmaktadr. Örenci, bu yazlmlarla tüm mühendislik problemlerini çözebileceine inanmaktadr. Bu yazlmlarn oluturulmasnda yaplan varsaymlarn doruluu ve yazlmlarn kullanmnda var olan snrlamalar, onlar pek ilgilendirmemektedir. Örenci, bilgisayara baz veriler girmekte ve saysal sonuçlar almaktadr. Genelde bu sonuçlarn nasl elde edildii, onun ilgisi dndadr. Hazr yazlmlarn bilinçsiz kullanm, örencinin rasyonel düünme ve programlama yetisini yok etmektedir. Hazr yazlm kullanlmas, maalesef birçok öretim üyelerince de tevik edilmektedir. - Örenciler, mezun olup inaat sektöründe çalmakta olan arkadalarndan, okulda öretilenlerin pratikte pek yarar olmadn duymaktadrlar. Bu da onlarn motivasyonunu olumsuz yönde etkilemektedir. Gerçekten de ülkemizde birçok firmann yapt ilerde büyük mühendislik becerisine gereksinme duyulmamaktadr! - Ülkemizdeki büyük inaat projelerinin çounun tasarm yurt dnda, yabanc firmalarca yaplmaktadr. Birçok inaat da yine yabanc firmalarca gerçekletirilmektedir. Türk firmalarnn yüklendii inaatlarda özgün mühendislik sorunlar kstl olmakta, bunun sonucu olarak çalacak mühendislerden beklentiler, esasl bir üniversite eitimini gerektirmemektedir. Örencilerce de bilinen bu gerçek, onlarn motivasyonu etkilemektedir. - Snflarn çok kalabalk olmas nedeniyle örencilerin laboratuvar olanaklarndan yararlanmas ve öretim üyeleri ile iliki kurmalar çok snrl kalmaktadr. - YÖK ile gelen sistem ve Parlemento’nun çkard aflar nedeniyle, inaat bölümüne giren örenci, er veya geç mezun olmakta ve diploma almaktadr. “Nasl olsa diplomay alrm,” havasnda olan örenci, gereken gayreti göstermemektedir. - Genelde, ders dnda öretim üyelerinin örencilerle ilikileri minimal düzeydedir. Bunun birçok nedeni vardr. Bunlardan biri de çok düük ücret alan öretim üyelerinin geçinebilmek için piyasada i yapmasdr. Çou kez, darda yaplan iler nedeniyle öretim üyesinin üniversiteye verecei zaman çok azalmaktadr! - Üniversiteler, bilgisayar ve internet kullanmnn yaygnlamasnn getirdii deiimlere genelde ayak uyduramamtr. Baka bir deyile, bu deiime ayak uydurabilmek için ders programlarnda ve ders verme yöntemlerinde köklü deiiklikler yaplamamtr. Birçok öretim üyesi, gerçekleri görme yerine, geçmi yllarn örencilerinin özlemini ile yaamakta ve sistemi deitirme yerine, örencilerin deimesini ve eski günlere geri dönülmesini beklemektedir. Hâlbuki tüm veriler, o günlerin geri gelmeyeceini göstermektedir! 26 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÇÖZÜM ÖNERLER! Bugün üniversitelerimizde yaadmz sorunlarn birçou, tüm dünya üniversitelerinde de yaanmaktadr. Bu nedenle eitim konusu sürekli aratrlmakta ve tartlmaktadr. Çeitli üniversitelerde baz yeni yaklamlar ve sistemler uygulanmaktadr. Bu yenilikleri uygulayanlardan bazlar, kendi sistemlerinin sorunu çözdüüne veya çözeceine inanmaktadrlar. Ülkemizdeki baz meslektalarmz da yurt dndayken veya okuyarak tandklar bir sistemi, ideal sistem olarak göstermekte ve bizim üniversitelerimizde de uygulanmasn istemektedirler. Kanmca bu yaklam iki nedenle son derece yanltr. Birincisi, her ülkeye, her üniversiteye uygulanabilecek ideal ve evrensel bir eitim sistemi yoktur. Bugün çeitli yurt d üniversitelerinde gelitirilip uygulanan sistemler, henüz deneme aamasndadr. Sonuçlarn olumlu olduunu kantlayacak bir deneyim süreci henüz tamamlanmamtr. kinci neden, uygulanacak sistemin baarsnn, o ülkenin koullarna, kiilerin mentalitesine, kültürüne ve var olan kstlarna bal olmasdr. ABD’nin bir üniversitesinde son derece baarl olmu bir sistemin, ülkemizde baarsz olmas olasdr. Kanmca ülkemizdeki üniversiteler de ülkenin ve kendilerinin olanaklarn ve koullarn göz önünde bulundurarak, yeni sistemler oluturulmal ve bunlar denemelidirler. Bunu yaparken elbette yurt dndaki deneyimler dikkatle izlenmeli ve bunlardan yararlanlmaldr ama kesinlikle bunlar körü körüne taklit edilmemelidir. Bakalarnn yaptklarn incelemek, irdelemek ve tartmak elbette çok önemlidir. Ancak ülkemizde bunun tam olarak yapldn söylemek zordur. Brakn yurt dn, yurt içinde bile yaanan deneyimler bilimsel bir yaklamla deerlendirilmemitir. Bunun en çarpc örnei ODTÜ deneyimidir. ODTÜ’de, 1960-1982 arasnda çok deiik bir yasa çerçevesinde, çok deiik bir sistem uygulamtr. Yasa 1960’da yürürlüe girmi, üniversite 6-7 yl gibi çok ksa bir zaman süresinde yurt içinde ve yurt dnda büyük saygnlk kazanmtr. Daha sonraki yllarda ODTÜ’de önemli sorunlar yaanm, eitim ve aratrma faaliyetlerinde duraksamalar olmutur. Bugüne kadar ODTÜ’nün bu kadar ksa bir sürede nasl böyle bir baarya ulat, neden sözü edilen sorunlar yaad, tarafsz, bilimsel bir yaklamla aratrlmamtr. Eer bu yaplabilmi olsayd, bugün belki Türk yüksek eitiminde ülke koullarna uygun iyi bir model gelitirilebilirdi. Ayn ekilde, uzun yllar Orta Avrupa sistemini uygulam ve be ylsonunda Y. Mühendis unvan vermi olan stanbul Teknik Üniversitesi’nin deneyimlerinden de yararlanlabilinirdi. Yaznn birinci bölümünde özetlenen sorunlarn çözümü için çok kapsaml bir aratrma yaplmas gerekir. Unutulmamas gereken, üniversiteler bugünün gereksinmelerine göre deil, gelecein gereksinmelerine göre mühendis yetitirmelidirler. Gelecein inaat mühendislerinden neler bekleneceini kestirmek kolay deildir, hatta birçok uzmanlara göre olanakszdr. Yazar bu bildiride baz çözüm önerileri yapacaktr. Bunlarn bir bölümünün çözümü üniversitelerin üstündedir, devletçe ve siyasal iktidarlarca ele alnmas gereken sorunlardr. Bunlar gerçekletirilmedikçe üniversitelerin ve öretim üyelerinin yapacaklar deiiklik ve düzenlemelerle sorun tam olarak çözümlenemeyecektir. Aada, yazar tarafndan düünülen çözüm önerileri özetlenmitir. Bunlarn tümü, tartmaya açktr. 27 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Politik nedenlerle, hazrlksz, programsz, altyapsz ve kadrosuz yeni bölümlerin açlmas kesinlikle önlenmelidir. - naat mühendislii bölümlerindeki örenci says azaltlmaldr. Bu sayda örenci ile hiçbir sistemin baarl olma olasl yoktur. - Orta öretimin son yllarnda örencinin büyük zamann alan ve onun rasyonel düünme ve irdeleme yetilerini törpüleyen “Giri Snavlar” kaldrlmal veya bu sistemde köklü deiiklikler yaplmaldr. - Bu kadar fazla lise mezununun üniversiteye girme eilimi deitirilmelidir. Yaplacak düzenlemelerle örencilerin önemli bir bölümü meslek okullarna yönlendirilmelidir. - YÖK, köklü deiikliklerle yeniden düzenlenmeli ve kesinlikle siyasetten arndrlmaldr. - Üniversiteler, gerçein aratrld, bilim üretilen ve düünen insan yetitirilen kurumlardr. Bu kurumlarda kesinlikle siyasete yer olmamaldr. Üniversitelerde, akademik yönetici atamalarnda, kadrolarn oluturulmasnda, öretim programlarnn düzenlenmesinde ve hedeflerin seçilmesinde, siyasal eilimler ve görüler, etkili olmamaldr. Üniversitelerde dogmalara yer yoktur. Yasalarla, üniversitelere siyasetin girmesi kesinlikle engellenmelidir. - Parlemento’nun üniversite örencileri için “af yasas” çkarmasna son verilmelidir. - Üniversitelerdeki ders programlar, toplumdaki deiimler ve yaygnlaan bilgisayar ve internet kullanm göz önünde bulundurularak yeniden düzenlenmelidir. Öretim üyelerinin ders verme biçiminde de deiiklikler yaplmaldr. (a) Örencilerin kendilerinin hazrlayp sunacaklar, “seminer” türü dersler artrlmaldr. (b) nternet olanaklar göz önünde bulundurularak, derslerde bilgi aktarm azaltlmal, bunun yerine temel ilkeler üzerinde younlamaldr. (c) “Öretim üyesi anlatr, örenci dinler ve not alr”, türü derse kesinlikle son verilmelidir. Buna biz “kakla mama yedirme”, diyoruz.Örenci derslerde daha aktif duruma getirilmeli ve diyaloa zorlanmaldr. (d) Ders sunumlar, örencinin dikkatini çekecek ekilde renklendirilmelidir! Yazar, son yllarda bu yönde baz denemeler yapm ve çok olumlu sonuçlar almtr. (e) Derslerde hazr bilgisayar yazlm kullanm azaltlmal, bunun yerine örencilerin kendi programlarn oluturmalar tevik edilmelidir. Program oluturma, örencinin konuyu daha iyi anlamasn salayacak ve onu düünmeye, irdelemeye yönlendirecektir. (f) Derslerde laboratuar uygulamalar artrlmal, düzenleyip gerçekletirilmeleri salanmaldr. örencilerin deney (g) Ders saat ve says azaltlarak örenciye okuyabilecei, düünüp tartabilecei zaman yaratlmaldr. Kanmca, bu konuda ülkemizdeki örencinin mentalitesi göz önünde bulundurularak, biraz yönlendirme yaplmas gerekir! 28 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (h) naat mühendisi, belirli bir kültür birikimine sahip olmaldr. Bu nedenle programa sosyal ve sanat içerikli dersler konmaldr. - Öretim üyesi örenci ilikilerine önem verilmeli, örencinin öretim üyesi ile yaknlamas salanmaldr. Öretim üyeleri ile örencileri ders dnda da bir araya getiren, akam yemekleri, piknik, spor gibi etkinliklere önem verilmelidir. - Danmanlk kurumu ciddiye alnmal ve yeni düzenlemelerle bu kurumun etkili çalmas salanmaldr. - Üniversitelere öretim üyesi yetitirilmesi ii ciddiyetle ele alnmal ve gerekli planlamalar yaplmaldr. Öretim üyesi yetitirme politikas ve yöntemi, üniversitelerin geleceini belirleyen en önemli faktördür. Bugün birçok üniversitede, yeterli kadro olmamasna karn, doktora program açlmtr. Yetersiz tezlerle doktora alanlar, ayn üniversitede öretim üyesi olmaktadr. Belirli düzeye gelmemi üniversitelerin doktora vermeleri kesinlikle önlenmelidir. Ayrca, kiilerin doktora yaptklar üniversitelerde öretim üyesi olarak kalmalar istisnai bir durum olmaldr. Baka bir deyile, akraba evlilii, olabildiince azaltlmaldr. - naat mühendislii eitimi, iki ayr düzeyde yaplmaldr; (a) yüksek okul eitimi ve (b) üniversiter eitim. Bu bildirinin banda, ülkemizde her iki tür mühendise de gereksinme olduu vurgulanmt. Bu düzenleme yaplrken kurumun ad önemli deildir, her iki tür eitimi veren kurum da “üniversite” olarak anlabilir. u anda üniversitelerimizde verilen eitimin genelde “yüksek okul eitimi” olduu göz önünde bulundurulursa, bu uygulamann fazla bir sknt yaratmadan gerçekletirilebilecei söylenebilir.. SONUÇ Üniversitelerde yaanan sorunlarn kayna tek deildir. Deien deer yarglar ve yaam biçimleri, ilköretimden balayan yanl eitim anlay, siyasal iktidarlarn eitime yaklamlar, çarpk bir yara dönüen giri snavlar ve üniversitelerin deien koullara uyum gösterememesi, bugün üniversitelerde yaanan sorunlarn temel kayna olmutur. Bu nedenle salt üniversite içinde yaplacak düzenlemelerle sorunun çözümü olas deildir. Devletin ve hükümetlerin de eitim sorununa bak açlarnn deimesi gerekir. u anda yapabileceimiz, yetkilileri uyarmak ve konuyu gündemde tutmak olacaktr. Ancak, bu arada üniversitelerin alacaklar önlemlerin ve getirecekleri deiikliklerin, sorunu tam olarak çözmese bile önemli yararlar salayaca unutulmamaldr. KAYNAKÇA [1] Ersoy, U., “Türk Üniversite Sistemi ile lgili Öneriler”, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Yl 24, say”, Kasm 1987 [2] Ersoy, U., “Türkiye’de üniversite eitiminin Dünü, Bugünü ve Yarn”, ODTÜ Haber Bülteni, Cilt 7, Say:3, 1991 [3] Ersoy, U., “Education, Not Training”, International Workskop on Civil Engineering Education in View of Societic and Technical Realities, (Invited paper), ITU, Oct. 2007, stanbul 29 30 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRKYE’DE YÜKSEKÖRETME GENEL BR BAKI Aybar Ertepnar Ülkemizde yükseköretimin geçmii, gelimi ülkelerdeki üniversitelerin balangç tarihleri ile karlatrldnda oldukça yenidir. Cumhuriyetimizin kuruluundan 10 yl sonra, ülkemizde, gelimi bat ülkelerindeki üniversitelere benzer bir anlayla, yükseköretim kurumlarn oluturma çabalar balatlmtr. Bu tarihten itibaren yükseköretim sistemimiz yaps, nitelikleri ve nicelikleri açsndan pek çok aamadan geçmitir. Bu aamalar her zaman ilerlemeler eklinde olmam, zaman zaman evrensel tanma uygun “üniversite” tanmndan uzaklalm, nicelik için nitelik, kurumlara “çeki-düzen” vermek için özerklik ve üniversiteyi üniversite yapan daha pek çok özellik zarar görmütür. Yine belirtmek gerekir ki, üniversiteyi ypratan gelimeleri sadece ve sadece kurum d faktörlere balamak, sorunlar çözmek için yanl bir balangç noktas oluturur; yükseköretim sistemimizi oluturan tüm iç paydalarn da cesur bir otokritik yapmalar gereklidir. Bu sunumun konusu yükseköretimimizin bugünkü durumuna genel bir bak, sorunlarn tespiti ve olas çözüm önerileridir. Bugünkü durumu daha iyi anlamak ve deerlendirebilmek için, önce Türkiye’deki yükseköretimin yaklak son 30 yl içinde yaad gelimelere ksaca bakmakta yarar vardr. Bu ksa özet, gerek bu süre içinde atlan olumlu/olumsuz admlarn ve bunlara bal gelimelerin, gerekse daha önceden var olan ve/veya son 30 ylda ortaya çkan ve zamannda çözüme kavuturul(a)mayan ek sorunlarn tespitinde kolaylk salayacaktr. Unutulmamas gereken bir dier önemli husus da, ayn sürede, gelimi ülkelerdeki yükseköretim sistemlerinin sorunlar, bu sorunlarn çözümleri ve çözüm önerileri ile ülkemizdeki durumun, birlikte ele alnmas gereidir. Bu sempozyumdaki oturumlardan biri gelimi ülkelerdeki yükseköretimde eitime ayrlmtr. Her iki oturumun sunumlar birlikte ele alndnda, ülkemizde aranan çözümlerle dier gelimi ülkelerde uygulanan/uygulanmasna karar verilen önlemlerin paralellii açkça görülecektir. Ancak, üniversite kavram evrensel de olsa, her ülkenin kendine özgü problemleri kendine has çözümler üretilmesini gerektirir ve bu durum her yeni uygulamada göz önünde bulundurulmas gereken bir husustur. ubat 2007 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Yükseköretim Kurulu “Türkiye’nin Yükseköretim Stratejisi”1 balkl bir rapor yaymlamtr. Bu sunumda yer alan pek çok görü ve öneri esasen o raporda gündeme getirilmitir (bkz.:Bölüm 1, s. 43-127). Ayrca bu raporun yazlmasndan günümüze kadar geçen 2,5 yllk süredeki gelimeler ve bunlar hakkndaki ek deerlendirmeler de bu sunumda ele alnacaktr. Aybar Ertepnar Yükseköretim Kurulu eski Bakanvekili E-posta: [email protected] 1 Türkiye’nin Yükseköretim Stratejisi, T.C. Yükseköretim Kurulu yayn, ubat 2007, ISBN: 978-975-7912-32-3 31 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRKYE’DE YÜKSEKÖRETMDE SON 30 YILDAK ÖNEML GELMELER Yükseköretimde 1981-2009 Aras Toplam statistik Göstergeler 1981 yl ve sonras Türkiye Yükseköretim sisteminin saysal olarak çok büyük deiikliklere urad yllardr. Her ne kadar, yükseköretim kurumlarnn tüm yurda yaylmas bu yldan çok daha önce baladysa da, büyük saysal deiiklikler 2547 sayl yasa ile gelmitir. Yasann getirdii belki de en önemli deiiklik, daha önce üniversite sistemi dnda da var olan lise-üstü eitimin (akademiler, Milli Eitim Bakanlna bal eitim enstitüleri ve 2 yllk meslek yüksekokullar ve “Yaykur” olarak adlandrlan mektupla eitim) artk tümüyle bir çat altnda toplanmas ve 2547 sayl yasaya tabi hale getirilmesi olmutur. Yasann “kat merkeziyetçilii” gerek dorudan ilgililerin gerekse dolayl ilgililerin gündeminde güncelliini hep korumutur. Ancak, tüm yükseköretim kurumlarnn, tek ve ayrntlarla dolu bir yasa ve yönetmelikler dizisine tabi olmasnn getirdii olumsuzluklar, zaman zaman ve sadece, bu tekdüzeliin dna çkma arzusu gösteren yükseköretim kurumlarnca dile getirilmi ve bu konu ile dorudan ilgili kurumlarn yetkililerinin dahi fikir birliine ulaamadklar görülmütür. Tablo1’de 1981-2009 yllar arasndaki yükseköretim istatistik toplam göstergelerinin bir ksm verilmitir. 3 temel gösterge olarak üniversite/lise-üstü öretim kurumlar says, öretim eleman ve örenci saylar seçilmi, ayrca, seçilen yllar için örenci/öretim eleman oranlar verilmitir. Bu orann örgün lisans ve lisansüstü öretim gören örenciler için hesaplanmasnda öretim eleman says yerine, öretim üyesi (profesör, doçent, yardmc doçent) saysnn kullanm daha doru, daha anlamldr ve istatistiklerde daha çok bu oran kullanlmaktadr. Yükseköretim Kurulu 2002-2006 yllarna ait faaliyet raporlarna (YÖK web sitesinde bulunamamtr) göre bu oran o yllarda 29-34 dolaylarndadr. Örnein, 2004-2005 öretim ylnda toplam örgün lisans+lisansüstü örenci says yaklak 1,000,000, öretim üyesi says yaklak 32 bin olarak gerçeklemi, öretim üyesi bana düen örgün lisans+lisansüstü örenci says yaklak 31 olmutur (referans 1., Tablo 29, s. 88). ÖSYM’nin 20082009 Öretim Yl Yükseköretim statistikleri2 Kitabna göre, ikinci öretim dahil lisans ve lisansüstü öretim gören toplam örgün örenci says yaklak 1,200,000, öretim üyesi toplam says ise yaklak 39,000’dir. Dolaysyla 2008-2009 öretim ylna ait örenci/öretim üyesi oran da yaklak 30 olmutur. Tablo 1’de seçilen ara tarihler, üniversite saylarnda büyük artlarn yapld yllardr. 1992 ylnda gerçekletirilene benzer bir genileme daha sonra, önce 2006 ylnda, hemen ardndan 2008’de görülmütür. 2006’da kurulan 15 yeni Devlet, 2008 ve 2009 yllarnda kurulan 46 yeni Devlet+Vakf üniversiteleri ile toplam üniversite says, 2005 yl sonunda 78 iken, Austos 2009 itibar ile 139’u bulmutur. Bir anlamda, günümüz dünyasnda kitleselleen yükseköretime yönelik admlar olarak görülebilecek bu saysal artlar, nitelikle ilgili endieleri de önemli derecede artrmtr. Birçok yükseköretim kurumunda bu saysal artlar, sistemde salksz bir genileme veya salksz bir balangç yapma sonucunu dourmutur. 2 ÖSYM 2008-2009 Öretim Yl Yükseköretim statistikleri Kitab 32 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Türkiye Yükseköretim Sisteminin Mevcut Yaps ve lgili Sorunlara Ksa Bir Bak Bu ksmda yükseköretimimizin mevcut yaps ve bu yap ile ilgili sorunlar ele alnacaktr. Ele alnan sorunlara önem srasna göre deil, yapnn anlatlmas için takip edilmesi gereken sra içerisinde deinilecektir. Türkiye yükseköretim sisteminin üst kuruluu Yükseköretim Kurulu (YÖK)dur. Bu Kuruldan beklenen görev Anayasamzn 131’inci Maddesinde tarif edilmitir: 1981/2 1982/3 (2547) 1992/93 2005/6 2006/7 2007/8 2008/9 Üniversite says 19 (+dier lise-üstü) 27 (27+0) 53 (51+2) 78 (53+25) 93 (68+25) 115 ? 139 (94+45) Öretim eleman says ~13 bin (~+9 bin) ~22 bin ~39 bin ~99 bin Örenci says ~120 bin (+120bin) ~280 bin ~860 bin ~2,4 milyon ~98bin (~39 bin ö.üyesi) ~2,9 Milyon 11 13 22 24 30 Örenci/öretim eleman ~82bin (~32bin Ö.üyesi) ~2,2 milyon 27 ~90 bin ~2,3 milyon 26 Tablo 1. Türkiye yükseköretiminde 1981-2009 yllar aras toplam veriler3’4 Not 1: Üniversite saylarndaki parantez içindeki rakamlar, 1982 sonras için Vakf Üniversitelerini göstermektedir. Ekim 1981 ylna ait üniversite d veriler, akademi, eitim enstitüsü, meslek yüksekokulu ve YAYKUR’a ait toplam rakamlardr. 1981 sonras için “üniversite” kelimesi jenerik olarak, yüksek teknoloji enstitülerini de içerecek ekilde kullanlmtr. Not 2: Öretim elemanlar profesör, doçent, 1981 öncesi Dr. asistan ve asistan, 1981 sonras yardmc doçent ve aratrma görevlisi, öretim görevlisi, okutman ve uzman kapsamakta olup, yasaya göre aratrma görevlileri ve uzmanlar ders vermekle görevlendirilemezler. Not 3: 1981 sonras örenci saylar, 4 yllk örgün(2. Öretim dahil). 2 yllk örgün ve açk öretimin tümünü. Not 4: 139 üniversiteye ek olarak, sadece 2 yllk meslek eitim veren 4 vakf meslek yüksekokulu vardr, öretim eleman ve örenci saylarna bu kurumlardakiler dahildir. “Yükseköretim üst kurulular MADDE 131. – Yükseköretim kurumlarnn öretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek, yükseköretim kurumlarndaki eitim-öretim ve bilimsel aratrma faaliyetlerini yönlendirmek, bu kurumlarn kanunda belirtilen amaç ve ilkeler dorultusunda kurulmasn, gelitirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynaklarn etkili bir biçimde kullanlmasn salamak ve öretim elemanlarnn yetitirilmesi için planlama yapmak maksad ile Yükseköretim Kurulu kurulur. 3 2009 rakamlar için Yükseköretim Kurulu web sitesi, www.yok.gov.tr ve referans 2 verileri kullanlmtr. 4 2007 yl öncesi rakamlar TÜK Yllk statistik Göstergeler, ISBN 1300-0535 nolu kitaptan alnmtr. 33 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (Deiik: 7.5.2004-5170/8 md.) Yükseköretim Kurulu, üniversiteler ve Bakanlar Kurulunca seçilen ve saylar, nitelikleri, seçilme usulleri kanunla belirlenen adaylar arasndan rektörlük ve öretim üyeliinde baarl hizmet yapm profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhurbakannca atanan üyeler ve Cumhurbakannca dorudan doruya seçilen üyelerden kurulur. Kurulun tekilat, görev, yetki, sorumluluu ve çalma esaslar kanunla düzenlenir.” Kurulun 21 üyesinin 7’si Cumhurbakannca dorudan, 7’si hükümetin önerisi, 7’si ise Üniversiteleraras Kurul’un önerisi ile yine Cumhurbakan tarafndan atanr. Üyelerin görev süreleri 4 yldr ve yenilenebilir. Yükseköretim Kurulunun Bakan ve iki Bakan Vekili ve 21 kiilik Genel Kurul tarafndan belirlenen dier 6 üye tam zamanl görev yaparlar, eski kurumlar ile ilikileri kesilir ve Yürütme Kurulunu olutururlar; ücretli veya ücretsiz baka bir ite çalamazlar. Genel Kurul, 2547 sayl Yasann belirledii kararlar dndakilerle kstl olmak üzere, uygun gördüü karar alma yetkilerini Yürütme Kuruluna devredebilir. Anayasann 131 inci Maddesi Yükseköretim Kuruluna “Yükseköretim kurumlarnn öretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek” görevini vermekle, 2547 Sayl Yükseköretim Yasas çerçevesinde, bu Kurulu yükseköretimde en yetkili ve sorumlu üst kurul olarak belirlemitir. YÖK’ün, kendisine verilen dört görevden ilki olan planlama görevini, imdiye kadar, stratejik bir plan çerçevesinde yerine getirebildii söylenemez. Yükseköretimin Türkiye’de nasl bir yolda yürüyeceini, hemen hemen her zaman, yükseköretime olan talebin mevcut sistemin tayabileceinden fazla oluu ve siyasi iradenin bu talebi karlayabilmek için ald kararlar tespit etmitir. YÖK’ün bu görevini yerine getirebilmesi için, yükseköretim sisteminin uzun vadeli bir stratejik plan çerçevesinde gelitirilmesi yaklamnn siyasi irade tarafndan benimsenmesi, bir stratejik plann ortaya konmas ve titizlikle uygulanmas gerekmektedir. Anayasann Yükseköretim Kuruluna verdii dier 3 temel görev, yükseköretimi düzenlemek, yönetmek ve denetlemektir. Türkiye yükseköretim sistemi, tüm bu görevlerin merkezi olarak yerine getirilebilmesi için çok büyümü, dolaysyla, tüm yükseköretim kurumlarn kapsamak üzere alnan kararlarn bir ksm, sistemin tekdüzelie kilitlendii ikâyetlerine sebep olmutur. Sistemin tekdüzelik tehlikesinden uzak kalabilmesi için, eer varsa bu yasal engeller kaldrlmaldr. Yasal engel yoksa YÖK, çkard yönetmelikler vastas ile yükseköretimi düzenleme görevini yerine getirirken çeitlilii engellemeyecek önlemler almaldr. Ayrca, yükseköretim kurumlarnn performanslarn ölçecek ve kalite güvencesini salayacak bamsz birimlerin oluturulmas ve akademik yeterlilikler konusunda ulusal bir çerçevenin sonuçlandrlmas ve uygulanmas da Kurulun denetim görevlerini hafifletecektir. Özetle, yükseköretim sisteminin, bir üst kurul veya zaman zaman bu konuda gelitirilen öneriler arasnda yer alan-salt yükseköretimden sorumlu ve bu konuda yetimi uzman personeli istihdam edebilen bir yükseköretim bakanl olmadan, ülke için anlaml bir ekilde varln sürdürebilmesi mümkün deildir. Üst Kurulun, olas bir yükseköretim bakanlna göre avantaj, kararlarn siyasilerin maruz kalabildii kamuoyu basksndan uzak, baka bir etki altnda kalmakszn, objektif olarak alabilme olasldr. Yükseköretim sisteminin günümüzdeki hacmi ve önümüzdeki birkaç yl içerisinde ilevsel hale gelmeleri bekle- 34 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA nen yükseköretimle ilgili dier ulusal kurulularn üstlenecei görevler dikkate alnarak, Yükseköretim Kurulunun görevlerinin yeniden tarif edilmesi gerçekçi ve aklc bir yaklam olacaktr. Üniversiteleraras Kurul, kendisine 2547 sayl Yasa ile verilen sayl sorumluluk ve yetki dnda, YÖK’e danma kurulu niteliini tar. Kurul, tüm üniversitelerin rektörleri ve senatolarnca seçilen birer üyeden oluur. Austos 2009 itibar ile Kurulun üye says 278’e erimitir. Kurul, büyüklüü nedeni ile, rutin d konularda bir katkda bulunabilme ansna sahip deildir. Bu Kurulun htisas Komisyonlar önemli görevleri özveri ile yerine getirmekte, ancak 278 üyeli ve sk toplanmas mümkün olmayan bir kurulda bu htisas Komisyonlarnn çalmalar dahi yeterince tartlamamakta, Kurul adeta rutin kararlarn alnabilmesi için toplanmas gereken bir kurul olarak çalmakta, adeta ülkenin her yöresinden gelen katlmclarn zaman kaybna, ve hatta gereksiz yolluk ve arlama masraflarna neden olmaktadr. Belirlenecek objektif bir yöntem ile, geleneklerini oluturmu, deneyimli üniversitelerle, gelimekte olan üniversiteler ve yeni kurulan üniversitelerin temsilcilerinin oluturduu yeni bir kurulun mevcut Kurulun yerini almasnda yarar vardr. Yargtay, Dantay, Saytay ile Genel Kurmay ve Milli Eitim Bakanl temsilcilerinin de bulunduu 10 kiilik Yükseköretim Denetleme Kurulu ise 2547 sayl Yasann 9’uncu Maddesi ile kendisine verilen; a) Yükseköretim kurumlarnda, eitim - öretim ve dier faaliyetlerin bu Kanunda belirtilen amaca ve ana ilkelere uygunluunu Yükseköretim Kurulunca hazrlanacak esaslara göre ve onun adna denetleme görevini, b) Yükseköretim Kurulu Bakan tarafndan bu Kanunun 53’üncü maddesine göre istenen soruturmalar, c) Yükseköretim Kurulu tarafndan bu Kanuna göre verilecek dier görevleri yapar. Bu Maddeden de açkça görüldüü gibi, gerek kompozisyonu, gerekse kendisine Yasa ile verilen görev itibar ile Denetleme Kurulu yükseköretim kurumlarnn performansn ve kalitesini denetleyen bir kurul deildir. Üniversitelerimizin, gelimi ülkelerin önde gelen üniversiteleri ile rekabet edebilecek bir yapya kavumalar için önde gelen koullar özerklikleri ve akademik özgürlükleridir. Akademik özgürlük, Anayasamzn 130’uncu Maddesinin 3’üncü Paragrafnda tarif edilmitir: “Üniversiteler ile öretim üyeleri ve yardmclar serbestçe her türlü bilimsel aratrma ve yaynda bulunabilirler. Ancak, bu yetki, Devletin varl ve bamszl ve milletin ve ülkenin bütünlüü ve bölünmezlii aleyhinde faaliyette bulunma serbestlii vermez.” Üniversite özerkliinin iki temel aya idari ve mali özerkliktir. dari özerkliin büyük ölçüde bulunmad Devlet üniversitelerinde bu eksiklik de -rektör atamalar gibi- yükseköretimle ilgili gündemin ön sralarnda yer almaktadr. Ancak günümüze kadar hiçbir siyasi otoritenin, üniversitelere, personel harcamalar dahil olmak üzere “mali özerklik” salamak çalmalarna girememesi, iç paydalarn gündeminde ayni önem derecesi ile yer almamaktadr. Mali özerkliin var olmad bir sistemde stratejik bir plan yapmak, yaplsa dahi bu plan 35 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA çerçevesinde yol almak, görev yürütebilmek mümkün deildir. Günümüz üniversitelerinde artk 19’uncu yüzyln yönetim modeline dönmek tabii ki gerçekçi deildir. Bununla beraber, mali özerklik ve “hesap verebilme” (accountability)nin birlikte uygulanmas, kurumlarn evrensel platformda saygn bir konuma gelebilmeleri ve bu yerlerini koruyabilmeleri için bir zorunluluktur. Saylar 94’ü Devlet, 45’i Vakf üniversitesi olmak üzere Austos 2009 itibar ile 139’a erien üniversitelerin tekilat emalar( rektör, senato, üniversite yönetim kurulu, rektör yardmclar, dekan, fakülte kurulu, fakülte yönetim kurulu, dekan yardmclar, enstitü,...,bölüm,...) genelde ayni olmakla birlikte, akademik yöneticilerinin göreve getirilme ekilleri farkldr. Devlet üniversitelerinde rektör adaylarnn belirlenme ve atanma süreci, öretim üyelerinin 6 rektör adayn belirlemek için oy vermesi ile balayan ve Cumhurbakannn atamas ile sonuçlanan bir önerim/atama sürecidir. Vakf üniversitelerinde rektör üniversite mütevelli heyeti tarafndan belirlenip YÖK’e sunulmaktadr. Büyük yetkilerle donatlm bir rektörün, bu yetkilerini isabetli kullanacak ve üniversiteyi ileriye tayabilecek bir vizyona ve yeterli birikime sahip olmas zorunludur. Devlet üniversitelerinde rektörün belirlenme ekli, 2547 sayl Yasann yürürlüe girdii tarihten sonra 1992’de bir kez deiiklie uram ve YÖK’ün belirledii 3 aday arasndan Cumhurbakannca atanmas yerine, bir önceki paragrafta de deinildii gibi, öretim üyelerinin de sürece dahil olduu yeni bir önerim/atama modeline geçilmi, ancak bu konudaki tartmalar bir önceki göreve getirilme ekline göre hz kesmemitir ve gündemdeki yerinin korumaktadr. Dorudan seçimle belirlenme, dorudan atanma veya karma bir modelle göreve getirilmenin tümünün de art ve eksileri vardr ve bu tartma yükseköretim sisteminin gündeminde bir süre daha yer alacaktr. Bu konuya daha önyargsz yaklaarak, gündemin ilk sralarnda yer almasnn önlenmesi, yükseköretim kurumlarnn performanslarnn ölçülebilmesi, kalite güvencesi ve akreditasyon konularnda uluslararas standartlara uygun ulusal önlemlerin alnmas ve uygulamaya konulabilmesi, akademik yeterlilikler ve mesleki yeterlilikler konusunda uluslararas platformda da kabul gören ulusal çerçevelerin sonuçlandrlmas ve uygulamaya geçilmesi ile mümkün olabilecek, böylece, daha ziyade, yöneticinin, banda bulunduu kurumu hangi noktalara tayabilecei/tayabildii ön plana çkacaktr. Benzer ekilde, üniversitenin karar alma yetkisine sahip en yüksek kurulu olan üniversite yönetim kurulunun üyeleri de kurulda kendi görülerini seslendirebilecek birikim ve donanma sahip olmal, kurul üyelerinin görülerinin de katklaryla zenginletirdii toplantdan üniversitenin gelecei için en doru ve objektif kararlar çkabilmelidir. Bu paragrafta savunulan fikirler, üniversitenin tüm kademelerindeki akademik yöneticiler ve kurullar için de aynen geçerlidir. Öretim elemanlar, deerlendirmeler örenciler, nitelikler ve niceliklerle ilgili - Örenci adaylar ve üniversite örencileri Örenciler ve öretim elemanlar bir üniversitenin asli unsurlardr. Akademik yöneticileri, bir vizyon çerçevesinde, üniversiteyi, ürünleri ile saygn bir noktaya tamay amaçlayan bir grup olarak görmek mümkündür. Ürün ise, yetitirilen insan gücü -mezun edilecek örenciler- ve öretim üyeleri tarafndan yaplan saygn bilimsel yaynlar, alnan patentler ve topluma yönelik hizmetlerdir. 36 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ülkemizde yükseköretim çandaki nüfusundaki artn duraca ve bu rakamn 2010-2025 yllar arasnda 5,5-5,1 milyon arasnda deiecei tahmin edilmektedir. Türkiye’de yükseköretim ça nüfusunun okullama orannn, gelimi ülkelerdeki oran (~65%) yakalamas gibi bir stratejik hedef seçilirse, hedef yakalandnda yükseköretim gören örenci says 3-3,5 milyon dolaylarnda olacaktr. 2009 yl ÖSYM verilerine göre mevcut örenci says 2,9 milyona ulamtr ( Tablo 1). Bu örencilerin yaklak 1.150.000’i açk öretime kaytldr, 660 bini önlisans, 145 bini lisansüstü örencisidir. 4 yllk örgün eitim gören lisans örencisi says 840 bin, ikinci öretimde lisans eitimi alan örenci says 200 bindir. Artan talep, artrlan kontenjanlar ve yeni açlan ve bünyesinde henüz yeterli öretim üyesi bulunmamasna ramen örencisi olan üniversiteler açlmas, örenci/öretim üyesi oranlarnn arzu edilen düzeylere indirilebilmesine engel olmaktadr. Bunun yannda, örenci/öretim üyesi oranlar, gerek üniversitenin bulunduu ile gerekse bölümlerine göre büyük deiiklikler göstermektedir. Tablo 2’de, örenci/öretim üyesi Türkiye ortalamas ile Türkiye ortalamasna göre çok altlarda seyreden baz üniversitelerdeki oranlar üniversite ismi belirtilmeden verilmitir. Veriler, ÖSYM’nin 2008-2009 öretim ylna ait istatistikler kitabndan (referans 2) alnmtr. Oranlar, o üniversitedeki fakülteler(lisans), 4 yllk yüksekokullar (YO4) ve meslek yüksekokullar (MYO) için ayr ayr verilmitir. Oranlar hesaplanrken tüm öretim elemanlar says alnmamtr, çünkü bu gruptaki aratrma görevlileri ve uzmanlar Yasaya göre ders verme yetkisine sahip deillerdir. Profesör, doçent ve yardmc doçentlerden oluan öretim üyeleri yannda ders verme yetkisinde sahip olan dier öretim elemanlar, öretim görevlileri ve okutmanlardr. Ancak, öretim görevlileri ve okutmanlarn büyük bir çounluunu yabanc diller, Türk dili ve meslek yüksekokullarnda görevlidir ve 4 yllk lisans eitiminin esas öretim kadrosunu doktoral öretim elemanlar tekil etmektedir. Örenci saylarna açk öretim örencileri dahil edilmemi, ikinci öretim örencileri dahil edilmitir. Tablo 2, öretim üyesi toplam saysnn az olmasnn yan sra, dalmnn daha bozuk olduunu göstermektedir. Tablo 2’ye daha fazla örnekler eklemek mümkündür. Hatta üniversite, fakülte veya yüksekokul oranlarnn makul olduu üniversitelerde bölüm baznda yaplan çalmalar, bu üniversitelerde de ciddi öretim üyesi eksiklii olan bölümler olduunu göstermitir. Buna ek olarak, öretim üyeliinin saygn ve cazip bir meslek olmaktan uzaklamas, yeterli sayda istenen niteliklere sahip yetimi insan gücünün sisteme eklenememesi, küçük yerleim merkezlerinde öretim üyesi ve örencileri çekecek sosyal ve kültürel bir yaamn büyük ehirlere göre az olmas, barnma ve beslenme gibi zorunlu ihtiyaçlar karlamakta çekilebilecek zorluklar da bu eksiklerin giderilmesini zorlatrmaktadr. Son iki ylda üniversiteye giri kontenjanlarnn artrlmasna ramen, Devlet üniversitesinin 4 yllk programlarnda dahi boluklar olmas ise, arz ve talep arasndaki nitelik uyumazlnn bir göstergesidir. Genç nüfus isizliinin yükseldii ülkemizde, lise mezunlar, üniversiteden mezun olduktan sonra i bulmakta zorlanmayacaklar bir diploma sahibi olmak için gerek alan gerekse üniversite seçiminde artk daha titiz davranmalar gerektiinin bilincindedir. 37 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Üniversite Örenci says(1) Öretim üyesi says(2)* (Profesör+Doçent+Yrd. Doçent) (2)/(1) Türkiye Ortalamas Fakülteler+lisansüstü YO4 Tüm örgün Üniversite 1 Fakülte YO4 MYO Üniversite 2 Fakülte YO4 MYO Üniversite 3 Fakülte YO4 MYO Üniversite 4 Fakülte YO4 MYO ~1195 bin ~75 000 ~1740 bin 6 889 5 883 1 006 3 668 327 271 156 1 172 1992 1491 501 937 840 840 _ - ~37 800 ~1 526 ~39 000 123(23+37+61) 118(22+36+61) 5(1+1+3) 1 3 3(0+0+3) 0 0(+14 dier) 13 8 5(1+1+3) 0(+7 dier) 3 3(0+0+3) _ - ~32 ~49 ~45** ~56 ~49 ~201 3 668 109 ~90 ~84 153 186 100 134 280 280 _ - Tablo 2. Örenci/öretim üyesi ve örenci/öretim eleman oranlar (2008-2009 öretim yl-açk öretim hariç) (örenci ve öretim üyesi saylar 2 nolu referanstan alnmtr.) *Baka birimlerden gelenler saylara dahil edilmitir. **Öretim üyelerinin sadece küçük bir ksmnn MYO’larda görev ald dikkate alnmamtr. Gerçekte bu oran çok daha yüksektir. Üniversite örencisi aday olan lise örencilerinin en büyük sorunu deiik ortaöretim kurumlar arasndaki büyük peformans farkdr; bu oran 2003 ylnda %70 olarak ölçülmütür5 (bknz. referans 1,s. 71 ve Ek 10, s.249). Bu büyük sapma, frsat eitlii açsndan üniversite örencisi adaylar için en büyük adaletsizlii yaratmaktadr. Giri snavlar hakknda ise, 2007 ylnda, YÖK Bakanl tarafndan kurulan komisyonca kaleme alnan “Türkiye’nin Yükseköretim Stratejisi” balkl raporda (referans 1) aadaki sonuçlara varlmtr: “Üniversiteye giri snav, örencileri, yeterliliklerini göz önüne almadan, sadece aralarndaki sraya bakarak yükseköretim kurumlarna yerletirebilmektedir. Seçme snavn kazananlarn yetersizlikleri büyük ölçüde göz ard edilmektedir. Yükseköretim de ortaöretimin baarszlklar ile ba baa braklmaktadr.” (s.73) “Giri snavlar ile daha önce bir yükseköretim kurumuna yerletirilen ya da bir yükseköretim programn bitirenlerin yeniden yerletirilme oran 15,7’dir. Bu oran, üniversiteye giri snav sisteminin yol açt kapasite ziyannn bir dier göstergesi olarak yorumlanabilir.” (s.79) 5 PISA 2003Projesi Ulusal Ön Rapor, MEB 2004 Andrew Vorkink, Türkiye Eitim Sektörü Konferans, 17 Mart 2006, Ankara 38 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ayn raporda bu saptamann bir dier nedeni olarak dershane sektörünün genilemesi gösterilmi, sayfa 83’de “özel dershaneler, ortaöretimin açklarn kapatacak bir ilev görmek için yola çkarken, ortaöretimin kalitesini daha da düüren etkiler yaratmakta, kendine olan gereksinmeyi güçlendirmektedir”...,”günümüz koullarnda öretmenler ve okul yöneticileri dershaneye ihtiyaç brakmayacak bir öretim verme iddiasn tayamamaktadrlar.” tespitleri yaplmtr. Bu raporda bu konudaki dier satrba bulgular öyle sralanmtr: “Aday çou zaman kendi ilgi ve yeteneklerini gözard ederek, ald puana göre, gelecekte belki de hiç ilgi duymayaca bir meslek alanna yerleebilmektedir.” (s. 80) “...Bu nedenle, sistem, kendini ifade etmede zorlanan, sorun çözme becerisi yeterince gelimemi, sosyal etkinlik deneyimi olmayan, toplumdan kopuk, ortaöretimin temel amaçlar ile yorulmam bir lise mezunu profilinin yetimesine yol açmaktadr.”(s. 82) Yükseköretim Kurulu tarafndan, 2010-2011 öretim ylnda yürürlüe girmesi planlanan yeni giri snavnda iki radikal deiiklik yaplmtr. Bunlardan snavla ilgili deiikliin olumlu bir katk yapaca ancak yeterli olmayaca, katsay ile ilgili ikinci deiikliin ise rasyonel bir manta oturmad, ortaöretimdeki farkl alanlardan gelip snava girenler arasnda ortaöretim müfredatnn katksn göz ard edici olduu düünülmektedir. Esasen referans 1 sayfa 156’da da “Üniversiteye geçite yeni snav ve yerletirme önerisi” bal altnda önerilen nolu referansta da dile getirildii gibi, giri ve yerletirme snavnda deiiklikler sistemin yetersizliklerini gidermekte yeterli deildir. Giri ve yerletirme snav(lar)nda deiiklik bir “önlemler dizisi” sinin bir parçasn oluturur. Bu yönde atlan admlardan bir dieri ise kontenjan artrmdr. Ancak kontenjan artrm, altyap ve öretim üyesi yetitirmeye ayrlan parann da ayni oranda artrlmas ve sonuçlarnn alnmasn takiben yaplmaldr. Bu sorun çok ciddi bir gerçek olarak halen karmzda durmaktadr. Üniversite örencilerinin, kaytl olduklar programdan ve program kalitesinden bamsz olan ortak sorunlar vardr. Bu sorunlar, üniversitenin yeni bir yaam tarz oluu ve bu tarza hzla ayak uydurmakta çekilen zorluklar, ailelerinden ayr bir hayata ilk kez balayacak olanlarn yaad zorluklar, mali darboazlar, barnma ve beslenme ile ilgili zorluklar olarak sralanabilir. Bunlarn yannda, örencilerin örenci konseyleri yolu ile seslerini karar mekanizmalarna demokratik haklarn kullanarak duyurmakta çekingen veya ilgisiz olmalar, örencilerin kendileri ile ilgili konularda kurullarda oy kullanabilecek temsilcilerini bulundurmalarna yasal olarak henüz imkân olmamasdr. Üniversite örencilerinin aldklar eitim ile ilgili sorunlar daha ileri ksmlarda ele alnacaktr. - Öretim elemanlar Öretim elemanlar arasnda ders verme yetkisini tayanlar, öretim üyeleri olarak gruplanan profesör, doçent ve yardmc doçent ile dier öretim elemanlar grubunda yer alan öretim görevlileri ve okutmanlardr. Yasaya göre, öretim görevlileri akademik bir unvan tamamalarna ramen alannda tecrübesi ile temayüz etmi kiiler arasndan tam zamanl veya ksmi statüde görevlendirilebilirler ve 39 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA genellikle yabanc dil hazrlk snf, Türkçe ve nklâp Tarihi dersleri veren birimlerde ve meslek yüksekokullarnda görev alrlar. Ancak, pratikte, bu görevlendirme, çou zaman ihtiyaç nedeni ile hiç tecrübesi bulunmayan, yüksek lisansn yeni bitirmi kiilerin de istihdam için de kullanlmaktadr. Böyle bir uygulama, atanan kiinin statüsünü ve maddi durumunu bir miktar iyiletirmekte, ancak akademik ilerlemeler yapmasna engel olmaktadr. Aratrma görevlileri ise, çounlukla lisansüstü örenci statülerini sürdürürken ayni zamanda üniversiteye yar zamanl hizmet veren elemanlardr. Üniversitelerimizin baars öretim üyelerinin ve mezunlarnn baarlar ile ölçülür. yi yetimi öretim üyelerinin öretim-aratrma kadrolarna kazandrlabilmeleri ve kuruma balanmalarnn salanmas, onlar için hazrlanabilen ortamn iyilik derecesi ile orantldr. Üniversitelerin, artan üniversite says ve kontenjanlar karsnda iyi performans göstermeleri daha da güçlemitir. Bu konuda iddialarn sürdürebilmek veya iddial bir konuma gelebilmek için, öretim üyesi kadrolarna genç ve iyi yetimi elemanlar çekebilmelidirler. Bunun için öncelikle böyle yetimi bir insan gücünün ülkemizde var olmas gerekir. Profesör ller 1* 2* Doçent Yrd. Doçent 1 2 1 2 Dier Ör. Elem. 1 2 Toplam 1 2 Ankara 2866 3234 984 1271 1494 1868 6621 6530 11965 12903 stanbul 2628 3449 1121 1261 1769 2960 6884 7357 12402 15027 zmir 1177 1186 489 523 1061 836 3913 2820 6640 5365 Toplam 6671 7869 2594 3055 4324 5664 17418 16707 31007 33295 Fark Dier ller +1198 +461 +1340 4496 5611 2908 4101 11182 12611 -711 32402 42305 +2288 50989 64628 Fark Genel Toplam Fark +1115 +1193 +1429 +9903 11168-13480 5502- 7156 15506- 18275 49820- 59012 +2312 +1654 +2769 +9192 +13639 81966 97923 +15957 Tablo 3. Devlet Üniversitelerindeki Öretim Elemanlarnn 3 Büyük ehir ve Dier llere Göre Dalm *Not: 1 2005-06, 2 2008-09 öretim yln göstermektedir. 2005-2006 öretim yln kapsayan ve 1 nolu referansta yaymlanan istatistiklerle (referans 1, s. 95, Tablo 35), 2008-2009 öretim yln kapsayan ve ÖSYM tarafndan yaymlanan 2 nolu referans verilerinden (referans 3,2008-2009 öretim yl illere göre örenci öretim elemanlar saylar verileri, s.18-29) çkarlan sonuçlara göre öretim üyelerinin 3 büyük ehir (Ankara, stanbul, zmir) ve dier ehirlere dalm Tablo 3’de verilmitir. Bu tablo öretim üyelerinin 3 büyük ehirle dier illere dalmndaki eilimin deimediini, öretim üyelerinin yaklak %42 sinin yine 3 büyük ehirde bulunduunu göstermektedir. 2005-2006 öretim ylnda örencilerin de %39’u 3 büyük ehirde örenim görüyordu. Bu oran (açk öretim hariç) 2008-2009 öretim ylnda %33’e dümütür. 3 büyük il dndaki illerde örenci saylarnn artmasna ramen ayni oranda art öretim üyesi kadrosuna yansmamtr. Dier taraftan, öretim görevlileri, okutmanlar, uzmanlar ve aratrma görevlilerini kapsayan “dier öretim elemanlar” 3 büyük ehir toplamnda 3 ylda düü gösterirken, dier illerde %30 artmtr. Bu tablo, öretim kalitesinin güvencesi açsndan dikkatle deerlendirilmesi gereken bir husustur. 40 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Daha önce de belirtildii gibi, öretim üyelerinin zamanlarnn bir ksmn da kendilerinin yenilemek için deerlendirmeleri gerekir ve bir öretim üyesinin haftada 8-9 saat ve iki dersten fazla drs vermesi, onun aratrma ve kendini yenileme faaliyetlerini sekteye uratr. Ancak, örenci öretim üyesi orannn büyük oluu ve ek ders vermenin mali avantajlar öretim üyelerinin ders yükünü zorunlu veya istekli olarak artrmaktadr. Öretim üyelerimizin çounluu en az bir yabanc dile tam hakim deillerdir. Dier bir husus da yurt d deneyimlerinin eksikliidir. Küçük ölçekli çalmalarn bu saptamasndan yola çkarak yaplacak bir projeksiyon, öretim üyelerinin yaklak yarsnn yabanc dil ve yurt d deneyimlerinin eksik olduu tahminine götürmektedir. Yeni öretim eleman atamalar ile unvan yükseltilmesi ve atamalarda titizlikle uyulmas gereken bir husus, sadakat yerine liyakatin esas alnmas, ihtiyaç ne kadar büyük olursa olsun, yeterlilikten ödün verilmemesidir. Bu tür hatalarn kurumlar üzerinde kalc bir etkileri vardr. Türkiye’de yükseköretim kurumlarnn iç/d deerlendirmeye tabi tutulmas göreceli olarak oldukça yenidir. 1990 yllarda Yükseköretim Kurulu tarafndan balatlan bir pilot çalmada, bir fakülte böyle bir çalmay kategorik olarak reddetmiti. Ayni tarihlerde ise ODTÜ Mühendislik Fakültesinin 3 bölümü, Amerika Birleik Devletlerinin mühendislik ve teknoloji alanlarndaki en saygn akreditasyon kurumu olan ABET’e (Accreditation Board for Engineering and Technology) deerlendirtip, ABD’de akredite edilen benzer programlarla edeer olup olmad konusunda kendilerini incelemeye aldrtyorlard. Bunu, ODTU Mühendislik Fakültesinin dier bölümleri, Boaziçi, stanbul Teknik ve Bilkent Üniversiteleri takip etti ve günümüze kadar 42 bölüm bu süreçten baar ile geçerek akredite oldu. Sosyal Bilimler dallarnda benzer araylar balad. Ancak, henüz kalite deerlendirme, kalite güvencesi ve/veya akreditasyonla ilgili ulusal herhangi bir kurulu henüz ortada yokken Mühendislik Fakültelerinin Dekanlar kendi alanlar için böyle bir mekanizmay iletme çalmalarna baladlar (MÜDEK: Mühendislik Deerlendirme Kurulu). Hemen hemen ayn zamanlarda Türkiye Bologna sürecine katlma karar ald. Sistem açsndan sürece uyum oldukça kolay oldu, çünkü tüm üniversiteler (Tp ve Hukuk Fakülteleri hariç) zaten 2547 sayl Yasa ile bu sisteme geçmilerdi. Bologna sürecinin dier eylem maddeleri ise ulusal düzeyde eksiklii duyulan birkaç konuyu gündeme tad. Takip eden ksmda Bologna süreci ve bu çerçevede ülkemizde kaydedilen aamalar dile getirilecektir. BOLOGNA SÜREC NEDR, NE DELDR Merkezi Starsbourg’da olan Avrupa Konseyi, Avrupa Kültür Konvansiyonuna 1949 ylnda imza atan ülkeler tarafndan kurulmu olup, Sovyetler Birliinin ve Yugoslavya’nn dalmas ile oluan Avrupann yeni siyasi corafyas ile katlmc ülke says 47’ye ulamtr. Türkiye Konseye 1950’de üye olmutur. Bologna süreci tek bir Avrupa Yükseköretim Alan (AYA) oluturmak üzere, 1999 ylnda 29 Avrupa Konseyi üyesi ülkenin yükseköretimden sorumlu bakanlarnn veya yetkililerinin imzalad Bologna Deklarasyonu ile balatt bir süreçtir. Bologna süreci Avrupa Birliinin bir süreci deildir. Halen üye says 41 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 46’dr.Bologna deklarasyonu hükümetler aras bir anlama deildir. Bologna süreci birlik içinde farklla büyük deer vermekte, tek tip bir Avrupa Üniversitesi yaratmaya çalmamaktadr. Amac, sürece üye ülkeler arasnda dolam kolayl salayacak enstrümanlarn tüm ülkelerce salanmasdr. Bologna sürecinde 2 ylda bir düzenlenen bakanlar düzeyindeki toplantlarda önemli raporlar onaylanm, bir sonraki 2 ylda üye ülkelerden beklenen gelimeler sralanmtr. Ancak, bu önerilerin hiçbirine uymak zorunlu tutulmamtr. Ancak, Avrupa Yükseköretim Alannn saygn bir orta olma arzusu, bu sürecin aktif bir parças olmak için yeterli bir sebep tekil etmektedir. Buna ramen çok sayda ülke belirli konularda henüz bir gelime gösterememitir. Ülkemizin de baz eylem maddelerindeki önerileri benimsemesi oldukça zor görülmektedir. Sürecin ilk admlar, 1998 ylnda ngiltere, Almanya, Fransa ve talya tarafndan Sorbonne bildirgesi ile atlmt. Sorbonne sürecini balatan düünceler ise, 20. Yüzylda liderliin Amerika Birleik Devletlerine geçmesi ve 20. Yüzyln sonlarna doru Avrupa’nn “dünyann en rekabetçi bilgi tabanl ekonomisi” olmak için harekete geçmesidir. Doal olarak, böyle bir iddiann ana kayna, bireylerin bilgi ve örenim düzeylerini en üste tamakla görevli olan üniversitelerdir ve bu iddiay gerçekletirmek için Avrupa ülkeleri üniversitelerinin bir reform sürecine tabi tutulmas gerçeini görmü ve harekete geçmilerdir. Türkiye 2001 ylndan bu yana Bologna süreci üyesidir ve katlmn takiben sürecin aktif bir üyesi olmutur. Bologna süreci 2000-2010 yllar arasnda yaplacak ortak çalmalarla bir AYA bölgesi oluturmay hedeflemitir. Bu hedefin temel amac 2010 ylnda, birbirleri ile karlatrlabilen, birbirleri ile uyumlu, öretim üyesi, yükseköretim örencisi ve meslek sahiplerinin dolamlarn kolaylatracak, yüksek kalitede, geni ve ileri bilgi tabanl bir üniversite sistemi ile bar ve hogörünün hakim olduu bir Avrupa oluturmaktr. Süreç yükseköretimin lisans ve lisansüstü derecelerle (yüksek lisans ve doktora) ilgili balklarn kapsamakta olup, meslek yüksekokullar veya üniversite nitelii tamayan dier yükseköretim kurumlarnn oluturduu birlik (EURASHE-European Association of Institutions in Higher Education) toplantlara söz hakk ile ancak oy hakk bulunmakszn katlmtr. Bologna sürecinden sorumlu ülke yetkilileri balangçta 6 temel eylem bal, bunu takiben 2001’de ek olarak 3 eylem bal belirlemilerdir. Bunlar: 1. Üniversitelerin lisans ve lisansüstü olmak üzere iki aamal bir yap oluturmas, 2. Avrupa Kredi Transfer Sisteminin (ECTS) benimsenmesi ve sömestr sistemine geçilmesi, 3. Akademik hareketliliin salanmas, engelleyici unsurlarn kaldrmas için ilgili bakanlklara nezdinde giriimde bulunulmasnn benimsenmesi, 4. Akademik derecelerin okunup anlalabilmesi ve karlatrlabilmesi için eitimin içeriini özetleyen bir diploma ekinin (diploma supplement) o ülkenin anadili yannda, Avrupa Birliinin en yaygn 3 dili olan ngilizce, Almanca veya Franszca dillerinden birinde otomatik (örencinin talebi beklenmeksizin) ve ücretsiz olarak diploma ile birlikte verilmesi, 5. Programlara Avrupa ile ilgili konular konmas, 6. Yükseköretimde kalite güvencesini salamak, bunun için Avrupa Birlii ile ibirlii yapmak, 42 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 7. Yaam boyu örenimin gelitirilmesi; deiik örenme süreçleri ile kendilerini eitenlerin, örendiklerini kantlama yolu ile daha üst akademik programlara kayt haklarna eriebilmeleri, 8. Örencilerin AYA sürecini etkin katlmnn salanmas, 9. AYA’nn dier ülke örencileri için de çekici hale getirilmesi. Sempozyumun bu ve bir baka oturumunda önemli yer igal edecek olan akademik deerlendirme ve kalite güvencesi, 2003’de Berlin’de yaplan bakanlar düzeyindeki toplantda öncelikli iki konudan biri olarak vurgulanmtr. Bu konuyu özellikle ele almak üzere BFUG (ülke temsilcilerinden oluan Bologna zleme Grubu); raporla ilgili çalmalar yapmak ve BFUG’a sunmak üzere ENQA (Avrupa Kalite Güvencesi A), EUA (Avrupa Üniversiteler Birlii) ESIB(Avrupa Örenciler Birlii) ve EURASHE görevlendirilmitir. 2005 ylnda Bergen (Norveç)’de yaplan toplantda, daha önce BFUG’da olduu gibi, “Kalite Güvencesi Rehberi ve Standartlar” kabul edilmi, ancak “Kalite Güvencesi Ajanslar” önerisi üzerinde anlamaya varlamam ve yeni önerilerin göz önüne alnmas ve yeni raporun bir sonraki toplantda incelenmesine karar verilmitir. 2007 ylnda Londra’daki toplantda ise ulusal düzeyde kurulup ulusal düzeyde kabul edilen kalite güvencesi ajanslarnn AYA çapnda kabul görecek bir statüye kavumas için bir Avrupa yetkilendirme merkezinin oluturulmas raporu müzakereye açlmtr. AYA’nn kabul ettii ilkelere çerçevesinde kurulacak olan ajanslarn bamsz olmas, kalite güvencesi sürecinde iç ve d deerlendirme unsurlarnn bulunmas, uluslararas katlm ve payda katlm olmas ve sonuçlarn yaymlanmas benimsenmitir. KALTE GÜVENCES ÇALIMALARI Daha önce de belirtildii gibi, üniversitelerimizin bu konuda snrl da olsa deneyimleri vard. Bologna sürecinin ülkemizde yürütülmesinden sorumlu olan Yükseköretim Kurulu Bakanlnca ve Bologna süreci ve AYA Kalite Güvencesi Rehberi ve Standartlar çerçevesinde öncelikle, 20 Eylül 2005’te “Yükseköretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Yönetmelii” YÖK tarafndan kabul edilmi ve ayn yl Resmi Gazetede yaymlanarak yürürlüe girmitir. Bu yönetmelikle, Yükseköretim kurumlarnn eitim, öretim ve aratrma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin deerlendirilmesi, kalitelerinin gelitirilmesi, bamsz "d deerlendirme" süreciyle kalite düzeylerinin onaylanmas ve tannmas konusundaki çalmalara ilikin esaslar düzenlenmitir.6 Bu yönetmelik uyarnca, Üniversiteleraras Kurul tarafndan, ulusal düzeyde “Yükseköretimde Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Komisyonu (YÖDEK)”, kurumlar düzeyinde ise, her üniversitede bir “Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Kurullar (ADEK)” kurulmutur. YÖDEK, Mays 2006’da, ENQA tarafndan gelitirilen ve BFUG tarafndan benimsenen “Kalite Güvencesi Rehberi ve Standartlar” çerçevesinde Türkiye Yükseköretim sistemi için “Yükseköretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Rehberi”ni hazrlamtr. Tablo 4’de bu rehberden aynen 6 Bu konu ile ilgili çalmalar Sakarya Üniversitesi Rektörü Profesör Dr. Mehmet Durman Bakanlnda YÖK tarafndan yürütülmütür, çalmalar kanunlama aamasndadr. 43 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA alnan “ana süreç haritas7” verilmitir. Kurumsal bazda, sürecin ilk aamasn kurumun stratejik planlama süreci oluturmaktadr. Bunu takiben, sras ile ADEK’in iç deerlendirme raporunu hazrlamas, d deerlendirme kurulularnn deerlendirme raporunu saha ziyaretinden sonra tamamlayarak ADEK’e göndermeleri, ADEK’in iyiletirme gereken konular için eylem planlarn hazrlayp senato ve üniversite yönetim kurulunun onayna göndermeleri gerekmektedir. ç deerlendirmelerde örenci katlm, d deerlendirmelerde örenci katlm ve uluslararas katlm beklenmektedir. Kalite güvencesi konusunda pilot çalmalar balatmak amacyla, üniversiteler bu ulusal plan çerçevesindeki ilk stratejik planlarn Ekim 2006’da bitirmi, kendi iç deerlendirmelerini tamamlayarak YÖDEK’e göndermilerdir. Bu konudaki yapsal çalmalarn tamamlanabilmesi ve uygulama sürecin balatlmas için gerekli yasal düzenlemelerin tamamlanmas beklenmektedir. Bologna sürecinde, her iki ylda bir hazrlanan ve o iki yllk süreçte, BFUG tarafndan bakanlar düzeyindeki toplant kararlar göz önüne alnarak belirlenen konularda kaydedilmesi beklenen ilerlemelerin deerlendirme raporlar hazrlanmaktadr(“stoctaking reports”)8. Kalite güvencesi, 2005, 2007 ve 2009 yllarnda hazrlanan raporlarn tümünde, bu konudaki ulusal ilerlemelerin deerlendirildii bir eylem maddesi olmutur. Deerlendirmeler, konunun, ilgili ülkede mutlak bazda hangi durumda olduunu deil, o 2 ylsonunda gelinmesi beklenen noktaya ne kadar yaklaldnn bir ölçüsüdür. 2005 ylnda, kalite güvencesi çalmalarn deerlendirmede ölçüt olarak, - Ulusal kalite ajanslar, Kullanlan ulusal ölçütler, Örenci katlm, Uluslararas katlm seçilmi, Türkiye’de bu konuda 2003–2005 arasndaki ilerleme tümünden “orta” Tablo 4. Kalite Güvencesi Ana Süreç Haritas* * “Yükseköretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Rehberi”nden (Referans 7) aynen alnmtr. 7 “Yükseköretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Rehberi”nden aynen alnmtr. 8 http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/documents/ 44 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Olarak deerlendirilmitir. ilerlemenin: 2005-2007 yllar arasndaki 2 ylda yaplan - Kalite güvencesi için rehberi ve standartlarnn ulusal bazda yürürlüe konulmas, - D deerlendirmedeki gelimeler, - Örencinin sürece katlm düzeyi - Sürece uluslararas katlm düzeyi ile ölçülmesi kararlatrlmtr. Türkiye’nin bu konularda 2005-2007 yllar arasnda gösterdii performans, srasyla, “çok iyi, iyi, iyi, orta” olarak deerlendirilmitir. Son envanter 2009 ylnda alnm, d deerlendirme, örenci katlm ve uluslararas katlmn ölçü olarak kullanld bu raporda Türkiye’nin 2007-2009 yllar aras performans, srasyla, “iyi, çok iyi ve orta” olarak deerlendirilmitir. YÜKSEKÖRETMDE YETERLLKLER9 Bologna süreci çerçevesinde ele alnan bir dier önemli konu ise kalite güvencesinin ayrlmaz bir parças olan, her düzeydeki yükseköretimde ve her programda beklenen “akademik yeterlilikler” ve bunlarn edinilebilmesi için gerekli içeriktir. 2005’de Bergen’de bakanlar düzeyinde yaplan toplantda AYA için yeterlilikler çerçevesi benimsenmi, bakanlar 2007’ye kadar ülkelerinin ulusal yeterlilik çalmalarn balatmak ve 2010 ylna kadar çalmalarn önemli ölçüde tamamlamak yönünde niyet belirtilmilerdir. Bu konuda ülkemizde gelinen son durum (Austos 2009 itibar ile), http://bologna.yok.gov.tr/index.php sayfasndaki Türkiye Yükseköretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi (TYUYÇ)” ile ilgili Genel Kurul Karar” ve “Türkiye Yükseköretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi (TYUYÇ) Raporu”ndan takip edilebilir10. Raporun 2 inci sayfasnda benimsenen takvim aada aynen verilmitir: - Süreci balatmak için karar alnmas Nisan 2006 - Çalma takviminin oluturulmas 2006 - Sürecin organizasyonu 2006 – 2008 - Çerçevenin tasarm Kasm 2008 - Paydalardan görü alnmas Ocak 2009 - Çerçevenin onaylanmas Mays 2009 - dari organizasyon Haziran 2009 - Çerçevenin yükseköretim programlar düzeyinde uygulanmas - Pilot Uygulama Aralk 2010 - Tüm Kurumlarda Uygulama Aralk 2012 9 Bu konuda çalmalara, 2006 ylnda YÖK Bakanlnca oluturulan ve bakanln Mula Üniversitesi Rektörü Prof Dr. ener Oktik’in yapt bir komisyonca balatlm, 2008 ylnda yine YÖK tarafndan kurulan ve Bakanln Sakarya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mehmet Durman’n yapt komisyonca devam edilmitir. Çalmalarda, Bologna uzmanlar grubunun süreçleri ülke sathnda tantmalar ve yol gösterici olmalar katk salamtr. Bu ksmda bu komisyonlarca yaplan çalmalardan da yararlanlmtr. 10 http://bologna.yok.gov.tr/index.php, Türkiye Yükseköretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi (TYUYÇ) Raporu. 45 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Yeterliliklerin TYUYÇ’ne dahil edilmesi 2010 - 2015 - Çerçevenin Avrupa Yeterlilik Çerçeveleri ile uyumluluunun belgelendirilmesi 2010 – 2012 - TYUYÇ Web sitesinin oluturulmas ve yaymlanmas 2009 Sürecin balatld Nisan 2006 tarihini takiben, komisyon öncelikle düzeyleri (ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora) tanmlam, tanmlamalarda büyük ölçüde AYA- yeterlilikler çerçevesi düzey tanmlar kullanlmtr. Bu ekilde, düzeyler, bitirildikleri zaman, bitiren birey tarafndan edinilmesi gereken en düük a) bilgi kavrama becerisi, b) kavrananlar uygulama becerisi ve c) yetkinlikler bakmndan tarif edilmitir. Bunu takiben, pilot olarak öncelikle hangi fakültelerde alan baznda çalmalarn tamamlanabilecei aratrlm, mühendislik ve eitim fakültelerinin kendi alanlarndaki akademik yeterlilikleri Mays 2008 sonunda tamamlayabilecekleri örenilmitir. Mühendislik Fakültelerinin Dekanlarnn kendilerinin oluturduu istiari kurullar bu görevi üstlenmi, eitim fakülteleri ile de benzer bir iletiim kurularak benzer ekilde mutabakat oluturulmutur. Salkla ilgili yükseköretim kurumlar (Tp, Di Hekimlii, Eczaclk, Veterinerlik Fakülteleri ile Ebelik ve Hemirelik Yüksekokullar) ile Mimarlk Fakülteleri için bu çalma daha kolay olacaktr. Çünkü bu düzenlemi meslek gruplarnn mesleklerini tüm üye ülkelerde icra edilebilmesi için gerekli olan yükseköretim yeterlilikleri, Avrupa Birliine katlm müzakereleri öncesinde ele alnmtr ve Avrupa Komisyonunun kriterleri ile AYA kriterleri arasnda yeterlilikler açsndan daha önceden uyum salanmtr. Türkiye yükseköretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Raporu (referans 10)dan görüldüü üzere, payda görüleri Ocak 2009’da alnm, Çerçeve Mays 2009’da YÖK tarafndan onaylam ve yukardaki takvim çerçevesinde, pilot uygulamalarn Aralk 2010 da, tüm kurumlarn uygulamalarnn ise en geç Aralk 2012’de tamamlanmas öngörülmütür. 2012 ylna kadar Ulusal Çerçevenin Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi ile uyum içinde olduunun belgelendirilmesi planlanm ve nihayet, 2015’e kadar tüm alanlarda yeterliliklerin Çerçeve’ye dahil edilmesi ile sürecin tamamlanmas düünülmütür. Bu ksmda birbirleri ile yakndan ilintili iki konuya deinmekte özellikle yarar vardr. Daha önce de deinildii gibi, AYA’da Avrupa ülkeleri çounlukla lisans ve yüksek lisans ayrma sürecini tamamlamlardr. Örencilerin dolamnda kolaylk salamas için kullanlan Avrupa Kredi Transfer Sistemi-ECTS cinsinden, halen lisans için edinilmesi için gerekli olan ECTS aral 180-240 olarak belirlenmitir. (Bunu 3 yllk lisans veya 4 yllk lisans eklinde sunmaktan özellikle kaçnlmtr, çünkü buna kar gelitirilen argumanlar, ne kadar sürede deil, neyin örenildii önemlidir eklinde ifade bulmaktadr). Ülkemizde 240 ECTS’e karl gelen bir lisans öretimi süre gelmektedir. Deinilmesi gereken bir dier konu ise ülkemizde, alnan diplomalarn, o meslei tüm hak ve yetkileri ile icra etmeye yeterli olmasdr, diplomadan sonraki basamaklar, yerine getirilmesi gerekli olan salk için Salk Bakanlndan icra oluru almak, mühendislik dallar ve mimarlk için ilgili odalara kaytl olmaktr. AYA dahil pek çok ülkede ise, düzenlenmi meslek gruplarnda meslek icras için diploma yeterli deildir. Birletirilmi lisans+yüksek lisans programlarn lisans ve ayrca yüksek lisans olarak ayrrken, AYA ülkeleri örenim çktlarn 180 ECTS’e göre yapmlar, meslek icrasnda hangi hak ve yetkilerle donatlabilecekleri ise bu aamada belirlenmitir. Daha balka bir ifade ile yeni bir basamak olarak ortaya çkan lisans için yeni bir tanm yaplmakta, bu zaman zaman ülkemizde kazanlan lisans 46 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA diplomas ile kazanlan haklarn altnda olabilmektedir. Bu ise diploma denklikleri açsnda büyük önem tayan bir husustur. 180 ECTS ile kazanlan bir lisans programna verilen denklik, Türkiye’de meslee balamak için yeterli olacakken, belki de o diplomann kazanld ülkede o diploma ile böyle bir ie bavurmak mümkün olmayacak kap sadece lisans+yüksek lisans sahiplerine açk olacaktr. BTRRKEN Bu çalmada yükseköretim sistemimizin bugünkü durumu ile ilgili sadece gündemde olan baz önemli satr balarna deinilmitir. Üniversiteye giri snavlarnn artk sk sk deitirilme gereksimi duyulmayacak bir oturmulua erimi olmas gerekmektedir. Sürekli deien ve hemen bir yl sonra uygulanan yeni snavlar, ortaöretime girerken geçerli olan snav ekline kendinin hazrlayan örencilerde rahatszlk ve güvensizlik yaratmaktadr. Ancak, üniversitelerin tümünün veya bir üniversitenin tüm bölümlerinin ayni çekicilikte olmamas nedeni ile baz üniversite/bölümler için talep younluu olaca için, “adil” bir yerletirme yapabilme amac ile bavurulan ve u anda saygnl sorgulanmayan bir snav sistemine alternatifler getirmek henüz çok uzak bir ihtimaldir. Yeni üniversitelerin kurulmas, yükseköretim gören ça nüfusunun orann yükseltmesi gereken ülkemiz için zorunludur. Bununla beraber, üniversitelerin, altyap ve öretim üyesi kadrolarn tamamlamayan bölümlerine örenci alnmas doru deildir. Ancak, bu karar alnrken, kurulan her üniversite için ciddi bir planlamasnn yaplmas ve kaynann var olmas gerekir. Bilgi toplumu ve bilgiye dayal ekonominin çamzn bir gerçei, hatta çamzn adnn “bilgi ça” olduunu hatrlarsak, nüfusu 70 milyonu am bir Türkiye’nin üniversite ça nüfusunun açk öretim dahil olmak üzere halen %40’n altnda olan okullama orann %65’lere ve üzerine çekebilme gayretleri ile kalite güvencesini balatp taviz vermeden yerletirmeye çalmas kolay olmayacaktr. Yeni teknolojiler vastas ile uzaktan eitimi yaygnlatrmay, yükseköretim ça nüfusunun almas gereken örgün eitime bir alternatif olmaktan ziyade ça nüfusu dndakilerin kullandklar esnek eitim yöntemlerinden biri olarak görmek ve gerçekletirmek, bütçe imkânlarn çok zorlayacaktr. Yükseköretimde bir düzeyi bitirip o düzeyle ilgili yeterlilii bir “diploma” ile belgeledikten sonra, meslek icras için gerekebilecek olas ek deneyimler ve/veya snavlar üniversite mezunlarmzn kabullenmesi kolay olmayacaktr. Maliye Bakanl, büyük bir ihtimalle, “hesap verebilirlik” getirilse dahi, üniversitelere personel harcamalar dahil olmak üzere torba bütçe verme uygulamasna geçmeyecektir. Atama ve terfilerde sadakat yerine liyakat kolay kolay tüm kurumlarmza da ksa sürede gerçeklemeyecektir. Rektörler, hangi yöntemle atanrlarsa atansnlar, atanmalarndaki neden, “üniversite için hazrlad icra plan” olmayacak, bir kez daha göreve gelemezlerse, hangi yöntemle önerilmemi/atanmam olurlarsa olsunlar, gerekçe “üniversite ileri götüremedii için” olmayacaktr. Bu olumsuz tümcelerin tümü ve burada unutulan benzerlerinin artk doru olmad gün yükseköretimimiz önemli bir yol katetmi olacaktr. 47 48 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRKYE’DE MESLEK VE TEKNK ETM: KOÇ HOLDNG’DEN BR ÇÖZÜM ADIMI OLARAK “MESLEK LSES MEMLEKET MESELES” PROJES Aylin Gezgüç ÖZET Türkiye’de eitimde, mesleki ve teknik eitim son yllarda önemi vurgulanan bir alandr. Mesleki Yeterlilikler Kurumu’nun kurulmas, MEGEP Projesi ile modüler sisteme geçilmesi ve projelerin gelitirilmesi ve Koç Topluluu gibi birçok özel sektör kuruluunun destekleri ile ekonomik ve sosyal kalknma yolunda eitimin, özellikle mesleki ve teknik eitimin gelitirilmesine çallmaktadr. Koç Topluluu, toplumda eitim ve istihdam alanlarndaki birçok problemin ortak paydasnn “meslek liseleri” olduu tespitinden hareketle ulusal bir proje gelitirmeyi amaçlamtr. Koç Topluluu tarafndan Vehbi Koç Vakf destei ve Milli Eitim Bakanl ibirlii ile 2006 ylnda “Mesleki -Teknik Eitimi Özendirme Program” balatlmtr. Projede ana amaç; mesleki eitimin önemi konusunda farkndalk yaratarak mesleki eitimin sorunlarnn çözüme kavuturulmasna, itibarnn gelitirilmesine ve ilgili paydalarn harekete geçirilmesine katkda bulunmaktr. Proje okul-iletme elemesini odana alarak burs, staj, koçluk ve istihdam öncelii salamaktadr. birlikleri ve bilinçlendirme çalmalar ile zenginletirilen proje ile Koç Topluluu, önümüzdeki dönemde devlet-özel sektör-sivil toplum örgütü-okul farkndalnn ve ibirliinin güçlenmesi ve ülke genelinde iyileme salayacak kolektif çözümler yaratma çalmalarnn artmas için bir model oluturmada önderlik yapmay hedeflemektedir. MESLEK ETM NEDEN ÖNEMLDR? Koç Topluluu, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal geliimi önünde önemli bir engel olarak duran eitimde frsat eitsizlii ve eitimde nitelik düüklüü konularnda harekete geçmeyi kendine misyon edinmitir. Koç Topluluu, orta öretimdeki okullama oranlarnn düüklüü; meslek liselerinin itibarnn giderek zayflamas; meslek edinme beklentisinin üniversite düzeyine yükselmesi; üniversite bavurular ile yerletirmeleri arasndaki açn giderek artmas; kz çocuklarnn potansiyelinin deerlendirilememesi; artan isizlik ve sanayide nitelikli çalan ihtiyacnn karlanamamasnn ortak paydasnn “meslek liseleri” olduu tespitinden hareketle bir proje gelitirmeyi amaçlamtr. Aylin Gezgüç Koç Holding A.. Nakkatepe, Azizbey Sokak No: 1 Kuzguncuk 34674 stanbul, Türkiye E-posta: [email protected] 49 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MESLEK ETM ÇN BR MODEL ÖNERS OLARAK MESLEK LSES MEMLEKET MESELES (MLMM) PROJES “ÜLKEM VARSA BEN DE VARIM” VEHB KOÇ MLMM Projesi Vizyonu Nedir? Niye böyle bir proje gelitirilmitir? Koç Topluluu, ülkesinden aldn yine ülkesine vermek ilkesiyle kazancn Türk ekonomisinin geliimine, istihdam yaratmaya, büyüdükçe büyütmeye adamaktadr. Kuruluundan itibaren Koç Topluluu, Türkiye için dünyadaki yenilik döngüsünü takip eden bir deiim dinamosu olmann yan sra Türk halknn yaam kalitesinin yükseltilmesi için öncü olmaya devam etmektedir. Hane hane ulat halkn ihtiyaç ve isteklerini yerinde analiz edip, bu sene 40 yan geride brakan Vehbi Koç Vakf çats altnda oluturduu kurumlar ve destekledii sivil toplum örgütleri ile projeler gelitirmektedir1. “Meslek Lisesi Memleket Meselesi” slogan ile anlr hale gelen proje, Koç Holding’in, Vehbi Koç Vakf destei ve Milli Eitim Bakanl (MEB) ibirlii (MEB Kz Teknik Öretim, Erkek Teknik Öretim ve Ticaret ve Turizm Öretimi Genel Müdürlüklerinin katlm) ile 2006 ylnda Mesleki Teknik Eitimi Özendirme Program kapsamnda balatlmtr. Proje ile gençleri mesleki teknik eitime özendirmek ve toplumsal farkndalk yaratmak; böylelikle atl kalan gençlerimizin potansiyelini harekete geçirmek, istihdam gelitirmek ve Türkiye ekonomisine olumlu katkda bulunmak arzulanmtr. Projenin Amac Nedir? Koç Topluluu tarafndan Milli Eitim Bakanl ibirlii ile balatlan “Mesleki Teknik Eitimi Özendirme Program” çerçevesinde “Meslek Lisesi Memleket Meselesi” Projesiyle ana amaç: - - - Mesleki eitimin önemi konusunda farkndalk yaratarak mesleki eitimin sorunlarnn çözüme kavuturulmasna, itibarnn gelitirilmesine ve ilgili paydalarn harekete geçirilmesine katkda bulunmaktr. Bu ana amaca ulamak için ise; Olanaklar kstl ilköretim mezunu gençlerin sanayi, biliim ve hizmet sektörüne eleman yetitiren meslek liselerine yönelerek, mesleki eitim almalar konusunda tevik etmek; Meslek Lisesi Örencilerini; - Eitim bursu ile maddi olarak; - Staj olana salayarak, bilgi, beceri ve yeterlilik alannda; 1 Bu Sivil Toplum Örgütlerine Türkiye Aile Sal ve Planlamas Vakf (TAPV), Türkiye Erozyonla Mücadele, Aaçlandrma ve Doal Varlklar Koruma Vakf (TEMA), DenizTemiz Dernei, Türk Eitim Vakf örnek olarak verilebilir. 50 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - - stihdam öncelii sunarak kariyer geliimlerinde; - Koç Topluluu çalanlarnn gönüllü koçluk hizmeti ile de kiisel geliim alannda desteklemek; Yürütülen iletiim kampanyalar ile - verenler nezdinde: meslek lisesi mezunu gençlerin istihdam ve dier olas katklar için (bkz. Bölüm 2.3’de ve 3’de yer alan Koç Topluluu örnekleri) - Veliler nezdinde: meslek liselerinin itibarnn gelitirilerek yetenekli ve üniversite imkanlar snrl örencilerin meslek edinmek için bu liselere yönlendirilmesi - Kamuoyu nezdinde: “ne i olsa yaparm” yerine “meslek altn bilezik” felsefesi için çar yaplmas - Kamu makamlar nezdinde: meslek edindirme müfredat ve meslek standartlar ile çan yakalanmas ve genç nüfusun potansiyelinden faydalanlabilmesi için farkndalk yaratmak amaçlanmtr. Proje Kapsam ve leyii Nasl Yürütülmektedir? Proje kapsamnda tüm Türkiye'de, 81 ilde 262 okulda 8000 meslek lisesi örencisine ulalmas hedeflenmitir. Proje, meslek liselerinin önemine dikkat çekmeyi ve Türkiye çapnda farkndalk yaratmay amaçlad için izleyen bölümlerde detaylar verilecek olan çeitli alt ve yan projeler, etkinlik ve iletiim çalmalar ile desteklenmektedir. ema 1: Hedef Bursiyer Says: Staj Destekli Meslek Lisesi Burslar ile Türkiye'nin her ilinden en az bir meslek lisesi kapsanarak, mesleki ve teknik ortaörenim kurumlarnda örenim gören örencilere destek verilmektedir. 2006-2007 eitim öretim ylnda verilmeye balanan “Staj Destekli Meslek Lisesi Burslar” 7 yllk bir dönemi kapsamaktadr. 51 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bursiyer seçimi kademeli olarak gerçekletirilerek (bkz ema 1), 4 yl boyunca her yl 2.000 yeni bursiyerin projeye dahil edilmesi ile 4. ylda 8000 örenciye ulalacaktr. 7. yln sonunda ise bu örencilerin tümü kademeli olarak mezun edilmi olacaktr. Proje ileyi sistemi oluturulurken 8000 örencinin, Koç Bursiyeri olarak seçilmesinin sadece kat üzerinden yaplacak bavurulara braklamayacak kadar kymetli bir seçim olduu saptamas ile yola çklmtr. Türkiye'deki i dünyasnn ihtiyac, alanlarnda uzmanlam, teoriyle birlikte uygulamada da kendini yetitirmi, çalkan, örenmeye merakl, giriimci gençlerdir. Bursiyer seçim süreçlerinin yansra, bursiyerlik devam koullar, koçluk modülleri ve yarmalar gençlerin bu ekilde yetitirilmesine katkda bulunabilecek ekilde gelitirilmitir. Proje ileyi sisteminde etkisi olan ikinci hareket noktas da burs programlarna destek uygulamalarn da merkezi bir sistemle yönetimi yerine mümkün olduunca yerel, sektöre ve irkete özel bir ekilde yönetilmesinin daha etkin ve verimli olaca tespitidir. Böylelikle pek çok alt ve yan proje gelitirilmesine, her ilde farkl etkinlikler ile örencilere ulalmasna imkan salanmtr. Okullar; Okul-irket Eletirmeleri Bursiyer seçilen okullarn Topluluun faaliyet alan ve corafyas ile dorudan örtütüü Koç Topluluu irketleri ile okullarn eletirilmesi yoluna gidilmitir. Bu durumun istisnalar ise, okul seçimleri yaplrken Koç Topluluu irketleri’nin tesislerinin bulunmad illerde ortaya çkmtr. Bu illerde burs vermekten kaçnmak yerine, Türkiye’nin her ilinde bir umut yakmak adna Topluluk irketleri ile eleme ilkesinden sapmalar olmutur. Bu gibi durumlarda kz meslek liselerine arlk verilmesi suretiyle proje kapsamnda erkek örenci: kz örenci dalmnda 50:50 ilkesi gözetilirken, belli yörelerde kz örenciler lehine bu orann deimesi söz konusu olmutur. Bir dier istisna da belli illerde, Koç Topluluu’nun faaliyet alannn dndaki branlar (çocuk geliimi, rayl sistemler, grafik ve fotoraf vb.) içeren okullarda konular örtümemesine ramen eleme yaplmasdr. Bu istisnai durumlar, memleket meselesinin çözümü için 81 ile yaylma gayreti ve bursiyerlerin istihdam olanaklarnn sadece Koç Topluluu ile kstlandrlmamas ve dier alanlara yönelmelerinin engellenmemesi açsndan ortaya çkmtr. Bursiyer seçiminin ve sonrasnda da örencilerin kiisel geliimlerinin bizzat çeitli mesleklerin mensuplar olan Koç Topluluu çalanlar tarafndan desteklenmesi için projeye meslek lisesi koçlar dahil edilmitir. Bunun üzerine MLMM projesi, gönüllü Topluluk çalanlarnn da meselesi halini almtr. Burs alarak örenim gören örencilerin, 3308 sayl Mesleki ve Teknik Eitim Kanunu hükümlerine göre Koç Topluluu irketlerinde uygulamal eitim görmelerine destek verilmektedir. Burs programndan faydalanarak mezun olanlara Koç Topluluu irketlerinde istihdam öncelii salanmas planlanmaktadr. irketler ve Meslek Lisesi Memleket Meselesi Dünyas Projede 21 irket aktif olarak yer almaktadr. Bu irketlerin 20’si Koç Topluluu irketidir. 21inci irket, Koç Topluluu’ndan ayrlmasna ramen projede desteini sürdüren Migros A..dir. 52 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Türkiye çapnda 262 okulu sahiplenerek okul-sanayi ibirliine model oluturan irketler (alfebetik srayla) unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. ARÇELK ARÇELK-LG AYGAZ BRMOT DEMR EXPORT DVAN DÜZEY PAZARLAMA FORD OTOMOTV HARRANOVA BES KOÇ STATOIL KOÇTA MGROS OPET OTOKAR OTOKOÇ SETUR TAT TOFA TÜRK TRAKTÖR TÜPRA YAPI KRED ema 2: Meslek Lisesi Memleket Meselesi Dünyas Koç Topluluu irketleri bugüne kadar MLMM Projesi’nde: - Okullarn hamiliinin üstlenilmesi; irket sorumlusu atanmas - Gönüllü proje uygulamasnda çalanlar aracl ile yer alnmas - Sektörlerin ihtiyacna göre meslek liselerinde bran bölümleri kurulmas (Bkz. Bölüm3: Uygulama Örnekleri), - Yeni teknolojiyi barndran laboratuarlarn meslek liselerinde oluturulmas, - Yeni meslek lisesi kurulmas - Alanlarnda öncü irketlerde uygulamal staj imkan sunulmas, - Bursiyerlere kültür-sanat gezileri düzenlenmesi, - AB Leonardo Projeleri gibi yurtd projelerine okullarn ve bursiyerlerin katlmas, - Bursiyerlerin üretim tesisleriyle Topluluk irketlerinde tantrlmas gibi katklarla yer almtr. 53 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MLMM Projesi Organizasyonu ema 3: MLMM Organizasyon Tablosu Koç Holding’in Milli Eitim Bakanl ile imzalad protokol çerçevesinde Vehbi Koç Vakf’nn destei ile yürütülen projenin organizasyonunda 21 irketin irket Sorumlular, 21 irketten gönüllü olarak projede yer alan Meslek Lisesi Koçlar ile Okul Yönetimleri yer almaktadr. Merkezde bulunan Koç Holding, Milli Eitim Bakanl ile iletiim halinde Vehbi Koç Vakf ile projenin koordinasyonunu ve kamuoyu nezdinde yaylmn salamaktadr. Her ay toplanan irket Sorumlular Komitesi saha ile merkez arasndaki koordinasyonu salayarak topluca alnan kararlar Meslek Lisesi Koçlar aracl ile uygulamaktadr. Meslek Lisesi Koçlar sorumlu olduklar okul yönetimleriyle ve bursiyerlerle iletiim halinde olduklarndan projenin yereldeki temsilcileri ve yürütücüleridir. Meslek Lisesi Koçlar ylda bir kere toplanmakta, yl içindeki tecrübelerini birbirlerine aktarmakta ve Koç Holding tarafndan hazrlanan proje eitimine katlmaktadr. Projeden Beklenen Sonuçlar Nelerdir? - 7 senenin sonunda 8000 örenci 4 senelik örenim hayatlar boyunca eitim bursuyla desteklenmi olacaktr. - Genç nüfusun nitelikli igücüne dönütürülmesine katkda bulunacaktr. - Kendine güvenen, bilinçli gençlerin yetitirilmesine Meslek Lisesi Koçlar araclyla destek olunacaktr. - Meslek lisesi mezunlarnn itibar ve istihdam imkan kazanmas, niteliksiz igücü yerine, mesleki donanm ve yetkinlie sahip bir igücü ile hem iyerinde (özellikle KOBler için) hem de sektörün tümünde kaliteyi arttracak; projedeki eitim ve iyeri arasndaki balant ise mesleki eitimin kalitesine 54 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA olumlu ölçüde yansyacaktr. - Hedeflendii gibi, meslek liselerine olan ilginin artmasyla, devlet, özel sektör ve akademik çevrelerde farkndalk olumas ve kamuoyunun harekete geçirilmesi salanabilecektir. - Eitimde toplumsal cinsiyet eitliine destek verilmi olunacaktr. - Okullama oranlarna ulusal çapta destek salanm olacaktr. - Yöresel kalknmaya destek verilecek, yerelde okullama oranlarna katk salanacaktr. Projenin Fark: MESLEK LSES KOÇLARI Meslek Lisesi Memleket Meselesi projesi bugün 81 ilde verdii burs desteinin yan sra 21 irketten 300’ü akn gönüllü “koç” ile örencilere kiisel geliim eitimi, irket-okul elemesi yolu ile staj imkanlar ve istihdam öncelii salamaktadr. Meslek Lisesi Koçlar, eleme yaplan meslek liseleri ile iletiimi salamak ve bursiyer seçimini yapmak ve daha sonra da bursiyerlerle iletiim içinde kalmak üzere proje okullarna ulalmasnda köprü rolü oynayarak, bireysel katklarn gösterme frsat bulmaktadr. Meslek Lisesi Koçlar burs verilen örencilere salayacaklar koçluk için her sene özel olarak düzenlenen eitimlerle hazrlanmaktadr. Koç Topluluu çalanlar tarafndan salanan gönüllü koçluk ile 9. snftaki bursiyerlere “Kendimi Kefediyorum”, 10. snftaki bursiyerlere “Sorumlu Vatandam” konularn ileyen interaktif modüllerle ulalrken, 11. snftaki bursiyerler için “Hayata Uyum Salyorum” ve 12. snftakiler için “ Hayatna Hazrlanyorum” modülleri ile örencileri okul sonras i hayatna hazrlamak hedeflenmektedir. MLMM Projesi, farkl sektör ve büyüklükteki tüm Koç irketlerinin ortak bir noktas olmutur. Proje, tüm ülkeye yaygn ve irketlerin her birinin faaliyet alanlarna uyum salayabilen tek bir proje olarak uygulanmakta, irketlerimizin kendilerine özgü gelitirdikleri modellerle desteklenmektedir. Koç Topluluu, ülkemiz toplam ihracatnn yüzde 11’ini gerçekletirmekte ve milli gelirinin yüzde 9’una edeer toplam ciro üretmektedir. Yeni i alanlar oluturma, ülke üretimine katkda bulunma ve devlete vergi geliri salama gibi topluma çeitli maddi kazanmlar sunmaktadr. Koç Topluluu’nun kurucusu Vehbi Koç'un da söyledii gibi gücünü çalanlarndan alan Koç Topluluu, Meslek Lisesi Memleket Meselesi projesinde de yine çalanlar araclyla topluma katk salamaktadr. Meslek Lisesi Koçlar öncelikle, sorumlu olduklar okullardaki örencilerin Koç bursiyeri olarak seçilmesi görevinde anahtar rol üstlenmektedir. Pek çok örnekte ailelerin çoçuklarn okula devam ettirme kararnda Vehbi koç Vakf bursunun yan sra Meslek Lisesi Koçlar’nn ilgileri etken olmaktadr. Ülkemizde hem kz hem de erkek çocuklarn okulda ayrlma kararnda ailelerin önemli bir etken olduu, bu etkenler içinde okulu terk eden çocuklarn %83’ünün2 annesinin eitimsiz olduu dikkate alndnda, Meslek Lisesi Koçlar aracl ile tutulan n önemi daha net ortaya çkmaktadr. 2 AÇEV, Eitim Reformu Giriimi (ERG), KA-DER, AB. Kzlara Eitim Boynumuzun Borcu. 55 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Gönüllü Meslek Lisesi Koçlar Neler Yapyorlar? Meslek Lisesi Koçlar, snrlar ve içerii net olarak belirlenmi, Türk Toplumu’nun dokusunda yer alan “elverme” kültüründen feyz alnarak oluturulmu, bir “kariyer sahibi abi/abla rehber” modelidir. Meslek Lisesi Koçlar, farkl irketler, yalar, cinsiyetler ve ehirlerden olmakla birlikte, mesleki eitime gönülden inanan, topluma katk salamaya gönül vermi, zamann ve tecrübelerini paylamaya gönüllü olan özel sektör çalanlardr. Bu ortak yönlerinin dnda ortak görev tanmlar da bulunmaktadr: - Koç Holding’in düzenledii koçluk formasyonu salayan eitimlere katlmak - MLMM Projesi kapsamndaki kendisine bildirilen okullarn müdürleriyle balantya geçerek proje hakknda bilgi vermek, burs duyurularnn yaplmasn salamak, - Bursiyer Seçim Komisyonu’nda görev almak; - Burs verilecek örenci seçiminde komisyonun objektif davrann gözetmek, - Örenciler için meslek seçiminde destek olmak, destek olabilecek yollara yöneltmek, - Bursiyer örencilerin Koç Topluluu içinde ve dnda staj ve beceri eitimi yerinin bulunmas konusunda Vehbi Koç Vakf'na destek olmak, - Sorumlu olduu bölgedeki potansiyel okullar belirleyerek Vehbi Koç Vakf'na öneride bulunmak, - Proje sürecini destekleyen raporlamalar (izleme formu, deerlendirme anketleri, staj izleme formlar, vs) gerçekletirmek. Bursiyer- Meslek Lisesi Koçlar Buluma Modülleri Gençlerin eitimi eitim kurumlarndan önce aile içerisinde balamaktadr. Türk aile yaps gençlerin özgürce fikirlerini ifade etmelerini oldukça kstlayan özellikle de kz çocuklarnn geri plana itildii bir yetitirme tarzyla ekillenmitir. UNDP Türkiye 2008 nsani Geliim Raporu ve Dünya Bankas’nn yaymlad “Deien Türkiye ve Gençlik” isimli çalmalar incelendiinde, Türkiye’deki3 eitim kurumlarnda yaanan frsat eitsizlikleri ve uygulanan ezberci örenme tekniklerinin gençlerin salkl bir ekilde kendine güvenlerini ina etmelerini engelleyen önemli nedenlerden olduu gerçei karmza çkmaktadr.. Eitim kurumlarnda uygulanan ezbere dayal, yaratcl ve katlm kstlayan eitim sistemleri gençlerin deiime kapal, sosyallikten uzak, aksiyon almaktan korkan ve hatta iddete eilimli olarak yetimelerine neden olabilmektedir. Türkiye’deki gençlerin aileden balayarak kurumlarda devam eden eitim hayatlarnda becerilerini gelitirecek kaliteli eitimden yoksun braklmalar “katlmc” bir yaklamdan uzak, çekingen ve umutsuz bir gençlik yetimesine neden olabilmektedir. 3 Dünya Bankas. Deien Türkiye ve Gençlik. http://siteresources.worldbank.org/INTTURKEY/Resources/DegisenTurkiyeveGenclik.pdf. 25. Eylül. 2009. UNDP. Türkiye 2008 nsani Gelime Raporu, Türkiye’de Gençlik. Ankara, 2008. 56 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Türkiye’deki gençlii tanmaya yönelik gerçekletirilen etnografik bir aratrma olan Synovate Research International Trendview4 çalmasna göre lise döneminin ilk yllarnda gençler tamamen iç motivasyonlarna yönelerek, kararszlk ve bilinçsizlik dönemine girmektedirler, sorumluluk almaktan kaçnmakta, kendi içlerine kapanmaktadrlar. Gençlerin ilköretimde karlatklar problemler aile ortamnn younluu, programlanm hayatla baa çkma ve çevreye özenme ve uyum salama gibi sorunlar iken lisede bu sorunlar zamanszlk, organizasyon becerilerinin geliememesi, heyecan ve gerginlik olarak karmza çkmaktadr. Gençlerin karlat eitim problemlerini ve Türkiye’de gençlie tannan frsatlar da deerlendirerek Meslek Lisesi Memleket Meselesi bursiyerlerine yönelik kiisel geliim modülleri hazrlanmtr. Bu modülleri hazrlarken en temel amaç doru eitimi alm, geleceine umutla bakan, aktif vatanda olarak hareket eden gençler yetitirmek için katkda bulunmaktr. Kendine güvenen, zamann iyi yöneten, programl yaayan, kendi potansiyellerini kefedebilen, aktif vatanda olarak rol alma, problem çözme ve ekip çalmas gibi uygulama alanlarnda baarl olacak gençler yetitirmek düüncesi üzerine modül yaps oturtularak ayr ayr snflarn kendi eitimleriyle ilikili endielerini kontrol etmelerinde etkili olacak birbirlerinin devam niteliinde aadaki ekliyle dört ayr tema altnda 12 modül ortaya çkmtr. Her sene için üç modül uygulamas planlanmtr. Bu modüller, interaktif uygulamal olarak Bursiyer gruplar ile birlikte, ekip çalmas eklinde, oyunlarla ilenmekte, rehber öretmen ve/veya müdür yardmclarnn katlm ile gerçekletirilmektedir. 9uncu snf: Kendimi Kefediyorum Güvenle Hedefe Doru Zaman Yönetimi Mesleki Yönlendirme 10uncu snf: Sorumlu Bir Vatandam Sorumlu Vatandalk Proje Gelitirme Proje Yarmas 4 11inci snf: Hayata Uyum Salyorum Ekip Çalmas Problem Çözme Proje Yönetimi 12inci snf: Hayatna Hazrlanyorum Etii Giriimcilik Özgeçmi Hazrlama ve Mülakat Hazrlk Synovate Research. International Trendview. 2008-2009 57 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ema 4: Bursiyer – Meslek Lisesi Koçu (MLK) Buluma Modülleri MESLEK LSES MEMLEKET MESELES ÖZEL UYGULAMA ÖRNEKLER Koç Topluluu irketleri kendi sektörlerindeki sorunlar tespit ederek çözümün parças olmak için çalmaktadrlar. Gelitirilen projeler, mesleki eitimde anahtar rol oynayan iletme-okul eslemesini odaa almaktadr. Mesleki eitim ve vasfl çalan lisedeki mesleki eitimleri srasnda yetitirme adna balatlm projelere örnek olarak Fiat-Tofa Laboratuvarlar, Tüpra Petrol-Rafineri-Kimya Laboratuvarlar ve Ford Otosan Laboratuarlar verilebilir. Fiat (Tofa) Laboratuarlar Fiat Laboratuarlar modeli sahada sat sonras hizmet kadrosunda yer alacak kalifiye ara kademe igücü bulunamamas, bayi/servislerde çalan personele ie almdan sonra yaplan eitim yatrmnn yüksek olmas ve personel deiiminin yüksek olmas nedeniyle ortaya çkmtr. Bu projenin balca amac otomotiv sanayindeki gelimeleri ve teknolojileri bilen insan gücünün henüz meslek lisesindeyken yetitirilmesi ve imkanlar ölçüsünde yetkili servislerimizde istihdam edilmesidir. Fiat Teknik Eitim Programn 2006’da balatm ve 2008 ylnda da program gelitirmeye ilikin protokolü Milli Eitim Bakanl (MEB) ile imzalayarak 9 ilde 11 Fiat laboratuar açlmasn salamtr. Protokol kapsamnda; - 9 ildeki 11 laboratuar için gerekli teçhizat ve malzemenin salanmas, - Bu okullarda örencilerin eitim görecei snf ve atölyelerin yenilenerek fiziksel artlarnn iyiletirilmesi, 58 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Örencilerin güncel teknoloji uygulamalarn örenebilmesi için araç ve motor, aktarma organlar gibi araç üzerinde çalan sistemlerin tedariki, - Örencilerin eitimlerinde kullanlmak üzere bilgisayar gönderimi, - 5 yl (2008-2013) süre ile örenci alnmas (2015’te tüm örencilerin mezun olmas hedefiyle), - Eitim programnn MEB ile birlikte gözden geçilerek laboratuar imkanlarnn kullanlabilecek içerie çevrilmesi, - Eitime alnan örencilere 10uncu 11inci ve 12inci snflarda youn uygulamal eitim(staj) salanmas, - Eitmenlere Tofa Teknik Eitim Merkezinde Laboratuarlara gönderilen teknik malzemelerin çalma prensipleri ve güncel otomotiv teknolojileri hakknda eitimler verilmesi yer almaktadr. Tofa’n destek verdii okullar irketin ülkeye yayld 11 bölgede, toplam 9 ilde, ilgili bölgelerde çalan ihtiyacnn en çok olduu yerlerde ihtiyac karlayacak okullar arasndan seçilmitir. Fiat Laboratuar bulunan okullarn listesi ema 5’de yer almaktadr: ema 5: Fiat Laboratuar Okullar Ayrca, Fiat Laboratuar örencileri, Meslek Lisesi Memleket Meselesi projesine dahil edilerek burs, kiisel geliim ve staj olanaklarndan yararlanabilmektedir. Bu frsat 20 Tofa Meslek Lisesi Koçu aracl ile salanmaktadr. Örenci seçimleri ve bursa devam süreci aada belirtilen srayla yaplmaktadr; - 10. snf örencileri arasndan Motorlu Araçlar Teknolojisi alann seçen örenciler Fiat Laboratuar örencisi olmak için bavurur, - 9. snf baar seviyesine göre, okul yönetimi alnacak örenci saysnn 2 kat kadar örenciyi önerir, - Fiat tarafndan örencilere/ailelerine, Fiat Laboratuarlarn tantc mektup gönderilir ve okullara tantc afiler aslr, 59 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Bavurular okul yönetimine yaplr, - Her öretim ylnn banda okul yöneticisi, Fiat Laboratuarndan sorumlu öretmen, Fiat sat sonras temsilcisi ve temsilci bayiden oluan komisyonca örencilere mülakat yaplr ve Fiat Laboratuar örencileri belirlenir, - Fiat Laboratuar örencileri arasnda ihtiyaç durumu gözetilerek Vehbi Koç Vakf tarafndan Meslek Lisesi Memleket Meselesi projesi kapsamnda burs salanr, - Örenciler snfta kalmad, baarsn devam ettirdii ve disiplin cezas almad sürece Fiat Laboratuar eitimine mezun olana kadar devam eder. 3308 sayl Mesleki ve Teknik Eitim Kanunu kapsamnda öngörülen 12. snf zorunlu beceri eitiminin (iletme staj) yan sra, Fiat Laboratuar örencileri 10. snf ve 11. snfta da iletme de staj görerek i hayat ile tanm olurlar. 10. snflar için haftada 1 gün laboratuar eitimi, yazn 160 saat serviste iletme eitimi, 11. snf örencileri için haftada 2 gün laboratuar, 1 gün servis (iletme) eitimi ve 12. snf örencileri için haftada 3 gün servis(iletme) eitimi olarak stajlar düzenlenir. Fiat Laboratuarlar Projesi 9 ilde 11 okulda baaryla uygulanmaya devam etmektedir. Projenin sürdürebilirlii ve baarsnn altnda yatan etken okul & servis & Tofa ibirliinin etkin biçimde hayata geçirilmi olmasdr. Tüpra Petrol-Rafineri-Kimya Laboratuarlar Tüpra Petro-Kimya Laboratuarlar Projesi ülkemizde petrol-rafineri sanayindeki gelimeler, üretim, ihracat ve ithalattaki hedefler ve bu alanda yeni teknolojileri bilen teknik insan gücünün yetitirilmesi zorunluluklarndan ortaya çkmtr. Petrol-Rafineri-Kimya Laboratuar Projesi kapsamnda Tüpra, mesleki eitime benzeri görülmemi bir katk yaparak, endüstri meslek liselerinde yeni dallar açmtr. Pek çok olana yeterli olan irket, yasal gereklilikler çerçevesinde iletmelerinde beceri eitimi yaptrmakla yetinirken; olanaklar daha geni irketler kendi atölye, laboratuar veya iletmelerini mevcut müfredatlarndaki derslere açarken, Tüpra, Petrol-Rafineri-Kimya Laboratuarlar Projesi ile Endüstri Meslek Lisesi kimya bölümlerinde, “kimya teknolojisi” dalnn yan sra “rafineri petrokimya” adnda ilave bir dal açlmtr; tamamen bu dala özgü ders modülleri oluturulmu, bu alanda eitimciler ve örenciler eitilmeye balanmtr. Projenin amaçlar; kimya endüstrisinin; rafineri-petrokimya hizmetlerinde ihtiyaç duyduu, yeni teknolojileri bilen teknik insan gücünü yetitirmek üzere, endüstriyel teknik eitim okul ve kurumlar bünyesinde kimya teknolojisi alannda, TÜPRA Teknik Öretim Program uygulamaktr. Milli Eitim Bakanl ile 2007 ylnda imzalanan Protokol; Milli Eitim Bakanl Erkek Teknik Öretim Genel Müdürlüü ile Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim irketi teknik ibirliinde, endüstriyel teknik eitim okul ve kurumlar kimya teknolojisi alann; yeni teknolojilere uygun olarak kurulan laboratuarda da Tüpra Teknik Öretim Program uygulamasn kapsar. Protokol süresi 4 yldr ve Tüpra 60 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Rafinerileri’nin bulunduu Kocaeli, Krkkale, zmir ve Batman illerini kapsamaktadr. Krkkale ili hariç dier üç ilde program 2009 – 10 eitim-öretim ylnda balayacaktr. Proje kapsamnda yer alan liselerdeki bran öretmenlerine rafineri yetkili mühendisleri tarafndan eitimler verilmitir. Proje kapsamnda bünyelerinde laboratuar bulunan okullar; Kocaeli Anadolu Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi, zmir Aliaa METEM ve Krkkale Bahili H.Hidayet Doruer Çok Programl Lisesi olmak üzere üç lisedir. Ayrca, Batman’da da Batman Endüstri Meslek Lisesi protokol kapsamna dahil edilmi olup, laboratuar tadilatnn 2010 ylnda tamamlanmas hedeflenmitir. Meslek Lisesi Koçlar bu okullarla iletme arasndaki köprü görevini yürütmektedirler. Rafineri eitimine katlacak örenciler; okulun 10.snf eitim ve öretimini baar ile tamamlam olan istekli örenciler arasndan okul tarafndan önerilen adaylar arasndan, irket tarafndan deerlendirilip irketin belirledii kontenjan adedine uygun olarak seçilmesi ile tespit edilir. Rafineride uygulamal eitim süresi 11. snflar için 2 ve 12.snflar için 3 gündür. Ford Otosan Laboratuarlar Ford Otosan 2001 ylndan bu yana Türkiye’de kalifiye sektör eleman yetitirilmesine emek vermektedir. Ford Laboratuarlar Projesi’nin amac, endüstri meslek liselerinin otomotiv bölümleri laboratuarlarnda araç hibe, ekipman, donanm, eitim destekleri ile otomotiv sektörünün ihtiyac olan elektronik, kaporta, motor gibi bölümlere kalifiye eleman yetitirmektir. MEB ile Ford Otosan arasnda imzalanan protokol kapsamnda ilki 2001 ylnda stanbul Küçükyal Endüstri Meslek Lisesi’nde kurulan Ford Laboratuvarlarnn, ikincisi 2006 ylnda Ankara Sincan Endüstri Meslek Lisesi’nde kurulmutur. stanbul’da 20 kiilik olan örenci kapasitesi, Ankara’da 45 kiidir. Örenci seçim uygulamas açsndan örnek bir proje olan Ford Laboratuarlar, 3 aamal bir süreç yürütmektedir: Tantm, Psiko-Motor Test ve Mülakat. Eitim yl balarnda 9. snf örencilerine okul yönetiminin belirledii rehberlik saatinde, Ford Laboratuar bölüm atölye efi ve birkaç eitmen, görevli müdür yardmcs ile birlikte snfta Ford Laboratuarn sunum eklinde anlatr, soru cevap ksmna geçmeden önce de Ford Laboratuarn gezdirerek tantma devam eder. Daha sonra bu bölümü kazanabilmeleri için gereken not ortalamasnn 3,90 - 4,00 ve üzeri olmas gerektii belirtilerek ve bu bölümü kazanabilmek için 9. snfta derslerini çalmalar gerektiini vurgularlar. Belirlenen bir hafta sonu ya da hafta içinde örencilere bölümü velilerine gezdirebilme imkan tannmaktadr. 9. snf tamamlayan örenciler, 10. eitim yl banda seçtikleri bölümleri okul idaresine bildirir. Otomotiv bölümünü seçen ve Ford Laboratuarnda okumak isteyen adaylara -KUR aracl ile psiko-motor ve el becerileri, zekâ testlerini uygulanr. Sonrasnda Ford Otosan, Ford Laboratuar eitmenleri ve atölye efinden oluan komisyon adaylar mülakata alr. Adaylar ile tek tek görüüp ön seçim yaplr ve stanbul’da 20 ve Ankara’da 40-45 aras örenci bölüme kabul edilir. Kabul edilmeyen örenciler ise 2. veya 3. alternatif olarak düündükleri bölümler ile görüüp kaytlarn yaparlar. 61 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ford Laboratuarlarnda okuyan örencilerin not ortalamalar takip edilmektedir ve not ortalamalar yüksek olanlar stajlarn Ankara ve stanbul Ford bayilerinde kendileri seçmek suretiyle belirleyebilirler. Dierleri kura ile belirlenmektedir. stanbul Ford Laboratuar örencileri 10. snf ve son snfta Gölcük Ford-Otosan Fabrikas gezisi yapmaktadr. Bu ekilde örencilerin bak açlarn deitirmeleri ve geniletmeleri salanmaktadr. Ayrca, Ford Laboratuar örencilerine Meslek Lisesi Memleket Meselesi projesine katlm yapmak isteyen ve istenilen özellikleri salayan bursiyer adaylar dahil edilerek burs, ve kiisel geliim olanaklarndan yararlanma frsat salanmaktadr. imdiye kadar 120’den fazla mezun veren Ford Laboratuarlar, Ford Otosan’a % 12 civarnda, sektörün dier kurulularna %60-70 orannda teknik kalifiye gücü salamtr ve projenin uzun yllar boyunca devam etmesi hedeflenmektedir. MESLEK LSES MEMLEKET MESELES PROJES KAPSAMINDA GELTRLEN BRLKLER Yarmalar Meslek Lisesi Memleket Meselesi Projesi kapsamnda burs alan örencilerimizin kendilerine güvenen, bu güven ile geleceklerine umutla bakan, giriimci ruhlu, yaratc, çalkan, örenmeye merakl, teknolojiye yakn, gençler olarak yetimelerini salamaya destek olmak üzere hazrlanan modüllerin yarmalarla güçlendirilmesi öngörülmütür. Yarmalar her sene 10uncu snf bursiyerleri arasnda düzenlenmektedir. Kendilerine güvenleri artan meslek lisesi örencileri hem okul içinde hem de okul d faaliyetlerde baarlara imza attkça, hem okullarna ballklarn ve hem de meslek liselerinin itibarn yükseltmi olacaklardr. MLMM “Meslek Liseliyim, Baarlym” yarmas ile Koç Üniversitesi’nde: Proje kapsamnda burs alan ilk 2000 kiilik gruba ulaan “Meslek Liseliyim, baarlym!” konulu kompozisyon, afi ve sunum yarmas, proje kapsamnda gerçekletirilen ilk yarmadr. 2008 ylnda gerçekletirilen ve bir dier amac interneti ve bilgisayar kullanmn tevik etmek olan yarmada, “Hayal kurun: kendinizi meslek lisesinden sonra nerede görüyorsunuz?” diye sorarak bursiyerlerden gelecekleri ile ilgili hayal kurup plan yapmalar istenmitir. Böylelikle 9’uncu snf modüllerinin amac olan kiisel güven, güçlü yönler, zaman yönetimi gibi unsurlarn geliimine katkda bulunmak öngörülmütür. Ayn zamanda, meslek liseli olmann hem kendileri hem de ülkemiz için neden önemli olduunu bir kez daha kendilerine ve kamuoyuna hatrlatmalar amaçlanmtr5. Bu yarmada öne çkan, kendisini en güzel ifade eden, en azimli, umut dolu ve baarl prl prl 20 bursiyer Koç Üniversitesi’nde bir eitim ve gezi program hazrlanmtr. 5 Meslek Lisesi Memleket Meselesi Web Sayfas. MLMMden Haberler, Etkinliklerimiz, 5-12 Temmuz Yaz Bulumas. Web. 25 Eylül 2009. <http://www.mesleklisesimemleketmeselesi.com/tr- TR/BasindaMLMM/Etkinliklerimiz/yazbulusmasi.htm?LANGUAGE=tr-TR>. 62 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Biliim uzmanlndan, çocuk geliimi eitmenliine kadar farkl alanlarda okuyan 20 bursiyer, 5-12 Temmuz 2008 tarihleri arasnda Koç Üniversitesi Rumeli Feneri kampüsünde “Eitim ve Gezi Program”na katlmtr. 18 farkl ilden gelen bursiyere bir hafta süreyle psiko-drama tekniiyle elendirici kiisel geliim eitimleri verilmi ve stanbul’un kültürel mekânlarn ve müzeleri gezme frsat salanmtr. Bu yarma, Koç Üniversitesi Gönüllüleri, Yap Kredi Kültür Sanat ve Yaynclk, Düzey Pazarlama ve Setur destekleriyle zenginlemitir. MLMM, Dünya Bankas -Yaratc Fikirler Yarmas’nda: 10. Snflar yarmasnn ikincisi, 2009 ylnda, Dünya Bankas tarafndan ‘Türkiye’de Gençlik: Geleceimizi ekillendirelim’ bal altnda düzenlenen Yaratc Kalknma Fikirleri Yarmas’na entegre edilerek gerçekletirilmitir. Yarmada ‘Meslek Liseleri’ kategorisi açlarak, bursiyerlerden “Meslek Lisesi örencileri olarak mesleki eitimin gelitirilmesi için ne yapabilirsiniz?” konulu projeler gelitirilmesi istenmitir. Koç Topluluu çalanlar tarafndan salanan gönüllü koçluk ile 10. snftaki bursiyerlere verilen “Sorumlu Vatandalk” ve “Proje Gelitirme” konulu interaktif modüllerin üçünü aya olarak katlm salanan bu proje yarmas ile örencilerin kendileri dndaki çevrelerinde olup bitene olumlu bir katk salamalar için tevik edilmeleri öngörülmütür. Bu ekilde bursiyer örencilerin Meslek Lisesi Koçlar (MLK), öretmenleri önderliinde dier bursiyer arkadalar ile ekipler halinde 11inci snf modülleri olan ekip çalmas, proje uygulama ve problem çözme yaklamlarna da pratik bir geçi salamalar ve kendilerini gelitirmelerine imkan tannmas hedeflenmitir. Bursiyerler bu kategoriye toplam 23 ilden 59 proje fikri ile katlmlardr. ‘Meslek Liseleri’ kategorisinin birincisi Birmot zmir’in Konak Motor Meslek Lisesi örencileriyle hazrlad ‘Okulum Yetkili Serviste Projesi’ meslek liselerinde görülen teknik derslerin yetkili servislerde yaplmasn öngören bir proje olarak gelitirilmitir. Mesleki eitim-istihdam ilikisini kuvvetlendirmek amacyla ürettikleri ‘Okulum Yetkili Serviste Projesi’ ile Birmot zmir’den projeye destek veren gönüllüler, Konak Motor Meslek Lisesi’ndeki bursiyerlerle birincilii elde ederek, Koç Holding’in yarma ödülü olarak gelitirdikleri projeyi uygulamak amacyla salad 20.000 dolarlk destei almaya hak kazanmtr. ‘Okulum Yetkili Serviste Projesi’nde, meslek lisesi örencilerinin teknik derslerini otomotiv sektöründe faaliyet gösteren tüm yetkili servis ve otomobil fabrikalar bünyesinde almalar önerilmektedir. Böylece meslek liselerinde teknolojiden yoksun ortamda gerçekletirilen eitimlerin, çaa uygun bir ekilde ve uygulamal olarak yetkili servislerde gerçekletirilebilmesi hedefleniyor. Bu ise; iki yönlü fayda yaratyor: veren teknolojiye hakim olmayan bir çalan eitmenin maliyetinden tasarruf ederken; örenciler de kendine daha fazla güvenen, örendiklerini i ortamnda pratik etme ans bulmu bireyler olarak i hayatna katlma frsat buluyorlar. Bir yl içerisinde projeyi hayata geçirecek olan bursiyerler ve MLK’lar Dünya Bankas tarafndan takip edilecekler ve ileriki yllarda bu projenin yaygnlamas için çalacaklar. 63 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Habitat için Gençlik Dernei- TEKNOLOJ ETMLER Birlemi Milletler Habitat çin Gençlik Dernei ile Koç Holding arasnda bir ibirlii anlamas yaplmtr. Buna göre Meslek Lisesi Memleket Meselesi Projesi kapsamnda yer alan okullarda bilgisayar eitimleri verilmesi hedeflenmitir. Nisan 2009’dan bu yana 27 ilde MLMM Projesi kapsamndaki okul bursiyerlerine ve örencilerine; Bilgisayar Okuryazarl Eitimleri6, Avrupa Bilgisayar Yeterlilik ve MS Dijital Okuryazarlk Eitimleri7, - NetAcad Eitimi8 gönüllü eitmenlerce ulatrlmaktadr. Önümüzdeki dönemde Habitat çin Gençlik Dernei ile 81 ilde bu eitimlerin Meslek Liselerine ulatrlmas hedeflenmektedir. Genç Baar Eitim Vakf- ÖRENC GRMCLK RKETLER Meslek sahibi olmann ve giriimciliin önemi 12. Snfta uygulanan Giriimcilik modülü ile tüm bursiyerlere ulatrlmaktadr. Bunun yan sra giriimcilik üzerine çalan bir sivil toplum örgütü olan Genç Baar Eitim Vakf ile 2007 ylndan bu yana Meslek Liselerinde “Örenci irketleri” Projesi uygulanmaktadr. Örenciler giriim ve i idaresini uygulamal olarak, ders saatleri içinde veya kulüp faaliyeti çerçevesinde, kendi kurup yürüttükleri bir irket ileyii içinde uygulamal olarak örenme olanan bulmaktadr. Bu anlamda “Örenci irketleri” birer ekonomi ve iletmecilik laboratuardr. Süreç u ekilde ilemektedir: Bir sömester veya 15 haftalk bir süre içinde kurulu sermayesi oluturup, irket yöneticilerini seçip, hammaddelerini alp, bir ürünü gelitirip pazarladktan sonra kar pay datrlar ve defter tutarak dönem sonunda hesaplarn kapatarak irkete son verirler. 2007 ylnda stanbul’da 3 okulda balatlan Program, 2008 ylnda stanbul, Ankara ve zmir’de 28 okulda uygulamaya alnmtr. Meslek Lisesi Memleket Meselesi, Ülkem çin Projeleri TEMA ile El Ele Meslek Lisesi Memleket Meselesi’nin 10uncu sayfa Koç Topluluu’nun 2006 ylnda balatt iki proje, ‘Ülkem çin’ ve ‘Meslek Lisesi Memleket Meselesi’ Projeleri Tema Vakf’nn da destei ile ortak bir çalmada buluarak etki alann geniletmitir. Kampanya ile bir yandan Koç Topluluu’nun “Ülkem çin” projesi kapsamnda dikilen fidanlar ve oluturulan ormanlara sahip çkacak bilinçli nesiller olumasna katkda bulunulurken, bir yandan da bursiyerlere verilen ‘Sorumlu vatandalk’ eitim modülü de pekitirilmitir. 6 Birlemi Milletler Kalknma Program, Microsoft ve Dernek ortaklyla 2005 ylndan bu yana sürdürülmekte olan BBBÖ Projesi. 7 Birlemi Milletler Kalknma Program, Türkiye Vodafone Vakf ve Dernek ortakl ile 2007 ylndan itibaren yürütülen BBK Projesi kapsamnda www.bilgitoplumu.net adresli web sitesi üzerinden ücretsiz online Avrupa Bilgisayar Yeterlilik Sertifikas, MS Dijital Okuryazarlk eitimleri. 8 Birlemi Milletler Kalknma Program, Cisco Systems ve Dernek ortakl ile 2006 ylndan itibaren uygulanan BGH Projesi kapsamnda 12 ilde 52 genç gönüllü aracl ile Cisco Networking Academy Program (“NetAcad”) eitimleri. 64 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Koç Topluluu, ‘Ülkem çin’ projesi ile 2008 ylnda Çevre ve Orman Bakanl ve Tema Vakf’nn da desteiyle Türkiye’nin 7 farkl bölgesinde toplam 7 adet ‘Ülkem çin Orman’ oluturmutur. Aaçlandrma kampanyasna paralel olarak yürütülen bilinçlendirme kampanyas kapsamnda da bata “Ülkem çin” ormanlarnn bulunduu 7 il olmak üzere, toplam 10 ehirde örencilere çevre temal eitimler verilmitir. Bu iki projenin kesiiminde görev almak isteyen Meslek Lisesi Koçlarnn katklaryla, MLMM okullarndan 1700 örencinin çevre bilinci eitimi ile doal kaynaklarn verimli kullanlmasna yönelik farkndalk gelitirmeleri salanmtr. SONUÇ VE YAYGINLATIRMA MODEL ÇN ÖNERLER “Meslek Lisesi Memleket Meselesi”, Türkiye’nin kalknmas, AB’ye uyum sürecimizin kolaylamas ve sanayimizin gelimesi için mesleki eitimin ve yetkin i gücünün önemini vurgulayan bir proje olarak gelitirilmitir. Koç Topluluu, Vehbi Koç Vakf ve Milli Eitim Bakanl ile birlikte devlet-özel sektör-sivil toplum örgütü-okul ibirliini esas alan bir model oluturmutur. Bu modelle, baarl ve mesleki eitime odakl ihtiyaç sahibi örencilere ulalarak burs ve koçluk imkânlar sunulmakta, staj ve istihdam konularnda öncelik salanmaktadr. Projenin çarpan etkisi yaratt ilk alan örencilerdir. Örenciler birbirlerine ve etraflarndaki sosyal çevrelerine kazandklar burslar, aldklar kiisel koçluk ve katldklar sosyal aktivitelerle örnek olmaktadr. MLMM modelinin ikinci çarpan etkisi, projeye katlan irketlerin birbirlerine örnek oluturarak ilham vermesi ve ellerindeki imkânlar ile yaplmas gerekenler arasnda bir balant kurmalar, okullarla iletiimde sahaya inmeleri suretiyle salanmaktadr. Model bir yönderlik projesidir, irketlerin birbirine en iyi uygulamalar aktarabilecek ve bu uygulamalar benimseyebilecek ekilde yürütülmektedir. Örencilerle iletiim açsndan da irketlerin/iletmelerin yürüttükleri aktiviteler iç iletiim konusu olarak ön plana çkarlmaktadr. Ayn ekilde yerel basnda ve ulusal basnda yer alan irket uygulamalar da dier irketlere örnek tekil etmektedir. Projenin web sayfasnda9 yer alan elektronik bültenlerle burada bahsedilen çarpan etkisi ortaya çkmaktadr. MLMM modeli, kamu-özel ibirliine örnek tekil etmektedir. Milli Eitim Bakanl’nn projenin en bandan itibaren süregelen tevik ve destekleri, bu alanda yeni uygulamalara ve irketlerin sahipliine imkân tanmtr. MLMM modeli içerdii unsurlarla hem bir eitim, hem de bir istihdam projesidir. Tüm ülkede uygulanmas itibariyle ulusal bir kampanyadr. 9 Meslek Lisesi Memleket Meselesi Web Sayfas. Web. 25 Eylül 2009. <www.mesleklisesimemleketmeselesi.com.tr>. 65 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ulusal bir dayanma projesidir; maddi destek, profesyonel destek, kiisel yönlendirme ile örenciler, meslek lisesi koçlar, Milli Eitim Bakanl mensuplarnn dayanmas ile ve Vehbi Koç Vakf ve Koç Topluluu irketlerinin destei ile yürümektedir. Hem bir sosyal sorumluluk projesidir hem de kurumsal sorumluluk projesidir. Sosyal sorumluluk projesidir çünkü sorumlu vatandalk bilinci ile gelitirilerek, her ilde, kz/erkek dengesi gözetilerek, örencilerin kiisel ve sosyal geliim ile çevre konusuna kadar geni bir perspektif içermektedir. Sosyal sorumluluk alannda projenin alt unsurlarndan birine örnek olarak Yap Kredi Bankas’nn yaptrd Kz Meslek Lisesi verilebilir. Kurumsal sorumluluk projesi olmas ise en temel operasyonlarnda biri olan istihdam konusunda mesleki bilinç gelitirilmesi için bir iletiim kampanyas ve iletme içi özel uygulamalar getirmektedir. Kurumsal Sorumluluk alannda projenin alt unsurlarndan birine örnek olarak Tüpra laboratuarlar verilebilir. Proje bir özel sektör gönüllük projesidir. 3 sene içinde 300’ü akn Meslek Lisesi Koçu, 1211 görüme yaparak 262 okulda, 3707 gönüllü saatini projeye vakfetmilerdir. Meslek lisesi bursiyerleri için özel hazrlanm koçluk modelinin en önemli parças olan modüller, bursiyerlerin her seneye özgü ihtiyaçlarna yönelik içerikleri ile interaktif biçimde Koçlaryla iletiim kurarak örenmelerine yardmc olmutur. Bunun yan sra yaplan sosyal aktiviteler ve irket gezileriyle bursiyerlerin sosyal açlmlar yaamalarna olanak tannmtr. Böylelikle, bir yandan örencilerin ders baarlarn ve okul devamllklarn artrmak için sosyal bir takip olumu10, dier yandan örencilerin okula aidiyetlerinin pekitirilmesine destek olunmu ve tüm bunlarn temelinde yer alan özgüven güçlendirici destek bir program uygulanmtr. Bu müdahale alanlarnn bu konuda yaplan baka çalmalarla örtütüünü görmek sevindiricidir.11 MLMM modeli tabanda gelitirilen ve uygulanan bir projedir. Projenin bulunduu noktaya ulaabilmesi için güçlü ayaklar üzerinde yükselmesi gerekmektedir. Bu yapnn tasarlanmasnda, Koç Topluluu’nun 10 büyük irketin insan kaynaklar yetkilileri ile Koç Holding yetkilileri beraber çalmlardr. 4 aylk bir çalma dönemi sonunda projenin irketlerin bölgesel alarna yaygnlatrlarak yerelletirilmesi tasarlanmtr. Önümüzdeki dönemde Meslek Lisesi Memleket Meselesi projesi kapsamnda devlet-özel sektör-sivil toplum örgütü-okul farkndalnn ve ibirliinin güçlenmesi ve ülke genelinde iyileme salayacak kolektif çözümler yaratma çalmalarnn artmas için önderlik yapmak Koç Topluluu’nun öncelikli hedefleri arasnda yer almaktadr. Devlet-özel sektör-sivil toplum örgütü-okul ibirliinin efektif biçimde gerçeklemesini salayacak bir model oluturmadaki kritik baar faktörleri öyle sralanabilir; - Çok Boyutlu Bak Aç- Çok Boyutlu Müdahale 10 Burs devam koulu olarak ders baarsnda aranan koullar bulunmaktadr. Örencilerin bireysel durumlar takip edilmekte bu kriterler yol gösterici olarak ve baary tevik için kullanlmaktadr. 11 ERG. Eitim Sisteminden Diplomasz Ayrlma Sorunu ve Çözüm Önerileri.Basl Bildirge. 66 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Varolan Sistemlerin levlendirilmesi - Sektörel htiyaçlara-Sektörel Çözümler Getirilmesi - Örnek Alnacak Çalmalar – Ortak Baar Noktalar Aratrmas - Okul-letme Elemesinin Salanmas Mesleki ve teknik eitimin gelitirilmesi ancak okul-iletme ibirliinin gerçekletirilmesi ve devlet teviklerinin bu ibirliini desteklemesi ile mümkün olabilecektir. Bu konuda yaplabilecek bir uygulama sektörel ihtiyaçlara göre oluturulacak çözümler sunmaldr. Oluturulacak modelin herkes tarafndan benimsenmesi çok önemlidir. Bu modelin ülke baznda bir örnek çalmaya dönümesi için efektif ihtiyaç analizi gerçekletirilmesine, ulusal ve uluslararas iyi örneklerin ve ortak baar noktalarnn belirlenmesine, mesleki eitimin önemine inanan paydalarla çallmasna, yürütücü ekipte devlet-sivil toplum örgütü-özel sektör ibirliinin temel alnmasna ve fayda-maliyet analizi yaplarak özendirme araçlarnn belirlenmesine ihtiyaç vardr. Temel misyonu Avrupa Birlii ile uyumlu ulusal mesleki yeterlilik sistemini kurmak ve iletmek olan Mesleki Yeterlilikler Kurumu’nun, Milli Eitim Bakanl ve dier sosyal paydalarla yürüttüü çalmalar ile bu konuda ilerleme kaydedilmesi ve mesleklerin yetkinlikler çerçevesinde tanmlanarak gelitirilmesi ve müfredatlarn yenilenmesi umut vericidir. Bununla birlikte bu süreçlerde yer almas öngörülen tüm mekanizmalarn etkin iletilmesi ve yetkinlik (eitim sistemi)-istihdam (iletme) eletirmesinin gelitirilmesi için iyi örnek uygulamalarn oluturulmas ve yaygnlatrlmas gerekmektedir. Türkiye genç nüfus younluunu bir frsata çevirip, ekonomik gelimesine katkda bulunarak daha güvenli bir gelecek yaratabilir, fakat elindeki genç nüfus kaynan nasl deerlendirecei konusunda geni katlml, çok boyutlu bir yaklam gelitirilmesi gerekmektedir. Bu yaklam mesleki ve teknik eitimde, nitelik ve nicelii artrarak, ülkemizi uluslararas alanda en rekabetçi, en dinamik, bilgiye dayanan sürdürülebilir ekonomik büyümeye sahip bir güç haline getirmek ortak amac üzerine gelitirilmelidir. Mesleki Yeterlilikler Kurumu’nun Milli Eitim Bakanl, Yüksek Öretim Kurumu, Örenci Seçme ve Yerletirme Kurumu, ve çi Bulma Kurumu ile önemli katks olacak bu süreç sivil toplum örgütlerini de içine almaldr. Kukusuz, özel sektör ibirlii henüz yeterli ekilde kurulamayan eitim sistemi ile igücü piyasas arasndaki iliki açsnda önemlidir. Bu ayn zamanda hayat boyu örenimin de önünü açarak mesleki becerilerin edinilebilmesi için önemli bir frsat getiriyor. Türkiye’nin gelecei “örenen toplum olmay” baarmasndadr. TEEKKÜR Projeye ve dolaysyla Mesleki ve Teknik Eitime katklarndan dolay; Koç Topluluu Yöneticilerine, irket Sorumlularna, Meslek Lisesi Koçlarna, Mikado Danmanlk ekibine, Bursiyerlerimize, 262 MLMM Okul Müdürlerine, Sivil Toplum Örgütlerinden paydalarmza ve Milli Eitim Bakanlar ve Personeline, teekkürlerimizi sunarz. 67 68 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA HER NAAT MÜHENDS BR PROJE YÖNETCSDR C. an Gürdamar* GR Tarihsel süreçte dünyann modernlemesine, ekonomisine, bilim ve teknolojisine, çevre ve doal kaynaklarn korunmasna inaat mühendisliinin yapm olduu katk büyüktür. naat mühendisleri, dier mühendislik alanlar ile ibirlii içinde inaat metotlarn durmakszn gelitirerek, gelimekte olan dünyann ihtiyaçlarna cevap verecek teknolojiler, standartlar, yöntemler, yollar, projeler üretmektedir. Bu üretken daln içerisinde, her yaplan i bal bana bir projedir ve bu projelerin gerçeklemesinde katkda bulunan her inaat mühendisinin bir Proje Yöneticisi olarak görev ald pozisyonlar, oldukça geni bir yelpazede açlm gösterir. Bir projenin tüm safhalarnda ve fonksiyonlarnda görev alan inaat mühendislerinin eitimine, deneyimine, yetkinliine ve uzmanlna ihtiyaç duyulmaktadr. Günümüzde, en allagelmi projelerden, mega inaatlara kadar, deiken büyüklük ve çeitlilikteki projelerde, inaat mühendislerinin yeni yöntemler gelitirmeleri, mevcut yöntemleri daha ileriye götürmeleri, karlalan sorunlara ve meydan okumalara çözümler üretmeleri ile, projeler daha güvenli, daha hzl, daha ekonomik ve daha sistemli ekilde gerçekletirilebilmekte, hayata geçirilmektedir. Bu iyiletirme ve gelime, teknolojik evrim, gelitirilen ekipman ve doru mevkide doru beyin gücü, doru yerde doru igücü kullanmnn yardm ile, sürekli bir hzda devam etmektedir. naat mühendislerinin balca rol ald inaat projelerinde, tasarmn, planland ekilde hayata geçirilebilmesi, proje organizasyonunun uyumlu çalmasnn salanmasyla olanakldr. unu unutmamak gerekir ki her türlü fonksiyonu var eden ve ona hayat veren, insandr ve insann özverisi olmadan da beklenenlerin ve umulanlarn gerçeklemesi mümkün deildir. Organizasyonun kurulmas, farkl fonksiyonlarn tanmlanmas, fonksiyonlar aras iliki ve iletiimin oluturulmas ve kurallara balanmas, temel, önemli ve en zor ilerden biridir. Bu organizasyonun ilemesini salamak için, her mevki ve her lokasyonda çalanlarn birbirini anlamas, ayn dili konumas gereklidir. Bu, yürürlükteki ve güncel inaat dilidir. Bu yüzdendir ki, mühendislik formasyonu, deneyim birikimi ve iletiim becerilerinin yannda, mühendislerin sürekli kendini gelitirmesi bir gereklilik, bir sorumluluk ve günümüzde artk zorunluluktur. Mühendis, yaam boyu örenmek ve örendiklerini çalma arkadalarna öretmek durumundadr. Çada, dinamik, organize, kurumsal irketler, bu özelliklerini, bu gereklilik ve zorunlulukla ilgili farkndalklarn, insana yaptklar yatrmlarla, eitime, kariyer planlamasna verdikleri önem ve deerle kazanm ve devam ettirmektedirler. Bir organizasyonun en önemli varlklar, onu organizasyon yapan insan gücüdür. C. an Gürdamar Enka naat ve Sanayi A.. Enka 2 Binas Balmumcu, Beikta, 34349 stanbul E-posta: [email protected] 69 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendislii eitimi veren bir üniversiteden mezun olarak inaat endüstrisinde görev almak üzere hayata atlan her inaat mühendisi bir Proje Yöneticisi sfatn kazanr. Nedir bir inaat mühendisine Proje Yöneticisi sfatn kazandran özellikler? Öncelikle unu kesinlikle söylemek gerekir ki her inaat mühendisinin yapt i ya bir projedir ya da bir proje içindir. naat mühendisi görev ald projelerde, yapaca her ii tasarlayan, planlayan, yapm metodunu, kullanaca insan, malzeme ve ekipman kaynaklarn belirleyen, bu kaynaklarn maliyetini ve bütçesini hesap eden, i programna uygun olarak iyerinde olmasn salayan ve bu kaynaklar i güvenlii, kalite güvence ve kalite kontrol, planlama ve maliyet gereklerine uygun olarak kullanarak iin yaplmasn temin eden, sonucunda yaplan iin kendi üst’üne veya iin sahibine kabul ettirilerek teslim edilmesini salayan kiidir ve bu nedenle yapt her iin kesinlikle Proje Yöneticisidir. Günümüzde, artk belirli görevler için sahip olunmas gereken yeterliklerin sralanmasnda, Proje Yöneticisi görevini üstlenecek inaat mühendisinin eitim, deneyim, iletiim becerileri, iletiim teknolojileri kullanabilme yetisi, dil yannda, mühendislik formasyonuna eklenmesi beklenen meslek içi eitimler ayrntlandrlmaktadr. Mühendislik eitimi ve deneyim dndaki beklentilerin hepsi, aslnda, meslek içi eitimlerle ilikilendirilebilecek edinimlerdir. YÖNTEM ISO Kalite Yönetim Standardlarnn uluslararas kabul gören bir ölçüt haline gelmesi ile birlikte, meslek içi eitim, bu standardlar benimseyen irketlerin bir ilevi haline gelmitir. Bunun inaat mühendislii üzerine genel etkisi büyüktür. Meslek içi eitim konusunda önceleri kstl sayda eitim kurumu ve kstl sayda ve dalda eitim imkan mevcutken, imdi çok fazla olanak ve seçeneklerin sunulduu bir sektör haline gelmitir. Aslnda bu say ve dallarn artmas, ihtiyaçlardan domutur. irketleri birbirinden ayran, kalifiye elemanlar çaltrma ve irket kültürünü bu elemanlar araclyla genele yayma kabiliyetleri olmaya balamtr. Tasarmdan, planlamaya, satn almadan, maliyet kontrolüne, kalite güvence ve kalite kontrolden, Çevre, i Güvenlii ve çalan Salna (ÇGS), saha ilerinden (kaz ve dolgu ileri, kazk ileri, altyap ve yol ileri, betonarme ve çelik inaat ileri, mimari bitirme ileri vb.) projenin yapmna, teslimine ve hatta bakmonarm sürecine kadar her safha, fonksiyon ve kademede inaat mühendisleri birer Proje Yöneticisi olarak çalmaktadr. naat mühendisinin yerine getirdii görevleri kaba hatlaryla u ekilde sralayabiliriz: - Tasarm - Gelitirme, Önyeterlilik ve Teklif Hazrlama - Kontrat Hazrlama ve Gözden Geçirme - Planlama ve Kontrol - Maliyet ve Bütçe Kontrol - Hakediler, Analizler ve Metrajlar 70 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Satnalma, kmal ve Lojistik - Saha leri (yaplacak süpervizyonu) - Saha Proje leri - Devir Teslim leri - Tesis Bakm ve Onarm inaat ilerinin - Kalite Güvence ve Kalite Kontrol - Çevre, i Güvenlii ve çalan Sal - Aratrma ve Gelitirme - naat Malzemeleri Üretimi ve Pazarlamas - Sözleme ve Hak Taleplerinin Yönetimi - Proje Danmanl sevk ve idaresi ve uygunluk - Proje Yönetimi - Program Yönetimi - Ve ........ burada saylamayan ancak her Proje Yöneticisinin kendisinin görevi sayarak ve özveride bulunarak yapt bir çok i. naat Projelerinin çeitlilii ise, hatr saylr geniliktedir: Barajlar, - Köprüler, - Tüneller, - Yollar ve Otoyollar, - Demiryollar, - Havaalanlar, - Toplu Tat Terminalleri, - Boru Hatlar, - Artma Tesisleri, - Altyap leri, - Üstyap leri, - Yüksek Yaplar, - Toplu Konutlar ve Yeni ehirler, - Limanlar ve Deniz Yaplar, - Petrokimya Tesisleri, - Güç Santrallar (Hidroelektrik, Termik, Nükleer ve Yenilenebilir Yakt Santralleri) Bu projelerdeki: - Zemin, toprak ve asfalt ileri, - Betonarme ileri, - Çelik ileri, - Metal ileri, - Ahap ileri, 71 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Plastik ileri, - Boya ileri, - Ve... burada saylamayan ancak her Proje Yöneticisinin çalt projenin ileriyle ilgili kullanlan malzemeler ve teknolojiler. Temel mühendislik eitimini alan inaat mühendislerinin, yukarda anlan dallarn hiç birinde inaat endüstrisinin ihtiyac olan bilgili, deneyimli mühendis talebini hemen karlamas söz konusu olamaz. Ancak bu dallarn hemen hepsinde kiisel geliime hizmet edecek yönde alnabilecek meslek içi eitimler vardr ve çok çeitlilik göstermektedir. naat mühendisinin kariyerini yönlendirmesi bu eitimlerden hangilerini seçecei ile de dorudan ilikilidir. Ülkemizde inaat mühendislii eitimi veren üniversitelerimizden mezun olan inaat mühendisleri, eer belirledikleri bir kariyer dorultusunda uzmanlk eitimine devam etmeyi amaçlamyorlarsa ve üniversite yllarnda kendilerine okutulan temel bilgilerle, inaat sektöründe i bulabilecekleri bir iyerinde çalmaya balamay seçiyorlarsa, ite o andan itibaren, ansn mesleki kariyerlerinin geliiminde en önemli etken olduunu anlayacaklardr. Mezuniyet sonras bulunan i, iverenine, iyerine, görevin cinsine, süresine ve o iyerinde mezuniyet sonras meslek içi eitimine katkda bulunacak kiilerin yetkinliine bal olarak inaat mühendisinin geleceinin ve kariyerinin ekillenmesinde çok önemli rol oynayacaktr. Buna ilaveten, mühendisin kiisel becerisi, çalkanl, baarma arzusu, kiisel ve ailevi özverisi veya baaramama korkusu da kariyer baarlarnda etkilidir. Ülkemizde inaat endüstrisinde çalan inaat mühendislerinin meslek içi eitimleri genellikle, yukarda belirtilen inaat projelerindeki ilerde ve görevlerde çalmaya baladklar andan itibaren kendilerinden daha yal, tecrübeli meslekta aabeylerinden/ustalarndan söz konusu görevde, onlar eitecek, görevin gereklerini anlatacak, uzmanlamalarn salayacak, bilgileri almak ve onlarn geçmi deneyimlerinden yararlanmak yoluyla olmaktadr. naat mühendisleri, her seferinde usta-çrak ilikisinde örendiklerini bir sonraki görevlerinde, kalfalk dönemlerinde kazandklar kendi deneyimlerini, aratrmalarn, gelitirmelerini de ekleyerek, bu bilgilerini; ustalk, uzmanlk dönemlerinde, hem yapacaklar görevlerinde hem de kendilerinden sonra gelen yeni mezun inaat mühendislerine aktarmak üzere kullanrlar. Ancak yukarda belirtilen inaat projelerinin, ilerin ve görevlerin çeitlilii göz önünde bulundurulacak olursa, kariyerinde daima yöneticiliin üst basmaklarna trmanmak için çaba sarf eden bir inaat mühendisinin, meslek içi eitim yoluyla yaam boyu örenmesi gereken ne kadar çok bilgi ve kazanlmas gereken sonsuz deneyim olduu üphesiz artcdr. irket içi eitimlerin planlanmasnda, kiinin kariyerine verdii yönün göz önüne alnmas gerektii kadar, irket bünyesindeki gereksinimlerin aratrlmas, amaç birliinin salanmas ve menfaatlerin örtütürülmesi de gereklidir. Uluslararas inaat sektöründeki inaat mühendisleri arasnda Türk Mühendislerin konumuna bakarsak, çok pratik, çok deneyimli, bilgili, sorumluluk sahibi ve çalkan olduklarn, bunun avantajlar olmas gerektiini söyleyebiliriz. Ancak, 72 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA uluslararas projelere baktmzda, Türk Mühendislerin yer ald projeler, daha dorusu Türk Mühendislerinin projelerdeki paylar ihmal edilecek düzeylerde. Sektörde özel pay sahibi Avrupa / Amerika vatandalar, deneme-yanlma ve sürekli ARGE ile örenerek oluturduklar know-how (bilgi ve tecrübeden doan güç) sayesinde ve sürekli meslek içi eitim ile belki de hakl olarak seçimlerde öncelik kazanmaktalar. Ancak yukarda saylan avantajlarna ramen Türk Mühendislerin uluslararas, çok uluslu projelerde daha az var olmasna sebep olarak: a. b. Bir dalda uzmanlamama, Kalifikasyonlarn (nitelikler, destekleyememe özellikler) zayfl yada belgelerle faktörlerini de eklemek gerekir. Bunlarn her ikisi de, meslek içi eitim ve yaam boyu örenme ile direk ilikilidir. Yaam boyu örenmeyi desteklemek, Türkiye’nin, Türk Mühendisliinin gelecee yatrm olarak görülmelidir. Piyasalarda Türk Mühendislerin hak ettii kazanc elde etmesi, kendini sürekli yenileyerek, güncelleyerek ve en iyi olmay hedefleyerek mümkün olacaktr. Bu sadece uluslararas projeler için söz konusu deildir. Kald ki inaat sektörü kapal bir sistem deildir. Yurtd ile sürekli etkileimde ve ilikidedir. Yine biliriz ki kapal sistemler, kendinden daha organize ve daha nitelikli sistemlere kar kaybetmeye, elindeki iten olmaya mahkûmdur. SONUÇ Her naat Mühendisi bir Proje Yöneticisi sfat tamaktadr. Ülkemizde ve Dünya’da inaat mühendisliinde meslek hayat boyunca ayn projede, ayn ite, ayn görevi yapabilmek çok olas bir durum deildir. Bu nedenle de inaat mühendislii rutin bir i olarak yaplan meslek deildir. Hzla gelien iletiim ve endüstriyel teknolojileri sebebiyle de bu meslein örenilmi deneyimlerinde de hzl deiimler yaanmakta ve daha önceki gerçeklemelerin ilerisine götürecek ekilde güvenlik, kalite, süre ve maliyet limitleri zorlanmaktadr. Bu durum, her halükarda deien koullar nedeniyle, inaat endüstrisinde her balamakta olan projenin yeni bir deneyim olmasn zorunlu hale getirmektedir. Dolaysyla inaat mühendisliinde kariyer gelimesi de büyük ölçüde ansn, becerinin, çalkanln ve özverinin yannda, hayat boyu örenme kavramn ve meslek içi eitimi zorunlu hale getirmektedir. ÖNERLER - verenler, çalanlarna meslek içi eitim için, yaam boyu örenme için, kariyerlerini planlamalar için yeterli ve gerekli olanaklar sunmaldrlar. - verenler, yaam boyu örenmenin durumunu (hedefler, katlm ve ürünler), etkisini ve sonuçlarn ölçebilecei bir ulusal deerlendirme sistemi oluturmaldr. 73 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - verenler, meslek içi eitim ve yaam boyu örenmenin, geri dönüünün ne oranda olduunun kaytlarn tutmaldr. - Üniversiteler, inaat mühendislii eitiminin 3. ve 4. snflarnda inaat endüstrisindeki uygulamalarda gerçekleen deneyimlerin anlatld ve ustaçrak eitimine benzer proje çalmalarn içeren dersler koyabilirler. - Üniversiteler, inaat endüstrisinin ihtiyac olduu halde üniversitelerin inaat mühendislii bölümlerinde eitimi verilmeyen konular da ders programlarna dahil edebilirler. - Mühendislerin meslek içi eitimlerini kendi alanlarndaki genel gelimeler hakknda bilgi sahibi olmalarna ilaveten belirli bir veya iki konuda uzmanlamasn salayacak yönde almalar salanabilir. - naat Mühendisleri Oda’lar ve üniversiteler gerekli bilgi, yayn ve tecrübe paylamlarn koordine edip, bunlar üniversite örencileriyle ve inaat mühendisi meslektalaryla belirlenen zamanlarda özellikle de internet üzerinden ücretsiz olarak paylaabilirler. 74 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GELECEN NAAT MÜHENDS Sumru Pala* GR Günümüzün inaat mühendislii örencileri, gelecein inaat mühendisleri yani 21. yüzyln inaat mühendisleri u anda bulunduklarndan çok daha farkl bir ortamda mesleklerini uygulamak durumunda olacaklar. Biliim ve iletiim teknolojilerindeki akl almaz geliim öretim üyesi, örenci, mühendislik eitimi ve mühendislik yaamn önemli ölçüde etkilemitir. naat mühendislii eitiminin ve 21. yüzylda inaat mühendisinin görevinin ne olaca konusunun tüm bileenleri ile tartlmas gerekmektedir. Uluslararas platformlarda da tartmalar yaplan bu konuda son yllarda önemli sonuçlara ulalmtr. ASCE nin (American Society of Civil Engineering) inaat mühendisliinin gelecei ile ilgili olarak Haziran 2006 da yapt çaltayda alnan kararlar dorulturunda; “2025 Ylnn naat Mühendisleri çin Tanmlanan Özgörev” aada verilmitir, [1]. “Toplum, sürdürülebilir bir dünya yaratlmas ve yaam kalitesinin arttrlmas görevini naat Mühendislerine vermitir. naat mühendisleri bu görevi yerine getirirken aada belirtilen hususlarda i birlii yapabilen, yetenekli ve etik deerlere saygl birer uzman olmak durumundadr. - Toplumun ekonomik ve sosyal lokomotifi olan ina edilmi planlamacs, tasarmcs, ina edicisi ve iletmecisi olmaldr. çevrenin - Doal çevrenin ve doal kaynaklarn koruyucusu olmaldr. - Kamu sektörü, özel sektör ve akademik ortamda fikir ve teknoloji alannda yenilikçi ve birletirici olmaldr. - Doal olaylar, kazalar ve dier tehditlerle oluan risk ve belirsizlikler ile baa çkabilmelidir. - Kamusal alanda çevre ve altyap politikasn oluturmak için yaplacak tartmalarda ve verilecek kararlarda öncü olmaldr.” Yukarda verilen tanmlarn her biri son derece önemlidir ve bunlara katlmamak mümkün deildir. Bu kavramlarn altnda ülkemiz koullar açsndan inaat mühendislii eitim-öretimi ele alnrsa maalesef birçok eksik olduu görülecektir. Eer uluslararas düzeyde inaat mühendisleri yetitirilmek isteniyorsa, acilen baz çözüm önerilerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Bu çalmalar yaplrken ülkemiz gerçekleri ve gereksinimleri de göz önünde tutulmaldr. Sumru Pala stanbul Teknik Üniversitesi naat Fakültesi, Maslak, stanbul, Türkiye E-posta: [email protected] 75 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NASIL BR NAAT MÜHENDS? Örencilerimizin yukardaki yetitirilebilmesi için; tanmlara uyan bir inaat mühendisi olarak - u anda ülkemizde profesyonel inaat mühendislii eitim-öretimi için uygulanan sistem uygun ve yeterli midir? Sorusuna cevap vermek gereklidir. Bu cevabn olumlu yantlanabilmesi zordur. - u anda ülkemizde inaat mühendislii yetkisini alabilmek için uygulanan sistem son derece basittir. Dört yllk lisans eitim-öretimi sonunda edinilen diploma her türlü proje için imza yetkisi anlamna gelmektedir. Sorumluluu üstlenilen projenin ekonomik, sosyal, toplumsal, teknolojik boyutu hiç önemli deildir, örnein yeni mezun bir inaat mühendisi bir nükleer santraln projelendirilmesinde ve inaatnda tam yetkili olarak görev alabilir. Bu durum hiçbir gelimi ülkede yoktur, ülkemizde de olmamaldr. Lisans eitimi, inaat mühendisi olabilmek için gerek arttr ancak kesinlikle tek bana yeterli deildir. Deneyim, eitim kadar önemlidir. Lisans eitimi inaat mühendislii eitiminin sadece bir parçasdr. naat mühendisliini meslek olarak uygulayabilmek, imza yetkisi alabilmek için, kontrollü stajlar ile desteklenmi bir lisans eitiminin üzerine snavlarla kantlanm meslek içi eitimlerle desteklenmi deneyimin eklenmesi gereklidir. - Maalesef ülkemizde, her zaman ve her konuda yapld gibi baz kavramlar bir yerlerden alnrken eksik alnmakta ve eksik uygulanmaktadr. Yaklak son 40 sene içinde stanbul Teknik Üniversitesinde (TÜ) eitim planlarnda yaplan iki önemli deiiklik bu duruma örnek olarak verilebilir; - 1969–1970 Eitim-öretim ylndan balayarak be yllk yüksek mühendislik eitimi braklm Amerika Birleik Devleri (ABD) kaynakl bir sistem olan lisans+yüksek lisans (4+2) sistemine geçilmitir. Bu deiiklik yaplrken yetkinlik snav ve imza yetkisi konusu gündeme getirilmemitir. - Yine bir ABD deerlendirme sistemi olan ABET (Accreditation Board of Engineering and Technology) akreditasyonunu alabilmek için yanl bir yorumlama yaplarak toplam ders kredilerinin azaltlmas gündeme getirilmi ve 1997–1998 eitim-öretim ylndan balayarak 160–180 civarnda olan ders kredileri 130–150 civarlarna indirilmitir. Bu konu direkt olarak yetkinlik snav ve imza yetkisi ile alakal gibi gözükmese de dolayl olarak bu konu ile yakndan ilikilidir. Ülkemizdeki eitim ve yaam koullar göz ard edilerek, lisans eitimini bitirdii gün imza yetkisi kazanacak olan örencimizi dört ylda 130–150 ders kredisi ile inaat mühendisliine hazrlamak pek gerçekçi gözükmemektedir. Yurdumuzda inaat mühendislii eitimi veren çok saydaki program, eitimöretimin çok önemli bileenleri olan örenci, eitmen, teknik olanaklar, eitim ortam gibi konular açsndan büyük kalite farkllklar göstermektedir. Aralarnda her bakmdan büyük ayrlklar olan bu eitim kurumlarnn verdii mezunlar yasalar karsnda eit kabul edilmekte, hiçbir deerlendirme yaplmadan mezun olduklar anda imza yetkisine sahip olmaktadrlar. Dolays ile yetkinlik snav ve imza yetkisi konusu ülkemizde çok daha büyük bir önem arz etmektedir. Bu konu üniversitelerimiz, meslek odalarmz ve meslektalarmzn katks ile oluturulacak komisyonlar tarafndan dikkatle deerlendirilmeli ve ülkemiz koullar da göz önünde tutularak bir çözüme ulatrlmaldr. Bu konuya açklk getirmeden inaat mühendislii eitim-öretim planlarnda yaplacak deiiklikler ve reformlar gerçek amacna ulaamayacaktr. 76 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendisi yetitirilmesinde ABD’de izlenen yolu ematik olarak veren ekil 1 yukarda vurgulanmak istenilen noktalara açklk getirmektedir, [2]. Genel naat Mühendislii Eitimi Lisans eitimi Yetkinlik snav/ imza yetkisi Deneyim Profesyonel tecrübe ve Meslek içi eitimi ekil 1. Bugünkü profesyonel inaat mühendisliinde izlenen yol Görüldüü gibi, deneyim lisans eitimi ile birlikte inaat mühendislii eitiminin bir parças olarak deerlendirilmektedir ve yetkinlik snavn baaramayan bir inaat mühendisinin imza yetkisi ile mesleini kullanmas söz konusu deildir. ASCE’nin önderliinde son 10 yldr yaplan çalmalarn sonucu olarak, inaat mühendislii eitimi için u anda izlenen yolun 21. yüzyln inaat mühendisi için yeterli olmayaca konusunda fikir birliine varlm ve gelecein inaat mühendisi için yeni bir yol önerilmitir, ekil 2, [2]. Genel naat Mühendislii Eitimi Lisans eitimi (gelitirilmi) Deneyim (Youn) Yetkinlik snav/ mza yetkisi (daha youn) Yüksek lisans veya ~ 30 kredilik ilave eitim Profesyonel tecrübe ve Meslek içi eitim (özel sertifikalar) ekil 2. Gelecekte profesyonel inaat mühendisliinde izlenmesi gereken yol Gelecein inaat mühendisinin izlemesi gereken yol ile ülkemizde uygulanan sistem karlatrlrsa durumun yukarda ifade edilenden daha da ackl olduu ortaya çkmaktadr. ekil 2’den görülebilecei gibi yetkinlik snavna girebilmek imza yetkisi alabilmek için lisans eitimi yeterli deildir. imdiki duruma göre gelitirilmi bir lisans eitiminin üzerine ilave olarak youn bir deneyimin ve yüksek lisans veya yaklak 30 kredilik bir ek eitim ön görülmektedir. Buna benzer bir durum Avrupa Birlii (AB) ülkeleri için de söz konusudur. Açk olarak ortaya konmam olmakla birlikte Bologna süreci sonunda fiili olarak uygulanan durum AB örencilerin 5–6 yllk yüksek lisans eitimi sonunda imza yetkisi alabildikleri konusudur. Sonuç olarak mezunlarmz gelecekte, uluslararas platformda minimum be yl eitim görmü, zorlu bir yetkinlik snavndan geçmi meslektalar ile yarmak durumunda olacaklardr. 77 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yukarda deinilen yetkin mühendislik ve imza yetkisi sorununun çözümlenmesi ön art ile üniversitelerimizde uygulanan inaat mühendislii eitiminin nasl olmas gerektii konusunu ele alnabilir. NASIL BR ETM-ÖRETM? Mühendisliin ura alan, yasal, sosyal, çevresel, estetik, teknik, ekonomik ve hatta politik, sorunlar içerir. Mühendislik, bilgiyi ve bilimi bu karmak problemi çözümleyebilme ve uygulamada kullanabilme sanatdr, [3]. u anda örenci konumunda olan gençlerimiz bugünden 20–30 yl sonra sanatlarn icra edecekler ve yetkili konuma geleceklerdir. Mezunlarmzn bu süreçte hangi problemlerle kar karya kalacaklarn kestirebilmek maalesef eskisi kadar kolay deildir. Biliim ve iletiim teknolojilerindeki hzl deiim ve geliim nedeni ile bu durumun geçmie göre imdi çok daha önemli olduu açktr. Bu nedenle lisans eitimi, zamanla deime olasl daha fazla olan yöntemler ve yönetmeliklerin deil inaat mühendisliine ait temel bilgi ve temel prensiplerin özümsetildii bir süreç olmaldr. Üniversitelerimiz örencilerine örenmeyi, bilgiye ulamay ve kendilerini gelitirmenin yollarn öretmelidir. Endüstri üniversite ilikisi arttrlmal, örencilerimize lisans eitimleri süresinde ciddi staj yapabilecekleri ortamlar hazrlanmaldr. Örencilerimiz kendilerini yeni teknolojilere ve yeni dünyaya uyum salayabilecek ekilde yetitirebilmeli, her konuda neden, niçin sorularn sorabilmeli ve bu sorularnn cevabn bulmada srarc olmaldrlar. Bu konunun Türk Milli Eitim sisteminde yetimi, tamamen ezbere dayal bir orta öretimden gelen gençlerimiz için çok zor olduu açktr. Ancak bu durumu düzeltmek hepimizin görevi olmaldr. NASIL BR DERS PLANI? Yurdumuzda uygulanan geleneksel naat Mühendislii eitimi, yapm, hidrolik, malzeme, zemin, yap analizi ve boyutlama, ulam gibi çok deiik disiplini kapsamaktadr. Yeni malzemelerin ortaya çkmas, yapsal analiz ve imalat tekniklerinin deimesi ve gelimesi, nano teknoloji, akll yaplar, hzl ulam, rayl ulam alanndaki gelimeler, var olan yaplarn deerlendirilmesi, bakm, tamiri, onarm, güçlendirilmesi gerei, risk analizi gibi birçok yeni konu yukarda verilen geleneksel konulara eklendii zaman kapsamn ne kadar genileyecei ortadadr. Bu konulardaki temel bilgilerin bile dört yllk lisans eitiminde verilebilmesi oldukça zor görülmektedir. Bütün bunlarn yannda, ülkemiz önemli bir deprem kuanda yer almaktadr. Tarihimiz boyunca çeitli depremler nedeni ile maddi ve manevi olarak büyük skntlar yaam bir toplumuz. Deprem mühendislii, inaat mühendisliinin ayrlmaz ve çok önemli bir parçasdr. Ancak dört yllk lisans eitimi srasnda deprem mühendislii ile ilgili olarak sadece giri bilgileri verilebilmektedir. u anda var olan ders planlarnn yeni düüncelere ve yeni konulara açk, disiplinler aras çalmalara olanak verecek ekilde gözden geçirilmesi gereklidir. Ancak, görüldüü gibi bir yandan ihtisaslama gerekirken dier yandan daha geni düünme gerei, disiplinler aras çalma zorunluluu, sosyal ve ekonomik problemleri kolay anlama ve çözümleyebilme yetisi ve yeni alanlara çabuk uyum salayabilme gerei ortaya çkmaktadr. Bütün bu düzenlemelerin dört yla sdrlabilmesi oldukça zor gözükmektedir. Ders planlarna yaplacak 78 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA deiikliklerin yannda ihtisaslamann söz konusu olduu bir beinci yln inaat mühendislii ders planlarna eklenmesi önemli bir aama olacaktr. Örencilerimiz, beinci ylda istedikleri ve/veya baarl olduklar konularda ilave dersler alabilirler, disiplinler aras uygulama projeleri yapabilirler ve meslee daha donanml balayabilirler. Burada verilen öneriye benzer bir uygulama 1995 ylndan beri Massachusetts Institute of Technology de (MIT) Master of Engineering (M.Eng) program olarak baarl bir ekilde yürütülmektedir, [4]. SONUÇ VE ÖNERLER Yukarda üzerinde durulmaya çallan noktalar aadaki gibi özetlenebilir. - Acilen yetkin mühendislik yasas çkarlmal ve bu yasa hiç ödünsüz uygulanmaldr. - Dört yllk lisans eitimi profesyonel inaat mühendislii için yeterli deildir. - Lisans ders planlar yeni kavramlar nda güncellenmelidir. Gelecein inaat mühendisini yetitirmek konusunda kapsaml çalmann zaman çoktan gelmitir. Hatta geç kalnd bile söylenebilir. Üniversitelerimizin ve meslek odalarmzn temsilcileri ve deerli meslektalarmzdan kurulacak komisyonlar uzun soluklu çalmalar yaparak ülkemiz koullarna uygun öneriler gelitirmelidirler. Bu çalmalara vakit geçirmeden balanmas gerekmektedir. KAYNAKLAR [1] “The Vision for Civil Engineering in 2025”, Summit on Future of Civil Engineering, ASCE, June 2006 [2] “Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century. Preparing the Civil Engineering for the Future”. ASCE 2008, Second Edition. [3] M. Sera nce, Yap Mühendisinin Oluumu, First FABED International Workshop on Challenges in Education Civil Engineering Education in View of Societal and Technical Realities. October, 2007, TÜ, stanbul. [4] Oral Büyüköztürk, Civil Engineering Education: Do We Need a Fifth Year, First FABED International Workshop on Challenges in Education Civil Engineering Education in View of Societal and Technical Realities. October, 2007, TÜ, stanbul. 79 80 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GELECEN MÜHENDS: YEN LER - YEN BECERLER A. Erbil Payzn* GR Mühendislik eitim programlar gelecein mühendisini yetitirmelidirler. Gelecein mühendisinin dünün mühendisine göre çok farkl becerilere sahip olmas gerekiyor. Bildirinin 2. bölümünde gelecein mühendisinde giderek önem kazanan bu yeni becerilerden söz edilmektedir. Bölüm 3’de mühendislik eitim programlarnn örencilerini gelecee hazrlamak için onlara kazandrmalar beklenen nitelikleri içeren MÜDEK çktlar verilmektedir. Bölüm 4’de MÜDEK tarafndan deerlendirilen mühendislik lisans programlarnn MÜDEK çktlarn karlamada skça karlatklar sorunlar özetlenmekte ve son olarak, Bölüm 5 de bu sorunlar gidermek için öneriler sunulmaktadr. GELECEN MÜHENDSNDE ARANAN YEN BECERLER Mühendislik meslei geleneksel olarak teknik bilgi ve becerileri öne çkaran bir meslek olarak bilinir. Ancak günümüzde bir mühendisde aranan bilgi ve beceriler yalnz teknik konularla snrl olmayp sosyal ve kiisel beceriler de gerekmektedr. Giderek daha fazla aranan bu tür yeni beceriler arasnda özellikle aadakileri sayabiliriz: a) Kendini sürekli yenileyebilmek ve deien ortama uyum salayabilmek b) Etkin iletiim kurabilmek c) Farkl disiplinlerden gelen kiilerden olumu takmlarda çalabilmek d) Mühendislik çözümlerinin topluma ve çevreye olan etkilerini deerlendirebilmek Bu yl Haziran aynda Brüksel’de ’2009 Techno TN Forum’ adl bir tartma toplants yapld [1]. Avrupa Komisyonu tarafndan desteklenen, fen ve mühendislik eitimi alanndaki tematik alarn temsilcilerinin katlmyla yaplan bu toplantdaki tartmalarn arl, günümüzün ve gelecein mühendisinde aranacak yeni beceriler ve örencilere bu becerileri kazandrma için mühendislik eitiminde ne gibi deiiklikler yaplmas konularnda olmutur. Yukarda listelenen dört beceri ‘2009 Tecno TN Forum’ toplantsnda da öne çkan beceriler arasnda yer almtr. Transfer edilebilir beceriler olarak tanmlayabileceimiz bu becerileri ksaca öyle açklayabiliriz: a) Kendini sürekli yenileyebilmek ve deien ortama uyum salayabilmek: Günümüzde bilgi arznda ve teknolojik gelimelerde gözlediimiz hzl art, bir mühendisin kendini sürekli yenilemesi ve bilgi- A. Erbil Payzn Önceki Bakan (2009-2010), MÜDEK MAK Göksu Evleri C55/1 , Anadoluhisar 34815 Beykoz, stanbul, Türkiye E-posrta: [email protected] 81 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA beceri daarcn sürekli güncel tutmak için bilinçli bir çaba harcamasn gerektiriyor.Bugün, bir mühendislik programndan mezun olacak bir gencin meslek yaam boyunca birkaç kez i yeri deitirmenin yan sra, ihtiyaçlar dorultusunda, birkaç kez uzmanlk alann deitirmesi bekleniyor. Bir taraftan hzla bayatlayan eski bilgilerin yerine yenilerini koyma, dier taraftan i ortamnda skça olmas beklenen deiikliklere uyum salayabilme ihtiyac, gelecein mühendisinin edinmesi gereken beceriler listesinin en bana “örenmeyi örenme ve kendini sürekli yenileme” becerisini koyuyor. b) Etkin iletiim kurabilmek: Mühendisler genelde sözlü ve yazl iletiim becerileri zayf insanlar olarak tannrlar. Dier taraftan günümüzün i ortam mühendislerin deiik i arkadalar, iverenleri, müterileri, v.b çevreleri ile etkin biçimde iletiim kurabilmelerini gerektiriyor. Nitekim etkin yazl ve sözlü iletiliim becerisi, iverenlerin bir mühendiste aradklar önde gelen becerilerden biri haline gelmi bulunuyor. c) Farkl disiplinlerden gelen kiilerden olumu takmlarda çalabilmek: Eskiden iletmelerde uzmanlk alanlarna göre ayrlm farkl departmanlar biçiminde örgütlenmek yaygnd. Böyle bir örgüt yaps içinde mühendisler genellikle kendi alanlarndaki meslekdalar ile beraber çalrlar, farkl uzmanlk alanlar ile ilgili etkileim de genellikle yönetim kademeleri aracl ile gerçekleirdi. Günümüzde, karmak problemlerin çözümü farkl disiplinlerden gelen uzmanlarn ayn takm içinde birlikte çalmalarn gerektiriyor. Örnein inaat mühendislerinin makina,, elektrik ve çevre mühendisi gibi farkl alandan gelen mühendislerin yan sra mimar, sosyolog gibi mühendislik d alanlarn uzmanlar ile beraber ayn proje takm içinde çalmalar söz konusu oluyor. Giderek yaynlaan bir uygulama olan çok displinli takmlarda baarl biçimde çalabilmek için bir mühendisin takm becerilerinin yan sra farkl disiplinlerden gelen kiilerle etkin biçimde beraber çalabilme becerisine de sahip olmas gerekiyor. d) Mühendislik çözümlerinin topluma ve çevreye olan etkilerini deerlendirebilmek: Mühendislik çözümlerinin her zaman topluma ve çevreye etkileri göz önünde tutularak yapldn söyleyemeyiz. Ancak bu alanda duyarllk göstermeden yaplan mühendislik uygulamalarnn uzun vadede ne gibi sorunlara neden olduunu hergün yaayarak görüyoruz. Bir taraftan bu alanda getirilen yasal düzenlemeler, dier taraftan toplumdaki artan duyarllk, oluturulacak mühendislik çözümünün topluma ve çevreye olan etkilerinin önceden öngörebilme becerisini mühendiste aranan önemli bir özellik haline getiriyor. MÜDEK ÇIKTILARI: MÜHENDSLK ÖRENCLERNE KAZANDIRILACAK BECERLER ÇN YOL HARTASI MÜDEK (açk ad Mühendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei), Türkiye’deki mühendislik eitim programlarnn akreditasyonunu yapan bir sivil toplum örgütüdür. Türkiye’de mühendislik lisans programlarnn akreditasyonu için zorunluluk bulunmamaktadr. Dolaysyla mühendislik lisans programlar MÜDEK’e akreditasyon için gönüllü olarak bavururlar. MÜDEK akreditasyonu için bavuran mühendislik lisans programlarnn salamas gereken koullar, MÜDEK Lisans Programlarn Deerlendirme Ölçütleri’nde 82 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (MÜDEK ölçütleri) tanmlanmtr [2]. MÜDEK ölçütlerinde, tüm mühendislik alanlar için, bir mühendislik lisans programnn örencilerine kazandrmas beklenen bilgi, beceri ve yetkinlikleri, Tablo 1 de verilen 11 maddelik MÜDEK Çktlar olarak tanmlanmtr. Mühendislik eitim programlar, MÜDEK’in 11 maddelik çktlar listesine kendilerine özgü ek çktlar tanmlayabilirler. Tablo 1 de yer alan ilk 5 çkt, bir mühendislik lisans programnn örencilerine kazandrmas beklenen mesleki ve teknik bilgi ve becerileri tanmlamaktadr. Tabloda yer alan 6-10 numaral çktlar ise bir önceki bölümde sözünü ettiimiz ve giderek daha fazla önem kazanan “transfer edilebilir” beceri ve yetkinlikleri içermektedir. Tablo 1 de verilen 11 maddelik liste, örencilerini gelecein hzla deien ihtiyaçlarna göre yetitirmek isteyen mühendislik lisans programlar için bir yol haritas oluturmaktadr. 1 2 3 4 5 6. 7 8 9 10 11 Matematik, fen bilimleri ve kendi dallar ile ilgili mühendislik konularnda yeterli bilgi birikimi; bu alanlardaki kuramsal ve uygulamal bilgileri mühendislik problemlerini modelleme ve çözme için uygulayabilme becerisi. Karmak mühendislik problemlerini saptama, tanmlama, formüle etme ve çözme becerisi; bu amaçla uygun analiz ve modelleme yöntemlerini seçme ve uygulama becerisi. Karmak bir sistemi, süreci, cihaz veya ürünü gerçekçi kstlar ve koullar altnda, belirli gereksinimleri karlayacak ekilde tasarlama becerisi; bu amaçla modern tasarm yöntemlerini uygulama becerisi. (Gerçekçi kstlar ve koullar tasarmn niteliine göre, ekonomi, çevre sorunlar, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, salk, güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi ögeleri içerirler.) Mühendislik uygulamalar için gerekli olan modern teknik ve araçlar gelitirme, seçme ve kullanma becerisi; biliim teknolojilerini etkin bir ekilde kullanma becerisi. Mühendislik problemlerinin incelenmesi için deney tasarlama, deney yapma, veri toplama, sonuçlar analiz etme ve yorumlama becerisi. Disiplin içi ve çok disiplinli takmlarda etkin biçimde çalabilme becerisi; bireysel çalma becerisi. Türkçe sözlü ve yazl etkin iletiim kurma becerisi; en az bir yabanc dil bilgisi. Yaam boyu örenmenin gereklilii bilinci; bilgiye eriebilme, bilim ve teknolojideki gelimeleri izleme ve kendini sürekli yenileme becerisi. Mesleki ve etik sorumluluk bilinci. Proje yönetimi ile risk yönetimi ve deiiklik yönetimi gibi i hayatndaki uygulamalar hakknda bilgi; giriimcilik, yenilikçilik ve sürdürülebilir kalknma hakknda farkndalk. Mühendislik uygulamalarnn evrensel ve toplumsal boyutlarda salk, çevre ve güvenlik üzerindeki etkileri ile çan sorunlar hakknda bilgi; mühendislik çözümlerinin hukuksal sonuçlar konusunda farkndalk. Tablo 1: MÜDEK Çktlar [2] 83 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MÜDEK ÇIKTILARI LE LGL SIKÇA RASTLANAN SORUNLAR MÜDEK, mühendislik programlarn deerlendirme ve akreditasyon çalmalarna 2003 ylnda balam ve Haziran 2009 itibariyle 14 farkl disiplinde toplam 76 farkl mühendislik lisans programn deerlendirmitir [3]. Bu 76 programn önemli bir bölümü için de ayrca ara deerlendirmeler yaplmtr. Bu deerlendirmeler kapsamnda özellikle Tablo 1’de yer alan baz çktlarn salanmas konusunda skça sorunlar yaand görülmütür. Bu sorunlarla ilgili baz görüleri aada belirtmeden önce bunlarn yazarn kiisel görüleri olduunu ve MÜDEK’i hiçbir biçimde balamayacan özellikle belirtmek gerekir. Ayrca MÜDEK çktlarnn salanmas konusunda yetersizliklerle programlarn ilk kez deerlendirilmelerinde karlaldn özellikle belirtmek gerekir. Bu tür yetersizlikleri olan programlarn 2 yl sonra yaplan ara deerlendirmelerinde, söz konusu yetersizlikleri büyük ölçüde giderdikleri görülmektedir. MÜDEK ölçütlerini 2008 ylnda güncellemitir ve Tablo 1’de verilen MÜDEK çktlarnn baz ögeleri bu güncelleme srasnda eklenmitir. Dolaysyla, önceki yllarda yaplan deerlendirmeler Tablo 1 de listelenen becerilerin bazlarn kapsamamtr. Örnein Tablo 1’de yer alan 10 numaral çkt MÜDEK çktlar arasna yeni eklendii için bu yeni çkt ile ilgili henüz herhangi bir program kapsamnda deerlendirme yaplmamtr. MÜDEK tarafndan yaplan deerlendirmelerde mühendislik lisans programnn MÜDEK çktlar arasnda yer alan aadaki alt konudaki beceriyi örencilerine kazandrmakta özellikle zorlandklar görülmektedir: Gerçekçi kstlara göre tasarm yapma becerisi - Deney tasarlama, ve deney sonuçlarn analiz etme becerisi - Çok disiplinli takmlarda çalabilme becerisi - letiim becerisi - Yaam boyu örenmenin gereklilii bilinci - Mühendislik uygulamalarnn evrensel ve toplumsal boyutlardaki etkileri konusunda farkndalk. Yukarda sralanan 6 çkt ile ilgili skça rastlanan sorunlara aada ksaca deineceiz: a) Gerçekçi kstlara göre tasarm yapma becerisi: Deerlendirilen mühendislik programlarnn çounda karmak bir sistemi, süreci, cihaz veya ürünü tasarlama becerisinin kazandrld görülmekle beraber, çou kez yaplan tasarm srasnda tasarmn niteliine göre geçerli olabilecek, ekonomi, çevre sorunlar, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, salk, güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi gerçekçi kstlar göz önüne alma beceri ve alkanlnn örencilere kazandrlmad anlalmaktadr. Bu yetersizliin rastland programlarda çou kez öretim üyelerinin1 tasarm projesi konusu seçimi ve deerlendirmesi srasnda “gerçekçi kstlar” boyutuna yeterince önem vermelerini salayacak bir sistemin var olmad görülmektedir. 84 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA b) Deney tasarlama, ve deney sonuçlarn analiz etme becerisi: Programlarn çounda örencilere deney yapma ve veri toplama becerileri yeterli düzeyde kazandrld görülmektir. Ancak örencilerin, deney tasarlama ve deneylerin sonuçlarn analiz etme konusunda yetersiz kaldklar görülmektedir. c) Çok Disiplinli Takmlarda Çalabilme Becerisi: Çou programn örencilerine ayn disiplinde kiilerden olumu takmlarda çalma becerisini yeterli düzeyde kazandrmalarna karn, farkl disiplinlerden gelen kiilerden oluan çok disiplinli takmlarda çalma becerisi kazandrma konusunda yetersiz kaldklar görülmektedir. d) letiim Becerisi: Günümüzde iverenlerin çalanlarnda arad önemli özelliklerin banda etkin iletiim becerisi gelmektedir. Dier taraftan, orta öretim boyunca çoktan seçmeli test çözerek gelen örencilere sözlü ve yazl iletiim becerisi kazandrmann kolay olmad açktr. Örencilerine sözlü ve yazl iletiim becerilerini kazandrma konusundaki yetersizlikler, deerlendirilen programlar arasnda skça karlalmaktadr. Yabanc dil bilgisi MÜDEK çktlarna 2008 ylnda eklenen yeni bir bileen olduu için bu bileenle ilgili henüz bir deerlendirme yapma olana olamamtr. e) Yaam Boyu Örenmenin Gereklilii Bilinci: Deerlendirilen programlarn bir bölümünde yaam boyu örenmenin gereklilii bilinci ve kendini sürekli yenileme becerisini kazandracak uygulamalara yeterince yer vermedii, bu konudaki becerinin kazandrlmas için özel bir çaba harcanmad görülmektedir. Bu konudaki yetersizlie özellikle ar yüklü eitim planna sahip programlarda skça raslanmaktadr. f) Mühendislik uygulamalarnn evrensel ve toplumsal boyutlardaki etkileri konusunda farkndalk : Mühendislik uygulamalarnn evrensel ve toplumsal boyutlarndaki etkileri konusunda farkndalk yaratacak bileenlere ve uygulamalara eitim plannda yeterince yer verilmemesi ve bu konularda istenen farkndaln örencilere kazandrlabildiine dair kant sunulamamas deerlendirilen programlar arasnda skça rastlanan bir sorun olarak görülmektedir. ÖNERLER: ARANAN BECERLER ÖRENCLERE KAZANDIRMAK ÇN YAPILMASI GEREKENLER MÜDEK çktlarnn karlanmas konusunda ortaya çkan sorunlarn önemli bir nedeni, mühendislik eitim programlarmz geneleneksel olarak derslerde okutulacak konular, yani “girdiler” bak açsyla düzenlenmi olmasndan kaynaklanmaktadr. MÜDEK çktlar salanmas için ise programn “örenim çktlar” bak açsyla planlanmasn ve bu örenim çktlarnn ölçümü ve deerlendirmesi için uygun sistemlerinin oluturulmasn gerektirmektedir. Tablo 1’de belirtilen MÜDEK çktlarnn örencilere kazandrlabilmesi için çou kez eitim plannda (müfredat) ve öretim yöntemlerinde köklü deiiklik yaplmas gerekecektir. Genellikle bu çktlarn her birinin eitim plannn birden fazla bileeni ile ilikilendirilmesi söz konusu olacaktr. Örnein örencilere ”yaam boyu örenmenin gereklilii bilinci”nin sadece bir ders kapsamnda yaplacak etkinliklerle kazandrlabilecei düünülemez. Dolaysyla program çktlarnn eitim plannn hangi bileenleri kapsamnda ve hangi yöntemleri 85 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA kullanarak kazandrlacann belirlenmesi, program yürüten öretim elemanlar arasnda ibirlii yaplmasn gerektirecektir. Dier taraftan bir programn örencilerine “çok disiplinli takmlarda etkin biçimde çalabilme becerisi” kazandrmas için baka programlarla ibirlii yapmasn gerektirecektir. Ayrca her çktnn örencilere ne düzeyde kazandrldnn salkl biçimde belirlenebilmesi ve istenen düzeyin salanamamas halinde de iyiletirme çalmalar yaplmas gerekecektir. Bunun için de her çkt için, o çkty destekleyen eitim plan bileenleri düzeyinde uygulanabilecek uygun ölçme-deerlendirme yöntemlerinin kullanlmas gerekecektir. Bu da program yürüten öretim elemanlar arasnda farkl düzeyde bir ibirlii yaplmasn zorunlu klacaktr. Tablo 1’de verilen çktlar örencilere kazandrmak ve bunlarn hangi düzeyde kazandrldn ölçmek için kullanlabilecek yöntemler konusunda uluslararas literatürde çok sayda yayn bulunmakdr. Ayrca Türkiye’de de bu konularda deneyim sahibi mühendislik eitimi program says da her yl artmaktadr. Ancak, kurumlarn kendi bünyelerine en uygun yöntemleri bulmak ve bunlar kendi ihtiyaçlarna göre uyarlayp gelitirmek için özel çaba sarfetmeleri de gerekecektir. Bu alanda yaplacak çalmalarn sürdürülebilir olabilmesi için öretim elemanlarnn özverili çabalar bata üniversite yönetimleri tarafndan olmak üzere deiik mekanizmalarla bir biçimde özendirilip desteklenmelidir. Gelecein mühendislerini yetitiren öretim elemanlarnn da örencilerine kazandrmalar gereken beceri ve yetkinlikler konularnda kendilerinin de yetkin hale gelmesi gerekir. Bu amaçla öretim elemanlarna yönelik sürekli örenim programlarna ihtiyaç vardr. Doktorasn yeni alm, kariyerinin banda olan genç öretim elemanlar için bu tür beceri ve yetkinlikleri kazandrmaya yönelik programlar giderek yaygnlamaktadr. Ancak mevcut kdemli öretim üyelerinin bu konularda geliimlerini özendirmek için ayrca bir çaba sarfedilmesi gerekir. Bugün ve gelecekte gerekli olacak becerilerle donatlm mühendislerin yetitirilebilmesi ülkemizin rekabet gücünün sürdürülebilirlii açsndan büyük önem tamaktadr. Bu görev büyük ölçüde yükseköretim kurumlarmzn omuzlarnda olmakla beraber yükseköretim kurumlarmzn bu amaçla yapacaklar kalite gelitirme çalmalarnn da devlet tarafndan özel fonlarla desteklenmesi gerekir. Bu balamda YÖK tarafndan devlet üniversitelerine bütçe tahsisleri yaplrken kalite gelitirme çalmalar için de özel bir fon tahsis edilebilmelidir. Ayrca, Türkiye’deki mühendislik eitiminin kalitesini yükseltmeye yönelik aratrma çalmalarn desteklenmek için TÜBTAK tarafnda ABD’de NSF tarafndan yürütülen Innovations in Engineering Education, Curriculum, and Infrastructure (IEECI) programna benzer bir destek programnn oluturulmas düünülebilir. KAYNAKÇA [1] 2009 Techno TN Forum, Thon Hotel, Brüksel, http://www.sefi.be/technotn/ 5-6 Haziran 2009, [2] [2] Mühendislik Lisans Programlar Deerlendirme Ölçütleri (Sürüm 2.026.12.2008), MÜDEK, www.mudek.org.tr [3] A. Erbil Payzn, “MÜDEK ve Akreditasyon Süreci”, YA\EM09 -Yöneylem Aratrmas ve Endüstri Mühendislii 29. Ulusal Kongresi, 22-24 Haziran 2009, Bilkent Üniversitesi, Ankara 86 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ABD’DE NAAT MÜHENDSL ETM SORUNLARI, ÇÖZÜM ARAYILARI VE GELMELER David Arditi* GR Amerikan naat Mühendisleri Birlii (ASCE) inaat mühendisliini, matematik ve fizik bilimleri bilgisinin çalma, deneyim ve pratik yoluyla kazanld bir uzmanlk alan olarak tanmlamaktadr. naat Mühendisleri uzmanlklarn, insanln refahn gelitirmek için kullanmaktadrlar. Doann malzeme ve güçlerinden yararlanarak çevreyi yaratmakta, gelitirmekte ve korumaktadrlar; toplu yaam, endüstri ve ulam imkânlar salamaktadrlar; insanln kullanm için yaplar ina etmektedirler ve bütün bunlar hüküm verme yöntemleriyle ekonomik bir ekilde gerçekletirmektedirler (Official Register, 1961). nsanln varoluundan bu yana mühendislik yaamn yönünü belirleyen bir unsur olmutur. naat Mühendisliinin baslangc, MÖ. 4000 ve 2000 yllar aras eski Msr ve Mezopotamya’da insanln göçebe hayatn terketmeye balad, yani barnaklarn inaasna ihtiyaç duyduu zamana rastlar. Bu süre zarfnda, tekerlek ve yelkenlinin büyük ölçüde etkiledii ulam, artan önem kazanmtr. Msr’daki piramitlerin inaas (M.Ö. 2700-2500 dolaylar) büyük strüktürel yaplarn ilk örnei olabilir. Dier tarihi inaat mühendislii yaplar eski Yunan Uygarl’ndaki Parthenon (M.Ö. 447-438), Romal mühendisler tarafndan ina edilen Appian Yolu (M.Ö.312), ve Çin Seddi’ni (M.Ö.220) kapsamaktadr (Oakes et al., 2001). Romallar, kamu binalar, su kemerleri, limanlar, köprüler, barajlar ve yollar dahil olmak üzere imparatorluklarn batan baa önemli yaplarla donatmlardr. Modern çalara kadar inaat mühendislii ve mimarlk arasnda net bir ayrm yoktu ve mühendis ve mimar terimleri ayn insan tanmlayan, kullanm corafyaya göre farkllk gösteren, sksk birbirinin yerine kullanlan terimlerdi (Burkhardt, 1985). 18. yüzylda ”inaat mühendislii”, bu terimi “istihkâm mühendislii” teriminden ayrt etmek için kullanlmaya baland (Encyclopedia Britannica, 2009). 21. yüzylda görülen küreselleme, sürdürülebilirlik gereksinimleri, gelien teknolojiler ve artan karmakln dourduu sorunlar, inaat mühendisliini belirleme, tanmlama ve çözme snrlarnn dnda itmilerdir. Bu nedenle, inaat mühendisliinin uygulama tarz deimelidir. Fakat bu deiimde, inaat mühendislii, kamu güvenlii, kamu sal ve kamu refahnn korunmasn birincil amaç olarak görmeyi sürdürmelidir. David Arditi Illinois Institute of Technology Chicago, IL 60616, USA E-posta: [email protected] 87 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ASCE, inaat mühendislerinin 2025 ylnda sürdürülebilir bir dünya yaratmak ve küresel yaam kalitesini yükseltmek için yetkin, ibirlikçi ve etik bir ekilde hizmet vermelerini ve bunu yaparken birçok deiik rol oynamalarn öngörmütür (The Vision for Civil Engineering in 2025, 2007). ASCE tarafndan öngörülen bu roller asada belirtildii gibidir. - Toplumun ekonomik ve sosyal lokomotifi, yap çevresi planlamacs, tasarmc, inaatç ve uygulamac, - Doal çevrenin ve doal kaynaklarn koruyucusu, - Kamu, özel ve akademik sektörler aras yenilikçi fikir ve teknolojilerin yaratcs ve bütünleyicisi, - Doal afetler, kazalar ve dier öngörülemeyen tehditlerin neden olduu riskli durumlarn yöneticisi, - Tartma ve kararlarda kamu çevre ve altyap düzenlemelerini ekillendiren lider. “Uzmanlk sahibi mühendis” eitim, deneyim ve baar sonucu elde edilen ve deerli bilgi, yetenek ve düünceye sahip olan kii demektir. Bir uzmanlk alannda bu özellikleri tayan kiiler, daha yaanlabilir bir gelecek yaratmak, toplumun ihitaçlarn uyumla çözümlendirmek ve böylece topluma hizmet etme istek ve yetisine sahiptirler. ASCE tarafndan önerilen deiiklikler ekil 1’de gösterilmektedir. Bu deiiklikler iyiletirilmi bir lisans program, yüksek lisans düzeyinde ek uzmanlama veya 30 kredilik üst düzey dersi, daha odakl bir deneyim ve daha kapsaml bir lisans snavn içermektedir. Günümüz naat Mühendislii Mesleginin zledii Yol Lisans Eitimi Snav / Lisanslama Deneyim Profesyonel uygulama ve yaam boyu örenme Yarnn naat Mühendislii Mesleginin zleyecei Yol Daha odakl Deneyim Lisans Eitimi Snav / Lisanslama Profesyonel uygulama ve yaam boyu örenme YL/30 Özel sertifikalama Düzeltilmi Daha kapsaml Yüksek lisans derecesi / 30 kredi opsiyonuyla ekil 1. naat Mühendislii Mesleinin zleyecei Yolda Önerilen Deiiklikler 88 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bu bildirinin hedefleri, eitim ve lisanslama sisteminin gözden geçirilmesinin önemini tartmak, önerilen çözümleri sunmak ve bu gelimelerin uygulanmasnn önemine iaret etmek için inaat mühendislii uzmanlk alanyla ilgili sorunlar hakknda bir saduyu oluturmaktr. Bu makale öncelikle ASCE’nin inaat mühendislii uzmanlk alann modernize etme çabalarnn tarihsel zeminini sunmaktadr. Makale, daha sonra inaat mühendislii bilgi kütüünün (MBK) içerik ve gerekliliklerini göz önüne sermektedir. Son olarak, MBK’nn ülke çapnda ders prgramlarna uygulanmasn tartmaktadr. TARHSEL ZEMN 1998’den balamak üzere, ASCE yönetim kurulu inaat mühendislii mesleine giri için mühendislerin MBK’ya sahip olmas artna destek verdi. Mühendislerin lisans sahibi olmalarn salamak için, bu koula uygun bir mühendislik eitimi ve uygun bir deneyim gerekmekteydi. naat Mühendislii mesleine yönelik deiiklikleri uygulayabilmenin ancak yarnn inaat mühendislerinin eitim ve deneyimlerine bal olduunu varsayarak, ASCE’nin Meslek Uygulamas için Akademik Önkoullar Komitesi (MUAÖK) MBK’nn esas olduu bir ana plan gelitirdi. Bu çaba MUAÖK’ün “21. yüzylda naat Mühendisleri için MBK: naat Mühendislerinin Gelecee Hazrlanmas” balkl raporunun Ocak 2004’te tamamlanmasyla sonuçland (Civil Engineering Body of Knowledge ..., 2004). Rapordaki öneriler günümüz lisans programlaryla karlatrldnda, teknik derinlik ve profesyonel uygulama kapsam açsndan kayda deer art salayan 15 bilgi grubuna atfta bulunmutur. Bu 15 bilgi grubunun 11’i Mühendislik ve Teknoloji Programlar Akreditasyon Kurulunun (ABET) lisans programlarndan bekledii sonuçlardan direkt olarak etkilenmitir (ABET Criteria for Accrediting Engineering Programs ..., 2007). Fakat MBK raporunun ve içindeki önerilerin gözden geçirilmesinin bir sonucu olarak, MBK ile ilgili baz sorunlar su yüzüne çkt. Bu sorunlar, yeterlik düzeyini tanmlayan terimlerde (tanma, alglama ve yetenek) karlalan anlam karmaasndan kaynaklanmaktayd. Bu engelin üstesinden gelmek için, MUAÖK ubat 2005’te Baar Düzeyi Ölçümü alt komitesini oluturdu. “naat Mühendislii Mesleine Giri için MBK Baar Düzeyleri” balkl alt komite raporu baar düzeylerini tanmlamak için Bloom’un kulland snflandrmay önermitir (Levels of Achievemnent ..., 2005). Bloom’un snflandrmas eitimciler tarafndan büyük ölçüde kabul edilen ve uzun yllarca kullanlan bir yaklamdr (Tablo 1). Dahas, bu snfladrmada ölçülebilir ve eylem odakl fiillerin kullanm, tutarl bir müfredatn tasarmn ve belirlenmesini kolaylatrmaktadr (Bloom et al., 1956; Krathwohl et al., 1964). MUAÖK, Baar Düzeyi Ölçümü alt komitesinin önerileri dorultusunda ve inaat mühendislii topluluundan gelen tavsiyelere dayanarak, ikinci MBK komitesini (MBK2 Komitesi) Ekim 2005’te oluturdu. MBK2 Komitesi çalmalarn kapsaml ve effaf bir tutumla devam ettirdi ve proaktif bir yaklam benimsedi. MBK2’yi kapsayan ilk raporunu Kasm 2007’de tamamlad (Civil Engineering Body of Knowledge ..., 2008). MBK2’nin ana özellikleri bu bildirinin geri kalan bölümlerinde sunulmutur. 89 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Sra No. 1 Baar düzeyi Bilgi 2 Kavrama 3 Uygulama 4 5 Analiz Sentez 6 Deerlendirme Tanm Özel gerçeklerden genel kuramlara kadar örenilen materyalleri hatrlama kabiliyetidir. Örenmenin en düük düzeyini temsil eder. Materyalin manasn kavrayabilme yeteneidir. Anlamann en düük düzeyini temsil eder. Örenilen materyalleri yeni durumlarda kullanma yeteneidir. Kurallarn, yöntemlerin, kavramlarn, ilkelerin, kanunlarn ve kuramlarn uygulanmasn içerir. Materyalleri bileenlerine ayrma ve içyaplarn anlama yeteneidir. Yeni bir bütün oluturmak için birletirme, yaratc tavrlar vurgulama ve yeni model ve yaplar oluturma yeteneidir. Belirlenen bir hedef konusunda, net tanmlanm ve kesin kstaslara dayanarak materyalin deerine karar verme yeteneidir Tablo 1. Bloom’un snflandrmas NAAT MÜHENDSL BLG KÜTÜÜ (MBK) MBK “bireyin 21. yüzylda inaat mühendislii mesleine girii için gerekli tutum, yetenek ve bilginin derinlii ve kapsam eklinde tanmlanr”. MBK2 komitesi 2005 ylnda ie MBK1’in özünü oluturan 15 bilgi grubunu gözden geçirmekle balad. Ayn zamanda mühendisler ulusal akademisinin “Mühendis 2020: Yeni Yüzylda Mühendisliin Vizyonlar” (The Engineer of 2020 ..., 2004) ve “2020 Mühendislerini Eitmek: Mühendislik Eitimini Yeni Yüzyla Adapte Etmek” (Educating the Engineer of 2020 ..., 2005) balkl en son raporlar da inceledi. 21. yüzylda inaat mühendislii mesleine girmek için gerekli bilgi, yetenek ve tutumlar tanmladklar için, bilgi gruplar MBK’nn temelini oluturmaktadr. tinal müzakereleri takiben, esasen 15 tane olan bilgi gruplar 24 gruba geniletildi ve temel, teknik ve profesyonel olmak üzere üç snfa ayrld. 15 bilgi grubundan 24 gruba genileme özgüllük ve netlii arttrd. 24 bilgi grubu ve bunlarn ksa açklamalar Tablo 2’de sunulmaktadr. MBK2 komitesi bu 24 bilgi grubunu formüle ederken, yarnn mühendislerinden aadaki niteliklerin beklenildiini varsaymaktadr. - Matematik, doal kaynaklar ve mühendislik bilimi esaslarnda daha çok uzmanlama - Teknik alanda genileme - Beeri ve sosyal bilimlerden daha fazla yararlanma - Daha çok profesyonel uygulama/pratik edinme - Teknik derinlii arttrma, yani uzmanlama 90 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bilgi Grubu Profesyonel düzeyde inaat mühendislii mesleine girmek için, bir birey bu düzeyde baar gösterebilmelidir Temel Matematik Doa bilimleri Beeri bilimler Sosyal bilimler Matematik problemlerini diferansyel denklemler yoluyla çözmek ve bu bilgiyi mühendislik problemlerinin çözümüne uygulamak Kalkülüs tabanl fizik, kimya ve doa bilimleri alannda problem çözmek ve bu bilgiyi mühendislik problemlerinin çözümüne uygulamak. Mühendislik mesleinde beeri bilimlerin önemini göstermek. Sosyal bilimler bilgisinin inaat mühendislii mesleinde kullanldn göstermek. Teknik Malzeme bilimleri Mekanik Deneyler Problem tanma / alglama ve çözümleme Tasarm Sürdürülebilirlik Çada konular ve tarihsel yaklamlar Risk ve belirsizlik Proje yönetimi naat mühendislii alannn kapsam Teknik uzmanlama naat mühendisliine ilikin sorunlarda malzeme bilimleri bilgisini kullanmak. Kat ve akkanlar mekanii problemlerini analiz etmek ve çözmek. Bir gereksinmeyi karlamak için bir deney belirlemek, deneyi gerçekletirmek, analiz etmek, ve sonuçlar yorumlamak. Sorunlu mühendislik problemlerini formüle etmek, uygun teknii ve arac seçerek çözmek. Karmak bir sistem, bileen, veya sürecin tasarmn deerlendirmek, ve tasarmn geleneksel standartlar ve kullanc gereksinmelerine uygunluunu belirlemek. Rutin veya acil, tüm mühendislik ilerini sürdürülebilir performans salamak için analiz etmek. Tarihsel ve çada konularn mühendislik problemlerinin tanmlanmasna, formüle edilmesine, ve çözümüne etkisini analiz etmek, ve mühendislik çözümlerinin ekonomi, çevre, politik düzen, ve topluma etkisini analiz etmek. yi tanmlanm bir tasarmda yük ve kapasite seçimindeki belirsizliklerin etkilerini analiz etmek, ve olas hatalar ihtimal yüzdeleriyle tanmlamak. Proje planlarna eklenmek üzere belgeler oluturmak. yi tanmlanm mühendislik problemlerini inaat mühendisliine uygun en az dört teknik alanda analiz etmek ve çözmek. Karmak bir sistem veya sürecin tasarmn deerlendirmek, geleneksel bir alanda veya yeni bir uzmanlk alannda gelitirilen yeni bilgilerin veya teknolojilerin geçerliliini deerlendirmek. Profesyonel letiim Kamu üzenlemeleri ve kamu yönetimi Küreselleme Liderlik Takm çalmas Tutum Yaam boyu örenme Profesyonel ve etik sorumluluk Teknik veya teknik olmayan ilgililerce anlalmasn salamak için bir projeyi sözlü, yazl, görsel, ve grafik olarak planlamak, oluturmak, ve entegre etmek. Kamu düzenlemeleri süreç tekniklerini inaat mühendislii ile ilgili kamu düzenlemeleri problemlerine uygulamak. ve kamu yönetimi kavram ve süreçlerini uygulamak. Küresel balamda ilev göstermek için mühendislik ileri ve hizmetlerini analiz etmek. Bir grubun çabalarn örgütlemek ve yönlendirmek. Birden çok akademik disiplin gerektiren takm çalmasnda etkili olmak. Profesyonel tavr sergilemek. naat mühendislii mesleini uygulamak için gerekli uzmanln salanmasn planlamak ve gerçekletirmek. Bir mühendislik problemine profesyonel ve etik standartlara dayanarak çözüm getirmek. Tablo 2. naat mühendislii mesleine girite önemli olan bilgi, yetenek ve tutumlar 91 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bir bireyin inaat mühendilii mesleine girebilmesi (L + YL/30 & D) modeli araclyla gerçekleebilir (Tablo 3). Bu modele göre, bireyin: - naat mühendisliinde lisans derecesi almas (L); - Yüksek lisans derecesi (YL), veya yaklak 30 kredilik lisansüstü dersi, üst düzey lisans dersi veya üniversite d kurumlar tarafndan sunulan edeer kalitede dersler almas (/30); - Çeitli mühendislik alanlarnda yeterli olabilmek için uygun deneyim kazanmas (D) gerekmektedir. Baar düzeyi Kavrama Uygulama Temel Matematik Doa bilimleri Beeri bilimler Sosyal bilimler Teknik Malzeme bilimi Mekanik Deneyler Problem tanma / kavrama ve çözme Tasarm Sürdürülebilirlik Çada konular ve tarihsel perspektifler Risk ve belirsizlik Proje yönetimi naat mühendislii alannn kapsam Teknik uzmanlk Profesyonel letiim Kamu düzenlemeleri ve kamu yönetimi Küreselleme Liderlik Takm çalmas Tutum Yaam boyu örenme Profesyonel ve etik sorumluluk Bilgi Bilgi Grubu L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L YL/30 L L L L L L L L L L YL/30 L L L L L L B L L L L L L L L B L L L D D L L L D L L 4 L L YL/30 L D D D D L YL/30 L 5 6 Deerlendirme 3 Sentez 2 Analiz 1 YL/30 L D YL/30 D D D D D D L D D D Tablo 3. (L+YL/30 & D) modeli Key: L: MBK’un lisans derecesiyle tamamlanan ksm YL/30: MBK’un yüksek lisans derecesi veya dengi bir dereceyle tamamlanan ksm D: MBK’un lisans derecesi öncesi deneyimle tamamlanan ksm Tablo 3 ‘te lisans derecesi, yüksek lisans derecesi veya yaklak 30 kredi ve deneyimin MBK’u elde etmekteki rolleri gösterilmektedir. Bu tabloda, Baar Düzeyi Ölçümü alt komitesinin önerdii gibi, bilgi gruplarndaki baar düzeyi Bloom’un snflandrmas kullanlarak ölçülmütür. 92 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA UYGULAMA MBK düzgün bir ekilde formüle edilirse, inaat mühendislii mesleinin tüm uzmanlk alanlarna hitap eder. MBK deiik uzmanlk alanlarnda farkllklar gösterse de, tüm inaat mühendisleri MBK’y ortak baz kaynak olarak görebilirler. MBK’nn inaat mühendislerine yararlar çoktur. Çeitli alanlarda uzmanlaan inaat mühendisleri MBK’y kariyerlerini ina etmek, sorumluluklarn yerine getirmek ve frsatlar deerlendirmek için kullanabilirler. MBK’nn bilgi salad kii, kurum ve konular aada belirtildii gibidir. - naat mühendislii örenci adaylarna, ailelerine, öretmenlerine ve danmanlarna inaat mühendisliinin önemini ve salad geni frsatlar gösterir. - naat mühendislii öretim üyelerine müfredat tasarmnda, ders yaratma ve gelitirmede ve örencilerin eitim ve rehberliinde yardmc olur. - naat mühendislii aratrmaclarna, inaat mühendisliinin gelecei ve gelecekle ilgili teknik gereksinmeler konusunda fikir verir ve aratrma yapmak isteyen örencilerin sahip olmalar gereken bilgi, yetenek ve tutumu tanmlar. - naat mühendislii örencilerine ve stajyerlerine, i deneyiminin ve akademik çalmalarn amac, süreç deerlendirmesi ve planlamas konusunda bir kalp salar. - ABET liderlerine, uygun akreditasyon kstaslar gelitirme konusunda bir zemin salar. - verenleri, inaat mühendislii mezunlarndan beklenen temel bilgi, yetenek ve tutum konusunda bilgilendirir. - Aktif mühendislere, stajyerlerin eitimi konusunda önerilerde bulunur, stajyerlerin meslee girmek için harcadklar çabalara yardmc olur. - naat mühendislii lisanslama kurumlarna, inaat mühendislerinin sorumluluklarn kamu güvenlii, kamu sal ve kamu refahn koruyacak biçimde sürdürecekleri güvencesini verir. - Çeitli uzmanlk alanlarnda lisanslama amaçlayan kurumlara, gerekli uzmanlk düzeyini MBK’y kullanarak tanmlamalarn tevik eder. ABET tarafndan bildirildii gibi, öretim üyeleri eitim programnn temelidir (ABET Criteria for Accrediting Engineering Programs ..., 2007). Öretim üyeleri, gelecekteki inaat mühendislerinin gördüü ve tand ilk meslek temsilcileri arasndalardr. Öretim üyeleri, gelecein inaat mühendislerine ilk profesyonel örnek olarak hizmet vermektedirler. Bundan dolay, inaat mühendislerinin gelecei, gerçek anlamda, inaat mühendislii öretim üyelerine baldr. naat mühendislerinin uzman ve lider olarak kamunun saygsn kazanmas ve sürdürmesi, gelecekteki mühendislerin meslee çok iyi hazrlanmasn gerektirmektedir. Kimler öretim üyesi olmaldr? MBK’y gerçekletirme konusunda onlar ne gibi özellikler baarl klabilir? Nasl profesyonel bir tutum sergileyebilirler ve nasl iyi örnek olabilirler? Mühendislik problemlerini tanmak, tanmlamak ve çözmek için kavramlar yaratc ekilde uygulayabilen mezunlar nasl yetitirirler? Örencileri 93 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA motive etmek için ne gibi özellikler tamalar beklenmektedir? Ve akademik birimler, özel misyonlar ile beraber kendi profesyonel geliimlerini de sürdürürken tüm bunlar nasl yapabilirler? MBK2 komitesi MBK1 komitesi tarafndan öne sürülen tam zamanl veya yar zamanl inaat mühendislii öretim üyelerinin dört özelliini doruladlar. Buna göre, tam zamanl ve yar zamanl öretim üyeleri, bilim adam niteliinde, etkili öretme yeteneine vakf, uygulama deneyimine sahip, ve profesyonel bir tutum sergileyen kiiler olmaldrlar. - Bilim adam/aratrmac: MBK’y öretenler bilim adam ve aratrmac olmaldrlar. Öretim verdikleri konularda yüksek düzeyde uzmanlk elde etmeli ve bunu sürdürmelidirler. Bilim adam olmak yaam boyu örenmeye devam etmelerini ve sürekli yeni bilgiler edinmelerini gerektirmektedir. Bilim adam olmak, eitim aktivitelerini ve profesyonel uygulama alanlarn bilimsel aratrma faliyetleriyle desteklemeyi de içerir. - Etkili öretme yetenei: Öretim üyeleri örencileri örenme sürecine etkili bir ekilde dahil ettiklerinde örencilerin örenmesi ideal düzeyde olmaktadr. Mühendislik öretim üyelerinin etkili öretmenler olarak geliimi, uzmanln gelecei için kritik bir öneme sahiptir. Öretim üyelerinin üniversite içi ya da farkl profesyonel kurulularca sunulan d programlar yoluyla pedagojik eitim almalar beklenmelidir. Amerikan naat Mühendisleri Birlii (ASCE)’nin naat Mühendisleri Eitiminde Mükemmellik (ExCEEd) program bu kapsamda kusursuz bir örnektir (Welch et al., 2001a,b). - Uygulama deneyimi: Mühendislik bir uygulama meslei olduundan eitim sürecinde baarl olabilmek için bu deneyimsel bileenin de öretime entegre edilmesi gerekmektedir. Öretim üyeleri öretim verdikleri mühendislik konularnda yeterli düzeyde ilgili uygulama deneyimine sahip olmaldrlar. Öretim üyeleri yeterli deneyime sahip olmadklar takdirde örencilerle konu hakknda tam bir iletiim salamakta güçlük çekerler. - Profesyonel tutum/iyi örnek: Örencilerle temas halinde olan her inaat mühendisi meslek için bir örnek olarak hizmet vermektedir. Öretim üyeleri, örencilerin kendilerini bu ekilde izlediklerinin farknda olmaldrlar. deal inaat mühendislii öretim üyesi meslek için pozitif bir örnek olmaldr. Örenciler bu örnekleri iyi anlamal ve izleyebilmeli ve baarl mühendisler olma aamasnda kendi doru yollarnda yürüyebilmelidirler. SONUÇ MBK1 2003 ylnda tamamlanmaya yaklamken, MUAÖK inaat mühendislii eitiminin u anki durumunu belirlemek ve MBK’nn beklentilerine ilikin deiimin doasn belirlemek için, öncelikle inaat mühendislii öretim üyelerini içeren bir Ders Program Komitesi görevlendirildi. “MBK’y Destekleyen naat Mühendislii Ders Program Geliimi” balkl raporunu Aralk 2006’da tamamlayan Müfredat Komitesi, u sonuca vard (Development of Civil Engineering Curricula ..., 2007): - MBK’nn uygulanmas mevcut inaat mühendislii lisans müfredatnda tamamiyle baarlamamtr. 94 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Teknik uzmanlama hariç, MBK’nn tümü lisans müfredatna dahil edilebilir. - Teknik uzmanlama yüksek lisans programlar sayesinde elde edilebilir. Ulusal Mühendislik Akademisi 2005’teki raporunda benzer sonuçlara ulamtr. Bu raporun önerileri unlar içermektedir: ”Lisans derecesi mühendislik öncesi veya ‘stajyer mühendis’ derecesi olarak kabul edilmelidir. Mühendislik programlar hem lisans ve hem de yüksek lisans düzeyinde akredite edilmelidir. Böylece yüksek lisans derecesi mühendislik mesleinin ilk ve asgari derecesi olarak tannmaldr. Amerikan naat Mühendisleri Birlii (ASCE) 2007 yl sonlarnda ders programlaryla ilgili yeni bir komite kurmu ve bu komiteyi MBK2’nin öretim sürecini nasl etkilediini gözden geçirmekle görevlendirmitir. Bu komite ve onun alt kurullar MBK2’ye dayanarak akreditasyon kstaslar, deneyim nitelikleri ve genel olarak (L + YL/30 & D) ilkeleri gelitirmektedirler. Bu cesur uralarn baars uygulamaclar, kamu ve özel iverenler, düzenleyici kurumlar, öretim üyeleri ve örencileri de içeren tüm katlmclarn katklarna baldr. TEEKKÜR zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Doktora Örencisi ve Illinois Institute of Technology Aratrma Görevlisi Gözde Baak Öztürk-Barlak’a bu makalenin ilk taslan ngilizce’den Türkçe’ye tercüme ettiinden ve konu hakknda deerli yorumlarndan dolay teekkür ederim. KAYNAKLAR [1] ABET Criteria for Accrediting Engineering Programs: Effective for Evaluations During the 2007–2008 Accreditation Cycle. (2007). ABET, Inc., Baltimore, MD, (http://www.abet.org). [2] Bloom, B. S., Englehart, M. D., Furst, E. J., Hill, W. H. and Krathwohl, D. R. (1956). the Taxonomy of Educational Objectives, the Classification of Educational Goals, Handbook I: Cognitive Domain. David McKay Company, New York, NY. [3] Burckhardt, J. (edited by Murray, P. and translated by Palmes, J. C. (1985). The Architecture of the Italian Renaissance, Martin Secker and Warburg Limited, ISBN 0805210822 [4] Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century Preparing the Civil Engineer for the Future. (2008). Second Edition, Prepared by the Body of Knowledge Committee of the Committee on Academic Prerequisites for Professional Practice of the American Society of Civil Engineers, Reston, VA. [5] Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century: Preparing the Civil Engineer for the Future. (2004). ASCE Body of Knowledge Committee, Reston, VA, (http://www.asce.org/raisethebar). [6] Development of Civil Engineering Curricula Supporting the Body of Knowledge. (2007). ASCE Curriculum Committee. Reston, VA, (http://www.asce.org/raisethebar). 95 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [7] Educating the Engineer of 2020: Adapting Engineering Education to the New Century. (2005). National Academy of Engineering, the National Academies of Sciences, Washington, DC, (http://www.nae.edu). [8] Encyclopedia Britannica. (2009). “Civil engineering". http://www.britannica.com/eb/article-9105844/civil-engineering. [9] Krathwohl, D. R., Bloom, B. S. and Masia, B. B. (1964). The Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. Handbook II: Affective Domain. David McKay Company, New York, NY. [10]Levels of Achievement Applicable to the Body of Knowledge Required for Entry Into the Practice of Civil Engineering at the Professional Level. (2005). ASCE Levels of Achievement Subcommittee, Reston, VA, (http://www.asce.org/raisethebar). [11]Oakes, W. C., Leone, L. L. and Gunn, C. J. (2001), Engineering Your Future, Great Lakes Press, Cottleville, MO, ISBN 1-881018-57-1 [12]Official Register. (1961). ASCE, New York, NY. [13]The Engineer of 2020: Visions of Engineering in the New Century. (2004). National Academy of Engineering, the National Academies of Sciences, Washington, DC, (http://www.nae.edu). [14]The Vision for Civil Engineering in 2025. (2007). ASCE Task Committee to Plan a Summit on the Future of the Civil Engineering Profession, ASCE, Reston, VA, http://www.asce.org/Vision2025.pdf [15]Welch, R., Baldwin, J., Bentler, D., Clarke, D., Gross, S. and Hitt, J. (2001a). “The ExCEEd Teaching Workshop: Hints to Successful Teaching,” Proceedings of the American Society for Engineering Education, Albuquerque, NM. [16]Welch, R., Baldwin, J., Bentler, D., Clarke, D., Gross, S. and Hitt, J. (2001b). “The ExCEEd Teaching Workshop: Participants’ Perspective and Assessment,” Proceedings of the American Society for Engineering Education, Albuquerque, NM. 96 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ABD’DE NAAT MÜHENDSL ETM Emin Aktan* ETM VE UYGULAMA ALTYAPISI ABD’de naat Mühendislii eitimi ile ilgili herhangi bir irdeleme için naat Mühendislii Eitim ve Uygulama’snn bir “altyap” olduunu ve dier tüm altyaplar gibi birbirine dolam insan-doa-mühendislik (multi-domain) sistemi olarak ilediini anlamamz gerekir. Eitimin bir altyap olduu baz mühendislere ve öretim üyelerine artc gelebilir, ama 2009 ylnda berrak olarak anlyoruz ki, etkili/baarl ilemesi toplum için önemli olan her insan-doamühendislik sistemini bir altyap sistemi olarak görebilmek ve irdelemek gerekir. Benzer altyaplar: Ulam, Su, Elektrik, Salk, Finans, Gda, vb… naat Mühendislii denilince ilgili disiplinler ülkeden ülkeye ve üniversiteye göre deimektedir. ASCE’YE göre içerilen disiplinler: (1) Mimar-Mühendis (Architectural Engineering); (2) Ky, Liman, Okyanus ve Nehir Mühendislii (Coasta, Oceans, Ports and Rivers); (3) Yapm Mühendislii (Construction); (4) Mekanik (Engineering Mechanics); (5) Çevre ve Su Kaynaklar (Environmental and Water Resources); (6) Zemin Mühendislii (Geo-Institute); (7) Yap Mühendislii (Structural Engineering) ve (8) Ulam Mühendislii (Transportation ve Development) olarak düünülmektedir (http://www.asce.org/instfound/ ). Bunlara ek olarak, mimarlk, ehir ve çevre planlamas, ulam planlamas, altyap planlamas ve iletmesi, uygulamal sistem analizi (Operations Research) disiplinlerinin de bugün inaat mühendislii ile çok yakn ilikileri olduu ve inaat mühendislerinin bu disiplinleri yakndan izlemeleri gerektii yadsnamaz bir gerçektir. Bunlara ek olarak siyasal bilimler, ekonomi ve iletme mühendislii disiplinlerinin de bugünün inaat mühendislii ile yakndan ilikili olduklarn görmemeye imkân yoktur. Altyaplarn “nsan” sistemleri (toplum, devlet, kurum, organizasyon ve kii) altyapnn beklendii gibi çalmas için genellikle dier sistemlerden çok daha önemlidir. Gene de, “doa” ve “mühendislik” sistemleri de “insan” sistemlerinin beklendii gibi davranmalar ve ilemeleri için son derece gerekli ve önemlidir. Bu tür çok-disiplinli “multi-domain” sistemlerin gerek mühendislii gerekse isletmecilii “koordinasyonlu çok-disiplinli yaklam” gerektirmektedir. lginçtir ki inaat mühendislerinin koordinasyon görevini yapmak için en kuvvetli aday olduu ABD’de kabul edilmektedir ve bu inaat mühendisliinin önemini bir anda arttrmtr. ABD’de inaat mühendislii eitimi ve uygulamas ile ilikili en önemli “nsan” sistemleri aada sralanmaktadr. ABD’de naat Mühendislii Derecesi veren Üniversite ve Yüksek Okullar (2008’de 207 Program) ve bunlara ilikin veriler: http://www.asee.org/ publications/ profiles/upload/2008ProfileEng.pdf Emin Aktan Drexel University, Philadelphia E-posta: [email protected] 97 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ABD’de naat Mühendislii Eitimine etkisi olan kurumlar: 1. Carnegie Foundation http://www.carnegiefoundation.org/ 2. ASCE (www.asce.org) ve (http://www.asce.org/professional/educ/) 3. ASEE (http://www.asee.org/) 4. ABET (http://www.abet.org/) 5. NAE (http://www.nae.edu/) ve http://www.nae.edu/Programs/CASEE.aspx 6. NSF (http://www.nsf.gov/) ve (http://www.nsf.gov/div/index.jsp?div=EEC) 7. TRB (http://144.171.11.107/Main/Public/Home.aspx) naat Mühendislii Uygulamalarn Etkileyenler: 8. ICC Uluslararas Yap Yönetmelii Konseyi (http://www.iccsafe.org/) 9. AASHTO (http://www.transportation.org/) 10. USDOT (http://www.dot.gov/new/index.htm) ve (http://www.dot.gov/DOTagencies.htm) ve (http://www.fhwa.dot.gov/ ) 11. NIST (http://www.nist.gov/index.html) ve (http://www.bfrl.nist.gov/ ) 12. EPA http://www.epa.gov/ 13. Eyalet ve daha küçük düzeylerdeki Devlet Birimleri; örnein: (http://www.pa.gov/portal/server.pt/community/government/3014) ve http://www.dot.state.pa.us/ ve http://roadsandbridges.montcopa.org/roadsandbridges/site/default.asp 14. Belediyeler; örnein: http://www.phila.gov/ ve http://www.phila.gov/water/index.html ve http://www.phila.gov/streets/index.html 15. Müteahhitler – http://enr.construction.com/Default.asp ve http://enr.construction.com/toplists/default.asp 16. Danman ve Tasarmclar - http://enr.construction.com/toplists/DesignFirms/001-100.asp MÜHENDSLK/NAAT MÜHENDSL ETMNDE REFORM Yukar mühendislik eitimine katks ve ilikisi olan kurumlar (nsan Sistemleri) sralanrken, bunlarn ABD bütününde “yaptrmsal” deil de “öütsel” kurumlar olduunu vurgulamak gerekmektedir. Türkiye’de olduu gibi YÖK veya benzeri bir kurum ABD’de yoktur. Üniversite ve yüksekokullardaki inaat mühendislii eitimini ekilleyen etkenler üniversal, ülke-çapnda, bölgesel (eyalet veya ehirmetropolitan alan capinda) olarak snflanr. Bunlar içinde NAE ve bir ölçüde de NSF tüm mühendislii bir bütün olarak gören ve inaat mühendislii disiplininin dier mühendislik disiplinlerinden farkn irdeleyecek kadar yakna gelmemeyi tercih eden kurumlar olarak düünmek mümkündür. GENEL ÜNVERSTE ETMNDE ETKN OLAN YAYINLAR/ÇALIMALAR Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching Bakan E. Boyer’in katks olan uc dev eser: 1. The Boyer Commission Report: (http://naples.cc.sunysb.edu/Pres/boyer.nsf/ ) (1998) 98 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 2. Boyer: Scholarship Reconsidered - PRIORITIES OF THE PROFESSORIATE (1990) (https://depts.washington.edu/gs630/Spring/Boyer.pdf 3. Boyer: From Scholarship Reconsidered to Scholarship Assessed (1996) (See: http://edrev.asu.edu/reviews/rev15.htm for excerpts and review) GENEL MÜHENDSLK ETMNDE ETKN OLAN YAYINLAR/ÇALIMALAR 1. The Engineer of 2020: Visions of Engineering in the New Century, National Academy Press (2004) http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=10999 2. Educating the Engineer of 2020: Adapting Engineering Education to the New Century, National Academy Press (2005) http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=11338 3. The Offshoring of Engineering: facts, Unknowns, and Potential Implications, , National Academy Press (2008) http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12067 4. Developing Metrics for Assessing Engineering Instruction: What Gets Measured is What Gets Improved, National Academy Press (2009) http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12636 5. Frontiers of Engineering: Reports on Leading-Edge Engineering from the 2008 Symposium, National Academy Press http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12523 6. National Academy of Engineering: Center for the Advancement of Scholarship on Engineering Education (CASE) http://www.nae.edu/Programs/CASEE/Projects12300/EntryPortals/Facultydev elopment.aspx 7. Grand Challenges for Engineering http://www.nae.edu/Programs/CASEE/Projects12300/EntryPortals/Facultydev elopment.aspx Purdue, Virgina Tech and Cincinnati Üniversitelerinde son yllarda kurulan Department veya School of Engineering Education Programlar. Bu programlar’n amac engineering education ile ilgili generic çalmalar yaparak “scholarship of education” kavramn ilerletmek olarak belirlenmitir. 8. University of British Columbia’da kurulan Carl Wieman Science Education Initiative http://www.3.ubcbeta.com/carlwieman/index.htm ve http://www.cwsei.ubc.ca/ Mühendislik Eitimi için de son derece önemli bulgular gelitirmitir. 9. NSF Engineering Education and Centers tarafndan Mühendislik Eitimi ve naat Mühendislii Eitimi aratrmalar için destek verilen aratrma projeleri aadaki web sitesinden örenilebilir: http://www.nsf.gov/awardsearch/progSearch.do?SearchType=progSearch&pa ge=2&QueryText=&ProgOrganization=EEC&ProgOfficer=&ProgEleCode=&B ooleanElement=false&ProgRefCode=&BooleanRef=false&ProgProgram=&Pro gFoaCode=&RestrictActive=on&Search=Search#results 99 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNE YÖNELK ETKN ÇALIMALAR 1. naat Mühendislii eitiminde reform kavram 1995 ylnda Profesor James Yao’nun öncülüünde önemli bir akma dönütü. Prof. Yao’nun çalmalar Lohman web-site’da http://lohman.tamu.edu/ muhafaza edilmektedir. Bu site’de ayrca ABD’nin inaat mühendisliinde etkin dier kurumlarn site’lerine balantlar yaplmaktadr. 2. 1995 ASCE Civil Engineering Education Conference (CEEC '95) http://www.asce.org/community/educational/ceecrpt.cfm. Bu toplant’da ortaya konulan görüler ASCE’nin daha sonraki eitim çalmalarnn temelini oluturdu. 3. Bordogna, J. (1998) "Tomorrow's Civil Systems Engineer-The Master Integrator," ASCE Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practice, April, pp. 48-50. 4. A New Millennium Colloquium on the Future of Civil and Environmental Engineering http://web.mit.edu/civenv/www/colloquium.html (March 19 to 21, 2000). MIT Department of Civil and Environmental Engineering hosted a New Millennium Colloquium of Civil and Environmental Engineering. Önemli sunular arasnda: Dr. G. Wayne Clough, P.E., President, Georgia Institute of Technology: "Civil Engineering in the Next Millenium" ; ve Ronald Sack, Rafael L. Bras, David E. Daniel, Chris Hendrickson, Karl A. Smith and Herb Levitan: "Reinventing Civil Engineering Education"; ve James T.P. Yao and Jose M. Roesset: "On Faculty Reward Systems" özellikle okunmasnda yarar olan son derece önemli bildirilerdir. 5. ASCE Profesyonel Uygulamaclarn Eitimi ile ilgili web-sitesini oluturdu http://www.asce.org/professional/educ/ . Bu sitede 1990’dan bu yana ASCE bünyesi içinde eitim için yaplan tüm çalmalarn kaytlarn ve sonuçlarn bulmak mümkün. Örnein: Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century (2nd Edition -- 2008) bu siteden alnabilir. 6. ASCE Vision 2025 konusunda 2006 ylnda bir calstay yaparak 2025 ylnda inaat mühendislerinin toplumun gereksinimlerine nasl katkda bulunacan tartt. Bu çalmann raporunu web sitesinde bulmak mümkün: http://content.asce.org/vision2025/index.html NSF 2007 ylnda “Frontier Research Directions in Civil and Environmental Engineering” konulu bir Workshop’i destekledi. Oldukça önemli görüleri içeren bu Workshop’ta eitim için yol gösterici sunular verildi http://www.ce.gatech.edu/frontier_research/ 7. 8. ABET http://www.abet.org/forms.shtml ve Abet Criteria for Accrediting Engineering Programs http://www.abet.org/Linked%20DocumentsUPDATE/Criteria%20and%20PP/E001%2009-10%20EAC%20Criteria%201201-08.pdf ABET naat Mühendislii Eitiminde özelikle etkin bir organizasyondur. naat Mühendisliinde kriter olarak arad koullar web sitesindedir. 100 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MÜHENDSLK ETMNDE REFORM GEREKÇELER naat Mühendislii eitiminde reform konusu ASCE ve dier kurumlarca 10 yldan fazla bir suredir tartlrken, reform son derece az eitim kurumunda ivedilikle ele alnp uygulanmaya balamtr. Bunun birinci nedeni ABET dnda üniversite programlarn denetleyen (o da ancak üniversite gönüllü olursa ve masraflarn öderse) bir kurum olmamasdr. ABET ise son derece düük bir standard öngördüü için reforma etkisi olmamaktadr. US News ve World Report gibi resmi olmayan sralamalar yaygn olsa da, NAE üniversite programlarnn “resmi kalite sralamalar” için daha yeni öneriler oluturmaktadr. Üniversitelerin eitim kalite ve etkinliklerini tarafsz, bilimsel ve resmen irdeleyen ve sralayan bir kurum veya yaptrm olmad için üniversiteler reform için büyük bir ivedilik içinde deildir. Hemen önemle üzerinde durmak gerekir ki bilgisayar, elektrik, makine, kimya ve biomedical mühendislii gibi ABD’nin bugünkü ekonomisinde önemi olan endüstrilere insangücünü yetitiren disiplinler, eitimlerinde reformu çoktan balatmlardr. Bugün elektronik, uzay/uçak, enerji, ar-makine, cip, robotik, ilaç ve kimya endüstrileri üniversitelerin ötesinde aratrma yaptklar ve finans gücüne sahip olduklar için kendi endüstrileri ile ilgili üniversite eitimini etkin olarak ekillendirebilmektedirler. Böylece, bu disiplinlerde eitim reformu endüstrinin liderliinde ivedilikle geliebilmektedir. Yukarda sralanan genel mühendislik eitimi için yaplan çalmalar sentezlersek genel mühendislik eitiminde reformu gerektiren koullar söyle sralayabiliriz: 1. ÖRENC: Bugünün ve yarnn örencileri (mikro-bilgisayarlarn/Internet’in yaylmasndan sonra doan çocuklar) eskiye göre çok deiik bir genel yap gösteriyorlar. Kariyerlerine hemen balamak ve gerekli becerileri hemen kazanmak istedikleri gibi örenme yöntemleri de çok deiik. Deneyle ve belli bir silsile takip etmeden gereken bilgi ve uygulama yeteneklerini örenmek istiyorlar. Klasik mühendislik yerine yeni konulara dalmak istiyorlar ve mühendislik eitimi yapsalar da çou finans, tip, hukuk gibi alanlarda çalmak istiyorlar. Önümüzdeki yllarda mühendislik eitime gelen yetenekli örencinin önemli bir ksmnn allm mühendislik kariyerine girmeyecegi, bu eitimi basamak olarak kullanaca bekleniyor. 2. ÖRETC: Öretim üyeleri ve öretim yöntemleri de örencilere paralel olarak hzla deiiyor. Bugün artk mühendisliin uygulamal bilim deil daha çok yaratc sanat olduu kavram yerleiyor. Mühendisin görevi DIZAYN yani SOMUT bir ÜRÜN YARATMAK ve toplumun yaratlan ürünlerle ilgili sorunlarna ÇÖZÜM BULMAK. Öbur taraftan bilim adamnn görevi dünyann nasl olutuunu anlamak, fakat bir ürün yaratmak deil. Bu durumda, öretim üyelerinin sanatlarnda usta uygulayclar olmalar gerekiyor. Piyano çalmay bilmeden bunu nasl öretirsin? Ancak inaat mühendislii eitimi ile görevli çok kii gerçek inaat mühendislii uygulamas yapmam, yapanlarla da iliki kurmam oluyor. 3. ÖRETM: Öretim teknolojisi ve biliminde de önemli deimeler oluyor. Artik pasif örenme yerine aktif ve grup çalmasyla örenme geçerli. Birçok konuyu belli bir sra ile dershanede deil, her örencinin alglama yeteneine göre ve bilgisayar network’i veya Internet yolu ile sanal-eitim kullanarak örenmesi yaygnlayor. Konularn artk ne olur ne olmaz belki gerekir 101 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA diye üniversitede öretilmesi yerine, mühendislikte bir konuyu uygulamada gerekli olduu zaman annda örenmeyi ve kendikendine örenmeyi öretmek önemli bir gerek olarak kabul ediliyor. 4 veya 5 yllk örenim yerine omur-boyu örenim kavram yerleiyor. Buna ek olarak 21. Yüzylda mühendislik eitiminin 4-yla sdrlamayaca üzerinde fikir birlii olumu durumda. 4. MÜHENDSLGN UYGULAMA GEREKSNMLER: Dünyada insanlarn önemli bir ksmi ehirlere göçmü/göçüyor ve son derece youn bir yaam olutu. Bu younluun getirdii altyap gerekleri ve çalmamas durumundaki toplumsal riskler eskiye göre çok deiik. 2020’de dünya nüfus’u 8 Milyar, gelien ülkelerde genç nüfus, gelimi ülkelerde ise yal nüfus büyük çounlukta olacak. 2050’de dünya nüfusunun YARISI 18 yann altnda olacak ve gelimekte olan ülkelerde yasayacak. Dünyann her bir kösesi birbirine bugünkünden çok daha etkin balanacak ve de gitgide her köe birbirine daha baml olacak (GLOBALIZASYON). Mühendislerin çözmeleri gereken sorunlar gitgide daha karmak ve çok-disiplinli oluyor. Bunun yannda teknoloji büyük bir hzla ilerliyor (Bio-Nano-technolojileri, Enformasyon teknolojisi, Büyük ve Komplex Sistemlerin entegrasyonu, vb). Mühendisin teknolojiyi yakndan izlemesi, anlamas ve toplum sorunlarna çözüm için etkin kullanmas becerilerini almas eitimde önemli bir gereksinim oluyor. Mühendislik, Hukuk ve Siyasal Bilimler gitgide birbirine karyor. Mühendislerin politikaclara ve yöneticilere kararlarnda rehber olmas, politikaclarn ve yöneticilerin de verdikleri kararlarn mühendislik ve teknolojik etkilerini anlamalar gerekiyor. Mühendislerin dünya kültürlerini tanma ve anlamalar, takim olarak çalmalarda deiik ülke mühendislerinin birbirleri ile yakndan çalmalar gerektii gerçei. Doa ile Harmoni içinde yasam (Sustainability) = Doa-Ekonomi-Toplum Gereksinmelerinin sonsuza dek dengelenmesi olarak tanmlanabilir. Gelecein mühendislii bu kavram’a bal olacak. NAAT MÜHENDSLNDE REFORM GEREKÇELER Yukarda genel mühendislik eitimi sorunu ve inaat mühendislii eitimi sorunlar üzerinde yaplan çalmalar sraladktan sonra, inaat mühendislii eitiminde çözüm bekleyen ve bu disiplinin dier disiplinlerden ayrcalklarndan kaynaklanan sorunlarn tartmasna gececeiz. Yukarda deinilen ve genel mühendislik eitimi ile ilgili sorunlarn inaat mühendislii eitimi için de geçerlilii ve önemi acktr. Toplumun hzla deien gereksinimlerini düünürsek naat Mühendislii’ne düsen görevler özellikle zorlu ve hzla çözüm bekleyen gerekler. naat Mühendisleri kritik altyaplarn tümü veya birtakm elemanlarndan sorunludur. Örnein, karayolu ve demiryolu ulam ve içme suyu altyaplarnn hemen tüm birimleri inaat mühendislerinin sorumluluundadr. Enerji ve kommunikasyon gibi inaat mühendislii yaplarna (ENERJ SANTRALLAR, RAFNERLER, ELEKTRK HATLARINI TAIYAN KULELER, BORU HATLARI, ANTEN DREKLER, TÜM BNALAR) gereksinimi olan tüm altyaplarn da güvenli ve verimli çalabilmesi inaat mühendislerinin baarl uygulamalarna baldr. 102 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Toplum için sorumluluklar bu kadar kritik olan inaat mühendisleri, ne yazk ki eitim reformunda oldukça geride kalan disiplinlerden biridir. Say ve kalite olarak bakldnda, bugün ABD, Japonya ve Uzak Dou’da inaat mühendisi says yeterli görülse de Avrupa Birlii önemli bir inaat mühendisi eksiklii içindedir. Avrupa’nn birçok ülkesinde inaat mühendislii lisans eitimi yazarn görüüne göre Japonya ve ABD’ye göre ileridir. Buna ramen, bugün toplumun gerçekten gereksinimi olan kalitedeki inaat mühendisi nerede yetiiyor dersek, bunun ABD, Avrupa ve Japon’yann sadece birkaç “elit” üniversitesinde olduunu ve mezun olanlarn ~%10’unu geçmeyeceini kabul etmemiz gerekir. Buna ek olarak bu en kaliteli mezunlarn önemli bir ksm inaat mühendisliinde uygulama yerine baka alanlara kaymaya (hukuk, finans, sigorta, defans, vb) eilim göstermektedir. naat Mühendisliinin dier mühendisliklerden baz ayrcalklar, ve bu nedenle eitim reformu gereksinimleri aada sralanmtr: 1. naat Mühendisliinin ürünleri i.e. yap sistemleri, tüm dier mühendislik disiplinlerinin ürünlerine göre temelde ayrcalklar göstermektedir. Her bir yap, ne kadar prefabrik elemanlarla yaplsa bile, jeoloji, zemin ve lokal topografya ve corafya özellikleri nedeni ile tekdir (unique). Ayn zamanda ina edilen, birbirine bitiik ikiz köprüler bile yaamlar boyunca çok deiik davranlar ve performans gösterebilmektedir. naat Mühendislii ürünlerinin tüm dier disiplinlerde olduu gibi “fabrikasyon yaklam” ile tasarmlanmas ve prototiplerinin yaplarak performans kontrolü için denenmesi olanakszdr. 2. naat Mühendisliinin ürünlerinin gerçek mekanik özellikleri bilinmez, bilinemez. Tüm mühendislik disiplinleri içinde oluturduu ürünün gerçek özelliklerini bilmeyen bir tek mühendis inaat mühendisidir. Aksi gibi, birçok inaat mühendisi bu gerçein farknda bile deildir. naat Mühendislii ürünleri birbirini görmeyen ve bilmeyen birçok insann ve birimin katklar ile oluur – özellikle yapmcnn – ve ürünler normal bir insann yasam süresinin çok üzerinde bir yaam süresi boyunca özellikleri gitgide deierek ilev yapar. 3. Yukardaki gerçeklerin nda önemli bir sorun inaat mühendislii eitimi ve uygulamalarnda 1950’den buyana hzla artan balantszlk ve kopukluktur (fragmentation). naat Mühendislii urunu olan yaplarn finans, ön taslak, planlama, çevre ve ekonomik fizibilite analizi, detayl taslak önerileri ve taslak secimi, dizayn ve detaylandrma, ihale, yapm için dizayn, yapm, isletme, bakm, onarm ve bunlarla ilgili finans konular birbirinden kopuk, çounlukla birbirinden habersiz gruplar ve birimlerce yaplr. Yaplarn sorumlular ve sahipleri ve yap kullanma ekilleri, 30-100 yllk kullanma süresi boyunca birçok kez deiebilir. Dolays ile yaplarn performans ile ilgili sorumluluk alacak birini bulmak yapnn teslim alnmasndan sonra olas deildir. Örnein 1940’ta açldktan 4 ay sonra rüzgâr etkisi ile göçen Tacoma Narrows köprüsünün dizaynndan sorumlu olan Leon Moisseif köprü ykldktan sonra suçlu bulunmamtr. Manhattan’da 2001’de uçak çarpmas ve yangn sonunda göçerek yklan ve binlerce kiinin ölümüne yol açan ve 1973’de isletmeye giren iki gökdelenin yapmlarndan 30 yl sonra ne mimar, ne mühendis, ne yapmc ne de isleticilerinde bir sorumluluk bulunmamtr. Buna karsn bugün otomobiller 10 yl, bilgisayar’ler bile 3-yl garanti ile gelmektedir. naat Mühendislii, ürettii yaplarn performans için sorumluluk almayan nadir mesleklerden biridir. 103 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 4. naat Mühendisliinde özellikle malzeme ve yapm tekniklerinde son 10 yldr gittikçe hzlanan bir deiim görüyoruz. Bu deiim eskiden beri güvendiimiz ve 1950’lerden buyana oluan deneyim ve birikimi yetersiz klmaktadr. Yaplarn gerçek özelliklerini bilmediimiz – genellikle bilemeyeceimiz için – inaat mühendisliinin geçmiinde baarl yaplarn gözlenmesi ve bunlardan örnek alnarak yapmclk snrlarnn dikkatli ve kontrollü bir ekilde darya itilmesi toplumun korunmas için gereklidir. Hem yapm endüstrisinin hzla yeni ve daha ucuz yap malzemeleri ve yapm yöntemleri aramas, hem de yap ileticilerinin ilettikleri yapnn gerçek özelliklerini ve performans risklerini bilmemeleri yüzünden inaat mühendislii ürünleri dier mühendislik disiplinlerinin ürünlerinden (otomobil, uçak, gemi, bilgisayar, cep telefonu, vb) çok geride kalmaktadr. 5. naat Mühendisliinin birçok ürünleri (köprüler, yollar, barajlar, limanlar, vb) genellikle politikann etkisi altnda kalmaktadr. Toplumun sahibi bu ürünlerin finans, planlamas, yapm ve iletmesi politik düüncelerden ve politikaclarn isteklerinden son derece etkilendii için inaat mühendislerinin görevleri de zorlamaktadr. 1999’lardan beri ABD’de altyaplarn mühendislii ve isletmeciliinden politikann etkisini ayrma çabalarna karn, inaat mühendislii uygulamalar ile politika’nn balantlar bazen son derece açk, bazen e gizli olarak gitgide artmaktadr. Dier mühendislik disiplinlerinde toplum alaca ürünler arasnda seçm yapabilse de inaat mühendislii ürünlerinde bu mümkün deildir. 6. naat Mühendislii yaplarnn tasarm, yapm, iletme, bak ve onarmnda etkin olan “epistemik” bilinmeyenlerin nedenlerini anlamadan inaat ve dier mühendislik disiplinleri arasndaki ayrcalklar anlamak mümkün olmayacaktr: a) Ölçek: Yaplarn gerek geometri gerekse zaman boyutlar dier mühendislik disiplinlerinin ürünlerine göre çok daha büyük ölçektedir. b) Benzersiz: Her yap, zemin, site ve yapm koullar (örnein, beton dökülürken havann nemi ve scakl) nedeniyle benzersizdir. c) Deiken: Yaplarn davran gerek geometrik gerekse malzeme yönünden dogrusak deildir. Buna ek olarak, yaplarn davran cevre koullar ile son derece etkilenmektedir, dolays ile zaman boyunca deimektedir. d) Kendince dengelenen iç kuvvetler: Yapm srasnda ve yaplarn öz arlklar nedeni ile önemli iç kuvvetler kilitlenir. Bu kuvvetler doa koullar nedeni ile devaml deiirler. Yaplarn güvenlii bu bilinmeyen iç kuvvetlerin dalm ile yakndan ilgilidir ve bu kuvvetlerin bilinmesi imkânszdr. e) Sinir ve süreklilik koullar: Yaplarn sinir koullar zemin ile yap temelleri arasndaki etkileimlere bal olup cevre koullar ve zamana bal olarak önemli deimeler gösterir. Yaplarn deiik sistemleri (duvar-çerçeve, birbirine dik çerçeveler, döemeler ve duvarlar, döemeler ve carceveler gibi) arasndaki etkileimler süreklilik koullarn etkiler ve deikendir. Nihayet, yaplarn deiik bölümleri arasna konulan ve bölümlerin birbirine göreceli olarak hareket edebilmesini salamak için konulan sistemlerin (deck joints, movement systems, flexible bearings, v.b.) uzun zaman içinde davranlarn kestirmek mümkün deildir. 104 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yaplarn modellenebilmesi ve davranlarnn anlalabilmesi için yukardaki bilinmeyenlere ek olarak her yapnn özelliklerine gö ilave bilinmeyenler beklenmelidir. Bu konudaki bilgi eksikligimizi ancak gerçek yaplar üzerinde tanmlama (system-identification of actual constructed systems) yaparak giderebiliriz. Cevre ve su kaynaklar yaplar ile ky ve liman yaplarnn davranlar, gerek zemin, gerek yap ve gerekse akarsu hidrolik etkenleri ve etkileimleri altnda daha da karmaktr. Bu koullar altnda, inaat mühendislii ve özellikle yap mühendislii eitimlerini dikkatle irdelemek, inaat mühendisliinin yalnzca bir bilim deil, bilimden de öte bir sanat olduunu açkça anlamak gereklidir. ÖNERLER 1. naat Mühendislii eitiminde reform, gerek genel mühendislik eitimini, gerekse özel olarak inaat mühendislii eitimini etkileyen global ve yerel faktörleri gözönüne alarak planlamak gereklidir. Mühendislik yalnz uygulamal bilim deil aynzamanda bir sanattr ve bu özellikle inaat mühendislii için geçerlidir. 2. naat Mühendisliinde reformun dier mühendislik disiplinleri gibi uygulamaclardan kaynaklanmasn beklemek gerçekçi deildir. Gerek yapmclar, gerekse tasarmclar ve devlette çalan inaat mühendisleri reformun içinde yer almaldr, ancak, reformun basn deneyimli eiticiler çekmelidir. 1930’larda öretim üyelerinin önemli bir bölümü ama ile yakndan ilgili olurken, bugün birçok öretim üyesinin ofislerinin darya çkmama ve gerçek uygulamaya ilgi göstermedii de bir gerçektir. Dolays ile eitim ve uygulamay birlikte götürmü ve uygulama gerçeklerini yakndan izlemi öretim üyelerinin reforma katks son derece önemli olacaktr. 3. Reform için bilgisayar, fiziksel modellerin denendii laboratuar ve de gerçek yaplarn gözlenmeleri bir araya getirilmeli ve birbirleri ile entegre edilmelidir. Artk tahtaya yazarak ders verip inaat mühendislii eitimi yapmak geçerli deildir. Örenciye gerçek yaplarn yapmn gözleterek, gerçek yaplarn mekanik özelliklerini, performanslarn ve davranlarn olçüm ile göstererek, bunlar modellemek ve epistemik bilinmeyenleri hesaba almak yeteneini vermek gereklidir. Bunlar, örencilerin örenme yaklamlarndaki gelimeleri göze alarak ve pedagoji biliminden yararlanarak baarmak önemli olacaktr. 4. naat Mühendislii eitimini 4 yla sdrmak olas deildir. naat Mühendisi olmak isteyen her örenci de usta ve sanatkâr mühendis olmak yeteneine sahip olmayacak, bu eitimi alabilecei bir kurumda okuyamayacaktr. Gerek üniversitelerde, gerek iveren ve mühendislik odalarnda, deiik düzey ve yetenekte mühendis olunabilecei, bunlarn farkl sorumluluklar alacaklar ve deiik yeteneklerde olacaklar benimsenmelidir. 5. naat Mühendislerinin en yetenekli olanlar altyap mühendislii ve altyap isletmesi alanlarna kayabilmelidir. Bu mühendislerin yetimesinde ilk yaplacak devrim, disiplinlerin arasndaki kopukluu yok etmek ve mühendisin insan-doa-mühendislik sistemlerinden oluan altyaplarn davrann ve performansn anlamasn salamaktr. Bu mühendislerden beklediimiz, altyap sorunlarn anlamak, tanmlamak ve çözümlemek için çok-disiplinli ekip çalmalarna liderlik etmek ve bunlar yönlendirmektir. 105 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 6. Ülkedeki her bölgenin, her mühendislik eitimi veren programn ve bu programa gelen örencilerin ayn olmasna olanak yoktur. Aklc yaklam, ülkedeki programlara deiik konularda uzmanlama olana ve deiik tip ve yeteneklerde mühendis yetitirmek olana verilmesidir. 7. Aada 21. Yüzyl inaat mühendisleri için önerilen kavramsal bir program ve bu programn gerçekletirmesi beklenen entegrasyonu gösteren iki ekil görülecektir. 106 BÖLÜM 2 BLDRLER 108 TÜRKYE’DE ÜNVERSTE ETMNN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ARAYILARI 110 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÜNVERSTELERDE “ÇAIN RUHU”: BLM TEKNOLOJLERNN ETME KATKISI Türkay Baran, Serap Kahraman* ÖZET Yirmibirinci yüzylda bilginin hem sahip olunmas, yönetilmesi, yönlendirilmesi; hem de yenilenerek üretilmesi gerekli bir kavram olarak yeniden tanmland görülmektedir. Yeni binyl bilgi toplumu olarak tanmlanmakta, ülkelerin/toplumlarn büyüklüü ve gücü bu temel ölçütle tanmlanmaktadr. Yaratclk, inovasyon gibi kavramlarn sklkla tartld, bilginin öneminin giderek artt bu dönemde, bir yandan bilgiyi üreten, yöneten, dönütüren, dier yandan gelecei oluturacak gençleri eiten kurumlar olarak üniversiteler bütün bu tartmalarn tam merkezinde yer almaktadr. Üniversiteler bu tartmalar sürdürürken, ülkenin ve gençlerin artan ve deien taleplerine, yeni teknolojilere uyum salamak zorundadr. Bu kapsamda, internet alar araclyla uzaktan eitim modelleri gibi çan ruhuna uygun modeller de skça tartlmaktadr. Bu tartmalara paralel olarak, özellikle kaynak kstll vurgusuyla üniversite ve ticarileme kavramlar da skça birlikte anlmaktadr. Sunulan çalmada, üniversite kavram çan ruhu çerçevesinde tartlmaktadr. Anahtar sözcükler: Eitim, ticarileme, uzaktan eitim GR Bilgi toplumu olarak tanmlanan yüzylmzda, güç = bilgi + teknoloji + iletiim denklemi, bilginin önemini daha da arttrmaktadr. Bilgi; hem sahip olunmas, hem de yönetilmesi ve yönlendirilmesi gerekli bir kavram haline gelmitir. Bu açdan bakldnda eitim, toplumun yönlendirilmesinde baarya ulamak için kullanlabilecek en etkili araçtr. Dünyadaki hemen her devletin eitim politikalarnn yönü, egemen gücün yönünü de gösterir. Gerek dünyadaki durumun deerlendirilmesi, gerekse izlenen eitim politikalaryla tam anlamyla demokratikleebilen ülkelerde, egemenlik büyük ölçüde halkn olduundan bu yön özgürlüe dorudur. Dolaysyla, bu tür ülkelerde eitimin amac bireyin deerini ortaya çkarmaktr (Pirsig 1995). Bilgi teknolojilerinde (IT), Yetmilerin ikinci yarsndan balayan hzl geliim sürecinde “veri”ye ulam giderek hzlanp kolaylarken, “bilgi”ye ulam ayn hzla karmaklamtr. Özellikle ekonomik anlamdaki sermaye hareketlerine bal olarak ortaya çkan küreselleme sonucunda, sahip olunmas hedeflenen bilgi sadece mesleki bilgileri içermekle yetinmeyip, dünyadaki deiim ve gelimelerden haberdar olmay da gerektirmektedir. Yüksek örenim de bu bilgi ve becerileri kazandrmak zorundadr. Türkay Baran, Serap Kahraman Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, naat Mühendislii Bölümü, Buca-zmir e-posta: [email protected] , [email protected] 111 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yüksek öretime olan talebin artmas sonucunda, 1950’de 6 milyon olan örenci says UNESCO’nun 2004 verilerine göre 132 milyona ulamtr. Bu saynn 21. yüzyln ilk çeyreginde 250 milyonu geçecei tahmin edilmektedir. Birlemi Milletlere üye 184 ülkede, 17.000’den fazla yüksek öretim kurumunun yan sra, “yüksek öretim hizmet salayclar” olarak tanmlanan çok sayda kurum da eitim sürecine dâhil olmaktadr. Bu kurumlar, uzaktan öretim yapan üniversitelerkurumlardan, irket üniversitelerine, sertifika programlarna, müzelere, medya ve yayn kurulularna uzanan yapsal çeitlilik içinde faaliyet göstermektedir (Gürüz 2008). Bir ksm kâr amaçl olan bu kurum ve kurulularn ortak özellikleri, bilgi teknolojilerine dayal eitim tekniklerini kullanyor olmalardr. ETM SSTEMNDEK SORUNLAR Türk milli eitim sisteminin sorunlar üç balk halinde incelenmektedir: i) kaynak yetersizlii; ii) idari yaplanma; iii) yapsal sorunlar. Türkiye’de tüm seviyelerdeki eitim için kamunun ayrd kaynaklar OECD ortalamasnn altda birine ulamaktadr (Gürüz 2008). Kaynak kstll açsndan, zaten kt olan kaynaklarn olabildiince etkin, verimli kullanlmas gereklilii açktr. dari yap, merkeziyetçi, bürokratik niteliini korumaktadr. Eitim sistemindeki yap ise, ezberci, bilgiyi kavramaktan uzak, ksaca skolastik olarak tanmlanabilir. Skolastik öretimde öretmen aratrmac deil aktarcdr. Kullanlan belli kitaplar vardr, öretmen sadece bu kitaplarn sözcüsüdür. Bu bakmdan öretmenin kiilii önem tamaz, kolaylkla bakas onun yerine geçebilir. Öretilen malzeme belli kalplarla dondurulmutur. Amaç, bu kalplar özümseyip öretmektir. Skolastik öretim; örencinin, öretmenin otoritesine kaytsz artsz boyun emesine dayanr (pirolu 1997a, b). Kitabn yazd, öretmenin söylediinin tek ve biricik gerçek olduu anlayyla yetien örenciye tartma olana verilmemektedir. Böylece, eitimin biçimi örenciyi ezbercilie, yarglar irdelemeden kabule, düünmeden eyleme geçmeye yöneltmektedir. Genel eitim konusundaki bu sorunlar doal olarak üniversite ortamna da tanrken, örenci saylarndaki hzl art, çok sayda yeni üniversitenin açlmas vb. birçok yeni sorun da üniversiteleri eitim kalitesi konusunda araylara yöneltmitir. Üniversiteye ilikin sorunlarn çok farkl platformlarda tartld izlenmektedir. Özellikle Yüksek Öretim konusunda kapsaml raporlar da hazrlanmakta (IPM 2006), Türkiye Yükseköretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi (TYUYÇ) oluturma çalmalar sürmektedir (TYUYÇ 2009). Mühendislik eitiminde akreditasyon sürecinde çalan MÜDEK 2007 ylnda YÖK tarafndan da tannmtr (MUDEK 2008). Ülkemizde üniversite kavram çevresindeki tartmalar daha çok biçime yönelik olduundan, genel yaklamn küreselleme, AB v.b. eilimler dorultusunda (ya da karsnda) hareket etmek olduu söylenebilir. Küresellemenin getirdii birçok sorundan biri olan uluslararas rekabet karsnda üniversiteler mezunlarnn uluslararas arenada kabul görmesini hedef olarak tanmlamak zorunda kalmaktadr. Sonuç olarak, ABET ölçütleri, edeerlik (akreditasyon) kavramlarnn sonrasnda MÜDEK (Mühendislik Eitim Programlarn Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei), Bologna Süreci ve nihayet EUR-ACE (Avrupa Mühendislik Eitimi Akreditasyon Program) kavramlar mühendislik eitimi alanna girmitir. 112 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÜNVERSTELERDE TCARLEME Özellikle seksenli yllarda balayan süreçte üniversiteler “piyasa ortamndan” etkilenmilerdir. Küreselleme, internet v.b. bilgi alarnn yaygnlamas, tek kutupluluk gibi çok sayda olgunun da katksyla, artan biçimde ticari etkinlikler içinde yer almak zorunluluu hissetmektedir. Yirminci yüzyl balarnda Amerikan üniversitelerince yaygn kabul görmü olan anlay “Üniversiteler, etik ve entelektüel olduu kadar, ticari bir iletmedir; iletmecilik yöntemleri ile yönetilmezse çöker” biçiminde özetlenebilir. Tek kutupluluk, küreselleme, internet, ingilizcenin dünya dili haline gelmesi v.b. çok sayda bileenin de etkisiyle “Amerikan yaam tarz”nn dünyann birçok ülkesinde olduu gibi ülkemizde de yaygn olarak benimsendii bilinmektedir. Üniversitelerimizde halen devam eden ulusal ve uluslararas akreditasyon, inovasyon tartmalar gibi çok sayda sürecin Türkçe karl dahi olmayan kelimelerle yürütüldüü; üniversiter modelin yaplanma, baar, ölçme deerlendirme gibi çok sayda bileeninin de ABD üniversiteleriyle benzer/paralel olduu düünülürse, ABD üniversiteleri için sürdürülen tartmalarn üniversitelerimiz için de geçerli olduu görülecektir. ABD’de seksenlerde gerçekleen yasal düzenlemelerle (Bayh-Dole yasas) üniversitelerin kamu kaynaklarn kullanarak yaptklar aratrmalarla irketlerin AR-GE ihtiyaçlar arasnda tevik süreçleri gelitirilmitir. Böylece, ABD üniversiteleri son yllarda, bilimsel keifleri kullanma haklarn sanayi kurulularna satmak (patent, hak devri), irketlere internet tabanl araçlar kullanarak yüksek ücretlerle ders vermek gibi yeni alanlara yönelmitir. “Ticarileme” olarak tanmlanan bu tutumun pek çok nedeni olmakla birlikte (kamu kaynaklarnn yetersizlii, özel giriimcilik ruhunun baskn hale gelmesi, akademik deerler konusundaki belirsizlikler, artan rekabet …), teknoloji youn, bilgi temelli bir ekonominin hzl geliimi en etkin neden olarak görülmektedir (Bok 2007). ÜNVERSTE KAVRAMI Üniversite; bilimsel üstünlüün, akademik yetenein ve yönetim yetkinliinin ar bast bir ortamdr. Üniversitelerin görevi dünyaya geni açdan bakan, özgür düünen ve düüncelerini ifade edebilen insan yetitirmektir. Amaç üst düzeyde öretim ve aratrma yaptrarak, topluma bilimsel düünme yetenei ve becerisine sahip bireyler hazrlamaktr (Baran ve Kahraman 2004a ve b, 2008; Kahraman v.d. 2006, 2007). Bir baka deyile, üniversite; özgür düünceyle dorunun arand, soru sormann, tartma yapmann öretildii, akln dogmaya üstünlüünün kantland ve topluma bu dorultuda katkda bulunacak sorumluluk bilincine sahip bireyler yetitirmenin hedeflendii bir yapdr (Gökçe 1990). Üniversite; yaratc düünceye kendi dndaki deerlerin basksndan kurtulup, özgürce yönünü saptayarak ortaya çkabildii ortam salar (Gasset 1998). Üniversite aratrmalarla evrensel bilgiye katk yapan, lisans/lisansüstü, yaygn eitim ile bilginin yaylmasna çalan, kamu çkarna hizmet veren kurumdur. Ancak, bu hizmeti verebilmek için özgür ortamlara gerek olduunu tekrar vurgulamakta yarar vardr. 113 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Üniversiteler genel olarak kamu hizmeti veren, bu amaçla kamu kaynaklarn kullanan (vakf üniversiteleri dâhil) kurumlar olduuna göre, bu kapsamda yeni sorularn da tartlmas gerekmektedir. ngiltere örneinde üniversiteler üzerine sürdürülen tartmalar “Kamunun paras yüksek öretime yatrlacaksa, daha iyi yurttalar yaratma beklentisi olmas gerekir mi? Böyle bir beklenti olacaksa, iyi yurttalk neleri kapsar?” (Evans 2007) sorusu çerçevesinde ele alnmaktadr. Çamzda iyi yurttan kendi iini gören, eitimini para kazanmak, istihdam yaratmak, ulusal ekonominin canlanmasna katkda bulunmak için kullanan, aktarlabilen becerilere sahip olmas beklenmektedir. Hemen hiç kimse, insani ve entelektüel açdan yetkinlemi insanlar yetitirilmesinden söz etmemektedir. Ondokuzuncu yüzyla kadar hâkim olan anlaya göre, üniversite evrensel bilginin öretildii yerdir, amac entelektüeldir. Yirminci yüzyla gelindiinde ise, ticari düüncelerin basks altnda, eitimin pratik, gündelik yaama hemen uygulanabilir biçimde olmas gerektii düüncesiyle eitim anlay yeniden tanmlanmtr. Bu anlaya göre, “eitim yalnzca bilgi deil ayn zamanda siyasi özneler yaratan… kendi hayatlar, özellikle bilgi üretiminin ve ediniminin koullar üzerine iktidar sahibi olan yurttalardan oluan bir kamusal alan yaratan bir süreç olarak görülmelidir” (Giroux 1996). BLG ÇAININ RUHU (THE ZEITGEIST) Yaadmz 21. yüzyl bilgi ça olarak tanmlanmaktadr. Bilgi (information), bilimsel kuramlara sibernetiin popülerletii 1940’l yllarda girmeye balamtr. Bilgi toplumu kavramnn popülerlemesi, Bell (1976) tarafndan yazlm olan ‘Kapitalizmin Kültürel Çelikileri’ ve ‘Sanayi-Ötesi Toplumun Gelii’ adl kitaplaryla gerçekletirilmitir. Bell’e göre, ekonomik ve toplumsal hayatta sürmekte olan deiimler; artan saysallama, deien igücü yaps, bilgisayarn yaygn kullanmnn getirdii otomasyon ve bilimsel teknik deiime hâkimiyetin görünür güç arttrc etkisi, bütün gelimelerin merkezine bilgi kuramnn yerletirilmesini kaçnlmaz klmtr. Bilginin deerini belirleyen nitelikler doruluk, zamanllk, eksiklik, yerindelik, ekonomiklik ve uygunluk olarak tanmlanabilir. Bilgi toplumunda, bilginin temel özellikleri; sürekli üretilmesi ve art göstermesi; iletiim alar içinde tanabilir, paylalr olmas ile igücü, sermaye ve doal kaynaklar ikame edebilmesi eklinde açklanabilir. Bilgi yönetimi ise rekabetçilii arttrmak için bilgiyi yaratma, bulma, elde etme ve harekete geçirmeye yönelik stratejiler ve süreçler bütünü olarak tanmlanabilir. Bilgi yönetimi için gerekli çok sayda ölçüt tanmlanabilmekledir (Barclay ve Murray 1997). Eitim kurumlar açsndan vurgulanmas gerekli maddeler; entellektüel sermayenin korunmas, bilgi kültürü oluumu, kurumsal zekânn belirlenmesi/ölçümü ve nihayet deiimi izlemek ve inovasyon yaratmak olarak öne çkmaktadr. Özellikle, doksanlarn sonundan itibaren, fen bilimlerinde örencilerin eitimine yönetim (management) uzmanl, inovasyon kavramlarnn yerletirilmesi tevik edilmitir Üniversitelerde eitim müfredatlar çan ruhuna uygun, gerçek dünyann (sanayi, ticaret, hizmet sektörü) talepleri dorultusunda yeniden yaplandrlmtr. Aktarlabilir beceriler örencilere i dünyasnn bir parças olmay da öretmek üzerine kurgulanmtr. Aktarlabilir (Kilit) beceriler: i) iletiim becerileri, ii) saylara yatknlk (matematik becerileri), iii) biliim teknolojilerinden yararlanabilme, iv) örenmeyi örenme, v) ekip çalmasna yatknlk, vi) i dünyasn anlama olarak tanmlanmaktadr (Bridges 2000). 114 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yukardaki kavramlarla gerek ABET, gerekse MÜDEK akreditasyonu srasnda skça karlalmaktadr. Ülkemizde naat Mühendislii eitimini aratran kapsaml bir raporda (TMMOB - MO 2008) deerlendirme sonuçlar da verilen mezun anketinde yukardaki becerilerin lisans eitiminde hangi oranda kazandrld sorgulanmaktadr. ngiltere’de hazrlanan bir raporda da yer alan (HL 1998) “üstün kalitede üst düzey yöneticilerin ileri teknoloji kurumlarna katlmas”, “bilim ve teknolojide uzmanlam örencilerde giriimcilik becerilerinin gelitirilmesi” gibi kavramlar üniversitenin üretmeyi amaçlad mezun tipinin deitiini göstermektedir. Temelde tüketime, hrsa ve rekabete, paylama deil bilgiyi saklamaya, etkinliklerini kar getiren amaçlara yönlendirmek isteyen, bilgiyi “iime yarayacak m?” sorusuyla karlayan örenciler bizlerin de yabancs olmad bir görüntüyü tariflemektedir. Günümüzde akademik aratrmalardan topluma fayda salayan sonuçlar beklenirken, toplumsal yarar çounlukla ticari kullanma uygun uygulamalar olarak tanmlanmaktadr. Baz üniversiteler teknoloji transferi gerçekletirmek amacyla, risk sermaye gruplar tarafndan (yatrm bankalar gibi) dorudan finanse edilebilmektedir. Bu finansman sonucu gelir beklentisi içinde hareket eden sermayedarlarn aratrma sonuçlarna müdahale etmeleri, çkarlarna uygun deiimler istemeleri, yaymlanmasn engellemeleri gibi durumlarla karlalabilmektedir (HL 1998). Sürekli gelien teknoloji, üniversitenin (bölümün, laboratuarn, v.b.) konumunu sürdürmek için mutlaka alnmas gereken yeni bilimsel cihazlar ortaya çkarmaktadr. Yeni çkan kitaplar, dergiler mutlaka alnmal, “online” veri tabanlarna abone olunmaldr. Kamudan eitime ayrlan pay sürekli küçülürken, masraflar giderek büyümektedir. Öretim elemanlar Bölüm Bakanlarn, onlar Dekanlar, Dekanlar ise Rektörleri artan ihtiyaçlar konusunda uyarrlar. darecilerin itibarlar öretim üyelerinin memnuniyetine dayandndan, bu istekler karlanmaya çallr. Sonuçta, üniversiteler çan ruhuna uymak, “ticarilemek” zorunda kalrlar. Tabii ki ticarilemenin temel hedeflerinden biri bilgi, internet merkezli olacaktr. Ticarileme kavram çok geni anlamda da kullanlabilmektedir. Ancak bu kavramn üniversite içinde öretim, aratrma ve dier yerleke faaliyetlerinden kr elde etme çabas olarak tanmlanmas uygun olacaktr. Bununla birlikte, tanm ne olursa olsun, kavramn olumlu anlamda kullanlmad görülmektedir. Çan ruhuna uygun, nisbeten tartmasz gibi görünen yeni alan, internet üzerinden eitim olarak görülmekte, özellikle ABD’de çok sayda üniversite bu alanda öncü olmak için çaba göstermektedir. ÜNVERSTE ETMNDE BLG TEKNOLOJLER Bilimi tanmlayan, hakikatin peinden gitmesini salayan toplumsal norm dizisi (Merton, 1973): evrensellik, çkar gözetmeme, kukuculuk, bir toplulua ait olma ve paylama olarak tanmlanabilir. Dolaysyla, akademik çalmay tercih edenlerin gerçek motivasyonlarnn parasal deerlerin dnda olduu bilinmektedir. Bu noktada, akademisyenlerin çalma alanlarna odaklanabilmeleri için toplumsal konumlarna /durumlarna uygun bir yaanty sürdürebilmesine olanak tanyacak ölçüde ücret almas gerekliliini vurgulamak gereklidir. 115 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Uzaktan eitim alannda nitelikli bir internet eitimi gelitirmenin maliyeti ders bana bir milyon dolar olarak tahmin edilmektedir. nternet dersleri yaklak yirmi kiilik bir takm (ders tasarmclar, içerik uzmanlar, yazarlar, teknisyenler, anlatclar, vs.) çalmas gerektirmektedir. Bu çalmann kendisi bile youn bir pedogojik yöntem tartmas dourmaktadr. Uzaktan eitimde vurgu “nasl öretmeli?” yerine “örenci nasl örenir?” sorusuna kaydkça, çok sayda yeni firma bilisel psikologlarla çalarak bu alana girmektedir (Bok, 2007). Dolaysyla, uzaktan eitimde internet üzerindeki bilgilerin hangi format kullanlarak depolanaca rekabetinin ötesinde yeni alanlar da ortaya çkmaktadr. Bu alanda yaplan çalmalar inceleyen Noble’a (1997-1999) göre, bu süreçte ilk atlan adm, internet üzerindeki bütün malzemenin üniversite yönetimine ait olduunu vurgulamaktr. kinci adm ise, tüm öretim elemanlarndan ders malzemelerini web ortamna aktarmalarn istemektir. Bu yaklamn bilgi çann gerekleriyle ne ölçüde uyumlu olaca ise oldukça tartmaldr. Gerek ABD’de yaplan aratrmalar sonucunda ortaya koyulan maliyetler, eitim konusundaki bilgi üretimine ilikin “telif” sorunlar düünüldüünde; gerekse de ülkemizde eitimde bilgi teknolojileri kullanm konusuna yaklamlar dikkate alndnda üniversitelerimizin özgün modeller gelitirmesi gerektii sonucuna varmak mümkündür. Mühendislik eitimi gibi, teknolojiyi kullanan, üreten, yeniden biçimlendiren ksacas inovasyon yaratan alanlarda bilgi teknolojilerin kullanlmas, yaygnlatrlmas kaçnlmazdr. Ülkemiz için, gerek genç nüfus younluu ve örenci saysndaki art, gerekse mühendislik eitiminin pahal olmas üniversiteler arasnda bilgi teknolojisi temelli paylam gerekli ve zorunlu klmaktadr. SONUÇ ve ÖNERLER Bilgi toplumu yolunda üniversiteler bilgiyi eyleme dönütürmeye yönelik bilinçli stratejiler üretmek görevini üstlenmek zorundadr. AR-GE çalmalarnn artarak sürdürülebilmesi, yeni teknolojilerin ve bilgi üretiminin gerçekletirilmesinin yansra, ülkedeki mevcut bilgi ve becerilerin deerlendirilmesine yönelik bilgi yönetimi stratejilerinin gelitirilmesi de üniversitenin sorumluluk alanndadr. Yeni binylda piyasa ekonomisi, özelletirme gibi iktisadi yaklamlarn eitim alanna da yansmas kamunun eitim, aratrma altyapsna desteinin azalmas sonucunu dourmaktadr. Oysa bu alanda yaplacak kesintilerin olumsuz etkilerinin çok uzun vadeye yaylaca bilinmektedir. Azalan kaynaklar, artan teknolojik ihtiyaçlar ikileminden çk yolu da genellikle kaynak yaratmaya çalmaktr. Bu ise çounlukla “üniversitenin ticarilemesi” olarak eletirilmektedir. Bu süreçte yaanan en büyük sknt kaynaklarn kstlldr. Dolaysyla, ticarilemenin tanmnn da doru yaplmas, i dünyasnn özellikle verimlilik, sürdürülebilirlik, kaliteyi arttrma, elemanlarn tevik edilebilmesi alanlarndan alnacak derslerin ihmal edilmemesi gerekmektedir. Kaynak kstllnn sadece parasal olarak tanmlanmad, en önemli sorunlardan birinin de eitilmi (nitelikli) insan gücündeki kstllk olduu hatrlanmaldr. 116 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA nsan kaynaklarnn eitimi sürecinde, gerek aratrmac akademisyenlerle örencileri daha yakn ve birlikte çalmaya yönelten, gerekse yaratc düünme yeteneklerini gelitirmeyi destekleyen eitim yöntemlerinin uygulanmasna çallmaldr. Ülkemizde ilk kez Dokuz Eylül üniversitesinde uygulanan Probleme Dayal Örenme (PDÖ) yöntemleri, mühendislik alannda da uygulama olana bulmutur (Güzeli 2006). Gerek aratrmac akademisyenlerle örencileri daha yakn ve birlikte çalmaya yöneltmesi, gerekse yaratc düünme yeteneklerini gelitirmeyi desteklemesi açsndan PDÖ deerlendirilmesi gereken eitim yöntemlerinden biridir. Dier yandan, öretim elemanlarnn sorun arama, çözümler üzerinde tartmalarna yönelik ortak çalma alanlarnn, platformlarnn yaratlmas gerekmektedir. Bunun da ötesinde, üniversiteler, yerel yönetimler, kamu kurumlar, sivil toplum örgütleri ve i dünyas ibirlikleriyle gelitirilecek çok disiplinli aratrma, gelitirme, sorun çözme çalmalarnn hzla planlanp gerçekletirilmesi zorunluluk olarak görülmelidir. Güncel bir tartma alan da, eitim alanna ayrlan kstl kaynaklarn özellikle yüksek öretim alanndaki kaynaklarn ülkelerin ekonomik büyüme performanslarna etkileri konusundadr. Hanushek ve Woessmann (2009) Latin Amerika ülkelerinin önemli bir ksmnda eitim alan kii says, eitim süresinin uzunluu gibi parametrelerle, bu ülkelerin büyüme performanslarn deerlendirmitir. Okula gitme süresi ya da eitim alan says gibi saysal ölçütlerin büyüme açsndan olumlu bir anlam tamalar için, bu eitimin kavrama yeteneklerini artrmas gerektii sonucuna varlmtr. Bilgi toplumu yolunda üniversiteler bilgiyi eyleme dönütürmeye yönelik bilinçli stratejiler üretmek görevini üstlenmek zorundadr. AR-GE çalmalarnn artarak sürdürülebilmesi, yeni teknolojilerin ve bilgi üretiminin gerçekletirilmesi yansra, ülkedeki mevcut bilgi ve becerilerin deerlendirilmesine yönelik bilgi yönetimi stratejileri de gelitirilmelidir. KAYNAKLAR [1] Baran T ve S Kahraman (2004a). Mühendislik Eitiminde Probleme Dayal Örenme Modelleri. zmir, Mühendislik Dekanlar Konseyi, I. Ulusal Mühendislik Kongresi, Bildiriler, 31 – 40. [2] Baran T ve S Kahraman (2004b): Mühendislik Eitiminde Yeni Yaklamlar. stanbul, Türkiye naat Mühendislii XVII. Teknik Kongre ve Sergisi, Bildiriler, 562- 566 (Asl Bildiri metni CD’ye baslmtr). [3] Baran T ve S Kahraman (2008). Üniversitelerde Çan Ruhu. V. Aktif Eitim Kurultay (7-8 Haziran 2008), Bildiriler Kitab (Basmda?) zmir. [4] Barclay, R. O. and Murray P.C. 1997. What is Knowledge Management? Knowledge Praxis Knowledge Management Associates. [5] Bell D 1976. The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting. U.S.A. Basic Books. [6] Bok D ([2003] 2007). Universities in the marketplace: The commercilazition of higher education (Çev.:B Yldrm) Piyasa ortamnda üniversiteler: Yüksek örenimin ticarilemesi. stanbul, Bilgi ünv. [7] Bridges D (2000). Back to the future: the higher cirriculum in 21st century. Cambridge Journal of Education, 30: 37-55. 117 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [8] Evans GR ([2002] 2007). Academics and the real world (Çev:E Klç) Akademisyenler ve gerçek dünya. stanbul, Bilgi ünv. [9] Gasset JO (1998). Üniversitenin Misyonu. stanbul, Yap Kredi. [10] Giroux HA (1996). From modernism to post modernism: An anthology. Ed. L.Cahoon, Blackwell, 687-697. [11] Gökçe B (1990). “Türkiye Koullarnda Yeni Bir Üniversite Nasl Kurulmal?”. Yükseköretimde Sorunlar ve Çözümler, stanbul, Üniversite Öretim Üyeleri Dernegi ve Cem Yaynevi, 91 - 108. [12] Gürüz K (2008). Yirmibirinci yüzyln banda Türk milli eitim sistemi. stanbul, T. Bankas, 474 s. [13] Güzeli C (2006). An Experience on Problem Based Learning in an Engineering Faculty. Turkish Journal of Electronic Engineering, Vol.14, No.1, 67-76. [14] Hanushek E ve L Woussmann (2009). Poor student learning explains the Latin American growth puzzle. http://www.voxeu.org/index.php?q=node/3869. 14 Ag. 2009. [15] HL -House of Lords Select Committee on Science and Technology (1998). The Innovation Exploitation Barrier. HL Paper 62. [16] IPM (Ergüder Ü, ahin M, Terziolu T, Varda Ö) (2006). Neden yeni bir Yüksek Öretim vizyonu? stanbul, stanbul Politikalar Merkezi Sabanc Ünv., 88 s. [17] pirolu Z (1997a). Düünmeyi Örenme ve Öretme. stanbul, Afa Yaynlar n:71, 99 s. [18] pirolu Z (1997b). Eitimde Yeni Araylar, Sorunlar, Seçenekler, Öneriler. stanbul, Adam, 219 s. [19] Kahraman S, Baran T ve A Saatç (2006). Yaratc Mühendislik Eitimi. 12. Mühendislik Dekanlar Konseyi, II. Ulusal Mühendislik Kongresi Bildiriler Kitab, Zonguldak, 11-13 Mays 2006, 1-9. [20] Kahraman S, Baran T ve A Saatç (2007). Yaratclk ve Eitim. IV. Aktif Eitim Kurultay (9-10 Haziran 2007), Bildiriler zmir, 9-10 Haziran, Ed: E. Alc, Dokuz Eylül Yaynclk, 111-124. [21] Merton RK ([1942]1973) The normative structure of science. in The Sociology of Science: Theoretical and Emprical Investigations (Ed. NW Storer) Chicago, Chicago Unv [22] MUDEK (2008). http://www.mudek.org.tr/doc/YOK2007-Taninma.pdf. Son eriim Austos 2009. [23] Noble D (1997 to 1999). Digital diploma mills: Part I:The automation of higher education, Part II: The coming battle over online instruction, Part III: The bloom is off the rose, Part IV: Rehearsal for the revolution, Part V: Fool's gold. http://communication.ucsd.edu/dl/ddmX.html . Son eriim: Temmuz 2009. [24] Pirsig MR (1995). Zen ve Motorsiklet Bakm Sanat (Deerlerin Sorgulanmas). stanbul, Ayrnt. [25] TMMOB - MO (2008). naat Mühendislii eitiminde Türkiye gerçei. Ankara, MO Yayn, 93 s. [26] TYUYÇ (2009): Türkiye Yükseköretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi Raporu. Ankara, http://www.yok.gov.tr/content/view/706/lang,tr_TR/. Son eriim Austos 2009. 118 TEMEL ETMN VE TEKNK ETMN SORUNLARI VE ÜNVERSTEYE ETKLER 120 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA CUMHURYETN LK YILLARINDA BR ETM MODEL KÖY ENSTTÜLER Ömer Gürsel, Ezgi Tekergül, Kani Turan, Beray Toraman, Ömer Karagöz, Murat Gülda1 “Asl sava imdi balyor. Asl sava eitimde, kültürde, ekonomide ve çadalamada verilecek savatr.” –Mustafa Kemal Atatürk GR Cumhuriyetin ilk yllarnda ülke nüfusunun %80’i, krsal nüfusun %90’ okuryazar deildi. Okuma yazma çandaki genç nüfusun %80’i ise köylerde yaamaktayd. Oysa ülke genelinde bulunan 40000 köyün 35277’sinde öretmen bulunmamaktayd. Çünkü savan yaratt ekonomik ykntlar ülkenin eitime yatrm yapmasna engel oluyordu. Halkn kendi kalknmas için kullanabilecei kendi emeinden baka hiç bir eyi yoktu. Eitim sorununu ksa sürede çözebilmek için yönetimsel bir karar verilmeliydi. Bu karar hem eitimsel amaçlar gerçekletirmeye, hem de toplumun ekonomik koullarna uygun bir karar olmalyd. te köy enstitüleri böyle bir kararn ürünü olarak ortaya çkmtr. Köy enstitüleri tamamen köy çocuklarnn emei ve aln teri olan kurumlardr. Köy enstitülerinin kurulmasndaki en büyük problem, buralarda görev yapacak eitimcilerin yetitirilmesiydi. 1935 ylnda Atatürk eski kurmay subaylarndan Saffet Arkan’ Milli Eitim Bakanlna, ayn yl içinde Arkan da smail Hakk Tonguç’u ilköretim genel müdürlüüne atad. Eitmen yetitirme deneyimi köy enstitüsü sisteminin ilk admdr. lk eitmen kursu 1936 yl yaz aylarnda deneme niteliinde, Eskiehir’in Çifteler bucandaki Mahmudiye köyünde ilkokulda açld. Orada açlmasnn nedeni Çifteler haras araçlarndan ve tarm elemanlarndan yararlanmakt. Burada verilen 8 aylk kursu bitirenlere öretmen yerine eitmen denilecekti. Askerlik görevleri srasnda okuma yazma örenmi köy gençleri bu eitim programndan geçirildikten sonra köy ilkokullarnda eitmen olarak görevlendirilmilerdir. Böylece köy gençlerine ülkenin eitim sorunlarnn çözümünde yer verilerek ilk adm atlmtr. GELME Eitmen kursu deneyiminden elde edilen fikirlerle hazrlanan 3803 sayl kanunun tasars Mart 1940’ta meclis alt kuruluna verildi ve 17 Nisan 1940’ta genel oturumda kabul edildi. Bu kanun 1940 ile 1943 arasnda 14 enstitü kurulmasn gerektiriyordu. Bu kanuna bal olarak kurulan köy enstitüleri ise unlardr: Ömer Gürsel, Ezgi Tekergül, Kani Turan, Beray Toraman, Ömer Karagöz, Muray Gülda Genç MO Eskiehir ubesi E-posta: [email protected], [email protected] 121 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Köy Enstitüleri Eitiminin amaçlarna deinecek olursak: Her eyden önce köy öretmeni ve dier meslekler içerisinde köye gerekli olacak elemanlar yetitirebilmek; Yeni öretmen tipinin, köyde önder rolü oynayabilmesi için farkl bir eitim süreci ve farkl bir öretim yöntemini uygulayabilmek; Eitim araclyla tarmsal ekonomiyi rasyonelletirmek; Yalnzca örenim çanda olanlara okuma yazma öretmeye yönelik deil, halk eitmeye yönelik biçimde bir eitim sistemi kurmak; Köylüyü ekonomik toplumsal ve kültürel yaamda etkin klmak, bilinç düzeyini yükseltmeye çalmaktr. Köy Enstitülerinin benimsedii ilkeler ise: Okuyan, düünen bireyler yetitirmek ve eletirel bir bak açs kazandrmak (aklc, bilimci bir yaam). Halka yönelme, ulusça çadalama, uygarlama, daima yenilie gitme istei; Vatan ve insan sevgisi, sosyal bilinç geliimi, bar içinde kardeçe yaama bilinci; Kuru ve ezbere dayanan gereksiz bilgilerden uzaklap, örendiini uygulayarak, çevreyi, doay, toplumu deitirip gelitiren i eitimi; Demokratik anlay, yaama sevinci, planl yaama, özgür düünme ve tartma; Kendi kendine yeterli olma, zorluklar kendi gücüyle ama, i içinde yetime; Sorunlarn imece yöntemi veya güç birlii içinde çözümü; Halkn kültürel deerlerini benimseme, bu deerleri çada tasarm ve sanatn kayna haline getirme; Üretici bir eitim. 122 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Tüm bu ve benzeri ilkeler u üç anlayta birletirilmitir: Yl boyu eitim; Herkesi baarl klma; Karma eitim. Köy enstitülerinde eitimi smail Hakk Tonguç u cümlesiyle çok güzel açklyor: “i içinde; i vastasyla; i için eitim.” Köy enstitülerini döneminin eitim kurumlarndan farkl klan özelliklerin banda bu kurumlarda uygulanm olan eitim-öretim modeli gelmektedir. Dönemin eitim sistemiyle karlatrldnda, enstitülerdeki eitim 1 yl ksa olmasna ramen daha verimlidir. Enstitülerin ders programlarna gelince: Kültür dersleri 5 ylda toplam 114 hafta, tarm dersi ve çalmalar 5 ylda toplam 58 hafta, teknik dersler ve çalmalar 5 ylda toplam 58 hafta, yllk tatil 5 ylda toplam 30 hafta. Kültür Dersleri ve Çalmalar; Türkçe, tarih, corafya, yurttalk bilgisi, matematik, fizik, kimya, tabiat ve okul salk bilgisi, zirai iletme ekonomisi ve kooperatifçilik, yabanc dil, el yazs, resim-i, beden eitimi ve ulusal oyunlar, müzik, ev idaresi ve çocuk bakm, askerlik, öretmenlik bilgisidir. Teknik Dersler ve Çalmalar ise unlardr: Demircilik ve nalbantlk, dülgerlik ve marangozluk, yapclk, köy ve el sanatlar, makine ve motor kullanma. Tarm Dersleri ve Çalmalar; Tarla ziraat, bahçe ziraat, sanayi bitkileri ziraat ve ziraat sanatlar, zootekni, kümes hayvancl, arclk ve ipek böcekçilii, balkçlk ve su mahsulleridir. Her enstitü, tarm dersi ve çalmalarn bölgenin iklimine, corafyasna, vs. özelliklerine göre düzenliyordu. Örnein; Trabzon Beikdüzü KE’de ar ünite balkçlk, Kars Clâvuz KE’de hayvanclk, zmir Kzlçullu KE’de tarm (pamuk, tütün vs) Çifteler köy Enstitüsündeki üretimi örnek alalm: 123 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çifteler Köy Enstitüsünde 1945-1946 yllarndaki toplam üretim: Çifteler Köy Enstitüsünde 1945 Yl Verim Dökümü: Köy enstitüleri, günümüzdeki amatörlük, kiisellik, seçicilik, soyut yaant, tüketicilik, otokratiklik barndran gelenekçi eitime kar profesyonellik, bilimsellik, yetitiricilik, somut yaant, üreticilik ve demokratiklik gibi çada eitim tipini benimsemitir. Ksaca ezberci olmayan, yaparak-yaayarak örenme. Bir i, bir üretim yapmann somut uygulamasnn gerçekletii, örenmede, olanaklar ölçüsünde, çok araçl etkinliklerin yer ald bir uygulama. Tüketici eitimden, üretici eitime geçiin çarpc bir örnei. Bu sistem 6 yl gibi ksa bir sürede 21 köy enstitüsünde 8675 eitmen, 1599 salk eleman, 1398 bayan öretmen, 15943 erkek öretmen yetitirmi, 600 modern yap ve 7000 köy okulu yaparak inanlmaz sonuçlara ulamtr. 124 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çifteler Köy Enstitüsü mezunlarnn yllara göre dalm ise: SONUÇ Peki, tarihte belki ilk özgün buluumuz olan ve dünyann hayranlk duyduu Köy Enstitüleri neden kapatld? Baz eitimciler, örencinin ön planda olduu bu eitimi deil de, klasik eitimi savunuyorlard ve bu eitim sistemini eletiriyorlard. Bu konu eletirilmekle kalmad. Peinden “enstitülerin yeterince milliyetçi olmadna” dair suçlamalar geldi. Hatta ayn gerekçeyle Çifteler Köy Enstitüsüne atanan bir öretmenin örencilere tavsiye ettii kitaplar emniyete ihbar edildi. Bunlar eitsel nedenleriydi. Herkesin çalmasn gerektiren bu sistem, ayak uyduramayanlarn iine gelmiyordu. Çalmak yerine meyve veren aac talamak yeleniyordu. Ayrca köy enstitülerinde yetienlerin demokratik davranlar tartma yaratabiliyordu. Bunlar yönetsel nedenlerdi. Köy Enstitüsü Mezunu Halil VURAL‘la yaptmz röportajdan bu duruma örnek verirsek: “Hasan Ali Yücel bakan olduu srada köy enstitüsü mezunlarna direkt kendisiyle mektuplama yetkisini tanmt. Yani dilekçenin okul müdüründen Milli Eitim Müdürlüüne oradan da bakanla gitmesi aylar geçer; Bu yüzden bizi direkt kendisiyle haberleme zorunda brakmt. Bir yönetici kaymakam veya vali iimizi görmediinde biz direkt Hasan Ali Yücel’e yazyorduk o oradan emir verip hemen yaptryordu. Bu sebeplerden dolay yöneticiler de Köy Enstitülerine kar çkmaya balamt; geldiler bunlar bamza bela oldular diye.” Ayrca toprak aalar, köylüleri kötü koullarda çaltryorlar, emeklerinin tam karln vermiyorlard. Çünkü köylülerin aydnlanmasn istemiyorlard. Din adamlar, tarikat liderleri ise köy yaamn kendi çkarlar dorultusunda etkiliyordu. Köye gelecek öretmen çkarlarna engel olabilirdi. Bunlar da 125 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA toplumsal ve ekonomik nedenlerdi. Bir gazete yazarnn dönemin Van milletvekili Kinyas KARTAL ile yapt bir röportaj örnek olarak verebiliriz: “-Köy enstitüleri komünist yetitirdii için mi kapatld? —Hayr. Beni babam Moskova Üniversitesi’nde okuttu komünizmin ne olduunu ben gayet iyi biliyorum. Köy enstitülerinde komünizmi bilen kimse yoktu. —Peki, karma eitimden dolay m kapatld? —Hayr. Bu da deil bütün dünyada okullar karma eitim kz erkek beraber okuyor. —Peki ya neden? —Ben kapattrdm köy enstitülerini. Ben toprak aasym. 200’e yakn köyüm var. Bu köylerdeki halk bana tapar. Ne ii varsa bana sorar. Evlenecek, boanacak, askere gidecek, mahkemesi nesi varsa gelir bana danrd. Ama köy enstitüleri açldktan sonra 5 köyüme köy enstitüsü mezunu geldi ve bu köylerden artk kimse bana gelip danmamaya balad. Ben düündüm 200 köyümün hepsine köy enstitüsü mezunu gelirse benim aalm ne olur, sfra düer! Böyleyse benim harekete geçmem gerekir dedim ve doudaki bütün aalara telefon ettim onlar topladm. Bir de batdan buldum Eskiehir’den Emin Sazak. Sonra Menderes’le pazarla gittik. (Yl 1950 seçimlerin olaca zaman) Dedik ki köy enstitülerini kapatrsan u gördüün doudaki tüm toprak aalar ve batdan Emin Sazak’n oylar sana. Kapatmazsan oy yok ve Menderes’te 1950’de iktidara gelir gelmez köy enstitülerinin temelini sarsmaya balad. Tüm bu olaylarn temelinde, gerçekte siyasal nedenler yatyordu. ktidar kaybedecei kaygsna kaplan CHP, cumhuriyet devrimlerinden bir ksmn gözden çkard. Onun yerine din derslerini koyarak, din görevlisi yetitirecek imam hatip kurslarn ve ilahiyat fakültesini yeniden açarak, tutucu oylar toplamaya çalt. Feda edileceklerin banda Köy Enstitüleri geliyordu. 1947 ylnda Köy Enstitülerinin program ve yönetmelikleri deitirilerek eski ilk öretmen okulu geleneine dönüldü. Hafta sonu eletirel toplantlarnn yön deitirdiini, hatta kaldrldn, serbest okuma etkinliklerinin de zamanla kaldrldn, çounluu örencilikleri srasnda oven milliyetçi eylemlere karm gençlerin enstitülere yönetici ve öretmen olarak atandklarn, azmsanmayacak sayda örencinin enstitülerden çkarldn, bu kurumlarda dayak ve basknn giderek arttn görüyoruz. Reat emsettin SRER döneminde ise Köy Enstitülerinde sudan gerekçelerle yaplan soruturulmalar sonucunda bu kurumlara yönelik karalamalar balatld. Buralarda komünistlik eitimi ve milli duygular köreltici eitim yapldna dair safsatalar yayld. Ksaca tüm gericiliklerin ittifakndan oluan muhalefete oy kaptrmamak hesabyla verilen ödünlerin kurban Köy Enstitüleridir. Enstitü çkllar, köylüleri “Yurttalk Kimlii” kazanma yönünde bilinçlendiriyorlar; kendileri de sözü dinlenen alternatif kii oluyorlard. Çkar çevreleri köy emekçilerinin bilinçlenmesini ister miydi, ya da Örenciyi, edilgen, uysal yaratklar olarak görmek isteyen klasik eitimci tipi, örencinin “nsanlamasna” göz yumabilir miydi? Kendi sosyal düzeninin yasalarn yine kendisinin koymas gerektiini savunan “nsan Özgürletirici” eitim anlayna, inanç sömürgenleri katlanabilir miydi? Peki, oy avcs siyaset bezirgânlar durabilir miydi? Duramadlar, katlanamadlar… Bir dönem sona erdi. 126 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Köy enstitüleri 6234 sayl kanunla kapatlmtr. Demokrat Parti iktidara geldikten sonra 27 Ocak 1954’te çkarlan kanunla Köy Enstitüleri kapatlarak günümüze ve gelecee k saçacak güneimiz resmen batrld. Ancak Köy Enstitüsü mezunlar, 1952 ylnda eitim süresi bir yl uzatlan ve mezun vermeyen köy enstitülerini o tarihte kapanm sayyorlar. On yllk bir zaman dilimi içinde uygulanm olmasna ve silinip gitmesi için büyük çaba harcanmasna karn geride derin izler brakt. Kendinden sonraki dönemi de etkileyerek, bugünlere kadar gelen ve eskimeyen salam ipuçlar verdi. Gerici ve çkarc tepkilere kar enstitülerin toplumda hiçbir kurumun yapamayaca kadar yaygnlaan etkileri; eitim, kültür, hukuk, yönetim alanlarnda kapatldktan sonrada sürmütür. Enstitü mezunlar köyde ya da kentte görevlerini enstitü alkanl içinde; toplumdan onlar tamamen silmeye çalanlara inat kendi çabalaryla etkinliklerini sürdürmüler ve toplumda yeni bir öretmen tipinin örnei olmulardr. Enstitü çkl öretmenler haklarn savunmak amacyla çeitli dernekler kurmu ve halk bilinçlendirmek için birçok dergi yaynlamlardr. Bu dergi ve derneklerin bazlar unlardr: Köy Enstitüleri Dergisi, mece, vriz, Gayret, Ege bölgesi köy öretmenleri dernei, Göller yöresi köy öretmenleri dernei, Marmara bölgesi köy öretmenleri dernei, ayrca günümüzde faaliyetini hala sürdüren Yeni Kuak Köy Enstitüleri Dernei (2001). Köy Enstitüleri kapatlmasayd, frsat ve imkân eitlii salanrd. Ezberleyen örenci deil de okuyan, üreten, düünen örenciler baarl olurdu. Örenciler okullarna cep harçlklaryla deil emekleriyle “katk” yaparlard. Demokrasi sadece kitaplardaki tanmlarda deil yaamn ta içinde olurdu. Daha nitelikli öretmenler yetiirdi. Örenciler verilenle yetinmez, aratrr, bulur ve tartrlard. Bo zamanlarn müzik dinleyerek deil enstrüman çalarak; takm fanatiklii ile deil spor yaparak deerlendirirlerdi. Biz u an sadece matematik problemlerini hzl çözen çocuklar yetitiriyoruz. Hepsi bu. Ötesi yok… “Köy Enstitülerinin bütün günah omuzlarma, sevab bakalarna olsun. O kurumlarn günah bile bana yeter.” –Hasan Ali Yücel KAYNAKLAR [1] “Köy Enstitüleri ve Çifteler (ÇKE) Örnei” –lyas Küçükcan [2] “TEKBEN, 1962, sayfa:26–27” [3] “Köy Enstitüleri Belgeseli” -Can Dündar [4] “Yeni Kuak Köy Enstitüleri Dernei” 127 128 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT SEKTÖRÜNDE STHDAM VE ARA ELEMANLAR Halim Sezici, Bar Ylmaz, Tamer Ylmaz* ÖZET Bu çalmada; inaat sektöründe kimlerle üretim yapyoruz. Proje ve imalat aamas dahil bize kimler yardm edebilir. antiyede elinde mala veya boru anahtar olan emekçilerin eitim durumu nedir? Diye sorguladk. Sektörde de isizlik var, azalmas için bir eyler yapan var m? Bir ülkede hangi uzmanlk alanlarna veya hangi elemana ihtiyaç olduu, sektörlerdeki talep ve insan kaynaklar planlamasyla ortaya çkar. Devlet de o alanda eitim veren kurulularnn adedini ve kalitesini yükseltmeye yönelir [1]. Dünyada böyleyse bizde de böyle olmaldr. Anahtar kelimeler: stihdam, Kalifiye eleman, naat sektörü. GR Günümüzde teknolojide yaanan hzl gelimeler, pazarlarn küresellemesi, iletiim araçlarnn hzl art, ülkeler ve ktalar düzeyinde bilgi alveriinin ve ulamn kolaylamas, ticarette engellerin kaldrlmas ülkelerin ekonomilerini etkilemi ve rekabeti büyük ölçüde arttrmtr. letmeler ürettikleri mal ve hizmeti zamannda ve kaliteli teslim etmede daha duyarl davranmann bilincinde olduklarndan 21. yüzylda görev yapacak igücünde aranan nitelikler eskisine göre farkllk kazanmtr. Bu nedenle günümüzdeki iletmeler teknolojiyi anlayan, uygulayabilen, verimli, kaliteli mal ve hizmet üreten igücüne gereksinim duymaktadr. Yap sektörü de, gelien mühendislik teknolojisine çabuk uyum salayan, iletiim kurabilen, aratran, problemleri hzl çözen, ürettii mal ve hizmetleri sürekli gelitirme sorumluluu tayabilen, teknolojinin dayand fen ve matematik vb. gibi temel bilgilere sahip igücü aramakta ve istihdam etmektedir. Halim Sezici E-posta: [email protected] Bar Ylmaz CBÜ Gölmarmara Meslek Yüksekokulu Manisa E-posta: [email protected] Tamer Ylmaz CBÜ Müh. Fak. n. Müh. Bölümü Manisa E-posta: [email protected] 129 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA DÜNYADA NAAT SEKTÖRÜ International Construction dergisinin [2] Temmuz-Austos 2008 saysndan alnan bilgiler Çizelge 1 de gösterilmitir. Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Ülke ABD Japonya Fransa Çin spanya ngiltere Almanya Güney Kore Hollanda sveç Avustralya Avusturya talya Norveç Kanada Brezilya Belçika Finlandiya Yunanistan Hindistan Güney Afrika Cumh. TÜRKYE Meksika Portekiz srail rlanda Danimarka sviçre Tayland Msr Toplam lk 200’e Giren irket Says 44 35 8 9 11 22 5 10 10 4 3 4 4 2 3 2 4 2 2 2 2 1 3 2 1 1 1 1 1 1 200 Toplam Sat Hacmi (Mil $) % 227.815 177.772 113.521 110.875 105.964 89.860 41.198 40.924 37.502 34.855 23.445 23.167 21.262 13.203 11.842 8.440 8.414 8.049 7.496 6.605 5.692 5.461 4.913 3.561 3.527 2.165 2.152 1.969 1.444 1.382 1.144.475 19,9 15,5 9,9 9,7 9,3 7,9 3,6 3,6 3,3 3,0 2,0 2,0 1,9 1,2 1,0 0,7 0,7 0,7 0,7 0,6 0,5 0,5 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 100,0 Çalan Eleman Says (Ortalama) 13.974 10.074 49.458 116.016 43.991 11.692 23.353 6.369 10.926 28.161 14.844 17.191 20.871 16.621 14.643 12.338 4.516 6.038 26.893 3.387 6.207 13.582 4.964 7.730 4.000 15.000 2.000 4.105 5.682 1.977 Çizelge 1. 2007 yl i/sat hacmine göre dünyann en büyük inaat irketleri 2007 dünya i/sat hacmi bilgilerinin verildii Çizelge 1’in incelemesinden de anlalaca gibi; a) lk yedi ülke (ABD - Japonya - Fransa - Çin - spanya - Almanya - ngiltere) dnda kalan ülkelerin sralamas yldan yla deiebilirken 22.srada yer alan Türkiye bir irketle (ENKA naat) bu sralamada yer alabilmektedir. Çünkü sektördeki irketlerimiz küçük ölçeklidir. 130 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA b) Ön sralarda yer alan Amerikan ve Japon irketlerinin daha az elemanla daha çok karlar elde ederek pazarn liderliini yaptklar bilinmektedir. Bu irketler iin daha zahmetli, emek youn ve az karl inaat ksmn genellikle üçüncü ülkeleri kullanarak yaptrmaktadr. Taeron ülkeler inaat ilerinde gerekli kalifiye içi ve ara eleman açn Türkiye yerine dier ülkelerden temin etmektedir. NAAT SEKTÖRÜNDE STHDAM 2009 yl Ocak ay sonu TÜK [3] verilerine göre inaat sektöründeki istihdam 990 bin kiidir. naat sektörünün toplam istihdamdaki pay 2009 yl Ocak ay itibariyle %5 olmutur. Bu saynn 37 bini kadndr. Kadnlarn toplam inaat istihdamndaki pay yalnzca %3,7’dir. Ülkemizde sektörlerin istihdam ettii son 2 yln deerleri Çizelge 2’de gösterilmitir. Sektörler Tarm Sanayi naat Hizmetler 2008 Ocak Say Pay (%) (bin kii) 4.083 20,6 4.427 1.029 10.259 22,4 5,2 51,8 2009 Ocak Say Pay (%) (bin kii) 4.342 21,8 4.111 990 10.429 20,7 5,0 52,5 Çizelge 2. Sektörlere göre istihdam rakamlar naat Sektörü, yap olarak her türlü bina inaatyla, yol, köprü, baraj, enerji ve boru hatlar döemesine kadar her türlü alt yap inaatn kapsayan geni bir yelpazeye sahiptir. Demir, çelik, çimento, toprak, metal sanayi ile cam, seramik ve boya gibi birçok sayda malzemeyi içeren dier endüstriyel ürünlerin motorudur. Ekonomik canlln en önemli göstergesidir. Yerli sanayiye dayanmas ve istihdam geniliiyle katma deeri yüksek bir sektördür. Yaadmz ekonomik krizler her sektörü olduu gibi inaat sektörünü de etkilemitir. Bunlarn sonucu olarak isizlik artm, yatrmlar azalmtr; sektör durgunlua girmi, sektörel büyüme yavalamtr. naat sektöründe kayt d istihdama yönelik on binlerce küçük inaat irketleri bulunmaktadr. Bu irketler standart d, denetimsiz ve teknolojik gelimelere duyarsz çalmalar ile sektörün en önemli sorunu olarak görünmektedir. naat sektörünün, inaat malzemeleri de dahil edildiinde ülke ekonomisindeki pay % 10’lar düzeyindedir. Emek-youn bir sektör olmas dolaysyla inaat sektörü kalifiye olmayan içileri youn olarak istihdam etmektedir. Vasfsz içi istihdam eden inaat sektöründeki durgunluk, büyük bir vasfsz isizler kitlesi oluturmutur. Buna karlk tüm sektörlerde olduu gibi inaat sektöründe de kalifiye eleman ihtiyac had safhada olduu bir gerçektir. Türkiye’de bir yandan isizlik sorunu büyürken dier yandan nitelikli ara eleman sknts çekilmektedir. Resmi rakamlara göre 2007 austos ay itibariyle 15-24 ya aras genç isiz says 946 bin olmasna kar 400 bini acilen olmak üzere 1.5 milyon kalifiye elemana ihtiyaç olduu, ara eleman sorunu çözülemezse önümüzdeki 10 yl içinde tüm sektörler ara eleman ithal eder duruma gelebilecektir [4]. 131 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ARA ELEMANLARIMIZ (NAAT TEKNKER, NAAT TEKNSYEN, NAAT USTASI) a) naat Teknikeri: Üniversitelerimizin Meslek Yüksek Okulu naat Teknolojisi program mezunlar iki yl eitim aldktan sonra yap sektöründe ara eleman olarak çalan yardmclarmzdr. Ülkemizde MYO’larn da eitim alan örenci says gelimi ülkelerden düüktür. Bu oran ülkemizde % 18,2’dir [5]. Gelimi ülkelerde ise , %30 un üzerindedir (örnein Singapur %59, Tayvan % 55, sviçre % 47, ABD % 55). Bu saysal veriler ülkemizde MYO programlarnda eitim alan örenci saysnn arttrlmas gerekli olduunu göstermektedir. Ancak donanml atölye ve laboratuar olanaklar, yeterli öretim eleman ile eitim kalitesi yükseltilmi MYO’larda eitim alma imkân verilmelidir [3]. MYO örencilerinin % 83 mesleki veya teknik lise ,%17 genel lise çkl örencilerdir. MYO örencilerinin %97’si devlet üniversitelerinden, %3’ü ise vakf üniversitelerinden eitim almaktadr. b) naat Teknisyeni: Meslek Lisesi mezunlarna verilen genel ad olarak görülebilir. Türkiye de saylar az olmasna kar çok iyi örnekleri olan Yap Meslek Lisesi, naat Teknik ve naat Anadolu Teknik Lisesi gibi eitim kurumlar vardr. 4 yl eitim veren Ankara Mimar Sinan naat Anadolu Teknik Lisesi ve stanbul SOV Anadolu Teknik Lisesi ve SOV naat Teknik ve Yap Meslek Lisesi bu örnek eitim kurumlarndandr. Bu okullarda Yap, Yap Ressaml, Tesisat Teknolojisi, Restorasyon ve benzeri bölümlerde ara eleman yetitirilmesi söz konusudur. Özellikle teknik meslek liselerince verilen eitim ara eleman ihtiyacn gidermeye yöneliktir. Pek göze görünmemekle birlikte aslnda bu liseler, bir taraftan sektördeki önemli bir aç kapatrken dier taraftan da ekonomik açdan skntl olan ailelerin çocuklarnn ksa yoldan meslek sahibi olmalarna olanak salamaktadr. Ancak günümüzde inaat sektörü kalifiye eleman sknts çekerken meslek liseleri sektörün ihtiyaç duyduu nitelikte ve branta ara eleman yetitirmekten uzaktr. c) naat Ustas: Okulu ve okullusu bulunmayan pek çok sektör var ama inaat sektöründe çalan ustalar için okur-yazarlk bile aranmadan i verilebiliyor [6]. Cumhuriyetin ilk ylarnda Ulu Önder Atatürk’ün emri ile Çiftlik arazisi üzerinde “Yap Usta Okulu” kurulmu ve dülgerlik, taçlk ve svaclk eitimi verilmiti. Bugün bunun devamn getiren eitim kurumu maalesef yoktur. Yukarda sözünü ettiimiz baz Yap ve Anadolu Teknik Liseleri bunun devamna çalmlardr. Bu teknik okullarn inaat sektörüne katklarn mutlulukla karlyoruz. Bir an için düünelim inaatlarmzda çalan ustalarmzdan kaç tanesi ilgili eitimi almtr? Saylarnn az olduu son yllarda daha da belirginlemi, yaadmz deprem ve dier afetler, güvenli ve salkl yap yaplabilmesinin önemini bir kez daha gözler önüne getirmitir. Geçtiimiz yllarda sektörde birinci basamak dediimiz inaat ustasnn eitimi de öncelikle meslek odalarmz tarafndan çözümün parças olarak görülmü ve naat ustalar eitim programlar düzenlenmitir. zmir, Denizli, Manisa ve Antalya naat Mühendisleri Odalar ubelerinin ücretsiz naat Ustalar Eitim Kurslar salkl yap üretme hedefindeki meslek mensubu arkadalarmz ve dier iverenler ile eitimin önemini bilen ustalarmz için can suyu gibi olmutur. naat ustalar Eitim Program ders konular [7] aada gösterilmitir (Çizelge 3). 132 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NO 1 2 3 4 5 6 7 8 DERS KONULARI Proje okuma, Mimari proje Betonarme proje okumalar, Yap, Yap snflar, Yapnn özellikleri Mimari proje okuma, Yap, Yap snflar, Yapnn özellikleri Kalp hazrlama, Kalp çeitleri, Kalp süreleri, Demir balama Kalp hazrlama, Kalp çeitleri, Kalp süreleri, Demir balama, Donatlarn eklenmesi, Stoklanmas Donatlarn eklenmesi, Stoklanmas, Betonarme çeliklerinin balanmas Beton, Betonun yapdaki önemi, Çimentolar, Betonda suyun önemi, beton dökümü, tanmas, bakm çi sal ve güvenlii, Snav Çizelge 3. naat Ustalar Eitim Program Çizelge 3’de 8 birimde toplanan ders konularnn her biri 3’er saat olarak yaplmaktadr. Bu eitim çalmalarna katkda bulunan meslek mensubu arkadalarmz bir kez daha kutlarz. ÖNERLERMZ Ülke genelinde istihdam sorunu var, global dünya ve dier sektörlerle etkileim nedeniyle onlardan bize ne? Diyemeyiz. Ama herkes kendi kapsnn önünü temizlesin diye bir an düünürsek inaat sektöründe biz ne yapmalyz: 1. Kalifiye ara eleman skntsndan kurtulmak için, Üniversiteler, Meslek Odalar, Ticaret ve Sanayi Odalar, lgili Bakanlk ve Sektör Temsilcileri egüdüm içinde ortak çalma olana acilen yaratlmaldr. 2. stihdam edilemeyen vasfsz isizler ordusunu, yetimi ara elemanlarmzn yannda ve denetiminde yurtdnda da deerlendirerek azaltmalyz. 3. Meslek Yüksekokullar bölüm ve programlar, Avrupa yeterlilikler çerçevesi ve Uluslararas standartlar gereince adlandrlmas ve yeni bölümlerin, makro düzeyde insan kaynaklar planlamas yaplarak eitime açlmas gerçeklemelidir. 4. Meslek Yüksek Okullarnda 2011 ylndan itibaren uygulanacak olan, üç yaryl okul eitimi üç yaryl iyeri eitimi için alt yap hazrlklar tamamlanmaldr. Bu örencilerimiz temel eitim ilkeleri aydnlnda ‘yaparak ve yaayarak örenme’ modeliyle nitelikli ara eleman olarak yetitirilmelidir. MYO’lara 3 yl eitim alan bu mezunlarn askerliklerini üniversite mezunu gibi yapabilmeleri salanmaldr. 5. naat program mezunu Tekniker ve Teknisyenlerin Türkiye gündemine meslek dal olarak oturtulmal ve ara elemann bulunmad hiçbir inaatn yaplmasna izin verilmemelidir. 6. gücü piyasasnn ihtiyaç duyduu meslek dallarna göre (Kepçe operatörü, Kalpç, Fayansç, Klimac, Parkeci, Çat ustas, Kaynakç, Beton teknisyeni, zolasyoncu, Doramac vb.) inaat ve yap meslek liseleri açlmal ve bu teknisyen mezunlar çaltran iyerlerine bir süre için vergi muafiyeti getirilmelidir. 133 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 7. Ara eleman yetitiren eitim kurumlar teknik eitimin yannda, Giriimcilik, Marka yönetimi, sat teknikleri, halkla ilikiler, fiyat analizi, toplam kalite yönetimi gibi piyasa artlarnda gerekli olan eitimi vermesi halinde, kendi iini kuran meslek mensubu sektörde farkllk yaratacaktr. KAYNAKLAR [1] Göksel, B.A., “Meslek lisesi memleket meselesi”, Yeniasr Gazetesi, 9 Austos 2009. [2] Yorganc, ., “Dünyann Construction,AFP,8, 2008. en büyük inaat irketleri”, International [3] TÜK-Yap Endüstri Merkezi-Türk Yap Sektörü Bülteni, Nisan 2009. [4] Ankara Ticaret Odas kaynak deerlendirmesi, Cihan Haber Ajans, Austos 2007. [5] Durmaz,Ö ve Ylmaz,T., “MYO’larda eitim sorunlar ve çözüm önerileri”, 4.Ulusal MYO Sempozyumu, 14-16 Mays 2007, Bergama, zmir. [6] Sarrafolu, F., “Eitilmi eleman aç büyüyor”, Netpano.com, 23 Mart 2009. [7] naat Ustas Eitim Kurslar, Teknokrat MO Manisa ubesi, Say 15, 2006. 134 TÜRKYE’DE MESLEK Ç ETMN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ARAYILARI 136 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSLNDE MESLEKÇ ETM UYGULAMALARI/KAZANILAN DENEYMLER; GELECEK ÇN GÖRÜLER Zekai Celep* ÖZET Bu bildiride naat Mühendisleri Odas Meslekiçi Eitim Kurulu’nun faaliyetleri mevcut durumu açklanm, yazarn kazand deneyimler bildirilmi ve gelecekte bu tür eitim faaliyetlerinin planlanmas konusundaki görülerini dile getirilmitir. GR Mevcut durumda naat Mühendisleri Odasnn bünyesinde Meslekiçi Eitim Kurulu mevcuttur. Bu kurul eitim faaliyetinin genel ilkelerini tespit ederek bir bütünlük içinde faaliyetin gerçeklemesini salar. Bunun yannda ube ve temsilciliklerde bu faaliyeti gerçekletirmek üzere, Meslekiçi Eitim Komisyonu (veya Kurulu) bulunabilir veya bir veya daha fazla yönetim kurulu üyesi bu görevi üstlenmitir. ubeler, genel merkezdeki kurul ile paralel çalarak faaliyetini ube ve temsilciliklerde sürdürmektedir. Yazar uzun zamandan beri stanbul ubesi Meslekiçi Eitim Kurulu’nda çalmakta olup, daha sonra ek olarak genel merkezin Meslekiçi Eitim Kurulu’nda görev almtr. Genel Merkeze bal Meslekiçi Eitim Kurulunun mevcut durumda oluumu Zekai Celep (Bakan), Rezan Bulut (Kurul Sekreteri), Nusret Suna, Ülkü H. Özer, Tahsin Vergin (2008 den itibaren) ve Taylan Ula Evcimen (2008 den itibaren) eklindedir. Bu kurula Kemal Türkarslan, smail Özgür Yaman ve hsan Ka da 2008 e kadar katkda bulunmuladr. 2009 da MO Genel Merkez Yönetim Kurulu yapt çalmalarda meslekiçi eitiminin gelien önemine dayanarak, bu tür çalmalarn daha kurumsal yapda ele alnmasn öngörerek baz yönetmelik çalmalar yapmtr. Bu çerçevede eitim faaliyetlerinin yeniden ekillenmesi beklenmektedir. Bu bildiride yazarn hem üniversite öretim üyesi olarak ve MO daki çalmalar srasnda kazand deneyimler ve muhtemel deiiklie ait görüleri dile getirilmitir. MESLEKÇ ETM Amaç: Meslekiçi eitim yaplmasnda hedeflenen amaç aadaki ekilde ifade edilebilir: a. naat mühendislii eitiminin çeitli okullarda deiik seviyelerde verilmesinden dolay oluan seviye farkllnn belirli ölçüde giderilmesi (Bu tür eitime katk öreticilii iyi olan üniversite öretim üyelerinden alnabilir), b. Genellikle inaat mühendislii eitiminde verilmeyen, ancak uygulamada çalma süresinde kazanlan bilgi ve deneyimlerin belirli bölümünün iletilmesi (Bu tür eitime katk uygulamada bilgi ve deneyim kazanm belirli mesleki geçmii olan inat mühendislerinden alnabilir), Zekai Celep stanbul Teknik Üniversitesi, naat Fakültesi 34469 Maslak, stanbul, Türkiye E-posta: [email protected] 137 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA c. Mezuniyetten sonra ortaya çkan çeitli bilgi ve teknolojik gelimelerin kazandrlmas (Bu tür eitime katk bu bilgi ve teknolojiye sahip inaat mühendislerinden alnabilir), d. Uygulamada güncelik kazanan konular ayrntl biçimde ilgililere açklanmas (Bu tür eitime katk bu konuyu çalan ve kullananlardan alnabilir). Bu amaçlar arasnda MO’nun meslekiçi eitiminin üniversitelerde verilen eitimin yerine almak olmayp, onu arlkla uygulama taleplerine dönük olarak tamamlamaktr. Bunun sonucu olarak üniversite ve MO eitimde birbirlerinin rakibi olmayp, birbirlerini destekleyen kurumlar olarak ortaya çkar. Eitimde uzmanlk alanlar: Günümüzde inaat mühendislik bilgileri ve uygulamalar çok çeitlenmitir. Bu sebepten genellikle inaat mühendisler bu uygulamada bir veya birkaç tane uzmanlk alan seçmeleri ve bu dorultuda bilgi ve deneyimlerini geniletmeleri kaçnlmazdr. Bu çerçevede aadaki uzmanlk alanlar benimsenmitir: a. Yap uzmanlk alan, b. Yap malzemeleri uzmanlk alan, c. Geoteknik uzmanlk alan, d. Ulatrma uzmanlk alan, e. Hidrolik ve su kaynaklar uzmanlk alan, f. Ky ve liman uzmanlk alan, g. Yapm yönetimi ve yap iletmesi uzmanlk alan, Uzmanlk alanlarnn oluturulmasnda ayrntya inilmesinde, ilgili konuda yeterli sayda uygulama projesi bulunmamas ve yeterli sayda eitim faaliyeti gerçekletirilmesindeki zorluk bir saknca olarak ortaya çkar. Uzmanlk alanlarn belirlenmesinde dünyadaki akademik faaliyetler yannda, daha çok yurdumuzdaki uygulama faaliyetlerinin ölçü olarak alnmas gerekir. Örnein, yap ve yap malzemesi uzmanlk alan ile hidrolik ve su kaynaklar uzmanlk alan ile ky ve liman uzmanlk alan birletirebilir. Birletirilmese de çok sayda eitim faaliyeti her iki uzmanlk alannn ortak ilgi alanna girecektir. Eitiminde paydalar (taraflar) Meslekiçi eimin ekillenmesine katkda bulunacak taraflarn aadaki gibi verilebilir: a. Bilgi ve deneyimini gelitirmek isteyen inaat mühendisleri, b. Bilgi ve deneyimini paylamak isteyen inaat mühendisleri ve öretim üyeleri, c. Taraflarn bir araya gelmesi görevini üslenen MO, d. naat mühendisi çaltran kamu kurulular (DSI, ller Bankas, Karayollar, Bayndrlk ve skan Bakanl, Belediyeler gibi), e. naat mühendisi çaltran kamu özel kurulular (proje ve uygulama irketleri gibi), f. naat Mühendislerinin ürünlerini denetleyen kurumlar (YDK’lar gibi). 138 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Eitim faaliyetinin faydal ve yaygn olmas için, planlanmasndan gerçekletirilmesine kadar bütün paydalarn görüleri alnarak ve ihtiyaçlar belirlenerek faaliyetin oluturulmas gerekir. Bunun için batan itibaren beraber çalmak çok önemlidir. Eitimin türleri Eitimin inaat mühendisinin çalma alan ile ilgili bilgisinin geniletilmesi faaliyeti olduu kabul edilirse, bunun çok çeitli biçimde olabilecei ortaya çkar. Önemli olan husus bunun bir disiplin içinde yaplabilmesidir. Eitimler eer belirli bir sürenin üzerinde ise, faydann salanmas yaplan her faaliyetinin deerlendirmesinin ile yaplmas önemlidir. Alla gelen eitim uygulamalar aadaki gibi verilebilir: a. Kurslar: Uzun süreli (örnein üç gün toplam 16 saat ve üzeri gibi) belirli bir konu esas alnarak yaplan ve sonunda deerlendirme snav olan eitim faaliyeti, b. Seminerler: Ksa süreli (örnein 3 saat) belirli bir konunun ele alnmas eklinde olan eitim faaliyeti, c. Konferans ve sempozyumlar: Geni katlmla yaplan eitim faaliyeti, d. Teknik geziler: naat mühendislii projelerinin yerinde tantm eklindeki eitim faaliyeti. Belgelendirme Eitime katlanlarn bu gayretlerini MO nun dier belgelendirme sisteminde kullanabilmesi veya dier mesleki faaliyetlerinde deerlendirebilmesi için bir belgenin düzenlenmesi ve bunun MO çerçevesinde bir kayt mekanizmasna balanmas gerekir. Bunun kolay oluturulabilmesi ve gerektiinde kontrol edilmesi en önemli özelliidir. Bu belge katlmcnn ilgisini (katlm belgesi) ve bilgi düzeyi (baar belgesi) gösterecek ekilde hazrlanr. Deerlendirme Eitim faaliyetinin baarl olmas için, faaliyetin eitim baarsnn eitimi alan taraf tarafndan da deerlendirilmesi ve memnuniyetin veya eksiklilerin bildirilmesi önemlidir. Böylece baarl eitimler tekrarlanacak, eksik veya yetersiz bulunanlar da tamamlanacak veya deitirilecektir. Deerlendirme her eitim faaliyetinden sonra bir deerlendirme anketinin yaplmas eklinde olabilir. Yaplan deerlendirme istatiksel olarak sonuçlandrlmal ve eitimi verene iletilirken, sonuçlar eitim planlanmasnda kullanlacaktr. 139 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA YAKIN GEÇMTEK UYGULAMA Yazarn içinde bulunduu dönemde MO nda meslekiçi eitim yukarda bildirilen amaçlar benimsenerek yaplmtr. Ek olarak aadaki bilgiler verilebilir: Eitimin uygulamas Eitim uygulamas ube ve temsilciliklerin meslekiçi eitim kurullar denetiminde tarafndan yapld gibi, dorudan genel merkezin meslekiçi eitim kurulunun denetiminde yaplmtr. Bunlar aadaki gibi özetlenebilir: a. ube ve temsilciliklerin düzenledikleri seminerler ve teknik geziler, b. c. Merkezi olarak düzenlenen konferanslar, seminerler ve kurslar, stanbul, Ankara, zmir, Adana, Antalya ve Antakya’da çok saydaki katlmlarla bir günlük Deprem Yönetmelii tantm toplantlar, Belgelendirme MO Meslekiçi Eitim Kurlu tarafndan eitimin içerini yanstmak üzere, Eitim Puan esas alnm ve onaylanan her eitim faaliyetine puan verilmitir. Bu puanlarn eitim faaliyetinin içeriini yanstmas kabul edilmise de, deerlendirme zorluu göz önüne alnarak, eitimin süresi ve türü ana parametre olarak benimsenmitir. Kullanlan puanlama sisteminin esaslar aadaki gibi verilebilir: - Konferans, kongre, sempozyum: - Kursa ve seminere katlm: 1.0 puan/gün 0.4 puan/saat - Kursa snavda baar ile katlm: 0.8 puan/saat - AutoCad eitimi (maks. 5 puan) 0.2 puan/saat - SAP2000 eitimi (maks. 5 puan) 0.2 puan/saat - Ticari bir kullanm programnn tantm 0.2 puan/saat Uygulamadaki baarlar ve eksilikler MO ube ve temsilciliklerin eitim kurullar ve genel merkez eitim kurulu tarafndan eitimlerin arkasndan yaplan anketlerde alnan bilgilerden, eitimlerin genel olarak baarl olduu anlalmaktadr. Baarl olunan ana hususlar aadaki gibi verilebilir. a. Daha önceki uygulamalardan göre, eitimin daha sistematik, yaygn ve çok sayda yaplabilmesi en önemli baar parametresi olarak görülebilir. Bu baar, gerekli ilgiyi gösteren MO genel merkez ve ube yönetim kurullar ve meslekiçi eitim kurullarnn özenli çalmas ile ortaya çkmtr. b. Özellikle yeni kavramlar içeren Deprem Yönetmelii’nin tantlmas konusunda yaplan çalmalarda ilgi yüksek seviyede olmutur. Bu baar, yönetmelii hazrlayan kurul üyeleri yannda ilgili öretim üyelerinin katklar ile ortaya çkmtr. 140 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA c. Bayndrlk ve skan Bakanl’nn talebi üzerine proje ve uygulamadaki denetçiler için gerçekletirilen eitimler, Bakanlk ve MO nun ibirliinin sonucu olarak ortaya çkmas bakmndan önemlidir. Ayrca bunun yurt çapnda çok saydaki katlmc için gerçekletirilmesi ve paralelliin salanmas ve ortak deerlendirme snavnn yaplmas önemli olmutur. Bu eitim faaliyetinde MO’nun çalmalarna güvenen Bakanlk yetkililerinin katks önemli olmutur. Doal olarak yaplan her faaliyette olduu gibi, eitime katlan taraflarn eksiklikleri ve kusurlar da olmutur. Bunlar eitim faaliyetlerinin uygulamas sürecinde düzeltilmee çallsa da bazlarn ortadan kaldrmak ancak uzun sürede mümkün olabilecektir: a. Eitim faaliyetine eitici olarak katlmda deneyimli meslektalarmzn katks balangca göre daha ileri seviyede olmasna karlk, daha da arttrlabilir. Genel olarak deneyimli inaat mühendisinin uygulama (proje ve antiye) bilgisi olmasna karlk, sunum becerici düüktür. Buna karlk öretim üyesinin genel olarak sunum becerisi daha iyi olmasna ramen, uygulama bilgisi düüktür. Uzun devrede deneyimli meslektalarmzn katksnn daha da artaca tahmin edilmektedir. b. Eitim faaliyetine katlan katlmcnn eitimi deerlendirmesi çok yetersizdir. Çou zamanda herhangi bir görü bildirilmemektedir. Bazen de deerlendirme, sadece olumsuz özellikleri bildirme eklinde kabul edilmektedir. Hâlbuki olumlu özelliklerin ve memnuniyetin de bildirilmesi de eitimi düzenleyenler için kymetli bir bilgidir. c. Genel olarak katlmc tarafndan eitimin olabildiince çözüme yönelik olmas talep edilmektedir. Örnein, bir yönetmelik kuralnn arkasnda bulunan teorik açklama beklenen ilgiyi çekememektedir. d. Eitimler genel olarak öretim üyeleri ve az sayda proje mühendisleri tarafndan verildii için, genellikle daha teorik kalm veya proje mühendislerine hitap etmitir. Özellikle antiye mühendislerine hitap edecek eitimlerde eksiklik vardr. Says çok az olan antiye teknik gezilerini arttrarak bu eksiklii tamamlama yerinde mümkün olabilecektir. Bunun önemli sebebi antiye mühendisleri için bilgi ve deneyimlerini sistematik olarak ifade etmek kolay deildir. e. Katlmclarn önemli bir oran eitimlere eitim puan için gelmektedirler. lginç konularda eitim vererek bu oran azaltmak mümkün olabilir. Ancak, yaknda ortaya çkan yasal müdahalelerle eitim puanna ihtiyaç azalmtr. Bunun sonucu olarak eitime olan katlm azalaca doaldr. Belki bunun bir faydas, eitime olan gerçek ilgiyi tespit etmek olacaktr. f. Kamu ve özel eitim kurumlar tarafndan verilen eitimlerin çeitlilii, deerlendirilmede kaçnlmaz zorluk ortaya çkarmaktadr. 141 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GELECEK ÇN GÖRÜLER 2009 da MO Genel Merkez yapt çalmalarla meslekiçi eitimi gelien önemine dayanarak, bu tür çalmalarn daha kurumsal yapda ele alnmasn öngörerek baz yönetmelik çalmalar yapmtr. Bu çalmalarn önemli bir ksm baar ile tamamlanmtr. Böylece eitim faaliyetleri daha kurumsal ölçüde yeniden ekillenecektir. Yazar yaplan bu çalmalara da belirli ölçüde katlmtr. Bu konuda aadaki görülerin bildirilmesi uygun görülmütür: a. Eitim gelien bir faaliyettir. Bu sebepten kat kapsaml kurallarn konulmas yerine, yol gösterici kurallarn öngörülmesi gelimeyi tevik edecek ve eitimde karar alma ataletini önleyecektir. Eitimde etkili olacak esas olarak iki kurul sözkonusudur; Genel merkezdeki ve ubelerdeki meslekiçi eitim kurullar. Bunlar ihtiyaca bal olarak geçici çalma gruplar oluturabilirler. Eitim faaliyetinin odanda ube meslekiçi eitim kurulu bulunmaldr. Genel merkez meslekiçi eitim kurulunun merkezi eitimleri ve ubeler aras paralellik görevini üstlenmelidir. Genel merkez eitim kurulunun eitim düzenlemesinde yetkilerinin geni tutulmas eitim faaliyetinin ilemesinde bir engel tekil edebilir. b. Çok kapsaml bir kurumsal çalma yerine, balangçta dar bir kurumsal organizasyonla ie balamak, gerektikçe geniletmek daha uygun olabilir. c. Eitim faaliyetine katkda bulunanlarn veya eitim (kat veya elektronik) belgelerinin statik bir liste veya havuz eklinde kabul edilmesi yerine, talebe uygun sürekli deien bicimde oluturulmas daha gerçekçi olacaktr. d. Elektronik eitime ve eitim malzemesine önem verilmesi yerinde olacaktr. Ancak, yüz yüze salonda veya antiyedeki eitimin üstünlüünü unutulmamaldr. e. Eitimin her zaman ve sadece yeni bilgilerin bilinmeyen yöntemlerin verilmesi olmad unutulmamaldr. Deneyimli bir meslektamzn bir baarszln sistematik biçimde anlatmas da eitim kabul edilebilir. TEEKKÜR Yazar, uzun süredir MO stanbul ubesi ve MO Genel Merkez Meslekiçi Eitim Kurulu Bakan olarak görev yapmaktadr. Yukarda verilen bilgiler bu görevdeki deneyimlerden olumaktadr. Güvene dayanarak verilen görevden dolay MO stanbul ubesi ve MO Genel Merkez Yönetim Kurullar’na teekkür eder. 142 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA YAAM BOYU ÖRENME VE AVRUPA BRL'NN YAAM BOYU ÖRENME PROGRAMLARI Turan Selçuk Göksan, Soner Uzundurukan, S. Nilay Keskin* GR Organizmann yaamn sürdürmesi, büyük ölçüde çevresindeki deiime baarl olarak uyum salama yeteneine baldr. Etkin bir uyum salama ise, ancak örenme ile mümkündür. Duruma uygun tepkide bulunma, çevreye nasl uyum salayacan örenme, genellikle yaam sürdürebilmek için temel bir kouldur. Hiçbir canl, temel gereksinimlerini karlamak için çevresinden nasl yaralanacan örenmeden uzun süre yaayamaz. Biyo-kültürel ve sosyal bir varlk olan insann tüm yaam süresince yantlamas gerekli olan en temel soru “Nasl yaamalym?” sorusudur. Bireyin yaam boyunca karlaaca sorunlarn tümü, bu genel soru çerçevesinde çözümlenmektedir. Bu sorunun yant olan gerekli örenmeler, insann tüm yaamn doldurmaktadr. Bireyin arzu ettii yaam biçimine sahip olmas için, gerekli örenmeleri salamasnda en önemli araçlardan biri eitimdir. Eitim, yaygn bir biçimde “insann kiiliini besleme süreci” ve “insan sermayesine yaplan yatrm” olarak kabul edilmektedir. Eitim, ister planl olarak okullarda yaplsn (formal eitim), isterse geliigüzel bir biçimde bireyin içinde yaad tüm çevrede yaplsn (informal eitim), sadece istendik nitelikte davran deimelerinin oluturulmasn yani geçerli örenmeleri kapsar [1]. Günümüz teknoloji ve bilgi çanda bireylerin var olabilmesi ve yaam koullarn iyiletirebilmesi için sahip olmalar gereken en önemli becerilerden biri de yaam boyu örenmedir. Yetikin eitimi ve sürekli eitim gibi kavramlarla e anlamda kullanlan yaam boyu örenme, Candy tarafndan kiilerin yaamlar boyunca kazandklar bilgileri, deerleri, becerileri ve anlaylar artran ve güçlendiren, bunlar gerçek yaamda uygulayabilmeyi salayan destekleyici bir süreç olarak tanmlanmtr [2, 3]. YÖNTEM Örenmeyi snrl zamanlara ve fiziksel ortamlara sdrmak veya örenme için bir son nokta belirlemek mümkün deildir. Eitim öretimin sadece örgün olarak salanabilmesi de yeterli deildir. Bu nedenle bilgi toplumlarnda eitimin sadece belli ya ve geliim dönemlerinde alnan bir hizmet olmad, yaam boyu alnan bir hizmete dönütüü anlay hâkim olmaktadr [4, 5]. Turan Selçuk Göksan, Soner Uzundurukan, S. Nilay Keskin Süleyman Demirel Üniversitesi, Müh. Mim. Fak. n. Müh. Bölümü, 32260 Isparta, Türkiye e-posta: [email protected], [email protected], [email protected] 143 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bilginin en büyük sermaye ve bilgili olmann da en büyük güç olarak kabul edildii bilgi çann temel özellii, sürekli ve hzla artan deiimdir. Deiime paralel olarak bilgi de çok hzl bir ekilde artmakta, mevcut bilgi ise ayn hzla güncelliini kaybetmektedir. Bu gelimeler ayn zamanda insanlk için toplumsal ve bireysel refaha eriebilme adna yeni frsatlar sunmaktadr. Frsatlar deerlendirebilmek ise yeni bilgi ve becerilere sahip olmay gerektirmektedir. Bu durum, yaam boyunca örenme için bir mecburiyet oluturmaktadr [4, 6, 7]. Yaam boyu eitim örgün ve yaygn eitim süreçlerinde gerçekleen örenme pratiklerini kapsayan bir kavramdr. Yaam boyu eitim, örgün eitimin bir alternatifi deil, örgün eitimde eksik ve yetersiz kalan verilerin sonradan tamamlanmas veya daha önce kefedilmemi yeteneklerin kefedilmesi olarak görülebilir. Bu balamda, özellikle mesleki teknik eitim veren orta öretim ve meslek yüksek okullarnn belli zamanlarda, sonradan deiik alanlarda eitim yapmak isteyenlere de hizmet verecek ekilde düzenlenmesi hem yararl, hem de zorunludur. 17. Milli eitim urasnda eitimin okul sralarnda kalmamas gerektii, dünyann kabullendii yaam boyu eitimin gelimesine yönelik çalmalar önem kazanmtr [8]. Bilgi ve iletiim teknolojilerinde meydana gelen hzl deiim bilgi patlamasna neden olmutur. Böylece yaadmz döneme bilgi ça, bu çan gereklerini yerine getiren toplumlara da bilgi toplumu denilmesi öngörülmütür. Üretilen bilgiler yeni teknolojileri doururken, bu teknolojiler de bilginin her geçen gün daha hzl ve daha kolay paylamna olanak tanmaktadr. Bu döngü, hem bireyler hem de toplumlar için, merkezinde bilginin yer ald bir gelimilik düzeyini öngörmektedir. Bilgi toplumunun baarl kiileri her konuda ve yaam boyu örenebilen kiilerdir. Yaam boyu örenme aktif ve sürekli bilgi kullanmn gerektirir. Herhangi bir sorunun çözümünde ihtiyaç duyduu bilgiye eriebilen, eritii bilgiyi kendi durumuna uydurabilen, buna yenilerini ekleyebilen kiiler yaam boyu örenme yeteneine sahip kiilerdir [2]. Bilginin büyük bir hzla gelitii günümüzde, örenme; kiilerin yalnzca mesleki kariyerlerine katkda bulunan, çocukluk ve gençlik dönemleriyle snrlandrlm bir faaliyet olarak snrlandrlamaz. Örenme, kiilerin doumundan ölümüne kadar, yaamlarnn bütün dönemlerini kapsayan bir süreçtir. Yasam boyu örenme, bu anlayn bir sonucu olarak, örenmeyi "beikten mezara" kadar uzanan bir faaliyet olarak gören bir yaklamdr [9]. Modern anlamdaki devletlerin kurulmasyla eitim ve öretim ileri devletin asl görevi hâline gelmitir. 19. yy.dan balayarak belirli ya gruplar zorunlu olarak okullarda eitim ve örenme sürecine sokulmulardr. Ancak geçen yüzyln ortalarndan itibaren bilinenlerin yeni nesillere aktarlmas olarak görülen eitimin yetersizlii konusunda görüler dile getirilmeye balanmtr. Bilim ve teknolojinin hzla gelimesiyle ortaya çkan yenilikler bir insann ömrü boyunca çok büyük deiikliklerle karlamasna neden olur. Bu da, kiilerin küçük yalarda örendikleri eyleri, yaamlarnn geri kalan ksmnda yetersiz ve geçersiz klacaktr. Alfred North Whitehead 1931 ylnda bu durumun farkna varm, “Artk insanlarn gençliklerinde örendikleri eylerin onlarn yaamlar boyunca kullanmalar sav geçersiz hâle gelmitir” demitir. Bugün çok önemli deiimlerin meydana gelme süresi bir insann ömründen daha ksadr. Bundan dolay yaplacak eitim 144 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA insanlarn olabilecek yeni koullara hazrlkl olmalarn salamaldr. Bu nedenle eitim, yaam boyu sürekli aratrma süreci olarak tanmlanmak zorundadr. Böylece herkes için (hem yetikinler hem çocuklar) en önemli örenme, öz yönetimli aratrma becerileri kazandrarak nasl örenileceinin örenilmesidir [10, 11]. Bilgi toplumunda eletirel düünen, sorun çözebilen, bamsz karar verebilen ve yaam boyu örenme becerisine sahip bireylerin yetitirilmesi üniversiteler için son derece büyük bir önem tamaktadr. Çakn’a göre; üniversiteler kat bir disiplinle mevcut bilgilerin öretildii kurumlar deil, sorgulama, yaratcl özendirme ve sürekli örenme becerisi kazandrma düüncesinin kazandrlmasnn amaçland yerler olmaldr. Üniversiteler için dönüm noktas olan Bologna Süreci (1999), yaam boyu örenmeyi hayata geçirmek için yüksek öretimin önemli katk salamtr. Bu dorultuda oluturulan Avrupa Üniversiteler Birlii (EUA)’nin Prag (2001)’ da yapt toplant sonras yaynlad ve 32 ülke eitim bakan tarafndan imzalanan bildiride; • Yaam boyu örenme • Yükseköretimde örenci katlm • Avrupa yüksek öreniminin daha cazip hale getirilmesi, konular vurgulanmtr. Bologna Süreci ile yükseköretimde öngörülen deiimler üniversiteleri de harekete geçirmi, bu yönde çeitli çalmalar balatlmtr. Yükseköretiminin mevcut durumuna ilikin Yükseköretim Kurulu tarafndan 2003 ylnda hazrlanan bir raporda, üniversitelerimiz için öngörülen yapsal deiiklik bal altnda çan gerektirdii mezunlar için baz özelliklere yer verilmi, günümüzde yükseköretim mezunu kiilerde aranan temel nitelikler aadaki gibi sralanmtr: • Disiplinler aras proje gruplarnda çalabilme yetenei, • Sorun çözebilme ve analitik düünme yetenei, • Kendi dilinde ve en az bir yabanc dilde yazl ve sözlü iletiim yetenei, • Bilgisayar okuryazarl, • Bir mesleki alanda derinlik yannda ilgili bir yan alan ile deiik bir alanda genilik [2, 12, 13]. AVRUPA BRLNN YAAM BOYU ETM POLTKASI Avrupa Birlii, yaam boyu örenmeyi, “bilgi, beceri ve yeterlilii gelitirmek amacyla belirli bir süreyle yaplan eitim faaliyetlerinin tümü” eklinde ifade etmektedir [14]. Arlkl olarak ekonomik bir yap olarak görülen AB’nin 1970’li yllara kadar eitim konusunda herhangi bir projesi bulunmamaktadr. Eitimle ilgili ilk çalma 1973 ylnda hazrlanan Avrupa Topluluunda Yüksek Öretim Muhtras adl rapordur. Ayn yl Avrupa Topluluunda Açk Uzaktan Eitim bildirisi yaynlanmtr. 1980’li yllarn ortalarndan itibaren eitimin farkl alanlarnda hizmet veren programlar yürürlüe girmitir. Sürekli eitimle ilgili ilk metin 1993 145 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ylnda hazrlanan yeil bültendir. Bu metinde isizlerin tekrar emek piyasasnda i bulmalarn salamak amacyla sürekli meslekî eitim sisteminin sistematik bir yapya kavuturulmas öngörülmütür. Dier bir rapor ise komisyon karar olan Beyaz Bültendir. 1995 ylnda hazrlanmtr. Örenen topluma doru: Örenme ve Öretme baln tamaktadr. Yaam boyu örenme konusunda birliin amaçlar ve yaplmas gerekenler belirlenmitir [10]. 1990'l yllardan itibaren, aktif vatandaln, sosyal bütünlemenin ve istihdamn gelimesi için temel bir politika olarak kabul edilen yaam boyu örenme, Avrupa Birlii stihdam Stratejisi'nin de önemli bir unsuru haline gelmitir. Avrupa Birlii'nin en temel istihdam konularnn uzun dönemli olarak planland ve istihdamla ilgili önemli kararlarn alnd Lizbon Zirvesi'nde de aktif istihdam politikalar içinde yaam boyu örenmeye arlk verilmesi gerektii özellikle vurgulanmtr. 1996 yl, yaam boyu örenme açsndan Avrupa'da bir dönüm noktas olmutur. Avrupa Parlamentosu'nun ve Avrupa Konseyi'nin 2493/95 sayl kararyla 1996 yl "Avrupa Yaam Boyu Örenme Yl" olarak kabul edilmitir. Bu olay, bu konuda Avrupa Birlii'nde ortak karar alma sürecini balatmtr. Avrupa Parlamentosu tarafndan, frsat eitlii ve sosyal bütünlemenin gerçekletirebilmesinde yaamsal öneme sahip bir konu olarak görülen yaam boyu örenme ylnn 4 temel amac öyle sralanabilir: 1. Yaam boyu örenmenin bireylerin kiisel geliiminde anahtar bir faktör olarak önemi konusunda kamuoyunun dikkatini çekmek, Avrupa için emek youn bir kalknma ve rekabet modeli kurmak, 2. Eitim ve öretim kurumlar ile özellikle küçük ve orta boy isletmeler arasndaki ibirliini gelitirmek, 3. Akademik ve mesleki niteliklerin tanmlanmas yoluyla ortak bir Avrupa alan yaratmak, 4. Özellikle kadn ve erkek arasnda eitime girite frsat eitliini gelitirmenin önemini vurgulamak [9]. AVRUPA BRLNN ETM PROGRAMLARI AB 1995–2000 döneminde Socrates, Leonardo da Vinci ve Youth gibi bir dizi eitim öretimi gelitirme programn, Avrupa Konseyi Mart 2000’de Lizbon stratejisi ad verilen program balatmtr. 2002 ylnda, 2010 ylna kadar Avrupa’nn dünya lideri olmas amacyla, çok daha iyi iler, daha büyük sosyal uyum ile birlikte ekonomik büyümeyi salamak amaçlanmtr. 2000–2006 eitim yllarnn baar deerlendirmelerinin ardndan, hayat boyu örenme alannda yeni bir 2007–2013 Bütünletirilmi Eylem Plan üzerinde anlamaya varlmtr [8,15]. Avrupa Birliinin Eitim Programlar Çizelge 1’ de görülmektedir. 146 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Projenin Ad Comenius (Okul Eitimi) Erasmus (Yüksek Öretim) Grunthvig (Yetikin Eitimi) Lingua (Dillerin Öretimi ve Örenimi) Minerva (Açk ve Uzaktan Eitim) Socrates II Leonardo da Vinci II (Mesleki Eitim) Tempus III (Yüksek Öretim) Youth Konusu Okul ibirlii Projeleri, Okul personelinin eitilmesi, Bireysel eitim burslar, Networks (Bilgi a) Avrupa’daki üniversiteler aras ibirlii Öretim eleman ve örenci hareketlilii Erasmus’a yönelik a sistemleri, Networks (Bilgi a) Avrupa ibirlii projeleri, Yetikin eitiminde yapsallama, Bireysel geliim burslar, Networks (Bilgi a) Dil öretimini gelitirme, Araç-gereç gelitirme Eitim alanndaki bilgi ve iletiim teknolojileri Eitim kaynaklarna hzl ulam, Birlik ülkelerindeki ortak kültürel deerlerin gelitirilmesi, Eitimde yeni yaklam ve teknolojilere destek Yaam boyu Eitim, Dil becerilerini gelitirme, Mesleki eitimi gelitirme, personel hareketlilii, Bilgi ve becerilerin i yaamna uyumunu salama Orta ve bat Avrupa ülkeleri ile yükseköretimde yeniden yaplanmada ibirlii Örenci deiim projeleri Üniversite yönetimi, bilgi a v.b. konularnda ibirlii Farkl ülkelerdeki gençler arasndaki iletiim Yeteneklerinin gelitirilmesi, yaam boyu örenme Bilgi Avrupa’snn oluturulmas Çizelge 1. Avrupa Birlii Eitim Programlar [16] SOCRATES Avrupa Birlii'nin eitim alanndaki en kapsaml program olan Socrates, her ya ve düzeydeki eitimi kapsayan Avrupa çapndaki ilk program olup, yaam boyu örenme kavramna da kapsaml bir yaklam getirmitir. Okul öncesi eitimden doktora sonuna kadar her derecedeki genel eitim, ksmen de meslekî eitim kurumlar arasndaki yönetici, öretmen, öretim eleman ve örencilere yönelik projeleri desteklemek üzere oluturulmu bir programdr. Otuz Avrupa ülkesini kapsayan Socrates Program'nn hedefleri; - Eit frsatlar ile eitimde Avrupallk bilincini gelitirmek ve artrmak, - Avrupa dillerinin örenilmesini tevik etmek, - birlii ve eitim amaçl karlkl deiimi desteklemek ve engelleri ortadan kaldrmak, - Eitimde yenilikleri tevik etmek ve ortak politika alanlarn belirlemektir. 147 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Socrates Programnn faaliyetleri; - Kurumlar aras karlkl deiim - Pilot projeler - Avrupa bilgi, iletiim ve ibirlii alar - Dil becerilerinin gelitirilmesi - Enformasyon ve iletiim teknolojilerinin kullanm - Deerlendirme ve aratrma Socrates Program eitim alannda semsiye bir program olup 5 temel alandaki çalmalardan olumaktadr. Bunlar: 1. Comenius: Okul öretimidir. Amaçlar; - Örencilere ve eitim personeline Avrupa’daki Farkl kültürleri, dilleri ve düünce yaplarn tantmak - Örencilere kiisel geliimleri, gelecekteki kariyerleri ve aktif bir Avrupa vatanda olmalar yolunda gerekli olan temel yaam becerilerini elde etmeleri için yardm etmek - Okullar ve öretmen yetitiren kurumlar arasnda Uluslar aras ibirlii ve deiimi tevik etmek. 2. Erasmus: Yüksek öretim, Erasmus program; üniversiteler arasnda ibirliini tevik edip, örencilerin ve eitimcilerin Avrupa'da karlkl deiimini salayarak ve programa katlan ülkelerdeki çalmalarn ve alnan derecelerin akademik olarak tannmas ve effafln gelimesine katkda bulunmay amaçlamaktadr. 3. Grundvig: Yetikin eitimi ve dier eitim biçimleri 4. Lingua: Avrupa dillerinin öreniminin desteklenmesi (daha az yaygn olan ve daha az öretilen Avrupa dilleri öncelikli olarak), Avrupa Birlii içerisinde dil çeitliliini korumak ve artrmak, dil öretme ve örenme kalitesini yükseltmek ve dil örenimine yaam boyu eriim imkânn artrmaktr. 5. Minevra: Eitimde bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanlmasdr. Türkiye, Socrates II programna 2000 ylnda dahil edilmi olup programdan yararlanmak için öncelikle gerekli olan Ulusal Programn 19 Mart 2001'de açklamtr [9, 17, 18]. LEONARDO DA VINCI Leonardo Program Avrupa Birlii’ne üye ve aday ülkelerin mesleki eitime yönelik politika ve uygulamalarn desteklemek ve gelitirmek için yürütülen sektörsel bir eitim programdr. Programn ana amac, ülkeleraras ibirliinin kullanlarak mesleki eitim sistemleri ile uygulamalarnda - Kalitenin gelitirilmesini, - Yeniliklerin tevik edilmesini, - Avrupa Boyutunun yükseltilmesini tevik etmektir. 148 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Programn Hedefleri - Kiilerin bilgi ve becerilerinin artrlmas, - Yaam boyu eitim / mesleki tecrübe ve yeterliliklerinin kalitesinin artrlmas, ülkeleraras teknolojik ve kurumsal deiiklikleri bütünletirilmesi, - Mesleki eitim kurumlar ile iletmeler arasndaki ibirliinin gelitirilmesi, - stihdam imkânlarnn artrlmas, - Sürekli mesleki eitim ve ömür boyu örenme isteinin güçlendirilmesi, yarnn mesleklerine hazrlanma ve teknolojik deiimlere uyumun tevik edilmesi, - Mesleki eitim alannda dil yeterliliklerinin gelitirilmesi ve ortak bir terminolojinin oluturulmas, - Özellikle gençler için temel mesleki eitimin desteklenmesi ve tevik edilmesi, - Mali, sosyal veya fiziksel nedenlerle eitimden yararlanamam kiiler için temel mesleki eitime veya ileri düzeydeki eitimlere eriimin kolaylatrlmas. Avrupa'da yaam boyu örenmeyi hedefleyen Leonardo Program 4 dönemden olumutur. 1995 Öncesi: Leonardo da Vinci 1. Comett I (1986-89) ve II (1990-94) : Üniversite-Sanayi ibirlii 2. Eurotecnet (1990-94): Eitimde yeniliklerin özendirilmesi 3. Force (1991-94): Sürekli eitim 4. Petra I (1987-91) ve II (1990-94): Gençler için mesleki eitim 5. Lingua (1990-94): Yabanc dil örenimi. I. Dönem: Leonardo da Vinci 1995 – 1999 (5 yl) II. Dönem: Leonardo da Vinci 2000 – 2006 (7 yl) III. Dönem: Lifelong Learning 2007 – 2013 (7 yl) Avrupa eitim ve istihdam politikalar arasnda bir köprü görevini gören yaam boyu örenme konusunda Leonardo Program anahtar haline gelmitir. Helsinki Zirvesi ile aday ülke statüsünü kazanm olan Türkiye de programa resmi olarak dahil olmutur [9, 19]. EQUAL Avrupa Birlii'nin "daha çok ve daha iyi iler" stratejisinin bir parças olan EQUAL Program, iyerinde ayrmclk ve eitsizlikle mücadelede yeni yöntemleri aratrmaya yönelik olarak gelitirilmi bir giriimdir. Bu nedenle, programda eitimde frsat eitliinin salanmas ve igücü piyasasnda yaanan eitsizliklerin giderilmesinde yaam boyu örenmenin önemi vurgulanmaktadr. 149 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Equal Programnda belirlenen öncelikli konular: - Herkese açk olmas gereken igücü karslaanlara bu süreçte destek olunmas, piyasasna girite güçlüklerle - gücü piyasalarndaki ilikilerde rkçlkla mücadele edilmesi, - Krsal ve kentsel alanlarda yeni istihdam olanaklarnn yaratlmasnda kolaylklar salanmas, - Sosyal ekonominin güçlendirilmesi ve ilerin kalitesinin arttrlmas, - Yaam boyu örenmenin tevik edilmesi, - verenlerin ve firmalarn ekonomideki yapsal deiime adaptasyonlarnn salanmas ve yeni teknolojilerin kullanmnn desteklenmesi, - Aile hayat ile çalma hayatnn, i organizasyonlarnn esnekliini ve etkinliini gelitirilerek uyumlulatrlmas, - Cinsiyet ayrmclnn sona erdirilmesi, - arayanlarn entegrasyonuna yardmc olmaktr [9]. SONUÇ VE ÖNERLER Bilginin ve teknolojinin hzl bir devinim içinde olduu çamzda yaam boyu örenme önemli bir gereksinimin haline gelmitir. Ancak bu ekilde deien ve gelien koullara adaptasyonunun salanmas, kiilerin kendilerini sürekli olarak yenileyebilmeleri, dolaysyla bireysel ve toplumsal refaha ulalmas mümkündür. Ayrca, yaam boyu örenme, aktif vatandaln, sosyal bütünlemenin ve frsat eitliinin salanmasnda da önemli bir unsurdur. Yaam boyu örenme, kalknmlk düzeyinin göstergesi olan bilgi toplumlarnda bireylerin yaamlarn iyi koullarda sürdürebilmeleri için sahip olmalar gereken bir beceridir. Bu yetenee sahip olan bireyler yaamlarnda karlarna çkan her türlü frsat deerlendirme imkânna ulaabilirler. KAYNAKLAR [1] Senemolu, N., 2004. Geliim Örenme ve Öretim kuramdan uygulamaya, Gazi kitabevi, Ankara, 598 s. [2] Polat, C. ve Odaba, H., 2008. Bilgi Toplumunda Yaam Boyu Örenmenin Anahtar: Bilgi Okuryazarl. Küreselleme, Demokratikleme ve Türkiye Uluslararas Sempozyumu, Akdeniz Üniversitesi, Antalya. [3] Candy, Philip C., 2003. Lifelong Learning and Information Literacy, Report for U.S. National Commission on Libraries and Information Science and National Forum on Information Literacy. [4] Demiralay, R. ve Karadeniz ., 2008. lköretimde Yaam Boyu Örenme çin Bilgi Okuryazarl Becerilerinin Gelitirilmesi, Cypriot Journal of Educational Sciences. Vol 2, No 6, pp.89-119. 150 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [5] TÜBTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu), 2005. Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Projesi Eitim ve nsan Kaynaklar Sonuç Raporu ve Strateji Belgesi. [6] DPT, 2008. Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi Nihai Dokümanlar, http://www.bilgitoplumu. gov.tr/duyuru/DBTZ%20Nihai%20Dok%C3%BCmanlar%C4%B1_Son_200801 30.pdf adresinden 22 Austos 2009 tarihinde alnmtr. [7] Akkoyunlu, B., 2008. Bilgi okuryazarl ve Yaam Boyu Bilgi okuryazarl Örenme 8th International Educational Technology Conference (IETC2008), 6-9 Mays 2008. Anadolu Üniversitesi, Eskiehir. [8] Çilek, A., 2002. Yaam Boyu Örenme. Milli Eitim Dergisi. Say 155-156. [9] Gündoan, N., 2003. Avrupa Birlii'ne Üye Ülkelerde Bir stihdam Politikas Arac Olarak Yasam Boyu Örenme ve Baz Örnek Program ve Uygulamalar Kamu- Hukuku Ve ktisat Dergisi Cilt:7 Say:2. [10] Akba, O. ve Özdemir, S.M., 2002. Avrupa Birliinde Yaam Boyu Örenme. Milli Eitim Dergisi. Say 155-156. [11] Knowles, M., 1996. Yetikin Örenenler, Göz Ard Edilen Bir Kesim, Çeviren: Serap Ayhan, Ankara Üniversitesi Basmevi, Ankara, s.168 [12] Çakn, ., 1998. Üniversitelerimizin Bilgiye Eriim Ortamlar: Genel Deerlendirme, Hacettepe Üniv. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetimizin 75. Yl Özel Says: 37-67. [13] YÖK, 2003. Türk Yükseköretiminin Bugünkü Durumu. Ankara: 2003. [14] Turan, S., 2005. Örenen Toplumlara Doru Avrupa Birlii Eitim Politikalarnda Yaam Boyu Örenme, Ankara Avrupa Çalmalar Dergisi Cilt: 5, No:1, s. 87-98. [15] MEGEP, 2006. Türkiye’nin Baars çin tici Güç: Hayat Boyu Örenme Politika Belgesi, Ankara: MEGEP, http://megep.meb.gov.tr/megep/genel/hayatboyu/HayatBoyuOgrenmePolitik aBelgesiEkim2006.pdf adresinden 20 Austos 2009 tarihinde alnmtr. [16] Tuncer , M. ve Tapnar, M., 2004. Avrupa Birlii’nde Eitim Ve Mesleki Eitim Yönelimleri XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay, nönü Üniv., Eitim Fakültesi, Malatya [17] [17] Karagül, H., 2008. Hayat Boyu Örenme Program (Son Gelimeler) http://erasmus.ankara.edu.tr/euo/ctfiles/03_01_2008erasmus.ppt adresinden 22 Austos 2009 tarihinde alnmtr. [18] Avrupa Birlii Eitim ve Gençlik Programlar Merkezi Bakanl, 2007. Comenius - Okul Ortaklklar, http://isparta.meb.gov.tr/abirligi/evrak/7mart.ppt adresinden 22 Austos 2009 tarihinde alnmtr. [19] Turhan, B., 2007. Leonardo da Vinci 2007 – 2013, Hacettepe Üniversitesi Avrupa Birlii Ofisi, http://www.abofisi.hacettepe.edu.tr/duyurular/ldv_2007_13_bugay_sunum.p pt adresinden 21 Austos 2009 tarihinde alnmtr. 151 152 TÜRKYE’DE NAAT MÜHENDSL ETMNN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ARAYILARI 154 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE YEN ELMLER Y. Cengiz Toklu ÖZET Son yllar inaat mühendislii sorunlarna eilen ve bu sorunlarn giderilmesi için eitimde neler yaplmas gerektiini inceleyen pek çok toplantya ve yayna tank oldu. Söz konusu sorunlar, çok boyutludur. Bir boyut inaat mühendislii mesleinin eski günlerdeki aaal durumunda görülmemesidir. Dier boyut günümüzde her gün karlalan küreselleme, artan nüfus ve kentlileme, çevre sorunlar gibi gelimelere ayak uydurmadr. Baka bir boyut ise bilimsel ve teknolojik gelimelerin gerisinde kalmama, hatta önüne geçme çabalarndan olumaktadr. Her türlü gelimenin gittikçe artan hzlarla ortaya çkmas, dolaysyla uyum zamannn ksalmas, konunun baka bir boyutu oluturmaktadr. Tüm bunlara yant verecek bir çözümü hemen bulmak olanak ddr, ayrca çözümün tek olduunu söylemek de doru deildir. Bu çalmada, sorunlar ve çözüm önerileri irdelenmekte, deerlendirilmekte ve eksik kalan unsurlar vurgulanmaktadr. Anahtar Sözcükler: Eitim, inaat mühendislii, müfredat, bilgi kütlesi, etkin yap, ABET, MÜDEK GR naatçlk dünyann en eski i kollarndan biridir. nsanlarn doann olumsuz etkilerinden korunmalar amacyla kendilerine snaklar ina etmesiyle ilk olarak ortaya çkan bu i kolu, su yaplaryla, tapnaklarla, antlarla, kentleri ve ülkeleri koruyan surlarla, yollarla, köprülerle ve dier yaplarla yüzyllar içinde giderek gelimi, çeitlenmi ve bugünkü düzeyine erimitir. Bundan 150 yl kadar önce, bu i kolu, ilk mühendislik dal olan inaat mühendisliini dourmu ve böylece ilk mühendislik eitimi balamtr. naat Mühendislii (M) eitimi, teknolojinin gelimesine kout olarak gelimeler, atlmlar göstermi, bu sayede inaat alan her zaman en ileri teknolojik gelimeleri yakndan takip etmi, çou zaman da teknolojinin itici gücü olmutur. Mühendislik eitiminde amaç, 20-30 yl sonra gerçekten verimli olacak mühendisleri bugünden yetitirmektir. Gerçekten de, bugün bu dalda diploma alacak gençler, yurdun ve dünyann yaplamasna esas katklarn 2030 yllarndan itibaren, yani 21. yüzyln ikinci çeyreinde ortaya koyacaklardr. Bu demektir ki, üniversitelerimize inaat mühendisi aday olarak admlarn atan genç kzlarmz ve delikanllarmz, 21. yüzyln ortalarnda gerek duyacaklar daarcklar edinmek üzere snflar doldurmaktadrlar. Y. Cengiz Toklu Yeditepe Üniversitesi, naat Mühendislii Bölümü Kayda, Kadköy, 34755 stanbul, Türkiye E-posta: [email protected] 155 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Doaldr ki bugünün gençlerine kazandrlmas gereken bilgi, beceri ve davran biçimleri, 20 yl önce üniversitelerde verilenlerden farkl olmaldr. Bu farklarn ne olmas gerektii u sralarda dünyann pek çok yerinde çalma konusudur (Duderstadt 1997, Niedzwecki 2000, Sack vd. 2000, Koehn 2004, Aktan vd. 2005, Brito ve Ciampi 2005, Brito vd. 2005, Oberst ve Jones 2005, Altbach, Reisberg ve Rumbley 2009, Toklu 2010). Yaplan çalmalar incelendiinde, inaat mühendislii eitiminde reform, belki de devrim adyla anlabilecek deiikliklerin nedenlerinin üç grupta toplanabileceini göstermektedir: - D etkenler. Dünyamzda ya da çevremizde oluan ve dolayl olarak naat Mühendisliini etkileyen nedenler: Küreselleme, nüfus art, kentlileme, küresel snma, sera etkisi, karbon gaz salm, sürdürülebilir kalknma, doal kaynaklarn eksilmesi, refahta eitlik düünce ve talepleri. - naat Mühendisliine etkiyen teknolojik gelimeler. Bilgisayarlarda donanm ve yazlm olarak ilerlemeler, yeni hesaplama teknik ve algoritmalar, yapda özilerlik, robot bilimi, edilgen deil etken tasarm ve yapm teknikleri, akll sistemler, zor ortamlarda inaat gereksinimleri, sistem yaklam. - naat Mühendislii için yeni yaklamlar. leri erdem düünceleri ve meslek sorumluluu, inaat mühendislii mesleinin eski üstün durumuna getirilmesi, inaat mühendislerinin yaamda daha çeitli görevler üstlenmeleri. BLG KÜTLES KAVRAMI Soru, “21. yüzyln ikinci çeyreinde bilgi, beceri, ve deneyimlerinden yararlanacamz inaat mühendislerine, imdiki yllarda alacaklar üniversite eitiminde kazandrlmas gereken bilgiler nelerdir” olduunda, bir “Bilgi Kütlesi” (BK) kavramndan bahsediliyor demektir. ngilizcesi “Body of Knowledge” olarak kullanlmakta olan bu kavramla bir mühendis adayna kazandrlacak bilgilerin, becerilerin ve davran biçimlerinin tümü kastedilmektedir. BK’y ortaya koyarken, iki önemli noktaya en bata deinilmesi yerinde olacaktr. 1. Baarm esasl tarifler. BK, baarm, yani performans esasna göre tariflenmektedir. Yani bir mühendisten beklenenler belirlenmekte, bu beklenenlerin hangi dersler ya da faaliyetler yardmyla salanaca takip edilecek eitim programna braklmaktadr. Örneklendirmek gerekirse, aada daha ayrntl görülecei gibi, bir inaat mühendisin akkanlar mekanii problemlerini çözebilmesi, önderlik vasflarna sahip olmas, takm çalmasnda baarl olmas istenmektedir. Söz konusu isteklerin yerine getirilmesi için hangi ders ya da derslerin alnaca, hangi proje ya da projelerin yaplaca gibi konular üniversitenin iradesine braklmaktadr. 2. Her bilginin olmay. 20-25 yl sonra hangi teknolojilerin geliecei ve hangi noktalara ulaaca, bilimde ne ilerlemelerin salanaca konularnda bugünden kesin hükümler verilemeyecei, geçmiten gelen deneyimlerimizin de gösterdii gibi, açktr. Mesela proje yönetimi yazlm paketlerinin bugünkü durumlarna bakp, 2030’da bu programlar öyle çalacak demek olanakszdr. Yani 2030 ylnn mühendisine, kendisine o zaman gerekecek tüm bilgilerin bugünden verilmesi düünülmesi bile doru olmayan bir hayaldir. Ancak, o mühendis adayna hiçbir zaman geçerliliini yitirmeyecek olan temel bilgilerin, ömür boyu 156 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA örenme ve kendini gelitirme aknn, toplumsal ve teknolojik gelimelere duyarl olma öretisinin verilmesi mümkündür. te, burada söz konusu edilen BK, bu düüncelerle ileride kendisini gelitirmeye açk mühendislerin yetitirilmesini amaçlayarak, ksa sürede ça d kalmayacak ekilde planlanmtr. BLG KÜTLESNN ÇER VE DERNL M adaylarna üniversitelerde kazandrlacaklar hakkndaki çalmalar u sralarda özellikle ABD'de Amerikan naat Mühendisleri Birlii (ASCE, American Society of Civil Engineers) tarafndan yaplmaktadr. Bu amaçla BK kavram tarif edilmi ve ayn ad tayan bir komite meydana getirilmitir (Toklu 2006). Birkaç yllk bir çalma sonucunda komite, raporunun ilk sürümünü 2004 ylnda, ikinci sürümünü ise 2008 yl içinde yaynlamtr (ASCE 2008). Bu satrlarn yazarnn da yazmal üye olarak katld bu çalmalarn tüm dünyadaki M eitimini etkilemesi beklenmektedir. Bu raporlar tüm eitim sürecinde üç ana konu olduunu vurgulamaktadr. Ne öretilecek ve örenilecek, Bu bilgiler nasl öretilecek ve örenilecek, Bu bilgileri kim öretecek ve örenecek. Yukarda söz konusu edilen komite bu üç sorudan özellikle birincisine, ne'ye yant bulmaya çalt. Nasl ve kim sorular için de baz tavsiyeler ileri sürdü. Ne sorusunun yant aranrken, M adaylarna hangi bilgilerin verilecei deil, inaat mühendislerinin hangi bilgi, beceri ve yeteneklere sahip klnacaklar üzerinde duruldu. Yani çktlar tariflenip, girdilerin bunlara göre seçilecei ifade edildi. BK’nn ilk sürümünde 15 çkt belirlenmiti (Bkz. Ek. 1), bunlar esasnda bilinen ABET ölçütlerinin biraz daha geni olarak ifade edilmesiyle elde edilmiti. Türkiye’de kullanlmakta MÜDEK ölçütleri ile bu ölçütlerin koutluu ksa bir incelemede hemen görülecektir (Bkz. Ek. 2). kinci sürümde, yeni unsurlar katmak düüncesiyle olmakszn, sadece daha açk olma amacyla, bu say 24’e çkarld. Bir inaat mühendisine hangi konularda hangi bilgi ve becerilerin kazandrlmasnn uygun olacan gösteren bu 24 madde aada verilmektedir. Temel Kazanmlar 1. Matematik: Diferansiyel denklemlerle matematik problemlerini çözme ve bunu mühendislik problemlerine uygulayabilme 2. Doa bilimleri: Fizik, kimya ve bir baka doa bilimi dalndan problemleri çözme ve bunlar mühendislik problemlerine uygulayabilme 3. Beeri bilimler: gösterebilme Beeri bilimlerin önemini mühendislik uygulamalarnda 4. Sosyal bilimler: gösterebilme Sosyal bilimlerin önemini mühendislik uygulamalarnda 157 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Teknik Kazanmlar 5. Malzeme bilimleri: kullanabilme M problemlerinin çözümünde malzeme bilimlerini 6. Mekanik: çözebilme 7. Deneyler: Bir gereksinmeyi karlayacak deneyi tasarlayabilme, yapabilme; sonuçlar çözümleme ve deerlendirebilme 8. Problem tanma ve çözme: Problem tanma, formüle edebilme ve uygun teknii seçerek çözebilme 9. Tasarm: Karmak bir sistemi, bileeni ya da süreci tasarlayabilme Kat cisimler mekanii ve akkanlar mekanii problemlerini 10. Sürdürülebilirlik: deerlendirebilme Mühendislik ilerini sürdürülebilir baarma göre 11. Güncel konular ve tarihsel bak: Mühendisliin ekonomik, çevresel, politik ve sosyal etkilerini çözümleyebilme, karlatrabilme 12. Risk ve belirsizlik: Yük ve kapasitelerin analizinde risk ve belirsizlikleri doru deerlendirebilme; göçme ve baarszlk olaslklarn gösterebilme 13. Proje yönetimi: Proje yönetimi belgelerini üretip deerlendirebilme 14. M alanlarnda genilik: çözme yetenei 15. Teknik özelleme: özelleme M'nin en az dört teknik alannda analiz ve M'nin özel bir alannda sistem ve süreçler hakknda Mesleki Kazanmlar 16. letiim: Teknik olan ya da olmayan dinleyiciye sözlü, yazl, sanal ve grafik olanaklarla bir projeyi sunabilme 17. Politika: Genel politika süreçlerini özel M ilerinde uygulayabilme 18. ve kamu yönetimi: kullanabilme ve kamu yönetimi kavram ve süreçlerini 19. Küreselleme: Mühendislik i ve hizmetlerini küresel ölçekte süzebilme 20. Önderlik: Bir grubun çalmasn düzenleyip yönetebilme 21. Takm çalmas: Çok yönlü bir takmn bir üyesi olarak verimli çalabilme 22. Davran biçimleri: biçimleri sergileme M'nin mesleki uygulamalarn destekleyici davran 23. Ömür boyu örenme: planlayp uygulayabilme Mesleki uygulamalarda ömür boyu örenmeyi 24. Mesleki ve etik sorumluluk: Mühendislik problemlerinin çözümlerinin mesleki ve etik ölçülere uygunluunu salama ve bu konularda kiisel gelimeyi salama 158 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Görüldüü gibi, bu 24 madde de üç ana grup halinde toplanm bulunmaktadr. lk dört maddeyi içeren grup inaat mühendislerinin edinecei temel kazanmlar göstermektedir. Sonraki on bir madde teknik kazanmlar, en sondaki dokuz madde ise mesleki kazanmlar içermektedir. naat mühendislerinin bu kazanmlar ayn derecede, ayn derinlikte edinmelerinin zorunlu olmad da ayrca düünülmütür. Bu amaçla, Bloom örenme snflandrmasna1 uygun olarak, alt derinlik düzeyi belirlenmitir: Düzey 1: Farkndalk Düzey 2: Kavrama Düzey 3: Uygulama Düzey 4: Analiz Düzey 5: Sentez Düzey 6: Deerlendirme Burada birinci düzey, konu hakknda temel ön bilgilere sahip olmay göstermektedir. kinci düzeyde konu iyice kavranmtr. Üçüncü düzeyde konu, uygulama yaplacak derecede bilinmektedir. Dördüncü düzey bu konudaki uygulamalarn analizinin yaplabilecei seviyeye gelindiini göstermektedir. Konu hakknda sentez yaplabilecek düzeye gelindiinde beinci düzeye gelinmi demektir. Konu hakknda genel deerlendirilmelerin yaplabilecei bilgi ve deneyim edinildiinde son ve altnc düzeye gelinmi demektir. Bir M adayna, lisans eitimi srasnda BK’y oluturan 24 maddede de altnc düzey için yeterli olacak bilgi, beceri ve deneyimlerin kazandrlabilecei düünülemez. Bu 24 maddede dört yllk eitim süresi sonunda, hangi düzeylerin hedeflendii Tablo 1’de verilmitir. Tabloda, lisans eitimi süresince genellikle üçüncü düzeye ulalaca, baz konularda dördüncü düzeyin, bir konuda ise beinci düzeyin hedeflendii, hiçbir konuda ise altnc düzeye ulalmann düünülmedii görülmektedir. Tablonun sa tarafndaki boluklarn önemli bir ksmnn mezuniyet ile yetkin mühendislik arasndaki sürede ve yüksek lisans eitimi süresince doldurulaca ayrca düünülmütür. Söz konusu komitenin çalmalarnda, bu 24 maddede belirtilen bilgilerin derslere dalm konusunda belirleyici tümceler kullanlmadn burada bir kez daha belirtmek yerinde olacaktr. Maddelerde belirtilenler, mühendis adaylarnn kazanmas istenilen bilgi ve yeteneklerdir. Bu bilgi ve yeteneklerin hangi ders, deney ve uygulamalarla örencilere kazandrlaca üniversitelerin kendilerine braklmtr. Buradaki baz maddeler birkaç dersin konusu olabilecei gibi, bir derste birkaç maddenin ilenmesi de olanakldr. ÖNCEK UYGULAMALARLA KIYASLAMALAR Önceki paragraflarda verilen tariflere deerlendirmeleri yapmak mümkündür. 1 göre, BK hakknda aadaki Özgün ngilizce ifadeleriyle: Knowledge, comprehension, application, analysis, design, evaluation 159 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Baarm esasl, daha bilinçli BK’nn baarm temelli olmas çok yerinde olmutur. Burada örnek alnan ABET ölçütlerinin de, Türkiye ve KKTC’de uygulanmakta olan MÜDEK kurallarnn da ayn temelde olduuna deinmek yerinde olacaktr (enatalar, Payzn ve Platin 2005). Bu ekilde, girdiler üzerine deil de çktlar üzerine kstlamalar koymann üniversitelerin dinamizmine ve özgürlüklerinin artmasna katk salayaca, eitime daha bilinçli yaklamay destekleyecei açktr. leriye dönük BK’nn verilecek bilgiyi deil de kazandrlacak niteliklerin çerçevesini belirliyor olmas, zaman içinde eskimesini ve kullanm d kalmasn önlemektedir. Bu yüzdendir ki gelecek yllardaki ilerlemeler ve gelimeler, kolayca BK kurallarna göre kullanlabilir olacaktr. Daha az teknik Kazandrlacak niteliklerin ABET’in temel ölçütlerinden balayarak, önce 15’e, daha sonra da 24’e çkarlmas, dikkat edilirse, teknik konulardan deil, mesleki yönlerden olmutur. Bu sayede konularn sadece teknik yönlerini gören ve ona göre davranan teknisyenlerin deil, meselelere çok daha geni açlardan bakan, beeri ve sosyal yönleri kuvvetli, yöneticilik yönleri güçlendirilmi 21. yüzyl mühendislerinin yetitirilmesi amaçlanmaktadr. Bu yaklam belki de özellikle Türkiye için çok dorudur. BK’nn amaçlar gerçekletiinde, Türkiye’nin snavlarda en baarllardan olup ta zor mühendislik bölümlerinde okumaya hak kazananlar, mezuniyetten sonra dar kapsaml mesleklerde skp kalmayacaklar, çok daha geni çerçeveli roller üstlenerek ülkelerinde daha da yararl olacaklardr. Tablo 1. Bilgi Kütlesi maddelerinin kazandrlma düzeyleri 160 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Atatürkçü düünce, Türkçe ve en az bir yabanc dil BK’nn hedeflerine, özel koullarn düünerek, ülkemizde birkaç ek yaplmas yerinde olacaktr. Bunlardan birincisi daima ileriye gitmeye dönük Atatürkçü düünce sahibi olmak, dieri de Türkçenin bilinmesine ve özellikle teknik alanlarda kullanlmasna en ufak bir engel getirmeden, en az bir yabanc dilde yeterli bilgiye sahip olabilmektir. Kim BK komitesi üniversitedeki eitimcilerin bilimsel yönlerinin kuvvetli olmasnn yan sra, büyük bir ksmnn i deneyiminin olasn da öngörmektedir. EK KONULAR Yukarda söz konusu edilen çalmalarn doru yönde olsalar da yeterli olduklarn söylemek olanakl deildir. Aadaki konularn da inaat mühendislii eitiminde önemli yerler almalarnn gerekli olduu düünülmektedir. - Eniyileme inaat mühendislii eitiminde yeterli kapsamda ele alnmamaktadr. Oysaki sezgisel yöntemlerdeki gelimeler, pek çok yeni algoritmalarn ortaya çkmasna, eskiden çözülemeyen problemlerin çözülebilmelerine olanak tanmaktadrlar. Bu problemler tasarm (örnek olarak bkz. Ding 1986, Shrestha ve Ghaboussi 1998, Hatay ve Toklu 2002, Toklu 2003, Kicinger, Arciszewski ve DeJong 2005, Toklu 2005, Yi ve Kumar 2007, Afshar 2009) ve irdeleme (Toklu 2004a, Toklu 2009) problemleri olabilmektedir. Bu yöntemler inaat mühendislii eitimde mutlaka etkin bir yer tutmal, mezunlar örnein kaltmsal algoritmalarn, tavlama benzetiminin, karnca kolonisi yönteminin ne olduunu ve mühendislik problemlerine nasl uygulandklarn bilmelidirler. - naat mühendisleri hala tasarmcdan çok irdelemeci olarak yetitirilmektedir. BK2’de irdeleme ve tasarm srasyla dördüncü ve beinci düzeyler olarak görülmüler, baz konularn irdeleme düzeyine kadar, bazlarnn ise tasarm düzeyine kadar örencilere kazandrlaca belirtilmitir. Bunlara örnek olarak, lisans, yüksek lisans ve yetkinlik öncesi çalmalar da içeren tüm eitim süresince mekanik, problem çözme, önderlik bilgi ve yeteneklerinin irdeleme düzeyine kadar; deney yapabilme, iletiim ve ömür boyu örenim gibi dier baz bilgi ve yeteneklerin ise ayn sürede tasarm düzeyine kadar edinilmesi öngörülmütür. Sadece lisans eitimi düünüldüünde, irdeleme düzeyi mekanik, deneyler, inaat mühendisliinde yaygn bilgi, iletiim ve erdem konular için geçerli olmakta; tasarm düzeyi ise sadece tasarm konusu için istenmektedir. Tasarm düzeyine erime, irdeleme düzeyine erimeye göre çok daha zor olduundan birinciye ulamn ikinciye ulama göre daha az olmas olaan karlanabilir, ancak, mühendis adaylarna tasarmda baarl olmann yollarnn kazandrlmasnn bir yolunun bulunmas da gerekli düünülmektedir. - naat mühendislii eitiminde etken yap tasarm ve yapm konusunda temel bilgiler henüz hiç bir ekilde yer almamaktadr. Oysaki etken, akll, zeki yap ve sistemlere geçme zaman çoktan gelmitir (Utku 1998, Toklu 2004b, Liu vd. 2005). 161 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Bu güne kadar mutlaka balanm olmas gerekliliine ramen inaat mühendislii eitimine henüz girmemi olan konulardan bir dieri de yapmda özilerlik ve robot kullanmdr. Unutulmamaldr ki bugün üniversite snflarnda eitim gören mühendis adaylar, birkaç on yl sonra öziler olmayan sistemleri belki de unutmu olacaklardr. - naat mühendislii ve nanoteknoloji gibi yeni teknolojilerle olan ilikiler henüz yeterince kurulmu deildir. Dier taraftan, mühendisler hala deterministik problemlere kar hazrlkl, stokastik problemlere kar çok hazrlksz olarak yetitirilmektedir. Oysa ki gerçek hayatta pek çok problem stokastik özellikler tar. Bir dier ihmal edilen yaklam da konulara sistem bilimi açsndan deil de tekil problemler gibi baktr. - naat mühendislii örencilerine zor ortamlarda yaplacak çalmalar konusunda hemen hiç bilgi verilmemektedir. Bu eksiklik, inaat mühendislerinin önümüzdeki yllarda örnein dünya d ortamlarda yaplacak çalmalarn dnda kalmalar sonucunu douracaktr (Toklu 2000, Toklu 2001). - Gerek içinde yaadmz koullarn, gerekse bilim ve teknolojinin, dier taraftan görü ve beklentilerin gittikçe artan bir ivmeyle deimesi ile sürekli eitim ya da ömür boyu eitim gibi kavramlar giderek önem kazanmaktadr. Gelecein mühendislerine bu bilincin verilmesinin ve gerekli tekniklerin öretilmesinin zaman gelmitir. Bu gün için bildiklerimiz, yakn dönemde, uzaktan örenim ve e-örenme tekniklerinin bu amaçla kullanlabilecek yollardan olduunu göstermekte, ileride daha baka yöntemlerin de çkabileceini düündürmektedir. Meslek kurulularmzn ve üniversitelerin bu konularda aratrma yapmalar ve uygulamalara balamalar yerinde olacaktr. - Erdem konusu mühendisliimizin ne yazk ki en zayf halkas gibi gözükmektedir. Tasarmclk, ya da yapmclk konularnda belirgin bir eksiklik göstermeyen mezunlarmz, özelikle denetim konularnda dier alanlarda olduu kadar baarl olamamaktadrlar. Üniversitelerimizde ve meslek kurulularmzda mühendislik sorumluluu ve erdemi konularna özel bir önem verilmesi gerekli olarak düünülmektedir. Bunlar ve buna benzer konularn inaat mühendislii eitiminde mutlaka ele alnmas gerekmektedir. Çünkü bu günlerde eitilen adaylar, ancak 21. yüzyl ortalarna doru en verimli çalarna ulaacaklar, etraflarna söz geçirecek konumlarda olacaklardr. Demek ki bu adaylarn mezun olduklarnda, bugünün bilgileriyle donatlm olmalar yeterli olmayacaktr, esas istenen onlar, özilerli, robotlu, dünya d ortamlarda uygulamalar gerektiren, yepyeni bilgisayarlarla (ya da daha baka yardmc ortamlarla) dolu gelecee; devaml örenen ve kendilerini gelitiren, baka disiplinlerle ibirlii yapabilen, dünyaya sadece bir teknisyen gözüyle deil de sosyal yönü kuvvetli yöneticiler gözüyle bakabilen insanlar olarak hazrlamaktr. 162 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE ÖNERLER naat mühendisliini bugün ve yakn gelecekte etkileyecek unsurlar üç balk altnda toplanabilir. - D etmenler (Küreselleme, iklim deiiklikleri, sürdürülebilirlik, nüfus art, kentleme, azalan doal kaynaklar, yükselen yaam standartlar,toplumlarn eit paylam istekleri) - Bilim ve teknolojideki ilerlemeler (Etken, akll, zeki yaplar ve sistemler; yapmda özilerlik, robotlar; zor ortamlarda inaatn yaklamas), - naat mühendislii tarifinde yeni yaklamlar (Daha gelimi mesleki ahlak ve erdem standartlar, inaat mühendislii mesleinde görülen ini, inaat mühendislerinin gelecekte üstlenecekleri roller). Tüm bu unsurlar inaat mühendislii için yeni standartlarn, belki de yeni tariflerin ortaya çkmasn zorlamaktadr. Bu yeni standartlar ve tarif, doaldr ki, tüm inaat topluluunun, özellikle de meslek kurulularnn, üniversitelerin, akreditasyon kurulularnn ve inaat firmalarnn katklaryla belirlenecektir. Ortaya çkacak deiim, belki bir reform, belki de devrim niteliinde olacaktr. Görünen odur ki, bu konuda çalmalar dünyann her yerinde zaten balam bulunmaktadr. Bu süreçte ihmal edilmemesi gereken iki nokta vardr. Bunlardan birincisi, karlalmas doal olarak beklenilecek muhafazakârlktr, deiimlere kar çkacak, yavalatacak kii ve kurulular mutlaka olacaktr. Ne var ki, dier nokta bu engelin ksa sürede almasn mutlaka salayacaktr, o da bu deiiklikleri zorlayan etkenlerin büyük bir ivmeyle artan güçleridir. Bu çalmada da özetlendii gibi, dünyann dört bir yannda inaat mühendislii eitiminde iyiletirme çabalarnn balam olmas, konu hakknda oldukça ileri düzeyde bir bilinçlenme olduunun önemli bir göstergesidir. Bu meslee gönül vermi olanlar, yaplmas gerekli olan iyiletirmelerin farkndadrlar. Söz konusu bilinçlenme ve farkndalk, meslein gelecei hakknda iyimser olunmasn salayacak düzeydedir. Tek sorun, gezegenimizde oluan deiikliklere geriden gelerek ayak uydurmak deil, önden giderek yol göstermek olacaktr. KAYNAKLAR [1] Afshar, M. H. (2009). Partially constrained ant colony optimization algorithm for the solution of constrained optimization problems: Application to storm water network design. Advances in Water Resources, 30, 954-965. [2] Aktan, A. E., Balaguru, P., Ghasemi, H. M., Mufti, A., McCabe, S. (2005). Reforming civil engineering education given the challenges related to infrastructure engineering and management. Keynote paper presented at Second International Conference on Structural Health Monitoring of Intelligent Infrastructure, Shenzhen, China. [3] Altbach, P. G., Reisberg, L., Rumbley, L. E. (2009). Trends in global higher education: Tracking an academic revolution: A report Prepared for the UNESCO 2009 World Conference on Higher Education, UNESCO, Paris, 247pp. 163 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [4] ASCE Body of Knowledge Committee on Academic Prerequisites for Professional Practice (2008). Civil engineering body of knowledge for the 21st century: preparing the civil engineer for the future. 2nd ed. ASCE Press. [5] Brito, C. Da R. ve Ciampi, M. M. (2005). Setting the starting point to encounter the path to the future of engineering and technology education. In Ozturk, Flueckiger, Gurer, Ruprecht (eds), 2005. Proc. Design of Education in the 3rd Millenium: Frontiers in Engineering Education, September 12-15, Vol. 2, (pp. 383-392). Yeditepe University, Istanbul. [6] Brito, C. Da R., Ciampi, M. M., Zakharov, V. G., Avenarius, I. A. (2005). The role of international cooperation in the promotion of new approaches in engineering education worldwide In Simsek, Yaman (eds) Engineering Education at the Cross-Roads of Civilizations, SEFI 33rd Conference Proceedings 7-10 September, (pp.199-206) Middle East Technical University, Ankara, Turkey. [7] Ding, Y. (1986). Shape optimization of structures: a literature survey. Computers ve Structures, 24, 985-1004. [8] Duderstadt, J. J. (1997). The future of the university in an age of knowledge. Journal of Asynchronous Learning, 1(2), 78-88. [9] Hatay, T. , Toklu, Y. C. (2002) "Optimization of Trusses Using Simulated Annealing Method", ACE2002, 5th International Congress on Advances in Civil Engineering, Istanbul, Turkey, 25-27 September 2002. PALA, S., ILKI, A.(eds) ISBN 975-561-220-3, Vol.1, pp. 379-388. [10] Kicinger, R., Arciszewski, T., DeJong, K. (2005) Evolutionary computation and structural design: A survey of the state-of-the-art. Computers and Structures, 83, 1943-1978 [11] Koehn, E. (2004). Enhancing civil engineering education and ABET criteria through practical experience. Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practice, 130 (2), 77-83. [12] Liu, S-C.; Tomizuka, M.; Ulsoy, A. G. (2005). Challenges and opportunities in the engineering of intelligent systems. Smart Structures and Systems, 1, 1-12. [13] Niedzwecki, J. M. (2000). Challenge: Civil engineering education 2000 and beyond. CEE New Millennium Colloqium, March 20-21, MIT, Massachusetts, USA. [14] Oberst, B. S. ve Jones, R. C. (2005). Megatrends for European engineering educators. In Simsek ve Yaman (eds.), Engineering Education at the CrossRoads of Civilizations, SEFI 33rd Conference Proceedings, 7-10 September (pp. 437- 443). Middle East Technical University, Ankara, Turkey. [15] Sack, R., Bras, R. L., Daniel, D. E., Hendrickson, C., Smith, K. A., Levitan, H. (2000). Reinventing civil engineering education. CEE New Millennium Colloqium. March 20-21, MIT, Massachusetts, USA. [16] Shrestha, S. M. ve Ghaboussi, J (1998). Evolution of Optimum Shapes Using Genetic Algorithm. Journal of Structural Engineering, (ASCE) 124(11), 13311338. 164 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [17] enatalar, A. E.; Payzn, A. E.; Platin, B. E. (2005) “Engineering Evaluation Board (MÜDEK): Initial Observations on Engineering Accreditation in Turkey”. Proc. Design of Education in the 3rd Millenium, September 12-15, 2005, Yeditepe University, Istanbul [18] Toklu, Y.C. (2000). Civil engineering in the design and construction of a lunar base. In SPACE 2000, 7th ASCE Congress on Engineering, Construction, Operations and Business in Space, Proceedings, (pp. 822-834). 27 March - 2 March, Albuquerque, USA. [19] Toklu, Y.C. (2001) Uzay naat Mühendislii, 1. Ulusal Uçak, Havaclk Ve Uzay Mühendisligi Kurultay - Bildiriler 12-13 Mays, MMO Yayn No: E/2001/265 pp.104-108, Eskisehir, ISBN 975-395-440-9. [20] Toklu, Y.C. (2003) Aggregate Blending Problem - An Arena of Applications of Optimization Methods, ICCCBE-IX The 9th International Conference on Computing in Civil and Building Engineering, pp. 363-368, Taipei, Taiwan; 35 April 2002; ISBN 986-80000-0-7. [21] Toklu, Y. C. (2004a). Nonlinear analysis of trusses through energy minimisation. Computers and Structures, 82 (20-21), 1581-1589. [22] Toklu, Y.C. (2004b). Considerations on the design of space structures - Active design and inclusion of nonlinear effects. 9th ASCE ASD International Conference- Earth ve Space, League City/Houston, Texas, USA, March 07-10, pp.704-710. [23] Toku, Y.C. (2005) "Aggregate Blending Using Genetic Algorithms", ComputerAided Civil and Infrastructure Engineering, 20:6, Nov 2005, pp. 450-460 . [24] Toklu, Y. C. (ed.) (2006). Proceedings of eduCEE'06 Int. Worksop on Reform in Civil and Environmental Engineering Education. 4-7 October, Bahcesehir University, Istanbul, Turkey. [25] Toklu, Y.C. (2009). Optimization in structural analysis and design. ASCE Structures 2009 Congress, Austin, Texas, USA, April 30 - May 2. [26] Toklu, Y. C. (2010) New issues in civil engineering education. Baskda [27] Utku, . (1998). Theory Of Adaptive Structures. CRC Press, 304pp. [28] Yi, W., Kumar, A. (2007) Ant colony optimization for disaster relief operations. Transportation Research Part E, 43, 660-672 165 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA EK 1. ASCE BK Komitesince 1. Sürümde (2004) Öngörülen Çktlar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Matematik, temel bilim ve mühendislik bilgilerini uygulama yetenei, Deney tasarlama ve yapma yetenei ile verileri çözümleme ve yorumlama yetenei, Herhangi bir gereksinimi karlayacak bir sistemi, bileeni ya da süreci tasarlama yetenei, Çok disiplinli takmlarda çalma yetenei, Mühendislik sorunlarn belirleme, formüle etme ve çözümleme yetenei, Mesleki ve etik sorumluluklar anlayabilme yetenei, Verimli iletiim kurabilme yetenei, Mühendislik çözümlerinin küresel ve toplumsal ölçekte etkilerini kavrama yetenei, Ömür boyu eitimin gerekliliini kavrama ve uygulama yetenei, Güncel konular bilme yetenei, Mühendislik uygulamalar için gerekli teknikleri, becerileri ve mühendislik araçlarn kullanabilme yetenei, M’nin özel bir alannda bilgilerini uygulama yetenei, Proje, yapm ve varlk yönetimi konularnn unsurlarn anlama yetenei, hayat, siyaset ve yönetim konularnn temellerini anlama yetenei, Önderlerin görevleri ve davranlar, önderliin esaslarn bilme yetenei. EK 2. MÜDEK Deerlendirme Ölçütleri Mezunlarn aadaki niteliklere sahip olduu kantlanmaldr: türevsel denklemleri de içerecek biçimde matematik, olaslk hesaplar ve istatistik, matematie dayal fizik ve genel kimya konularnda yeterlilik; inaat mühendisliinin kabul görmü temel alanlarnn en az dördünde yeterlilik; inaat mühendisliinin kabul görmü temel alanlarnn en az ikisinde laboratuar deneyi yapabilme ve verileri yorumlayp analiz edebilme becerisi; ders programnda meslek eitimiyle entegre biçimde yürütülen tasarm deneyimleri araclyla kazanlm inaat mühendisliinde tasarm becerisi; i alma, pazarlk usulü ihale ya da kaliteye dayal seçme süreçleri, bir projeyi tamamlamak için tasarmc ve inaatçlarn nasl etkiletikleri, yeterliliin ve sürekli eitimin önemi gibi mesleki uygulama meseleleri hakknda bilgi. MÜDEK – Mühendislik Programlarnn Deerlendirme Ölçütleri (Sürüm 1.1 – 26.12.2007) 166 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETM ÜZERNE DÜÜNCELER Mustafa Aytekin* Özet: Mühendislik dallarnn en eskilerinden biri inaat mühendisliidir. naat mühendislii uygulamalarn sadece bilim olarak deil, ayn zamanda bir sanat olarak göz önüne almak gereklidir. Dolays ile inaat mühendislii eitiminin bu durum dikkate alnarak yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. Sadece inaat mühendislii deil, çou mühendislik eitimi, dier bilimlerde olduu gibi deil, kendisine uygun olan bir yöntemle gerçekletirilmelidir. Bunun için çou mühendislik dallarnda eitim öretim eleman merkezli bir eitim yerine örenci merkezli eitimle gerçekletirilmelidir. Bu çalmada, örenci merkezli eitimin önemi üzerindeki düünceler özetlenmektedir. Anahtar sözcükler: akreditasyon, inaat mühendislii eitimi, örenci merkezli eitim. GR naat mühendisleri özellikle son yllarda deprem ve heyelan gibi doal afetler ile üretim hatalarndan kaynaklanan can ve mal kayplarnn skça meydana gelmesinden dolay giderek artan psikolojik bask altndadrlar. Depreme dayankl yap tasarm ve inas büyük önem kazanmtr. naat yeri seçimi ve zemin koullarnn yap davranna etkisi popülarite kazanm, temel sisteminin güvenilirlii üst yap açsndan aranr bir nitelik olmutur. Yap kalitesi için teoride sevindirici olan bu hususun ayn ölçüde uygulamaya aktarldn, inaat mühendislerinin bu konuda yeteri kadar sorumluluk aldn ve katkda bulunduunu söyleyebilmek hala mümkün deildir. Bu duruma, lisans örencileri ve uygulamadaki mühendislerin büyük çounluunun, zemin, beton, betonarme, çelik ve benzeri malzeme davranlarn tam olarak benimsemeyileri yannda mühendislik eitimi sürecinde yeterli donanm salamamalar da neden olmaktadr. Temel projelendirmeleri adeta zemin emniyet gerilmesine indirgenmektedir. Bunun bir sonucu olarak ise temel mühendislii inaat mühendislerinin dndaki baz bilim dallarnca doldurulmaya çallmaktadr. Öte yandan projelendirmelerde ve doru karar vermede baz sorunlar bulunmaktadr. naat mühendislerinin uygulamada gösterdikleri baz zaaflar bulunduunu kabul etmek gerekmektedir. Ancak bu zaafn eitim yönteminden kaynakland da dikkate alnmas gereken bir husustur. Genelde mühendislik eitimi ve özellikle de inaat mühendislii eitiminde baz eksikliklerin olduu anlalmaktadr. O halde mühendislik eitiminde yeniden yaplanmaya ihtiyaç bulunmaktadr. Örencilerin de aktif olarak katlmnn saland bir yöntemde öretilenler ezbere dayal deil, ihtiyaç duyularak örenildiinden daha etkin ve kalc olacaktr. Mustafa Aytekin* Karadeniz Teknik Üniversitesi, naat Mühendislii Bölümü, 61080 Trabzon, Türkiye e-posta: [email protected] 167 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMDEK MEVCUT DURUM Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birlii (TMMOB), naat Mühendisleri Odas (MO) tarafndan gerçekletirilen “naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei” adl bir çalma 2008 yl sonlarnda yaynlanmtr (1). Bu çalma ile gerçekten önemli bir konu ele alnm ve ülkemizdeki inaat mühendislii eitiminin ne durumda olduuna ayna tutulmutur. Bu çalmada yaplan anketler elbette bir hata pay tayacaktr. Ancak, genel anlamda bakldnda kendimizi görmemiz bakmndan çok faydal olmutur. ekil 1 de inaat mühendislii eitimi ÖSS de ilk üç tercihi arasnda olan örencilerimizin oran %57, beinci tercihten sonra olanlar ise %27 olarak görülmektedir. lk bakta iyi gibi gözükse bile ülkemizde uygulanan üniversiteye giri sistemi dikkate alndnda, beinci tercihten sonra yaplan tercihlerin herhangi bir yüksek öretim kurumuna yerleememe kaygsndan kaynakland ortadadr. Bu balamda; inaat mühendisi olmak arzusunda olmayan %27 lik bir örenci dilimine bu eitim verilmeye çallmaktadr. ekil 1. naat Mühendislii girilerinde örencilerin tercih sralamalar (1) Üniversitelerimizin hemen hepsindeki inaat mühendislii eitimi, çok küçük farkllklarla, benzerdir. Mühendislik eitimde öretim eleman merkezli bir yöntem sürdürülmektedir. Bu yöntem yaratc olmaktan daha çok otoriter bir yöntemdir. Dört yllk lisans eitimi sonucunda mühendis olan örenciler eitim sürecinin büyük çounluunda pasif durumdadr. Öretim eleman dersini anlatmakta örencilerde bunu örenmeye çalmaktadr. Örencilere deiik kaynaklardan yararlanma ve aratrma merak verilememekte, adeta örenci derste anlatlan ders notlar ile snrl kalmaktadr. Örencilere snavlara hazrlanrken hangi kaynaklardan yararlandklar sorulduunda verdikleri cevaplar Çizelge 1 de görülmektedir. Buna göre örencilerin 10 tanesinde 8 tanesi sadece ders notuna bal kalmaktadr. Örencilerin örenmelerinin kontrolü ise yaplan snavlarla deerlendirilmektedir. Dersini iyi çalan örenciler bu snavlarda baarl olmakta aksi takdirde dersi tekrar almakta ya da snavlara yeniden girmektedirler. Bu durum örencinin geçer not almasna kadar sürmektedir. Eer örenci bunu belli bire süre içerisinde baaramazsa iliii kesilmektedir. liii kesilen bu örencilere deiik zaman aralklarnda af yasalar çkarlmakta ve nihayet mezun olmaktadrlar. 168 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çizelge 1. Snavlara hazrlk için yararlanlan kaynaklar (1) Örencinin katlmc ve aktif olarak yer alaca laboratuar olanaklar, bilgisayar olanaklar ya da proje hazrlamalar oldukça ksr kalmaktadr. Örnein laboratuar olanaklarnn yeterli olup olmad sorusuna ankete katlanlarn %52 si, bilgisayar olanaklarnn durumu için ise %60 “yetersiz” cevab vermitir (1). Lisans eitimi sonucunda mühendislik eitimi aldn gösteren diploma ile mezun olan genç bir mühendis aday pratikte karlat ilk mühendislik uygulamasnda genellikle kendisinin çok yetersiz olduunu hissetmekte ve büyük sorunlar yaamaktadr. Bu sorunlar çözmek için de bakalarndan yardm istemeyi kendisine yaktramamaktadr. Durum böyle olunca baz sorunlara bilinçsiz çözümler önermekten de kendini alkoyamamaktadr. Baz istisnalar dnda üniversitelerimizin inaat mühendislii bölümlerindeki Anabilim Dallarn (ABD) alfabetik srayla belirtecek olursak; Geoteknik, Hidrolik, Mekanik, Ulatrma, Yap. Yap malzemesi ve Yap letmesi anabilim dallardr. naat mühendislii eitimine balayan bir örenci ilk yl genellikle temel bilimlere ait dersleri almakta, birde inaat mühendisliini tanmaya yönelik dersler okumaktadr. Yukarda sralanan be ABD’nE ait genelde birbirine bal dersler yaryllara dalm olarak okutulmaktadr. Burada örenci açsndan en önemli sorun, gerek ayn ABD, gerekse farkl ABD dersleri arasnda iliki kurmakta güçlük çekmesi, bazen de bu ilikiyi kuramamasdr. Oysa pratikte karlalan bir mühendislik probleminin çözümünde bu derslerde örenilenlerin tek tek deil birlikte kullanlmas gerekli olmaktadr. Yeni mezunlara inaat mühendislii yetkisinin kullanlmasnda lisans eitiminin yeterli olup olmad sorusuna %71 gibi yüksek bir oranda “hayr” cevabn vermilerdir (1). Bu sonuç yukarda belirtilen saptamann çok isabetli olduunu teyit etmektedir. Öretim eleman merkezli olarak yaplan eitimle bu eksikliin giderilmesi mümkün gözükmemektedir. Bunun yerine örenci merkezli eitim yaplmas durumunda örenciler gerek ayn ABD na ait dersleri, gerekse ABD ler arasndaki ilikiyi görebilecek sanal projeler üzerinde inaat alannda gerçek uygulamalara hazr hale getirilebilecektir. Dolays ile yeni yaplacak düzenlemede inaat mühendisliinde ABD ayrm olmayacaktr. Halen ABD ayrm olmayan baz üniversitelerimiz de vardr. Bu balamda hazrlanacak olan müfredatlar ile seçilecek olan baz inaat mühendislii bölümlerinde (en azndan bir ubesinde) 169 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA pilot uygulamalar yaplarak, ortaya çkacak (varsa) eksiklik ve aksaklklara göre düzenlemeler yaplmaldr. Ancak, burada ortaya çkaca açk olarak görülen bir sorun örenci saylarnn fazlaldr. Batdaki örenci merkezli eitimlerde snf mevcutlar 25-40 örenci arasnda deimektedir. Oysa ülkemizde, beklide yüksek örenim kurumlar önündeki her yl daha da artan ylmalar azaltmak için zaman zaman Yüksek Öretim Kurulu (YÖK) tarafndan yaplan kontenjan artlar ile baz üniversitelerimize inaat mühendislii bölümlerine 200 örenci bile alnmaktadr. Bu kadar fazla sayda bir snfla örenci merkezli eitim yaplmas adeta mümkün deildir. Ancak, bu say en fazla 40-50 kiilik ubelere bölünerek istenen eitimin verilebilmesi mümkün olabilir. Bu durumda ise öretim eleman saysnn yeterli olmas gerekmektedir. MÜHENDSLK ETM NASIL OLMALIDIR? Hayatn sadece teknik alannda deil mali, siyasi, sosyal ve kültürel alanlarnda da önemli görevler alacak olan mühendislerimizin eitimi ve yetitirilmesi için izlenecek yöntemin nasl olmas gerektiine karar verebilmek için bu mühendislerden ne beklenildiinin tespit edilmesi gereklidir. Mühendislerin nasl olmas gerektii ABET-2000 (Accreditation Board for Engineering and Technology2000) ölçütlerinde net bir biçimde ortaya konulmaktadr. Bir mühendisten beklenen özellikler u ekilde sralanmaktadr; - Matematik, fen ve mühendislik bilgilerini uygulama becerisi - Deney, tasarmlama, deney yapma ile deney sonuçlarn analiz etme, yorumlama becerisi - Bir sistemi, parçay ya da ilemi tasarmlama becerisi - Disiplinler aras çalma yürütecek takmlarda çalma becerisi - Mühendislik problemlerini tanmlama, formüle etme ve çözme becerileri - Etik ve mesleki sorumluluk bilinci - Sözlü ve yazl olarak etkin iletiim kurma becerisi - Sorunlarn mühendislik çözümlerinin küresel ve toplumsal etkilerini alglama becerisi - Yaam boyu örenmenin gerekli olduu bilinci ve gerçekletirilebilecek becerileri - Güncel sorunlar ve bunlarn meslekleriyle olan ilgisi konusunda bilgili - Mühendisliin gerektirdii yöntemleri, becerileri ve modern mühendislik araçlarn kullanma yetisidir. Öte yandan; ülkemizde de Mühendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei (MÜDEK) tarafndan mühendislik eitimi ölçütleri belirlenmitir. Bu ölçütler yukarda saylan ABET-2000 ölçütleri ile örtümektedir. Ayrca; inaat mühendislii bölümleri müfredatnn ve öretim kadrosunun mezunlarna kazandrmas gereken özellikler, MÜDEK tarafndan aadaki gibi sralanmaktadr. 170 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat Mühendislii Müfredat; - Türevsel denklemleri de içerecek biçimde matematikte yeterlilik, - Olaslk hesaplar ve istatistikte yeterlilik, - Matematie dayal fizikte ve genel kimyada yeterlilik, - naat Mühendisliinin kabul görmü temel alanlarnn en az dördünde yeterlilik, - naat Mühendisliinin kabul görmü temel alanlarnn en az birinde laboratuar deneyi yapabilme ve verileri yorumlayp analiz edebilme yetenei, - Meslek eitimiyle entegre biçimde yürütülecek tasarm deneyimleri aracl ile kazanlm, inaat mühendisliinde tasarm yetenei; i alma, ihale, tasarmc ve inaatçlarn bir projeyi birlikte yürütmeleri, - Mesleki eitim ve sürekli eitim gibi uygulama kavramalar hakknda bilgili. Öretim kadrosu; - Tasarm (proje) içerikli ders veren öretim üyelerinin mesleki ehliyetleri veya eitim ve tasarm deneyimleri olmaldr, Program tek bir kiiye baml olmamaldr. Sralanan bu niteliklerin salanmas için mühendislik eitiminin nasl olmas gerektiini üzerinde baz düünceler özetlenecektir. NAAT MÜHENDSL ETM ÇN ÖNER Tarihte bilgili insann tanm “her eyi bilen ya da edindii bilgileri kafasnda depolayan insan” olarak kabul edilirdi. Bundan dolay geçmi yüzyllarda eitim, daha çok var olan bilgi birikiminin, kültürel deerlerin ve yaamsal becerilerin yeni yetien kuaklara aktarlmas olarak görülmütür. Bilgi ça olarak adlandrabildiimiz günümüzde ise bilgili insann tanm öyledir. “Bilginin farknda olan, bu bilgiye ulamann yollarn bilen, ulat bilgiyi anlamlandrarak örenen, örenmi olduu bilgileri kullanarak yeni bilgiler üretebilen ve ürettii bilgileri sorun çözmede kullanabilen kiidir.” Öyleyse insan beyni, örenilen bilgilerin ymac biçimde depoland bir yer deil; tersine etkin bir karar verme merkezi olmaldr. Böyle merkez olabilecek beyinlerin eitimde pasif olmamas arttr. Mevcut mühendislik eitiminin, ABET ölçütleri ya da MÜDEK tarafndan mühendislik eitimi ölçütleri olarak yukarda sralanan özelliklerin salanmasnda, etkili olduunu iddia etmek mümkün gözükmemektedir. Bu özellikler elbette kiilerin kendi özel gayretleri ile de elde etmesi gereken meziyetlerdir. Ancak; mühendis aday örencilerin, bu özellikleri kazanmas için mühendislik eitiminin yönlendirici bir rol üstlenmesi gereklidir. O halde bu yönlendirme nasl bir eitim ile yaplabilir? Bunun yaplabilmesi eitim sistemimizin yukarda bahsedildii gibi öretim eleman merkezli olmaktan çkarlarak örenci merkezli bir eitime dönütürülmesi ile mümkün olabilecektir. 171 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÖRENC MERKEZL ETM Örenci merkezli eitim yeni bir kavram deildir. Sanayi devriminden önce eitim, Amerika Birleik Devletlerinde, özel öretmenlerle ya da birletirilmi snflarda karma ya gruplaryla yaplmaktayd. Ad konmam olsa bile yaplan eitim örenci merkezliydi. Yirminci yüzyln ikinci yarsnda ise örenci merkezli eitimden çok fabrika sistemi geliim göstermitir. 1980’li yllarn banda Amerika Birleik Devletleri eitim sisteminin, giderek artan eletirilerle kar karya kald görülmektedir. Birçok kii öretmenleri, dierleri yöneticileri suçlarken, aratrmaclar yaptklar çalmalar sonucunda; okullarda devam eden huzursuzluklarn giderilebilmesi için “sistemin reforma ihtiyac var” fikrini ortaya koydular. 1990’larla birlikte sistem deiiklii talebi, geleneksel ilkeler ve uygulamalarn sorgulanmasna yol açt. Bunun sonucunda da örenci merkezli eitim kavram yeniden ilgi uyandrd. Amerikan Psikoloji Birlii, örenci merkezli okulun özelliklerini tanmlayan genel ilkelerin belirlendii bir çalma yaynlad. Bu çalmada, örenmeyi salayan çevresel koullar balamnda örenciyi ve örenme sürecini tanmlayan örenci merkezli eitim psikolojisinin on bir ilkesi üzerinde uzlama saland. Bu ilkelerden örenci merkezli eitim kavramnn yaplanmasn salayan birçok yap, süreç ve uygulama ortaya çkt. Örenci merkezli eitim psikolojisinin on bir ilkesi u biçimde sralanmtr. - Örenme Sürecinin Doas: örenme, bireyin kendi alglar, düünceleri ve duygularndan süzerek edindii bilgi ve deneyimlerinden anlam kefetmesi ve yaplandrmas sürecidir. - Örenme Sürecinin Amac: Her örenci, elde ettii verilerden bir anlam yaratmak, bunu gözden geçirmek ve dierleri için anlalr hale getirmek üzere çaba gösterir. - Bilginin Yaps: Her örenci daha derin bir anlama etkinliini yaplandrmak için eski ve yeni bilgileri arasnda özgün balantlar kurar. - Bili Bilgisi (metacognition): Örenci, nasl düüneceini planlayp, gözlemleyip, deerlendirerek sorgulayc ve yaratc düünme becerilerini gelitirir. - Güdülemenin Örenmeye Etkileri: örencinin kontrol düzeyi, sorumluluk duygusu, hedefleri, ilgi alanlar, yeterlikleri ve beklentileri baarma güdüsünü besleyen etmenlerdir. - Örenme çin çsel Güdü: Her örenci doal bir örenme eilimine sahiptir. Bu eilim olumsuz deneyimlerle engellendiinde örenme zorlamaya balar. - Güdü Artrc, Örenmeyi Gelitiren Ödevler: Merak, yaratclk ve kompleks düünmeyi harekete geçiren güvenilir ödevler verildiinde örenci giderek zorlaan ödevler yapmaya güdülenir. - Örenmenin Geliimsel Doas: Her birey farkl zamanlarda, farkl geliim admlar boyunca ilerleyerek geliir. - Sosyal ve Kültürel Çeitlilik: Farkl öz geçmi, ilgi ve deerlere sahip bireylerin birbirleri ile etkileimi, örenmeyi kolaylatrr. - Olumlu ilikiler: örencilerin birbirine destek olmas, ilgi ve sayg göstermesi gibi olumlu ilikiler örenmeyi artrr. 172 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Bireysel Farkllklar: Her örenci kaltsal olarak tad genler ve çevresel etmenlerin bir araya gelmesi ile ekillenir ve bu nedenle örenmeye kar farkl yetenek tercih ve eilimlere sahiptir. MÜDEK tarafndan mühendislik eitimi için verilen “mühendislik eitimi ölçütleri” dikkatle incelendiinde, yukarda sralanan ve genel eitim için verilen ilkelerin mühendislik eitimi için uyarlanm özel bir hali olduunu görmek mümkündür. Buradan da görülüyor ki mühendislik eitiminin örencilerden beklenenlerin salanabilmesi için örenci merkezli olarak yaplmas gerekmektedir. Öretim eleman merkezli ve örenci merkezli eitimlerin karlatrmas Tablo 1. de görülmektedir. Mevcut eitim yöntemimiz öretim eleman merkezli olduundan öretim elemanlarnn çou bunun nasl bir yöntem olduunu iyi bilmektedirler. Örenci merkezli eitim de ksaca burada özetlenmitir. O halde örenci merkezli eitimin inaat mühendislii eitiminde nasl uygulanabilecei sorusuna cevap bulmak gerekmektedir. Bu husus çalma gruplar oluturularak yaplacak aratrmalar sonucunda detaylandrlmaldr. Ancak burada baz temel hususlara deinilebilir. Özellikle temel bilimlerle ilgili dersler tamamlandktan sonra, dier bir deyile dört yllk inaat mühendislii eitiminin 2. ylndan itibaren örenciler küçük gruplara bölünerek dersin ait olduu ABD çerçevesinde sanal bir çalmaya tabi tutulup, öretim elemanlarnn kontrol ve yönlendirmesi ile bu çalmay tamamlamalar salanmaldr. Snfta etkinlik Öretim elemannn rolü Örencinin rolü Öretim eleman merkezli Öretici Bilgi verici, Daima uzman Dinleyici, Daima örenci Ders arl Bilgi alma Bilgi kazanm Hatrlama ve ezber, Bilginin depolanmas Baar göstergesi Miktar Ölçme Normlara göre Teknoloji kullanm Tekrar ve uygulama Örenci merkezli Etkileimli Katlmc-Yönlendirici, Bazen örenci Katlmc, Bazen uzman Bilgiye eriimi örenme Sorgulama ve bulu, Bilgilerin yeni bilgilere dönüümü Kalite Ölçütlere göre letiim, katlm, bilgiye eriim Tablo 1. Öretim eleman ve Örenci Merkezli Eitimin Karlatrlmas Örnein Zemin Mekanii-I dersinde gruplar halinde laboratuar çalmalar yaptrlan ve rapor yazma yeteneini kazanm olan örenciler, laboratuar çalmalarnda olduu gibi, birkaç kiilik alt gruplara bölünerek Zemin MekaniiII, Temeller, Ulatrma, Hidrolik, ve Yap derslerine ait konular ilenirken gösterilen bir arazi üzerinde yaplacak olan bir yap ve bundan beklenenler verildikten sonra oradaki zemin özellikleri, snflandrlmas, zemin emniyet gerilmesi, zemin ortamnda meydana gelecek gerilme deiimleri, zeminin yapabilecei ani (elastik) ve zamana bal (konsolidasyon) oturmalarn, kaz yaplmas halinde meydana gelecek su akmlarn, dayanma duvarnn gerekli 173 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA olmas halinde projelendirilmesi, önerilecek drenaj projesi, stabilite analizleri, yaplacak üst yapnn projelendirilmesi ve benzeri hususlar üzerinde örencilerden gelecek öneriler öretim elemanlarnn katklaryla tamamlanabilir. Öte yandan; bitirme projeleri verilirken bugün olduu gibi belli bir ders ya da ABD ile snrl kalmas yerine birkaç örencinin tüm edindii bilgi ve uygulama becerisini kullanmaya ve gelitirmeye yönelecei projeler verilmelidir. Projeler gerçek bir proje gibi (yer seçimi, zemin etüdü, altyap, su getirme ve kanalizasyon, statik ve betonarme proje, metraj, maliyet ve benzeri konular kapsayacak biçimde) grup çalmas yaptrlmaldr. Öretim elemanlar bu projeler yaplrken dikte ettirici deil, örencilere yol gösterici bir rol üstlenmelidir. Bu projeler hazrlanrken örenciler ve öretim elemanlar sk sk bir araya gelerek proje üzerinde tartmaldrlar. Örenci merkezli mühendislik eitiminde örencilerin ve öretim elemanlarnn yapaca iler allagelmi öretim eleman merkezli eitimden oldukça farkl olacaktr. Bu tür eitimde örenci; 1. Örenecei bilgileri öretim eleman istiyor diye deil, ihtiyaç duyduu için örenecektir ve bu ekilde örenilen bilgiler kalc olacaktr, 2. Sormazsa örenemeyeceini fark edecektir, 3. Grup çalmas içinde olacak ve grubundaki dier bireylerin baars kendisine, kendi baars da dierlerine etki edecektir, 4. Gerçek proje hazrlamaya kar daha hazr halde olacaktr. Öretim eleman ise; 1. Karsnda pasif dinleyici kitlesi yerine aktif ve örenmek isteyen bir kitle bulacak, 2. Uzmanlk alanndaki bilgilerini sürekli olarak güncellemek durumunda kalacak, 3. Deien yasa, standart ve yönetmeliklerden haberdar olacak, 4. Örencilere kendi bildikleri yannda örencilerin bilmek istedikleri bilgileri de vermek durumunda kalacaktr, 5. Örencilerden de bazen bilgiler edinebilecektir. Örenci ve öretim üyelerinin durumlarndaki bu deiiklikler ABET ölçütlerinde ya da MÜDEK tarafndan mühendislik eitimi ölçütlerinde belirtilen özelliklere sahip mühendisler yetimesinde çok daha etkin olacaktr. Ancak; eitim sistemimizde ilköretimden itibaren köklü deiikliklerin de yaplmas gerekli olmaktadr. Ezberci ve sadece verilen bilgiyi almaya alk olarak yetitirilmekte olan orta öretim örencilerinin yetitirilmesi aratrmac ve sorgulayc olacak biçimde deitirilmelidir. Bunun için de eitim sistemimizin yeniden yaplandrlmasn salayacak alt komisyonlar oluturulmal ve sistem revize edilmelidir. Öretim elemanlar da bugünkü anlay yerine örencilere daha objektif düünebilme ve sorgulayc olma felsefesini vermelidirler. Gerekirse öretim elemanlarnn da bu sisteme uyumunu salayacak meslek içi eitim, seminer, kurs ve benzeri çalmalar yaplmaldr. 174 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MEZUNYET SONRASI ETM Amerika Birleik Devletlerinde yeni mezun olan mühendisler ülkemizdeki gibi bütün mühendislik yetkilerine sahip olamazlar. Bu yetkilere sahip olabilmek için “Professional Engineer” (PE) olmalar gereklidir. Eyaletler arasndaki yasalar küçük farkllklar göstermekle birlikte, genel olarak, PE olabilmek için ABET tarafndan akredite edilmi bir mühendislik bölümü mezunu olmal, “Fundamentals of Engineering Exam” (Temel Mühendislik snav) n baarmas ve dört yl süreyle bir PE yannda tecrübe kazanmas gereklidir. Bu koullar salandktan sonra da “Principles and Practice of Engineering Exam” (Mühendislik Prensipleri ve Uygulama Snav) n baarmas lazmdr. “Yetkin Mühendislik” ad altnda Türkiye’de de buna benzer çalmalar uzun süreli bir biçimde ele alnmtr. Balangçta yetkin mühendis unvann almak için iki art aranmaktayd. Bunlar, kamu kurum ve kurulularnda çalanlar hariç; 1. Türk Mimar ve Mühendis Odalar Birlii’ne (TMMOB) üye olmak, 2. Yüz kzartc bir suçtan hüküm giymemi olmak eklindeydi. naat mühendisleri odasnn bu hususta hazrlad “TMMOB naat Mühendisleri Odas Yetkin naat Mühendislii Yönetmelii” yasa tasla uzun çalmalar sonucunda en son haliyle, 10 Eylül 2006 gün ve 26285 sayl Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüe girmitir. Bu yasada yetkin mühendislik için yukardaki iki koula ilave olarak aadaki koullarn salanmas da istenmektedir. - lgili mühendislik meslek odas tarafndan hazrlanan Uygulama Yönetmeliinde öngörülen konularda ve sürelerde mesleki faaliyette bulunmu olmak ve bu durumu belgelemek, - lgili mühendislik meslek odas tarafndan hazrlanan Yönetmeliinde öngörülen snav(lar)da baarl olmak, Uygulama Bu uygulama, ilk bakta yeni mezunlara dezavantajm gibi gelse de, aslnda yeni mezunlarn ilk uygulamalarda zorlanmalarn ve hatal projelendirme veya kararlar almalar önleneceinden avantajlar olmaktadr. SONUÇ Bütün bu analizler sonucunda u sonuçlara varmak mümkündür. 1. Mevcut mühendislik eitimi, MÜDEK tarafndan mühendislik eitimi ölçütlerinde belirtilen özelliklere sahip mühendisler yetitirmekte yeterli bulunmamaktadr, 2. Söz konusu ölçütlerin salanabilmesi için öretim eleman merkezli eitim yerine örenci merkezli eitim yaplmal, bunun için gerekli olan düzenlemelere zaman geçirilmeksizin balanmaldr, 3. Örenci merkezli eitimin uygulamada nasl gerçekletirilecei hususunda çalmalara bir an önce balanmal, öncelikle öretim elemanlar bu konuda aydnlatlmaldr. 4. Çou bat ülkelerinde olduu gibi yeni mezun olan mühendis adaylarna belli bir tecrübe salamadan imza yetkisi verilmemeli, onlarn da rahat davranabilecekleri bir tecrübe kazanma zamanlar olmaldr. 175 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA KAYNAKLAR [1] naat Mühendislii eitiminde Türkiye Gerçei, TMMOB-MO, 01.09.2008, Ankara [2] http://www.nspe.org/aboutnspe/ab1-what.asp [3] http://kinodelia.fisek.com.tr/yetkin.html [4] http://www.emekilkogretim.sitemynet.com/projelerimiz/ogrencimerkezli.htm [5] http://mdk.doef.metu.edu.tr [6] http://www.imo.org.tr/Arsiv/YetkinMuhYasaTaslagi.doc 176 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE SÜRDÜRÜLEBLR GELM KAVRAMI Lale Balas* ÖZET Gelecein mühendislerinin topluma daha iyi katkda bulunmasn salamak amacyla inaat mühendisliinde sürdürülebilir gelime yaklam, sistem temelli bilgi ve becerilerin artrlmas; problemleri çözme yeteneine sahip geni ölçekli bir sistem yaklamnn mühendislik uygulamalarnda benimsenmesi ilkesiyle uyumludur. Sürdürülebilir gelime teknik odakl deil süreç odakldr (yaam kalitesi, salk, emniyet, AB mevzuat; tamaclk/ulam; kentsel geliim ve planlama; iklim deiiklii vb süreçler). Buna karlk, naat Mühendislii eitimi hala büyük ölçüde süreç odakl deil, teknik odakldr. Sürdürülebilir gelimenin mühendislik eitim programlarnda yer bulmas, eitimde sorgulama ve sistematik düüncenin ön plana alnmas ve takm odakl çalmaya önem verilmesi ile gerçekleebilir. naat mühendislerinin bu konularda bilgi, beceri ve donanmlarnn artrlmas gereklidir. Bu amaçla, eitim programlarnda farkl örenme ve pedagojik yaklamlara da frsat verilmelidir. Bu konudaki en önemli engeller ise, geleneksel öretim yöntemlerinin kolaycl ve sürdürülebilir gelimenin inaat mühendisliindeki öneminin yeterince alglanamamasdr. Bunlar da daha çok teknik odakl geleneksel bir eitimin sonuçlardr. naat Mühendislii eitim sürecinde sürdürülebilir gelime kavram ilkelerinin gelecek kuaklardaki etkisi uzun dönemde alglanabilir. Ancak kurumlar aras ibirlii ve uzaktan eitim destei ile eitim programlar küresel bir seviyeye tanabildiinde ve hayat boyu eitim programlar ile bütünleerek karar verici konumdaki inaat mühendislerine ulatnda, sürdürülebilir gelimenin etkisi orta vadede de görülmeye balayacaktr. Anahtar Sözcükler: Sürdürülebilir geliim, eitim, etik, sürdürülebilir yapm GR Sürdürülebilir gelime ve sürdürülebilirlik kavramlar, yüzylmzn en çok önem verilen kavramlar haline gelmilerdir. nsanlk tarihinde toplumlarn gelimesiyle dorudan ilikili ve bilinen en eski mühendislik alan olarak inaat mühendisliinde de bu iki kavramn bütüncül yaklamlar ve kullanmlar büyük önem tamaktadr. Endüstrileme, ticari gelimeler ve sürekli büyüyen nüfus basks, ekonomik ve görsel deeri olan doal kaynaklarn daha fazla kullanmn ve sonucunda; pek çok krsal ve kentsel yerleim bölgesinde sel ve erozyon, sulak alanlarn kayb, deniz ve karadaki canl türlerinin yok olmas, tarihi ve arkeolojik deerlerin kayb, kirlilik gibi çok önemli toplumsal ve çevresel sorunlara yol açmaktadr. Dünya nüfusu her yl yaklak 83 milyon kii artmaktadr. Nüfusun yaklak %65’i miras Prof. Dr. Lale Balas naat Mühendislii Bölümü, Mühendislik Mimarlk Fakültesi, Gazi Üniversitesi, 06570 Maltepe Ankara, Türkiye E-Posta: [email protected] 177 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ky bölgelerinde yaamakta, tatl su gereksinimi ylda yaklak 64 milyar metre küp art göstermektedir. Özellikle sera gazlarnn artan emisyonu ile, insanolunun dünyann iklimini deitirdii sonucuna varlmaktadr. Devletleraras klim Deiiklii Paneli (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) 'nin son raporunda, iklim deiimi nedeni ile önümüzdeki 50 yl sonunda deniz suyu seviyesinde 0,15 m. ve 2100 ylnda ise 0,4 m. yükselme öngörülmektedir (IPCC, 2001). Kullanm ile kaynaklar arasndaki çatmalar baladnda, koruma ve gelime arasnda uzlama kurulmas kaçlmaz olmaktadr. Uzun vadede gelimeler, ekonomik kazançlar ancak koruma ile elde edilebilir. Çevresel sistemlerin ve elemanlarnn uzun vadeli olarak korunmasn salamak amaçl çalmalarda, tama kapasitesine bal olarak sosyo-ekonomik faaliyetlere ait öneriler temel alnmaktadr. Bu problemler, ilk kez sistematik ve tutarl bir ekilde 1972 ylnda raporlanm (Club of Rome Report) ve 'Büyümenin Snrlar' ('The Limits to Growth', Meadows vd., 1972) adl kitap ile kamuoyunun dikkatine sunulmutur. Ekolojik sistem ve ekogelime tartmalar Brundtland Komisyonu olarak da adlandrlan Dünya Çevre ve Kalknma Komisyonu’nun (The World Commission on Environment and Development, WCED) 1987 ylnda yaynlad Ortak Geleceimiz (Our Common Future) raporunda sürdürülebilir gelime (sustainable development) olarak kavramlatrlmtr. Bu raporda sürdürülebilir gelime, gelecek nesillerin kendi gereksinim ve beklentilerini karlayabilme olanaklarn yok etmeden, bugünün gereksinim ve beklentilerini karlamak (WCED,1987) olarak tanmlanmtr. Bu tanm, insanln geliimini salayan doal kaynaklarn bugün ve gelecekte kullanm hakk eitliine, toplumsal, ekonomik ve çevresel deerlerle iaret etmektedir. Sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir gelimeyle ilintili bilgileri kavramsallatran Brundtland Komisyonu raporu, Birlemi Milletler Çevre ve Geliim Konferans’nda (United Nations Conference on Environment and Development - UNCED), Yeryüzü Zirvesi’nde (The Earth Summit, UNCED, 1992) tartlm ve sürdürülebilir gelime için uluslararas bir plan olarak oluturulan “Gündem 21” eylem plan kabul edilmitir. Bu eylem plan, gelimeler ve çevre arasnda bütünleik denge kurulmasn hedefleyen politik yaklamlarn yer ald bir üst düzey eylem plandr. Birlemi Milletler 2005 Dünya Zirvesi’nin Sonuç Belgesinde (UN 2005 World Summit), ekonomik geliim, toplumsal geliim ve çevresel duyarllk, koruma ve sürdürülebilir geliim birbirlerini destekleyen ilkeler olarak tanmlanmaktadr. Uluslararas zirvelerin çounun sonuç bildirgelerinde kentsel sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir insan yerleimleri gelimesinin önemleri de vurgulanmtr. Bu dorultuda, yerleimlerin sürdürülebilir olabilmesinde, inaat mühendislii uygulamalarnn ve eitiminin önemi ortaya çkmaktadr. nsanlarn uygarlama sürecinde yaamlarn sürdürebilmek için ihtiyaç duyduklar, temiz su, barnma yerleri, ulam, atklarn yok edilmesi gibi tüm uralar inaat mühendislii çalma alanlardr. naat sektörü ve faaliyetleri, oldukça önemli miktarda küresel kaynak kullanmndan ve atk emisyonlarndan sorumludur. Bu da inaat sektörünün çok önemli çevresel etkilerinin olduunu göstermektedir. Ayrca, Habitat II Gündemi’nde de vurguland gibi inaat sektörü, sosyoekonomik yapnn gelimesinde ve yaam kalitesinin artrlmasnda da önemli bir etkiye sahiptir. 178 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat Mühendislii Eitiminde Sürdürülebilir Gelime naat mühendislii eitiminde genel olarak “bir kere ören ve sürekli anlat” anlay hüküm sürmektedir. Eitimcileri içerisinde 50 ya ve üzeri profesör says yaklak %50’dir. Bu eitimcilerin sürekli gelien yeni teknolojilere ayak uydurabildiklerini söylemek zordur. Eitimde unut, tekrar ören ve anlat anlay egemen olabilmelidir. Ancak sürekli gelien teknoloji, inaat mühendislii eitiminin gelecekteki durumunu da etkileyecektir. Örnek olarak, bilgisayarlarn üretilmeye balad yllarda, IBM’in kurucusu T.J. Watson’n sözü bugünkü geliimin ne kadar inanlmaz olduunun bir iaretidir: “Dünya genelinde önemli iler için alt bilgisayara ihtiyaç duyabiliriz”. DEC (Digital Equipment Corporation) irketinin kurucusu K. Olsen, 1977 ylnda “Kiilerin evlerinde kiisel bilgisayarlara sahip olmalar için hiç bir sebep yoktur”, derken Bill Gates “640K herkes için yeterlidir” düüncesindeydi (Clough, 2000). Bu cümlelerin nda, gelecekte inaat mühendislii eitiminin nasl ekilleneceini tahmin etmek zordur. Ancak, inaat mühendislerinin toplumdaki baarsnn artabilmesi için, eitimde ve uygulamalarda izlenmesi gereken yeni yaklamlarn ve kavramlarn ortaya çkmas zorunludur. Eitimde sürdürülebilir gelime kavram da, gelecekte inaat mühendislerinin toplum ve uygarlk içerisindeki rolü ve öneminin artmasn hedefleyen yeni ve etik merkezli yaklamlardan birisidir. Her meslekte uyulmas gereken etik kurallar vardr. Amerikan naat Mühendisleri Dernei etik kurallar çerçevesinde sürdürülebilir gelimenin inaat mühendisleri için önemini u ekilde vurgulanmtr: “Mühendisler toplumun salk, güvenlik ve refahn en üstte tutarak, mesleki görevlerini sürdürülebilir gelime prensiplerine uyumlu olarak gerçekletirmelidirler” (ASCE Code of Ethics, 1996). Amerikan naat Mühendisleri Dernei’nin düzenledii “naat Mühendislii Mesleinin Gelecei - 2025” konulu zirve sonrasnda yaynlanan Vizyon 2025 raporunda (ASCE, 2009), sürdürülebilir bir dünya yaratmak ve yaam kalitesini küresel ölçekte arttrmak üzere toplum tarafndan görevlendirilen inaat mühendislerinin yetkili, ortaklaa ve etik çalmalarla lider olmasnn beklendii vurgulanmtr. naat Mühendislerinin sürdürülebilir bir dünya yaratmak ve yaam kalitesini küresel ölçekte arttrmak üzere 1) Toplumun ekonomik ve sosyal gücü olan yapsal çevrenin iletimcisi, planlaycs, tasarmcs ve yapmcs 2) Doal çevre ve kaynaklarn koruyucusu ve yöneticisi 3) Kamu, özel ve akademik sektörler arasnda fikir ve teknolojinin öncüsü ve bütünletiricisi 4) Doal olaylar, kazalar ve dier tehditlerin yol açt risk ve belirsizliklerin yöneticisi 5) Kamusal alan ve altyap politikasn ekillendiren karar ve tartmalarn lideri olmas hedeflenmitir. Ayrca, inaat mühendislerinin, i ortaklarn, meslektalarn ve toplumu bilgisiyle eitmesinin gereklilii, altyap yenileme yoluyla sürdürülebilir ekonomik gelimenin sesli savunucular olmalar öngörülmütür. 2025 ylna kadar inaat mühendislii eitim ve aratrma programlarnn da çevresel ve doal kaynaklarn savunuculuu kavramyla bütünletirilmesi vurgulanmtr. Sürdürülebilir gelimede, inaat mühendislerinden, doal ve yapl çevrelerinin ekillendirilmesinde problem çözücü ve kamu politikas kararlar oluturucu olarak liderlik görevini üstlenmeleri beklenmektedir. Bu çabalarla, insan yaam kalitesinin artrlmas ile altyap sistemleri arasndaki koparlamayacak ba, politikaclar ve toplum tarafndan daha iyi anlalabilecektir. Bunun sonucunda ise inaat mühendislii eitiminde, kamu politikas yaratma çalmalarna ve forumlarna katlm salayacak yönde de eitim verilmesi gerekli görülmektedir. naat mühendisleri, insan yaamnn kalitesini etkileyecek toplumsal deiiklikleri 179 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA öngörmek için dier ilgili disiplinler ile iletiim kurmal, ortak olmal, tartmal ve liderlik yapmaldr. Bütün bu hedeflere, eitimde sürdürülebilir gelime ilkeleri ile varlabilir. naat mühendislii eitimi, çevre politikalar, etik kavramlar, hukuk bilgisi, yönetim becerileri, temiz üretim, kaynak verimlilii, çevre bilinci ile tasarm, çevresel etki deerlendirmesi konularnda farkndalk salamaldr. Bu farkndalk örnein Problem Tabanl Örenme (PTÖ) yolu ile salanabilir (Chau, KW, 2007). Probleme dayal tasarm projesi, örencilerin proje yönetimi, problem çözme, liderlik, yazl ve sözlü iletiim becerilerinin gelimesi ve verimli bir ekip çalmas salanmas için uygulanabilir bir yöntemdir. Ekip çalmas, çok yönlü çözüm tekniklerinin uygulanmasna olanak salar. Sektörden deneyimli bir inaat mühendisinin de bu sürece katlm ile ilk i tecrübelerinde örencilerin karlaacaklar problemlere ve sürdürülebilir gelimeye yönelik eitim de verilir. Mühendislik tasarmlarnn sürdürülebilirlik ilkeleri baznda uygulanmas ve inaat sektöründe karlalabilecek sürdürülebilirlik sorunlarnn çözümü için tasarm projesi, problem tabanl örenmenin önemli bir uygulamasdr. Bu sayede, naat Mühendislii örencisi aadaki alanlarda teorilerini, ilkelerini ve örendii temel bilgileri uygulama frsat bulabilecektir: - Yaplarn, tesislerin ve sistemlerin sürdürülebilirlik ilkeleri dorultusunda tasarm, Kamu sal ve güvenliini ön planda tutma, Mühendislik ekonomisini uygulama, Toplum yararn gözetme, Etik davran ve mesleki sorumluluk ilkelerini uygulama, Olaslk ve istatistik, risk ve belirsizlik, risk tanmlama teorilerini gelitirme Kamu politikas ve yönetimi ilkeleri gelitirme. naat mühendislii eitim programlarnda yukardaki temel ilkeler dorultusunda, örencilerin problemlere en uygun çözüm konusunda karar verme becerilerini artrma; toplum ve çevre bilincini, kurumsal etkenleri ve etik deerleri gözetme, yani sürdürülebilirlik kavramn tasarm ile bütünletirme uygulamalar da verilmelidir. Sonuç olarak, yukarda açklanan çevresel, ekonomik ve sosyal hedeflere ulaabilmek için inaat sektöründeki kurumsal ve eitsel yapnn sürdürülebilir gelime ilkeleri ile güçlendirilmesi gereklidir. Sürdürülebilir gelime yaklamnn getirdii temel prensip, projelerin geni bir planlama sürecinden geçtikten sonra oluturulmasdr. Bunun salanmas için de aadaki yeteneklerin naat mühendislii eitim içeriinin planlanmas aamasnda örencilere kazandrlmas gereken temel ilkeler olarak deerlendirilmesi gereklidir (Sumiani, 2005) : 1. Sentez Yetenei: Çevresel krlganl ve toplumsal ihtiyaçlar bir arada gözeten analiz ve sentezlerin, mühendisliin bütünletirici sürecinde yer almas. 2. Analiz Yetenei: Problemi tanmlamaya (modelleme, benzetim, deney ve optimizasyon) yönelik eletirel düünme ve analiz yeteneinin, matematik ve doa bilimleri eitiminin yan sra, beeri ve sosyal bilimler eitimi ile de desteklenerek kazandrlmas. 180 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 3. Tasarm Yetenei: Çevreye ve topluma en az zarar olan sistem ve üretim tekniklerinin uygulanmasna yönelik tasarmlarn gerçekletirilmesi. 4. Alg Yetenei: Endüstriyel ve ekonomik gelimelerin, mühendislik uygulamalarnda çevre bilinci ile toplum yararna kullanlmas için gereken alg düzeyinin ve farkndaln gelitirilmesi. naat Mühendislii eitim programlarnda bu amaçla açlacak derslerin gelecek kuaklardaki etkisi uzun dönemde görülecektir. Ancak kurumlar aras ibirlii ve uzaktan eitim destei ile dersler ve eitim programlar küresel bir seviyeye tanabildiinde ve hayat boyu eitim programlar ile bütünleerek karar verici konumdaki inaat mühendislerine ulatnda, sürdürülebilir gelimenin etkisi orta dönemde de görülmeye balayacaktr. Program farkl disiplinlerde öretim üyelerinin katlm ile çok-disiplinli hale getirilerek, farkl bak açlarnn sentezlenmesi sonucunda bu baary yakalayabilir. Program içerikleri örnek olarak, aadaki konular kapsayabilir, ancak sürdürülebilir gelimenin karar vericiler üzerine etkisini artrabilecek ekilde ders içerikleri de sürekli olarak yenilenmelidir: Enerji tüketimi, ulam ve inaat teknolojilerinin yaratt çevresel kirlenme, ekolojik malzemelerin üretim ve tüketimi, kamu sal ve güvenlii, inaat malzemelerinin geri dönüümü ve yeniden kullanlabilirlii, doa ile dost yaplar ve sürdürülebilir yapm. Sürdürülebilir gelime kavram ile inaat sektörü arasndaki balant, CIB (International Council for Research and Innovation in Building and Construction) tarafndan 1999 ylnda yaynlanan “Sürdürülebilir Yapm için Gündem 21” (Agenda 21 on Sustainable Construction) raporunda tanmlanmaktadr (CIB ve UNEP-IETC, 2002). Sürdürülebilir yapm sürecinde Yaam Döngüsü Deerlendirmesi (Life Cycle Assessment –LCA) önem kazanmaktadr. Yaam Döngüsü Deerlendirmesi yapmn bütün çevresel boyutlarn; hammaddenin doadan elde edilmesinden atklarn tekrar doaya dönmesine kadar tüm atk yönetimi süreçlerini içeren bir sistemdir (Passer vd, 2007). Sürdürülebilir yapm ilkeleri çevresel, ekonomik, toplumsal ve kurumsal kavramlar altnda aadaki ekilde özetlenebilir(Hokara ve Sey, 2008): a) Çevrenin Korunmas lkeleri - Kaynak tüketiminin en aza indirgenmesi (Koruma) - Atklarn en aza indirgenmesi ve kirliliin önlenmesi (Koruma) - Yenilenebilir ve geri dönütürülebilir (Yenilenebilir/Dönütürülebilir) - Kaynaklarn geri dönütürülmesinin en üst seviyeye çkarlmas (Geri Dönütürme) - Kaynaklarn yeniden kullanmnn en üst seviyeye çkarlmas (Yeniden Kullanm) - Geri dönütürülmü kaynak kullanmnn en üst seviyeye çkarlmas (Geri Dönütürme) - Doal çevrenin korunmas, zehirli ve kirli atklarn artlmas ve kontrol altnda olmas (Koruma) 181 kaynaklarn kullanm 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA b) Ekonomik Gelime lkeleri - Üretimin ve hizmetlerin artrlmas (Büyüme) - Ekonomik katma deerin en üst seviyeye çkarlmas kullanmnn en üst seviyeye çkarlmas) (Verimlilik) - Maliyetlerin düürülmesi ve alm gücünün artrlmas (Satn Alnabilirlik) - Karlln artrlmas (Yüksek Kar) (yerel kaynak c) Sosyal Gelime lkeleri - Yaplam çevrenin oluturulmasnda kalitenin artrlmas (Kalite) - Sosyal adaletin gelitirilmesi (Adalet) - Sosyal güvencenin salanmas (Güvenlik) - Yerel kimlik ve kültürel deerlerin korunmas (Koruma) d) Kurumsal Yapnn Güçlendirilmesi lkeleri - Sektörde yer alan aktörlerin kurumsal yaplar oluturmas ve bu kurumsal yaplarn gelitirilmesi (Kurumsallama) - Sektörde yer alan bütün aktörlere sürdürülebilir yapm ile ilgili eitim verilmesi (Eitim) - Sektörde yer alan bütün aktörleri teknik, bilgi ve teknoloji gibi temel açlardan güçlendirmek için aratrma ve gelitirme çalmalarnn desteklenmesi (ARGE) - Ulusal ve uluslararas seviyede kurum ve kurulular arasnda ibirliinin gelitirilmesi (birlii) - Karar alma süreçlerinde katlmcln salanmas (Katlmclk) - Saydamlk (effaflk) - Yönetimde istikrar ve devamllk (stikrar) - Hesap verebilirlilik (Sorumluluk) Türkiye’de naat Mühendislii Eitimi Türkiye’de 2009 yl itibar ile 43 üniversitede inaat mühendislii bölümü bulunmaktadr. Bu bölümlerin u an bal olduklar üniversitelerde kurulu yllar, 2009 ylndaki öretim üyesi saylar ve dalmlar, birinci ve ikinci öretim program örenci kontenjanlar Tablo 1 de sunulmutur. Kurulu yllar itibar ile sralanan naat Mühendislii Bölümlerinin bugünkü saylar ekil 1’de, toplam öretim üyesi saylar ekil 2’de, bu saylarn kadrolara göre dalm ekil 3’de ve öretim üyesi bana düen örenci saylar ekil 4’de verilmitir. 2009 yl itibar ile üniversitelerin inaat mühendislii bölümlerinde toplam 735 öretim üyesi bulunmaktadr. Bu saynn 221’i profesör, 132’si doçent, 382’ü yardmc doçent kadrosundadr. 1980 yl öncesinde sadece 5 bölüm varken, bu say 1990 ylnda 13’e, 1995 ylnda 31’e, 2008 ylnda ise 43’e yükselmitir. Yeni kurulan bölümlerdeki öretim üyesi saylarnn yetersiz olduu, buna karlk baz 182 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA bölümlerin ikinci öretim programn balatarak örenci kontenjanlarn arttrdklar görülmektedir. Yeni kurulan üniversitelerde genç aratrmaclarn daha çok olduu, baz bölümlerin tamam ile yardmc doçent kadrosunda bulunan öretim üyelerinden olutuu dikkati çekmektedir. 2000 yl sonrasnda kurulan bölümlerde yardmc doçent kadrolarnn toplam öretim üyelerine oran ortalama %72 iken doçent kadrolarnn %7, profesör kadrolarnn %21’dir 1970 yl öncesinde kurulan bölümlerde yardmc doçent kadrolarnn toplam öretim üyelerine oran ortalama %32 iken doçent kadrolarnn %24, profesör kadrolarnn %44’dir. Profesör kadrosunda bulunan (çounlukla 50 ya ve üzeri) öretim üyelerinin genelde 1970 öncesi kurulan bölümlerde yer aldklar (95 profesör) ve %56 oranyla Ankara ve stanbul’da younlatklar çarpc bir gerçektir. Kurulular 1960 yl öncesine dayanan bölümlerimizde, bugün, öretim üyesi bana düen örenci says yaklak 11 iken, bu say 1960-1980 yllar arasnda kurulanlarda 32’ye, 1980-2000 yllar arasnda kurulanlarda 36’ya, 2000 yl sonrasnda kurulanlarda ise 66’ya yükselmektedir. Bu oranlar, inaat mühendislii eitim programlarnn baarsn olumsuz yönde etkileyecek düzeydedir. Yeni açlan bölümlerin çounda temel inaat mühendislii eitimi için gerekli laboratuarlar ve donanmlar da yoktur. Bu yüzden, Türkiye’de genel olarak inaat mühendislii eitim programlarnda sürdürülebilir gelime kavram ile ilgili uygulamalarn istenilen düzeyde olmad görülmektedir. ekil 1. naat mühendislii bölümlerinin kurulu yllar itibar ile toplam saylar 183 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Üniversite stanbul Teknik Ünv. Orta Dou Teknik Ünv. Karadeniz Teknik Ünv. Frat Ünv. Boaziçi Ünv. Gaziantep Ünv. Çukurova Ünv. Dokuz Eylül Ünv. Gazi Ünv. Selçuk Ünv. Cumhuriyet Ünv. Dicle Ünv. Atatürk Ünv. Erciyes Ünv. Balkesir Ünv. Harran Ünv. stanbul Ünv. Nide Ünv. Pamukkale Ünv. Süleyman Demirel Ünv. Yldz Teknik Ünv. Sakarya Ünv. Celal Bayar Ünv. Dumlupnar Ünv. Krkkale Ünv. Ondokuz Mays Ünv. Eskiehir Osman Gazi Ünv. Namk Kemal Ünv. Ege Ünv. Kocaeli Ünv. Mustafa Kemal Ünv. Kahramanmara Sütçü mam Ünv. Yeditepe Ünv. Zonguldak Karaelmas Ünv. Atlm Ünv. stanbul Kültür Ünv. Akdeniz Ünv. Anadolu Ünv. Mula Ünv. Aksaray Ünv. Bozok Ünv. Gümühane Ünv. Beykent Ünv. Bölüm Kurulu Tarihi Prof. Says Doç. Says Yrd. Doç. Says Ör. Gör. Says Örenci Kontenjan 1944 1957 1963 1967 1971 1981 1982 1982 1982 1982 1984 1984 1988 1991 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1993 1993 1993 1993 1993 1993 1994 1994 1995 1996 1996 1997 1997 1997 1998 1998 2006 2006 2006 2008 2008 43 30 17 5 6 1 7 13 14 1 0 1 2 3 4 0 6 1 4 4 14 7 6 1 0 2 8 1 2 1 0 0 3 0 2 3 3 2 1 0 0 1 2 25 24 3 4 1 1 4 6 2 3 2 0 4 3 1 2 3 2 5 2 10 2 1 1 0 0 2 1 2 2 1 2 1 1 1 0 2 5 0 0 1 0 0 22 14 12 7 8 11 6 5 8 19 2 8 11 5 11 8 6 10 14 13 21 18 6 5 7 6 11 7 11 7 16 3 0 6 7 8 4 7 2 12 2 15 1 6 8 2 2 0 3 0 6 3 2 1 3 2 2 0 6 1 0 1 1 7 0 2 0 1 1 0 0 2 1 0 1 0 1 0 2 0 0 0 1 1 7 0 236+35 180 185+185 72+72 57 72+72 72+72 93+93 93 82+82 41+41 41 82+82 72+72 103+103 52+52 72 52+52 82+82 93+93 134+134 93+93 72+72 52+52 52+52 52+52 93+93 52 52 72+72 82+82 31 50 41 60 90 52 52 41 52+52 52+52 62+62 51 Tablo 1. naat mühendislii bölümlerinin bal olduklar üniversitelerde kurulu yllar, 2009 ylndaki öretim üyesi saylar ve dalmlar, birinci ve ikinci öretim örenci kontenjanlar (Yüksek Öretim Kurumu ve ilgili bölümlerin 2009 yl internet sayfalarndan derlenmitir) 184 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ekil 2. Kurulu yllar itibar ile sralanan inaat mühendislii bölümlerinde, 2009 ylnda bulunan toplam öretim üyesi says (yardmc doçent ve üzeri kadrolar) ekil 3. Kurulu yllar itibar ile sralanan inaat mühendislii bölümlerinde, 2009 ylnda bulunan öretim üyelerinin kadro dalm ekil 4. Kurulu yllar itibar ile sralanan inaat mühendislii bölümlerinde, 2009 ylnda öretim üyesi bana düen örenci says 185 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TARTIMA Toplumlar için sürdürülebilirlik kavramnn önemi, sürekli artan nüfus, artan toplum gereksinimleri, azalan doal kaynaklar, iklim deiiklikleri gibi yaam tehdit eden koullar nedeniyle her geçen gün artmaktadr. naat mühendisliinin tüm çalma alanlar, toplumlarn artan gereksinimlerine çözüm getirirken sürdürülebilir gelime kavramnda hayati bir önem tamaktadr. Bu nedenle, bugünün ve gelecein inaat mühendislerine sürdürülebilir gelime sürecinde çok önemli görevler dümektedir. Sürdürülebilir gelime kavram, inaat mühendisliinin altn kural olarak deerlendirilmedir. Bu kavram çerçevesinde bir inaat mühendislii projesinin gereksinime ürettii çözüm, ayn zamanda çevre için ve toplum için en iyi olan olmaldr. Sürdürülebilir gelimenin mühendislik eitim programlarnda yer bulmas ise, eitimde sorgulama ve sistematik düüncenin ön plana alnmas ve takm odakl çalmaya önem verilmesi ile mümkündür. Eitim sürecinde sürdürülebilir gelime kavram ilkelerinin verilmesi ile inaat mühendisi çözülecek problemin alanna girebilecek dier tüm disiplinler (çevre bilimleri, hukuk, kamu yönetimi, iletme vb.) ile ortaklaa çalabilecek yetenee ve takm lideri olma becerisine sahip olacaktr. naat mühendislii eitim program bu amaçla farkl disiplinlerde öretim üyelerinin katlm ile çok-disiplinli proje uygulamalar ile desteklenmeli, farkl bak açlarnn sentezlenmesi salanmaldr. naat mühendislii eitim programlarnda örencilerin problemlere en uygun çözüm konusunda karar verme becerilerini artrma; toplum ve çevre bilincini, kurumsal etkenleri ve etik deerleri gözetme, yani sürdürülebilirlik kavramn tasarm ile bütünletirme uygulamalar da verilmelidir. Eitim programlarnda yer verilebilecek Problem Tabanl Örenme (PTÖ) uygulamalar, örnek olarak, aadaki çok disiplinli konularda verilebilir: Enerji tüketimi, ulam ve inaat teknolojilerinin yaratt çevresel kirlenme, ekolojik malzemelerin kullanm, atk yönetimi, kamu sal ve güvenlii, inaat malzemelerinin geri dönüümü ve yeniden kullanlabilirlii, doa ile dost yaplar ve sürdürülebilir yapm. naat mühendislii eitim programlarnda sürdürülebilir geliim kavramna yer verilmemesi, mühendislik etiinin çinenmesi anlamna gelmektedir. Üniversitelerde örenciler sürdürülebilir geliim kavramnn önemini, mühendislik projelerinde nasl uygulanacan ve bu kavramn ayn zamanda bir etik sorumluluk olduunu özümsemelidirler. Ülkemizde, gerekli alt yaplar tamamlanmakszn açlan, yetersiz sayda öretim üyesi ile çok sayda örenciye eitim veren inaat mühendislii bölümlerimizde, eitim sürecinde sürdürülebilir gelime kavram ilkelerinin istenilen düzeyde aktarlamayaca açktr. 186 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA KAYNAKLAR [1] American Society of Civil Engineers ASCE (2009). The Vision for Civil Engineering in 2025, (http://content.asce.org/files/pdf/TheVisionforCivil Engineeringin2025_ASCE.pdf) [2] American Society of Civil Engineers (http://www.asce.org/inside/ethics.cfm). ASCE (1996). Code of Ethics, [3] Chau, K.W. (2007). Incorporation of Sustainability concepts into a Civil Engineering Curriculum. Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practice, ASCE, Cilt 133, No 3, sayfa:188-191. 2007 [4] CIB ve UNEP-IETC (2002). Agenda 21 for sustainable construction in developing countries: A discussion document , Boutek report No Bou/E0204, ISBN 0-7988-5540-1, CSIR Building and Construction Technology, Güney Afrika Cumhuriyeti. [5] Clough, G. W. (2000). Civil engineering in the next millennium, MIT CEE New Millennium Colloquium, 13 p. [6] Hokara E, Sey Y. (2008). Ülkesel koullar balamnda sürdürülebilir yapm, Mimarlk, Planlama, Tasarm TÜ Dergisi, Cilt:7, Say:1, 50-61. [7] IPCC, (2001). Climate Change 2001: The Scientific Basis. : Intergovernmental Panel on Climate Change. Third Assessment Report: Contributions of IPCC Working Group I, Summaries for Policymakers, 20p. (http://www.ipcc.ch/pub/reports.htm) [8] Meadows, D.H., Dennis L. M, ve Jorgen R., (1972). Limits to Growth, Report to the Club of Rome, Chelsea Green Publishing. [9] Passer, A. Cresnik, G. Schulter, D. ve Maydl P (2007). Life Cycle Assessment of buildings comparing structural steelwork with other construction techniques, 3rd International Conference on Life Cycle Management, Zurich, sayfa:121-126. [10] Sumiani, Y. (2005). Reviewing Engineering Education for Sustainable Development, AEESEAP International Conference, Malezya. [11] WCED (1987). UN World Commission on Environment and Development: Our common future, United Nations General Assembly document A/42/427, Oxford University Press. [12] UN General Assemply (2005). World Summit. (http://www.un.org/ga/59/hl60 _plenarymeeting.html) [13] UNCED (1992). The Rio Declaration on Environment and Development, United Nations [14] Publications, New York. (http://www.un.org) 187 188 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE KAVRAMSAL/KURAMSAL YAKLAIM N. Orhan Baykan, Nesrin Baykan* ÖZET Bildiride inaat mühendislii eitiminin kökten deitirilmesine ilikin bir öneri sunulmutur. Öneride “Eitim Sistemi” iki ana dorultuya oturmaktadr: ilki, baz temel derslerin (fizik-kimya-matematik gibi) ayr ders olarak görülmeyip ilgili noktalarda gerektii kadar devreye sokulmas, bunlarn yerine, kuramsal derslere snma niteliinde olabilecek kavramsal derslerin konulmas; ikincisi, yurt çapnda bir organizasyon da kurularak, derslerin büyük bir ksmnn doada, gerçek mahallinde yaplmas. Anahtar sözcükler: naat Mühendislii eitimi, öretim üyesi, örenci, kavramsal, kuramsal. GR Ülkemizdeki inaat mühendislii eitiminin geçmii oldukça eskidir. Yeni üniversitelerin açlmas ve öretim üyelerinin yetitirilmek üzere yurtdna gönderilmesiyle, Alman ekolünün yan sra Amerikan ekolü de eitimin içine eklenmi, farkl dorultulu bu iki ekol, gerek ayr ayr, gerekse harmanlanarak bakalam eitim yöntemlerini de beraberinde getirmitir. Sk sk dersler, ders saatleri, öretim biçim ve yöntemleri deimitir. Ancak meslekte biraz felsefe yapacak konuma gelmi deneyimli (tabii yal da) öretim üyeleri verilen eitimden honutsuzluklarn dile getirmi ve yaplan bu tip sempozyumlarla da bu isteklerini aça vurmaktadrlar. veren ve irket sahipleri de, üniversitelerin verdii eiti ve öretimin zayf ve üniversiteler arasnda ciddi farklar olduu; üniversitelerin pratik mühendislikten uzak öretim verdikleri; antiyede insani ilikiler açsndan eksik tutum ve davran bilgileri verildii hatta hiç verilmeyerek kime nasl davranlacann öretilmemesi; grup yönetme becerisinin alt düzeyde olduu gibi konularda yakncalarda bulunmaktadrlar. Ülkemizde eitim felsefesi nasl(d)dr? Eskiden; 1. Akademiler (piyasa bilgileri verilirdi) ve 2. Fakülteler (kuramsal bilgiler arlktayd). imdi ise ayn ilev görmeye akademiler yerine meslek yüksek okullar ile yerine getirilmektedir. TÜ – ODTÜ ekollerinde ise, TÜ, proje yapacak bilgiyi öretmek; ODTÜ ise, proje yapacak bilgiyi nereden bulacan öretmek düüncesindedir. Yaptrmc eitim sistemi çerçevesinde, zorunlu dersler (öretim üyesi merkezli); zorunlu “Seçmeli Dersler” (öretim üyesi merkezli); projeler (öretim üyesi desteklimsi) biçimde sürdürülmektedir. N. Orhan Baykan, Nesrin Baykan Pamukkale Üniversitesi Müh. Fak. n. Müh. Bölümü Knkl Yerlekesi, Denizli, Türkiye E-posta: [email protected] 189 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA YÖNTEM Dil Konusu En önemli konu dil konusudur. Öncelikle ele alnmaldr. Sözcüklerin nasl yazlaca, nasl okunaca yeniden düünülmelidir. Terimlerin türetilmesi, doru kullanlmas ve sözcük seçimine özen gösterilmelidir. Sözcüklerin kullanmnda kararllk olmaldr. Ayn anlaml sözcüklerden yabanc dilde olan (Osmanlca, Franszca, Almanca, ngilizce gibi) atlmal, kafa karkl önlenmelidir. Fazla sözcüün “dil zenginlii” olduu sav burada geçerli olmaz! Mühendislik Eitiminde Yeni Yaklamlar Konuyla ilgili olarak, tartlacak konular arasnda; eitim felsefesi deimeli mi?, eitim düzeni deimeli mi?, piyasaya m mühendis yetitirmeli, gelecee mi yatrm yapmal?, internet bamll ne getirir ne götürür?, yük örenciye mi, öretene mi gelmeli?, paral öretim nitelii arttrr m?, sanal öretim ne getirir ne götürür? Probleme dayal öretim nedir? (Kaltakc ve Arslan, 2004) gibi sorular akla gelebilir. Mühendislik, soyut ve somut olmak üzere iki bölümden olumaktadr. Bu bölümler, içerikleri ve temelleri aada verilmitir (ekil 1). Tüm bunlar, mühendislik becerisinin gelitirilmesini gerektirmektedir. Mühendislikteki Farkllklar Somut Soyut Nesneler Kavramlar Kuramlar Yöntemler Modeller Karmak sorunlara tümcel bir çözümler bulmak Kuramsal temel Gerçek-dünya uygulamalar ekil 1: Mühendislikteki farkllklar Yurtdndan Eitimde Bir Deiim Örnei “Erasmus Etkinlii” kapsamnda, 2007 ylnda ziyaret ettiim Güney Danimarka Teknik Üniversitesi’nde balanan yeni bir mühendislik eitimi modeli ile, ksaca özetlemek gerekirse, yük öretim üyesinden alnp örenciye verilmitir. Eitim süresi 4’den 3 yla düürülmü, piyasaya örenci yetitirilmesi planlanm, projeler üstünde younlalmas ilke olarak benimsenmitir. Örenciler grup çalmasna yönlendirilmitir (www.tek.sdu.dk). 190 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mühendislik Eitimindeki Döngüler Daha üstün profesyonel beceriler, yeni ve daha geni kiisel beceriler mühendislik eitimindeki döngüleri gösterirken, bu özellikleri gelitirici zaman dilimi deimemektedir. Profesyonel becerileri gelitirmek için farkl öretim tekniklerini gözönüne almak ve içlerinden uygun olann seçmek akla gelmektedir (ekil 2). Farkl öretim teknikleri için örenmede gerileme (örenilenden geriye kalan %) 24 saat sonra Ders 5% 10% Okuma 20% Görsel-iitsel 30% Gösteri 50% Tartma grubu 75% Yaparak örenmek 90% Bakasna öretmek Kaynak: Ulusal Eitim Laboratuvar, Bethel Maine, ABD ekil 2: Farkl örenim teknikleri için örenmede gerileme Yukardaki ekle göre; daha iyi örenmek için: 1. bakasna öretmek; 2. yaparak örenmek en uygun öretme/örenme teknikleri olmaktadr. Kavramsal yaklam Bir iin neye yaradn anlamadan örenmeye çalmak, ancak ezberi çartrr. imdiye dein neredeyse tüm eitim sisteminde yaplan da budur. nsan akl binyllar içerisinde çok büyük deiimler göstermemitir. Genetik aktarm, birikim, deneyim, üstünde daha uzun düünme frsat ve etkileimden kaynaklanan birlikte çalma gibi nedenlerle gelien insanlk önce kavramsal, sonra kuramsal temelleri gelitirmitir. Binyllar öncesinin eskil dünyasnda yaplan görkemli yaplar bunun kantdr: önce akl, sonra hesap. Ezbere dayanan eitim sisteminin çarpc iki örnei aada verilmitir (ekil 3 ve 4). ekil 3’de örenciler ders snavndan geçtikleri halde, kavramsal snavdan kalmlardr. ekil 4’de ise, ders snav-kavramsal snama arasndaki karlkl ilikiler özetlenmitir. Kuramsal (entellektüel) bilgi ile pratik bilgi arasndaki geçi ise ekil 5’te verilmektedir. Sonuç olarak, önce kavramsal sonra kuramsal öretim ilkesi benimsenmelidir. 191 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ekil 3: Snav geçme-dersi kavrama arasndaki iliki ([email protected]) ekil 4: Dersin kavranmas-snavn geçilmesi arasndaki iliki ([email protected]) ekil 5: Özgün bilgi tabana dayal beceri dizisi ([email protected]) 192 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Eitim Felsefesi Nasl Deimelidir? Köklü, hemen, devlet dairesi destekli, doal/yapay laboratuvarl, arazi gezili, kavramsal/kuramsal ve proje destekli biçimde deimeli; örencinin örenme ortam aadaki ekilde gösterildii üzere organize edilmelidir (ekil 6). ekil 6: Örenme ortam Örenme Etkinlikleri Örenme srasndaki tüm etkinlikler: motive edici bir içerik hazrlanmas; örencilerin etkin hale getirilmesi; grup bilincinin özendirilmesi ve yapsal ve ilintili bilgi kayna oluturulmas gibi dört ilkede özetlenebilir. Haftalk ders saati ile örenci çalma saati arasndaki iliki aada gösterilmitir (ekil 7). Snfta fazla ders yaplyorsa ev ödevleri azaltlmal; snfta geçirecei saat says azaltldnda ise ev ödevleri arttrlmaldr. Bu arada haftalk ders saati 24 saati geçmemelidir. ekil 7: Haftalk ders saati-örenci çalma saati ilikisi ([email protected]) Üretici bir yarylda sürekli deerlendirme esas tutulmal, ders/seminer süre ve says ile proje etkinlii dengelenmelidir (ekil 8). Örenme yaklam için ise aadaki ema göz önüne alnabilir (ekil 9). 193 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ekil 8: Üretici yaryl yaps ([email protected]) ekil 9: Örenme yaklam ([email protected]) Örencinin ilgisini çekmek; uygun örenme etkinlii üretmek; destek sözü vermek; dal (bran) ölçütlerini iin içine katmak; çalkan örencilere layk olduklar deer ve önemi vermek ve standartlar ortaya koymakla gelecee bir yatrm yaplm olacaktr. Rollerin Deiimi Öretim üyeleri daha az derse girmeli ve daha az soruya yant vermeli, bunlarn yerine yönlendirmede bulunmal ve danmanlk yapmaldrlar. Örenciler ise ucuaçk sorunlara çözüm aramada önemli ölçüde zaman harcamaldrlar. 194 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Kavramsal/kuramsal Yaklam Modeli (Baykan Önerisi) Genel Meslek örenmeye geldiini sanan örencilerin hala “Ricatti Diferansiyel Denklemi”nin öretilmesindeki amacn anlalmasndaki güçlük görmezden gelinemez. Matematik, fizik, kimya gibi artk skc gelen ve pratik meslek yaamndaki örneklenmeleri zayf kalan bu tip dersler kaldrlmal, meslek dersleri içinde yeri geldikçe deinilerek, örnee dayal genel/özel bilgiler verilmelidir. Bu durumdaki meslek grubu içinde olanlar boa çkacak, böylelikle akademik çalmalarna daha fazla zaman ayrabileceklerdir. Meslek dersleri 2 bölüme ayrlmaldr: 1. Kavramsal; 2. Kuramsal. Kavramsal dersler, kuramsal derslerin kavramsal bölümlerini; kuramsal dersler ise, kavramsal derslerin hesap yönlerini ilemelidir. Bu arada önce kavramsal hazrlklarn yaplmas gerekir. Bunun için “Kavramsal naat Mühendislii” kitap(lar)nn yazlmas gerekir (Kavramsal Yap Mühendislii, Kavramsal Geoteknik Mühendislii, Kavramsal Su Mühendislii, Kavramsal Ulatrma Mühendislii). Bu konuda bir örnek Yanmaz ve Usul tarafndan gerçekletirilmitir (Yanmaz ve Usul, 2006). Derslerin lenmesi Örenci Says 30 ile snrlandrlmaldr (1 otobüs; ders için 1 treyler* 5 koltuklu, 6 sral* ve kahvalt için romörk). Dersler, arazide/doada, otobüste, treylerde, devlet dairelerinde, antiyelerde, laboratuvarda (devlet dairesi/okul) yaplmaldr. Dersler, yerinde ve görsel/iitsel (kavramsal/kuramsal tabanl) olmaldr. Bu amaçla, Devlet ve/veya Özel Sektör Tesisleri’nden yararlanlmaldr. Bu aamadan sonra, snfta proje yaplmal, planlama kademesinde gerçek projeler için devlet ariv ve verileri kullanlmal, böylelikle; Devlet projelerine destek anlamnda ön-ön (en-ön) çalmalar gerçekletirilmesi amaçlanmaldr. Bu durumda eitim uzayacak mdr? Hayr! Matematik, fizik, kimya gibi derslerden boalan yerlere kavramsal dersler yerletirilecek; son 2 ylda hem proje yaplacak, hem de kuramsal dersler örenci tarafndan öretim üyesi desteinde örenilecektir (bir ölçüde olaya dayal öretim). Okulda küçük çalma mekânlar yaratlarak, gruplarn buralar evleri gibi kullanmalar özendirilecek; herkesin tanabilir bilgisayar olacak, Bölüm bunlar örenciye bedelsiz, ancak zimmetli olarak verecek, mezuniyette de verdii gibi geri alacak, yeni gelenlere modelini/kapasitesini yükselterek verecektir. Bu sistemi örenci isteyecek ve benimseyecek mi? Büyük bir olaslkla “evet!”. Çünkü daha ilk günlerden bir eyler örendiinin farkna varacaktr. 195 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Sistemin Çalmas Sistem Nasl Çalacak? Dönel (rotasyonel) biçimde. Her öretim üyesi, kendi grubuna, kendi uzmanlk alanndaki kavramsal bilgileri verecektir. (hafta, ikihafta, ay tabannda). Peki, öretim üyesi nereden bulunacak? Öretim üyeleri sisteme uygun yetitirilecek, arazide olduklar sürece yolluk/gündelik alacaklar. Mevcutlar bu sistemi benimseyecek mi? Büyük olaslkla benimseyecekler (iin içinde yolluk/gündelik gelirlerinin hatr saylr olmas kouluyla). Devlet nasl destek salayacak? Kalacak yer bulacak, yemek iini ele alacak, gezilecek alanlarda bilgi verecek, belge salayacak; ayn eyleri Özel Sektör de yapacak, bunun için Devletten destek alacaktr. Örenci Profilinin Deitirilmesi Gerei Örenci profili de deitirilmelidir. Çkarc/koullandrlm örencinin profili deitirilmeden bir yere varlamaz. Hoca sunsun, örenci dinler gözüksün; snav zaman dnda çallmasn; snav zamannda kap-kaç çallsn, balk yakalanrsa “tamam”, deilse, “devam alnm ders” için ans bir sonraki ylda zorlama, “tek derse kalndnda naslsa geçirilir” mant geçerli olmamaldr. Buna ilikin Mart 2009’da Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi naat Mühendislii Bölümü “Bilimsel Yaz Teknii” dersini alan 66 kii üstünde yaplan 15 soruluk küçük anketteki soru ve yantlarn % dalm aada verilmitir (Çizelge 1). 1. Dersi veren hocaya göre seçerim %80 9. Dersinden kaldm hocadan da seçerim 2. Dersin çeriine bakarak seçerim %85 10. Dier dersinden de geçirsin diye beni brakan hocadan seçmem 3. Kolay geçilip geçilmeyeceine bakarm %79 11. Ders gün ve saati beni etkilemez 4. Danmann yönlendirmesine bakarm %83 12. Garanti geçeceimi bildiim dersi seçerim %68 %86 13. Ders notu olan dersi seçmem %61 5. Daha önce dersi alanlara bakar öyle karar veririm 6. Arkadamn seçtii ders beni balamaz 7. Yönlendirmeyi kendim planlarm 8. Seçmede kontenjana bakmam %77 %70 14. Ödev, quiz, sunu falan istemem 15. Hocamn ders seçmede etkisi olmaz %98 Çizelge 1: Seçmeli ders seçiminde göz önüne alnacak noktalar*) *) Anket sonuçlar, Mart 2009, PAÜ naat Mühendislii Bölümü 196 %73 %95 %79 %61 %71 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA “Seçmeli Ders Seçimi Anketi”nden çkarlan 5 çarpc sonuç ise öylece özetlenebilir: 1. Kolayca geçeceim dersi seçerim! (Yorum: doru söze ne denir?) 2. Ders notu gerekli deildir! (Yorum: snfta not tutmak daha az ders notu ile eanlamldr) 3. Ödev, quiz, snfiçi uygulama istemem! (Yorum: bunlar angaryadr!) 4. Dersi veren hocaya bakarm (Yorum: “ekerci hoca” ise tamam!) 5. Dersin içeriine bakarm (Yorum: zorsa, unut!) Bu sonuçlar, örencinin hangi yönde koullandrld ve hangi noktalarda bu alkanlklarn deitirilmesi gerektii konusunda baz öngörüler vermektedir. SONUÇ VE ÖNERLER naat mühendislii eitimi gözden geçirilmelidir. Köklü düzen deiiklii gereklidir. Örencinin okulu bitirdiinde, “hiçbirey bilmiyorum” psikozundan arndrlmas salanmaldr. Bunun için; köklü, hemen, devlet destekli, doal/mekansal laboratuvarl, arazi gezili, kavramsal/kuramsal ikilisini içine sindirmi ve proje destekli bir eitim sisteminin temelleri oluturulmaldr. Bu arada öretim üyesinin yükü azaltlmal (danmanlk yapmallar); örencinin etkinlik saatleri arttrlmal (projelere yönlendirme); okulunu evi gibi duyumsamas salanmaldr (çalma gruplarna küçük odalar tahsisi, herkese bilgisayar salanm). Matematik-fizik-kimya gibi ortak zorunlu dersler kaldrlmal, boalan yerlere kavramsal dersler yerletirilmeli; söz konusu dersler kuramsal derslerin ilgili bölümlerinde, konuya yönelik olarak verilmelidir. Dersler örenilmesi gerekli yerlerde, yani arazide, antiyede, gerçek dünya içinde bir yerlerde yaplmaldr. Bunun için ciddi bir organizasyon ve deiim süreci gerekecektir. Örenci alkanlklarnn deitirilmesi, açkgözlüün önlenmesi, ksaca örenci anlaynn deitirilmesi gerekir. KAYNAKLAR [1] Kaltakc, M. Y.; Arslan, M. H. (2004): naat Mühendisliinde Probleme Dayal Örenme Yöntemi. Foça/zmir, 1. Ulusal Mühendislik Kongresi, 20-21 Mays 2004, 7 s. [2] Lars Dyhr, L., The Maersk Mc-Kinney Moller Enstitüsü, Danimarka; www.tek.sdu.dk, [email protected]. [3] Yanmaz, A. M.; Usul, N. (2006): Kavramsal naat Mühendislii. Ankara, ODTÜ Yaynclk, barkod: 9789944344081. 197 198 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GEÇMTEN GÜNÜMÜZE SOSYAL VE TEKNOLOJK GELMELERN MÜHENDSLK ETMN EKLLENDR Engin Karaesmen, Erhan Karaesmen* GR VE KONUNUN ÇERÇEVES Eitim, insanolunun bireysel ve toplumsal yaamda mutlulua, çevre ilikilerinden zevk ve tatmin alma keyfine ulamasndaki ayrcalkl bir kolaylktr. Toplumlarn gelimesine, uygarlk oluturmasna temel katklarn eitim yoluyla saland bilinir ve kabul edilir (nan, 1982). Teknik eitim bu kalp çerçevesinde küçük yalardan balayan temel eitimin epeyce ileri yalardaki bir özel uzants gibi gözükebilir. Ancak, okulsal eitimden önce bile henüz filizlenmeye balam insan, ailesinden, çevresinden ve günümüzde etkin bir bilgilendirme unsuru olarak ortaya çkan görsel ve sanal yayn ortamlar vastasyla kendisini kuatan teknik ve teknolojik kavramlarla harman olagelir. Eski dönemlerde gündelik araç ve gereçleri kullanmasn öretmek üzere küçük yataki bireylere uygulanan bilgilendirme, günümüzde elektronik ilemler becerisini gelitirme biçimine dönümütür ( De Camp, 1993). Bu gündelik öretilerin içinde eskiden de belli bir düzeyde olan tekniklik günümüzde ekil ve içerii biraz deimi olmakla birlikte yine de bulunmaktadr. Daha ilerlemi yalardaki örgün teknik eitime gelince, burada artk, genç insanlar teknisyenlik veya mühendislik mesleine hazrlayan bir süreç söz konusudur. Teknik konularda bilgilendirme, görgü, hüner ve uygulamadan öte düündürme, mevcut kalp bilgilerden farkl bilgi formlarna yönlendirici “kuramsal yaklam” , etik, iletiim, aratrma ve gelitirme ile coku bileenlerini içerecek ekilde derin yapl bir eitim süreci mühendislik eitiminin ana öelerini oluturur. Bu özellikler geçmite de böyleydi, nitekim “inaat mühendislii” adn tayacak olan mühendislik türü teknik ve teknolojik olgularn eksenine “kuramsal yaklam” esas alarak oturmu bulunuyordu. Makine mühendisliinin tabannda yer alan hareket eden cisim ve bunun mekanik düzenekleri daha sonralar gelimi olmakla birlikte mühendisliin matematik kavramlarla bulumasna önemli katklarda bulunmulard. Aslnda topraktan maden çkarmak, bunu gündelik yaamda kullanlabilecek formlara dönütürme hem biraz inaat mühendisliini biraz da makine mühendisliini barndran bir ilemler dizisiydi. Böylece insanlk çok uzun dönemler boyunca bu üç ana tür mühendislik uygulamasnn dorultusunda yürümü ve çok kuvvetli bir dayanak olan matematiin bu alanlarda olup bitenleri aydnlatc katklaryla adna mühendislik denebilecek bir düünce ve üretim biçiminin yenilenme, yaratclk ve gelitirme isteklerinin sonucunda dier mühendislik dallarnn olumasna da olanak salyordu. Bilim ve teknoloji sonradan daha çaprak boyutlar kazanarak günümüze kadar uzanacak olan karlkl etkileim durumunu bir hayli öncelerde yakalam bulunuyorlard. Engin Karaesmen, Erhan Karaesmen Orta Dou Teknik Üniversitesi, Türkiye E-posta: [email protected] 199 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA UYGARLIKLARIN GELMESNDE TEKNK VE TEKNOLOJK ALGILAMALARIN YER Uzak Geçmie Özetle Bir Bak Çok eski insanlar, “maara” adamlar, maara yaamna pratik zorlamann sonucu gelmilerdi. Açk hava yaamndaki iklimsel ve çevresel zorlamalar insanolunun bir barnak içinde daha rahat ve daha güvenli bir yaam çizgisine yaklatryordu. Dardaki günein yakcl, yamurun buzun ve karn rahatsz edici üütücülüü ve bunlara ek olarak çevrede rahatça dolaabilen yaban hayvanlarn ürkütücülüü barnak ihtiyacn kesinlikle zorluyordu. Kendi eliyle yapabilecei ve düzenleyebilecei barnaklara geçmeden önce insanolu on binlerce yllk uzun dönemlerde doann bahedici bir kolayl olan kovuklarda ya da maaraya benzeyen daha büyük iç mekânlarda yaamn sürdürmek zorunda kalmt. Maara içinde duvarlar kazyarak daha büyük mekânlar ve düzgün yüzeyler elde etme arayna ek olarak maara kaps olarak ta örgüler oluturma becerileri zaman içinde geliiyordu. Doal gda toplama ya da avlanma mecburiyeti onar civarda bir miktar yol yürümeye sevk ettiinde ise vadi formundaki baz engelleri aabilmek için kuru olarak bir kenara atlm ya da kendileri tarafndan taze devrilmi aaç kütüklerini bir geçit unsuru olarak kullanmay akl edebiliyorlard. Böylece, zor ve ilkel koullar altnda bir çeit “köprü” yapmnn ilk örnekleri verilmi oluyordu. Teknik akln yaama geçirilii, bu verilen örneklerden de anlalaca gibi ihtiyaçlarn zorlamasyla oluyordu. Günümüzde de hala gerçek ya da yapay zorlamal bir ihtiyaç kendini göstermeden önce bir teknik teknolojik uygulama ilemine girilmesi söz konusu deildir. Nüfus art, barnak ihtiyacn artran çok temel bir sosyoekonomik gelimeydi. Bunun belirledii ihtiyaç yaygnl ve çeitlilii inaat ilerinin giderek younluk kazanmasna yol açyordu. Sosyal yaamdaki dier gelimeler ve hareketliliin younluk kazanmas dolaysyla bina, suyollar ve köprü yapm ileri artyordu. Bireylerin büyük bir çounluu yapm iinden biraz anlyor olmakla birlikte, bir sosyal i bölümü göstergesi olarak salt inaat ilerine yönelik ve konuya daha fazla bilerek, günümüzdeki uzmanlamann ilk nüvelerini oluturacak biçimde yaklaan bir çeit meslek adam douyordu. Bu oluumun kendiliinden bir eitim boyutu da ortaya çkyordu. Ustaçrak (ya da yardmc) ilikisinin hem bir iç disiplini salama yönü vard; hem de daha çok bilgiye ve deneyime sahip kiiden daha acemisine yönelik bir öretme süreci organik biçimde, bu gelimelerin çerçevesinde yer alyordu. Daha yakn dönemlere gelindiinde Bat Avrupa yaamnn önemli bir parçasn oluturan Gotik Yaplar inaat döneminde ise meslek adam olmak, ustalkyardmclk statüleri o dönemlere özgü kuvvetli dinsel inanç unsuru ile de beslenerek daha da yerleik bir düzeni oluturuyordu. Gotik Yap döneminde özellikle büyük dinsel yaplarn (katedraller ve büyük kiliseler) çok uzun süren inaat süreçleri ve süreleri yapt ile onu yapanlarn arasnda duygusal bir balln kurulmasna da yol açyordu. Bu balln göstergesi olarak Ortaça sonlarnn Gotik döneminde bir lonca disiplini içinde inaat ilerine yönelik eitim de tamamen oturumaya doru yön kazanyordu. 200 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Rönesans Dönemi Ve Sonras Ortaça sonlar duraanlndan Rönesans’a geçi olay, bilindii gibi, insanlk tarihinin hamleli bir gelime olayn gösterir. Tarihçiler, sosyologlar ve felsefeciler bu sçramal dönüümün sosyoekonomikpolitik kaynaklar ve ekillendirici etkileri üzerinde geni biçimde younlamlardr. Birbiriyle bazen çelien ve çatan görülerin de yer ald biliniyor olsa da tarihin bu dönemi üzerinde yeterince aydnlatc bilgiler temelinde aa yukar uzlald bilinmektedir. 14.yüzyl sonlarndan balayarak iki yüz (200) seneye yaylm olan bu dönüüm, kuvvetli devletlere dayal toplumlarn ve milletlerin bir hayli yerleik bir düzen içinde ortaya çkmasna yol açmt. Sosyal i bölümleri alannda artk ayrntlara inen farkllklar da göz önünde tutabilen yeni bak açlar gelitirebiliyordu. naat ve makine mühendisliinin genel kapsam içinde artk alt dallarn olumasna belli belirsiz tanklk ediliyordu. Öte yandan Ortaçadan Rönesans’a geçiin dünya çapnda önderliini yapm olan Bat Ülkeleri âleminin dnda Mezopotamya ve Yakn Dou, Uzak Dou ülkeleriyle günümüzde “Latin Amerika” ülkeleri olarak adlandrlan yerlerde de eski dönemlerdeki parlakln yan sra kendi Rönesanslarn a geçi olgusu yaanmt. Osmanl mparatorluunda da 16. Yüzyln gelimeli ve güçlü bir dönem olduu hatrlanmaldr. Rönesans’n hemen öncesinden balayarak 15. ve 16. yüzyllarda yerlemeye yönelen bir sosyal eilim ise, uzmanlk eitiminin artk örgün bir nitelik kazanmasn gerektiriyordu. Usta ve yardmcs arasndaki dar alan öreticiliinin yan sra, okulsal eitime gereksinme duyulur oluyordu. nsan cann dorudan ilgilendiren “tp” alannda talya ve Fransa’da zaten balam olan yüksek örgün eitim Rönesans döneminde ve sonrasnda farkl boyutlar kazanyordu. Dank derebeylikler çandan kuvvetli devletlere geçi, disiplinli ordu gereksinmesini ortaya döküyordu. Bu olgunun teknik eitim olayna yansmas ise askeri mühendislik yüksek okullarnn ekillenmesine yol aç biçiminde oluyordu. Bat Avrupa ülkelerinde ortaça sonunda kendini kuvvetle hissettiren ve Rönesans döneminde de kuvvetli devletler düzeyinde önemli bir araç olan kilise kurumunun etkisi altnda, ayrca, teolojik ve dinsel eitim faaliyeti de yaygn biçimde sürüyordu. Dinsel kurumlarla balantl eitim yönleniine daha sonraki yüzyllarda mühendislik boyutunun da girmi olaca bilinmektedir. 18. yüzyl banda askeri mühendislik ve bununla balantl eitim olaynn örneklerine rastlanr olmutu. lk askeri teknik yüksek okul olarak nitelendirilebilecek çeitli kurumlar ortaya çkyordu. Yüzyln sonunda ise, geleceini tamamen batya yönelme yolunda belirlemi bir Osmanl imparatorluunda Mühendishane-i Bahri Hümayun (1773) teknik yüksek okulunun kurulmasna kadar varlyor. Ancak, bilim ve teknolojide askeri tekniklemeye yardmc olunurken, onu epeyce aan deiik gelimelere de tanklk edildii bilinmektedir. Dönemin kuvvetli ülkeleri ngiltere ve Fransa bata olmak üzere üniversite ya da yüksek okul adlarn tayan bilimsel ve teknik eitim kurumlar tüm Avrupa ülkelerinde kendini kabul ettirme yoluna giriyorlard. Daha yakn çalarn gelimelerine ise önceleri endüstriyel devrim ve dönüüm daha yaknlarda ise elektronik kolaylklarn belirledii yepyeni bir teknikleme anlay damgasn basacaktr. En eski çalardan günümüze kadar gelen dönemlerin fotoraf örnekleriyle de desteklenmi bir özeti genelde mühendislik eitimine daha özelde inaat mühendislii eitimine yönelik olarak iliikte Tablo 1 de çizelgeletirilmitir. Pek çok bilim tarihçisine göre 1940’lar “makine ça” 201 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA döneminin sonunun balangc olarak kabul edilmektedir. Yeni dönem “sistem veya bütünleik düünce ça” olarak isimlendirilmi ve yaanmaktadr (Chekland, 1999). ÇADA YAAMDAK YEN GEREKSNMELER VE ETKLEMELER 20. yüzyl ortalarndan balayarak günümüze uzanan zaman dilimi geçmiin herhangi bir yarm yüzyl ile kyaslanamayacak younlukta ve ataklkta deiimlerin yaand bir dönem olmutur. Bir yandan tüm dünyay etkisi altnda tutan politik cephelemeler sürüp giderken karlkl taraflarn kendilerini daha kuvvetli klma zorunluluu yeni dönüümlere yol açmtr. Sava ve savunma sanayinin pek çok ülkede hzla gelime göstermesi mecburiyeti dolayl olarak bilim ve teknolojide yeni kavramlar ve anlaylar olumasna yol açmtr. Elektronik çann güçlü ve çok yaygn bir aygt olan bilgisayar gündelik yaamda varln gittikçe daha kuvvetli hissettirir olmutur. Bu durum elbette mühendislik eitimine de yansmtr. Yeterince yaklak saysal çözümler oluturmay çok kolaylatran ve hzlandran bilgisayarlar önceki dönemlerin mühendislik eitiminde “problemlerin temel ilkelerini ve kökünü (kavramlar) öretip uygulamadaki bireysel beceri ve yaratcl özendirme” çizgisinden uzaklatrma durumunu yaratm görünmektedir. Teknik eitimin genelinde ve inaat mühendislii eitiminin özelinde küçük snflardan itibaren örenciler yeterince yaklak çözümlere çok çabuk ulaabilmenin peine düer olmulardr. in esasn, bilimsel düünce ve matematik ile balantsn alglayp benimsemek yerine, köküne inmeden yüzeysel çözüm getirebilen bir yeni genç mühendis tipolojisi ortaya çkar olmutur. Oysa toplumlarn gelimesindeki sosyo-teknik temel, matematiksel ve fiziksel bir anlay örgüsünden dayanak almalyd ve bütünleik sistemin gereklerini yerine getirmeliydi (Karaesmen, 2005). Uzunca bir süre, çeitli eksiklikleri olsa da, genel dorultuda yeterli saylabilecek bir eitsel yaklam kendini gösterebiliyordu. Köklü bir teknik anlayn peinde olan mühendisler özellikle inaat mühendisleri “sosyal yumuak alglamalardan nasibini alamam, köeli ve zayf kültürlü” insanlar olarak tanmlanabiliyordu. Genel kamuoyunda mühendislie ve mühendise yönelik bu bir miktar hakszlk içeren ama mühendislik dünyas bak açsndan “maalesef” gerçeklik paylar da bulunan bir belirlemeydi. naat mühendislii eitiminde, insan denen yaratn sadece teknik davranlardan ve dürtülerden nasibini alm ve mesleinde uzmanl önde gelen bir kii olmas yerine yaamdaki sosyal varlk renkliliini de gözeten daha komple bir insan olmas elbette yelenirdi. Mühendislere ve özellikle inaat mühendislerine yönelik bu davran köelilii ve yaam esnekliinden uzak düme eilimi günümüzün mühendislik eitimi kurgulamalarna etki yapmas gereken bir deerlendirme biçimidir (Emmerson, 1973; Pekelis, 1975 ve Feenberg, 1995). Buna göre, düünsel ve davransal esneklii gözeten eitim mekanizmalarnn peinden koulmas gerektii açktr. Ancak mühendisliin salt kendi iç dünyasn ilgilendiren yeni etkileimlerin de teknik eitime yansmas zorunluluu vardr. Mühendislik dallar, endüstriyel devrim ve dönüüm çann gerei olan dar alanlarda uzmanlama ve oralarda baka yönlere dikkat datmadan, en yüksek verimi salayabilme yolundaki sosyoekonomik ulusal ya da uluslararas zorunluluklarn ötesine geçme mecburiyetindedir. Dar alanl mühendislik anlay yerine bir akl ekseni çevresinde bütünsel ve bütüncü anlaylarn bulumasn yeleme durumu ortaya çkmaktadr. Dar uzmanlk alanlarnn aslnda doadaki 202 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA fiziksel devinim biçimlerinin matematiin çok kuvvetli ve badatrc niteliiyle birbirine yakn ölçütlere getirilmesi mümkündür. Karmak durumlar (complexity) biçiminde kendini gösteren devinimler, bilgileri bütünleik ele al ve deerlendiri (consilience) yaklamyla çözüme kavuturulabilir. Temel bilimler ve matematik, doa fiziiyle ve kimyasyla balantl mühendislik uygulamalarn da içine alan tüm teknolojik uygulamalar ve ürünler, tp, hukuk, bu akl ekseni etrafnda bulumay gerçekletirmek zorundadr ( Wilson, 1999; Karaesmen, 2002). Bu aklc çada bulumann dtan sarmalaycln tarih ve felsefenin yapmas beklenmelidir. Karlkl etkileimleri ve kendi iç örgüsünü kuvvetli biçimde dengelemi olan bu bulumann mekanizmas içinde din, teoloji ve politika gibi faaliyet alanlarnn yerinin olamayaca açktr. Sadece çada mühendislii deil, çada düüncenin tümünü ilgilendiren bu bütünsel, bütünleyici ve hep sorgulayc etkileimler araylarnn baarya ulamasn dileyelim. SONUÇLAR VE YORUMLAR Genelde mühendislik eitimi iin daha özelinde inaat mühendislii eitimi önemli bir teknik faaliyetler dünyasnn temel dayanaklarndan biridir. Sosyoekonomik ve teknolojik gelimeler mühendislik uygulamalarnn biçimlenmesine yol açarken teknik eitimin ilkelerini ve kurallarn da olutura gelmitir. Tarihsel gelimeler dikkatle incelendiinde bu olgunun her dönemde kendini belirgin biçimde ortaya koyduu anlalmaktadr (TMMOB-MO, 2008). Günümüzün sosyal platformunda mühendislik, bir yandan toplumsal davran esnekliinden yeterince nasibini alamam bir etkinlikler biçimi sergilemektedir. Öte yandan, bilgisayar olgusunun, mühendislik bilimini ve anlayn gölgesinde tutacak biçimde yaygn bir kullanm alan buluu; köklü ve salam temelli bir mühendislik eitimi etkinlii gösterilmesini zorlatryor olduu da açktr. Oysa günümüzde farkl disiplinlerin dar uzmanlk alanlarndan kurtarlarak bütünsel bir matematiksel-fiziksel kuram ve düünce tabanna oturtulmas ihtiyac da bulunmaktadr. Bu alandaki araylarn ve uygulamalarn meslein etik, iletiim, takm çalmas ve coku boyutlar ile bütünletirilip, zenginletirilmesiyle inaat mühendislii eitim ve eitiminde de istenen baarlara ulalacaktr. KAYNAKLAR [1] Checkland, P.,1999, Systems Thinking, Systems Practice, John Wiley and Sons, New York. [2] De Camp, L.S.,1993, The Ancient Engineers, Barnes ve Nobles Kitaplar, New York. [3] Emmerson, G.S., 1973, Engineering Education : A Social History, Crane, Russak Co. Inc., New York. [4] Feenberg, A. ve Hanay A., 1995, Technology: The Politics of Knowledge, Indiana Üniversitesi, Indiana. [5] nan, R., 1982, Atatürk’ün Eitimci Kiilii, Cumhuriyet Döneminde Eitim, s.3- 14, Bilim ve Kültür Eserleri, MEB Yaynlar, No.91-4-1, Ankara. [6] Karaesmen, En., 2001, CE 427 naat Mühendisliinde Sistem Analizi, Ders Notlar, ODTÜ, Snrl Datm, Ankara. 203 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [7] Karaesmen, Er., 2002, Interrelations, Similarities and Differences between Science, Technology and Art, Uluslararas “Sanat ve Bilim Konferans” Bildiri Kitapç, ODTÜ, Ankara. [8] Karaesmen, En. ve Karaesmen,Er., 2005, Influence of Developments in Science and Technology on Engineering Education, SEFI 2005 : “Engineering Education at the Cross-roads of Civilizations” Bildiri Kitapç, s.344-350, Ankara. [9] Karaesmen, En. ve Karaesmen, Er., 2005, Indispensable and Sustainable Activities in Engineering Education: Socio-cultural Experience and Consilience, SEFI 2005: “Engineering Education at the Cross-roads of Civilizations” Bildiri Kitapç, s.351- 357, Ankara. [10] Pekelis, V., 1975, Melanges Cybernetiques, Science Pour Tous Edition, Moskova. [11] TMMOB naat Mühendisleri Odas, 2008, naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei, MO Yayn No: MO/08/04, Ankara. 204 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA DÖNEMLER ve YERLER 1. BETMLEYC EKLLER En eski nsanolunun dönemler 2. ETM ÖZELLKLER bireysel gayretleri Eski imparatorluklar Ustalar tarafndan ve uygarlklar yardmclarn ve dönemi (Msr, çraklarn birebir Mezopotamya, ilikiyle ya da prehispanik gruplar halinde Amerika) eitilii 3. Antik Akdeniz varl + Ustalar tarafndan ortaçalar yardmclarn ve (dou/bat) çraklarn birebir ilikiyle ya da gruplar halinde eitilii Askeri mühendislik kavram ve uygulamas: Daha sert disiplinli bir 4. çraklk eitimi & Ön Bat Rönesans’ndan mühendislik 18.yüzyla kadar eitiminde örgün geçen dönem okulsal sistemlere geçi & bilimsel teknik eitim kurumlamasnn yerlemesi Tablo 1. naat Mühendislii Eitiminin Tarihsel Deiimi 205 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA DÖNEMLER ve YERLER 5. 18.yüzyldan BETMLEYC EKLLER ETM ÖZELLKLER Mühendise ve bu yana (Endüstri mühendislie olan devrimi ve ihtiyaçtaki yükselie sonras) Ulusal ve cevap verecek uluslararas ekilde okullam düzeyde genel eitim düzenin bilimsel ve teknik kurulmas gelimenin +Endüstri devriminin kontrol altna akyla bu aln dönemi araylarn ve (Fransa’daki eilimlerin askeri ve sivil birletirilmesi mühendislik +Daha yaknlarda okullarnn açl endüstri sonras Osmanl elektronik gelime mparatorluunda dönemlerinin Mühendishane-i problemlerini Bahri Hümayun göüsleme ve bu (1773)) amaçla bilim ve teknolojide yeni dengeler arama +Bilim ve teknoloji dengesi / Sistem Tablo 1. (devam) naat Mühendislii Eitiminin Tarihsel Deiimi 206 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE TÜRKYE GERÇE Cem Ouz, Sinan Altn, .Özgür Yaman, M. Serdar Krçl, Abdullah Bakr, Gülsüm Sönmez* ÖZET Ülkemizdeki inaat mühendislii eitim envanterinin çkarlmas, inaat mühendisliinde mevcut eitim koullarnn ortaya konulmas ve sorunlarn belirlenmesi, inaat mühendislii bölümleri arasnda egüdümün salanmas, örenci gereksinim ve sorunlarnn belirlenmesi ve çözümlenmesi konularnda yardmc olmak amacyla naat Mühendisleri Odas tarafndan kurulan naat Mühendislii Eitim Kurulunun (MEK) yapt çalma sonucunda, bu bildiride Türkiye’deki inaat mühendislii eitiminin mevcut durumunu aratrmak, paydalarn inaat mühendislii eitimi hakkndaki görü ve düüncelerini bir araya getirmek hedeflenmitir. GR Ülkemizdeki devlet ve vakf üniversiteleri ve bu üniversiteler içerisinde inaat mühendislii eitim program bulunanlarn öretim programlar (normal öretim ve ikili öretim) mevcuttur. 2007 yl itibariyle Türkiye’de 75’i devlet, 31’i özel vakf üniversitesi olmak üzere toplam 106 üniversite bulunmaktadr. Bu kurumlarn 44’ünde inaat mühendislii bölümü bulunmaktadr. Devlet üniversitelerinin bünyesinde yer alan inaat mühendislii bölümlerinin 14’ünde ikili eitim yaplmaktadr. 42 üniversitede inaat mühendislii bölümleri mühendislik fakülteleri içinde yer alrken, Yldz Teknik Üniversitesi ve stanbul Teknik Üniversitesi fakülte yaplanmasna sahiptir. Tüm inaat mühendislii bölümleri 4 yllk lisans eitimi vermektedirler. Genel olarak ülkemizdeki inaat mühendislii eitimi yaplanmas temel bilimler, yap mekanii, hidrolik, geoteknik, ulatrma, Cem Ouz Akdeniz Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO, Antalya, Türkiye E-Posta: [email protected] Sinan Altn Gazi Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Ankara, Türkiye E-Posta: [email protected] .Özgür Yaman ODTÜ, Mühendislik Fakültesi, Ankara, Türkiye E-Posta: [email protected] Murat Serdar Krçl Yldz Teknik Üniversitesi, naat Fakültesi, stanbul, Türkiye, E-Posta: [email protected] Abdullah Bakr TMMOB naat Mühendisleri Odas, Ankara, Türkiye E-posta: [email protected] Gülsüm Sönmez TMMOB naat Mühendisleri Odas, Ankara, Türkiye E-posta: [email protected] 207 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA yap malzemeleri, yap iletmesi bilim dallarn kapsayan zorunlu ve seçmeli derslerden olumaktadr. Genelde inaat mühendislii bölümleri lisans eitiminden sonra lisansüstü programlar da sunmaktadr. naat mühendislii eitim-öretimini birlikte yürüten ve karlkl etkileimi dorudan gerçekletiren iki payda; eitim veren inaat mühendislii bölümleri ve eitilen örencilerdir. Bu iki payda ülkemizde inaat mühendislii mesleinin geliimi ve mesleki hizmetlerin niteliini ekillendiren ana etkenler olup ülkemizin içinde bulunduu ekonomik ve sosyal güçlüklerden toplumun tüm katmanlar gibi etkilenmelerine ramen toplumumuza kazandrdklar deerler büyük bir önem tamaktadr. naat sektöründe görev alacak mühendislerde aranan niteliklerin eitim kurumlarnca ne oranda salanabildiinin belirlenmesi ve inaat mühendislii mesleine yeni balayan mühendislerin karlatklar sorunlarn bilinmesi, eitim-öretimin gelitirilmesinde salkl bir geri besleme arac olacaktr. Bu sayede mesleki eitim-öretimin elde edilen veriler nda iyiletirilmesi ve biçimlendirilmesi salanabilecektir. naat mühendisliinin temel paydalar olan inaat mühendislii bölümlerine ve örencilerine, meslek uygulamalarna yeni balayan mezunlarn aldklar eitime baklarn ve yarglarn belirlemek üzere mezunlara, teknik elemanda aranlan nitelikleri sorgulamak ve inaat mühendislii eitiminden beklentileri belirlemek üzere inaat sektörü alanlarna yönelik dört ayr anket düzenlenmitir. Bu anketler naat Mühendislii Bölüm Anketi, Örenci Anketi, Mezun Anketi, Sektör Anketi olarak isimlendirilmitir. Anketlerde yer alan sorularn belirlenmesi ve cevaplarn deerlendirilmesi MEK tarafndan yaplmtr. ANKETLER naat Mühendislii Bölüm Anketi Anketlere 38 inaat mühendislii bölümü yant vermitir. naat mühendislii bölümlerinin eitim-öretim programlarna, öretim üyesi dalmna ve örenci saysna, alt yap ve fiziksel olanaklarna, aratrma potansiyeline, MO ile ilikilerine yönelik sorularn bölüm bakanlklar tarafndan cevaplanmas istenmitir. Bu anketten elde edilen bilgilerin deerlendirilmesi ile eitim kurumlarnda mevcut envanterin ülkemiz ölçeinde ortaya çkarlmas amaçlanmtr. Örenci Anketi Dört yllk eitim programlarnda meslek derslerinin genellikle üçüncü ve dördüncü snflarda daha youn yer ald göz önünde bulundurularak mesleki eitim deerlendirmesinin bu snflarda bulunan örenciler tarafndan yaplmasnn daha salkl olaca öngörülmütür. Bu ankette örencinin kiisel bilgileri, inaat mühendislii mesleini tercih nedeni, eitim-öretim için düünceleri, öretim sürecinde salanan akademik ve fiziksel olanaklarn yeterlilii, ekonomik gereksinimleri, öretim elemanlar ile ilikileri, kültürel faaliyetleri ve MO ile ilikileri belirlemeye yönelik sorularn cevaplanmas istenmitir. Elde edilen verilerle Türkiye ölçeinde örencilerin ortak düüncelerinin ve sorunlarnn belirlenmesi hedeflenmitir. 208 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA lgili bölüm yönetiminin denetiminde gerçekletirilen “Örenci Anketi”ne 41 inaat mühendislii bölümünden 3284 örenci cevaplamtr. Az sayda da olsa baz inaat mühendislii bölümlerinde örenci anketine katlmn çok düük olduu görülmektedir. Mezun Anketi yaamna yeni balayan mezunlarn eitim sürecindeki kiisel ve mesleki kazanmlarn yeni snadklar bir dönemde inaat mühendislii eitimlerine baklarnn belirlenmesi bir yandan üreticinin dier bir yandan da ürünün öz deerlendirilmesi olacaktr. Lisans öretiminin izleri henüz kaybolmam inaat mühendislerinden eitimöretim sürecinde kazandklar bilgi ve becerilerin ne düzeyde ve neler olduunu, eitim programlarnn eksikliklerini ve olumlu yönlerini, lisans eitimi sonundaki mühendislik yetki ve sorumluluklarn kullanmak için yeterlik düzeylerini belirtmeleri hedeflenmitir. Bu nedenle mezuniyetinden en fazla 5 yl geçmi (2002 yl ve sonras mezun inaat mühendisleri) genç inaat mühendislerinin yukarda belirtilen konularda lisans eitimlerini deerlendirmeleri istenmitir. Bu amaçla mezun anketleri MO ubelerine gönderilerek üyeleri arasnda 2002 yl ve sonras mezun toplam üyelerinin %20’si tarafndan cevaplanmas istenmitir. MO kaytlarna göre 2002 yl ve sonras mezunlarnn toplam says 11.000 civarndadr. Bu saynn %20’si olan 2200 inaat mühendisi hedef kitle olarak seçilmitir. Ancak MO ubelerinden geri dönen anket says ancak 766 olmutur. Ankete katlmn %7 orannda çok düük kald üzülerek görülmütür. Sektör Anketi Bilindii gibi müteri memnuniyeti ve ürünün tercih nedeni kalitesiyle birinci derece ilikilidir. Müterinin üründe arad niteliklerin bilinmesi daha iyi bir ürün elde etmenin, bunun doal sonucu olarak üründen elde edilecek katma deerin artrlmas bakmndan önem tamaktadr. naat mühendislii eitim ve öretimi sonucunda mezun inaat mühendislerinin kazandklar niteliklerin inaat sektöründe nasl bir deer tadnn belirlenmesi eitim-öretim için geri besleme salanabilmesi bakmndan gerekmektedir. Bu amaçla inaat sektörünün teknik ve idari sorumlularnn cevaplamas istenen bir sektör anketi düzenlenmitir. Bu anket MO ubeleri ve genel merkezi yardmlaryla gerçekletirilmitir. Proje, etüd ve müavirlik hizmetleri, yapm ve taahhüt hizmetleri, denetim hizmetleri alanlarnda faaliyet gösteren 788 firmadan cevap alnmtr. Dier anketler gibi sektör anketi de tüm katlmclar dikkate alnarak deerlendirilmitir. Anketlerin Deerlendirme Yöntemi Üniversitelerin inaat mühendislii bölümlerinden gelen bilgiler derlenirken ülkemizdeki inaat mühendislii eitiminde yaanan genel sorunlarn ve meslek eitimindeki genel eilimin ortaya çkarlmas amaçlanmtr. Ayrca her eitim kurumunun iç denetim mekanizmalarn kullanarak eitim-öretimini denetlendii, örenci memnuniyetini ölçen mekanizmalar ilettii göz önünde 209 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA bulundurulursa bireysel deerlendirme zaten bilinen sonuçlar verecektir. Bu nedenle hem bölüm hem de örenci anketlerinin kurumsal ölçekte verilmesinden kaçnlm, deerlendirmelerde her anket grubu için ayr ayr olmak üzere ankete katlanlarn toplam göz önünde bulundurulmutur. Anketler inaat mühendislii bölümlerinden, örencilerden, mezunlardan ve sektör yöneticilerinden elde edilen veriler derlenerek, ülkemiz ölçeinde, kendi içlerinde deerlendirilmi, çapraz sorgulama göz önünde bulundurulmamtr. Sorulardaki tek seçmeli cevaplar yüzlük tam içinde oransal arlklar hesaplanarak belirlenmitir. ki ve daha fazla seçmeli cevaplarda her seçenek ayr ayr deerlendirilmi olup, her seçenek için ankete cevap veren says dikkate alnm, bu cevaplarn yüzlük tam içindeki oransal arlklar hesaplanmtr. Deerlendirme sonuçlar dört bölümde ayr ayr sunulmutur. Her ankette, ankete cevap veren katlmclarn nitelikleri deerlendirmelerden önce açklanmtr. ARATIRMANIN BULGULARI naat Mühendislii Bölümleri Bu deerlendirme üniversitelerimizin bünyesinde eitim veren 38 inaat mühendislii bölüm bakanlndan elde edilen anket sonuçlar temel alnarak hazrlanmtr. Doaldr ki her üniversitenin içinde bulunduu özel koullardan kaynaklanan farkl sorunlar vardr. Ancak bu deerlendirmenin amac bu özel sorunlarn üzerinde durmak yerine, inaat mühendislii eitim ve öretimini yürüten bölümlerin ortak sorunlarna dikkat çekebilmektir. üphesiz sorunlarn çözümü, gereksinimlerin karlanabilmesi kolay olmad gibi ksa bir zaman sürecinde gerçekletirilebilir de görünmeyebilir. Bununla beraber bunlarn ortaya konulmas ve tartlmas çözümler üretebilmek için mutlak bir önkouldur. naat mühendislii eitim programn yürüten bölüm bakanlklarndan; örenci saylar, öretim üyelerinin inaat mühendislii temel bilim dallarna dalmlar, laboratuvar alt yaps ve eitimde ne ölçüde kullanld, eitim programlarnn güçlü yönleri, eksiklikleri, lisansüstü eitimi ve aratrma potansiyeli, MO ile ilikilerin belirlenmesine yönelik bilgiler istenmitir. Elde edilen bilgiler derlenerek inaat mühendislii bölümlerinin mevcut durumlar belirlenmeye çallmtr. 2007 ylnda 43’ü normal öretim, 14’ü ise ikinci öretim program olmak üzere toplam 57 adet inaat mühendislii lisans programna ÖSYS ile örenci kabul edilmitir. Sütçü mam Üniversitesi’nde inaat mühendislii bölümü bulunmasna ramen örenci kabul edilmemektedir. Mevcut programlarn 52 tanesi devlet üniversiteleri, 5 tanesi ise vakf üniversiteleri bünyesinde yer almaktadr. naat mühendislii programlarnn 2007 yl kontenjanlar, normal öretim için 2781, ikinci öretim için 700 olmak üzere, toplam 3481 örencidir. naat mühendislii programlarna kabul için en yüksek puan 358.902, en düük puan 217.188’dir. ÖSYM tarafndan hazrlanan 2007 yl ÖSYS klavuzunda verilen bilgiye göre, snava giren adayn en yüksek puanla örenci kabul eden inaat mühendislii bölümünde öretime hak kazanabilmesi için baar sralamas 4430 olmas gerekirken, en düük puanla örenci kabul eden inaat mühendislii bölümünde örenim görebilmesi için gereken baar sras 283000’dir. naat 210 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA mühendislii eitimi veren 57 programn da ayn puanla örenci almas beklenemez. Ancak inaat mühendislii programlarnn taban puanlar arasndaki farkn bu denli geni olmas dikkat çekicidir. Taban puanlar arasndaki farkn büyümesindeki önemli etkenlerden biri de olanaklar snrl üniversite saysnn artmas olduu düünülebilir. Ülkemizde yüksek öretime olan talebin her geçen gün artmas ve yeni üniversitelerin açlmas eiliminin her zaman var olduu göz önüne alnrsa bu farkn daha da açlmas olasdr. 2007 yl itibar ile inaat mühendislii eitimi veren programlara kabul edilmi olan 3481 örencinin ald puanlarn ortalamas 315.244’tür. Bu ortalama puann üzerinde puanla örenci kabul eden programlarn kontenjanlarnn toplam 2190’dr. Bu say toplam örenci kontenjan içinde yaklak %63 oranna karlk gelmektedir. Örenci ve Öretim Üyesi Says naat mühendislii bölümlerinin normal öretim programlarnn %66’snda örenci says 200-500 aralndadr. %18’inde 200’den az örenci, %16’snda da 500’den fazla örenci eitim görmektedir. 2007 yl örenci kontenjanlar dikkate alndnda en düük kontenjan saysnn 30 civarnda olduu görülebilir. Kontenjanlar temel alndnda inaat mühendislii bölümlerinde kaytl örenci says; normal öretim programlarnda 11124, ikinci öretim programlarnda ise 2800 olmak üzere toplam 13924’tür. Bu say içinde tekrarl örenciler bulunmad için bölümlerimizde eitim öretim gören örenci saysnn belirlenmesinde bir alt snr oluturmaktadr. Yüksek Öretim Kurulu (YÖK) istatistiklerinde 2006-2007 akademik yl için öretim alanlarna göre lisans düzeyindeki örenci saylar tablosunda inaat mühendislii bölümlerindeki toplam örenci says 19239 olarak verilmektedir. YÖK’ün verdii bu tabloda toplam örenci saysnn yaklak %9’unun (1787) kz, %91’inin (17452) erkek örenci olduu belirtilmitir. Bu çarpc istatistik kz örencilerin inaat mühendislii mesleine uzak durduklarn göstermektedir. Kz örencilerin meslek tercihlerinde inaat mühendisliinden uzak durmalarnn nedenleri aratrlmal ve inaat mühendislii mesleinin toplumdaki önemi orta öretim örencilerine ulatrlmaldr. Bu konuda üniversitelerin inaat mühendislii bölümleri ve MO’nun birlikte oluturacaklar bir eylem plan çerçevesinde ortaklaa gayret gösterilmesi gerekmektedir. Ankete katlan 38 inaat mühendislii bölümünün akademik personel durumu, birçok inaat mühendislii bölümünde temel bilim dallarnda nicel ölçekte salkl bir öretim eleman yapsnn bulunmad, birçok anabilim dalnda profesör ve doçent kadrosunda öretim üyesinin olmad dikkati çekmektedir. Türkiye ölçeinde her bilim dalnda yardmc doçent kadrolu öretim üyelerinin says dier akademik kadrolara göre belirgin olarak fazladr. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin birkaç haricinde öretim eleman planlamasnn yaplmad ya da uygulanamad için salkl gelime göstermedii açktr. Bu tabloda en ürkütücü görünümün öretim üyesi fidanl olarak bilinen aratrma görevlisi saysnn düüklüüdür. Her aratrma görevlisinin de öretim üyesi yeterliliine ulaamayabilecei göz önünde bulundurulduunda öretim üyesi bana düen örenci saysnn en iyimser bakla bugünkü durumundan daha iyileebileceini düünmek mümkün görülmemektedir. Bu durumun devam etmesi inaat mühendislii bölümlerinin 211 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA geleceklerini, dolaysyla ülkemiz inaat mühendislii sektörünü tehdit etmektedir. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin yaklak %50’sinde kadrolu öretim üyesi ve öretim görevlilerinin toplam says 15’ten azdr. Baz üniversitelerin inaat mühendislii bölümleri YÖK kanununun 35. maddesi ile aratrma görevlilerini yüksek lisans ve doktora eitimleri için baka üniversitelerde görevlendirilerek, gelecek için öretim üyesi açklarn kapatmaya çalmaktadrlar. Bugünkü tablo Türkiye’de inaat mühendislii bölümlerinin gelecee yönelik öretim eleman yetitirme stratejilerini mutlaka belirlemeleri ve uygulamaya koymalarnn zorunlu olduunu ortaya koymaktadr. Prof. Doç. Yrd. Doç Ör. Gör. Uzman Ör. Üyesi Ör. Üyesi + Ör. Gör. Ar. Gör. Örenci kontenjanlar göz önünde bulundurulduunda öretim üyesi+öretim görevlisi bana düen örenci saylar bir alt snr olarak bölümlerimizin %50’sinde 20’den fazladr. Tekrarl örenci saysnn eklenmesi ile öretim üyesi bana düen örenci saysnn daha da büyüyecei açktr. Türkiye’deki inaat mühendislii bölümlerindeki öretim üye ve örenci saylarnn makro ölçekte deerlendirilmesiyle; Yüksek Öretim Kurulu’nun 2006-2007 akademik yl istatistiklerine göre inaat mühendislii bölümlerinde kaytl toplam örenci saysnn (19239) toplam öretim üye+öretim görevlilerinin saysna (874) oran yaklak 22’dir. Ankete katlan 38 inaat mühendislii bölümünde öretim üyesi ile öretim görevlisi saysnn toplam 709, öretim görevlileri hariç tutulduunda bu say 633’tür (Tablo 1). 81 18 43 29 6 13 190 48 7 35 17 5 9 121 131 42 63 46 13 27 322 26 15 6 12 10 0 69 6 3 6 7 0 1 23 260 67 141 92 24 49 633 286 82 147 111 34 49 709 168 54 89 82 20 41 454 Bilim Dal Yap Ulatrma Hidrolik Zemin Mekanii Yap letmesi Yap Malzemesi Toplam Tablo 1. naat Mühendislii Bilim Dallarnda Toplam Akademik Personel Says (ankete katlan 38 inaat mühendislii bölümü için) Yap ve hidrolik bilim dallarndaki öretim elemanlarnn akademik unvanlarna göre oransal deerleri birbirleriyle yakndr. Tüm bilim dallarnda yardmc doçentler akademik unvanl öretim elemanlar içinde en büyük saysal orana sahiptir ve öretim üye saysnn ¼’ünden fazlasn oluturmaktadr. En fazla öretim görevlisi yap iletmesi ve ulatrma bilim dallarnda bulunmaktadr. Bu bilim dallarnda öretim görevlisi oranlar srasyla %19 ve %11’dir. Baz ülkelerin yüksek öretim kurumlarndaki öretim üyesi bana örenci says Tablo 2’de verilmitir. Tabloda verilen saylar inaat mühendislii bölümleri özelinde olmayp, yüksek öretim kurumlarnn ortalamasn göstermektedir. Bununla beraber yeterince fikir verici olduklar düünülmektedir. Tabloda verilen ülkelerde öretim üyesi bana düen örenci saylarnn ortalamas yaklak 15’tir. 212 Belçika Norveç Slovenya Polonya Portekiz spanya Fransa ngiltere Kanada 10 10 12 14 23 14 25 16 17 20 10 13 17 10 ABD 8 sviçre Hollanda Öretim üyesi bana örenci says Japonya Ülke Almanya Yunanista n 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Tablo 2. Baz Ülkelerde Öretim Üyesi Bana Düen Örenci Says Ülkemizde inaat mühendislii eitimi veren programlarda öretim üyesi bana düen örenci says tabloda verilen ülkeler için çkarlan ortalama deerin yaklak 1.5-2 katdr. Bu durumun öretim kalitesini, dolaysyla da uzun vadede mühendislik hizmetlerinin niteliini olumsuz etkilemesi kaçnlmazdr. Kontenjanlarn bu seviyede kalmas durumunda bile öretim üyesi bana düen örenci saysnn azaltlabilmesi için öretim üyesi saysnn artrlmas gerekmektedir. Bunun temel kayna da aratrma görevlileridir. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin bildirimlerinden toplam aratrma görevlisi saysnn 454 olduu anlalmaktadr. Bu say makro ölçekte bir deerlendirme olarak her inaat mühendislii bölümü için yaklak 12 öretim üyesi yardmcsna denk gelmektedir. Yine genel bir yaklamla, her bölümde 5 temel bilim dalnn bulunduu öngörüsü ile her bilim dalna düen aratrma görevlisi says 2-3 arasndadr. Bu say inaat mühendislii için ürkütücü bir sonuç olup gelecek için kayg vermektedir. Öretim üyesi saysndaki artn bugünkü durumuyla devam etmesi, örenci kontenjanlarnn bugünkü seviyesinde kalmas halinde bile öretim üyesi bana düen örenci saysnn düürülmesi için uzun bir zaman süreci gerekmektedir. Ülkemizde genç nüfusun yüksek olmas ve meslek liselerinde verilen eitimin cazip olmamas nedeniyle giderek artan yüksek öretim talebi de dikkate alndnda örenci kontenjanlarnda azalma beklenmemektedir. Dolaysyla akademik kadro giderek artan örenci saysna paralel olarak genilememektedir. Bu durumun eitim niteliinin artrlmasnda önemli bir engel oluturduu açktr. Nitelikli öretim üyesi yetitirilmesinin temel koullarndan biri de öretim üyeliinin cazip ve saygn bir duruma getirilmesidir. Aratrma görevlisinin (7. derece) 1080 TL, yardmc doçentin (3. derece) 1410 TL, doçentin (1.derece) 1897 TL, profesörün (< 3 yl kdemli) 2370 TL aylk ücretlerle görev yapt gözönünde bulundurulursa bu maddi koullarda nitelikli öretim eleman gereksiniminin nasl karlanabileceine cevap verilmesi pek mümkün olmayan bir sorudur. naat mühendisi olmamasna ramen inaat mühendislii bölümü akademik kadrolarnda bulunan öretim elemanlarnn varl inaat mühendislii camiasnda eletirilen önemli bir konudur. Ankete cevap veren inaat mühendislii bölümlerinde inaat mühendisi olmamasna ramen akademik kadrolarda istihdam edilen personel says, ankete cevap vermeyen bölümlerde farkl lisans kökenine sahip akademisyenlerin olmad kabul edilirse bu oran sadece %5’tir. naat mühendisi olmayan öretim elemanlar inaat mühendislii bölümlerinin %69’unda 1-5, %26’snda 5-10 arasndadr. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin öretim üyesi saysnn ortalama 25 olduu göz önünde bulundurulduunda en az %20 orannda inaat mühendisi olmayan akademik kadro bulunmaktadr. Dier mühendislik bilimlerinde olduu gibi inaat mühendislii de disiplinler aras bir meslek ve bilim daldr. Ancak her bilim dalnn kendi özelinde olduu gibi inaat mühendisliinde de meslek derslerinin inaat 213 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA mühendislii eitimi alm öretim elemanlar tarafndan örenciye aktarlmasnn doruluu tartlmaz. Gereklilik olmas durumunda kadroda istihdam edilmeden inaat mühendislii bilim dal dndan servis dersi alnmas eitimin nitelii bakmndan önem tamaktadr. Bu durum inaat mühendislii bilim dallarnda öretim üyesi yetitirilmesinin gerekliliini bir baka gerçeklik olarak ortaya koymaktadr. Özellikle inaat mühendisi olmayanlarn inaat mühendislii konularnda çounlukla doru olmayan beyanlarna kar MO ile ortak tavr gelitirilmesi kamu yararna olacaktr. Eitim ve Alt Yap naat mühendislii eitim programlarnda örencinin uygulamada mesleine yönelik pratik yapt tek ders staj eitimidir. naat mühendislii programlarnn büyük bir çounluunda staj eitimi toplam 60 gündür. Bununla beraber, inaat mühendislii bölümlerinin %21’inde staj eitimi 60 günden az, %16’snda ise 60 günden fazladr. Staj eitimin nitelii stajn yapld ortam ve i koluyla yakndan ilgili olup staj süresinin uzun olmas, her zaman niteliinin de yüksek olaca anlamna gelmez. Bu anlamda üniversitelerin, inaat sektörünün temsilcileri ve MO’nun da içinde yer alaca bir yap oluturularak staj eitiminin niteliinin arttrlmas konusunda çalmalar yürütülebilir. Üniversitelerimizin inaat mühendislii bölümlerinin %53’ünde örencilere staj yeri bulma konusunda düzenli bir program yürütülmemektedir. Ancak lisans örencilerinin yetenek ve deneyimlerini gelitirdikleri, teorik bilgilerin pratie uygulann deneyimledikleri staj eitimlerinde nitelikli i yerlerinin bulunmas konusunda yardma ve rehberlie ihtiyac vardr. Bunun yan sra staj eitiminin hem örenci hem de i yeri sorumlularnn gözünde fazladan bir i durumundan çkarlmas salanmaldr. naat mühendislii programlarnn hepsinde farkl isimlerle de olsa bitirme projesi dersi yer almaktadr. naat mühendislerinin hemen hepsi eitim sürecinde bamsz çalarak tasarladklar ve ürettikleri tek projeyi bitirme projesi olarak tanmlarlar. Birçok inaat mühendisi mesleklerini icra ederken bu dönemlik projenin önem ve etkisi altnda kaldklar, hatta çaltklar i kolunu tamamladklar bitirme projesinin temel bilim dalna uygun olmasn tercih ettikleri de bir gerçektir. Bu nedenle bitirme projesi dersi örenci gözüyle bir baka önem tar. Bitirme projelerinin uygulama problemlerinin bir parças olmas, çözümünde örencinin de yer alyor olmas, bireyin inaat mühendislii mesleine bakn ve yaknlamasn salayacaktr. naat mühendislii bölümlerinin %18’i bitirme projeleri için örencilerine sanayi destei aldklarn belirtmilerdir. Staj eitiminde olduu gibi bitirme projesi de örencinin mesleini sektörü içinde örenebilecei çok deerli bir frsattr. Bitirme projelerinde sektör desteinin salanabilmesi için MO ile ibirlii oluturulabilir. Meslek etii ve çevre bilinci konularnn mühendislik eitiminin vazgeçilmez öelerinden olduu bugün herkesçe kabul edilmektedir. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin sadece %18’inin eitim programlarnda meslek etiine ilikin bir ders zorunlu ders olarak yer almaktadr. Ancak %56’snn eitim programnda meslek etiine ilikin bir ders bulunmamaktadr. naat mühendislii bölümlerinin sadece %13’ünün eitim programlarnda çevre bilincine ilikin bir ders zorunlu ders olarak yer almaktadr. %34’ünde ise eitim programlarnda bu konuya deinilmemektedir. Meslek etii ve çevre bilincinin inaat mühendislii eitim programlarnda zorunlu ders olarak yer almas için bölümlerin gayretlerine gereksinim bulunmaktadr. 214 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bilgisayar olanaklar Yeni iletiim teknolojileri ve bunlarn banda da internet, toplumsal yaamn önde gelen bilgi ve iletiim arac haline gelmi, bir gereklilik olarak toplumsal ve bireysel yaamlarmzda önemli bir yer kaplamtr. Bu durumun gerektirdii araç olan bilgisayar hem örencilerin örenim sürecinde mesleki geliimlerini hem de kiisel bilgi birikimlerini salamada çok önemli bir etmen haline gelmitir. Bilinçli kullanclar için mühendislik hesaplamalarnda da önemli kolaylklar getiren günün araçlarnn üniversitelerimizde örencilerin yaygn kullanmn salayacak donanmda bulunmalar beklenmektedir. Teoride ve pratikte mühendisliin temelini bilim ve teknoloji oluturmaktadr. Bilgisayar destekli eitim günümüzde eitim ve teknoloji alanlarnn kesitikleri tepe noktasdr. Bilgisayar destekli inaat mühendislii eitimi ile anlatm, anlama ve pekitirmede çekilen güçlükler en aza indirgenmekte ve bunun yan sra laboratuvar, benzetim ortamlar, video görüntüleri ya da saha örnekleri ile desteklenen materyallerinin farkl inaat mühendislii bölümlerindeki homojen olmayan dalmndan kaynaklanabilecek eitsizlikler de azaltlmaktadr. Son on yl içerisinde bilgisayar teknolojisindeki hzl geliime kout olarak, biliim teknolojileri inaat mühendislii eitiminde ve uygulamalarnda yadsnmaz bir öneme sahip olmutur. naat mühendislii açsndan biliim teknolojisi; bilgisayarlar ve sunucular ile ulusal veya uluslararas verilere, veritabanlarna ve dier dijital verilere geni ayrntlara sahip grafik destekli kullanc arabirimler (web siteleri) vastasyla ulalmasdr. Bu kullanc arabirimleri ile dünya çapndaki dier üniversitelere, aratrma kurumlarna, enstitülere internet alar ile balanlarak her gün yenilenen veritabanlarna ulalabilmekte ve günlük olarak; inaat mühendislii alannda meydana gelen yeni gelimeler izlenebilmektedir. Uluslararas standartlara, yazlmlara, uygulamalara, istatistiksel ve matematiksel analizlere, iki ve üç boyutlu saysal modellemelere yine biliim teknolojisi yardmyla kolaylkla eriilebilmektedir. Bu sayede, eitimde ve uygulamada önemli ölçüde zamansal ve maddi kazanç salanmaktadr. Ankete katlm gösteren inaat mühendislii bölümlerinin %37’sinde 20’den az, %29’unda da 40’tan fazla bilgisayar örencilerin kullanm için bulunmaktadr. Örenci saylar göz önünde bulundurulduunda bölümlerde bilgisayar saylarnn pek de yeterli olmad görülmektedir. Ancak nicelii kadar bilgisayarn eitimde nasl ve ne ölçüde kullanld da önemlidir. Üniversitelerimizde paket programlarn öretilmesine yönelik derslerin giderek yaygnlat bilinmektedir. Paket programlarn öretilmesine yönelik derslerin bu denli yaygnlam olmas, örencilerin teorik bilgi ve derslerin gereksiz olduu gibi son derece yanl ve tehlikeli bir düünceye kaplmasna neden olabilmektedir. Bu durum giderek teorik altyaps yeterince gelimemi fakat paket programlara nasl veri girileceini örenmi mühendis unvanl bilgisayar operatörlerinin mezun olmasna yol açmaktadr ki, bunun da mühendislik hizmetlerinin kalitesini oldukça aa çekecei açktr. Paket programlarn kullanm teknolojinin geldii nokta dikkate alndnda kaçnlmaz biçimde gereklidir. Bununla beraber, paket programlarn mühendislik düüncesinin yerine geçemeyecei gerçei ve bilincinin de örencilere alanmas gerekir. Sektörün ve örencilerin bu dorultudaki talepleri ve üniversiteler arasndaki rekabetin körüklemesi sonucu paket programlarn mühendislik eitiminin olmazsa olmazlar arasna girme noktas gelmi olmas tehlikeli bir yaklamdr. Paket programlarn eitim programlarnda daha ölçülü kullanlmas gerekmektedir. Ayrca paket 215 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA programlarn birer ticari ürün olduklar da unutulmamaldr. Zaten çeitli paket programlar MO tarafndan düzenlenen kurslarda da verilmektedir. Dolaysyla, üniversitelerimizde örencilere öretilen bilgisayar programlarnn ne ekilde seçildikleri de tartmaya açk bir konudur. Ticari bir programn her hangi bir üniversitede ders olarak verilmesi, o programn üniversite tarafndan test edilip onayland izlenimini kaçnlmaz olarak yaratmaktadr. naat mühendislii ders programlarnda %29 orannda betonarme, %18 orannda çelik yaplar ve saysal çözümleme derslerinde bilgisayar uygulamalarna yer verilmektedir. Paket program uygulamalarna eitim programlarnda ayrlan yerin azaltlmas, bununla beraber meslek derslerinde bilgisayar uygulamalarna daha fazla yer verilmesi, örencilerin en az bir bilgisayar dilinde program yazabilme yeteneklerinin gelitirilmesi mühendislik hizmetlerinin kalitesinin arttrlmas bakmndan yararl olacaktr. Laboratuvar Olanaklar ve Kullanm Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin çounluunda zemin mekanii ve yap malzemesi laboratuvarlar proje ve aratrmalarda en fazla kullanlan laboratuvarlardr. Hidrolik, ulatrma ve yap mekanii laboratuvarlarnn inaat mühendislii eitimi veren bölümlerin yaklak yarsnda bulunmamas önemli bir eksikliktir. Laboratuvarlarn eitimde ve aratrmalarda hem ulusal hem de evrensel ölçeklerde katma deer salayabilecek önemli inaat mühendislii donanmlar olduu açktr. lk yatrmn önemli ölçekte ekonomik gereksinimlerine ramen laboratuvar destekli eitim nitelikli mühendis yetitirmenin öncelikli artlar içerisinde yer almaktadr. Bir laboratuvarn kurulmas ve çalr duruma getirilmesi ilgili bilim dalnda laboratuvar çalmalarnda tecrübeli öretim üyeleri, uzman ve teknisyenlerin istihdam edilmesi ile gerçekletirilebilir. Lisans programnda örencilerin deney yapabildii laboratuvar uygulamal meslek dersleri laboratuvar olanaklarna paralellik göstermektedir. Laboratuvar uygulamal meslek dersi olarak en yüksek oranda yap malzemesi dersi yürütülmektedir. Bunu zemin mekanii dersi takip etmektedir. Yap malzemeleri dersi için verilen yantlarn orannn bir önceki soruda yap malzemesi laboratuvar için verilen orandan yüksek olmas, baz üniversitelerimizde yap malzemeleri dersi ile ilgili deneylerin yap mekanii laboratuvarnda gerçekletirildiini düündürmektedir. Daha az sayda da olsa hidrolik, hidromekanik ve akkanlar mekanii derslerinin de laboratuvar uygulamal yapld görülmektedir. Baz inaat mühendislii bölümleri tüm mesleki derslerini laboratuvar uygulamal yaptklarn belirtmilerdir. Anket genelinde verilen bildirimler inaat mühendislii lisans eitiminde ortalama dört dersin laboratuvar uygulamal yapldn göstermektedir. naat mühendislii örencilerinin lisans derslerinde laboratuvar çalmalarna katlarak teorik bilgilerin laboratuvar uygulamalar ile desteklenmesi salkl bir eitim için arttr. naat mühendislii bölümlerinin kolay olmasa da bünyelerinde bulunmayan laboratuvarlarn kurulmasn ve çalr hale getirilmesini salamalar gerekmektedir. Bu amaç dorultusunda alt yap destei öncelikle Avrupa Birlii (AB), Devlet Planlama Tekilat (DPT) ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TÜBTAK) aratrma projelerinden elde edilebilecektir. Bu çalmalarda laboratuvar bulunan inaat mühendislii bölümleri ile yardmlamann salanmas ve tecrübenin paylalmas kaynaklarn salkl kullanmn salayacaktr. 216 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Lisansüstü Eitim naat mühendislii bölümlerinin hemen tamamnda yap, mekanik veya yap mekanii yüksek lisans programlar mevcuttur. Dier temel bilim dallarnda da yüksek oranda yüksek lisans eitimi verilmektedir. Ancak yap iletmesi bilim dalnda yüksek lisans eitimi dier bilim dallarna oranla oldukça düüktür. Bu bilim dalndaki öretim üyesi ihtiyac da göz önüne alndnda bu bilim dalna ilikin yüksek lisans programlarn gelitirmeye yönelik çalmalar yaplmas gerei ortaya çkmaktadr. Anketi yantlayan inaat mühendislii bölümlerinden 14’ünde doktora program bulunmamaktadr. naat mühendislii bölümlerinin akademik kadro, laboratuar, alt yap vb. yetersizliklerinin doktora eitimi için önemli kstlayclar olduu düünülmektedir. Lisansüstü eitimine devam eden örencilerin saysna ilikin olarak elde edilen verilerden inaat mühendislii bölümlerinin %34’ünde 20’den az, %26’snda 2050 arasnda, %16’snda 51-100 arasnda, %21’inde 100’den fazla örenci lisansüstü eitim almaktadr. Özellikle ilgisi bulunduu alanda mesleki bilgilerini gelitirmek isteyen, ancak akademik kariyeri hedeflemeyen inaat mühendisleri için alternatif olarak sunulan tezsiz yüksek lisans programlar inaat mühendislii bölümlerinin %21’inde mevcuttur. Genelde inaat mühendislii bölümlerinin tezsiz yüksek lisans programlarna scak bakmad görülmektedir. Yabanc Dil Yabanc dilde eitim ve yabanc dil hazrlk snf genelde üniversitelerin eitim stratejileri, misyonlar ve olanaklar dorultusunda belirledikleri bir tercihtir. naat mühendislii eitiminde: eitim dilinin tamam Türkçe, tamam yabanc dil, ksmen yabanc dil olmak üzere üç farkl uygulama görülmektedir. naat mühendislii bölümlerinin bazlarnda yabanc dil hazrlk snf bulunmasna ramen eitimlerini ana dilde yapmaktadrlar. Hatta %13’ünde yabanc dil hazrlk snfna katlm istee baldr. naat mühendislii bölümlerimizin %39’unda yabanc dil hazrlk snf bulunmamaktadr. naat mühendislii bölümlerinin %13’ünde eitim tamamyla yabanc dilde yürütülürken, eitim programlarnda ksmi yabanc dilde eitim uygulayan bölümlerimizde meslek derslerinde %10’dan fazla yer veren üniversitelerimizin oran %16’dr. Eitim Programlarnn Güçlü ve Zayf Yönleri naat mühendislii bölümleri hedef ve amaçlar dorultusunda gelitirdikleri eitim programlarnn deneyimleri sonucunda güçlü ve zayf yönlerini tespit etmilerdir. Ankete cevap veren inaat mühendislii bölümlerinin eitim programlarnn çounluunda uygulama öesinin güçlü olduu belirtilmitir. Eitim programlarnn yaklak %50’sinde aratrma ve tasarmn güçlü olduu görülmektedir. Eitim programlarnn genellenen zayf yönünün yönetim ve i programlama öeleri olduu belirtilmitir. Ayrca ankete katlan baz bölümler aratrma görevlisi eksikliini, alt yap yetersizliini, öretim eleman kalitesini, kaynak ve yabanc dil eksikliini, laboratuvarda çaltrlacak teknisyen eksikliklerini ve etkinlik analizinin yaplmamasn da zayf yönler olarak belirtmilerdir. 217 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Fiziksel Olanaklar, Altyap naat mühendislii bölümlerinin %84’ü bal olduklar üniversitenin ana kampusu içerisinde yer almaktadr. Bölümlerin ana yerleke içinde bulunmalar hem akademik çalma hem de sosyal etkinlik ölçeklerinde eitim için önemlidir. Bölümlerimizin %16’s yerleke içinde yer almamaktadr. Bölümlerin %48’i içinde bulunduklar fiziksel olanaklar eitim-öretim hedeflerini gerçekletirmek için yeterli olmadn bildirmilerdir. Ülkemiz inaat sektörüne yetimi bilgi gücü katks beklenen akademik bölümlerde fiziksel olanaklarn yetersizlii, gelimi üniversitelerdeki ortam bulmay umut eden örencilerin ve akademisyenlerin moral motivasyonunu olumsuz etkileyecei gibi bölümün salkl geliimini de etkileyecektir. Akademik dünyadan umulanlarn gerçeklemesi akademik ortama salanan olanaklarla büyük ölçüde ilikilidir. Orta öretimde kullanlabilecek bir binaya üniversite tabelas aslarak üniversite, fakülte veya bölüm kurulamayacann ülke yöneticileri tarafndan bilinmemesi düünülemez. Ancak popülist yaklamlarn srarla bilimsel veri ve düüncelerin üstünde tutulmas üniversite eitimini tüm bilim dallarnda olduu gibi inaat mühendislii eitiminde de zora sokmutur. Kurumsal Deerlendirme, Akreditasyon Deerlendirme sistemlerinin uygulanmaya konulmas kurumsal geliim ve dinamiinin sürekli klnmas açsndan büyük önem tamaktadr. Bölümlerimizin yaklak yarsnda eitimin deerlendirilmesi amaçl çeitli programlar uygulanmaktadr, naat mühendislii bölümlerinin %27’si deerlendirmede mezunlarnn görüüne bavururken, %13’ü iverenin görüüne bavurmaktadrlar. naat mühendislii eitim programlarnn %2’sinde bölüm/dekanlk/rektörlüün düzenledii, %2’sinde ise uluslararas deerlendirme sistemi uygulamaktadr. Baz bölümler d danma kurulu, staj iyeri anketi gibi uygulamalarla eitim programlarnn denetimini yaptklarn belirtmilerdir. Eitimde ölçme-deerlendirme sistemi uygulamayan bölümlerin oran, yantszlarla birlikte %52’dir. naat mühendislii bölümlerinin yaklak üçte ikisinde ölçme-deerlendirme sistemi uygulanmamaktadr. Bu durum bölümlerin çounluunun eitimin niteliinden ve verimliliinden bir endie tamadklarn ya da önemsemediklerini göstermektedir. Genelde akademisyenlerin bu konudan rahatszlk duymalarna ramen üniversite yönetimlerinin bu konuda srarc olmalar gerekmektedir. Örenci memnuniyetini belirlemek için düzenli bir ölçme-deerlendirme program uygulayan inaat mühendislii bölümlerinin oran %55’tir. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin %45’inde örenci memnuniyetini ölçmeye ilikin bir deerlendirme yaplmamaktadr. Ancak eitimin temel ögesi örencidir. Herhangi bir nedene dayal örenci memnuniyetsizlii, ilgisizlii ve/veya motivasyon düüklüü eitim kalitesini önemli ölçüde etkileyebilecektir. Ayrca gerçekletirilen eitim-öretimin örenci tarafndan nasl alglandnn görülmesi de gerekmektedir. Eitim programlarnn yenilenmesi veya iyiletirilmesi srasnda bu önemli bilgi birikiminden yararlanlabilecei gibi sonuçlar akademisyenler için de bir ayna görevini yüklenebilecektir. Demokratik üniversite istek ve açlmlarna büyük özlem duyan, her frsatta dile getiren akademik dünyann tüm paydalarnn salkl bir ölçme-deerlendirme sisteminin oluturulmas için gayret göstermeleri ve en önemlisi çktlar da deerlendirmeleri gerekmektedir. 218 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Eitim programlarnn akreditasyonu, üniversitelerimizin gündemindeki bir konudur. Ankete katlan bölümlerin %27’si son 5 ylda eitim programlarn Accreditation Board for Engineering and Technology (ABET), Mühendislik Deerlendirme Kurulu (MÜDEK), FQM denetiminden geçirmilerdir. Aratrma Faaliyetleri Ankete katlm gösteren bölümlerin %81’inde AB, NATO, DPT, TÜBTAK ve sanayi destekli aratrma projeleri yürütülmektedir. naat mühendislii bölümleri aratrma ve alt yap projeleri olarak daha çok ulusal kaynaklar tercih ettiklerini belirtmilerdir. naat mühendislii bölümlerinin %32’sinde DPT projesi yürütülmektedir. %26’snda 1’er, %3’ünde ise 2’er ve dier %3’ünde 4’er adet DPT projesi yürütülmektedir. Bu projelerin %5’inin (3-4.2) x 1000 Amerikan dolar (USD), %12’sinin (120-300) x 1000 Amerikan dolar (USD), %4’ünün 1500x1000 Amerikan dolar (USD) toplam bütçeli olduu bildirilmitir. naat mühendislii bölümlerinin %59’unda TÜBTAK aratrma projesi yürütülmektedir. %34’ünde 1-2’er, %13’ünde 3-5’er ve dier %12’sinde 616’ar adet TÜBTAK projesi yürütülmektedir. Bu projelerin 5.5x1000 USD4600x1000 USD arasnda toplam bütçeleri olduu bildirilmitir. naat mühendislii bölümlerinde hem ulusal hem de uluslararas destekli aratrma projelerinin yürütülüyor olmas memnuniyet vericidir. Ankete cevap veren inaat mühendislii bölümlerinin %83’ünde uluslararas aratrma projesi yürütülmemektedir. naat mühendislii bölümlerinin hemen hepsinde (%85) üniversitenin destekledii bilimsel aratrma projelerinin (BAP) yürütüldüü görülmektedir. Ankete cevap veren bölümlerin %37’sinde 1-5, %21’inde 6-10, %26’snda 10’dan fazla aratrma projesinin yürütülmekte olduu belirtilmitir. naat mühendislii bölümleri birimlerine aratrma fonlarndan önemli destekler salamaktadrlar. Bu proje bütçelerinin bölümlerin alt yap, teçhizat ve aratrmalar için önemli kaynaklar olduu düünülürse laboratuvarlarn ihtiyaçlarnn karlanabildii öngörülebilir. Cevap vermeyenlerle birlikte inaat mühendislii bölümlerimizin %26’lk bir bölümünde ulusal ortakl olan bir aratrma projesi bulunmamaktadr. Buna karn %63 gibi büyük bir bölümünde ulusal akademik orta olan 1-5 proje, %11’lik bölümünde 6-10 proje yürütülmektedir. Bu ulusal düzeyde inaat mühendislii bölümlerimizin bilgi ve güç paylamn gerçekletirdiklerini göstermesi yönünden önem tamaktadr. naat mühendislii eitimi veren bölümlerimizde yürütülen aratrmalarda uluslararas ban da olmas memnuniyet vericidir. Bu bilimin evrensellii gerçeinde aratrma konularmzn da evrensel nitelik tadnn göstergesidir. Bölümlerimizin %39’unda aratrma projeleri uluslararas ortakla birlikte yürütülmektedir. Bilimsel yaynlarda etkin inaat mühendislii bölümlerinin genelde gelimi üniversitelerin bünyesinde bulunduklar dikkati çekmektedir. Bununla beraber tüm bölümlerde bilimsel yayn çabalarnn bulunduu görülmektedir. Üniversitelerin asli görevleri arasnda aratrma yapmak, bilim üretmek ve üretilen bilimi yaymak 219 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA bulunmaktadr. Aratrmann yaplmad bir ortamda salkl bir eitimin olamayaca nedeniyle aratrma ve yayn faaliyetlerinde bulunan akademisyenlerin cesaretlendirilmesi, tevik edilmesi akademik ortamn ve eitimin niteliini artracaktr. MO le likiler 1996 ylndan bu yana MO, üyesi olduu Avrupa naat Mühendisleri Konseyi (ECCE) ile daha kuvvetli ilikiler kurmay hedeflemi ve genel kurullarda aktif görevler üstlenilerek katlm süreklilii salanmtr. MO’nun sunduu eitim raporu, Avrupa naat Mühendislii Eitim ve Öretimi EUCEET (European Civil Engineering Education and Training) kapsamnda önemli bulunarak, MO, EUCEET III tematik a projesine katlmc üye olarak davet edilmitir. Uluslararas düzeyde saygn bir yeri bulunan MO yeni gelimelere açkln her platformda ortaya koymaktadr. Eitimin verildii inaat mühendislii bölümlerinin inaat mühendislii mesleinin paydalar arasnda yer alan hem inaat sektörü hem de IMO arasndaki kurumsal ilikilerin ve ban gelitirilmesinin gerei açktr. naat mühendislii bölümlerinin %92’sinde MO’nun mesleki ve sosyal etkinlikleri bölüm bünyesinde duyurulmaktadr. Ayn zamanda bölümlerde MO örenci üyelii de %84 gibi yüksek bir oranla tevik edilmektedir. Bu sonuç inaat mühendislii bölümlerinin bu konuda ibirliine açk olduklarnn ve ortaya güçlü bir irade koyduklarnn göstergesi olmas açsndan önemlidir. naat mühendislii bölümlerinin büyük bir çounluu eitim-öretim plan, içerik, hedef ve yöntemlerinin belirlenmesinde MO ile ibirliine açk olduklarn vurgulamlardr. Ancak bu ibirliini gerçekletiren inaat mühendislii bölümleri %32 ile snrldr. Bununla beraber ibirliine olumlu yaklaanlarn orannn oldukça yüksek olmas umut vericidir. Ankete katlan inaat mühendislii bölümlerinin %53’ü MO ile olan kurumsal ilikilerini iyi olarak nitelendirmilerdir. Bu orann düük olmas, konuyla ilgili olarak hem MO’nun hem de inaat mühendislii bölümlerinin kurumsal düzeyde ilikiyi gelitirici yöntemleri belirlemeleri gerektiini göstermektedir. naat Mühendislii Bölümü Örencileri Bir üniversitede verilmekte olan eitimin kalitesinin önemli bir göstergesi de örenim gören örencilerin memnuniyet düzeyleridir. Bu da örencilerin bir yandan aldklar eitim-öretimden, dier yandan da kendilerine sunulan sosyal ve kültürel hizmetlerden yeterli düzeylerde honut olup olmadklaryla ilikilidir. Eitim öretimin temelinde yer alan, örencilerin inaat mühendislii eitim öretimine baklar ve düünceleri dikkate alnmas gereken olgulardr. Örenci anketini inaat mühendislii eitimi alan üçüncü ve dördüncü snf örencilerinin cevaplamas istenmitir. “Örenci Anketi”ni 41 inaat mühendislii bölümünden 3284 örenci cevaplamtr. Elde edilen verilerle örencilerin inaat mühendislii eitimi için ortak düüncelerinin ve öretimdeki sorunlarnn belirlenmesine çallmtr. 220 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Örencilerin Demografik ve Kiisel Özellikleri Öncelikle ankete katlan inaat mühendislii bölümü örencilerinin demografik yapsnn, ailesinin sosyal ve ekonomik durumunun belirlenmesinin inaat mühendislii mesleini tercih eden toplum kesiti için bir fikir verecei düünülmütür. naat mühendislii bölümünde eitim alan örencilerin büyük çounluunun ç Anadolu Bölgesi’nde doduklar (%36,0), ailelerinin de yine ayn bölgede yaad anlalmaktadr (%37,9). naat mühendislii örencilerinin %8,0 ile en az Akdeniz Bölgesi doumlu olduu göze çarpmaktadr, ailelerinin en az ise %4,1 ile Dou Anadolu Bölgesi’nde yaamaktadr. Tablo 3.’den de görülecei gibi kent nüfus younluunun en fazla olduu Marmara Bölgesi’ndeki inaat mühendislii bölümleri %27,4 ile yine en fazla Örenci Seçme Snav (ÖSS) kontenjanna sahiptir. Bunu %26,8 ile ç Anadolu Bölgesi izlemektedir. Bölge Marmara ç Anadolu Ege Akdeniz G. Dou Anadolu Dou Anadolu Karadeniz Örencinin Doum Ailesinin Yeri (%) Yaad Yer (%) 17.4 22.8 36.0 37.9 9.0 11.5 8.0 9.8 8.9 5.6 9.3 4.1 11.4 8.4 Nüfus Younluu* (%) ÖSS n. Müh. Kontenjan (%) 37.6 20.7 11.8 10.5 9.0 5.8 4.6 27.4 26.8 11.4 11.5 4.0 7.2 11.8 Tablo 3. Örenci ve Ailelerinin Demografik Yaps * DE 2000 yl kent içi nüfus verilerine göre Ankete cevap verenlerin %43’ü üçüncü snfta, %46’s dördüncü snfta eitimlerine devam eden örencilerdir. Örencilerin %11’i snf belirtmemitir. Ankete katlan örencilerin doum yllar (1979-1988) tarihleri arasnda yer almaktadr. Örenci Ailesinin Sosyal, Ekonomik Profili naat mühendislii bölümünde öretim gören örenci ailelerinin sosyal, ekonomik ve kültürel profilleri öyledir. Ankete katlm gösteren örencilerin; %38’i annelerinin, %21’i babalarnn ilköretim, %38’i annelerinin, %34’ü babalarnn orta öretim (orta+lise) mezunu olduunu belirtmitir. Yüksek öretimden mezun olduu belirtilen annelerin oran %20, babalarn oran %44’tür. Örencilerin yarsndan fazlasnn babas, %80’nin de annesi yüksek öretim almam bulunmaktadr. Anket özelinde bu durum, ailelerin çocuklar için yüksek öretimi yadsnamayacak ölçülerde önemsediklerini düündürmekte, genç nüfusun yüksek öretim için isteini ve çabasn göstermektedir. Anket cevaplarnda örenciler çounlukla (%42) iki kardeinin, %25 orannda üç kardeinin olduunu belirtmitir. Genelde aile nüfusu anne ve baba ile birlikte dört ve be kiidir. 221 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ailelerin ekonomik profili deerlendirilirse, örencilerin %12’sinin ailesinin 750 TL’nin altnda aylk gelire sahip olmas üzüntü vericidir. Ailelerin yarsna yaknnn da (%43) aylk gelirleri 1500 TL’nin altndadr. Dolaysyla örenci ailelerinin %55’inin aylk geliri 1500 TL’nin altndadr. Bu durum ülkemiz ekonomik koullarnda örenci ailelerinin çok kstl gelirlerle çocuklarna yüksek eitimde destek olmaya çaltklarn göstermektedir. Örencilerin kendileriyle birlikte iki karde olduklar öngörülecek olursa örenci aileleri genelde dört kiiden olumaktadr. Ankara Ticaret Odas 2007 yl için dört kiilik bir ailenin aylk geliri açlk snrn 605 TL, yoksulluk snrn 1971 TL olarak açklamtr. Bu rakamlar örenci ailelerinin %55’inin yoksulluk snrndan daha az bir aylk gelir elde ettiklerini göstermektedir. naat mühendislii meslei ölçeinde yetimi insan kaynann toplumumuzun kstl gelir düzeyinde bulunan aileler tarafndan salanmakta olduu görülmektedir. Gelecekte topluma önemli hizmetler verecek, ülkeyi ekillendirecek inaat mühendislerini tüm maddi zorluklarna ramen yetitirme özveri ve çabalar ile aileler toplumumuzun kalknmasna büyük destek salamaktadrlar. naat mühendislii eitimi gören örencilerin aylk giderlerinin dalmna bakarsak, giderler ailenin ekonomik durumu, örencinin yaad ehir ve barnma imkânlar v.b birçok etkenle farkllk göstermesine ramen burada anketi cevaplayan örencilerin genelinde bir deerlendirme yaplmtr. Örencilerin %51’i aylk giderlerinin 250-500 TL aralnda olduunu belirtmilerdir. Ankete katlan örencilerin %22’sinin aylk gideri 250 TL’nin altndadr. Bu tablo örencinin yakn bir gelecekte topluma hizmet verecek sosyal ve çok yönlü bireyler olmas gerektii düüncesinin yalnzca iyi bir temenni durumunda kalaca gerçeini göstermektedir. Örencinin öretim sürecindeki krmz hatl ekonomik snrlar kültürel ve sosyal etkinliklere katlm göstermesini neredeyse imkânsz hale getirmekte, dolaysyla bireyin eitimini önemli ölçeklerde kstlamaktadr. Anketlerden elde edilen veriler örencilerin %54’ünün devlet ya da özel burslardan yararlanmadn ilginç bir sonuç olarak ortaya koymaktadr. Burslardan faydalananlarn oran %46’dr. naat mühendislii örencilerinin genelde ekonomik olanaklar snrl aileler olduu göz önünde bulundurulursa bir ksm örencilerin eitimlerini çalarak gerçekletirebildikleri düünülmektedir. Burada örencilere burs olanaklarnn geniletilmesi için MO’nun öncülüünde inaat sektörünün birlikte gelitirecekleri bir programa ve bir burs havuzuna mutlaka gereksinim bulunmaktadr. Bu sayede ekonomik sknt içindeki örenci ve ailelerinin bir nebze de olsa nefes almalar salanabilecektir. Üniversite öncesi eitim naat mühendislii mesleini tercih eden örencilerin orta öretim profilleri incelenirse, anketi cevaplayan örencilerin büyük çounluunun Anadolu Lisesi (%44) veya normal lise (%42) mezunu olduu anlalmaktadr. Fen lisesi mezunlarnn %4, özel lise mezunlarnn %6, meslek lisesi mezunlarnn %3 orannda kald görülmektedir. Öncelikli tercih edilen bir meslek, o meslee kar duyulan ilgi ve istein birincil göstergesi, baarnn da ön art saylabilir. naat mühendislii örencilerinin %57 gibi büyük bir çounluu ÖSS’de inaat mühendislii bölümünü ilk üç tercih arasnda, %15’inin de dördüncü ve beinci sralarda tercih ettiklerini 222 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA belirtmilerdir. Bu örencilerin bilinçli olarak inaat mühendislii mesleini tercih etmi olduklarna iaret etmektedir. Ancak yaklak dörtte birlik bir orandaki örencinin de inaat mühendislii mesleini daha az tercih etmelerine ramen bu eitim programna yerletirilmi olduklar anlalmaktadr. Örencilerin tercih nedenlerine baklrsa, ankete cevap veren örencilerin %46’s yeteneklerine uygun bulduu, %24’ü tercihlerinden birisi olduu, %17’si ailesinin önerisi olduu için inaat mühendisliini tercih ettiklerini belirtmilerdir. Mezuniyet sonras i bulabilme kolaylna sahip bir meslek olarak tahmin edenlerin oran %16, gelir düzeyinin yüksek olduunu düünerek tercih edenlerin oran %15’tir. Ankete cevap veren örencilerin inaat mühendislii eitiminden memnuniyetleri incelenirse, inaat mühendislii bölümü örencileri iki veya üç senelik eitim deneyimlerinin sonucunda büyük bir çounlukla (%86) meslek eitimlerinden memnun olduklarn belirtmilerdir. %13 gibi bir oranda örencilerin memnuniyetsizlii dikkati çekmektedir. Bu da inaat mühendisliini daha az tercih eden örenci oranyla uyum göstermektedir. Örencilerin Kültürel Etkinliklerinin ncelenmesi Örencilerin kültürel etkinliklerinin belirlenmesi için öncelikle üniversitenin bulunduu ildeki sosyal, kültürel ve sanatsal olanaklarn anlalmas gerekmektedir. Örenciler eitim gördükleri üniversitenin bulunduu kentlerde genellikle sinema, tiyatro, konser ve sergi mekânlarnn bulunduunu, ancak spor, elence, opera/bale gibi mekânlarn ise neredeyse hiç bulunmadn belirtmilerdir. Örencilerin bu tür kültürel ve sanatsal olanaklardan faydalanma sklnda birinci srada sinemann tercih edildii gözlenmektedir. Ancak, bu tür kültürel etkinliklerin belli bir bütçe gerektirmesi, kullanma skln etkileyecek önemli bir etkendir. Örencilerin önemli bir ksm üniversite eitimi için yaadklar ortamn dnda yaama zorunluluu içinde bulunmaktadrlar. Bu da alk olunan bir yerin dnda farkl olanak ve farkl yaam tarz içinde yaamay gerektirmektedir. Yeni ortamda yerel ölçekte insani ilikiler örencinin uyum sürecini belirleyen önemli etmenlerden biridir. Ankete cevap veren inaat mühendislii bölümü örencileri yeni ortamlarnda insani ilikilerini %37 orannda iyi olarak nitelendirmilerdir. Örencilerin %37’si bu ilikiyi orta olarak belirtirken, dörtte birlik bölümü (%25) yeni ortamnda uyum sorunu ile kar karyadr. nsani ilikilerin zayf kalmas eitimde baary da olumsuz yönde etkileyebilecektir. MO’nun bu konuda bir açlm gelitirebilmesi; MO ube ve temsilciliklerinde inaat mühendislii örencilerinin ücretli çalmalarnn salanabilmesi bir açlm olarak düünülebilir. Örencilerin ders saatleri dnda zamanlarn deerlendirmek için katlm gösterdikleri faaliyetlere baklrsa, inaat mühendislii örencilerinin yaklak yars sosyal etkinliklerle ilgili anket sorularna cevap vermemilerdir. Eer cevap vermeyenlerin sosyal etkinliklere katlmadklar anlam tad düünülürse, nedenlerinin mutlaka aratrlmas gerektii, önemli bir sonuçtur. Örencilerin mesleki topluluklar ve spor topluluklar dnda sosyal faaliyetlere fazla katlmadklar görülmektedir. Örencilerimizin sosyal yardmlama topluluklarna katlm göstermesi (üniversite içi %3,4, üniversite d %7,3) ve faaliyetlerinin içinde yer almalar, kiisel mükemmeliyetlerinin yan sra hedefledikleri meslein gereksinimlerine imdiden sahip çktklarn göstermektedir. 223 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendislii örencilerinin ders dnda kitap okuma alkanlklar anketlerden elde edilen veriler incelenirse, en büyük oran %36 ile “ayda bir” daha sonra da %21 ile “haftada bir” kitap okuma baars görünmektedir. Ancak %10 gibi bir oranda da kitap okuma alkanlnn bulunmad dikkat çekicidir. naat mühendislerinin topluma verdikleri hizmetin yan sra sosyal ve kültürlü bireyler olarak da önce yakn çevrelerine sonra topluma yapacaklar katklar daha da nitelikli olacaktr. Bu konuda MO’nun örencilerle düzenledikleri toplantlarda IMO tarafndan finanse edilen kitaplarla ya da kitapevleri ile anlamalar salayarak örencilerin indirimli kitap elde etmelerine, dolaysyla kitap okuma alkanlklarnn gelitirilmesine katk salanabilir. Lisans Eitiminin Nitelii naat mühendislii örencilerinin aldklar lisans eitiminin nitelii hakkndaki düüncelerinde, örencilerin %52’si lisans eitiminin niteliini “orta” olarak deerlendirmitir. Ankete katlanlarn üçte biri lisans eitimlerinin iyi düzeyde olduunu, ancak %17 gibi hiç de küçümsenmeyecek bir oranda örenci grubu aldklar lisans eitiminin zayf olduunu belirtmitir. Bu sonuçlar inaat mühendislii eitiminde iyiletirme ve niteliin artrlmasna gereksinimin örenci tarafndan saptanan önemli bir uyar olarak alnmaldr. Örencilerin lisans eitiminden elde ettikleri kazanmlara baklrsa, örencilerin çounluu (%49) üniversitede matematik bilgisini inaat mühendislii problemlerine uygulama becerisi kazandklarn ifade etmilerdir. Ancak deney tasarlama, veri toplama, analiz etme ve yorumlama olduunu ifade etmilerdir. Lisans becerisi ile aratrma bilinci gelitirilmesi olgularnda lisans eitimin neredeyse yetersiz eitiminden fen-matematik-temel mühendislik alanlarnda kazanmlarn genelde orta düzeyde kald görüü ortak kan olarak dikkat çekmektedir. letiim becerilerinin gelitirilmesi ile ilgili sorulara örencilerin çounluu ne iyi ne de kötü diyerek çekimser kalmlar, sadece bir yabanc dilde sözlü ve yazl olarak teknik konularda iletiim kurma becerisinin gelitirilemediini %56’lk bir çounluk belirtmitir. Sosyal bilimlerle olan ilikilendirmede örencilerin çounluu kazanmlarnn orta düzeyde kaldn ifade etmilerdir. Örencilerin %39 gibi önemli bir ksmnn yaam boyu örenme bilincinin gelitirilmesi konusunda lisans eitiminin kazandrdklarn iyi olarak deerlendirmi, %52’lik bir bölümü de üniversite eitimi srasnda kendi kendine örenme becerisi gelitirdiklerini ifade etmilerdir. Ancak genel bir bakla Türkiye’de inaat mühendislii örencileri lisans eitimlerinden elde ettikleri kazanmlarnn orta düzeyde kaldnda ortak görüe sahiptirler. Örencilerin yaamlarn yönlendirdikleri üniversite eitimleri sürecinde örenim gördükleri bölüm ve üniversite için gözlemledikleri olanaklarla ilgili sorulara verilen cevaplarna baklrsa, örencilerin büyük çounluu (%60 üzeri) fiziksel, laboratuvar ve bilgisayar olanaklarn yetersiz bulurken kütüphane olanaklarn neredeyse yeterli olarak deerlendirmilerdir. Örencilere sunulan fiziksel mekân ve olanaklarn yetersizlii bu anketin verilerinde de ortaya çkmaktadr. naat mühendislii bölümleri laboratuvarlarnn bulunduunu ve aratrmalarn bu laboratuvarlarda gerçekletirildiini, lisans derslerinin bu laboratuarlarla desteklendiini bildirmelerine ramen örencilerin laboratuvar olanaklarnn yetersizliini belirtmeleri bir çeliki olarak görünmektedir. Gelien teknoloji ile örencilerin bilgiye ulama yolu olarak biliim teknolojisinin sunduu imkânlar 224 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA tercih ettikleri düünülmektedir. Ancak inaat mühendislii bölümlerinin sunduklar bilgisayar olanaklarnn örenci için yetersiz kald ankete verilen cevaplardan anlalmaktadr. Öretimin ölçüldüü snavlara hazrlanan örencilerin kullandklar yöntemler incelenirse, örencilerin %78’i ders notunu, %46’s çözümlü problemleri yeterli gördüklerini belirtmilerdir. Bu sonuç inaat mühendislii eitimi genelinde bir dersten baarl olmak için ders notuna çalmann ve çözümlü problemleri ele almann yeterli olduunu göstermektedir. naat mühendislii eitim sisteminin orta öretim sistemine benzeim gösterdiinin üzücü bir gerçei olarak ortaya çkmaktadr. Örencilerin yaklak üçte biri (%33) snavlara hazrlk için ders kitabn kullanmaktadrlar. Burada dikkat çeken önemli bir baka nokta örencilerin ÖSS’ye hazrlanrken izledikleri yol olan çözümlü problemlere çalma konusundaki yanl yönteme üniversite eitimi srasnda da devam etmeleridir. naat mühendislii örencileri yaadklar deneyimlerle lisans eitiminde kullanlan sistemin teorik bilgilerin örenilmesi için %61 gibi büyük bir çounlukla yetersiz olduunu düünmektedirler. Aslnda bu eitim sistemi için örencinin bir çldr. Bu eitim sisteminin aynen devam etmesine göz yumulmas durumunda teorik bilgilerden yoksun yetimi yeni inaat mühendisi meslektalarmz olacaktr. naat mühendislii mesleinin uzunca bir süreçte topluma nitelikli hizmet veremeyecei sonucunu dourmaktadr. Eitim sürecinde teorik bilgilerin örenilmesini salayan ve evrensel ölçekte uygulanan ödev, proje, laboratuar gibi uygulamalarla desteklenmedii sürece ki bu tespit %67 orannda örenci tarafndan bildirilmektedir, örenimin salkl geliemeyecei açktr. Örencinin öretim sisteminden bu temel istemlerine öreticilerin ve yönetimlerin duyarsz kalmas düünülemez. Öretim Elemanlar le likiler naat mühendislii bölüm örencilerinin öretim elemanlar hakkndaki düüncelerinde, ankete cevap veren örencilerin %57’si bölümlerinde öretim eleman saysnn yetersiz, %42’si ise öretim eleman saysnn yeterli olduunu belirtmilerdir. Bu genel profil inaat mühendislii bölümlerinin anketlerinden de elde edilmitir. Örencilerin nicel ölçekte öretici yetersizlii içinde bulunan bir eitim kurumunda meslek eitimlerini aldklarnn farknda olmalar motivasyonlarn olumsuz yönde etkileyecektir. Örencilerin %42’si ders saatleri dnda öretim elemanlarna ulamann zor olduunu belirtmitir. Halen mesleki eitim öretim içinde bulunan örencilerin de %62’si öretim elemanlarnn bilgi ve deneyimlerinden yeterince yararlanamadklarn ifade etmilerdir. Bu bildirimin örenim sürecinde bulunan örenciler tarafndan yaplm olmas hem üzüntü verici hem de düündürücüdür. Ayrca yeni mezun inaat mühendislerinin de bu konuda ayn düünceyi tamalar çok dikkat çekicidir. Öretim elemanlarna ulamann güç olduu bir ortamda zaten öretim elemanlarndan faydalanmann pek gerçekleemeyecei açktr. Bölüm yönetimlerinin örencinin bu istemini gerçekletirmesinin görevleri içinde olduu düünülmektedir. 225 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Örencilerin öretim elemanlar ile sosyal ve kültürel iletiimleri ile ilgili düüncelerine baklrsa, bu konuda ilikileri iyi olarak niteleyen örencilerin oran sadece %19’dur. Örencilerin yaklak yars (%48) sosyal ve kültürel iletiimi orta olarak tanmlarken, yaklak üçte biri (%32) de zayf olarak nitelemilerdir. Bu konuda iyiletirmeler için bölüm yönetimlerinin yeni davran ve program gelitirmeleri salkl bir eitim için gerekli görünmektedir. naat mühendislii bölümü örencilerinin öretimde yabanc dil hakkndaki düünceleri ankette sorgulanmtr. Ankete cevap veren örencilerin yaklak yars (%47) inaat mühendislii eitiminin ana dilde olmas gerektiini düünmektedir. %18’lik bir örenci grubu da sadece yüksek lisans eitiminin yabanc dilde olmas gerektiini düünmektedir. Dolaysyla lisans eitiminin anadilde verilmesini isteyen örencilerin toplam oran %65’tir. Ksmi yabanc dilde eitim için örencilerin %19’u olumlu görü bildirmiler, sadece meslek derslerinin yabanc dilde verilmesini istemilerdir. Eitimin tamamnn yabanc dilde verilmesi görüünü paylaan örenci oran %13’tür. Örencilerin lisans eitimlerini aldklar bölümde deneyimleriyle önemli gördükleri sorunlar incelenirse, inaat mühendislii örencileri eitim aldklar bölümlerinde en önemli sorun olarak, %46’s altyap eksiklii, %43’ü öretim üyesi azl, %24’ü kontenjanlarn yüksek olmasna (kalabalk snf) dikkat çekmilerdir. Örencilerin gözlemledii sorunlarn inaat mühendislii eitimi veren bölümlerin anketlerinden elde edilen verilerle uyumlu olduu görülmektedir. Salkl bir eitim-öretim için fiziksel olanaklarn yetersizlii örenciler tarafndan belirtilmektedir. Üniversitelerde sorunlara neden olarak dile getirilen bilimsel, idari, ekonomik özerklik ve demokratik yönetim yaplanmas istemlerinin örenci tarafndan alglanna baklrsa, anket cevaplarndan elde edilen verilerde, örenciler bu dört olgu için de yaklak %20 gibi bir oranda fikrinin olmadn belirtmitir. Ancak ankete verilen cevaplarn toplam %60’ndan daha fazlas bu dört olgu için de orta ve zayf görüünde olduklarn belirtmilerdir. Eitici ve eitilenlerle birlikte mevcut durumdan farkl bir üniversite modeli istemi, bu küçük ölçekli anketlerden de anlalmaktadr. Üniversite eitim katk paylar hakkndaki görülerinde, örencilerin %57’si olmamal, %32 olmal, %9’u da fikrinin olmadn beyan etmitir. MO le likiler ve Beklentiler Örencilerden %67’si MO örenci üyesi olmadklarn belirtmilerdir. MO örenci üyelii ankete katlan örenciler arasnda sadece %32 orannda kalmtr. MO örenci üyeliine katlmn neden bu denli düük kald aratrlmal ve geniletilmesi için gayret gösterilmelidir. Ankete katlan örencilerin MO ile ilikilerinin düzeyinde, %77’si MO’nun etkinliklerine katlm göstermediklerini belirtmilerdir. Bu MO-örenci ibirliinin yeterince gerçeklemedii sonucuna iaret etmektedir ki nedenlerinin MO ubeleri tarafndan aratrlmas, gerekli önlemlerin alnmas gerekmektedir. 226 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendislii bölümü örencilerinin MO’dan beklentilerine baklrsa, örencilerin MO’dan beklentileri be ana balkta toplanmaktadr. Örenciler %65 orannda kurs ve seminer düzenleme, %59 orannda teknik amaçl yurtiçi yurtd gezi düzenleme, %45 orannda burs verme, %41 orannda sosyal, kültürel, sanatsal faaliyetlerde destek, %39 orannda ise staj yeri bulma istek ve beklentileri içinde bulunmaktadrlar. Örencilerin MO’dan beklentilerinin deerlendirilip cevap bulmasnn salanmas gerekmektedir. MO-örenci ilikilerini artracak yeni modellerin (örencilerin ödüllendirilmesi, kültürel ve sanatsal etkinliklere bilet salanmas v.b) yaplandrlmas ve kurumsallatrlmasnn gereklilii açkça görülmektedir. naat Mühendisleri (%) 1 Aksaray Üniv. Anadolu Üniv. Atatürk Üniv. Balkesir Üniv. Boaziçi Üniv. Bozok Üniv. Celal Bayar Üniv. Cumhuriyet Üniv. Çukurova Üniv. Dicle Üniv. Dou Akdeniz Üniv. Dokuz Eylül Üniv. Dumlupnar Üniv. Ege Üniv. Erciyes Üniv. Frat Üniv. Gazi Üniv. Gaziantep Üniv. Harran Üniv. stanbul Kültür Üniv. TÜ stanbul Üniv. KTÜ Karaelmas Üniv. Krkkale Üniv. Kocaeli Üniv. Mustafa Kemal Üniv. Namk Kemal Üniv. Nide Üniv. ODTÜ Ondokuz Mays Üniv. Osman Gazi Üniv. Pamakkale Üniv. Sakarya Üniv. Selçuk Üniv. SDÜ Yldz Teknik Üniv. Cevap verilmemi Akdeniz Üniv. Lisans öretimini yeni tamamlam (en fazla 5 yllk deneyimli), henüz deneyim sürecinin banda bulunan inaat mühendislerinin eitim-öretim sürecinde kazandklar bilgi ve becerilerin ne düzeyde olduunun, eitimlerinin mühendislik yetki ve sorumluluklarn kullanmak için yeterlik düzeylerini belirlemek için düzenlenen ankete 33 farkl üniversiteden mezun olmu 766 genç mühendis katlm göstermitir. Ankete cevap veren inaat mühendislerinin lisans eitimlerini tamamladklar üniversitelere göre oranlar Tablo 4.’de verilmitir. Mezun mühendislerin eitimlerini tamamladklar yllara göre dalmlar Grafik 1’de verilmitir. 0 1 5 6 1 0 4 0 2 1 0 2 4 3 2 5 2 1 2 1 5 2 2 0 1 3 2 2 0 1 1 6 5 6 4 6 10 1 Tablo 4. Lisans Eitiminin Tamamland naat Mühendislii Bölümleri 2006 24% Cevap verilmemi 5% 2002 19% 18% 2003 16% 2005 18% 2004 Grafik 1.: Lisans Eitiminin Tamamland Yl 227 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat Mühendislii Lisans Eitiminin Kazandrdklar Türkiye genelinde inaat mühendislii lisans eitiminden kazanlan temel özellikler 16 balk altnda sralanabilir. Bu temel özellikler: Matematik bilgisini inaat mühendislii problemlerine uygulama becerisi; sosyal bilimler bilgilerini inaat mühendislii problemlerine uygulama becerisi; deney tasarlama, veri toplama, analiz etme ve yorumlama becerisi; analitik düünme ve bilgiyi etkin kullanma becerisi; aratrma bilinci; modern mühendislik teknik ve araçlar ile biliim; teknolojilerini izleme ve etkin bir ekilde kullanma becerisi; bir yabanc dilde sözlü ve yazl olarak teknik konularda iletiim kurma becerisi; takm çalmas yürütme becerisi; mesleki sorumluluk ve etik bilinci; sözlü iletiim kurma becerisi; yazl iletiim kurma becerisi; kendi kendine örenme becerisi; yaam boyu örenme bilinci; toplumsal sorunlara duyarllk ve katlm bilinci; çevre koruma bilincidir. Anket katlmclarnn kazanmlar, katlm genelinde, “iyi, “orta” ve “zayf” dereceli olarak deerlendirilmesi dalmlar Grafik 2 - 17’de sunulmaktadr. Katlmc mezun inaat mühendislerinin %50’sinden fazlasnn “iyi” derecede kazanm olarak deerlendirdii özellikler; matematik bilgisini inaat mühendislii problemlerine uygulama becerisi (%76), kendi kendine örenme becerisi (%68), analitik düünme ve bilgiyi etkin kullanma becerisi (%63), yaam boyu örenme bilinci (%59), mesleki sorumluluk ve etik bilinci (%52), deney tasarlama, veri toplama, analiz etme ve yorumlama becerisi (%52) , takm çalmas yürütme becerisi (%52), sözlü iletiim kurma becerisi (%52) olarak belirlenmektir. Yeni mezun inaat mühendislerinin %10’undan daha aznn “zayf” derecede kazanm olarak deerlendirdii; “matematik bilgisini inaat mühendislii problemlerine uygulama”, “analitik düünme ve bilgiyi etkin olarak kullanma”, “kendi kendine örenme”, “yaam boyu örenme bilinci”, “sözlü ve yazl iletiim kurma”, temel özelliklerinin en kuvvetli kazanmlar olarak görüldüü anlalmaktadr. Yeni mezun inaat mühendislerinin %50’sinden fazlas “Bir yabanc dilde teknik konularda sözlü ve yazl iletiim kurma becerisini (%52)”, “zayf” derecede kazanm olarak deerlendirmektedirler. Bu sonuç, ankete katlan farkl üniversite mezunlar düünüldüünde Türkiye genelinde inaat mühendislii lisans eitiminde teknik olarak sözlü ve yazl bir yabanc dil kullanm konusunda yetersiz olunduuna dikkat çekmektedir. Bu sonuçta, ülkemizde baz üniversitelerde inaat mühendislii eitimi tamam ile bir yabanc dilde veriliyorken, bazlarnda teknik derslerin belirli bir yüzdesinin, bazlarnda ise yalnzca teknik olmayan yabanc dil derslerinin bir yabanc dilde verildii gerçei etkilidir. Uluslararas düzeyde bilimsel ve teknolojik alanlarda bilgiyi kullanabilmek ve üretmek, yaratc ve aratrmac mühendisler yetitirmek için bir yabanc dilin sözlü ve yazl olarak kullanm çok önemlidir ve Türkiye genelinde inaat mühendislii eitiminde öncelikle üzerinde durulmas ve açklk getirilmesi gereken bir konu olarak belirmektedir. Anket deerlendirmelerinden, “Modern mühendislik teknik ve araçlar ile biliim”; “Teknolojileri izleme ve etkin bir ekilde kullanma becerisi”; “Modern mühendislik teknik ve araçlar ile biliim” ve “Sosyal bilimler bilgilerini inaat mühendislii problemlerine uygulama becerisi” kazanmlarnn da belirgin olarak “orta” derecede nitelendirildii, “iyi” derecelendirildii ölçüde de “zayf” derecelendirildii görülmektedir. Bu sonuç, mezunlarn gözüyle inaat mühendislii eitiminde ve mesleki aktivitelerde biliim ve iletiim teknolojilerinin 228 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA “iyi” derecede kullanlamadna, bu konuda iyiletirici çalmalar yaplmas gerektiine dikkat çekmektedir. Dünyada biliim ve iletiim teknolojilerinin etkin kullanm konusunu, büyüme ve gelime stratejilerinin temel unsurlarndan biri olarak görülmektedir. Bu balamda yaplacak iyiletirici çalmalarda inaat sektörü içerisinde biliim teknolojisinin kullanld tüm alanlar incelenmeli ve bu alanlarda biliim ve iletiim teknolojisinin etkin kullanmnn salanmas hedeflenmelidir. Bir ana bilim dal olan “naat Biliimi”nin, inaat mühendislii eitimi veren fakültelerimize ve sektörümüze tantm yaplmaldr. Cevap Cevap Zayf verilmemi 3% 1% Orta 20% verilmemi 2% Zayf 27% 76% yi 49% Orta Grafik 2: Matematik Bilgisi Uygulama Becerisi Zayf 11% yi 22% Grafik 3: Sosyal Bilgileri Uygulama Becerisi Cevap verilmemi Zayf 5% 1% Cevap verilmemi 1% Orta 31% 52% yi 36% Orta 63% yi Grafik 4: Deney Tasarlama, Veri Toplama, Analiz Etme ve Yorumlama Becerisi Zayf 13% Cevap verilmemi 1% Grafik 5: Analitik Düünme ve Bilgiyi Etkin Kullanma Becerisi Zayf 26% yi 45% 41% Orta Cevap verilmemi 1% yi 29% 44% Orta Grafik 6: Aratrma Bilinci Grafik 7: Modern Mühendislik Teknik ve Araçlar le Biliim 229 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Zayf 24% Cevap verilmemi 1% Zayf 11% yi 31% Cevap verilmemi 1% 52% yi 36% Orta 44% Orta Grafik 8:Teknolojileri zleme ve Etki Kullanma Becerisi Cevap verilmemi 2% 52% Grafik 9: Mesleki Sorumluluk ve Etik Bilinci Zayf 11% yi 16% Grafik 10: Bir Yabanc Dilde Teknik Konularda Sözlü Ve Yazl letiim Zayf 10% 52% yi 36% Orta 30% Orta Zayf Cevap verilmemi 1% Grafik 11: Takm Çalmas Yürütme Becerisi Kurma Becerisi Cevap verilmemi 1% Zayf 10% Cevap verilmemi 1% yi 44% 52% yi 37% Orta 45% Orta Grafik 12: Sözlü letiim Kurma Becerisi Orta 28% Grafik 13:Yazl letiim Kurma Becerisi Cevap Zayf verilmemi 3% 1% Zayf 7% Cevap verilmemi 1% Orta 33% 59% yi 68% yi Grafik 14: Kendi Kendine Örenme Becerisi 230 Grafik 15: Yaam Boyu Örenme Bilinci 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Zayf 14% Cevap verilmemi 1% Zayf 17% Cevap verilmemi 2% yi yi 47% 38% Orta 46% 35% Orta Grafik 16: Toplumsal Sorunlara Duyarllk Grafik 17: Çevre Bilinci ve Katlm Bilinci Lisans Eitiminin Genel Olarak Nitelii Lisans eitimlerini 2002 ile 2006 yllar arasnda tamamlayan 33 farkl üniversite mezunu anket katlmclarnn yars aldklar lisans eitiminin ezbere dayal olduu düünürken, dier yars bilgiyi örenmeye, özümsemeye, yorumlamaya ve uygulamaya dayal olduunu düünmektedir. Birbirinden tamam ile farkl iki eitim sistemine iaret eden “ezbere dayal” ve “bilgiyi örenmeye, özümsemeye, yorumlamaya ve uygulamaya dayal” eitim tanmlamasyla ortaya çkan anket sonucu oldukça çarpcdr. Bu sonuç, Türkiye genelinde bu kadar çok sayda, ancak nitelik olarak büyük farkllklar içerisinde inaat mühendislii eitimi verilmekte olduuna, teknik ve fiziksel olanaklarn eitsizliine, öretim üyelerinin nitelik farkllna, biliim ve iletiim teknolojisinin etkin olarak kullanlamadna dikkat çekmektedir. Dört senelik bir süreye sahip inaat mühendislii eitiminin her evresi bir bütünlük ve farkl kazanmlar içinde; problemleri aratrc, sorgulayc ve çözüm üretici; uygulamaya yönelik yüksek düünce gücüne sahip ve ülke sorunlarna duyarl sosyal bireylerin gelimesine katkda bulunacak nitelikte olmaldr. Ezbere dayal bilgiyi yalnzca aktarmaya dayal eitim tarz, salt ders geçerek bir an önce mezun olma düüncesine sahip, yaratc ve sosyal düünce niteliklerini en aza indirgemi mühendisler ortaya çkarmaktadr. Bu da mezunlarn, mühendislik lisans eitimi sonrasndaki yaamlarna son derece olumsuz olarak etkimekte ve baarl mühendislik uygulamalarn önemli ölçüde azaltmaktadr. Lisans Eitiminin Deerlendirilmesi Mezun anketi katlmclarnn yaklak olarak yars aldklar inaat mühendislii eitimini “orta”, yaklak üçte biri “iyi” ve yaklak onda biri “zayf” olarak deerlendirmektedir. Ardk olarak sorulan “Lisans eitiminin genel olarak nitelii” ve “Lisans eitiminin deerlendirilmesi” sorularna verilen yantlarn deerlendirildiinde, alnan “bilgiyi örenmeye, özümsemeye, yorumlamaya ve uygulamaya dayal” eitimin de bir ksmnn “orta” olarak deerlendirildiini göstermektedir. Anket sonuçlar katlm genelinde “orta” düzeyde lisans eitimi verildiine dikkat çekmektedir. Ezbere dayal eitimden uzaklalarak, bilgiyi örenmeye, özümsemeye, yorumlamaya ve uygulamaya dayal eitime arlk verilmesi ve mevcut eitimlerin iyiletirilmesi için inaat mühendislii bölümlerinin gerekli tedbirleri almalar gerekmektedir. Mezunlarn lisans eitimi ile ilgili vurgularnn dikkate alnmas inaat mühendisliinin geleceini ve verdii hizmetin niteliini iyiletirecektir. 231 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Kütüphane, Laboratuvar ve Bilgisayar Olanaklar Mezun gözüyle inaat mühendislii eitimindeki dier bir önemli nokta da, mühendislik bölümlerinin derslik, laboratuvar, kütüphane, bilgisayar, yazlm vb altyapsnn yeterliliidir. Ankete cevap verenlerin yaklak üçte biri kütüphane, yars laboratuvar, üçte ikisi ise bilgisayar olanaklarn yetersiz olarak deerlendirmektedirler. Bu sonuç, ülkemizdeki mühendislik eitiminin mevcut durumu için son derece düündürücü bir sonuçtur. Eitimde niceliin deil, niteliin öneminin altn bir kere daha çizmektedir. Yetersiz öretim eleman, donanm ve alt yapya ramen yeni mühendislik bölümleri açlmasnn yerine mevcut olanaklarn yeterli ve uluslararas bir düzeye çkartlmas için çaba sarf edilmelidir. “Bilgiyi örenmeye, özümsemeye, yorumlamaya ve uygulamaya dayal” eitimin en büyük öncelii, örencilere bata laboratuvarlar, kütüphane ve bilgisayar olanaklar olmak üzere geni ve nitelikli kullanm alanlarnn yaratlmasdr. Örenci bana düen eitim kapal alan miktarlar ve bu miktarn kapal alan türlerine göre dalmlar uluslararas ölçülere getirilmelidir. Türkiye genelinde bütün inaat mühendislii bölümleri, bir yandan sektörün ihtiyacn ölçebilen, düünen, tasarlayan, üreten, uygulayan ve ileten mühendisleri yetitirmek, bir yandan da ulusal ve uluslararas ölçekte aratrma-gelitirme çalmalarn yürütmekle yükümlüdürler. Bu yükümlülük dorultusunda, bölümlerin misyonlarn, örencisinden öretim elemanlarna, eitim olanaklar ve altyapsndan, eitim programna kadar, bir bütünlük içinde ekillendirmeleri gereklidir. Staj Eitiminin Deerlendirilmesi naat mühendislii staj eitiminde, inceleme ve örenme aktivitelerinin bir program dahilinde yürütülüp, örencilerin yap antiyelerini (bina, baraj, yol, köprü, dalgakran vs.), üretim tesislerini (beton santralleri, prefabrike ve ön üretimli eleman imalat tesisleri, demir-çelik fabrikalar, ta ocaklar vs.) ve ekstrem durum bölgelerini (deprem bölgeleri, takn alanlar, ky alanlar, çökme/yklmalar vs.) inceleme ve analiz yapabilme imkanlarn artrmak amaçlanmaktadr. Staj ile meslee ilgi uyandrma ve önemini alama da salanmaktadr. Örencilerin uluslararas bütünlemesini, bilgilerin paylalmasn, sektördeki uygulamac ve bilim insanlaryla tanmalarn salamak da stajn dier kazanmlardr. Mühendislik eitiminde teorik ve laboratuar eitiminin yan sra, gerekli saha incelemeleri ve aratrmalarnn yeterince yaplmas önemli bir konudur. Ankete katlan mezunlarn %86 s eitimleri srasnda aldklar staj eitiminin, i hayatlarnda yarar olduunu vurgulamaktadr. Gerek teorik bilginin uygulamaya aktarlmas kazanm, gerekse staj çalmasnn inaat mühendislii eitimi srasnda genellikle tatil dönemi olarak nitelendirilen yaz aylarnda olmas ve örencilik döneminde bu nedenle tercih edilmeyen bir uygulama olabilecei gerekçesi ile staj eitiminin “zorunlu bir eitim” olmas gereklilii öne çkmaktadr. Ankete katlan mezunlarn %92’si staj eitiminin zorunlu olmas gerektiini düünmektedir. Örencilerin uygulamal eitiminin önemli bir parças olan staj çalmalarnn uluslararas yeterli düzeyde yaplmasnn salanmas ve gereince denetlenmesi, i hayatna atlan mezunlarn adaptasyon zorluu, kendine güvensizlii gibi önemli sorunlarn çözümüne katk salayacaktr. Ankete katlan mezunlarn yarsndan fazlasnn staj eitimi süresinin daha fazla olmas gerektiini düünmesi, staj eitiminin mühendislik uygulamalarndaki önemine iaret etmektedir. 232 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Staj eitimi öncesinde örencilere, yapacaklar bu çalmalarnn önemi ve gereklilii vurgulanmal, uluslararas standartlarda uygun staj yerlerinin belirlenmesinde ve salanmasnda örencilere danmanlk hizmeti verilmelidir. Stajlar esnasnda örencilerin yerinde denetlenmesi salanmaldr. Mezuniyet aamasnda i arayna girecek örenciler için, staj döneminin önemli bir iletiim aamas olduunun öretilmesi de sektöre adm atacak adaylar açsndan önemlidir. Ankete cevap veren inaat mühendislerinin yaklak üçte biri (%32) lisans eitimlerini yabanc dilde almlardr. Bunlardan %9’unda eitimin tamam yabanc dilde verilirken, %23’lük ksmnda eitim ksmen yabanc dilde verilmitir. Ankete katlm salayan inaat mühendislerinin %67’si lisans eitimlerini anadilde almlardr. Yabanc dilde eitim isteinin ülkemizde oldukça yaygn bir istek olduu ilk ve orta öretim süreçlerinde ailelerin çabalarndan bilinmektedir. Hatta çok fazla dile getirilmemesine ramen özellikle büyük ehirlerimizde yaayan ailelerin çocuklar için elçilik anaokullarn yabanc dil nedeniyle tercih ettikleri alt çizilmesi gereken bir olgudur. Meslek yaamlarnda deneyim kazanma süreçlerinin henüz bandaki inaat mühendislerinin, lisans eitiminin yabanc dilde olmasnn mesleki yaama etkisi konusunda kararsz kaldklar görülmektedir. Bu soruyu lisans eitimini yabanc dilde almayan mühendisler de cevaplamlardr. Ankete cevap veren mühendislerin %68’i bu soruya cevap vermemilerdir. Yabanc dilde lisans eitimi alnm olmasnn mesleki yaamdaki etkilerinin olumlu olduunu yaklak %25’i kabul etmektedir. Ancak %7 gibi bir ksm bu konuda olumsuz görü bildirmitir. Mesleki eitimde yabanc dilin yeri hakknda görülerde, ankete katlanlarn %41’i eitimin anadilde olmas gerektiini, %19’u yüksek lisans eitiminin yabanc dilde olmal gerektiini belirtmilerdir. Eitimin tamamnn yabanc dilde verilmesi gerektiini %12, sadece meslek derslerinin yabanc dilde olmasn belirtenlerin oran %25’tir. Bu sonuçlar mesleki eitimin bir bölümünde derslerin yabanc dilde olmasnn oldukça yüksek bir oranda istenmekte olduunu göstermektedir. naat mühendislerinin örencilik dönemlerinde öretim elemanlar ile akademik ve kültürel düzeylerde ilikileri sorgulanmtr. Öretim sürecinde eitilen eiten ilikileri salkl bir eitim için gereklidir. Örencilerin öretim elemanlar ile yalnzca ders saatlerinde karlamalar örencinin akademik sorunlar için yetersiz kalmaktadr. Ankete verilen cevaplarn yaklak üçte biri (%33) ders saatleri dnda öretim elemanlarna ulamann zor olduunu, %65’i de kolay olduunu belirtmitir. Ancak lisans eitimleri sürecinde öretim elemanlarnn bilgi ve deneyimlerinden yeterince faydalanamadn düünenlerin oran %53’tür. Örencilik sürecinde öretim elemanlar ile örenciler arasndaki sosyal ve kültürel ilikilerin ankete cevap verenlerin yaklak üçte biri (%34) için iyi olduu belirtilmitir. Sosyal ve kültürel düzeyde ilikilerin genellikle çok baarl olmad görülmektedir. Örenci ile öretim üyesini ilikilerinin yalnzca akademik düzeyde kalmas çok yeterli görünmemektedir. MO ve inaat mühendislii bölümleri öretim elemanlar ve örencileri akademik ortamlar ve akademik konular dnda da biraraya getirmenin yollarn aramalar gerekmektedir. Bunun teknik ve kültürel amaçl geziler, düzenlenecek sosyal geceler v.b. gibi etkinliklerle gelitirilmesi düünülebilir. 233 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mühendislerin inaat mühendislii eitiminin iyiletirilmesi konusunda düünceleri dört ana balkta toplanmaktadr. Bunlar bölümlerin alt yap eksiklerini ve eitim sisteminde deiim gereksinimlerini iaret etmektedir. Grafik 18’de görüldüü gibi cevaplarn %48’i laboratuvar ve uygulama eksiklerinin giderilmesi, %26’s eitim sistemi ve teknik donanmn iyiletirilmesi, %11’i eitim sisteminde uzmanlama eitiminin verilmesi yönündedir. Öretim üyelerinin niteliklerinin iyiletirilmesi gerektii düüncesi %5 oranndadr. Ankete katlanlarn yaklak üçte biri bu konuda bir düünce ortaya koymamlardr. Öretim üyelerinin nitelikleri iyiletirilmeli Laboratuar ve uygulama eksikliinin giderilmeli Eitim sistemi ve teknik donanm kalitesi iyiletirilmeli 5% 26% 48% naat Mühendisliinde uzmanlama eitimi verilmeli Eitim dili anadilde olmal Cevap verilmemi 11% 32% 2% Grafik 18: naat Mühendislii Eitiminin yiletirilmesi çin Gereksinimler naat mühendislerinin eitim programnda bulunmas gerektii düünülen konularda cevap vermeyenlerin %45 gibi büyük bir oranda kalm olmas dikkat çekmektedir. Bu orann büyüklüünün eitim programlarnn yeterliliini mi, ya da bu konuda ilgisizlii mi gösterdii tartmaya açk bir konudur. Ankete verilen cevaplar inaat mühendislii eitim programnda bulunmas gereken konu olarak %27 orannda tasarm ve uygulama eksikliini göstermektedir. Mesleki deneyimlerin banda bulunan inaat mühendisleri, mezuniyet ile elde edilen mühendislik yetkilerinin hemen kullanlabilmesi ve hemen sorumluluk alnmas için lisans eitimlerini %71 gibi önemli bir çounlukla yetersiz görmektedirler. Anketi cevaplayan mühendislerin %26’s lisans eitimlerinin mezuniyet sonunda kendilerine salanan mesleki yetki ve sorumluluklar için yeterli olduunu belirtmilerdir. Ankete cevap veren inaat mühendislerinin %80’i lisansüstü eitime devam etmemektedir. Yüksek lisans eitiminin keyfi ve istee bal bir eitim olduu göz önünde bulundurulursa bu oran bir istek göstergesi gibi düünülebilir. Ancak lisansüstü eitime devam etmeme gerekçelerinde, %44 gibi bir oran (ankete katlanlarn yaklak yars), mesleki geliime katksnn olmayaca düüncesiyle ve ekonomik zorunluluklar nedeniyle çalma gereksinimi gibi iki önemli neden öne sürmülerdir. Mezunlarn yüksek lisans eitiminin mesleki geliime katks yoktur kans, yüksek lisans yapabilme artlarnn salanmasna ramen tercih edilmedii öngörüsü ile, yüksek lisans eitimi hakknda yeterli bilgilenmede bulunmadklarn göstermektedir. 234 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendislii dndaki bir bilim dalnda yüksek lisans yapma eiliminin çok fazla bulunmad belirlenmitir. Ankete cevap verenlerin sadece %7’si inaat mühendislii dnda baka bilim dallarnda bir lisans üstü çalma tercih etmilerdir. Ancak bu tercihi yapanlar gerekçe olarak askerlik görevinin ertelenmesi olduunu açk gönüllülükle belirtmilerdir. naat mühendisi yetki ve sorumluluklarnn elde edilmesi için mezuniyet sonras düünceler Tablo 5’de verilmitir. Ankete katlanlarn %33’ü bu konuda bir düünce ortaya koymamlardr. Cevaplarn yetkilerin azaltlmas, deneyim kazanma sürecinin salanmas ve snavla yetki alm olmak üzere üç balkta younlat dikkati çekmektedir. MO’nun yürürlüe koyduu yetkin mühendislik kavramnn gereklii ve genç mühendisler arasnda filizlendii görülmektedir. Asgari deneyim elde edilinceye kadar kstl yetkiyle çallmaldr Belirli bir süre stajyer mühendis olarak deneyim kazanlmaldr Belirli bir sürede elde edilen deneyim sonras baz sfatlar (yetkin müh. vb) kazanmak için snava girilmelidir. naat mühendislii eitiminde programlarnn ve kalitesinin iyiletirilmesi Kiisel geliiminin artrlmas Cevap verilmemi Yüzde (%) 15 30 19 2 1 33 Tablo 5. naat Mühendisi Yetkisi çin Eitim Sonras Yaplmas Gerekenler naat mühendislerinin mezuniyetten sonra meslek yaamlarnda istihdam edildikleri i kollar ve kazanmlar Grafik 19’da verilmitir. Anketi cevaplayan mühendislerin önemli bir çounluu uygulamac ve yap denetim irketlerinde istihdam edildiklerini ve bu konularda deneyim kazandklarn belirtmilerdir. Ankete katlanlarn %42’sinin tasarm konularnda çalt ve deneyim kazand, %9’unun akademik yaamda yer ald görülmektedir. Akademik Denetim 54% Tasarm Uygulama 9% Cevap verilmemi 42% 3% Grafik 19: Meslek Yaam ve Kazanlan Deneyim 235 65% 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yaam boyu sürdürülebilir eitim her meslek grubu için gerekli olduu gibi toplumun geliimine, eitimli bireylerin artna, kaliteli yaam ve aydnlanma sürecine önemli katklar salayan bir olgudur. MO bu sürece mesleki etkinliklerle bir dinamik getirmitir. naat mühendisleri mezuniyet sonras mesleki etkinliklere katlma gerekçelerinin yaam boyu südürülebilir eitim ile mesleki geliimlerini salamak olduunu %57 gibi bir oranda belirtmilerdir. Bunun yan sra %17 orannda lisans eitiminde eksikliklerin giderilmesini neden olarak göstermilerdir. naat Sektörü Özel sektörde çalan mühendislerin kamuda çalanlara göre çok daha fazla olduu öngörüsü ile anket yalnzca özel sektöre düzenlenmitir. Burada kamuda çalan mühendislerin görülerinin alnmam olmas bir eksikliktir. naat sektöründe çalan firmalarn inaat mühendislii eitiminden beklentilerini, istihdamda öncelikli tercihlerini ve staj eitimine yaklamlarn ortaya koymak amacyla; a) proje-etüt, tasarm ve müavirlik, b) yapm ve taahhüt, c) denetim, d) malzeme üretimi, e) laboratuar hizmetleri olmak üzere 5 farkl faaliyet alannda 788 irketten alnan bildirimler deerlendirilmitir. Akdeniz Üniv. Aksaray Üniv. Anadolu Üniv. Atatürk Üniv. Balkesir Üniv. Boaziçi Üniv. Bozok Üniv. Celal Bayar Üniv. Cumhuriyet Üniv. Çukurova Üniv. Dicle Üniv. Dou Akdeniz Üniv. Dokuz Eylül Üniv. Dumlupnar Üniv. Ege Üniv. Erciyes Üniv. Frat Üniv. Gazi Üniv. Gaziantep Üniv. Harran Üniv. stanbul Kültür Üniv. TÜ stanbul Üniv. KTÜ Karaelmas Üniv. Krkkale Üniv. Kocaeli Üniv. Mustafa Kemal Üniv. Namk Kemal Üniv. Nide Üniv. ODTÜ Ondokuz Mays Üniv. Osman Gazi Üniv. Pamakkale Üniv. Sakarya Üniv. Selçuk Üniv. SDÜ Yldz Teknik Üniv. Cevap verilmemi Anketi cevaplayan irketlerin teknik ve idari yetkililerinin %89’unun lisans eitimlerinin inaat mühendislii olmas nedeniyle bildirimlerin inaat mühendisi gözlüüyle yapld ve beklentilerle ilgili cevaplarn ayn zamanda bir özdeerlendirme olaca açktr. irket yetkilisi olarak cevap veren mühendislerinin lisans eitimlerini aldklar inaat mühendislii bölümlerinin yüzdelik oranlar Tablo 6’da verilmitir. Tablodan görülecei gibi anketi cevaplayan yöneticilerin lisans eitimlerini 28 farkl inaat mühendislii bölümünde tamamlam olmalar deerlendirmenin daha geni bir yelpazeden yaplmas olanan salamtr. (%) 2 0 1 2 3 2 0 1 0 3 1 1 8 1 3 0 2 2 1 1 0 13 4 5 0 0 0 0 1 1 7 0 1 4 2 3 2 11 9 Tablo 6. Firma Yetkilisinin Lisans Eitimini Ald naat Mühendislii Bölümü Toplamda %46’lk bölümü oluturan irket yetkili mühendislerinin %13 TÜ, %11 YTÜ, %8 Dokuz Eylül Üniversitesi, %7 ODTÜ, %5 KTÜ inaat mühendislii bölümlerinden mezun olmulardr. Dier %44’lük ksm dier inaat mühendislii bölümlerinden mezun irket yetkililerinin düüncelerini vermektedir. Firma yetkililerinin firmadaki görev tanmlarnda %56 ile teknik sorumlu, %57 ile idari sorumlu bulunmalar her iki görevin egüdümlü olarak yürütüldüünü göstermektedir. Bu da inaat mühendislerinin planlama ve organizasyonla ilgili çalmalarda youn istihdam edildiini göstermektedir. 236 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mühendisler üretim ve yönetim sürecinde bilim ve teknolojinin temsilcileridir, üretimde iveren ile içi arasnda organizasyonu ve i akn denetleme görevini yerine getirirler. Teknolojik gelimelerle malzemelerdeki çeitliliin art, bu malzemelerin inaat sanayisinde kullanm alanlar bulmas inaat mühendislerinin sat ve pazarlama sektörlerinde de youn istihdamn salamtr. Ankete cevap veren irket yetkililerin yaklak yars (%43) ayn iyerinde 10 yldan daha fazla ayn iyerinde çaltklarn belirtmilerdir. Bu süreç inaat mühendisliinin çeitli i kollarnda bilgi birikimi, deneyim için yeterli görülebilir ve bu mühendislerin görüleri dikkat çekici olmaldr. Ancak %55’i 10 yldan daha az bir süreçte ayn iyerinde çaltklarn belirtmilerdir. Anketi cevaplayan irketlerin yarsnda genç mühendislerin yetkili olarak sorumluluk aldklar görülmektedir. Firmalarn faaliyet süreçleri bir anlamda kurumsal deneyimlerinin de bir ölçei olarak görülebilir. Artan kurumsal deneyimler inaat mühendislii meslei için gereksinimleri, eitim sürecini ve bilgi donanmn daha salkl deerlendirme imkan verebilecektir. Ankete görü bildiren irketlerin yaklak üçte biri (%30’u) 20 yldan fazla bir süredir faaliyet gösteren firmalardr. Ancak anketi cevaplayan irketlerin yaklak %70’i genç irket olarak kabul edilebilir. Ankete katlan irketlerin faaliyet alanlarna baklrsa, irketler faaliyet alanlarn %62 ve %63 oranlarnda proje-tasarm-müavirlik ve yapm-taahhüt hizmetleri olarak belirtmilerdir. Denetim hizmetleri %18, malzeme üreticileri %9, laboratuar hizmetleri %2 oranndadr. Ankete cevap veren irketlerin %79’u ulusal ölçekte, %20’si uluslararas ölçekte faaliyet göstermektedir. irketlerde çalan inaat mühendisi saylarnda, irketlerin %67’sinde 5’ten az inaat mühendisi çalt belirtilmitir. Ankete cevap veren firmalarn %28’inde çalan inaat mühendisi says 5’ten fazladr. % 5’inde 50’ den fazla inaat mühendisi çalmaktadr. irketlerin %54’ü yeni mezun inaat mühendisi istihdam etmediklerini bildirmilerdir. Firmalarn %42’si genç inaat mühendislerine kendi bünyelerinde çalma olana salamaktadrlar. irketler yeni mezun bir inaat mühendisinin ie almnda adayn mülakattaki performans, referanslar ve mezun olduu üniversitenin tercih nedeni olduunu belirtmilerdir. Bu tercihler içinde i görümesindeki performans %35’lik bir oranla istenen ilk özellik olarak ortaya çkmaktadr. irketlerin yeni mezun mühendis almnda önem verdikleri dier bir etkenin %25’lik bir oranla mezun olduu üniversite, %22’lik bir oranla adayn referanslar olduunu ifade etmilerdir. naat mühendisinde aranan nitelikler içinde dikkat çeken bir baka etkenin yabanc dil olduu görülmektedir. Özellikle yurt d faaliyetleri bulunan irketler doal olarak yabanc dilde eitim alm inaat mühendislerini tercih etmektedirler. Ankete katlan irketlerin %16’s tercihlerini bu yönde kullanmlardr. irketler deneyimli bir inaat mühendisinin ie almnda adayn deneyimleri, mülakattaki performans, referanslar ve mezun olduu üniversitenin tercih nedeni olduunu belirtmilerdir. Bu tercihlerden içinde i deneyimi %78’lik bir oranla ilk istem olarak ortaya çkmaktadr. Sektörde bulunan irketler eleman almnda önem verdikleri dier bir etkenin %46’lk bir oranla i görümesindeki performans olduu dikkati çekmektedir. Deneyimli bir mühendisin referanslar ve mezun 237 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA olduu üniversitenin i bavurusundaki ikna edici etkisinin önemli bir etken olduunu belirten irketlerin oran srasyla %38 ve %32’dir. Akdeniz Üniv. Aksaray Üniv. Anadolu Üniv. Atatürk Üniv. Balkesir Üniv. Boaziçi Üniv. Bozok Üniv. Celal Bayar Üniv. Cumhuriyet Üniv. Çukurova Üniv. Dicle Üniv. Dou Akdeniz Üniv. Dokuz Eylül Üniv. Dumlupnar Üniv. Ege Üniv. Erciyes Üniv. Frat Üniv. Gazi Üniv. Gaziantep Üniv. Harran Üniv. stanbul Kültür Üniv. stanbul Teknik Üniv. stanbul Üniv. Karadeniz Teknik Üniv. Karaelmas Üniv. Krkkale Üniv. Kocaeli Üniv. Mustafa Kemal Üniv. Namk Kemal Üniv. Nide Üniv. ODTÜ Ondokuz Mays Üniv. Osman Gazi Üniv. Pamakkale Üniv. Sakarya Üniv. Selçuk Üniv. Süleyman Demirel Üniv. Yldz Teknik Üniv. naat sektörü mezun olunan üniversitenin i bavurusundaki belirleyici etkisini %32’lik bir oranla kabul etmelerine ramen, i yerinde çalma performans üzerinde mezun olunan üniversitenin etkili olduunu genel bir kan olarak ortaya çkmaktadr. irketler %81 orannda i yerindeki çalma performans üzerinde mezun olduu üniversitenin etkisinin olduunu belirtmilerdir. Burada çok etkili olduunu düünenlerin oran %42, az etkili olduunu düünenlerin oran %39’dur. Etkisi yok diyenlerin oran %6’da kalmtr. (%) 1 0 1 2 2 15 0 1 0 3 0 1 0 0 8 1 1 8 1 1 0 60 1 18 0 0 2 1 0 1 53 0 2 3 3 5 2 40 Tablo 7. stihdamda Öncelik Verilen Üniversiteler Ankete cevap veren 788 irketten inaat mühendisi almnda üniversite tercihini öne çkaranlarn %60’ TÜ, %53’ü ODTÜ, %40’ Yldz Teknik Üniversitesi, %18’i KTÜ, %15’i Boaziçi Üniversitesi mezunlarn tercih ettiklerini belirtmilerdir. naat mühendisi istihdamnda öncelikle tercih edilen üniversiteler Tablo 7’de verilmitir. naat irketleri bir inaat mühendisinin mesleki geliiminde önemli etkenler olarak %61 orannda deneyim, %42 orannda kiisel beceri ve yetenekler olduunu belirtmilerdir. Ancak %28 orannda inaat mühendislii eitiminin önemli olduuna inanlmaktadr. naat sektörü mesleki geliim için mühendislik eitiminin önemini ortaya koymasnn yan sra i deneyimi ve mühendisin kiisel özelliklerinin daha önemli etmenler olduunu belirtmitir. irketlerin %69’u yaz döneminde stajyer örenci kabul etmektedir. Bu yüksek oran inaat irketlerinin staj eitimi konusuna duyarl bir yaklam içersinde olduklar ve inaat mühendislii eitimine önemli katk saladklarn göstermektedir. Ancak irketlerin %28 gibi önemli bir bölümü stajyer örenci kabul etmediklerini belirtmilerdir. irketlerin %71 gibi önemli bir bölümünün stajyer örenci kabulünde örencinin eitim ald üniversiteye göre bir seçim yaplmadn belirtmelerine ramen, hiç de küçümsenmeyecek %23’lük bir bölümünün üniversiteye göre stajyer örenci seçtiklerini belirtmilerdir. naat mühendislii eitim programlarnda uygulama ile birebir karlalan tek dersin staj eitimi olduu ve salkl uygulanmas durumunda örenciye kazandracaklar göz önünde bulundurulursa stajyer örenci kabulünün gelitirilerek geniletilmesi gereklilii görülmektedir. irketlerden stajyer kabul etmeme gerekçeleri belirlenerek olas sorunlarn almas için çözümlerin üretilmesi, tüm inaat irketlerinin staj eitimi sürecine ortak yaklam ve model gelitirmelerinin salanmas eitime önemli katklar salayacaktr. 238 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE DEERLENDRME Üniversitelerin bilgi üretmek ve yaymak ana amaçlar içinde önemli hedeflerinden biri de, örencilerinin yaamlar boyunca mesleki alanlarnda kullanacaklar gerekli bilgi ve becerileri kazandrmaktr. Bu amaç dorultusunda sürdürdükleri eitim-öretim çalmalarndan verimli sonucu almak, gerek akademik alanlarda gerekse evrensel düzeyde nitelikli bireyler yetitirilmesini salayarak toplumun gelimesine ülke kalknmasna yüksek oranda destek vermek için görev yapmaktadrlar. Ülkemizde eitim sisteminin ilköretimden balayarak üniversitenin sonuna kadar büyük sorun ve skntlar içinde olduu bir gerçekliktir. Eitimin tüm düzeylerinde çok ciddi boyutlarda nitelik sorunu olduu da bilinmektedir. Sorunun inaat mühendislii eitimi açsndan dikkat çeken noktalar ortaya konulmal ve tüm ulusal platformlarda dile getirilmelidir. Ülkemizde çok sayda üniversitenin varl iki olguyu dourmaktadr. Birincisi az saydaki üniversiteler dnda üniversite eitimi uygun alt yap, fiziki mekân ve donanmdan yoksun yaplmaktadr. kincisi ise; istihdam sorunu çözülmedii sürece, her genç isiz kalmaya aday olarak mezun olmaktadr. Üniversite eitimindeki niteliksizlik inaat mühendislii gibi can ve mal güvenlii ile ilgili meslekleri olumsuz etkilemektedir. Mezun gençlerin yetkinlik ve yeterlilikten uzak donanmlarda bulunmalar, insan yaamn tehlikeye atan vahim sonuçlar dourma olasl tamakla birlikte, yeni mezunlarn asgari ücretten düük ücretlerle çaltrlmas gibi sonuçlara da yol açmaktadr. MEK, 2007 yl itibaryla ülkemizdeki inaat mühendislii eitim envanterini çkarmak, inaat mühendisliinde mevcut eitim koullarnn ortaya koymak, örenci ihtiyaç ve sorunlarnn belirlenmesine ve çözümlenmesi konularnda yardmc olmak amacyla paydalarn inaat mühendislii eitimi hakkndaki görü ve düüncelerini biraraya getirmeyi ve bunu da belgelemeyi hedeflemitir. naat mühendisliinin temel paydalar olan inaat mühendislii bölümleri ve örencilerinin eitim koullarn, mesleki uygulamaya yeni balayan mezunlarn yarglarn, inaat sektörünün teknik elemanda arad nitelikleri sorgulayan dört ayr anket düzenlenmitir. Bu anketler naat Mühendislii Bölüm Anketi, Örenci Anketi, Mezun Anketi, Sektör Anketi olarak isimlendirilmitir. naat mühendislii bölüm anketine 38 inaat mühendislii bölümü, örenci anketine 3284 örenci, mezun anketine 766 genç inaat mühendisi, sektör anketine 788 firma katlm göstermitir. Anket verileri kullanlarak istatistiksel sonuçlar çkarlmtr. Anketlerden elde edilen veriler nda inaat mühendislii eitimi ile ilgili sorunlar aada özetlenmitir. naat mühendislii bölümlerinde sorunlarn önemli bir bölümü yüksek öretimdeki ulusal sorunlar kaynakldr. Ülke yöneticilerinin yüksek öretimdeki sorunlara yaklamlar ve baklarnda üniversitelerle ortaklk salanmad sürece çözüm pek yakn görünmemektedir. Üniversite, fakülte, bölüm kurulmasnda amacn yalnzca siyasi bir yaklam olmas, üniversitenin genç nüfusa bir snf arz olarak görülmesi, kaynaksz, kadrosuz, alt yapsz, öretim eleman fakiri kurumlarn üniversite olarak tanmlanmas mevcut birimlerde sorunlarn çözümünü daha da zorlatrmaktadr. naat mühendislii bölümlerimizin öretim elemanna gereksinimleri eitim ve öretiminin niteliini doal olarak olumsuz etkilemektedir. Öretim eleman ihtiyacnn karlanmas için ksa, orta ve uzun 239 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA süreçte planlama ve stratejilere gerek bulunmaktadr. Öretim üyeliinin cazip hale getirilmesi, özlük haklar ve ekonomik koullarnn iyiletirilmesi, bölümlerin akademik kadro ihtiyaçlarnn karlanmas sorunlarn çözümüne katk salayacak önemli etkenlerden birkaçdr. Ancak akademik kadrolarn nitelikli öretim elemanlarndan olumas mutlaka salanmaldr. Aratrmann bulunmad ortamda salkl bir öretim pek olas görünmemektedir. Aratrma projelerinin inaat mühendislii bölümlerinde oldukça yaygn bulunmas memnuniyet vericidir. Bunun yan sra uluslararas yaynlarn daha ileri düzeylere çekilmesi için yayn faaliyetlerinin desteklenmesi, tevik edilmesi ve bu konuda srarc olunmas eitimde niteliin artrlmas bakmndan önemlidir. naat mühendislii bölümlerinde laboratuvar alt yaplarnn ve imkânlarnn iyiletirilmesi iyi bir lisans eitimi ve aratrma olanaklar için mutlaka gereklidir. naat mühendislii temel bilim dallarnda etkin çalan laboratuvarlarn bulunmas ve inaat mühendislii temel bilim dallarnda lisans eitiminin laboratuvar uygulamal yaplmas gereklidir. Aratrma projelerinde üniversite kaynakl BAP projelerinin yan sra AB, DPT ve sanayi kaynakl projelerde artn salanmas laboratuvar alt yaplarnn gelitirilmesi için önemli bir kaynaktr. Eitim kurumlarnda fiziksel olanaklarn gelitirilmesi ve iyiletirilmesi üniversite yönetimlerinin öncelikli görevleri içindedir. Öretim elemanlarnn ve örencilerin katlmlaryla salkl ve gerçei gösteren bir öz deerlendirme yaplarak eitim öretim ölçeinde güçlü ve zayf yönlerinin, hedef ve stratejilerin belirlenmesi balangç için olumlu olmasna ramen, belirlenen bir süreçte hangi hedeflere ne ölçüde ulaldnn takip edilmesi salkl bir gelime için çok daha önemli ve gereklidir. naat mühendislii eitiminde sistemin önemli skntlar bulunduu örenciler ve yeni mezun inaat mühendislerinin bildirimlerinden anlalmaktadr. Eitim sisteminin gözden geçirilerek aksayan öelerin ve iyiletirmelerin belirlenerek uygulamaya konulmas, uygulamann takip edilmesi inaat mühendislii mesleinin gelecei ve toplumumuz için önem tamaktadr. MO’nun oluturaca ortak bir platformda inaat mühendislii bölümlerinin periyodik bir takvimle bir araya gelmesi, hem lokal hem de inaat mühendislii sorunlarnn açkça ortaya konulmas ve tartlarak çözümler üretilmesi, inaat mühendisliinin ülkemize verdii hizmetin daha nitelikli bir hale getirilmesi için gereklidir. naat mühendislii bölümü örencilerinin de dar ve geniletilmi platformlarda periyodik olarak sorunlarnn ortaya konulmas ve çözümleri için gayret gösterilmesi salanmaldr. Yeni mezun inaat mühendislerinin lisans eitiminin inaat mühendislii yetkilerini kullanmak ve sorumluluklarn hemen almak için yeterli olmad, çaltklar i kolunda deneyimin yan sra meslek içi eitim sürecine gereksinim olduu ortak görüü paylalmaktadr. MO’nun meslek içi eitimi geniletmesi gereksinimi domaktadr. 240 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MO’nun organizasyon ve katlmyla Türkiye’deki inaat mühendislii bölüm bakanlarnn periyodik bir takvimde dar ve geniletilmi toplantlarla inaat mühendislii eitim sistemini tartmalar ve sonuç bildirgelerinin kamuoyuna duyurulmas, kararlarn uygulamaya konulmasnn salanmas eitimde nitelii iyiletirecek modellerin geliimine öncülük yapabilecektir. Örencilerin ekonomik güçlükleri eitimlerinde baarlarn olumsuz yönde etkilemektedir. Ekonomik sorunlar nedeniyle çeitli güçlerin yönlendirmelerinden örencilerimizin korunmas gerekmektedir. Bu noktada MO ve inaat sektörünün birlikte oluturacaklar bir burs havuzunun kurulmas salanmal ve örencilerimiz desteklenmelidir. KAYNAKLAR [1] “naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei” TMMOB naat Mühendisleri Odas Yayn (MO/08/04), Eylül 2008, ISBN:978-9944-89-607-8 241 242 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRKYE’DE NAAT MÜHENDSL ETMNN GENEL DURUMU, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERLER Fahri Birinci* ÖZET Bu çalmada, Türkiye’deki naat Mühendislii eitiminin genel durumu, öretim elemanlarnn, örencilerin ve fiziki altyapnn özellikleri ile derslerin dalm ve içerikleri incelenmitir. Eitim ve eitimden sonraki mesleki uygulama aamasndaki sorunlar tespit edilerek çözüm önerileri sunulmutur. Çalma, Türkiye ve gelimi ülkelerdeki eitim ve uygulama bilgileriyle desteklenmitir. Çalmadan elde edilen sonuçlar maddeler halinde sralanmtr. Anahtar Kelimeler: örgütlenme naat Mühendislii, mühendislik eitimi, odalar, GR naat mühendisliinin kapsam ve ilgi alan “International Standard Industrial Classification (ISIC)”a dayandrlan ayrntl ekliyle Sorguç (1993) tarafndan, genelletirilerek ve ksaca Birinci ve Koç (2007) tarafndan “Yaplar ve bileenleriyle ilgili ve insan eliyle yaplan her ey” olarak belirtilmitir. Türk tarihinde naat Mühendislii çalmalar “Mimarlk” adyla çok eski tarihlere kadar uzanmaktadr. Ancak eitim usta-çrak gelenei çerçevesinde (Ahilik) yapldndan modern eitim söz konusu deildir. Batl kaynaklarda ilk “Civil Engineer= naat Mühendisi” adnn 1768 ylnda John Smeaton (1724-1792) tarafndan kullanld yazldr. Türkiye’deki kaynaklarda da bu haliyle bulunmaktadr. Hâlbuki 1586 tarihli bir Vakfiye’de Mimar Sinan’n künye ve özelliklerinin “Ayn-i A’yan- Mühendisin=Seçkin Mühendislerin Gözü” ve “Öklides-ül Asr vel Avan= Çan ve Zamann Öklidesi” eklinde açklanmas, dünyada ilk naat Mühendisi adnn Mimar Sinan’a ait olduunu göstermektedir (Birinci, 2008). naat Mühendislii eitiminin ilk olarak askeri amaçlarla gündeme geldii bilinmektedir. Eksiklii hissedilen ve dier mühendislikleri de bünyesinde bulunduran naat Mühendislii eitimi Osmanl mparatorluu’nda 18. Asrn balarnda sava kayplaryla gündeme gelmitir. Öztuna (1994), Türkiye’de 1727 ve 1734 ylndaki baarsz denemelerden sonra ilk naat Mühendislii eitiminin, TÜ’nün de balangc saylan ve 1773 ylnda kurulan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun olduunu kaydetmektedir. MO’nun kurulduu 1954 ylnda Türkiye’de TÜ, Yldz Teknik Okulu ve Robert Koleji Fahri Birinci Ondokuz Mays Üniversitesi Mühendislik Fakültesi naat Mühendislii Bölümü Yap Anabilim Dal, Kurupelit Yerlekesi, Atakum/Samsun, Türkiye E-posta: [email protected] 243 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (Boaziçi Üniversitesi) olmak üzere üç tane mühendis yetitiren üniversite bulunmaktayd. ODTÜ’nün 1961’de ilk mezunlarn vermesinden sonra 1963’de KTÜ, 1967’de FÜ ve 1968’de DEÜ kuruldu (Önalp, 1993). Sanayi devriminden sonra dünyadaki hzl gelime naat Mühendislii ve naat Mühendislii yaplarnn da artan bir önem kazanmasna yol açmtr. Bir bakma modern ça, mühendislik hizmetlerinin çok büyük bir arlk kazand ve toplum ile güçlü bir etkileime girdii bir dönemdir (Ökten ve ahin, 1996). Avrupa’nn 1950’lerdeki kalknma döneminde inaat sektörünün katma deer pay %73 düzeyinde, inaat yatrmlarnn toplam yatrmlar içindeki pay %50-60 oranndayd. Bu oran, gelimekte olan ülkelerde %65-70 arasnda olup, inaat sektörünün kalknma hzndaki ve toplumsal yaamdaki önemini göstermesi açsndan önemlidir (Sorguç, 1974). Toplumsal yaam ve ülke kalknmasndaki önemi tartlmaz olan naat Mühendislii, gerek eitim yöntemleri, gerek meslek uygulamalar ve gerekse meslek örgütlenmeleri yönünden, sürekli gelimeye ve gelien teknolojiye ayak uydurmaya mecburdur. Türkiye’de naat Mühendislii, Osmanl mparatorluu Dalma Dönemi’nde (II. Abdülhamid Dönemi), cumhuriyetin kurulu yllarnda, çok partili demokrasiye geçilen 1950’li yllarda, serbest piyasa ekonomisine geçilen 1980’li yllarda ve Avrupa Birlii uyum sürecine girilen 2000’li yllarn banda, farkl ve büyük projeler nedeniyle artan bir önem kazanmtr. Buna paralel olarak naat Mühendisi yetitirilmek üzere çok sayda bölüm açlmasna karlk “eitimin ülke düzeyinde edeer ve standart kalitede olmad, inaat mühendislerinin toplumsal saygnlnn yetersiz olduu, inaat mühendisleri odalarnn yeterli ve etkin olmadklar ve örgüt yaplarnn artk yetersiz olduu, inaat mühendislerinin gelir dalmlarnn ar dengesiz olduu, serbest çalan inaat mühendislerinin proje yapm bedellerini dörtte bire indirmeleri nedeniyle, fiili uygulamadan uzaklatklar ve güncellenmeyen mevzuatn sürekli inaat mühendislerinin aleyhinde sonuçlar dourmaktadr” (Koç ve Birinci, 2007). YÖNTEM Çalmada öncelikle Türkiye’deki naat Mühendisliinin genel durumu incelenmitir. Bu inceleme fiziki koullar ve öretim elemanlar, laboratuar ve staj, örenci durumu ve örenim süresi, derslerin dalm ve içerikleri ile eksikliklerin tespiti eklinde yaplmtr. Daha sonra naat Mühendislii sorunlar, eitimde gelimi ülkelere göre eksik veya yetersiz olan dersler ve alanlar, örenciye öretim bilgileri dnda kazandrlmas gereken misyon ve vizyon ile mezuniyet sonras istihdam, odalarn durumu ve mevzuatn istihdama olumsuz etkileri tartlmtr. Türkiye’de naat Mühendisliinin Genel Yaps Fiziki Koullar Ve Öretim Elemanlarnn Durumu Türkiye’de naat Mühendislii öretimi yaplan üniversitelerde ksmen fiziki yetersizlikler bulunsa da bunun öretim yaplmasnda veya kalitesinde önemli bir etken konumunda bulunmad düünülmektedir. 244 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Öretim elemanlarnn yeterlilikleri konusunda olumlu veya olumsuz sonuçlara ulalabilecek bilgi mevcut deildir. Ancak öretim elemanlarnn ders yükü, eleman says, bu elemanlarn aratrma yapma imkânlar ve gelir düzeyleri konularnda olumsuz koullar yllardr mevcuttur. Alt düzey öretim üyesi geliri (Yrd.Doç.) 2007 ylnda 1500 TL/Ay (Birinci, 2007) 2009 ylnda 2000 TL/Ay kadardr. 1980’li yllardan sonra üniversitelerin yeniden yaplandrlmas sonucu oluan eksiklikler çeitli bilimsel ortamlarda dile getirilmesine ramen önemli bir gelime salanamamtr. Bu eksikliklerden bazlarn, akademik yükseltme kriterlerinde yanl uygulamalar bulunduu, 1970’li yllarda inaat-mimarlk alanndan 2, iletme fakültelerinden 3 üyeden oluan bir jüri kurulmu olmas, Türkiye’de “taranan dergiler” ön koulunun bilimsel kolayclk ve kendimize güvensizliin bir iareti olabilecei ve daha çok ABD-ngiliz bilim dünyasna hizmete yönelik bulunabileceinin düünülmesi gerektii (Sorguç, 2007) ve öretimin genel etkinlii açsndan, bir snfta 30-40 örenciyi ve öretim üyelerinin haftalk ders yükünün 10-15 saati geçmeyecek ekilde ayarlanmas gerektii (Evren, 1994) eklinde sralamak mümkündür. 2007 yl verilerine göre Türkiye’deki 40 üniversitede bulunan 64 naat Mühendislii programnda 3324 örenci kontenjanna karlk 224 profesör, 110 doçent, 377 yardmc doçent ve 452 yardmc öretim eleman bulunmaktadr (Birinci, 2008). Laboratuar Çalmalar Ve Staj Örencilerin naat Mühendislii eitimi srasnda en zayf yönlerinden biri laboratuar çalmasdr. 2007 ylnda 40 üniversitenin 35’inde laboratuar bulunduu gözükse de, teknik donanm yetersizlikleri nedeniyle gerektii kadar laboratuar destei salanamamaktadr (Birinci, 2008). Staj yaplmasnda örencilerin sigortal ve ücretli çaltrlmas gibi olumlu admlar atlmasna ramen binlerce örenci bulunmas nedeniyle yeterli ve kaliteli staj imkan henüz salanabilmi deildir. Gelen Örenci Durumu Ve Öretim Süresi naat Mühendislii eitiminde en önemli etkenlerden biri orta öretimden gelen örencinin mühendislik eitimi almaya ne kadar hazr ve yeterli olduudur. Evren (1994), Üniversitelerde nitelikli eleman yetitirmek ilk koulunun nitelikli örenci çekmek olduunu, ortaöretimden iyi yetimi örencilerin gelmesinin salanmas gerektiini, sorunun ilköretimden üniversiteye tüm eitim organlarn kapsadn belirtmektedir. 1950’den sonra inaat sektöründeki çok hzl atlmlar arz-talep dengesi nedeniyle inaat mühendisliini ön plana çekmi ve en yetenekli örencilerin bu alana ilgi duymasna neden olmu (Önalp,1993), 1980’li yllardan sonra inaat mühendislii programlarndaki niceliksel art ile nitelik art paralel olmadndan talebin dümesi nedeniyle, tercih eden örenci profilini olumsuz etkilemi (Birinci ve Koç, 2007) naat Mühendislii programlar ortalama 10. srada tercih edilir olmutur (Klanç, 2007). Bunun yannda eitim sistemi nedeniyle gelen örencinin mühendislik eitimi yönünden eksikleri, temel derslere zaman ayrlmasyla giderilmeye çallmakta, bu da meslek derslerinin bir ekilde 245 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA eksik kalmasna neden olmaktadr. Derslerin ön artl olmad üniversitelerde mezun olma aamasna gelmi örencilerin birinci snftan fizik ve matematik gibi temel derslerden halen baarl olmadklar örnekler azmsanmayacak kadar çoktur. Bu durumlara naat Mühendisliinin gelimesi, genilemesi ve branlama bulunmamas da eklenince 4 yllk lisans öretimi süresi yetersiz gelmektedir. Okutulan Derslerin Dalm Ve Ders çerikleri naat Mühendisliinde okutulan derslerin, tüm mühendislik alanlarnda olduu gibi bilimsel gelimelere paralellik göstermesi zorunludur. Deien teknoloji, u andaki son haline vakf olmayanlarca gelecekte de kolay kolay takip edilemez (Evren, 1994). Gelimi ülkelerde inaat mühendislii eitimi için derslerin alanlara göre paylam oranlar, ABD ve srail’de %30-35 matematik ve temel bilimler, %30-35 mühendislik bilimleri ve tasarm %20-25 bilgisayar kullanm (Evren, 1994), Zürih Teknik Üniversitesi’nde %15 temel eitim dersleri, %60 meslek dersleri (Sorguç ve Güncan, 1994) eklindedir. Türkiye’de yaklak %30 temel eitim, %40 meslek dersi ve %30 da dier dersler okutulmaktadr. Son yllardaki akreditasyon çalmalar paralelinde okutulmakta olan dersler, saatleri ve alanlar yeniden düzenlenmektedir. Almanya’da inaat mühendislii eitimi 9-10 yaryl olmasna ramen ortalama mezuniyet süreleri 12-14 yaryl arasndadr (Bilgin, 2004). Türkiye’de 8 yaryl olan eitim süresi en çok bu kadar olabilmektedir. Zorunlu Az 19 10 25 21 10 3 11 80 Seçmeli Anabilim Dallar Zorunlu Seçmeli Almanya Geneli(1) Türkiye Geneli(2) Az Az Temel ve Genel 82 37 Yap 41 113 Yap ve 84 Mekanik Mekanik 6 6 22 Geoteknik Geoteknik 6 34 92 Su ve Çevre Hidrolik 14 62 64 Ulatrma Ulatrma 16 41 26 Yap letmesi Yap içinde-Az 38 Yap Malzemesi Yap içinde-Az Enformatik17 Yok CAD 343 TOPLAM 165(3) 293(3) Tablo:1 naat Mühendislii Ders Saylar Almanya-Türkiye Karlatrmas. (1) Bilgin, A. (2004)’den düzenlenerek. (2) Birinci, F. (2007)’den düzenlenerek. Temel ve Genel ders saylar düülürse Türkiye’deki zorunlu ders says 83, seçmeli ders says 156 olmaktadr. (3) Almanya genelinde Türkiye’deki naat Mühendislii eitimine denk 22 üniversite ve 48 meslek yüksekokulunda okutulan inaat mühendislii dersleriyle Türkiye’de okutulan derslerin saylar karlatrldnda zorunlu ders saysnda önemli bir farkllk bulunmad, ancak seçmeli ders saysnn iki kat daha fazla olduu görülür. Almanya’da bulunan Yap letmesi, Yap Malzemesi ve Enformatik anabilim dallarnn Türkiye’de bulunmad veya çok az üniversitede bulunduu, ayrca Türkiye’deki eitimde önemli yer tutan temel ve genel derslere Almanya’da önemli bir yer ayrlmamas dikkat çekicidir. 246 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Türkiye’deki naat Mühendislii eitimi, bu eitimi verenler ve eitim alp mezun olmu mühendisler tarafndan eletirilmesine ramen önemli bir deiim gözlenmemektedir. Uur’un (2007) az saydaki inaat mühendisi ile yapt (22 üniversiteden toplam 52 kii) alan çalmasnda, alnan meslek eitiminin “yeterli olup olmad” sorusunu katlmclarn %6’s “çok iyi”, %33’ü “iyi”, %55’i “orta”, %6’s “kötü” eklinde cevaplamlardr. Okutulmakta olan ders içeriklerinin yeterli sklkta güncellenmemesi, verilen eitimin ve yetien mühendisin yeterliliini sorgulanr hale getirmektedir. Meselâ, tasarm ve boyutlandrmann alt yapsn oluturan ders konular eski ve önemini yitirmi kabuller ile genellikle iki boyutlu olarak okutulmaktadr. Gerek programlama, gerekse profesyonel yazlmlarda Sonlu Elemanlar, Sonlu Farklar ve Matris Yöntemler gibi daha ileri kabuller ve yöntemler kullanlmas gerekmektedir. Örencilere arlkl olarak Betonarmede verilen çözümlemeler ve Yap Statiinde anlatlan Kuvvet Metodu, Cross Metodu ve Aç Metodu güncelliini kaybetmi örnekler olarak gösterilebilir. çeriklerin güncellenmesi, öretim elemanlarna bu konulara eilecek imkânlar sunulmasyla mümkün olacaktr. naat Mühendisliinin Dier Sorunlar Eksik Veya Yetersiz Alanlar naat Mühendislii eitimde okutulduu halde, yeterli olmayan dersler piyasa koullarndaki ihtiyacn karlanmasnda ortaya çkmaktadr. naat Mühendislerinin “eksiklii duyulan konular” sorusuna, %52’si “Ky-Liman Yaplar”, %50’si “Bilgisayar Programlama”, %44’ü “Çelik Yaplar ve Hukuk”, %42’si “Yap letmesi” ve %38’i “Ahap Yaplar ve Yabanc Dil” olarak cevaplandrmtr (Uur, 2007). Bu tür eksiklikler nedeniyle, naat Mühendislii eitiminde yeni düzenlemeler yaplmas gerektii (Gürer ve Koç, 1996), Yap letmesi Anabilim Dalnn Yap Anabilim Dal içine alnmas, doktora aamasnda yap dal dersleri okutulmas, disiplinler aras temel birikimlerden yoksun kalnmasna neden olduu (Sorguç, 2007) tespit edilmitir. Bir gönül vd (2007), ngiltere, ABD ve Türkiye’deki Üniversitelerde “Yapm Yönetimi” dalndaki 22 farkl dersin ana ders saylabilecek 1/3’ünün ngiltere ve ABD’de bulunan üniversitelerin tamamna yaknnda, Türkiye’deki üniversitelerde ayn sayda fakat farkl adl benzer derslerin incelenen 9 üniversitede okutulmakla birlikte, incelenmeyen üniversitelerde ancak çok az sayda bulunduunu ortaya koymaktadr. nat Mühendislii programlarnda yeterli düzeyde, naat Yönetimi, Yap letmesi, antiye Bilgisi ve Deprem Mühendislii gibi ders veya alanlar ile naat Mühendislii Tarihi, naat Mühendislii Hukuku, Enformatik-Bilgi Teknolojileri ve Etik veya Meslek Ahlak gibi dallar bulunmaldr. naat Mühendislii iletme bilgisi verilmesi ve yönetim yeterliliinin 4 yllk öretim program kapsamnda salanmas mümkün olamayacaksa tamamlayc nitelikte naat Mühendislii letme-Yönetim yüksek lisans veya yeni bir yapya sahip naat letme Mühendislii Bölümü kurulmas düünülmelidir. Dorudan böyle bir bölüm için Sorguç’un (2007) önerdii 8 dönemden oluan ve 156 ders saati (149 Kredilik) öretim öneren ders plan referans alnabilir. 247 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Örenciye Kazandrlmas Gereken Misyon Ve Vizyon Örenciye teknik bilgiden önce ne tür bir mühendislik okuduu ve mesleini nasl uygulayaca ayrntl biçimde verilmelidir. Son yllarda bu amaçla 2007 yl verilerine göre 40 üniversitenin 31’inde naat Mühendisliine Giri dersi okutulmaktadr. Günümüzde mühendislik eitimi denildiinde akla yalnzca hesap ileri gelmekte fakat toplum içinde nasl davranmalar gerektiine öretimleri süresince yeterince vurgu yaplmamaktadr. Mühendislik örencilerinin karar verici bir konuma gelecekleri göz önüne alndnda, verdikleri tüm kararlarn toplumun deiik kesimlerini nasl etkilediini, bu etkileim sürecinde göz önüne alabilecekleri kurallarn neler olabilecei, üzerinde önemle durulmas gereken konulardr (Cokun, 2007). Birgönül vd (2007), inceledii anket çalmalarnda en önemli 5 beceriden 3.sü Liderlik olduu halde en çok eksiklii gözlenen 5 beceriden 4.sü yine Liderlik’tir. Bu sonuç, en önemli olduu kabul edilen bir becerinin gerektii kadar ve yeterli olacak düzeyde salanamadn gösterir. Eitim gören örenciye teknik bilgi, beceri, uygulama yetenei ve mesleini severek yapmas alanmaldr. Öretimde amaç, özgür ve rasyonel insanlar yetitirmek olmal (Mills, 1979), bilgiye, öretileceklere duyulan sempati de eklenmelidir (Billington, 1997). Gelimi ülkelerde ders veya konu olarak okutulan ve ile ilgili kurallar bütünü veya meslek ahlak anlamna gelen “Etik” Türkiye’deki mühendislik eitiminde yok denecek kadar az bulunmaktadr. “Etik” konusunda örencilerin ders okumam ve ders okunduktan sonra, “Etik ne demek ?” sorusuna verdikleri cevaplarn toplamdaki %’leri “Bilmiyor 7-5”, “Dürüstlük 11-0”, “Güzel Ahlak 60-41”, “Toplum Kurallar, örf, adet 17-0”, “le ilgili uyulmas gerekli kurallar 5-54” eklinde ortaya çkmtr (Cokun, 2007). stihdam Durumu Ve Odalar le Mevzuatn Buna Etkisi Mezun olan naat Mühendislerinin istihdam edilmesinde karlalan sorunlar genelde eitimin kalitesinden kaynaklanmamaktadr. Balca istihdam sorunu devlet yapsnn neden olduu mühendis fazlal ve meslek odas MO’nun çalma sistemidir. Devlet kurumlarnda istihdam edilecek mühendislerin, gelimi ülkelerdekinden farkl olarak, mühendislikle ilgili bir snava deil de genel snavlara tabi tutulmas, ayn zamanda mühendislik eitiminin önemini ve ciddiyetini azaltmaktadr. Uluslar aras piyasada söz sahibi olmak isteyen ülkelerin üniversiteleri ve mühendisler odalar gelimelere ayak uydurmak zorundadr (Üzümeri ve Altnbilek, 1994). Türkiye’deki yatrmlarn %90’n yapan firmalarn katld bir anket çalmasnda belirlenen alt eksiklikten birincisi “naat sektöründe örgütlenme sorunu var (oda, birlik, dernek ve sendikalar dank)” olarak ortaya çkmas oda çalmalarnn yetersizliini açklamas bakmndan önemlidir (Adilolu, 1994). naat Mühendislerinin mesleklerini uygulamas, refahlarnn artrlmas, üyelerinin çeitli haklarnn korunmas ve mezuniyet sonras mesleki bilgilerini artrmas gereken meslek odalar, maalesef siyasi taraf olduklar izlenimini ortadan kaldramamlardr. Üyeleri bir yana, halkn dahi hangi odann hangi siyasi çizgide bulunduunu bilebiliyor olmas düündürücüdür. Anayasada yeni düzenleme 248 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA yaplmas dahi bu olguyu deitirmemitir. Sonuçta, odalarn üyeleri nezdinde güvenilirlii hiçbir zaman ilk srada olamam ve tüm üyelerin odas konumuna gelememitir. Bu durumda da, odalar ile meslek mensuplar arasndaki dayanma tesis edilememitir. Türkiye’deki mevzuatta inaat mühendislii, 1982 Anayasas’nn 135.maddesinde “Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular” balnda dolayl biçimde yer almaktadr. 1938 tarihli mühendislik ve mimarlk hakkndaki kanun ve 1954 tarihli Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu’nda “Mühendis veya Mimar” tabiri kullanlmtr. 1985 tarihli Tip mar Yönetmelii’nde tanmlanan Fenni Mesul “… ilgili meslek mensuplar”, 2001 tarihli Yap Denetimi Hakknda Kanun’daki tanmlarda ise “Mühendis ve Mimar” ve 2001 tarihli Yap Denetimi Uygulama Usul ve Esaslar Yönetmelii’nde “Mühendis/naat Mühendisi veya Mimar” ibareleri meslekler arasnda bir yersiz kullanm bulunduunu göstermektedir. Hatta Mimarlk ile naat Mühendisliinin edeer meslekler olarak kullanld anlalmaktadr. 1938 ylndaki yüksek öretim koullar göz önüne alndnda mesleklerin kullanlaca ortamlar tanmlanrken “Mühendis veya Mimar” kavramnn uygun olduu söylenebilir. Ancak deien koullar ve gelien öretim biçimlerinin neden olduu mesleki ayrmalar en az 30 yldr bu tabirlerin kullanlmasna engel olacak niteliktedir. Son yllarda Mimarlk alannn, Mimarlk, ehir ve Bölge Planlama, Endüstri Ürünleri Tasarm, ç Mimarlk, Peyzaj Mimarl gibi dallara ayrld, naat Mühendisliine en yakn bilimsel alt yapya sahip olabilecek Mimarlk eitiminde naat Mühendisliinde okutulan derslerden sadece Yap/Bina Bilgisi, StatikMukavemet, Yap Elemanlar, Yap Malzemesi, Yap Statii, Betonarme Yaplar gibi az sayda dersin, daha az saatli ve daha dar kapsaml/içerikli olarak okutulduu bilinmektedir. naat Mühendisliinden yeni mezun olmu mühendislerin mesleki yeterlilii sorgulanrken ayn yap imalatnda da Fenni Mesul’ün “Mühendis veya Mimar” olmas/olabilmesi sorgulanmak zorundadr. Özellikle Yap Denetimi mevzuatnn uygulanmad yerlerde bu durum daha belirgin olarak dikkat çekmektedir. Resmi kurumlarn naat/Yap leri birimlerinde ve restorasyon ad altnda yaplan inaat faaliyetlerinde durum naat Mühendisleri aleyhine daha da vahim sonuçlara neden olacak niteliktedir. naat Mühendislii çalma alanlarnda amir ve çalanlarn ksmen de olsa naat Mühendisi olmamas, özel ve resmi ina faaliyetlerinde tam zamanl naat Mühendisi bulunma zorunluluu bulunmamas istihdam ve gelir açsndan olumsuz sonuçlar doururken ayn zamanda naat Mühendisi enflasyonuna sebep olmaktadr. Mezun olan mühendisin ald eitim ne kadar yeterli olursa olsun, mesleki uygulamalardan örendikleri ve gelimelere ayak uyduracak yeni bilgileri örenmek zorundadr. Gelimi ülkelerde uzun yllardr uygulanmakta olan mezuniyet sonras örenim ve snavlar Türkiye’de de uygulanmaya balanm fakat henüz oturmu bir sisteme dönümemitir. Bu konularda, Baradan ve Çal’n (2007), Amerika Birleik Devletleri’nde 1950’li yllardan beri uygulanan Profesyonel Mühendis anlamna gelen “Professional 249 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Engineer (P.E)” veya ngiltere’de naat Mühendislerine “Institution of Civil Engineers (ICE)” tarafndan verilmekte olan ve imtiyazl mühendislik anlamna gelen “Chartered Engineer (CEng)” türü bir snav sistemine geçilmesi “Yetkin Mühendislik” uygulamas için yararl olacaktr. Nasl ki pratisyen bir tp doktorunun ilerlemesi uzmanlamadan olmuyorsa, mühendisin de branlamas gerekir (Tara,1993). Bu konuda, “Yetkin naat Mühendislii” çalmalarnn, zamanla olumlu sonuçlar verecei beklenmektedir (Birinci ve Koç, 2007). SONUÇ VE ÖNERLER 1. Fiziki mekânlarn durumu naat Mühendislii eitiminin yaplmasnda ve kalitesinde olumsuz bir etken deildir. 2. Öretim elemanlarnn aratrma, kendini sürekli yenileme, okuttuklar ders içeriklerini sürekli güncelleme imkânlar kstldr. Bu kstlar, manevi tevik veya zorlayc unsurlar bulunmamas, gelir düzeyi düüklüü ve ders yükü fazlaldr. Derslerin ve içeriklerinin güncellenmesi ve öretim elemanlarnn bu konulara yönelecekleri yeni imkânlar sunulmas ve ders yüklerinin azaltlmas gerekir. 3. Laboratuar teknik donanmlar halen çok eksiktir. Ve stajlar henüz yeterli düzeyde deildir. Laboratuarlarn yeterli hale getirilmesi ve staj çalmalarnn Türkiye genelinde egüdümlü bir sistemle iyiletirilmeye çallmas gerekir. 4. naat Mühendislii almak üzere gelen örencilerin temel ders eksikliklerinin giderilmesi mesleki eitimi zayflatmaktadr. Bu nedenle de 4 yllk öretim süresi yetersiz hale gelmektedir. Ortaöretimden gelen örencinin bilgi düzeyinin daha yüksek olmas ve %40 kadar olan meslek derslerinin daha yüksek oranlara çkarlmas eitim süresini yeterli hale getirir. 5. Gelimi ülkelerdeki naat Mühendislii eitiminde bulunan fakat Türkiye’de ya eksik verilen ya da bulunmayan ders ve ana bilim dallar (Yap letmesi, Deprem Mühendislii, naat Mühendislii Tarihi, naat Mühendislii Hukuku, Bilgi Teknolojileri ve Meslek Ahlak) bulunmaktadr. 4 yllk naat Mühendislii eitimine bunlarn eklenmesi veya bu mümkün deilse yeni bölümler olarak düünülmesi gerekir. 6. Yeni mezun olan naat Mühendislerinin çok ciddi anlamda istihdam sorunu vardr. Bunda, naat Mühendisi says, arz-talep durumu, devletin istihdam politikas, meslek odasnn yaps ve çalma sistemi, mevzuatn eski oluu ve mevzuatta “mühendis veya mimar” tabirinin kullanlmas etkilidir. naat Mühendisi talebinin artrlmas için kamuya ait ve özel nitelikteki tüm ina faaliyetlerinde mevzuatla zorunlu hale getirilmi tam zamanl inaat mühendisi çalma zorunluluu getirilmelidir. Dier baz mühendisliklerin el att inaat mühendislii ilerinde inaat mühendislerinin ön plana alnmas gerekir. 250 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA KAYNAKLAR [1] Adilolu, , (1994). naat sektörünün sorunlar, TMMOB, naat Mühendisleri Odas, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, 374, s. 42- 47. [2] Baradan, S.; Çal, G., (2007), Yurtdnda Yetkin Mühendislik Uygulamalar: Amerika Birleik Devletleri ve ngiltere Örnekleri, 4.naat Yönetimi Kongresi, TMMOB-MO stanbul ubesi. [3] Bilgin, A. (2004) Federal Alman Cumhuriyeti’nin Üniversitelerinde naat Mühendislii Eitiminde ncelemeler, MO Örenci Kurultay, Ankara, s:83101. [4] Billington, R. (1997) Felsefeyi Yaamak, Ahlak Düüncesine Giri, Ayrnt Yaynlar, stanbul. [5] Birgönül, M.T.; Dikmen, .; Özorhon, B.; Ik, Z., (2007), naat Sektörünün Yapm Yönetimi Eitiminden Beklentileri, 4.naat Yönetimi Kongresi, TMMOB-MO stanbul ubesi. [6] Birinci, F.; Koç, V., (2007), Türkiye’de naat Mühendislii Eitiminin Genel Yaps ve Gelitirilmesi çin Yeni Yaklamlar, 4.naat Yönetimi Kongresi, s:343-352, TMMOB-MO stanbul ubesi, stanbul. [7] Birinci, F., (2007), Türkiye’de Eitim Kurumlarnda ve Politikalarnda naat Mühendisliinin Gelimesini Engelleyen Baz Unsurlar, 15.Yl Mühendislik Mimarlk Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Cilt-3, s:61-66, Isparta. [8] Birinci, F., (2008), naat Mühendisliine Giri, Ders Notu, 408 s, s:1, 232, 239-257, Samsun. [9] Cokun, H., (2007), Mühendislik Örencilerinin Etii Konusundaki Farkndalklarnn Belirlenmesi ve Gelitirilmesi, 4.naat Yönetimi Kongresi, TMMOB-MO stanbul ubesi. [10] Evren, G. (1994) Türkiye’de naat Mühendislii Eitimi Üzerine, Türkiye Mühendislik Haberleri, Ankara, s:70-75. [11] Gürer, ., Koç, M.L. (1996) Türkiye’de IX.Mühendislik Sempozyumu, Isparta, s:1-6. naat Mühendislii Eitimi, [12] Klanç, B. (2007) naat Mühendislii Yüksek Öretim Programlar, http: // www. dogrutercih.com/dosyalar/ozel-dosya-12.pdf [13] Koç, V.; Birinci, F., (2007), Türkiye’de naat Mühendisliinin Eitim Sonras Durumu Sorunlar ve Örgütlenme Temelinde Yeni Yaklamlar, 4.naat Yönetimi Kongresi, s:353-360, TMMOB-MO stanbul ubesi, stanbul. [14] Mills, C.W. (1979) Toplumbilim Düün, Kültür Bakanl Yaynlar, Ankara. [15] Ökten S., ahin M. (1996) naat Mühendisliinin Toplumsal Boyutu, IX.Mühendislik Sempozyumu, Isparta, s. 7- 10. [16] Önalp, A.(1993) Türkiye’de naat Mühendislii Eitiminde Gelimeler. TMMOB, naat Mühendisleri Odas, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, 368, 37-38. 251 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [17] Öztuna, Y. (1994) Büyük Osmanl Tarihi, Cilt:5, 7, 8, Ötüken Neriyat, stanbul. [18] Sorguç, V.D., (1974) naat Sektörünün (Temel) Sorunlar, Türkiye Mühendislik Haberleri, Say 374, Ankara, s:7-13. [19] Sorguç, V. D., (1993) naat Mühendislii eitiminin Temel lkeleri, Türkiye Mühendislik Haberleri, Ekim 93, MO, Ankara. [20] Sorguç, V.D., Güncan E. (1994) naat Mühendislii Eitiminde Zürih Teknik Üniversitesi (ETHZ)- TÜ Programlarnn Karlatrlmas, Türkiye Mühendislik Haberleri, say 374,36-41, Ankara. [21] Sorguç, V.D., (2007), Temel Üretim ve Maliyet levleri Inda naat Endüstri, letme Mühendislii ve Stratejisinin Eitim Sorunlar, 4.naat Yönetimi Kongresi, TMMOB-MO stanbul ubesi. [22] Tara, . (1993) naat Mühendislii ve Eitimi Üzerine Düünceler, Türkiye Mühendislik Haberleri, Ankara, s:36-38. [23] Uur, L.O., (2007), naat Mühendislii Eitimindeki Sorunlar, Mesleki Uygulama Düzenlemeleri ve Meslek Kipi Seçiminin Deerlendirilmesi Konularnda Bir Alan Çalmas, 4.naat Yönetimi Kongresi, TMMOB-MO stanbul ubesi. [24] Üzümeri, M., Altnbilek, D. (1994) naat Mühendisliinde Kalite Kavram ve ODTÜ, Türkiye Mühendislik Haberleri, Ankara, s:26-35. 252 DER ÜLKELERDEK GELMELER 254 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GELM ÜLKELERDEK NAAT MÜHENDSL VZYON ÇALIMALARI VE TÜRKYE’YE YANSIMALARI Oral Büyüköztürk, Ouz Güne, Burcu Güne ÖZET Yüzylmzn getirdii ekonomik, sosyal ve teknolojik deiimler, uzun süreden beri ayn eitim programlar uygulanan inaat mühendislii eitiminde köklü baz reformlarn yaplmasn zorunlu klmaktadr. naat mühendislii mesleinin dier baz mühendislik dallarna kyasla göreceli olarak düü gösteren prestij ve arlnn onarlmas ve bu mühendislik dalnn geçmite olduu gibi yeniden lider konumuna yükseltilmesi amacyla gelimi ülkelerde on yl akn bir süredir youn olarak vizyon ve strateji belirleme çalmalar yaplmaktadr. Arlkl olarak Kuzey Amerika ve Avrupa kaynakl bu çalmalar, ülkemize de bir sentez olarak yansmaktadr. Bu bildiri ile gelimi ülkelerde yaplan vizyon ve strateji çalmalar ve Türkiye’ye olan yansmalarnn bir özeti verilmekte, ülkemizde yaplmakta olan reform çalmalarna ek olarak gelimi ülkelerde uygulamaya geçirilmekte olan eitim model ve stratejilerine vurgu yaplmaktadr. 21. YÜZYILIN NAAT MÜHENDS VZYONU Halen uygulanan en eski mühendislik dal olan naat mühendislii, modern uygarln geliiminde ve yaam kalitesinin yükselmesinde anahtar rol oynamtr. Hemen her ülkede naat mühendislii yatrmlar deeri en yüksek yatrmlardr ve inaat sektörü en büyük sektörler arasndadr. Buna karn içinde bulunduumuz yüzyln ekonomik, teknolojik ve sosyolojik artlar inaat mühendislii üzerinde allmn dnda deiim basklar yaratmaktadr. Büyüyen ve küreselleen ekonomilerin zorlatrd piyasa ve rekabet artlar, hzla gelien bilgi ve iletiim teknolojileri, gittikçe karmaklaan yap teknoloji ve sistemleri, çevre ve sürdürülebilirlik konularna verilen önemdeki art gibi faktörler naat mühendisliinin hem eitim hem de uygulama alanlarnda deiime ayak uydurmasn zorunlu klmaktadr. Son yarm yüzyldr neredeyse ayn eitim modeli ve ders programlarn kullanan inaat mühendislii eitim kurum ve organizasyonlar, günümüzün dinamik ve deiken artlarna ayak uydurabilmek ve gelecee yön verebilmek amacyla on yl akn bir süredir yeni eitim model ve stratejileri üzerine youn çalmalar yapmaktadr (Sack vd., 1999; Clough, 2000; ASCE, 2004,2006,2007,2008a,b,2009; NSF-TÜBTAK, 2006; Büyüköztürk, 2006; Adeli, 2009). Oral Büyüköztürk Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, naat ve Çevre Mühendislii Bölümü 77 Massachusetts Ave, Room 1-280, Cambridge, MA 02139 USA E-posta: [email protected] Ouz Güne, Burcu Güne Atlm Üniversitesi, naat Mühendislii Bölümü Kzlcaar Mahallesi, ncek Gölba, 06836, Ankara, Türkiye E-posta: [email protected], [email protected] 255 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA naat mühendisliinin geçmite olduu gibi gelecekte de mühendislik alannda liderlik rolünü üstlenebilmesi için gelecein naat Mühendislerinin sahip olmas gereken bilgi ve beceriler, ‘naat mühendisliinin 2025 Yl Vizyonu’ konulu bir çalmada aadaki gibi belirlenmitir (ASCE, 2006): Toplumun, sürdürülebilir bir dünya yaratmak ve küresel hayat standardn yükseltmek için güvendii naat Mühendisleri, ehil, ibirlii içinde ve etik kurallara bal olarak; - Toplumun ekonomik ve sosyal lokomotifi olan yapsal çevrenin usta birer planlamacs, tasarmcs, inaatçs, ve iletmecisi; - Çevre ve doal kaynaklarn gözeticisi; - Kamu, özel ve akademik sektörlerde fikir ve teknolojilerin öncüsü ve bütünletiricisi; - Doal afetler, kazalar, ve dier tehditlerin dourduu risk ve belirsizliklerin yöneticisi; - Kamunun çevre ve yap politikalarna yön veren tartma ve kararlarn liderleri olarak hizmet verirler. KUZEY AMERKA KAYNAKLI EITIM REFORM ÇALIMALARI Mühendislik eitimi ve aratrmalar alanlarnda lider konumunda bulunan Kuzey Amerika ülkelerinde inaat mühendislii de dahil olmak üzere mühendislik eitiminde deiim bir gereklilik olarak tannmtr (NAE, 2004). Yukarda verilen küresel vizyonda belirtilen hizmetleri gerei gibi verebilecek düzeyde naat Mühendislerinin eitimi için üniversite ve meslek organizasyonlarnn gerekli eitim model ve stratejilerini gelitirebilmeleri amacyla öncelikle ‘meslek’ kavramn oluturan bileenler müterek bir organizasyon, hizmet etii, ve bir bilgi bütünü olarak tanmlanmtr (ASCE, 2007). naat mühendislii mesleine profesyonel düzeyde giri için temel oluturan bilgi bütünü mesleki uygulama için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar tanmlamaktadr. Üç ayr kategoride 24 ayr çktdan oluan bilgi bütününün eitim topluluunda yaygn olarak bilinen Bloom snflandrmasna göre uygun görülen gerçekletirme aamalar Tablo 1’de verilmitir (ASCE, 2008b). 256 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çkt says ve bal 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 1 Bilgi Temel Matematik Doal bilimler Beeri bilimler Sosyal bilimler Teknik Malzeme bilimi Mekanik Deneyler Problem tanma ve çözme Tasarm Sürdürebilirlik Güncel konular ve tarihi perspektif Risk ve belirsizlik Proje yönetimi n. Müh. alanlarnda genilik Teknik uzmanlk Profesyonel letiim Kamu politikas letme ve kamu yönetimi Küreselleme Liderlik Takm çalmas Tutumlar Yaam boyu örenme Profesyonel ve etik sorumluluklar Anahtar: Bloom snflandrmasna göre baar seviyesi 2 3 4 5 Kavrama Uygulama Analiz Sentez L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L L M/30 L L L L L L L L L L M/30 L L L L L L L L L L L L L L L L L L L T T L L L T L L L M/30 T 6 Deerlendirme L L M/30 L T T T T L M/30 L T M/30 T L T M/30 T T T T L T T T Lisans eitimi srasnda gerçekletirilen ksm Yüksek lisans veya etenii (yaklak 30 kredi) ile gerçekletirilen ksm Mesleki yeterlilik öncesi tecrübe ile gerçekletirilen ksm Tablo 1: naat mühendislii mesleine giri için gerekli bilgi bütününü oluturan çktlar ve öngörülen gerçekletirme aamalar Deiik kurum ve organizasyonlar tarafndan yaplan bamsz çalmalarla varlan ortak bir sonuç, Tablo 1’den de görüldüü üzere gelecein naat Mühendisinin mesleini profesyonel olarak uygulayabilecek düzeyde bilgi bütünü oluturmas için 4 yllk lisans eitiminin yeterli olmayaca, bunun bir yüksek lisans eitimi ve/veya meslek içi eitim ve tecrübe ile takviyesinin gerekli olduudur. Bilgi bütününü gerçekletirmek için ksa ve uzun vadede iki ayr formül öngörülmütür. Ksa vadede öngörülen formül aadaki gibidir (ASCE, 2008a,b): LAkredite + (M/30)Onayl & T Burada L akredite edilmi bir naat mühendislii programndan alnm lisans derecesini, M/30 bir yüksek lisans (mastr) derecesini veya etenii olarak 30 kredilik onayl meslek içi örgün eitimi, T ise örgün eitimle birletiinde bilgi bütününü oluturacak kademeli ve denetimli mühendislik tecrübesini temsil etmektedir. Yukardaki formüle alternatif olarak uzun vadede gerçekleebilecek bir baka formül aadaki gibidir: L + MAkredite & T Bu formülde lisans eitiminde akreditasyon koulu aranmamakta ancak lisansüstü derecesinin akredite olmas ve programda bilgi bütününün örgün eitim ksmnn edinildiinin teyit edilmesi art koulmaktadr. 257 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA AVRUPA KAYNAKLI ETM REFORM ÇALIMALARI A.B.D.’ye kyasla eitim ve aratrma alanlarnda giderek rekabet gücünü kaybeden Avrupa ülkeleri, ülkemizi de yakndan ilgilendiren bir süreci 1999 ylnda talya’nn Bologna kentinde 29 Avrupa ülkesinin eitim bakanlarnn katlmyla yaplan bir deklerasyonla balatmlardr. Bologna süreci olarak anlan ve takip eden bildirgelerle ekillenen bu giriimin amac, Lizbon süreciyle belirlenen 2010 ylna kadar dinamik ve etkin bir bilgi toplumu ve ekonomisi oluturma hedefinin uzants olarak Avrupa’nn ihtiyaçlarna cevap verebilecek ekilde yükseköretim sisteminin bir bütün olarak ele alnp güçlendirilmesi, kalitesinin yükseltilmesi, Avrupa Yükseköretim Alan (AYA) ve Avrupa Aratrma Alan (AAA) oluturularak cazibesinin artrlmas ve ortak kabul görmü belirli standartlarda kalite güvence sistemlerinin oluturulmasdr. TÜRKYE’DE YÜRÜTÜLEN UYUM ÇALIMALARI Bologna sürecinin amaç ve kapsamna uyumlu olarak ülkemizde de Yükseköretim Kurulu tarafndan 2005 Eylül aynda ‘Yükseköretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Yönetmelii’ yaynlanm ve bu yönetmelik kapsamnda çalmalar koordine etmek üzere ‘Yükseköretim Kurumlar Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Komisyonu (YÖDEK) kurulmutur. Bu komisyon, Yükseköretimde Avrupa Kalite Güvence Birlii (ENQA) tarafndan 2005 ylnda yaynlanan “Avrupa Yükseköretim Alannda Kalite Güvence lke ve Standartlar” (ENQA, 2005) raporu kapsam ile uyumlu olarak “Yükseköretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Rehberi” yaynlamtr (YÖDEK, 2007). Bu rapor ile yükseköretim kurumlarnda akademik deerlendirme ve kalite gelitirme çalmalarnn etkin bir ekilde yürütülebilmesi için temel ilke ve prensipler ile ilgili süreçler açklanmtr. YÜKSEKÖRETMDE ORTAK STANDART VE KALTE GÜVENCES OLARAK AKREDTASYON Yukarda özetlenen küresel yükseköretim reform çalmalarnn baars açsndan, dayanak oluturan genel vizyonun ve bu vizyon kapsamnda amaçlanan eitim çktlarnn iyi anlalmas kadar, reform çalmalarnn geni bir tabana yaylmas ve ortak kabul görmü bir kalite seviyesinin eriilebilir, izlenebilir ve sürdürülebilir olmas büyük önem tamaktadr. Corafi kaynandan bamsz olarak bütün yükseköretim strateji ve modellerinin, yükseköretim kurumlar arasnda ortak kabul görmü bir eitim kalitesi seviyesi oluturma konusundaki güvencesi akreditasyon mekanizmasdr. Bamsz bir akreditasyon kurumunun bir mühendislik programn meslein gerektirdii eitim kalitesi düzeyi açsndan edüzey hakemler tarafndan deerlendirmesini içeren bu mekanizma, belirli aralklarla tekrarlanmak suretiyle mühendislik programlarnn hem kalitesini hem de güncelliini güvence altna almay amaçlamaktadr. Mühendislik programlarnn akreditasyon deerlendirmeleri Kuzey Amerika’da ilk olarak 1932 ylnda Mühendislerin Profesyonel Geliim Konseyi (Engineers’ Council for Professional Development, ECPD) adyla yedi mühendislik organizasyonu tarafndan kurulan, 1980’de isim deitirerek Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu (Accreditation Board for Engineering and 258 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Technology, ABET) adn alan, 2005 ylnda ise yine bir isim deiikliiyle ksaca ABET, Inc. adn alan özel kurum tarafndan gönüllülük esasna göre yürütülmektedir. 28 profesyonel ve teknik organizasyondan oluan bir federasyonun sahibi ve iletmecisi olduu bu kurum A.B.D. Yükseköretim Akreditasyon Konseyi (Council for Higher Education Accreditation, CHEA) tarafndan tannmaktadr. ABET tarafndan belirlenen akreditasyon ölçütleri ana balklaryla ekil 1(a)’da verilmitir. Bu ölçütlerin temel amac açk olarak belirlenmi program amaç ve çktlarnn gerçekletirilmesine yönelik olarak gerekli altyap, kadro, eitim plan ve kaynaklarn varln güvence altna almaktr. Mühendislik programlarnn yeterliliini korumak ve kalite güvencesi salamak amacyla, ekil 1(b)’de görüldüü gibi ‘kapal döngü’ (close-the-loop) esasna dayal objektif ölçme ve deerlendirme süreçleri yardmyla bir sürekli iyiletirme uygulamas oluturulmas bu ölçütlerin temel esaslarndan bir dieridir. Avrupa’da mühendislik programlarnn akreditasyonu için çalmalar 2000 ylnda kurulan Avrupa Mühendislik Meslek ve Eitim Gözlemevi’nin (European Standing Observatory for the Engineering Profession and Education, ESOEPE) kurulmasyla balamtr. Avrupa mühendislik eitiminde kalite güvencesi ve akreditasyon alanlarnda daha etkin hizmet verebilmek amacyla bu kurum 2006 ylnda kar amac gütmeyen uluslararas resmi bir birlik haline gelerek adn Avrupa Mühendislik Eitimi Akreditasyon A (European Network for Accreditation of Engineering Education, ENAEE) olarak deitirmitir. Bu deiimin öncesinde ESOEPE tarafndan Avrupa Komisyonu’na teklif edilen Avrupal Akredite Mühendis (EURopean Accredited Engineer, EUR-ACE®) projesi 2004 Austos aynda kabul görmü, bu proje kapsamnda 2004 Eylül ay ile 2006 Mart aylar arasnda Avrupa mühendislik eitimi programlar için birinci ve ikinci aama (lisans ve lisansüstü) akreditasyon sistemi oluturulmas için bir teklif oluturulmutur. Bu proje ile gelitirilen vizyon çerçevesinde, ülkelerin ulusal akreditasyon organlarnn devam öngörülmü, bu organlara ortak bir EUR-ACE® kalite etiketinin eklenmesi düünülmütür. kinci aama olarak 2006 Eylül ay ile 2008 Temmuz aylar arasnda EUR-ACE® Uygulama Projesi hayata geçirilmi ve 2008 Austos aynda EUR-ACE Mühendislik Programlarnn Akreditasyonu için Çerçeve Standartlar (EUR-ACE, 2008) raporu yaynlanmtr. Avrupa için oluturulan EUR-ACE® akreditasyon sistemi çerçevesinde öngörülen ulusal akreditasyon organ tanmna uygun olarak Türkiye’de 2007 yl ubat aynda Mühendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei (MÜDEK) kurularak çalmalara balamtr. lk olarak 2007 yl sonunda yaynlad “Mühendislik Lisans Programlar Deerlendirme Ölçütleri” raporunu 2008 yl sonunda güncelleyen MÜDEK, 2009 yl Ocak aynda ENAEE’den ald EUR-ACE® kalite etiketi verme yetkisiyle birinci aama (first cycle–FC) mühendislik programlarnn 5 yl süreli akreditasyonu hizmetini vermektedir. Halihazrda on Türk üniversitesinden krk akn mühendislik program MÜDEK tarafndan akredite edilmi durumdadr. 259 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ABET/MÜDEK Ölçütleri Ana Balklar 1. Örenciler Misyon Eitim amaçlar 2. Program Eitim Amaçlar 3. Program Çktlar Ölçme/ Deerlendirme Örenim çktlar Performans kriterleri 4. Sürekli yiletirme 5. Eitim Plan Paydalar: Ör. Üyeleri, Örenciler, Mezunlar vb. 6. Öretim Kadrosu Kalite güvencesi için geribildirim Eitim Uygulama/Stratejileri 7. Altyap 8. Kurum Destei ve Parasal Kaynaklar Deerlendirme: Verilerin yorumlanmas 9. Programa Özgü Ölçütler (a) Akreditasyon ölçütleri Ölçme: Veri toplama ve analiz (b) Ölçme ve deerlendirme süreçleri (© Gloria Rogers ekil 1: ABET/MÜDEK ölçütleri ve sürekli iyiletirme/kalite güvencesi için ölçme ve deerlendirme süreçleri Yukarda ksaca bahsedilen A.B.D., Avrupa, ve Türkiye kaynakl akreditasyon kurulular, srasyla ABET, Inc., EUR-ACE® ve MÜDEK, tarafndan yaynlanan akreditasyon kriterleri (ABET, 2007; EUR-ACE, 2008; MÜDEK, 2008) karlatrmal olarak incelendiinde, daha derin bir geçmie sahip olan ve mühendislik programlar açsndan daha homojen toplulua hizmet veren ABET, Inc., tarafndan oluturulan kriterlerin göreceli olarak daha kapsaml ve daha detayl olarak yaplandrlm olduu görülmektedir. Çok ülkeli ve homojen olmayan bir toplulua hitap eden EUR-ACE® tarafndan belirlenen kriterler arlkl olarak program çktlarna ve deerlendirme ve akreditasyon kriterlerine younlamakta, belirlenen program çktlarn gerçekletirmek için uygulanan yöntemler konusunda mühendislik programlar serbest braklmaktadr. Ülkemizde akreditasyon hizmeti veren ve EUR-ACE etiketi verme yetkisi bulunan MÜDEK’in, ülkemizdeki mühendislik programlarnn Avrupa sistemine daha yakn olmasna ramen yukarda belirtilen sebeplerden dolay akreditasyon deerlendirme ölçütleri olarak ABET, Inc., kriterlerinin tümünü kulland görülmektedir1 (Bkz. ekil 1a). Ülkemizdeki bu durum, yükseköretim standard ve kalite güvencesi açsndan yararl bir sentez oluturmaktadr. AKREDTASYON AMACINA YÖNELK ETKN ETM MODEL Mühendislik programlarnn amaç ve çktlarn destekleyen etkin bir eitim plan (müfredat) ekil 1(a)’da verilen akreditasyon ölçütlerinin önemli bir maddesidir. Bu ölçüt kapsamnda eitim plannn uygulamasnda etkin eitim yöntemlerinin kullanlmas bir gereklilik olarak belirtilmekle birlikte, bahsi geçen eitim yöntemleri konusunda detaya girilmemektedir. Mühendislik programlarnda eitim veren akademik personelin doktora çalmalar paralelinde veya sonrasnda eitim bilimi (pedagoji) konusunda neredeyse hiç eitim almad dikkate alndnda, 1 MÜDEK ölçütlerinde ABET’e ek olarak ‘Organizasyon ve karar alma süreçleri’ bal bulunmaktadr. 260 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA etkin eitim stratejisi modellerinin mühendislik eitimindeki önemi açktr. naat mühendislii alannda 1999 ylndan bu yana Amerikan Westpoint Askeri Akademisi tarafndan gelitirilmekte olan ‘naat Mühendislii Eitiminde Mükemmeliyet’ (Excellence in Civin Engineering Education, ExCEEd) eitim modeli, etkin bir model olarak ASCE sponsorluunda A.B.D.’de her yl düzenlenen çaltaylar araclyla yeni öretim üyelerine tantlmakta ve uygulanmas tevik edilmektedir (Estes vd, 2005). naat Mühendislii Eitiminde bilimsel temellere dayal düzenli ve tutarl bir çerçeve sunan ve eitimcinin rol model olarak önemli bir rol ald bu eitim modeli aadaki presipler üzerine kuruludur: - Planl organizasyon - Örenme stillerine dayal Öretilen konuya uygun - Deiik örenme stillerine hitap edecek ekilde çeitlendirilmi - Katlmc sunu - Anlalr yazl ve sözlü iletiim - Örencilerle yakn temas - Fiziksel modeller ve görsel açklamalar - lgi ve istekli yaklam - Örencilerle dostça iliki - Örenmenin sklkla ölçülmesi - - Snf için ölçme teknikleri - Snf d ödev ve projeler Teknolojinin uygun kullanm ExCEEd modeli ile ilgili ayrntl bilgi ve çaltay sunularna ASCE a sitesinden ulamak mümkündür (http://www.asce.org/exceed/). AKREDTASYON ÖLÇÜTLERNN ÖTESNDE BR YAKLAIM: ETM PROGRAMI BOYUNCA TASARIM ABET/MÜDEK akreditasyon ölçütleri gereince örenciler eitim plan kapsamnda gerçekçi bir ana tasarm deneyimi yoluyla önceki derslerde edindikleri bilgi ve becerileri uygulama frsat bularak mühendislik uygulamalarna hazr hale getirilmelidir. Bu deneyimin edinildii ders genel olarak bitirme projesi (Capstone design) dersidir. Bu ders öncesinde aldklar ve neredeyse birbirinden bamsz olarak algladklar tasarm derslerinde çok iyi tanmlanm ve tek cevapl tasarm problemlerini çözmeye alkn örenciler, genelde ilk defa olarak bitirme projesi dersinde karmak ve ucu açk tasarm problemleriyle kar karya kalmaktadr. Önceki derslerde edindikleri bilgilerin kollektif bir sentezini yaparak karmak mühendislik problemlerine çözüm aramak, raporlar ve sunular yoluyla iletiim kurmak, ve ekonomi, üretilebilirlik, sürdürülebilirlik gibi kstlamalar dikkate almak gibi konularla ilk defa olarak bu derste karlamaktadr. Son on ylda bu geleneksel yaklamdan daha üstün bir model olduu inancyla ‘Eitim program boyunca tasarm’ kavram ortaya atlmtr (Shaeiwitz, 2001). Bütünsel müfredat olarak da anlan bu yaklam kapsamnda, ucu açk, gerçekçi ve çok yönlü tasarm problemleri örencilere eitim program boyunca verilmekte, mezunlardan 261 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA beklenen bilgi ve beceriler daha ilk derslerde kazandrlmaya balanarak eitim program boyunca gelitirilmektedir. Bitirme projesi dersleri bu bilgi ve becerilerin ilk defa verildii deil pekitirildii ve tasarm problemlerinin daha derinlemesine incelendii ders olma özellii tamaktadr. Bu deneyimler sonucunda örenciler yaam boyu örenmenin gereklilii yannda özdeerlendirme, takm çalmas, tasarm kararlarnda ekonominin rolü, temel prensipleri anlamann önemi, çeitli mühendislik bilgilerine ulama yollar gibi konularda kiisel stratejiler gelitirme olana bulmaktadr. Her dönem art koulan rapor ve sunular yolu ile örencilerin iletiim becerileri gelimekte, belirli aralklarla verilen geribildirimlerle gelimeleri izlenmektedir. Sonuç olarak, gerçekçi tasarm problemlerinin eitim planna dikey entegrasyonu yoluyla örencilerin tasarm, iletiim, takm çalmas, ve özdeerlendirme becerileri geleneksel yaklamlara oranla daha ileri seviyede gelitirilmektedir. ETM VE TOPLUM HZMETN BRLETREN BR YAKLAIM: HZMET-ÖRENM Hizmet-Örenim (service-learning), örencilerin eitim ve geliimini toplumun ihtiyaçlarna cevap veren etkinlikler yoluyla salamaya yönelik deneysel eitim yaklam olarak tanmlanabilir (Jacoby, 1996). Hizmet-örenim kavramn toplum hizmeti veya gönüllü hizmet kavramlarndan ayran iki temel özellii karlkllk ve düünce/yanstma bileenleridir. Bir önceki ksmda açklanan eitim plan boyunca tasarm yaklamna toplum hizmeti ve (gerçekçi deil) gerçek projeler boyutlarn ekleyen bu yaklam, örencileri eitimlerinin bandan itibaren ucu açk ve çok yönlü gerçek mühendislik problemlerine kafa yormak suretiyle profesyonel mühendislik hayatna hazrlamay ve toplum hizmeti bileeniyle örencilere mesleki tatmin, özgüven gibi duygu ve deerleri daha örencilik yllarnda kazandrmay amaçlamaktadr. A.B.D.’de Ulusal Bilim Kuluu (National Science Foundation, NSF) tarafndan aktif olarak desteklenen hizmet-örenim kavram M.I.T., Massachusetts Üniversitesi ve daha pek çok saygn üniversitede halihazrda uygulanmaktadr (Zhang et al, 2007). Hizmet-örenim konusunda NSF desteiyle aktif bir rol alan ve Mühendislik Fakültesi bünyesinde bir hizmetörenim koordinatörlüü kuran University of Massachusetts Lowell, hizmetörenim kavramnn mühendislik müfredatna entegrasyonu yoluyla bütün mühendislik örencilerinin her eitim döneminde en az bir hizmet-örenim bileenli ders almas amacyla çalmalar yapmaktadr (http://slice.uml.edu). DEERLENDRME VE SONUÇ naat Mühendislii’nin teknolojik, sosyolojik ve ekonomik deiimlere cevap verebilmesi ve mühendislik dallar arasnda yeniden liderlik konumuna ulamas için eitim ve vizyonunda köklü deiimlerin gereklilii konusunda geni çapl bir görü birlii bulunmaktadr. Bu konuda gelimi ülkelerde on yl akn süredir yaplan çalma ve uygulamalar ülkemize olumlu ekilde yansmaktadr. Gelecein inaat mühendisi vizyonunun gerçekletirilebilmesi için eitim reformlar kadar ortak standart ve kalite güvencesi, akreditasyon mekanizmas, eitimcilerin eitimi, bilimsel temellere dayal etkin eitim modelleri, ve örenimi zenginletiren etkin stratejilerin sistematik olarak derinlemesine incelenmesi ve ülkemiz artlarna adapte edilmesi konularnda aratrma ve uygulamalara ihtiyaç bulunmaktadr. 262 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA KAYNAKLAR [1] ABET (2007), Criteria for Accrediting Engineering Programs: Effective for Evaluations Duirng the 2008-2009 Accreditation Cycle, ABET, Inc., Baltimore, MD, USA. (http://www.abet.org). [2] Adeli, H. (2009), ‘Vision for Civil and Environmental Engineering Departments in the 21st Century,’ Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practice, pp.1-3. [3] ASCE (2004), Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century: Preparing the Civil Engineer for the Future, ASCE Body of Knowledge Committee, January, Reston,VA, USA (http://www.asce.org/ raisethebar). [4] ASCE (2006), The Vision for Civil Engineering in 2025, The Summit on Future of Civil Engineering, June 21-22, Reston, VA. [5] ASCE (2007), ASCE Policy Statement 465, Academic Prerequisites for Licensure and Professional Practice, adopted by the ASCE Board of Direction, April 24, 2007, Reston, VA, USA. [6] ASCE (2008a), Key Points about Policy Statement 465, Academic Prerequisites for Licensure and Professional Practice, Reston, VA, USA. [7] ASCE (2008b) Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century: Preparing the Civil Engineer for the Future, ASCE Body of Knowledge Committee, 2nd ed, Reston,VA,USA. [8] ASCE (2009) Achieving the Vision for Civil Engineering in 2025: A Roadmap for the Profession, March, Reston, VA, USA. [9] Büyüköztürk, O. (2006), “Challenges in Civil and Environmental Engineering Education: Materials and Structural Systems,” presented at the International Workshop on Reforming Civil and Environmental Engineering Education Given the Societal Challenges Related to Infrastructures, October 4-7, 2006, Istanbul, Turkey. [10] Clough, G.W. (2000), “Civil Engineering in the Next Millenium,” CEE New Millennium Colloquium, March 20-21, M.I.T., Cambridge, MA. (http://web.mit.edu/civenv/www/colloquium.clough.html) [11] ENQA (2005), Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area, Helsinki, Finland. (http://www.enqa.eu/files/BergenReport210205.pdf ) [12] Estes, A.C., Welch, R. W., and Ressier, S.J. (2005), “The ExCEEd Teaching Model,” ASCE Journal of Professional Issues in Engineering Education and Practice, 131:218. [13] EUR-ACE (2008), Framework Standards for the Accreditation of Engineering Programs, www.feani.org/webenaee/pdf/EURACE_Framework_Standards_20110209.pdf [14] Jacoby, B. and associates (1996), Service-Learning in Higher Education: Concepts and Practices, Jossey-Bass, San Fransisco, CA [15] MÜDEK (2008), Mühendislik Lisans Programlar Deerlendirme Ölçütleri, stanbul, Türkiye. (http://www.mudek.org.tr) 263 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [16] NAE (2004), The Engineer of 2020: Visions of Engineering in the New Century, National Academy of Engineering, Washington, DC, USA. [17] NSF-TUBITAK (2006), International Workshop on Reforming Civil and Environmental Engineering Education Given the Societal Challenges Related to Infrastructures, October 4-7, Istanbul, Turkey [18] Sack, R., Bras, R. L., Daniel, D. E., Hendrickson, C., Smith, K.A. and Levitan, H. (1999), ‘Reinventing Civil Engineering Education.’, 29th ASEE/IEEE Frontiers in Education Conference, Nov. 10-13, San Juan, Puerto Rico. [19] Shaeiwitz, J.A. (2001), “Teaching Design by Interation throughout the Curriculum and Assessing the Curriculum using Design Projects,” International Journal of Engineering Education, 17:4-5, 479-482. [20] YÖDEK, 2007. Yüksek Öretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Rehberi, Sürüm 1.1, Nisan 2007, Ankara, Türkiye. [21] Zhang, X., Gartner, N., Gunes, O. and Ting, J. M. (2007), “Integrating Service-Learning Projects into Civil Engineering Courses,” International Journal for Service Learning in Engineering, 2(1), 44-63. 264 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 21. YÜZYILDA NAAT MÜHENDS YETTRMEK NE ÖRETLMEL - NASIL ÖRETLMEL? Ünsal Soygür1 Özgün bir aratrmann ürünü olmayan bu bildiri, tam aksine çok sayda alntnn ayn yazmla kullanlp, kiisel yarg ve yorumlarla yaptrlmas yöntemiyle oluturulmu bir mozaiktir. Bu alntlar mozaiinin bal da alnt. “21. Yüzylda naat Mühendisi Yetitirmek, Ne Öretilmeli-Nasl Öretilmeli” bal, 14-15 Eylül tarihlerinde Almanya’da gerçekletirilen, çok istememe ramen maalesef katlamadm, “1. Darmstadt Mühendislik Kongresi Yap ve Çevre” çaltaynn, farkl konularn ele alnd, 20 bölümünden birini oluturan Prof.Dr. Jörk Lange’nin yönettii, 10 sunumlu bir oturumunun bal. Alntm elbet ki sadece balk deil. Bu balk altnda sunulan 10 bildirinin önemli ortak yanlarn da, ülkemiz artlar ile uyumlarn dikkate alarak, bu mozaie katmaya çaltm. kinci alntm, 1939’lardan. Hitler Almanya’sndan kaçp uzun yllar ülkemizde çalan, daha sonra Frankfurt Göethe Üniversitesinde rektörlük de yapan Prof.Dr. Neumak’tan. Prof.Dr. Neumak o yllara ait üniversitemizi “Türkiye’de üniversite ile lise arasndaki fark bilinmiyor! Lisedeki ezbercilik üniversitede de devam ediyor! Üniversite talebelerinde hususi çalmalar veya kitaplara müracaat etmek fikri hemen hemen hiç yok!....” ifadesiyle yorumluyor ve bu bulguyu yaratan kayna ve kaynak slahn “Türkiye’nin asl sorunu, liselerde üniversitenin gerektirdii düzeyde örenci yetitirilemiyor olmasdr! Siz ortaöretim müfredat programn buna göre düzenleyin!” cümlesiyle dile getiriyor. Bu konuda, 1939 Maarif urasndan beri, çok büyük bir geliim salandn söyleyebilmek ise çok zor. stisnalar hariç, niceliksel art hzla ve hatta patlamal olarak sürmü, ne var ki, niteliksel beklenti bu hza ayak uyduramam ve hatta ters orantl bir oluum sergilemitir. Prof. Dr. Neumak’n bu saptamasna bir baka alnt ile okuma alkanlklarmz özetleyen saysal verilerle devam etmek istiyorum. “Türkiye kitap okuma konusunda çou Afrika ülkelerinin gerisinde kalm durumda. Bir Japon ylda ortalama 25, bir sviçreli ylda ortalama 10, bir Fransz ylda ortalama 7, bir Türk ise 10 ylda ancak 1 kitap okuyor. Okuyan bir toplum deiliz. Türk insan günün 4-5 saatini televizyon karsnda geçiriyor. Dünya kitap haritasnda Türkiye koyu karanlkta görünüyor. Toplum “Okumayan bir toplumuz” sözünü benimsemi, kendine yaktrm durumda.” Ünsal Soygür Gazi Üniversitesi Müh. ve Mim. Fak. n. Müh. Böl. Ankara, Türkiye E-posta: [email protected] 265 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bu yüz kzartc tabloyu yaratan asli sebeplerden biri de, tabii ki, tarihi miras ve toplumsal yapmz. Kime ait olduunu bilmediim bir söylemle biz hala “ifahi bir toplum”uz. Ne yazk ki, bu yapsal nedenler ve okul öncesi dönemden üniversite sonrasna kadar, kitap okumama sorunumuz bir stratejik konu olarak da ele alnmyor. Hammaddesi okumayan bireylerden oluan bir sistemde, “21. Yüzylda naat Mühendisi Yetitirmek / Ne Öretelim-Nasl Öretelim?” sorusuna cevap aramak ise, çok zor deil, hemen hemen imkânsz. Bir takm yenileme denemelerine ramen, liselerimiz, halen Tanzimat döneminde Fransa’dan ithal edilmi, Fransz ihtilalini yapanlarn snfsal eksikliklerini gidermek, iktidardan indirdikleri snfn niteliklerine ulaabilmek amacyla kurduklar, bilgi aktarml liselerin bir kopyas, bir devamdr. Aadaki alnt da bu kanaati doruluyor. “Nedir lise?.. Bizde bugün uygulanan lise eitim sistemi çok karma bir sistemdir. Temel tezlerini Fransz liselerinden almtr. Fakat eitimin "disipliner" anlaynn altnda Alman ekolünden baz izler bulmak da mümkündür. Bu lise anlay esas olarak Aydnlanmacdr ve kendi artlar içinde bu dorudur. Fakat daha ziyade 19. Yüzyl Fransa'snn kültürel ve politik modeline dayanr. Üniversitenin henüz toplumun geni kesimlerine çok uzak olduu dönemlerde çok kuvvetli bir genel kültür oluturmay öngörür. Bu lise eitim tarihi bizde cumhuriyetin temel kadrolarn ina etmi, seçkinlerini oluturmutur. Ama 1950 ve 60'lardan balayarak meydana gelen toplumsal deiimlere yeterince cevap verememitir, özellikle 1970'li yllarda bu sistem gitgide daha ideolojik ve endoktriner bir içerie mahkûm edilerek çökertilmitir. Bugün lise ne belli bir eitim ortalamas tutturabilmektedir ne de toplumun seçkinlerini hazrlayabilmektedir. Lise sadece liseli olmann bir arac halindedir.” Liselerimiz, üniversiter örenime; Temel bilgileri özümsemi, Örenmeyi örenmi, Bir yabanc dil edinmi, Okuma alkanlkl, Bilgisayara hâkim, Ne istediini bilen örenciler gönderemedii, bunun için de, öretmen merkezli bir eitim modeline geçip, pasif örenen örenci yerine, aktif örenen örenci yetitiremedii sürece, üniversitelerimizi, istisnalar dnda, birer yüksek lise niteliinden kurtarmamz ve 21.yüzyl hedeflerine yönelebilmemiz galiba bir hayalden ibaret. Üniversitenin genel kabul gören dal ayrmsz hedefi, çok ksa bir ifade ile, Bilgi üretmek Çada kültüre sahip, Örenmeyi örenmi Okuyan Eletiren 266 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yazan aydn bireyler yetitirmek olarak özetlenebilir. Bu özet hedef tanmna, vurgu amaçl olarak, Prof. Dr. Uur Ersoy’un bir cümlesini de eklemek istiyorum. “Bilginin üretilmedii yerde üniversiter eitimden söz edilemez.” Youn ders yüklü insanlar ise bilgi üretemezler. Prof. Dr. lhan Tekeli, üniversite tarihini üç bölümde ele almakta ve bu bölümleri, Kilise Merkezli Üniversiteler Ulus Devlet Üniversiteleri (von Humbolt üniversitesi) Bilgi toplumu üniversiteleri (multiversite) balklar altnda ayrntl olarak irdelemektedir. (Eitim üzerine düünmek – TÜBA) Az saydaki istisnalar hariç, ülkemiz üniversitelerinin henüz ulus devlet üniversitesinin kötü bir örneini oluturduunu söylemek yanl olmayacaktr. “Üniversite enformasyona deil analitik bilimsel bilgiye yöneliktir. Temel eitim içermez. Bu haliyle de meslek öretiminin ötesinde bir anlam tar. Oysa Türkiye'de girmeye çalan kitlenin çok büyük bir bölümü üniversiteyi temel meslek eitimi arac olarak görüyor. Bu üniversiteye yaplabilecek en büyük hakszlktr. Üniversite meslekten fazlasn öretir. Türkiye'deki meselenin düüm noktas budur. Bu gerçei bilmek, itiraf etmek zaman gelmitir. Üniversite, ister kzp köpürelim, ister bu kavrama alerji duyalm, popülizmi bir yana brakrsak çok daha seçmeci ve seçkin yaratmay öngören bir alandr.” Bu saptama sadece ülkemiz için deil, baz farklarla yabanc üniversiteler için de geçerlidir. Üniversitenin kültür çevresiyle bir bütün oluturduuna ve her kültür çevresinde üniversiter hedefe ulamann mümkün olmadna da özellikle iaret etmek gerekir. Bu çok önemli olduuna inandm kriterin, saylar hzla artan, lokasyonlar fazlaca dert edinilmeyen, yeni üniversitelerimizin, yüksek lise olarak kalmasn kalplatracandan endie ediyorum. Çok sayda batl ülkenin tamamen aksine, ülkemizde, bakanlklara bal az sayda yüksek okul hariç, tüm yüksek öretim, üniversite çats altnda toplanm, bu kapsamda tekdüze (uniform) mühendis yetitirme görevi de, üniversitelerin fakülteleri ve bölümleri tarafndan üstlenilmitir. Halen 94 Devlet üniversitesinin 40 bölümünde, 40 NÖ+19 Ö olmak üzere 59 birimde, 45 Vakf üniversitesinin (5) bölümünde, yani, toplam olarak 139 üniversitenin 45 NÖ+19 Ö=64 biriminde inaat mühendislii örenimi verilmektedir. Bu “verilmektedir” sözcüü yerine “verilmeye çallmaktadr” veya “verildii zannedilmektedir” sözcük çiftlerini kullanmann daha gerçekçi olacan düünüyorum. 267 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Kabul edilmelidir ki, Güncel i ortamnn taleplerine kulaklar kapal, Meslek özelliklerinin farkllklarn dikkate almayan, Gelecee projeksiyon verisinden yoksun, bir uniform müfredat program ile olmas gerekene ulalamayacaktr. 2547 sayl Yüksek Öretim Kanunu’nun, Amaç balkl 4.maddesinde, yüksek öretimin amac 1-7 (a-b-c) olmak üzere toplam 10 alt madde ile tanmlanm, bunlardan sadece birinde, “7- lgi ve yetenekleri yönünde yurt kalknmasna ve ihtiyaçlarna cevap verecek, ayn zamanda kendi geçim ve mutluluunu salayacak bir meslein bilgi, beceri, davran ve genel kültürüne sahip, vatandalar olarak yetitirmek,” fadesine yer verilmitir. (1-6 ideolojik yaklaml, 7/b-c ise akademik içeriklidir.) 2547’nin öngördüü bu amaca, eitim ve öretimle ulalacaktr, ama nasl bir eitim ve öretimle… Biraz daha detaya inilerek, tüm üniversiter dallarda lisans öreniminin hedefi aadaki ifade ile verilebilir. “ Temel bilgi ve becerilerle donatlm, Konusunda derinlik kadar, çeitli konularda genilik kazanm, Türkçede ve bir yabanc dilde (tercihen ngilizce) yazl ve sözlü yetisine ulam, Bilgisayar ve ileri teknolojilere hâkim ANALZ, SENTEZ ve TASARIM becerilerine sahip, Okumay, örenmeyi ve sürekli yenilenmeyi örenmi, Evrensel kültüre sahip, Düünme ve eletiri mekanizmalarn çaltrabilen,” anlatm aydn bireyler yetitirmek. Bu hedefe, bilgisayar hard diskine bilgi yükler gibi, beyinlere salt bilgi aktarm ile ulalamayaca açktr. Öretimle eitim arasndaki asli fark da burada ortaya çkar. Tanma dayal bu basit yaklam bile, farkl mesleklere eleman yetitirebilmenin, Farkl yöntemler Farkl yöntemleri mümkün klacak farkl örgütlenmeler ve nihayet nicel ve nitel farkl imkânlar gerektirdiini ortaya koyar. te bunun içindir ki; Türkiye’de de, kta Avrupas’nn birçok ülkesinde olduu gibi üniversiteler, Teknik Üniversiteler Salk Üniversiteleri Genel Üniversiteler olarak ayrlmal ve böylece meslek eleman yetitirme hedefinin farkl meslekler için olmazsa olmaz kld fleksibiliteye imkân verilmelidir. Akademisyenler arasnda kullanlan, “Türkiye’de üniversite yasalar hep tp merkezli ve fenol kokuludur.” cümlesine aynen katldm da ifade etmek istiyorum. 268 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜ ve ODTÜ ayrcalna iaret edip, bünyesinde tp fakültesi bulunan üniversitelerde, dier fakültelerin, bu çok özellikli çnarn gölgesinde kaldklarn da vurgulamak gerekir. (KTÜ ve Hacettepe gibi) Bir baka, tüm mühendislik dallar için ayrmsz ve geçerli ve çok önemli hususa geçmeden önce tekrarnda yarar gördüüm baz bilinen tanmlar ve kavram içeriklerini aktarmak istiyorum. Mühendis Æ Hendese yapan Hendeseci Arapça’dan ve Nil deltasndan gelen bu kavramn mühendislii tanmlamas ebetteki mümkün deil. Engine Engineer Æ Æ Makine Mühendis (Makineci) Ne var ki, Latince köken bunu söylemiyor “ingener / –re –vi –tum gçf. vücuda getirmek dourmak hasl etmek üretmek yaratmak. ingenitus s. doal yetenei olan ingenis/us s. yetenekli, zihince üstün, muktedir; aydn; dahi; zeki; (eyler) doal bakmdan uygun; - z. zekice. ingenitus gedo. ingign s. doutan doal ingen/ium – & i cns. yaradl, ftrat; doutan ya da doal nitelik, ftri kabiliyet; eilim, karakter; yetenek, deha, dahi.” Yaratclk örenilebilir mi? EVET Öretilebilir mi? EVET “Teknoloji yunanca ‘sanat, zanaat’ anlamna gelen “tekhne” ile “logia” sözcüünün evliliinden domutur. “Logia” Eski Yunan’da “bilim ya da, çalma” anlamna geliyormu. Zaman içinde, bilimsel aratrmalardan elde edilen somut ve yararl sonuçlar ve bunlara ilikin araç, yöntem ve süreçlerin bütününü ifade eden bir anlam kazanm. Bugün ise, teknoloji deyince; bilimin, pratik yaam gereksinimlerinin karlanmasna, ya da insann çevresini denetleme, biçimlendirme ve deitirme çabalar ve uygulamalarn tümünü anlyoruz. Tpk eski teknolojiler gibi modern teknolojilerde yaratclk, zanaat ve sanatla iç içe geçmitir. “ngilizcedeki “engineer” (mühendis) sözcüünün kökeni ise icat etmede yaratc olan kii anlamna gelen Latince “ingeniatorem” sözcüüdür. Bu türetme biçimlerine birçok kültürde ve dilde rastlarz. Ama ngilizcede motor makine ya da lokomotif anlamna gelen “engine” kelimesinin de ayn kökten türetilmi olmas kavram kargaasna yok açmtr. Bu kavram kargaas, ngilizce konuulan ülkelerde mühendisin bana olmadk iler açmtr. Mühendisin yaratc olmas 269 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA yetmez. Trenleri yürütmek, elektrik santrallerini çaltrmak ve uçaklar uçurmak da ondan sorulur. Yaratclk insann temel özelliidir; ama mühendisin bu konuda uzman olmas beklenir.” Güncel yaklamda, “TEKNOLOJ; bilimin, uygulamaya yansyan, gerçek, fakat gizli amacdr. (Yeni teknikler arama bilimi)” olup, “TEKNOLOG { MÜHENDS” tir. “Mühendislik; Deneysel bilimin görüntülü sonuçlara ulaacak biçimde uygulanmas ve uygulam sonuçlarnn bilimin nda deerlendirilmesidir. Bu tür MÜHENDSLK ise; Hayal gücünü, Yaratc etkiyi, Bilimsel yöntem kullanmay, Birikmi bilgiden yaralanmay, e yatkn olmay art koar.” Unutmayalm ki, günümüz küresel ekonomisinde ülkelerin ve bu arada tabii ki ülkemizin; sadece bilen, bilgi depolanm elitlere deil, yapabilen, bilgi ve beceriyi ürüne dönütüren yaratc bireylere ihtiyac vardr. Bir büyük, ayn zamanda çok önemli ve arlkl alnt da Prof.Dr. Turul Tankut’tan … Sayn Tankut bir söyleinin giriinde diyor ki; “Mühendislik okulda öretilebilecek bir meslek deildir. 4 yllk bir mühendislik eitimi program içinde, ne inaat mühendisliini, ne elektrik mühendisliini, ne de baka bir mühendislii öretemezsiniz; 4 yl içinde mühendis üretemezsiniz. Ancak, mühendis olabilmek için gerekli alt yapnn baz temel, baz kritik elemanlarn oluturup yetitirebilirsiniz. Mühendis, ancak meslein içinde pierek olunur. O nedenle, her ne kadar diplomann üstünde üniversiteyi bitiren gencin mühendis olduu yazyorsa da, benim ölçülerime göre, o genç, mühendis falan olmamtr. Olsa olsa, mühendis aday olmutur. Mühendis olabilmesi için meslekte pimesi, kendi kendini mühendis haline getirmesi gerekmektedir.” Birçok meslekte olduu gibi, mühendislik mesleinde de usta-çrak ilikisinin vazgeçilmez yerine iaret eden bu beyana aynen katlyor, usta-çrak ilikisinin örenim dönemi sonrasnda deil, örenim sürecinde de vazgeçilmez olduunu, Almanya örneini anmsayarak, vurgulamak istiyorum. Hazr yeri gelmiken, örenim süresinde ve sonrasnda çraklklarn yaptm bütün ustalarm sayg ile anyor, Sn. Uur Ersoy’un “Ustalarmdan Örendiklerim” isimli kitabn anmsatyorum. imdi de, pekitirici olmas amacyla, üç tarihi duayenden, üç önemli cümle aktaracam. 270 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA “yi belgelenmi bir vak’a analizi (case history) çok sayda mühendislik teorisinden daha arlkldr.” K. Terzaghi 1948 “Biz inaat mühendisleri bildiklerimizin büyük bir ksmn iyi irdelenmi hata ve kaza yorumlarna borçluyuz.” K. Klöppel (1954-1963) “Biz inaat mühendisleri hesap arzumuzu tatmin için yap yapmayz. Yapnn gerektirdii hesab yaparz.” Fischsteiner (Övünmek gibi olacak ama ilki pirim, son ikisi ise hocam ve ustam olur.) Özet olarak, inaat mühendisliine konu yaptlarn “okuma, yazmas yoktur.” Onlar, bizim neyi, nasl hesapladmz bilmezler, biz onlarn en büyük olaslkla nasl davranacaklarn kestirip bu kestirimin gerekli kld hesap ve tasarm yapmak zorundayz. te, vak’a analizi ile usta-çrak ilikisini zorunlu klan da bu. Avukatlk, Hâkimlik, Öretmenlik gibi birkaç meslein, örenim sonras ksa süreli stajyerlerlik dönemleri istisna edilirse, ülkemizde, usta-çrak ilikisinin hem lisans, hem de lisans sonras meslek yllarnda, korunup uyguland tek meslek hekimlik mesleidir dersek yanl olmaz. (bu bulguya elbet ki,bir ömür süren meslek içi yenilenme zorunluluunu da eklemek gerekir.) Basit bir örnek: “6 yl tp fakültesi eitimi … 1 yl zorunlu hizmet … 5 yl iç hastalklar uzmanlk eitimi … 1 yl uzmanlk sonras zorunlu hizmet … 3 yl kan hastalklar (hematoloji) yan dal eitimi …” Kan hastalklar uzman (Hematolog) ola bilmek için 16 yl gerekir. Bireysel, toplumsal ve sosyal sonuçlar ile sorumluluklar düünüldüünde, mühendislik de, hekimlikten çok daha önemsiz bir meslek deildir. Ben aldm akademik eitim ve bu eitime esas oluturan kavramlar gerei, 2547 sayl kanunda yer alan, “Tpta uzmanlk, dier dallarda doktora’nn edeeridir.” hükmüne katlmadm gibi, “Yetkin mühendislik uygulamasnn da, vak’a analizine dayal usta-çrak ilikisi lisans örenimine girmedii, üniversitelerin ilgili birimleri, bu amaca uygun düzenlenmedii sürece baarl olacana inanmyorum. Mühendis yetitiren Alman yüksek Öretim Kurumlarnn ana bilim dallarnda (enstitü) görevli, yüksek lisans veya doktora örencisi olmayan, yerel ismi ile tutorlar, deneyimli meslek adamlar olarak bu usta-çrak ilikisini balatr ve vak’a analizleri ile sürdürürler. 271 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Anmsatlmas gereken bir önemli husus da, bu enstitülerin konularna özgü uygulama alanlarnda, sanayi ibirlii içinde, bir mühendilik firmas gibi çalabilmeleridir. Genel ve küçük bir örnek de, Amerika Birleik Devletleri’nden: “imdiye kadar A.B.D. mühendislik eitiminde genellikle kabul edilmi olan normlar aadadr: 1 yl: matematik ve temel bilimler 1 yl: mühendislik bilimleri ½ yl: uygulamal mühendislik ½ yl: Sosyal bilimler 1 yl: Eitim kuruluunun özel amacna dönük bir eitim program uygulamas. Ayrca, ABD mühendislik eitimi hedefler komitesi, gelecek 10 yl içinde lisans eitiminin lisansüstü eitimden 1 yl aktarlarak, uzatlmasn önermitir.” Bu minik norm alntsnn sunum amac, ülkemizde uygulanmakta olan tekdüze mühendislik müfredatnn farkn görselletirmektir. Rahmetli Sakp Sabanc’nn ifadesi ile, “Günümüzde bir meslek adam, her konuda bir eyler bilmeli ve fakat bir konuda da yapabilir olmaldr.” imdi geldik bu sunumun en zor bölümüne … “21. Yüzylda naat Mühendisi Yetitirmek, Ne Öretmeli Nasl Öretmeli” bal altnda bir çaltaya sunulan 10 bildiriye ait ortak öneri ve hedeflerin olas en ksa ekilde özetlenmesine: Okumak, yazmak ve hesaplamak gibi geleneksel kompotenzlar enformasyon ve iletiim çanda, özel veya mesleki baar için artk yeterli olamamaktadr. Klasik yeti ve becerilere ek olarak bu yeni medyalara hâkimiyet, merkezi bir anahtar kompotenzi haline gelmitir. - Her inaat mühendisi, inaat mühendisliine konu yaptlarn hemen hepsinin tama kapasitelerinin, en fazla temellerinin tama kapasitesi kadar olduunu bilir. Bu saptama, aynen örenim için de geçerlidir. Yeni bilgileri alabilmenin yolunun önceki bir insann deneyimlerinden geçtii artk bilinmektedir. Her yeni deneyim önceki bir deneyimin üzerine oturur. Yeni bilgi, mevcut bilgiye baml olarak oluur ve geliir. Örenenler daha aktif olmal, öretenler de sadece bilginin deil, birikmi deneyimin de örenenlere aktarm için her olana kullanmaldrlar. (te gene usta-çrak ilikisi ve mühendislik öretiminde tutorlarn özellikli yeri) - Uzun süredir, özel ve mesleki hayatta çok arlkl bir yer igal eden bilgisayarlar, mühendislik pratiinde de, birçok i sürecinin temelden deitirmitir. Artk en karmak sistemler, sonlu elemanlar yöntemiyle hesaplanabilmekte, konstrüksiyon, uygulama, donat ve kalp planlar hemen hemen eksiksiz ve tam bir mükemmellikte CAD programlar ile hazrlanabilmektedir. 272 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bu radikal deiim, ister istemez, inaat mühendisinden beklenenleri ve inaat mühendisi yetitirmenin konseptini de deitirmi, eitim-öretim programlarnn revizyonunu zorunlu klmtr. Üniversiter örenimde bilgisayar kullanm, e-öretim, (Technical enhanced learning) olarak yerini almtr. Her yerde ve her an internet balantsnn varl, beraberinde çok yeni geliimler getirmi, sadece bilgisayar kullanmndan söz etmek, nerede ise “tarihsel” bir beyan haline gelmitir. Dersler multimedya elemanla geniletilmi, üniversite çats altnda sanal öretim ve multimedya elemanlar, kitap, defter, tepegöz, asetat ve beyaz tahta gibi duraan elemanlarn yerini almtr. “…Sanal snf ortamnda yaplan derslerde örenciler, internet araclyla her yerden sisteme balanabiliyor. Akademisyenler, görüntülü ve sesli olarak dersi anlatyor, yaz tahtas kullanyor ve hatta bilgisayarnda kaytl uygulamalar örencilerle paylayor. Örenciler de derse görüntülü ve sesli ekilde balanarak soru sorabiliyor, dosya paylamlar yapabiliyor.” (Dala özgü örenimle birlikte ek nitelik kazandran öretim de, bu yeni medya elemanlar ile gerçekleir olmutur). Klasik ders aktarmlarnn yerini kurall aralklarla sunulan uygulamalar alm, bu yolla hem konularn özümsenmesi salanm, hem de tam zamanl öretim mümkün klnmtr. Örenciler, uygulamalar bamsz olarak yapp, e-mail aracl ile tutorlara göndermekte, onlar da, düzeltilmi uygulamalar ayn yolla ve e zamanl olarak örenciye iade etmektedirler. Bilgisayarn devreye girii ile internetin ve yeni medyalarn öretime büyük bir zenginlik getirdii inkâr edilemez. Ne var ki, hali kullanm ile e-öretim, tüm dertlerin ilac olmaktan, henüz uzaktr ve daha da gelitirilmeyi beklemektedir. Tutor-örenci ilikisi ve olanaklarnn snrlar olduunca geniletilmeli, örencinin, e-ortam dnda da, tutora (örenci danman) ulam ksntsz olabilmelidir. Vak’a takdimleri ve tartmalar ile yetitirilmi bir inaat mühendislii örencisinin en üst düzeyde dal bilgisine sahip olduu tartmaszdr. Ne var ki, yaplan anket çalmalar iverenlerin, bununla yetinmeyip, buna ek olarak, aadaki yeti ve becerilere sahip elemanlar tercih ettiklerini ortaya koymutur. Ekip çalmasna yatknlk Bamsz çalabilme yetisi ve alkanl Hazr olu ve katlm heyecan Sorumluluk bilinci Analiz ve karar verebilme yetisi Zaman kullanma bilinci 273 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mühendislik örenimi, veren kurumlarn bu donanm verebilmek için henüz hazr olmadklar gerçeine ek olarak, bu donanmn halen kullanlan yöntemlerle verilip verilemeyeceinin de henüz bilinmedii vurgulanmaldr. Bu uzun nefesli ve mozayik yaps ile bir deneme nitelikli olan sunumu, bildiri, yaz ve söylemlerinden izinli veya izinsiz alnt yaptm yerli ve yabanc tüm meslektalarma teekkür ederek bitiriyor ve noktay “ATA’YA mektup” balkl bir fkra ile koyuyorum. lkokul örencilerine ATA’ya mektup yazn demiler. kinci snf örencisi bir afacan Bakn ne yazm “nanmayacaksn ama Atam, imdi o kadar çok doktorumuz, mühendisimiz var ki, isiz kalanlar bile oluyor.” 274 BÖLÜM 3 KISA SUNUMLU BLDRLER 276 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MÜHENDSLK ETM VE AKREDTASYON Serap Kahraman, Yldrm Ertutar, Sadk Can Girgin1 ÖZET Sunulan çalmada; dünyada yirmi, ülkemizde ise son on yldr gündemde olan mühendislik eitiminin akreditasyonu ele alnm, genelde üniversitelerimiz özelde Dokuz Eylül Üniversitesi mühendislik fakültelerinin akretidasyon süreçlerinden ve gelinen noktadan söz edilmi, kontenjan artlar kalitenin sürdürülebilirlilii balamnda tartlmtr. Anahtar sözcükler: Mühendislik eitimi, akreditasyon, MÜDEK, ABET GR Üniversite; bilimsel üstünlüün, akademik yetenein ve yönetim yetkinliinin ar bast bir ortamdr. Üniversitelerin görevi, dünyaya geni açdan bakan, özgür düünen ve düüncelerini ifade edebilen insan yetitirmektir [1]. Amaç, üst düzeyde öretim ve aratrma yaptrarak, topluma bilimsel düünme yetenei ve becerisine sahip bireyler kazandrmaktr. Bir baka deyile, üniversite; özgür düünceyle dorunun arand, soru sormann, tartma yapmann öretildii, akln dogmaya üstünlüünün kantland, topluma bu dorultuda katkda bulunacak sorumluluk bilincine sahip bireyler yetitirmenin hedeflendii bir yapdr. Üniversite yaratc düünceye kendi dndaki deerlerin basksndan kurtulup, özgürce yönünü saptayarak ortaya çkabildii ortam salar [2]. Üniversitelerde sürdürülen mühendislik eitiminde, çounlukla teknik dersler etrafnda ekillenen mevcut eitim sistemi, adeta verimliliin bilgiye bal olduunu iaret etmektedir. Daha fazla bilgi, daha iyi sonuç biçimindeki bu yaklam, ilköretim çandan balayarak yllar yl yaamdan kopuk, gereksiz bilgilerle beyni doldurulan örencinin, yüksek öretimde de alkn olduu ezbercilie yönelmesine yol açmaktadr. Oysa bilgi gereklidir ama yeterli deildir [3]. Günümüzde iyi bir mühendisin gelimelere ve yeniliklere uyum salayabilen, kendine güvenli, özgür düünebilen, liderlik vasfna ve iletiim yeteneine sahip, insana ve insan aklna saygl, ekonomik, sosyal ve yasal çerçeveyi bir arada düünebilen niteliklere sahip olmas beklenmektedir. Mühendislik eitiminde ana hedef, toplumun bugünkü ve yarn oluacak gereksinimlerine çözüm oluturabilecek niteliklere sahip elemanlar yetitirmektir. Sözü edilen eitim sürecinin de uygulamaya paralel olmas gerekmektedir. Dolaysyla, modern mühendislik eitiminin ana amac mühendislik esaslarn ve örenmeyi öretmek olarak tanmlanabilmektedir. Bu amaçla kullanlacak eitim bileenleri, ülke gerçekleri ve gereksinimleri dikkate alnm olarak belirlenen hedeflere (vizyon) ulamak üzere tanmlanmal (misyon) ve uygulanmaldr [4]. Serap Kahraman Yldrm Ertutar, Sadk Can Girgin Dokuz Eylül Üniversitesi, Müh. Fak. naat Mühendislii Bölümü,Buca-zmir. Türkiye E-posta: [email protected], [email protected], [email protected] 277 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mühendislik eitimi sürecinde; aratrma, kendini gelitirme, problemleri ortaya koyarak, teknik, ekonomik ve estetik yönden en uygun çözümü arama/bulma yetisi kazandrlamadnda; her birimizin günlük yaamn etkileyen yetersiz ya da yanl mühendislik uygulamalar ile daha sk karlalmaktadr. Bu durumu azaltmann bir yolu da, gerekli eitim ve denetim hizmetlerinin oluturulmas ve etkin biçimde çaltrlmasdr [5]. MÜHENDSLK ETMNDE KALTE ÖLÇÜTLER Yönetim ve organizasyon kuramclar tarafndan gelitirilen Toplam Kalite Yönetimi (TKY); ISO 9000, 9001 v.b. kalite güvence ve yönetimi yaklamlar üretim süreci içinde tüm çalanlarn katlmn talep eden, yaplan ileri, üretilen mal ya da hizmetlerin tamamn kapsamakta; ölçüm süreçleri içine müteri memnuniyetini de almaktadr. Toplam Kalite Yönetimi ele alndnda, T yukarda tanmlanan toplam, K müterinin bugünkü beklenti ve ihtiyaçlarn tam ve zamannda karlayp gelecekteki beklentilerini aan ürün/hizmetler sunmay ve nihayet Y yönetimin her konuda çalanlara liderlik yapmas, örnek model oluturmas ve iletme çapnda katlmc yönetimin salanmas kavramlarn tanmlamaktadr [6]. Eitim ve öretim gibi hedefleri amaçlayan üniversite benzeri kurumlarda, TKY yaklam çeitli nedenlerle eletirilerek sürecin gerisinde kalnmtr. Eletiriler genel olarak, üniversitelerin birer eitim kurumu olduu dolaysyla, örenciyi/hastay/sanayi temsilcisini v.b. müteri olarak kabul eden bir anlayn üniversitelerde yeri olamayaca konusuna odaklanmtr. Yönetim ve organizasyon kuramclar tarafndan gelitirilen bu yaklamlar, çeitli eletirilere ramen üniversiteler içinde de yank bulmakta çok gecikmemitir. Küreselleme, AB ile entegrasyon ve uyum süreçleri, bu aamada katalizör görevi oluturmu; ngilizce eitim yapan ODTÜ, Boaziçi, Bilkent üniversitelerinin ardndan stanbul Teknik Üniversitesi de ABET (The Accreditation Board for Engineering and Technology) yetkinlik sürecine girince eitimde kalite çalmalar daha da hz kazanmtr. Franszca kökenli bir kelime olan akreditasyonun Türkçe karl denkliktir. Akreditasyon süreci ise eitimin üçüncü bir tarafça belirlenen kriterlere göre düzenli aralklarla denetlenmesi ve deerlendirilmesi demektir. Sonuçta bir onay i1emi yapldndan akreditasyon onay olarak da isimlendirilebilmektedir. Onay alannda üç çeit onay/onay sisteminden söz etmek mümkündür: - Kurumsal akreditasyon, eitim kurumlann eitim, öretim ve bilimsel aratrma konularna ne kadar önem verdiklerini, hukuk, idari, mali ve genel akademik yaplarnn ne kadar güçlü, ilerinde ne kadar ciddi ve güvenilir olduklarnn saptanmasna yönelik onaylardr - Meslee yönelik programlarn akreditasyonu, eitim kurumlarnda yürütülmekte olan meslek programlarnn niteliklerinin incelenmesine dayaldr - Meslekte uzmanlk/ profesyonellik sertifikas, program akreditasyonunun ileri düzeyini oluturmaktadr. Eitim kurumlarndaki mesleki bilgiler veren programlarn kontrolünü yapar [7]. ABET (Accreditation Board of Engineering and Technology) “Mühendislik ve Teknoloji için Akreditasyon Kurulu” 1932 ylnda Amerika Birleik Devletleri'nde mühendislik, teknoloji ve teme1 bilimlere ait eitimin programlarn kredilendiren, 278 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA bu alanlarda kalitenin ve yaratcln yükseltilmesini amaçlayarak danmanlk hizmeti veren bir kurulutur. ABET ABD’deki 550 üniversitede 2700, yurt dnda ise 14 ülkede 27 üniversiteden 143 program incelemitir [8]. ABET tarafndan hazrlanan ve sürekli güncellenen Mühendislik Kriterleri 20032004, mühendislik eitimi veren programlarn gelitirmesi gerekli özellikleri aadaki biçimde tanmlamaktadr [8]. 1. Matematik, temel bilimler ve mühendislik bilgilerini uygulama yetenei, 2. Deney tasarm, deney yapma, veri analizi ve veri yorumlama yetenei, 3. istenen özelliklere sahip bir sistemi, bileenlerini veya çözüm yöntemlerini tasarlama yetenei, 4. Disiplinler aras bir grup içinde çalabilme yetenei, 5. Mühendislik problemlerini tanmlama, modelleme, çözme yetenei, 6. Profesyonel ve etik sorumluluklarn farknda olma, 7. Etkin biçimde iletiim kurabilme yetenei, 8. Mühendislik çözümlerinin evrensel ve toplumsal kavrayabilecek geni bak açs oluturabilme, 9. Gereksinimleri tanmlama; yaam boyu örenmeye çalma yetenei, balamda etkisini 10. Yürürlükte olan yönetmelikler ile ilgili bilgi sahibi olma, 11. Mühendislik uygulamalar için gerekli modem becerilerini ve tekniini kullanma yetenei mühendislik araçlarn, Mühendislik eitim programlarnn uluslararas akreditasyonuna yönelik olarak Uluslararas Mühendislik Birlii 1989 ylnda imzalanan Washington Anlamas ile kurulmutur. Washington Anlamas farkl ülkelerdeki eitimde akreditasyon gösteren IEAust-Avustralya, CCPE-Kanada, IEI-rlanda, IPENZ-Yeni Zelanda, EngCngiltere ve ABET-Amerika Birleik Devletleri kurulular arasnda imzalanmtr. Daha sonradan HKIE-Hong Kong 1995'te, ECSA-Güney Afrika 1999'da, JABEEJaponya 2005'te, IES-Singapur 2006'da, IEE-Tayvan 2007'de (Chinese Taipei adyla) ve ABEEK-Kore 2007'de bu anlamaya katlmtr. Bu anlama taraf ülkelerdeki mühendislik akreditasyonu verebilen kurumlar arasndadr ve denklik esasna dayanr. 2001 ylnda IEAust-Avustralya, CCTE-Kanada, IEI-rlanda, IPENZ-Yeni Zelanda, EngC- ngiltere ve ECSA-Güney Afrika tarafndan imzalanan Sydney Anlamas ile yapm uzmanlarn kapsamaktadr. Anlamalar imzalandklar tarihten itibaren akredite olmu programlarn denkliini kabul etmekte ve taraflardan herhangi birinin anlama dnda kabul ettii denklikler taraflar balayc nitelikte deildir [5]. Avrupa’da mühendislik eitiminin ülkeden ülkeye farkllklar gösteren akreditasyon prosedürlerini düzenlemek ve Avrupa’daki mühendislerin küresel alanda çalabilecek ekilde denkliklerinin salanmas amacyla EUR-ACE (Avrupa’da Akredite Olan Mühendis) Projesi ve ENAEE (Mühendislik Eitiminin Akreditasyonunda Avrupa A) kurulmutur. Fransa, Almanya, rlanda, Portekiz, Rusya ve ngiltere EUR- ACE sistemi içerisindedirler [9]. 279 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ülkemizde mühendislik eitiminde akreditasyonun gerçekletirilmesi çalmalar, 19 Ocak 2001 tarihinde ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi'nde gerçekletirilen Mühendislik Dekanlar toplants sonucunda Türkiye ve Kuzey Kbrs Türk Cumhuriyeti'ndeki üniversitelerin mühendislik ve mühendislik-mimarlk fakülte dekanlarndan oluan Mühendislik Dekanlar Konseyi’nin kurulmas ve özverili çalmalarnn sonucunda ulusal ölçekte yetkinlik deerlendirmeleri amacyla MÜDEK (Mühendislik Deerlendirme Kurulu’nun) kurulmasyla balamtr [10]. 2002 ylndan beri yürütülmekte olan MÜDEK, bamsz bir komite olup, komite kurulunda akademisyenlerle, profesyonel mühendisler ve sivil toplum örgütü (meslek odalar) temsilcileri bulunmaktadr [11]. Ocak 2007 tarihinden itibaren MÜDEK bir dernee dönüerek tüzel kiilik kazanm, “Mühendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei” adn almtr. MÜDEK, YÖK Genel Kurulu'nun 16.11.2007 tarihli karar ile Yükseköretim Kurumlarnn mühendislik programlarnda ulusal, sektörel ve program yeterlilikleri odakl ulusal bir kalite güvence kuruluu olarak resmen tannmtr. MÜDEK’in kurulu amac farkl disiplinlerdeki mühendislik eitim programlar için akreditasyon, deerlendirme ve bilgilendirme çalmalar yaparak Türkiye’de mühendislik eitiminin kalitesinin yükseltilmesini salamaktr. MÜDEK Ocak 2009’dan itibaren EUR-ACE etiketi vermek üzere yetkilendirilmi kurululardandr. MÜDEK içerisinde, Temmuz 2008 itibariyle 14 farkl mühendislik disiplininde, 24'ü sanayiden olmak üzere toplam 82 kiilik eitimli ve gönüllülük esasna göre çalan bir deerlendirici havuzu bulunmaktadr. Türkiye'de mühendislik eitiminin kalitesinin yükseltilmesini amaç edinen Mühendislik Eitim Programlan Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei (MÜDEK), çalmalarn hizmet odakllk, sürekli örenme, deer yaratma, ibirlikleri gelitirme, etik davran ve effaflk deerlerine bal kalarak yürütmektedir [12]. lköretimden itibaren tüm eitim süreçlerinin kalitesinin ortaya konabilmesi amac ile çeitli ya gruplar için uluslararas düzeyde çeitli tarama çalmalar yaplmaktadr. Bunlardan biri, Ekonomik birlii ve Kalknma Örgütü OECD’nin üç yllk aralarla düzenlemekte olduu 15 ya grubu örencilerin kazandklar bilgi ve becerilerin deerlendirilmesine yönelik PISA (Programme for International Student Assessment: Uluslararas Örenci Deerlendirme Program) aratrmasna Ülkemiz 2003 ylndan itibaren katlmaktadr. Proje ile ilgili çalmalar MEB Eitimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi Bakanl tarafndan yürütülmektedir. Taramaya katlan her ülke kendi ulusal raporlarn hazrlamaktadr [13]. Dieri ise 1995 ylndan bu yana sekizinci snf örencileri için dört ylda bir yaplan TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study around the World: Uluslararas Matematik ve Fen Aratrmas) taramasna da ülkemiz 1999 ylndan bu yana katlmaktadr. Gerek mühendislik eitiminde gerekse ilköretimden balayarak tüm eitim kademelerinde kalite ölçütlerinin ortaya konmas ve uygulanarak sürekliliinin salanmasnn gereklilii ortaya çkmaktadr. lköretimine Türkiye’de balayan bir örencinin eitimine kendi ülkesinde devam etmeme olasl giderek güçlenmektedir. Neredeyse eitimin her aamasnda örenci deiim programlar ile farkl ülkelerde eitimini sürdürme olana söz konusudur. Örenci deiim program veya kiisel nedenlerle eitimin farkl ülkelerde sürdürülmesi söz konusudur. Yurtdnda bir üniversitede örenim gören bir örenci Yaz Okulu’nda bizim örencimiz olabilmektedir. Yurtiçinde farkl üniversitelerden örenciler için de benzeri durumlar söz konusudur. Bu konuda çok farkl uygulamalar ve problemler de söz konusu olabilmektedir. Baz üniversiteler kriter olarak giri puanlarn koyabilmektedir. Lisansüstü örencisi olarak kaplarn açtklar 280 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA üniversitelere yaz okulu için örenci göndermemeyi seçebilmektedir. Ulusal ve uluslararas akreditasyon bu açdan da önemlidir. Eitim süreçleri için gereken bu akreditasyon mezuniyet sonras için ayr bir önem tamaktadr. Mühendislerin çalma alanlar çok uzun zamandan bu yana uluslararasdr. Eitimin akredite olmas ayn zamanda diplomalarn da akredite olmasdr. Çalma hayatna atlacak mühendisler için de lisansüstü çalmalarna devam etmek isteyenler için de akreditasyon önemlidir. NAAT MÜHENDSL ETMNDE AKREDTASYON naat Mühendislii toplumda genellikle binalar tasarlayan ve ina edilmesindeki tüm aamalarda bulunan mühendislik dal olarak ön plana çksa da medeniyetin altyapsn oluturan oldukça geni çalma alanna sahiptir. Konut, hastane ve haberleme tesisleri gibi yaplarn projelendirilmesi ve yapm, karayollar ve ulam sistemleri, su getirme ve kanalizasyon sistemleri, limanlar ve ky yaplar gibi özel irket ve kamu kurulular tarafndan yaplan tüm dier inaatlar inaat mühendislii sorumluluunda gerçekletirilmektedir. naat mühendislii eitiminin Türkiye’deki temelleri slahat çalmalarnn sonucunda 1773 ylnda stanbul Haliç’te Kaptan- Derya, Cezayirli Hasan Paa tarafndan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun’un kurulmasyla atlmtr. 1883 ylnda Hendese-i Mülkiye Mektebi 1909 ylnda Nafa Nezaretine devredilerek ad Mühendis Mektebi olarak deitirildi. Cumhuriyetin ilanndan sonra çok sayda mühendise ihtiyaç duyulduundan, mektep geniletildi ve 1928 ylnda çkarlan bir kanunla mektebin ad Yüksek Mühendis Mektebi oldu ve mektebe tüzel kiilik verildi. 1941 ylnda mektep, Bayndrlk Bakanlndan ayrlarak Maarif Bakanlna baland ve ad Yüksek Mühendis Okulu oldu. 1944 ylnda Yüksek Mühendis Okulu, stanbul Teknik Üniversitesi haline geldi. 1950-1970 yllar arasnda Yldz Teknik Okulu, Robert Koleji, Orta Dou Teknik Üniversitesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Frat Üniversitesi ve Ege Üniversitesi ilk inaat mühendislii örencilerini almlardr [14]. Türkiye’de naat Mühendislii Eitimi verilen üniversite saysnn günümüzdeki toplam 47 olup, TÜ ve YTÜ hariç 45 tanesinde naat Mühendislii Bölümleri Mühendislik veya Mühendislik-Mimarlk Fakülteleri bünyesinde bulunmaktadr. 2009 yl ÖSYM verilerine göre inaat mühendislii bölümü için 39 devlet üniversitesindeki 64 programa 4958, 4 vakf üniversitesindeki 13 programa 250 kontenjan; KKTC’de 4 üniversitede 7 programda 374 kontenjan ayrlmtr [15]. 2009 yl ÖSYS sonuçlarna göre kontenjanlara toplam yerleen says 5582, bo kontenjan says ise 220’dir. 2007 ylndaki verilerle kyaslandnda son iki yl içerisinde 3218 olan toplam kontenjan says artarak 5582’ye ulam ve kontenjanlarda % 73’lük art olmutur. naat mühendislii eitim programlarnn akreditasyonu, eitimi veren üniversitelerin % 24’ünde gerçekletirilmi olup % 11’i ABET, %13’ü MÜDEK denetiminden geçerek akreditasyon deerlendirmeleri yaplmtr [16]. MÜDEK tarafndan belirlenmi olan çeitli mühendislik disiplinlerinin salamas gerekli olan minimum konular gösteren dokümandaki naat ve Benzeri Adl Mühendislik Programlarnn program ölçütlerinde yer verilmesi gerekli temel alanlar unlardr [17]: 281 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Türevsel denklemleri de içerecek biçimde matematik, - Olaslk hesaplar ve istatistik, - Matematie dayal fizik, - Genel kimya konularnda yeterlilik, - naat mühendisliinin kabul görmü temel alanlarnn en az dördünde yeterlilik, - naat mühendisliinin kabul görmü temel alanlarnn en az ikisinde laboratuar deneyi, yapabilme ve verileri yorumlayp analiz edebilme becerisi, - Ders programnda meslek eitimiyle entegre biçimde yürütülen tasarm deneyimleri, araclyla kazanlm, inaat mühendisliinde tasarm becerisi, - alma, pazarlk usulü ihale ya da kaliteye dayal seçme süreçleri, - Bir projeyi tamamlamak için tasarmc ve inaatçlarn nasl etkiletikleri, - Yeterliliin ve sürekli eitimin önemi gibi mesleki uygulama meseleleri hakknda bilgi. 1 Temmuz 2009 tarihi itibariyle MÜDEK tarafndan akreditasyon verilen inaat mühendislii bölümleri Tablo 1’ de verilmektedir [12]. Buna göre verilen ilk yl aral MÜDEK tarafndan akreditasyon alnan yl ve sona erme yllarn; koyu harfli ikinci yl aral ise EUR-ACE etiketi alnan ilk yl ve sona erme yln göstermektedir. Üniversite Anadolu Üniv. Atatürk Üniv. Örgün Öretim 2009–2014; 2009–2014 2008–2010 kinci Öretim * 2008–2010 Celal Bayar Üniv. Dokuz Eylül Üniv. Frat Üniv. Gazi Üniv. Karadeniz Teknik Üniv. Selçuk Üniv. Yldz Teknik Üniv. 2009–2011; 2009–2011 2007–2013; 2009–2013 2006–2011 2004–2010 2008–2010 2006–2011 2007–2013; 2009–2013 2007–2013; 2009–2013 * [2006–2011] 2007–2013; 2009–2013 Tablo 1: MÜDEK tarafndan akredite edilen inaat mühendislii bölümleri [12] * naat mühendislii üniversitelerdir. bölümünde ikinci öretim program bulunmayan Dokuz Eylül Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü 2006 ylnda örgün ve ikinci öretim programlarnda MÜDEK akreditasyon deerlendirmelerine bavuruda bulunmutur. 2007 – 2013 yllar arasnda akreditasyon alan örgün ve ikinci öretim programlar, 2009 – 2013 yllar arasnda da EUR-ACE etiketi almtr. 2008–2009 öretim yl balangcnda YÖK (Yüksek Öretim Kurulu) tarafndan yaplan düzenleme ile mühendislik fakültelerindeki bölümlerin kontenjanlarnda deiiklie gidilmitir. DEÜ naat Mühendislii Bölümü’nde kontenjan saylarnn 282 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 2008–2009 öretim dönemi banda % 73 arttrlmas ile MÜDEK bavurusu yaplan 2006 ylnda örenci saysnn öretim üyesi saysna oran 27 iken, bu say 2009–2010 yl öretim yl balangcnda 30’a yükselmitir; aratrma görevlisi saysna oran ise 19 iken 27’ye ulamtr. lerleyen yllarda öretim üyesi ve aratrma görevlisi saysndaki art örenci saysndaki art yakalayamayacandan bu oranlarn yükselecei açktr. SONUÇLAR Mühendisliin toplumsal yaamdaki etkileri göz önüne alndnda mühendislerin iyi yetimesi ve buna bal olarak da mühendislik eitiminde kalitenin salanmas için yaplan çalmalar son yllarda gerek dünyada gerekse ülkemizde ivme kazanmtr. Akreditasyon mekanizmalar ile ilköretimden üniversiteye kadar tüm eitim süreçlerinin deerlendirilmesi ve sürdürülebilir nitelikte olmas ülkemizde eitimde kalitenin arttrlmas sürecini desteklemektedir. Günümüzde mühendislik eitiminde ortaya konan kalite ölçütleri ile eitim iyiletirilirken dier taraftan da yeni üniversiteler, mühendislik fakülteleri kurulmakta; mevcut üniversitelerin mühendislik bölümlerinde kontenjanlar arttrlmaktadr. Mühendislik eitiminin bir bütün olduu gerçeinin göz ard edilmemesi gerekir. Kontenjan artnn akademik kadroda da gerek öretim üyesi gerekse de aratrma görevlisi saylarndaki art ile birlikte düünülmesi gerekmektedir. Mevcut akademik kadro ile daha fazla örencinin eitiminin, son on ylda üniversitelerimizin eitim ve aratrma alannda düzelen göstergelerini nasl etkileyecei üzerinde tartlmas gereken bir konudur. KAYNAKLAR [1] Baran T ve S Kahraman (2004). Mühendislik Eitiminde Probleme Dayal Örenme Modelleri. Mühendislik Dekanlar Konseyi, I. Ulusal Mühendislik Kongresi, Bildiriler Kitab, zmir, 31 - 40. [2] Gökçe, B., 1990. “Türkiye Koullarnda Yeni Bir Üniversite Nasl Kurulmal?”. Üniversite Öretim Üyeleri Dernei ve Cem Yaynevi , Yükseköretimde Sorunlar ve Çözümler, stanbul, s. 91 - 108. [3] Gasset, J.O., 1998. Üniversitenin Misyonu, Yap Kredi Yaynlar, Istanbul, 110s. [4] Newport, C.L.; Elms, D.G., 1997. “Effective Engineers”.Great Britain, nternational Journal of Engineering Education, Vol. 13, No:5, pp. 14— 23. [5] Baran, T.; Kahraman, 5., 1999. Yetkin Mühendislik ve Eitim. TMMOB — Makine Mühendisleri Odas, “Mühendislik Mimarlk Eitimi Sempozyumu”, Bildiriler Kitab, MMO Yayn No 232, Istanbul, 239 - 249. [6] Us, A. T., 1999. “Örenen bir TKY Organizasyonu Yaratmak”. [7] TMMOB MO II. Örenci Kurultay Bildirileri, 2009. Akreditasyon-MÜDEKABET. Manisa ube Örenci Kurulu, Ankara. [8] ABET, “Criteria for Accrediting Programs”, 2003. www.abet.org/criteriaeac.html, 28 p. 283 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [9] Augusti, G., (2008). ENAEE: a no-profit European Association EUR-ACE: a pan-European “labelling” system for accredited Engineering programmes. ENAEE Engineering Deans’Conference –Berlin. [10] Kahraman S, Baran T ve A Saatçi (2006). Yaratc Mühendislik Eitimi. 12. Mühendislik Dekanlar Konseyi, II. Ulusal Mühendislik Kongresi Bildiriler Kitab, Zonguldak, 11-13 Mays 2006, 1-9. [11] MO Teknik Güç (2004) Avrupa naat Mühendisleri Konseyine Sunulan Rapor, MO yay., Ankara. [12] http://www.mudek.org.tr [13] Uluslararas Örenci Deerlendirme http://earged.meb.gov.tr/pisa/dil/tr/ Projesi, PISA. [14] TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study around the World) http://timss.bc.edu/index.html [15] TMMOB MO (2004) naat Mühendislii ve naat Mühendisleri Odas(MO) Üzerine, MO Örenci Kurultay, Ankara. [16] www.osym.gov.tr [17] TMMOB - MO (2008). naat Mühendislii eitiminde Türkiye gerçei. Ankara, MO Yayn, 93 s. [18] MÜDEK (2008).Mühendislik Lisans Programlar Deerlendirme Ölçütleri http://www.mudek.org.tr/doc/Degerlendirme_Olcutleri_(2.0).pdf 284 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ELEKTRONK SUNUM ÜZERNE BAZI YORUMLAR VE SUNUMDA ÜÇ BOYUTLU CANLANDIRMANIN KULLANIMI Turgut Kocatürk, Baki Çalar* ÖZET Bu çalmada elektronik sunumun gereklilii, getirdii faydalar, etkili bir elektronik sunumun nasl olmas gerektii konularna deinilecek ve bu konulardaki düünceler aktarlmaya çallacaktr. Ayrca elektronik sunum esnasnda canlandrma programlarnn kullanmyla yaplan üç boyutlu canlandrmalarn sunumu nasl güçlü klaca üzerine baz mukavemet ve yap konularna ilikin ekillerin sunumlar yaplacaktr. Bu canlandrmalar ancak elektronik sunum esnasnda yaplabilecei için burada basl olarak sadece söz konusu üç boyutlu canlandrmalarn anlk durumlar verilebilecektir. Sözlü sunum esnasnda ilgili canlandrmalar sunulacaktr. Sonuç olarak elektronik sunumda yaplan üç boyutlu canlandrmalarn günümüzde zamann ve emein etkili ve ekonomik olarak kullanm için gerekli olduu vurgulanacaktr. GR Günümüzde bilim ve teknolojide ba döndürücü bir hzda meydana gelen gelimeler eitim-öretim sistemlerini, sanayiyi, ekonomiyi ve sosyal hayat gittikçe artan bir oranda etkilemektedir. Teknolojide meydana gelen hzl gelimeler bilgisayarlarn ve projeksiyon cihazlarnn ucuzlamasn mümkün klm olup artk bu cihazlar çok yaygnlamtr. Bilindii gibi bilgisayarlarn herhangi bir alanda kullanlabilmesi için ilgili alanda yazlmlarn üretilmesi gereklidir. Bilgisayar destekli dinamik sunu hazrlanabilmesi için gelitirilen sunu yazlmlarnn bata gelenlerinden biri Microsoft PowerPoint programdr. PowerPoint ile hazrlanan sayfalarda canlandrmalar (animasyonlar) yaplabilmekte, fotoraflar, ekiller, metinler, ses kaytlar sunulabilmektedir. Bu özellikleri nedeniyle PowerPoint yazlm öreticiler ve örenciler tarafndan yaygn olarak kullanlmaktadr. Çamzda bilgi, toplumlarn her yönden gelimelerinde öncü rol üstlenmitir. Teknoloji ise eitim ve öretim sürecinin gelitirilmesinde gün geçtikçe etkin ve önemli bir faktör halinde kendini göstermektedir. Dolaysyla bilgi teknolojisinin hzla gelimesi, bilgi toplumlarnn ortaya çkmasna neden olmu, toplumlarn yeni teknolojik gelimeleri izlemeleri ve kendilerine uyarlamalar zorunlu hale gelmitir. Dier materyallerle karlatrldnda, görsel-iitsel öelerin en etkili kullanlabildii ortam kukusuz bilgisayar destekli öretim ortamdr. srail'de matematik derslerindeki % 42'lik baar oran, özel yazlmlarn hazrlanmas ve bunlarn bilgisayar destekli öretimle sunulmas sonucunda % 99'a çkmtr (Alan Turgut Kocatürk, Baki Çalar Yldz Teknik Üniversitesi Müh. Fak. n. Müh. Bölümü Davutpaa Kampüsü, 34210 Esenler/stanbul, Türkiye E-Posta: [email protected], [email protected] 285 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [1]). Güney [2], örenme ve hatrlama orannda duyduklarmzn %20, gördüklerimizin %30, duyduklarmz ve gördüklerimizin %50, duyduklarmz, gördüklerimiz ve denediklerimizin %90 etkili olduunu belirtmitir. Bilecen [3], örenimde görselliin %55, sesin %38, kelimenin %7 orannda etkili olduunu belirtmilerdir. Çilenti [4] örendiklerimizin % 83’ünü görme, % 11’ini iitme yolu ile örendiimizi ve yine bu yollardan örendiklerimizin % 50’sinin hatrda kaldn belirtmitir. Bu oranlarn hangisi dikkate alnrsa alnsn, görsel-iitsel araçlarn en önemlilerinden biri olan bilgisayarlarn, amaca uygun yazlmlarn ve yanstm (projeksiyon) cihazlarnn eitim-öretim alannda ne kadar önemli bir yere sahip olduu anlalm olur. Bartsch ve Cobern [5] yaptklar aratrmada PowerPoint sunumuyla yaplan dersin tepegözle anlatlan dersten daha etkili olduunu bulmulardr. Aratrmaclar, ayrca, PowerPoint sunumunda konu ile ilikili olan ve olmayan animasyonlarn, resim gösteriminin ve seslemenin (efekt) örenilenlerin kalclna etkilerini karlatrmal olarak incelemilerdir. Sonuçta, konu ile ilgili animasyonlar, resim ve seslemelerin yer ald sunularn, örenilenlerin kalcln salamada etkili olduu bulunmutur. Lowry [6] tarafndan yaplan bir çalmada, PowerPoint sunumu ile tepegöz kullanmnn örenci baarsna etkileri, iki yllk bir uygulama ile deerlendirilmitir. Üniversitede okutulan kimya dersinin öretimi, ilk yl tepegöz materyalleriyle, daha sonraki ylda ise PowerPoint sunum materyalleriyle gerçekletirilmitir. Aratrma sonunda, örencilerin baarlar karlatrldnda; PowerPoint sunumu ile ders izleyen örencilerin baarlarnn, dier grup örencilerin baarlarndan anlaml bir ekilde farkllat görülmütür. Ayrca, örencilerin büyük bir bölümünün, PowerPoint sunumu konusunda olumlu düüncelere sahip olduklar gözlenmitir. Akda ve Tok [7] 2002-2003 öretim yl ikinci döneminde nönü Üniversitesi Eitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öretmenlii ve Okul Öncesi Öretmenlii birinci snflarnda örenim gören örenciler üzerinde yaptklar aratrmada, PowerPoint programnda hazrlanan ders materyali destei ile snf ortamnda ders ilemenin örenci baarsna etkisini geleneksel öretim yöntemleriyle karlatrarak incelenmiler ve elde ettikleri veriler dorultusunda, etkisi aratrlan deneysel ilemin, yani deney grubunda PowerPoint sunumu ile yaplan öretimin, kontrol grubunda geleneksel öretim yolu ile yaplan öretimden daha etkili olduu, dolaysyla, ngilizce dersinde, PowerPoint destei ile yaplan öretimin örenci baarsnda daha belirleyici bir rol oynadnn söylenebilecei sonucuna varmlardr. Akda ve Tok [7], PowerPoint sunum materyali kullanmnn, farkl disiplinlerin öretiminde etkili olup olmadna ilikin aratrmalar yaplmas gerektiine iaret etmilerdir. Bundan çok deil be on sene kadar önce sadece kongre ve sempozyumlarda youn olarak kullanlan elektronik sunumlar artk ders anlatmlarnda da kullanlmaktadr. Bunun nedenleri öyle sralanabilir: 1) Söz konusu cihazlara artk çok ucuza sahip olunabilmekte olup bu cihazlar çok yaygnlamtr. 2) Söz konusu cihazlarla hazrlanan sunumlar daha sonra rahatlkla güncellenebilmekte, ders esnasnda bile anlatcnn gerekli gördüü güncelletirmeler ve daha etkili anlatm için gerekli görülen gelitirmeler, düzenlemeler yaplabilmekte, elektronik sunumda ekiller düzgün olmakta, ders notlarna daha önceden ulam olan 286 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA örencilerin ekilleri yanl çizme ve yanl alglamalar gibi sorunlar ortaya çkmamaktadr. 3) Sorgulayc örenci için dersin daha rahat takibi ve soru sorma zaman ve imkân artmaktadr. Sunum cihazlarnn ucuzlamas yannda üç boyutlu ekil çizen ve canlandrma (animation) yapan paket programlarnn da yaygnlamas elektronik sunumun ilerideki günlerde hayatmzda vazgeçilmez olacann iaretidirler. Mekanik dersleri belki de mühendislik öretiminin en ar dersleridirler. Ayrca, söz konusu dersler mühendislik öretiminin ilk iki ylnda verilmektedirler. lk iki ylda örenci üniversite hayatna uyum salamaya çalmakta, üniversiteye hazrlk dönemindeki youn snav maratonunun gerginliini üzerinden atmak için biraz gevek davranmakta ve mekanik derslerinin meslek hayatnda ne denli önemli olduunu kavrayamamaktadr. Gerek bitirme örencim olmu gerekse çeitli vesilelerle tantm meslek hayatndaki mühendisler sk sk mekanik derslerinin önemini mezuniyetten sonra anladklar gerçeini benimle paylamlardr. Mekanik dersleri örencilere ar geldii için, eer devam zorunluluu yoksa derse katlm az olmakta, devam zorunluluunun olmas durumunda ise zorla derse gelen örenciler dersin ahengini bozabilmektedirler. Bu nedenle, örenciyi yoklama zorunluluu ile derse getirmektense dersi sevdirmek için teknolojik imkânlardan da faydalanma, derse devam edildiinde baka ekilde elde edemeyecei kazanmlar olacan örenciye hissettirme dersin verimli olmas açsndan önemlidir kanaatindeyiz. Mühendisler, mühendislik eitiminin bir sonucu olarak, çizimlerle veya ekillerle iletiim kurmay benimseyen kiiler olarak nitelendirilebilirler. Günümüzde, gerçekte üç boyutlu olan yaplar için hazrlanan çizimler çounlukla iki boyutludurlar. Bir yapnn statik ve betonarme hesaplar bir günde yaplabiliyorsa, çizimler bu sürenin ve harcanan emein yaklak on kat kadar veya daha uzun süre ve emek alabilmektedir. Ayrca söz konusu çizimlerin antiyede doru alglanmas sorunu da vardr. Geçmite, örnein Osmanl mparatorluu döneminde, Osmanl Arivinde [8] yazl olduu gibi, yaplarn resmi mücessem ad verilen maketleri oluturulurdu ve bu maketler padiahlara gösterilir, daha sonra uygulamaya geçilirdi. Söz konusu maketlerin yerine, günümüzde sanal ortamda yapnn üç boyutlu modellerinin oluturulmas, detaylarn da üç boyutlu olarak verilmesi zaman, emek, dolaysyla ekonomi açsndan kaçnlmaz olacaktr. Söz konusu üç boyutlu modeller uçak mühendislii, makine mühendislii ve benzeri mühendislik alanlarnda, inaat mühendislii alannda kullanldndan daha fazla kullanlmaktadr. Üç boyutlu model kullanm sonucunda alglama kolayl ortaya çkmakta ve yukarda sözü edilen üç boyutlu yaplarn iki boyutlu olarak ifade edilebilmesi için harcanan zamandan, emekten ve kâttan tasarruf salanacak, maliyetler düecektir. Söz konusu üç boyutlu sunumlar günümüz teknolojisi ile antiyelerde de rahatlkla yaplabilir. Mekanik ve özellikle de ekil deitiren cisimler mekanii olan mukavemette ekilleri çizmek, bu ekilleri açklamak, olayn fiziini örencilere anlatmak; kuvvetler altnda olabilecek hareketleri tasvir etmek çok zaman ve enerji kaybna yol açmaktadr. Günümüzdeki teknolojik imkânlarla, üç boyutlu gerçek fiziksel olaylar canlandrma programlar vastasyla örencilere kolaylkla anlatlabilir. Tabii ki görsel araçlarn görevi sunucunun yerini almak olmayp bunlar iyi bir sunum için destekleyici araçlar olarak görülmelidirler. Ancak, eer görsel araçlar sunucularn yerini alabilecek kadar gelitirilecekse bunda da bir saknca görülmemelidir. Eer sunucu sadece yansdan okuma yapyorsa bu durum izleyici açsndan skc olmakta, iyi bir sunumdan beklenen verim ortaya çkmayabilmektedir. 287 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bilindii gibi baz üniversitelerimiz uzaktan eitim vermekte ve bunlara her gün yenileri katlmaktadr. Yurt dndaki baz yaynevleri yaynladklar kitaplarn sunu dosyalarn da hazrlamakta, bu kitaplar takip edenlere kitaplar ve sunu dosyalarn ücretsiz vermektedirler. Bunun için artlar ise kendi kitaplarnn internet ortamnda örencilere tavsiye edilmi olmasdr. Artk elektronik kitaplar üretilmi olup internetle ulama açk olan tüm bilgiler bu kitaplara aktarlabilmektedir. Yakn zamanda üretilen bu kitaplar baz yaynevlerini tedirgin etmi olsa da bazlar da yeniliklere açk olma ve yeni duruma göre pozisyon almann gerekliliini vurgulamaktadrlar. lk bakta elektronik sunum tahta ve kalem kullanlarak yaplan klasik sunuma göre daha kolay gibi görünse de gerçekte baz açlardan klasik sunuma göre çok daha zordur. Çünkü klasik sunumda örenci tahtada yazlanlar not alrken sunucu zaman kazanmakta, notlarna sklkla bavurabilmektedir. Hâlbuki elektronik sunumda, örenciler tüm dikkatleriyle sunuya odaklanabilmekte, not alma gibi ek bir uralar olmamaktadr. Bu nedenle fiziksel olaylar ve çkarlan formülleri açklamak için sunucunun öyle bir süreliine düünme, o an için sunuda olan ve fakat aklna gelmeyen bir ayrnty geçitirme gibi bir lüksü yoktur. Ayrca, tüm detaylar yansda vermek ve yansda olanlar olduu gibi okumak örenciye skc gelmektedir. Bu nedenle yansda ekiller, türetilen formüller ve konunun ana hatlar verilmeli, örencinin çok fazla not almas istenmiyorsa detaylar da notlarda hazr olmal fakat yansda verilmemeli, söz konusu detaylar sunucu tarafndan açklanmaldr. Açklamann sonunda sunucunun deindii konular, örencinin not alma zorunluluu olmamas açsndan, ekrana gelebilir ve sunuda yer alabilir. Bu durumda sunucunun yansdaki metinlere hiç bakmadan veya sadece ana hatlara bir göz atarak sunum yapabilmesi için çok iyi hazrlanmas gerekmektedir. Elektronik araçlar formüllerin çkarlndaki detaylarn verilmesi, problemin fiziini daha rahat ve etkili olarak açklayabilecek olan ekillerin gösterimi, canlandrmalarn yaplmas için kullanmaldrlar. Bunu da ancak konuya hâkim ve hazrlkl bir sunucu baarl bir ekilde gerçekletirebilir. Elektronik sunumun yan sra, elektronik sunuma destek olmak için tahtann da kullanlmas bazen gerekli ve de faydal olmaktadr. Bu açdan tahtann yardmc olarak kullanlmas, tamamen terk edilmemesi gereklidir. Gelimi ülkelerde baarl bir sunum için görsel araçlar, deney setleri ve sunum araçlarnn üçünün birden ders anlatm srasnda kullanld görülmektedir. Yukarda sözü edilen faydalarn dnda, klasik sunum ile karlatrldnda, ayn süre içinde elektronik sunum ile daha fazla ve daha ayrntl konu anlatm yaplabilmektedir. YÖNTEM VE BAZI MUKAVEMET KONULARINA LKN ÜÇ BOYUTLU EKLLER Burada baz mukavemet konularna ilikin canlandrmalarn üç boyutlu canlandrmalarnn bir anlk durumlar verilecektir. Elektronik PowerPoint sunusunda, üç boyutlu ekiller üç boyutlu canlandrma (animation) hazrlayabilen 3Ds Max [9] program ile Çalar [10] tarafndan bitirme ödevi kapsamnda hazrlanmtr. Sunularn izlenmesi sonucu ele alnan problemlerin fiziinin çok rahatlkla kavranabilecei açktr. Aada belli bir an için probleme ait üç boyutlu görünü verilmektedir. Canlandrmann getirdii faydalar elektronik sunum esnasnda daha iyi alglanabilecektir. leriki yllarda geleneksel kitaplarn yerini büyük ihtimalle elektronik kitaplar alacak, canlandrmal sunumlar bu kitaplar yapabilecektir. 288 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Aada çeitli konulara ait çizimler verilmitir: 1. Poisson orannn anlatm için canlandrma 2. Basit kesme hali için canlandrma a) Çift tesirli ek b) Tek tesirli ek 3. Bileik kiriler için canlandrma Yapma I kiri 289 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 4. Kayma merkezi a) Yüksüz durum b) Kayma merkezinde etkiyen kuvvet (Kesmeli eilme) c) Arlk merkezinde etkiyen kuvvet (Burulmal kesmeli eilme) SONUÇLAR Günümüzde gittikçe artan sayda öretim eleman elektrik sunu ile ders sunumu yapmaktadr. Bununla birlikte, bildiimiz kadaryla inaat mühendislii öretiminde söz konusu sunularda canlandrma (Animasyon) kullanm snrldr. Üç boyutlu canlandrma programlar da kullanlarak yaplan elektronik sunumda, üç boyutlu canlandrmalarn ele alnan konunun daha ksa sürede anlalmas için çok faydal bir araç olduu düünülmektedir. leriki yllarda, birçok alanda olduu gibi mühendislik derslerinin anlatmnda da elektronik sunular vazgeçilmez olacaklardr düüncesindeyiz. Elektronik sunularn bilgi aktarmnda daha etkin kullanm için izleyen çalmalar yaplabilir: 1. Anabilim dallarndaki öretim elemanlar, kendi uzmanlk alanlaryla ilgili dersleri gerek ortaklaa gerekse kendi balarna, canlandrmalar da içerecek ekilde elektronik sunum olarak hazrlama üzerinde çalabilirler. 2. Bu sunularn hazrlanmas üniversiteler tarafndan desteklenebilir ve gerekli çalmalar için mali kaynak ayrlabilir. Ayrlan mali kaynakla canlandrmalarn hazrlanmasnda profesyonel firmalardan da destek alnabilir. 3. Bu çalmalar kapsamnda teknolojik imkânlar ve yenilikler göz önüne alnarak ders içerikleri de yeniden güncellenebilir. 290 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA KAYNAKLAR [1] Y. Alan, (1994). Robotik Kültür. zmir: T.Ö.V. Yaynlar. [2] H. Z. Güney, Etkili Sunum Teknikleri, 05.10.2005, Gazi üniversitesi Tp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dal, 18. Farmakoloji Kongresi [3] S. Bilecen, Etkili Sunum Teknikleri, Keys Danmanlk ve Eitim Limited irketi. [4] Çilenti, K. (1988). Eitim Teknolojisi ve Öretim. Ankara: Kadolu Matbaas. [5] Bartsch, R. A., & Cobern, M. K. (2003). Effectiveness of PowerPoint Presentations in lectures. Computers &Education, 41, 77-86. [6] Lowry, R. B. (1999). Electronic Presentation of Lectures – Effect upon Student Performance. University Chemistry Education, 3 (1), 18-21. [7] M. Akda, H. Tok, Geleneksel Öretim le Powerpoint Sunum Destekli Öretimin Örenci Eriisine Etkisi, XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay, 6-9 Temmuz 2004 nönü Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Malatya. [8] Osmanl Arivi [9] 3D Studio Max program [10] B. Çalar, YTÜ naat Mühendislii Bitirme Ödevi için 3D Studio Max programyla hazrlanm animasyon videolar ve resimleri, 2009. [11] T. Kocatürk, Power point sunusu olarak hazrlanm mukavemet 1 ders notlar, 2008. 291 292 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA YEN BALAYAN NAAT MÜHENDSL ÖRETM ÜYELER ÇN BAARILI OLABLME YOLLARI Halit Cenan Mertol* GR Bir üniversitede naat Mühendislii Bölümü’nde öretim üyeliine yeni balayarak, akademik dünyaya ilk admnz atm bulunuyorsunuz. Bu durum sizin açnzdan hem heyecan verici, hem de biraz korkutucudur. Artk sizin de örencileriniz olacak ve onlara mesleinizin inceliklerini öreteceksiniz. Beraberce yeni aratrmalara ve bilgilere uzanacak, çok zevkli bir yolculua çkacaksnz. Bunlar yaparken önünüzdeki uzun ve dik yamaçlar nasl aacanz, nereden balayp nasl bir yöntem izleyeceinizi düünmek ise, sizi biraz ürkütebilir. Sakn umutsuzlua dümeyiniz. Sizden önce de birçok kii, bir zamanlar öretim üyeliine yeni balamt ve hayatta kalmt. Gülümsemenize devam edin. Dierleri baardna göre, siz de muhtemelen baaracaksnz. Baarya ulamay, önemli olan iki ana konuda kendinizi gelitirerek salayabilirsiniz. Bu konulardan birincisi naat Mühendislii Eitimi, ikincisi ise naat Mühendislii ile ilgili aratrmalardr. Bu makale, genel konularla birlikte, özellikle bu iki konu üzerine izlenmesi gereken yöntemleri ortaya koymakta ve baarya ulamak için yaplmas gerekenleri vurgulamaktadr. naat Mühendislii Lisans Eitimi’nin amac, örencileri naat Mühendislii mesleini uygulamaya yönelik olarak yetitirmektir. Bu eitim, üniversitelerde öretim görevlileri ve üyeleri (sizler) tarafndan verilmektedir. Ancak sizler de, bu eitimin nasl verilecei konusunda, ne lisans, yüksek lisans ve doktora çalmalar srasnda, ne de üniversitede çalmaya baladnzn ilk zamanlarnda bir eitim aldnz. Üniversitede öretim üyelii, öretimin nasl yaplaca konusunda sistematik bir eitim verilmeyen ve bu eitime gerek duyulmayan, dünyadaki yegâne meslektir (Felder 2004). Berber çraklarna bile, ii nasl yapacaklar daha detayl olarak gösterilmektedir. Bir üniversiteye öretim üyesi olarak baladnzda, size o dönem okutacanz derslerin listesi verilir ve o dersin nasl öretilecei hakknda hiçbir bilgi verilmez. Bu sebeple sizin vereceiniz eitimin kaynan, size mesleinizi öreten dier öretim üyelerinin eitim yöntemleridir. Ancak onlara da, böyle bir eitim verilmediini göz önünde bulundurursak, u anki sistemde bulunan mantk eksikliini açkça görebiliriz. Öretmek beceri gerektiren bir zanaattr. Belki de herkes bir grup örenci önüne çkp, baz bilgileri sunabilir. Ancak çok az kii, yeterli bir eitim ve deneyimi olmadan, örencileri nasl motive edebileceini, heyecanlandracan, ilham verebileceini, onlara hem öretici hem de uygun snavlar hazrlayabileceini, onlarn deiik düzeydeki bilgi eksikleriyle ba edebileceini, derslere getirdikleri duygusal problemleriyle nasl baa çkabileceini, onlarn yetenek ve seviyelerini gözeterek hayat boyu örenen bireyler olarak yetitirebileceini bilebilir. anslyz Halit Cenan Mertol* Atlm Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü Kzlcaar Köyü 06836, ncek / Gölba / Ankara, Türkiye E-posta: [email protected] 293 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ki, dier zanaatlarn becerileri gibi, öretme becerisi de örenilebilir, zaman içinde uygulanarak ve bu uygulamalar deerlendirerek gelitirilebilir. Baz bat üniversiteleri bu gerçei görmütür ve öretim üyelerine bu iin nasl yaplacana dair seminerler ve eitimler düzenlemektedirler. Ancak pedagoji (eitim bilimi) eitimine hala, öretim üyelerinin geliiminde vazgeçilmez bir öe olarak baklmamaktadr ve yeni balayan öretim üyeleri bu konuyu kendi çabalaryla örenmeye çalmaktadrlar (Felder 2004). YÖNTEM Genel Konular: Öretim üyesi olmak hiç de kolay deildir. Yapacak onca i, uygulayacak birçok plan varken, nereden balayacanz en önemli sorudur. Bu sorunun cevab aslnda organize olmaktan geçer. lk önce amaçlarnz dorultusunda gerçekçi hedefler belirlemeli ve bu hedefleri öncelik srasna göre sralamalsnz. Bu hedefleri belirlerken, ksa dönemlik ve uzun dönemlik olarak iki kategoriye ayrabilirsiniz. Belirlenen öncelik srasna göre hedeflere ulamak için gerekli admlar srasyla atmalsnz. Bu hedeflerin kariyerinizin banda belirlenmesi önemli bir noktadr. Yapacanz ilere hazr olduunuzu hissetmeden balamalsnz (Boice ve Nimus 2000). Hiçbir zaman tam hazr olamayabilirsiniz ve bu da sizin o ie hiçbir zaman balayamamanza neden olabilir. Ancak ne zaman bir ie balarsanz, o zaman hem o iin eksikler daha hzl ve detayl olarak görülecek, hem de giderilmesi için gereken çalmalara ivedilikle balanabilecektir. Odaklanmak kariyeriniz boyunca sahip olmanz gereken bir özelliiniz olmaldr. Her zaman uratnz ie odaklanmal ve o ii yapmaya ayrdnz süre içinde sadece o ile ilgilenmelisiniz. Bu yöntem hem daha verimli çalmanza sebep olacak, hem de ilerin daha hzl bitmesini salayacaktr. Bu durum tatilleriniz için de geçerlidir. Rahatlamak için kullandnz zamanda gerçekten rahatlayn. Tatildeyken i düünmek veya iteyken tatil düünmek, hem tatilinizin hem de iinizin verimini düürür. Odaklanma konusu uzun vadede de önemlidir. Zaman geçtikçe belirlenen hedeflerden uzaklatnz anlarsanz, durup bir durum deerlendirmesi yapnz. Eer hedeflerinizde bir deiiklik olmusa, bu hedeflerdeki gerekli deiiklikleri hayata geçiriniz. Eer hedeflerde deiiklik olmamsa, hedeflerinize yeniden odaklanp kendinizi ona göre ayarlamalsnz. Zamannz doru kullanma, her meslek için olduu gibi, öretim üyeleri için de çok önemlidir. Hedeflere ulamak için doru zamanlama arttr. Zamanlama yaparken günlük zaman çizelgeleri oluturmak, iinize çok yarayacaktr. Bu zaman çizelgeleriyle, gerçekte harcadnz zaman durumunuzu karlatrp, kendinizi deerlendiriniz. Doru zamanlama yaparak, yapabileceinizden fazla yük altna girmenizi engelleyebilirsiniz. Yeni balayan bir öretim üyesi olarak sizden, kimsenin istemedii tarzdaki birçok idari görevleri yapmanz istenebilir. Kariyerinizin bandayken ar bir komisyon veya idari yük altna girmek, sizin eitim ve aratrma çabalarnz önemli ölçüde baltalayabilir. Bu sebeple nasl hayr 294 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA denileceini (ne zaman ve kime) örenmeniz çok önemlidir. Hiçbir zaman ani bir kararla sorumluluklarn ve idari görevlerin altna girmeyiniz ve yapamayacanz taahhütlerde bulunmaynz. En azndan bir gün düünme süresi isteyip, üsteleneceiniz ii hakkyla ve zamannda yapabilmenizin olanakl olup olmadn deerlendiriniz. Her ne koulda olursa olsun, zamanlama yaparken kendinize de zaman ayrmay unutmaynz. Bu zaman dilimi, ile ilgili konulardan ve problemlerden uzaklamanza, sonrasnda taze bir zihinle o konulara ve problemlere tekrar dönebilmenizi salayacaktr. Kendinize ayrdnz zamanda spor yapabilirsiniz. Düzenli olarak bir spor faaliyetinde yer almak hem sizin salnz açsndan, hem de dengeli bir vücut/kitle endeksi açsndan gereklidir. Dier bir etkinlik olarak, üniversite kampüsü içerisinde, size anlaml gelen aktivitelere katlabilirsiniz. Tüm bunlar yaparken, i hayatyla ev hayat arasnda dengeyi mutlaka salamalsnz. Yeni bir ie baladnz için, o i hakkndaki bütün bilgileri, kurallar ve gerektirmeleri örenmeniz gerekmektedir (Mabrouk 2006). Bu bilgilerin sizin ayanza geleceini hiçbir zaman düünmeyiniz. Siz o bilgilere ulamaya çaln ve ulatnz bilgilerin doruluunu da mutlaka teyit ettiriniz. Bir öretim üyesi olarak yasal hak ve sorumluluklarnz hakknda gerekli bilgileri edininiz. Üniversite yönetmeliklerini ve yasalar okuyunuz. Bölüm bakan, dekan, vb. gibi kiilerin sorumluluklarn ve yetkilerini öreniniz. Aklnza taklan konularda bölüm bakannza ve dier öretim üyelerine dannz. Yasal prosedürleri (bavuru süreci, ne olabilir, bir dava açma, vb.) öreniniz. Her zaman iyimser olun ancak en kötüsüne de hazrlannz. Bu nedenle her durumu belgeleyin ve belgeleri mutlaka saklaynz. Hukuki bir dava durumunda, hangi dokümanlarn kabul edilebileceini bilin ve ona göre dokümanlar toplaynz. Akl hocas (mentor) uygulamas, Türkiye’de yaygn olmasa da, birçok ülkede uygulamas geni bir ekilde yaplan danmanlk biçimidir. Bu uygulamada, siz öretim üyeliine yeni balayan bir kii olarak, kendinizce ideal olarak gördüünüz bir öretim üyesine, sizin akl hocanz olmas için teklifte bulunursunuz. Eer bu teklif olumlu karlanrsa, o kii sizin akl hocanz olur ve atacanz her admdan önce onun fikrini alarak deerlendirmelerinizi yaparsnz. Unutmaynz ki, böyle bir yardmn/danmanln ne kadar gerekli ve yararl olduunu akl hocalar da çok iyi bilmektedirler. Onlar da bir gün bu ie yeni balamlard ve bir rehbere ne kadar ihtiyaç duyduklarn hatrlamaktadrlar. Akl hocal hakknda daha detayl bilgiye ulamak için King 2003 adl referans okuyabilirsiniz. yi ve ilgili bir akl hocas seçiniz ve onunla iyi i ilikileri kurmaya balaynz. Birçok deiik konu için deiik akl hocalar seçebilirsiniz. Aratrma çalmalar ve destek program bavurular için farkl, öretim çalmalar için farkl, genel konular için farkl kiileri seçebilirsiniz. Ancak akl hocalarnn ulalabilinirlii önemli bir konudur, bu sebeple akl hocalarnzn sizin bölümünüzden olmasnda büyük fayda vardr. Akademik hayatnzn balangc, terfi ve atamalardan bahsetmek için çok erken olsa da, hazrlklarnz bu yönde yapmak için tam zamandr. lk olarak, akademik ilerleme ve atamalar için gerekli olan resmi veya gayrresmi kriterleri örenin ve anladnzdan emin olunuz. Bu bilgiler nda, özgeçmi ve öretim dosyanz oluturmaya balaynz. Bu dosyaya, eitim, aratrma ve idari konularda gerçekletirdiiniz bütün katklar ekleyiniz. Eitim konusunda örnek vermek 295 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA gerekirse: Betonarme dersinin ileyiinde yaptnz deiiklikleri, nedenlerini, umulan ve karlalan sonuçlarn vurgulayarak hazrladnz doküman eitim dosyanza ekleyiniz. Dosyay batan itibaren düzenli olarak oluturursanz, ileride gerektii zaman, büyük bir iin üstesinden gelmi olursunuz. Dosyanz olutururken, teekkür mektuplarn, destekleyici yazlar, vb. unutmaynz. Bu gibi dokümanlar belki de hiç kullanmayacaksnz ancak eer gerekirse, en azndan nerede bulacanz bileceksiniz. ler her zaman iyi gitmeyebilir. Öretime baladnz ilk ylda mükemmel olmak zorunda deilsiniz. Ayrca bu ilk ylda, hiç makale yazamam olabilirsiniz veya proje destek bavurularnzn hepsi geri çevrilmi olabilir. ler istediiniz gibi gitmediinde sakn depresyona girmeyiniz. Sadece orada bulunun, orada neden bulunduunuzu hatrlamaya çaln, örencilerinizi ve meslektalarnz dinleyin ve içgüdülerinize güveniniz. Uyumazlklar veya çatmalar çktnda diplomatik olmaya çalnz. Sorun yaratc deil, çözüme yönelik adm atc olunuz. Unutmaynz ki, dünyay (bölümünüzü) tek günde deitiremezsiniz. Bunun için kendinize ve dünyaya zaman tanynz. Sosyal yaltm, yeni öretim üyelerinin ortak problemlerinin banda gelmektedir. Böyle bir duruma dümemek için gerekli tüm çabalar gösteriniz. Bölümünüzdeki bütün sosyal faaliyetlere mutlaka katlnz. Hatta baz faaliyetlerin organizasyonunda ön sralarda yer alnz. dari personelle iyi ilikiler içinde olunuz. Sizin için ve sizinle çalanlar motive etmek, baary elde etmek için çok önemlidir. Bu sebeple, idari personeli, örencilerinizi ve çalma arkadalarnz gerektii zaman takdir etmeyi ve ödüllendirmeyi unutmaynz. Her hafta en az 2 ila 4 saatinizi dier öretim üyeleri ile ilikilere ayrnz. Aratrma ve öretim çalmalarnza fayda salayacak balantlar oluturunuz. yi ilikiler iyi fikirler oluturur. Bazen aratrma projelerinin balayabilmesini salar veya öretim baarnz arttrr. Bu sayede aratrma, öretim ve idari konularda mevcut olan gelimeleri aranzda paylanz. Onlarn ve sizin devam ettirdikleriniz projelerden bahsediniz. Birlikte yaplabilecek ortak çalma potansiyelini deerlendiriniz. Branlar aras çalmalar tüm dünyada takdir gören önemli çalmalardr. Bu çalmalar yapmak için ise dier branlardan öretim üyeleriyle tanmanz arttr. Bu sebeple dier branlardan öretim üyeleriyle tanmak için elinizdeki bütün frsatlar kullannz. Öretim Üzerine: Mühendislik Eitimi’ndeki geleneksel yöntem, genel konulardan (ilke, kanun ve teoriler) balanlarak, belirli durumlara bu genel konularn uygulanmas sistemine yani tümdengelim sistemine dayanr (Felder ve Brent 2004). Birçok derste, öretim üyesi ilk önce teorileri, ilkeleri, kanunlar, matematiksel yöntemleri ve algoritmalar öretir. Ardndan bu matematiksel yöntemleri ve algoritmalar, örencilerin uygulayabilecekleri altrmalar ve ödevler verir. naat Mühendislii Müfredat da yine ayn prensiple oluturulmutur. Örenciler ilk yllarn temel matematik ve fizik derslerini örenekle geçirir. kinci ve hatta üçüncü yllarn da temel mühendislik bilimi derslerini örenir. Son sene ise örenciler ilgi alanlarna göre dersler seçerek, bir konuda uzmanlarlar ve bitirme projesi ile de uzmanlatklar konuda ilk üç senede örendikleri temel bilgileri kullanarak bir yap analiz eder ve tasarmn yaparlar. 296 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Tabi ki nasl örenebileceimiz, kiiden kiiye deien bir durumdur. Bazs derste, bazs kitaptan çalnca, bazs bakalarnn notundan ders sonras çaltnda örenir. Bu sebeple ilk olarak örenme tiplerini bahsedelim. Örenme tipleri örencilerin bilgiyi alma ve ilemeleri için deiik yöntemlerdir. Bu yöntemleri anlamak, herhangi bir dersi tasarlarken, ilk admlar atabilmek için çok önemlidir. Bu yöntemler genel olarak üç çeittir (Felder ve Brent 2004): Aktif Örenme: Örencilere snf içinde yaptrlan aktivitelerle, öretilen ders malzemesi ile örencilerin iç içe geçmesi salanr. Bu aktiviteler, örencilerle anlatlan konuyu birbirine balad sürece, her tür aktiviteyi içerir. Örencilere bireysel olarak veya küçük gruplar halinde, bir soruyu cevaplamak için, cevaba nasl balanacan bulmak için, bir sorunun veya çözüm basamaklarn bulunmas için, yeni fikirler oluturmak için, hatay saptamak için, biraz önce anlatlan ders hakknda sorabilecekleri sorular düünmek için, vb. için belirli bir zaman verilir. Bu süre sonunda öretim üyesi, bireylerin veya gruplarn cevaplarn srasyla alarak doru cevaba ulalmasn ve örencilerin o konuyu daha iyi anlamalarn salar. Müterek Örenme: ki veya daha fazla örencinin bir araya gelerek, bir ödevi veya projeyi beraberce yapmalar ile örenmeleri salanan yöntemdir. Müterek örenme örencilerin takm çalmas yeteneklerinin gelimesini salar. Ayn zamanda örencilere, kendi yaptklar bölüm için, takmn dier üyelerine kar kiisel sorumluluk kazandrr. Unutmaynz ki, naat Mühendislii Örencileri mezun olduktan sonra, mutlaka takmlar halinde çalacaklar ve performanslar da, onlarn teknik becerilerinden çok, üyesi olduklar takma ne kadar uyum ve katk saladklaryla deerlendirilecektir. Soruna Dayal Örenme: Öretilecek malzeme, bir sorun ortaya konularak, o sorunun çözümü vastasyla örencilere aktarlp, örencilerin bu malzemeyi özümsemesine ve hatrlamasna yönelik bir yöntemidir. Bu örenme yöntemleri nda derslerinizin içeriini hazrlamalsnz. Dersin özetini hazrlarken, dersin tam bir tanmn yapnz. Dersin amacn, içeriini, ders ve yardmc kitaplar, kullanlacak yöntem ve deerlendirme konusunda açklamalarda bulununuz. Ödevlerin ve snavlarn ekli, deerlendirilmesi ve tarihleri konularnda gerekli detaylar belirtiniz. Dersin amaçlarn örenim çktlar eklinde oluturunuz. Baka bir deile, örencinin Betonarme 1 dersini tamamladnda, kavramsal olarak ne yapabileceini maddeler halinde sralaynz. Eer örenim çktlarn anlalr bir ekilde tespit ederseniz, dersin geri kalan ve planlamas, bu çktlar vereceinden dolay çok kolaylam olacaktr. Örenim çktlar ile ilgili daha detayl bilgi için Adam 2006’ya baknz. Derslere gereinden fazla deil, gerektii kadar zaman ayrarak hazrlannz. Derslere hazrlanma sürenizi, dersin verildii ilk seneden sonra, her ders saati bana en fazla 1,5 saat olarak snrlaynz. Ders balamadan en az 10 dakika önce snfta olunuz. Bu ekilde derse koarak, nefes nefese, aceleci bir ekilde gelmi olmayacaksnz. Derse balamadan önce derin bir nefes aln ve rahatlaynz. stekli, duyarl ve sabrl bir ekilde öretiniz. Siz istekli olursanz, örencileriniz de istekli olur. 297 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Dönem bandaki ilk derste, örencilerinizden neler beklediinizi açkça belirtiniz. Bu beklentileri, dönem süresince derslerde belirli sklkta tekrar ediniz. Örenciler sürprizlere, özellikle notlarn etkileyebilecek olanlarna, genelde açk deillerdir. Bu sebeple sürprizlerden uzak durunuz. Dersin banda onlara hangi konuyu anlatacanz belirtin, konu anlatn ve ders sonunda anlattnz konuyu özetleyiniz. Örencilerinizi ismen tanmanz onlar üzerinde daha etkili olmanz, onlarn da derse daha aktif katlmalarn salayacaktr. Aktif bir snf her an alarmdadr ve bu ekilde örenir. Pasif bir snfn ise örenme ihtimali vardr. Bu sebeple katlm, sorular ve tartmalar destekleyiniz. Bütün bilgiyi vermek yerine, örencilerin o bilgilere ulamasn salaynz. Örencilerinizin örenme isteini ortaya çkarmak için, onlara gerekli motivasyonu veriniz. Örencileriniz konuurken de onlar dinleyiniz. Acele ederek öretmek kötü bir yöntemidir. Yava bir ekilde öreterek, örencilerin soru sormalarna ve birbirleriyle etkileime girmelerine zaman tanynz. Yüksek miktardaki ders malzemesinin hzl bir ekilde öretilmesi, örencinin katlmn salamak gerçekten çok zordur. Bu nedenle, örencilerinizin dönem içerisinde verilecek 50 fikri anlayp benimsemesi, 100 adet fikrin pasif olarak deftere yazlmasndan çok daha etkili olacaktr. Derslerin sonunda veya bir sonraki dersin banda tam olarak anlalmam konular toparlamak için gereken zaman braknz. Örnek olarak: Öretim üyesi, dersi be dakikalna durdurarak örencilere “Bugünkü dersin en önemli noktas neydi?” ve “Bugünkü dersin en anlalmayan noktas neydi?” diye iki soru yöneltir ve isim vermeden bir kada bu sorular cevaplamasn ister. Öretim üyesi dersten sonra gelen cevaplar deerlendirir, dersin en anlalmam noktasn bulur ve bir sonraki dersin banda, bu konuya tekrar deinerek konuya açklk getirir (Angelo ve Cross 1993). Aratrma çalmalaryla dersleri bütünletirin ve örencilerin naat Mühendislii hakknda heyecan duymalarn salaynz. Kendi deneyimlerinizi kullanarak öretmek, bakalarnnkini kullanmaktan çok daha iyidir. Bundan daha fazla zevk duyacaksnz ve örencileriniz de bunu hissedeceklerdir. Kendinize göre uygun olan not verme (deerlendirme) sistemini oluturunuz. Bata bu konuya ayracanz zamana deecek ve oluturacanz not verme sistemi daha sonradan oluabilecek karklklar engelleyecektir. Küçük olaylara veya birkaç kiinin ikâyetine aldrmaynz. Herkesi ayn anda mutlu etmek hiçbir zaman mümkün deildir. Bu sebeple çounluu dinleyiniz. Örnek vermek gerekirse, bir örenciniz bir soruyu anlamadysa, snfn da o konuyu anlayp anlamadn parmaklarn kaldrarak göstermelerini isteyiniz. Eer snfn çounluu anlam ve birkaç kii anlamamsa, snfn zamann çalmamak için o kiileri dersten sonra kendi odanza çarn ve konuyu açkla kavuturunuz. Örencilerin kopya çekmelerini ve akademik sahtekârlk yapmalarn göz ard etmeyiniz. Bu konularda neler yapacanz batan belirtiniz. Kopya çekme olaylar veya akademik sahtekârlk durumlarnda mutlaka durumu bölüm bakannza iletiniz. Sakn bu çeit problemleri geçitirmeye çalmayn veya görmemezlikten gelmeyiniz. Görmemezlikten gelmeniz demek, bu durumun sizin derslerinizde 298 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA daha da yaygnlamaya balayaca ve örenciler üzerinde kronik bir hal almaya balayaca demektir. Unutmayn ki buradaki amaç, örenciyi bu durumdan kurtarp, ona doru yolu göstermektir. Öretim yeteneinizi gelitirmek için akl hocanzdan destek alnz. Onu derslerinize davet edin, ders sonunda nelerin iyi gittii ve nelerin daha iyi olabilecei konusundaki fikirlerini öreniniz. Onun snfn ziyaret ediniz. Ders balamadan önce akl hocanzn ders hakkndaki planlarn tartnz. Ders bitiminde ise, ders hakkndaki fikirlerinizi ortaya koyunuz. Bölümünüzdeki dier etkin öretim üyelerini bulun ve onlarn baz derslerine katlnz. Bölüm dndan sizin verdiiniz dersleri, öretim yönteminizi deerlendirebilecek bir öretim üyesi bulun ve onun deerlendirmelerini göz önüne alnz. Unutmayn ki, nasl öreteceinizi örenmek, öretme yeteneklerinizi kefetmek ve bu yeteneklerinizi gelitirmek bütün kariyeriniz süresinde devam edecek bir süreçtir. Mümkün olduu zamanlarda öretim gelitirme kurslarna katlmanz, bu sürece olumlu etki yapacaktr. Bu, sizin ie baladnzn ilk senesinde gerçekletirebileceiniz bir olay deildir. Bir eyi düzgün yapmak için en az üç deneme gereklidir. Bu nedenle ilk yl kendinizden çok fazla bir ey beklemeyiniz. Dersin amaçlarna uygun konular öretmeye çalnz. kinci sene biraz daha kolay olacaktr. Üçüncü sene dersi “çantada keklik” göreceksiniz ve hatta ders skc gelmeye balayacaktr. te bu aamada baz denemelere balayabilirsiniz ve dersten daha fazla zevk alabilirsiniz. Eer vereceiniz bir dersi bir anda bütünüyle deitirmeye çalrsanz, bu hem sizi ypratacak, hem de çok kymetli aratrma zamannzn büyük bir ksmn çalacaktr. Bunlara ek olarak, sizin üzerinizde youn bask oluacak ve örenciler de bu büyük deiime kar yine ayn büyüklükte bir direni göstereceklerdir. Bunun yerine yeni yöntemlerden bir ya da iki tanesini seçerek, yava yava uygulamaya balayabilirsiniz. Siz ve örencileriniz yeni uygulamalara altktan sonra uygulamalar genileterek tüm dersi kapsamasn salayabilir veya yeni uygulamalarla örencileri tantrabilirsiniz. Bu ekilde öretiminiz büyük bir ilerleme dönemine girecek ve yllar boyunca kendi kendini yenileyen bir öretim programnz oluacaktr. Bu da bütün öretim üyelerinin ihtiyac olan en önemli unsurdur. Aratrma Üzerine: Akademik çalmalarnzn odaklanmasn salaynz. Birçok birbirinden bamsz konuyla ilgili aratrmalardan kaçnnz. Genel konularda uzman olmak, günümüzde pek deerli deildir. Aratrmalarnzn tematik olmasn, kendinizin de o konu üstünde deneyim kazanmanz ve uzmanlamanz salaynz. O alanda gitgide tannmaya balayp ulusal ve uluslararas uzman haline geliniz. Unutmayn ki aratrma destekleri, o alanda kendini ispat etmi kiilere çok daha kolay verilmektedir. Her zaman yaznz, yaznz, yaznz. Proje destekleri için teklifler, yaynlanmas için de makaleler yazmaya düzenli olarak (günlük 30 ila 60 dakika) zaman ayrnz. Yazdnz makalelerin ve destek bavurularnn masanzn üzerinde deil, postada olmasn salaynz. 299 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çevrenizdeki mevcut aratrma desteklerini hemen aratrp öreniniz. Aratrmalarda kullanlabilecek finans kaynaklarn saptayp onlar elde ediniz. Aratrma programnz için destek ararken, sadece yeni öretim üyeleri için olan destekleri göz ard etmeyiniz. Aratrma orta bulmak için aktif olunuz. Sizinle ayn aratrma ve öretim merak olan dier öretim üyelerini belirleyiniz. Onlarla beraber yapabileceiniz aktiviteleri ve projeleri oluturup hayata geçiriniz. Nasl bir destek aradnz önemli olmakszn, eer bir destek istiyorsanz kullanabileceiniz en iyi yöntem, aratrmanzn ön çalma sonuçlardr. Bu ön çalmalar sayesinde aratrma fikrinizin uygulanabilir olduu kantlanacak ve aratrma projenizin desteklenme olasl artacaktr. Eer aratrma laboratuarnz daha hazr deilse, dier bir öretim üyesinin laboratuarn veya dier üniversitelerdeki laboratuarlar kullanmak için izin isteyiniz. Eer örenciniz de yoksa ii kendiniz yapnz. Aratrma projeniz için destek bavurusu yapmadan önce, meslektalarnzdan öneri ve tavsiyelerde bulunmasn isteyiniz. Destek bavurusunun ilk taslan oluturduktan sonra, bu bavuruyu deerlendirmesi için benzer konularda çalan sizden deneyimli öretim üyelerinin ve akl hocanzn okumas için teklifte bulununuz. Akl hocanzla beraber baarl ve baarsz destek tekliflerini deerlendiriniz. Onunla bu konu hakknda tartn ve gerekirse ondan gerekli yerlerdeki kiilerle balantya geçmesini isteyiniz. Aratrmalarnzn geliebilmesi için, yasal, etik ve saygl olduunuz sürece, her türlü kaynaktan faydalannz. Bu deerlendirmelerden sonra, bavuruya son halini vererek teslim edebilirsiniz. Destek bavurularnzn kabul edilmemesine alk olunuz. Destek bavuru deerlendirme komisyonlarnda olmak, nelere dikkat ettiklerini örenmek açsndan iyi bir deneyim olur (genelde ilk birkaç sayfa en önemli sayfalardr). Size rehber olabilmesi için kabul olmu destek tekliflerine baknz. Örencilerinizi, aratrmalarnza, destek bavurularnzn yazmnda, laboratuarnz kurmada, bir alet çaltrmada yardm etmeleri için devaml olarak destekleyiniz. Bütün bu aktiviteler çok faydal eitim faaliyetleri olup, örencilerinize çok kymetli deneyimler kazandracak ve uzun dönemde kariyer geliimlerine faydal olacaktr. Kendi verdiiniz derslerde, aratrma alanlarnz onlarla paylanz. Gerekirse, dier öretim üyelerinin derslerinin son 5 dakikasnda konumak için izin isteyiniz. Onlarn size gelmesini beklemeyiniz. Siz, onlar kendinize yönlendiriniz. Özellikle yüksek lisans örencilerini kendinize çekmeye çaln ve onlara danmanlk öneriniz. Mülakat teknikleri konusunda bir eitim alnz. Bu teknikler, bir teknisyen, postdoc, sekreter ve hatta yüksek lisans örencisi alrken iinize çok yarayacaktr. Unutmaynz ki, çalacanz kiileri belirlemek karmam bir itir. Bu sebeple seçim sürecine ne kadar hazrlkl olabilirseniz, doru kiiyi seçmeye o kadar yakn olacaksnz. Aratrmalarnz bakalarna gösterebilmenin en iyi yolu, kendi aratrma konunuzu etkin bir ekilde anlatacanz bir seminer vermektir. Yaptnz çalmalar, ulusal veya uluslararas konferanslarda ve üniversitelerde sununuz. Uluslararas tannmanz salamak için, uluslararas konferanslarda sunular yapnz. Uluslararas dergilerde makaleler yaynlaynz. 300 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE ÖNERLER Akademik dünyaya ilk admnz atm bulunmanz, hem heyecan verici, hem de biraz korkutucu olabilir. Bu yolda baarya ulamak için hem genel anlamda, hem de eitim ve aratrma çalmalarnzda baarl olmalsnz. Bu makalede sunulan önerileri dikkate almak, baary yakalamanza yardmc olacaktr. Unutmaynz ki sizin baarl olmanz, sizin yetitireceiniz meslektalarnz daha da baarl yapacak, bu sayede herkes için kazanç salanm olacaktr. KAYNAKLAR [1] Adam, S., “An Introduction to Learning Outcomes,” EUA Bologna Handbook, Article B.2.3-1. Berlin, 2006. [2] Angelo, T.A. ve Cross, K.P., “Classroom Assessment Techniques: A Handbook for College Teaching,” kinci Bask, Jossey-Bass, San Francisco, 1993. [3] Boice, R. ve Nimus N. “Advice for New Faculty Members,” Allyn and Bacon, MA, USA, 2000. [4] Felder, R. M., “Teaching Engineering at a Research University: Problems and Possibilities,” Educación Química, Cilt 15, Say 1, s. 40-42, 2004. [5] Felder, R. M. ve Brent R., “The ABC’s of Engineering Education: Abet, Bloom’s Taxonomy, Cooperative Learning, and so on,” Proceedings of the 2004 American Society for Engineering Education Annual Conference & Exposition, American Society for Engineering Education, 2004. [6] King, M. F., “On the Right Track: A Manual for Research Mentors,” Council of Graduate Schools, Washington, D.C., 26 p., 2003. [7] Mabrouk, P. A., “Advice to a New Faculty Member”, Analytical and Bioanalytical Chemistry, Say 384, s. 1029-1033, 2006. 301 302 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRKYE’DE ÜNVERSTE ETMNN DURUMU, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ARAYILARI Basri Mert Tulu* ÖRENC NTELNDE DEMELER Ülkemizde üniversiteler liselerin devam gibi alglanyor ve herkes üniversiteye gidecekmi gibi hissediyor. Bundan dolay da mezun olan her örencinin birincil amac üniversiteye girmek oluyor. Çünkü Türkiye ara eleman yetitirmek konusunda ciddi skntlar yaadndan i bulabilmek adna, üniversiteye girmek kaçnlmaz oluyor. Farkl bir durum da birçok yeni üniversitenin açlmasyla birlikte dört yllk üniversite mezunlarnn ksa dönem askerlik yapabilmelerine olanak salamasndan dolay da birçok kiinin tercih sebebi oluyor. Buda örencinin ve eitimin kalitesinin dümesine sebep olmaktadr. Bununla beraber iyi gelimelerde olmuyor deil üniversiteye gelen örenci saysal derslerle ilgili daha donanml olarak geliyor, eskiden birçok öretim görevlisi örencinin limit, türev, integral vs. bilmemesinden dolay eitimde düü olduunu söylemekte idi. Eitim öretim sisteminde deiimlerinin deimesiyle birlikte bu azalm görünmektedir. Sonuç Ara eleman yetitirilmesi konusunda gerekli yatrmlar yaplmaldr. Üniversite mezunlarnn i bulma olanaklarnn artmasyla birlikte insanlarn alglarnda da deimeler meydana gelecek ve üniversiteye giren örenci niteliinde eitim ve donanm olarak yükseliler görülecektir. ÖRETM ELEMANI NTEL VE YETERLL Türkiye de üniversitelerde yetersiz altyap bulunmasndan dolay öretim elemanlar kendilerini yeteri kadar gelitirememektedir. Maalarn azl, kütüphanelerin yetersizlii, kaynaklarn pahal olmasndan dolay yeteri kadar faydalanamamaktadr. Fakültelere mali özerklik verilirse eitimle ilgili materyallere daha fazla ulalmasn salayacaktr. Baka bir hususta öretim elemanlarnn derslere gereken önemi göstermemeleridir. Teorik eitimin belirlenen ders süresinden daha ksa süre içerisinde bitirilmesidir. Derslerin ezberci sistemle geçirilmesi nedeniyle, bilginin geride kalmasna neden olmaktadr. Basri Mert Tulu* Piri Mehmet Mahallesi 1723 Sokak Kalknan Apt. Kat:1 Daire:2 Isparta, Antalya E-posta: [email protected] 303 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Öretim elemanlarnn en önemli görevlerinden biriside bilimsel aratrmalar yapmaktadr. Bu aratrmalar için yeterli bütçenin ayrlmasyla beraber öretim elemanlar yeni fikirleri, düünceleri örencilere daha rahat yanstacaklardr. Üniversiteler de kadro skntsnn olmasn da baka bir boyut olarak ele alabiliriz, kadro skntsndan dolay öretim elemanlarnn atanmalar güçlemektedir. Bunun için yeni kadrolarn açlmas gerekmektedir. (Öretim eleman nitelii ve yeterlilii konusuna ilerleyen bölümlerde detayl olarak deinilmitir). Yönetim Sorunlar Demokrat laik özgürlükçü ve sorumluluk sahibi karakterlere sahip örenciler kiilik özelliklerinin yeerecei eitim ortamlarnda yetiirler. Bu çerçevede üniversite üst yönetimlerinin, bu türden bir özgürlük ortam oluturmasnda örencilerle kuraca ilikiler büyük bir öneme sahiptir. Bu kapsamda Rektör yardmclar Rektör danmanlarndan birinin tümüyle örenci sorunlaryla ilgilenmesi salanmaldr. Örenci temsilcilerinin kendilerini ilgilendiren konularda, çeitli kurullara katlmalarna olanak tannmal ve örenci fonundan yaplan harcamalarn denetiminde söz sahibi olmalar salanmaldr. Üniversite düzeyinde yerine getirilmesi gereken nitelikleri farkl çok sayda i ve görev bulunmaktadr. Üniversite düzeyinde oluturulacak çeitli çalma gruplar ve komisyonlarda uzman öretim elemanlar görevlendirilmelidir. Bu kurullarn alacaklar kararlara sayg gösterilmelidir. Üniversitelerin bugün, beklide en çok tartlan sorunu yöneticilerin nasl tespit edileceidir. Bu konu 11. yüzyldan beri tartlmaktadr.16.yüzyla kadar örenciler tarafndan seçilen rektörler daha sonra öretim üyeleri, bazen örenci, üniversite çalanlarnn temsilcileri aracl ile bazen de dorudan mütevelli heyetler tarafndan belirlenmitir Ülkemizde rektörlük seçimlerinde ksmi bir seçimle, 6 aday arasndan ilk üçe girmi olmak, sonra Yüksek Öretim Kurulu tarafndan ilk srada seçilmi olmak ve en sonunda Cumhurbakan onaynn alnmas gibi her aamas birçok faktöre ve hesaba bal bir süreçten geçmektedir. Baz durumlarda siyasi yaklamlarn iin içine girmesi üniversitelerin öretim üyesi seçiminde de kendini göstermesi kamuoyunun dikkatinden kaçmamaktadr. Rektör adaylar için belirli kriterleri salayan kültürel, altyaps salam dil bilen, bilim ile sürekli irtibat halinde olan, projeler üretmi ve iletiimi kolay olan kiilerin aday olmas ön koul olmaldr. Rektör öretim üyeleri, örenciler ve çalanlarn oluturduu bir kurul tarafndan belirlenecek bir metotla seçilmelidir. FAKÜLTELERN FARKLI YAPILANMASI Fakülteler ve bölümler kendi faaliyet alanlarna göre ayr örgütlenebilirler. Mühendislik, tp, idari bilimler ve güzel sanatlar fakültelerinin yaplar, beklentileri ve ileri farkl olmas nedeniyle farkl yaplanmas önemlidir. Birimlerin farkl ekilde örgütlenmeleri ve kendi örencilerini belirleme dahil baz konularda özelliklerinin olmas birimlerin verimlilikleri açsndan önemli olacaktr. 304 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MAL ÖZERKLK Üniversiteler de mali özerklik en çok duyulan gereksinimdir. Dünyann hiçbir ülkesinde üniversite bütçeleri Maliye Bakanl ve dier ilgililerce izne balanmamaktadr. Ylsonu harcanmayan paralar Maliye Bakanlna aktarlmamaktadr. Bilim ve aratrma bütçeleri bir milli mesele gibi görülmeli ve her türlü etkiden uzak olarak ele alnmaldr. Ülkenin ithalat, ihracat vs gibi gelirlerinden belirli bir yüzde üniversite bütçelerine ayrlarak bilimin gelimesine katk salanabilir. ÖRETM ÜYELERNN ÖZLÜK HAKLARI SORUNU Üniversite öretim üyeleri bugün toplumda aldklar maala deerlendirilir duruma gelmilerdir. Düünme yetenei yüksek olan bir meslekteki, bir kiinin düündüü gibi yaayamamas bir yana, günlük ihtiyaçlarn karlayamaz duruma dümesi ayr bir durumdur. Bilginin en yüce deer olduu her zaman, tüm toplum katmannda arln hissettirmektedir. Öretim üyelerinin kendilerini gelitirebilmeleri için sürekli okuma eiliminde olmaldr. Yabanc kaynaklarn ne denli pahal olduu bilinmektedir. Öretim üyelerinin çalma ortamlar günümüz artlarna göre yeniden düzenlenmelidir. Bilginin en önemli araç olduu günümüzde öretim üyelerine bilgisayar, internet salanamamaktadr. Kullanlan eitim teknikleri hala istenilen düzeyde deildir. Dersler çok eskilerden çevirisi yaplm kaynaklarla yaplmaktadr. Öretim elemanlarnn büyük çounluu son yllarn bilimsel faaliyetlerini yeterince takip edemedikleri için ayn ölçüde örencilerine dünyadaki son gelimeleri aktaramamaktadrlar. ÖRENCLERN ÖRGÜTLENME SORUNLARI Eskiden üniversite yöneticileri örenciler tarafndan seçilirdi. Bugünde bat üniversitelerin de örenci konseyleri maddi ve manevi anlamlarda güçlü kurululardr. Üniversitelerin gençliin fikirlerini sergiledii ortam olmad gibi kendilerini ifade edecek ve gerektiinde sorunlar kendilerinin adna üst makamlara iletecek bir örgütleri de olmamtr. Gelimi ülkede her düünceden, renkten akmlar ve sosyal faaliyetler üniversiteler de geliir ve bu faaliyetler üniversite örencisini üniversiteli yapar aksi takdirde ülkenin gelecekteki yöneticileri ve büyükleri bilgi çann gereini yerine getirecek giriken fikir ve bilgi sahibi olmaktan yoksun olacaklardr. Yetersiz Alt Yap Sorunlar Türkiye ‘de üniversite eitiminde, altyap sorunlar üniversitelere göre farkllk göstermekle birlikte birçok problemler görülmektedir. Üniversite eitiminde alt yapda karlalan problemleri aadaki gibi sralayabiliriz: 305 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Snflar çok kalabalktr. - Yeterli sayda öretim eleman yoktur ve öretim elemanlarnn ücretleri çok düüktür. - Örenciler yeterli seviyede yabanc dil bilmemektedirler. - Dersler ile ilgili Türkçe kitaplarn ve ders notlarnn says yeterli deildir. - Kütüphaneleri yetersizdir. - Genelde sadece bilgi aktaran ve ezbere dayanan bir eitim sistemi mevcuttur. - Laboratuvar imkânlar azdr az deney yaplmaktadr. - Üniversitelerin mali kaynaklar çok azdr, aratrma altyapsnn yetersizlii nedeniyle üniversitelerde yeterli kalite ve sayda aratrma yaplmamaktadr. - Endüstri ile yaplan ortak çalmalar çok azdr. - Yüksek lisans eitimi birçok üniversitede verimli bir ekilde yaplmamaktadr. - Öretim eleman yetitirme süreci verimsiz ve çok yava ilerlemektedir.. Bölümlerin çounda öretim eleman says, laboratuvar imkânlar, dershaneler ve alt yaplar yeterli deildir. Üniversitelerde yeni bölümlerin kurulmas, kurulmu olanlarn varln sürdürmesi ve bunlarn yllk kontenjan saylarnn belirlenmesi gibi konularn arz talep kuralna göre, ülke ihtiyaçlar çerçevesinde yaplmas gerekir. Ne yazk ki bu ekilde davranlmad için, deiik dallardaki bir çok üniversite mezunu isiz kalmaktadr. Ancak, bu konuda sorunun çözümünü zorlatran iki unsurun varln; yani, ülkemizdeki hzl nüfus art ile ortaöretim sistemindeki çarpkln da etkisini göz önünde bulundurmak gerekir Son on yl içinde kurulmu olan bölümlerin çounda eitim laboratuvarlar yetersizdir. Önceden bu alt yapy kurabilmi bölümlerde ise, gerek ypranma nedeniyle, gerekse teknolojinin gelimi olmas nedeniyle laboratuvarlarn yenilenme ihtiyac vardr. Bir kaç üniversitenin dnda, bölümlerin aratrma laboratuvarlar yoktur. Makina teçhizat ödenekleri yetersizdir. Döner sermaye gelirleri çok az olup, endüstriye saladklar hizmetler içinde deney gelirleri çok az yer tutmaktadr. Lisansüstü eitim için yurt dna gönderilen elemanlar, gittikleri üniversitelerin ve ülkelerin koullarnda çalmalar yapmakta (bu konularn birçou ülkemiz problemlerinden uzak konulardr) ve geri döndükleri zaman, aratrma yaptklar konularn döndükleri üniversitede olmadklarn görmektedirler. Doktoralarn yurt dnda yapm elemanlarn büyük bir ksm, imkanlar elvermediinden kendi konularnda aratrma ortam gelitirememektedirler Üniversitelerde örencilerin kendi balarna bir problemi çözme yeteneinin gelitirilmesi salanmaldr. Belirli bir disiplin altnda, serbest düünce ve çalma desteklenmeli, bilimsel çalmalarla ilgili bürokratik engeller azaltlmaldr. Aratrma merkezleri ve teknoparklar özendirilmeli, bu birimlere kadrolar salanmaldr. Aratrmaya ve endüstriyel çalmalara öncelik veren öretim üyelerinin yönetici olmas tevik edilmelidir. 306 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Günümüzde, hzla deiim gösteren teknolojik, ekonomik ve düünce alanndaki koul ve ihtiyaçlar, üniversiteleri deien dünya düzenine uygun öretim yapmaya zorlamakta ve üniversite yönetimlerini, eitim-öretimde yeni yaklam modelleri aramaya yöneltmektedir. Hzla gelien teknolojileri yakalamak ve üretmek için, mühendislik eitiminde gerekli deiimlerin yaplmas zorunludur Ülkemizin hzl kalknmas için örencilere kendi bana i yapabilme, kendi iini kurabilme özelliklerinin verilmesi gerekir. nternet altyapsnn gelitirilerek öretim üyeleri ve örenciler tarafndan verimli bir ekilde kullanmnn yaygnlatrlmas salanmaldr. Sonuç 1. Bölümler gerekli alt yap kurulmadan açlmamaldr. Bina, derslik, laboratuvar, öretim üyesi, makina teçhizat, kütüphane, internet olanaklar gibi sralanabilecek alt yap sorunlar çözülmelidir. 2. Öretim üyelii cazip hale getirilmeli, öretim üyesi açn gidermek için programlar gelitirilmeli, var olan programlar desteklenmelidir. 3. Yüksek lisans ve doktora programlar evrensel bilime katkda bulunmann yan sra, ülkenin ihtiyaçlarn karlayacak biçimde düzenlenmelidir. 4. Gelien teknoloji ve ihtiyaçlara göre eitim programlar yenilenmeli, yeni açlmlar ve deneyimler paylalmaldr. Ders programlar dinamik ve interaktif hale getirilmelidir. 5. Öretimin temel öesi olan örencilerin eitimle ilgili sorunlarnn çözümü için, içten ve dorudan çaba harcanmaldr. Biliim Teknolojilerinin Eitime Etkileri Biliim ve iletiim teknolojilerindeki deime, eitimin en önemli girdisi olan örencilerde de deimeye neden olmutur. Örencilerdeki deime, öretmenleri de etkilemekte, artk geleneksel yollar ve araçlar kullanmalar durumunda çeitli güçlüklerle karlamalarna neden olmaktadr. Türkiye’de Dünya Bankas Kredisi destekli Müfredat Laboratuvar Okullar Modeli, seçilmi okullarda daha youn bir bilgisayar destekli eitim salamaya yol açmaktadr. Ancak balangçta gerçekletirilen tesis ve donanm salanmas, uzun dönemde okullar kamu d finansal kaynak salama arayna sokacaktr. Eitim Teknolojisinin Amaçlar; - Eitim hizmetlerini daha geni kitlelere götürmek, - Öretme - örenme süreçlerini daha verimli hale getirmek, - Öretme ve örenmeyle ilgili uygulama ve süreçleri düzenlemek, - Eitim ihtiyaçlarn ve imkânlarn bilimsel aratrma konusu yapmak, - Eitim kurumlarn uygulamal hale dönütürmek, - Eitim personelinin etkinliini ve verimliliini artrmak, - Çevre faktörlerini düzenlemek ve kontrol etmek, - Öretme-örenme süreçlerini örenci yeteneklerine uyarlamak ve - Eitimle ilgili sorunlarn çözümünde uygulamaya koymaktr. 307 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Eitimde Teknoloji Kullanm: Eitimde biliim teknolojilerinin kullanm; bilgisayar destekli öretim, uzaktan eitim, uzaktan öretim, alternatif eitim ve buna benzer deiik kavramlarla nitelendirilmektedir. Bilgisayar destekli öretim (BDÖ), eitimin bireyselletirilmesini salayan bir ortamdr. BDÖ’de bilgisayar, bir dersin öretiminde bir araç olarak kullanlmaktadr. Öretim amaçl ders yazlmlarn kullanan örenciler, bilgisayar banda. TEKNOLOJNN ETM SÜRECNDE KULLANILMASININ YARARLARI Teknolojinin eitim sürecinde kullanlmasnn balca yararlar; - Örenmenin niteliini arttrr, - Örencilerin ve öretmenlerin hedefe ulamak için harcadklar zaman azaltr, - Öretmenin etkinliini arttrr, - Niteliini düürmeden eitimin maliyetini düürür, - Örenmeyi, örenme ortamnda etkin klar (Akkoyunlu, 1998). Okullarda Karlalabilecek Sorunlar Eitim teknolojisinin bilgisayar ve internet kullanmnn younlat okullarda karlalabilecek sorunlar u ekilde sralanabilir: 1. Okullarn temel ta olan öretmenlerin ksa sürede “niteliksiz” olarak betimlenmesine, kendilerini kötü hissetmeleri ve ierini yabanclamalarna, 2. Okul kaynaklarnn, yararl olduu kukulu olan bilgisayar donanmlarna harcanmasna, 3. çerii kontrol edilemeyen bilgilerin okul snrlar içine girmesine ve bunlar snrlamak ve denetlemek için okullarn enerjilerinin önemli bir ksmn harcamak zorunda kalmasna, 4. Okullarn teknoloji ürünleri sat için iyi bir “pazar” olmasndan hareketle çeitli yollarla okullar, öretmenler, örenciler ve velilerin ticari amaçl piyasa saldrsna maruz kalmalarna ve daha pek çok yan etkiye yol açabilecektir. Biliim ve iletiim teknolojilerindeki deime, eitimin en önemli girdisi olan örencilerde de deimeye neden olmutur. Örencilerdeki deime, öretmenleri de etkilemekte, artk geleneksel yollar ve araçlar kullanmalar durumunda çeitli güçlüklerle karlamalarna neden olmaktadr. Sonuç Günümüzde ulatmz noktada, iletiim ve biliim teknoloji ürünlerinin okullarda kullanlp kullanlmamas üzerinde deil, nasl kullanlabilecei, nasl salanaca, nasl datlaca, kullanm ve etik ilkelerinin neler olaca, etkilerinin nasl denetlenecei ve hangi ölçülerle deerlendirilecei; eitsel amaçlar ve ilkeler açsndan nasl yararlanlabilecei üzerinde durulmaldr. Eitim kurumlarnda ileri teknoloji ürünlerinin, dezavantajl guruplarn durumlarn iyiletirmeye yönelik etkisi ele alnmal ve mevcut eitsizlikleri azaltmaya yönelik kullanlmas öne çkartlmaldr. 308 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA AKREDTASYON ÇALIMALARININ ETME ETKLER Akreditasyon çalmalarnda temel hedef; eitim amaçlarnn belirlenmesi, bu amaçlara ulalabilmesi için gerekli olan stratejilerin oluturulmas ve bu hedeflere ulalp ulalmadnn deerlendirilmesi ve sonucunda iyiletirme çalmalarnn yaplmasdr. Akreditasyon çalmalarnda paydalar (örenciler, mezunlar, iveren ve öretim elemanlar) sistemin birer parçasdr. - Eitim öretimin niteliinin arttrlmas ve sistematik bir yaklamla sürekli gelitirilmesi, - Elde edilmi olan eitim öretimin niteliinin muhafazasnn güvence altna alnmas - Eitim öretimin niteliinin onaylanm standartlara dayal yürütüldüünün güvencesinin verilmesi amaçlaryla yaplmaktadr. olarak Türkiye’de de yaygnlamaya balayan üniversite eitimindeki akreditasyon uygulamalarna ODTÜ Mühendislik Fakültesinde balanmtr. Türkiye’de u an birçok üniversitede Mühendislik eitimi akreditasyon çalmalar yaplmaktadr. Dier branlarda ise ISO 9000 ve EFQM uygulamalar görülmeye balanmtr. ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology) Mühendislik eitiminin kalitesini ve meslein durumunu iyiletirmek amacyla 1932 ylnda “Mesleki Geliim çin Mühendisler Konseyi” ad altnda kurulmu olup, 1980’de mühendislik eitim programlarnn akreditasyonu üzerine younlaarak ABET(Accreditation Board for Engineering and Technology)’e dönümütür (TÜ, 2001). ABET’in balca görevi; akademik kurumlara eitim programlarnn hazrlanmasnda yardm etmek ve bu programlar kapsaml akreditasyon süreçlerinden geçirmek ve bu ileri organize etmektir. Kurulu eitim programlarnn iyiletirilmesi ve kurulacak olanlarn gelitirilmesinde rehberlik salamak da bir baka görevi olup, bunlara ek olarak mühendislik teknolojisi, bilgisayar ve uygulamal bilim dallarndaki gelimeyi tevik etmek de görevleri arasndadr. Mühendislik Dekanlar konseyi tarafndan Türkiye’de yaplanma çalmalar balatlan MÜDEK (Mühendislik Deerlendirme Kurulu), ABET kriterleri paralelinde kendi kriterlerini oluturmu ve mühendislik eitimi veren bölümlerin akreditasyonuna 2002 ylnda balamtr. (http://mudek.me.metu.edu.tr). MÜDEK tarafndan yaynlanm olan bu kriterler; - Örenciler: Bir mühendislik programnn deerlendirilmesinde, örenci ve mezunlarn nitelii ve baarlar önemli bir husustur - Program Eitim Amaçlar: (a) kurumun öz görevi ve bu ölçütlerle uyumlu yaymlanm ayrntl eitim amaçlar (b) programn paydalarnn gereksinimlerine dayal olarak amaçlarn belirlemeye ve düzenli olarak deerlendirmeye yönelik bir yöntemi - Program Çktlar ve Öz Deerlendirme: Her ne kadar kurumlar kendi farkl terminolojilerini kullanabilirseler de, bu ölçüt için kullanlan program çktlar örencilerin mezun oluncaya kadar bilmeleri ya da yapabilmeleri beklenenleri tanmlayan ifadeler olmaldrlar. Mühendislik programlar, mezunlarnn aadaki niteliklere sahip olduunu kantlamaldrlar: 309 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (a) matematik, fen ve mühendislik bilgilerini uygulama becerisi (b) deney tasarmlama ve yapma ile deney sonuçlarn analiz etme ve yorumlama becerisi (c) istenen gereksinimleri karlayacak biçimde bir sistemi, parçay ya da süreci tasarmlama becerisi ÖZ DEERLENDRME PROJES Öz deerlendirme projesinde temel olarak ABET akreditasyon sisteminin yaps ve ölçütleri yer almaktadr. Bu kriterler dorultusunda ihtiyaç duyulan ölçme, deerlendirme yaps ve sürekli iyiletirme yaps ile internet ortamndaki bölümler, ekil 1’de görüldüü gibi bir model ile ifade edilmektedir. Bu model bilgi girileri ve ölçme sisteminin ortaya koyduu sonuçlarn yine internet ortamnda raporlanmas sonucu deerlendirilmekte, ortaya çkan sonuçlar eitim sürecine üniversitenin deiik kurullarnn planlar ile yansmaktadr. Dekanl x x Bölüm x x Öreti m Eleman Örenc x Akreditasyon Kriterleri Üniversite/Fakülte Vizyon ve Misyonu Eitsel Hedefler Öretim yöntem ve teknikleri Stratejiler x x x i Mezun Örenc i veren x Yeni Örenci Anketi x x x Öretim Eleman x Anketi Ders Anketi x Staj Anketi veren Anketi Mezun Anketi Mühendislik Fakültesi Bölüm Kurulu/Böl. Ak. Kurul Ölçme deerlendirme Komisyonu Dekanl Dekanl Bölüm Bölüm Öreti m Öreti m Örenc Örenc Mezun Örenc Mezun Örenc veren veren ekil 1. Öz deerlendirme projesi-Sürekli iyiletirme modeli Sonuç Öz deerlendirme projesi ile birlikte anket çalmalarnda bölüm/programlarn fakülte içerisindeki farkllklarndan soru sorma mekanizmas deikenlik arz etmektedir. Bu yüzden anketlere soru hazrlama ve yaynlama, bölümlere braklmtr. Bu anket sistemi yine online soru bankalar kanal ile gerçekletirilecektir. Oluturulan anketlerin paydalar tarafndan doldurulmas ve sisteme kaytlarnda baz zorluklar olabilir. Her payda bilgisayar bana getirmek veya bu anketlere cevap vermelerini salamak oldukça zordur. Bu yüzden projede ilk etapta baz modüllerde yine basl evrak kullanlacaktr. Bilhassa örencinin dersi deerlendirme anketlerinde basl anket formlarnn doldurulmalar salanacaktr. Bu durum ileride örenci otomasyon programna entegre edilerek örencinin karne bilgilerine ulama mekanizmas içerisinde anketleri doldurmayan örencilerin karnelerini göremeyecekleri eklinde uygulanacaktr. En büyük sknt olarak beklenen örenci anketleri bu ekilde salanacaktr. Dier yandan mezun ve iveren anketleri ve öretim eleman anketlerinde herhangi bir sknt beklenmemektedir. 310 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA YABANCI DLDE ETM Emre Öz, Hasan ahin Ünal* stanbul Teknik Üniversitesi, teknik öretimde 235 yl aan asrlk tecrübesiyle çada, öncü, katlmc bir eitim ortam ve seçkin akademik kadrosuyla Türkiye'de mühendislik mimarlk öretimi ile adndan skça söz ettirmektedir ve ülkemizin gelimekte olan üniversitelerine birçok alanda ilham kayna olmaktadr. Vizyon olarak stanbul Teknik Üniversitesi, mühendisliin ve mimarln tüm disiplinlerinde Türkiye'nin ihtiyaçlarna cevap verebilecek, sektörle iç içe toplumla bütünlemi, ayn zamanda uluslar aras platformlarda yetkinlii olan meslek adamlar yetitirmektedir. stanbul Teknik Üniversitesi’ne sunulan doktora ve yüksek lisans tezlerinin yan sra dier birçok bilimsel çalmalar, Türkiye’de “Türkçe' nin bilim dili” olarak yerlemesine ve birçok alanda Türkçe teknik terminolojinin olumasna katkda bulunmu, ülkemizde büyük bir ulusal birikime ön ayak olmutur. Bu balamda stanbul Teknik Üniversitesi ana dilde eitime destek olma amaçl, dilimize yabanc dillerden giren saysz terimi Türkçeletirmi; bilim diline yerlemesinde katkda bulunmulardr. Bu anlayla 1992-93 öretim ylnda TÜ Rektörlüünce "TÜ Terim Hazrlama Çalmalarn Yürütme Komisyonu" kurulmutur. Bu komisyonun amac: TÜ'de Türkçesi üretilmi ve kullanlmakta olan teknik bilim terimlerini saptamak; TÜ'de terim birlii salamak; dilimize her gün girmekte olan çok sayda terime karlk üretmek için "TÜ Teknik bilim Terimleri Sözlüü" hazrlamakt. Ancak TÜ senatosunun yabanc dilde eitim hakknda alm olduu karar; “Türkçe' nin bilim dili” olarak kullanlmas vizyonundan vazgeçildiini göstermektedir (SARITOSUN, N.,1994). stanbul Teknik Üniversitesi’nin geçmiine ramen u anki senatosunun alm olduu karar ülkemizde yine “Yabanc Dilde Eitim” konusunu gündeme tamtr. Alnan bu kararda eitim- öretim sürecinin önemli bir paydas olan örenciler ve öretim görevlilerinin düünceleri alnmam, antidemokratik bir tutum içerisinde bir çalma yaplm ve karar hiçbir bilimsel dayana olmamasna karn yürürlülüe girmitir. Senato karar incelendiinde u ifadeler yer almaktadr: “2009-2010 eitimöretim ylndan itibaren lisans eitiminde, öretim üyesi uygun olan üniversitemiz bölümlerinde en az bir programn, istenildii takdirde tüm bölüm derslerinin %100 ngilizce dilinde verilmesi dorultusunda üniversitemiz senatosunun 12.03.2009 günlü, 495 sayl toplantsnda alnan gerekçeli kararn bir örnei iliikte gönderilmitir.” (TÜ Senatosu Toplant Karar, 2009). Emre Öz, Hasan ahin Ünal Mecidiyekuyu sokak 2/7 Hakyol Apt. Mecidiyeköy, ili, stanbul, Türkiye E-posta: [email protected], [email protected] 311 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Gerekçeli kararda ise: “TÜ’nün uluslar aras örenci deiim programlarnda yurt dna en fazla örenci gönderen üniversite olmasna ramen eitim dilinin %30 ngilizce olmas sebebiyle yabanc örenciler istedikleri halde TÜ’yü tercih edemediklerinden bahsedilmitir. Ayrca “Öretim üyesi kapasitesi uygun olan üniversitemiz bölümlerinde en az bir programn istenildii takdirde tüm bölümün 2009-2010 eitim öretim ylndan itibaren %100 ngilizce olarak açlmasna ve gerei için Yükseköretim Kurulu Bakanl’na arzna karar verilmitir.” ibaresi yer almaktadr (TÜ Senatosu Karar Örnei, ÖZKÖK, N.,2009). Alnan karara genel olarak bakldnda, senatonun düüncesi yüzeysel kalmakta olup, içeriinde birçok soruyu da barndrmaktadr. Karar metninde “Öretim üyesi kapasitesi uygun olan üniversitemiz bölümlerinde…” tabiri kullanlmtr. Bu kapasiteden kast nedir? Öretim üyesi says m? Öretim üyesinin akademik bilgisi mi? Öretim üyesinin ngilizce dilbilgisi mi? Yoksa ngilizce bilmeyen öretim üyesinin, ngilizce örenebilme yatknl m? Bu duruma baka bir açdan baklacak olduunda ise ‘kapasitenin uygunluu’ kavram hangi birim tarafndan belirlenecek ve kabul edilecektir? Bu konuda TÜ Senatosu’nun ‘uygunluk’ ölçütleri belirli olmad için her fakültenin ‘uygunluk’ ölçütleri farkl olduu ve birlik salanamad için örencilerin dil eitimlerinin farkl olaca kaçnlmazdr (TÜ Örenci Konseyi, 2009). Ayrca “%100 ngilizce öretiminin, isteyen bölümün hem yüzde 30 hem de yüzde 100 ngilizce olarak, farkl kontenjanlara sahip iki program eklinde mi yoksa yüzde 100 ngilizce olarak açlan bölümün, yüzde 30 ngilizce seçeneinin olmayaca tek program eklinde mi olaca karar metninde anlalmamaktadr. Görüü alnan senatörlerle yaplan görümeler sonucunda uygulamann yüzde 30 ve yüzde 100 ngilizce olarak iki ayr program eklinde, farkl kontenjanlarla yürütülecei ve ÖSS Tercih Rehberinde bu farkn belli edilecei söylenmitir. Ancak karar metninde bu söylem gerçeklik kazanmamakta, isteyen bölüm tamamen ngilizce olarak öretime geçebilmektedir” (TÜ Örenci Konseyi, 2009). Alnan karar içeriinde anlam karmaasna yol açacak, düzenin nasl olacann net bir ekilde anlatlmad görüldüü gibi 2009-ÖSYS Yükseköretim Programlar ve Kontenjanlar Klavuzu incelendiinde bahsedilen farkn yer almad görülmekte olup, senatörlerin ne yapmak istedii, alnan kararn neticesinin ne olaca anlalmamaktadr. Gerekçeli karara bile konu olan ksa adyla ERASMUS (yani her yl binlerce örenciye ve öretim görevlisine eitim ve öretim faaliyetlerinin bir ksmn yurt dnda geçirme imkân tannmas) örencilerinin TÜ’de saysnn 500’ü geçmedii bilinmektedir. Neden 500 kii için bir uygulama balatlrken TÜ’nün örenci saysnn 20000 (14000 lisans+6000 yüksek lisans) kii gibi düünülse de dier üniversite örencilerinin de bu kararla zamanla etkilenecei düünülürse milyonlarca örenci düünülmemi ve eitimde köklü çözüm önerileri getirilmemitir. Kald ki, yetkin kiilerin de daha iyi bildii gibi ERASMUS program çerçevesinde ülke deitiren örenciler ngilizce eitim dili ile deil o ülkenin 312 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA anadiliyle eitim görmektedirler. Üniversiteler incelendiinde Fransa’daki Grenoble’n Franszca, spanya’daki Granada’ nn spanyolca, Almanya’daki Berlin Teknik’in Almanca eitim dili kulland görülmektedir. Yabanc dil öreniminin gereklilii ve eitiminin anadil dnda baka bir dilde öretilmesi farkl anlamlar tamaktadr. Globalleen günümüz koullarnda, kiilerin bireysel geliimlerinin yannda mesleki yeniliklere ayak uydurabilmesi adna anadili dnda bir veya birkaç dilin örenilmesi kaçnlmazdr. Örnein, yabanc dil bilen bir mühendisin gerek kütüphanelerden gerekse internetten yapaca kaynak taramasnda ulaabildii veriler, yabanc bir dil bilmeyen mühendisin yapaca literatür taramasyla ulaabilecei verilerle bir olmayacaktr. Ülkemiz standartlar baz alndnda anadil dnda örenilmesi ihtiyaç görülen dil veya dillere bakldnda; 1920’lerde Farsça ve Arapça’nn, 1960’larda Franszcann, 2000’lerde ise ngilizcenin ön planda olduunu görmekteyiz. Bilim tarihinin son 100 yllk ksa bir sürecini bile incelediimizde, 4 farkl dilin ön plana çkmas, yaanan problemin sosyal ihtiyaçtan çok sosyopolitik- sömürü anlayndan geldii görülmektedir. Mühendislik eitiminin anadil dnda baka bir dilde verilmesi ise, dünyadaki alglarmzla ilgilidir. Sosyolog ve dilbilimciler, düünülen bütün alglarn kar tarafa “dil” ile iletildii kansndadrlar. Bir insan Türkçe alglarken karsndakine, düündüklerini nasl ve hangi biçimde ngilizce aktarabilir? Sorularn düünmemiz gerekmektedir. ki insan arasnda bir iletiimin olaca ve bunun sonucunda bir aktarmann gerçekleecei mutlak bir gerçektir. Ancak, ngilizceyi çok iyi bilen bir Türk öretmen bile en iyi olaslkla %5 kaypla bir konuyu anlatsa, ngilizceyi çok iyi bilen bir örenci %5 kaypla bu konuyu alglasa, konu üstünde %10’luk bir kayp ortaya çkacaktr. Eitiminde %10’luk bir bilgi kaybnn yaammzda, ciddi problemlere neden olaca kaçnlmaz bir gerçektir. Eitimimizde yaplan bu büyük yanllk bizlerin, kendi özümüzden, kültürümüzden kopmamza, gelecek kuaklara bilgi ve deneyim birikimimizi aktaramamamza neden olacaktr. Üniversitelerimizi yabanc dil örenilecek birer kurum olarak deil, meslek edinilen, bu meslek ile ülke geliimine öncülük eden bilim yuvalar olarak görmemiz gerekmektedir. 313 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ Yabanc dil bilinmesinin gerekliliinin arkasna snan yetkin kiilerin alm olduklar kararn mesleki geliimi yavalataca, kimi zaman durduraca, zamanla yabanclaan eitimle beraber toplumdan soyut mühendisler ve yöneticiler yetitirecei gün ve gün ortadadr. Uzun vadeli düünüldüünde bu durumun ülkemizde ciddi problemlere yol açaca göz ard edilmemeli yaplan bu büyük yanltan biran önce dönülmesi için gerekli çalmalarn yaplmas gerekmektedir. Muhalif kamuoyu bilinci oluturulmal, üniversitelerde akademisyenlerden ve örencilerden destek alnmal, alternatif programlar üretilmeli, bilim dilimizin yok olmasna müsaade edilmemeli. KAYNAKLAR [1] TÜ Senato,2009, http://www.itu.edu.tr/?itu-hakkinda/yonetim/itu-senatosu [2] TÜ Senatosu Karar, 2009,http://ogrencikonseyi.itu.edu.tr/Belge.aspx?belgeId=4208 [3] TÜ Örenci Konseyi, 2009, http://ogrencikonseyi.itu.edu.tr/Belge.aspx?belgeId=4307 [4] TMMOB naat Mühendisleri Odas stanbul ubesi Örenci Komisyonu, 2.Örenci Üye Kurultay, Mühendislik Eitimi Raporu, 2009 [5] Türkiye Türkçesinde Bilim Dili ve Terim Sorunu, 1994, SARITOSUN, N., http://www.bilimbilmek.com/sayfa/bilim_dili_ve_terim_sorunu.html 314 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MESLEK ETM SORUNLARI VE YEN MODEL ARAYILARI Yusuf Tahir Altunc, Cevat Salman, Zülfü Murat Doan* GR Nitelikli i gücü, verimli bir ekonomi için vazgeçilmez unsurdur. Nitelikli i gücüne sahip olmann yolu ise iyi planlanm mesleki eitimden geçer. Bireye belirli bir meslek alanyla ilgili (sanat, endüstri, teknik, tarm vb.) bilgi, beceri alkanlklar kazandrmak ve bu alandaki yeteneklerini türlü yönlerden gelitirmeyi amaçlamak, mesleki eitimin temel yapsn oluturmaktadr. Meslekî eitim bireylere; daha fazla i güvencesi, daha yüksek gelir, meslekî yükselmenin salanmas, kendi iini kurma yolunun açlmas, kendine duyduu güven ve saygnn artmas ve en önemlisi yoksullukla ba edebilme frsatnn yaratlmas gibi birçok bakmdan avantajlar salamaktadr. Ülkemizde örgün mesleki ve teknik eitime yönelik orta öretim kurumlar iki ana kategoride toplanmaktadr: Meslek Liseleri ve Teknik Liseler. Teknik Liseler, mesleki eitim müfredatlaryla birlikte, genel liselerin fen kollarnda uygulanan eitime benzer bir eitim vermektedir ve bu okullara devam eden örencilerin yüksek örenim anslar daha fazladr (Tekev, 2008). Dolaysyla, salkl meslek seçiminde ve meslekte ilerlemek için kiinin kendisini tanmas ve meslekler hakknda erken yalardan itibaren bilgi sahibi olmas çok büyük önem tekil eder. Milli eitim Bakanl, 2002 ylndan bu yana mesleki ve teknik eitim okullarnn saysn 3 bin 39'dan 3 bin 789'a çkard. Bakanlk, mesleki eitim alanndaki okullarn saysn artrmay baarrken, kaliteyi arttramad için bu okullardan mezun olan yaklak 150 bin mezun isiz durumdadr. Bu durum mesleki eitim konusunda nasl bir tehlikeyle kar karya olduumuzu gözler önüne sermektedir. YÖNTEM Mesleki eitim kurumlar kendi amaçlarn gerçekletirdikleri sürece yaarlar. Bu kurumlar oluturan tüm öeler amaca ulamak için gereklidir. Bu öeler; eitim program, örenci, öretmen, yönetici, bina ve araç gereçler, çevre olmak üzere alt ksmdan olumaktadr. Herbir öenin ilevi farkl olmakla birlikte öeler birbirleriyle etkileim içinde bir bütün olarak kurumun amaçlarna ulamasna hizmet eder. Genel olarak Mesleki ve Teknik Orta Öretim’in sorunlarn önem srasna göre sralarsak; - Eitimde Ayrmclk ve Frsat Eitsizlii: Üniversiteye girite meslek lisesi mezunlarnn önüne katsay engeli konarak, kendi alanlarnn devam niteliindeki mühendislik bölümlerine bile devam edebilmeleri engellenmektedir. Bu uygulama hiçbir Avrupa ülkesinde uygulanmamaktadr. Yusuf Tahir Altunc, Cevat Salman, Zülfü Murat Doan Tunceli Üniversitesi Tunceli Meslek Yüksek Okulu naat Program 62000 Tunceli, Türkiye E-posta: [email protected] 315 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Uluslararas Akreditasyon Sorunu: Mesleki eitimin uluslararas bir standarda halen daha dayandrlmamas mesleki eitim sisteminin temel sorunlarndan biridir. - stihdam Analizinin Yaplmay: stihdam analizinin yaplmamasna bal olarak Mesleki ve Teknik Eitimde piyasa ihtiyaçlar ile uygulanan programlar arasnda problemler olumaktadr. - Nitelikli Mesleki ve Teknik nsan Gücü Yetitirilememesi: Ara insan gücü yetitiren mesleki eitim kurumlarnda hâlâ 1950`li, 1960`l yllarn teknolojisine göre eitim verilmekte, teknolojiyle alakas olmayan gereksiz ve yetersiz dersler verilmektedir. - Öretim Programlar: Öretim programlar amaçlarn gerçekletirilmesi dorultusunda tüm etkinlikleri gösterdii için sistemin temelini oluturmaktadr. Bu programlar ne kadar iyi yaplm olursa olsun programn esas uygulayclar öretmenlerdir ve öretmenlere çok büyük görev ve sorumluluklar dümektedir. Öretmen kadrolarndaki fazlalktan dolay yeni mezun olan teknik öretmenler; mesleklerini yapamamakta, dolaysyla örenmi olduklar son teknolojiyle donatlm bilgilerini, asl paylamalar gereken meslek liseli örencilerine verememektedirler. - Genel Eitim – Mesleki Eitim Ayrm: Dünyada genel eitim ile mesleki eitim birbirine yaklarken, ülkemizde kat bir ayrmclk sürdürülmektedir. Aslnda böyle bir ayrmclk çok yanltr. Çünkü genel eitime devam edenler de bir üst öretim kademesinde mesleki eitim görerek meslek sahibi olurlar. - Mesleki Rehberlik ve Yönlendirme: Yönlendirme konusunda, rehber öretmenler bata olmak üzere örenciler, veliler, öretmenler, okul yöneticileri, meslek odalar, yerel yönetimler, resmi ve özel iverenler, yazl ve görsel medya üzerine düen görevleri yerine getirmemektedirler. - Eitim Kurumu – letme Diyalou: letmeler ile mesleki ve teknik eitim kurumlar arasnda halen yetersiz düzeyde bulunan diyalog ve ibirliini gelitirmek ve sorunlara ortak bak açlar oluturmak gerekmektedir. - Ölçme ve Deerlendirme: Yeterlilie dayal, objektif, mukayeseli ve effaf bir ölçme deerlendirme sistemi gelitirilmelidir. - Yasal Tevikler: Mesleki eitim alan örencilerin mesleklerine konsantre olabilmeleri ve ileride de bu meslei yapabilmeleri için yasal destekler, karlksz burslar ve tevik pirimleri verilmelidir. Yukarda belirtilen sebeplerden dolay mesleki eitim veren bu okullardan vasfsz bir sürü örenci mezun olmakta ve i bulma konusunda çok sknt çekilmektedir. Bu örenciler i bulabilseler bile bugünkü teknolojiye uyum salayamamaktadrlar. 316 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE ÖNERLER Teknolojinin hzla ilerlemesi, özelliklede mesleki eitimde bilgisayar tabanl snf ortamlarnn ihtiyaç haline gelmesine yeni yöntemlere ihtiyaç olduunu göstermektedir. Eski yöntem, yeni yöntem ve bu yeni yöntemlerin ihtiyaç duyduu teknolojiler Tablo 1'de görüldüü gibi açklanmaya çallmtr. Eski Yöntem Snfta yaplan dersler Yeni Yöntem Pasif özümleme Çraklk Yalnz çalma Ekiple örenme Her eyi bilen öretmen Deimeyen içerik Klavuz olan öretmen Hzla deien içerik Homojenlik Çeitlilik Teknolojik htiyaç Bilgiye eriimi olan a ortamndaki PC'ler Yeteneklerin gelitirilmesi ve simülasyonlar gerekli Ortak çalma araçlarndan ve Email'den yararlanma A ortamnda uzmanlara ulamaya dayal Alar ve yayn gereçlerini gerektirir Deiik eriim gereçleri ve yöntemlerini gerektirir Kiisel aratrma Tablo l. Eitim Yöntemlerinin Deiimi Yeni eitim yöntemlerinin en önemli özellii snf kavramn ortadan kaldrmas, toplumu eitim ortam haline getirmesi ve tüm eitim kurumlarnda (okullar, üniversiteler, iletmelerin eitim birimleri vb.) benzer özellikler göstermesidir. Bunun yan sra bilgisayar destekli öretimin de, eitimin bireyselletirilmesini saladn unutmamalyz. Zaten, bilgisayar destekli öretimde bilgisayar, bir dersin öretiminde bir araç olarak kullanld için; örenciler, bilgisayar banda kendi hzlar ve yetenekleri dorultusunda konuyu örenmektedirler (Online-1). Baar için öncelikle öretmenlerin eitilmesi, ders programlarnn ve öretim modellerinin deimesi gerekmektedir. Bununla birlikte, Piaget, Pappert gibi bilim adamlarnn çalmalaryla ortaya çkan modern eitim kavramlar da (kiiselleme, uygulayarak örenme, ekip çalmas ve bilginin yol gösterici eliinde kefi) özellikle bilgisayar olmadan gerçekletirilmesi olanaksz gibidir (Açkgöz 1999). Sonuç olarak; Mustafa Kemal Atatürk’ün 1 Mart 1923’de TBMM’de yapt konumada: “Eitim ve öretimde uygulanacak yöntem, bilgiyi insan için gereksiz bir süs, bir bask arac, ya da bir uygarlk zevkinden çok, gerçek yaamda baarya ulamay salayan, uygulanabilen, kullanlabilir bir aygt haline getirmektir…” sözleri, yeni bir eitim reformuna ihtiyaç duyduumuzu gözler önüne sermektedir. Bu dorultuda mesleki eitim sistemini gelitirmek için; 1. verenler ve gerekmektedir. i bulma kurumlar ile ibirlii yaplmas - Mesleki eitimi ilgilendiren konularda verilen kararlarda devlet tekelinin kaldrlmas gerekmektedir. - Karar organnda söz sahibi olanlarn sorumluluk sahibi de olmalar gerekmektedir. 317 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 2. gücü piyasasnda effafln salanmas gerekmektedir. - gücü piyasasnda var olan bilgi asimetrisinin (asimetric information) giderilmesi gerekmektedir. - Ulusal yeterlilik sisteminin acilen kurulmas gerekmektedir. 3. Mesleki yeterlilikten beceri yeterlilie geçi salanmaldr. - Mesleki yeterlilik salanmaldr. - Beceri yeterlilik salanmaldr. Mesleki eitimin önemini gösteren ana mesaj ekil 1’de verilmitir. ekil 1. Ana Mesaj (Antalya E.M.L. Yap Ressaml Bölümü) KAYNAKLAR [1] Ertürk, S.(1976) Eitimde Program Gelitirme. Ankara, Yelkentepe Yaynlar [2] Tekev. (2008), “Türkiye’de Mesleki Eitim Sisteminin Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Raporu”, Teknik Eitim Vakf, Ankara. [3] Alkan, C. (1996). Uzaktan Eitimin Tarihsel Geliimi. Türkiye 1. Uluslararas Uzaktan Eitim Sempozyumu, Bildiriler Kitab. MEB FRTEB, 12 kasm 1996:XV., [4] Açkgöz, E. (1999). nternette Eitim ve Sanal Snflar. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eitim Fakültesi Bilgisayar Eitimi Bölümü Lisans Tezi, Ankara. [5] Yaczeybek, Z. (2005). Mesleki – Teknik Eitim Sorunlar ve Çözüm Önerileri Endüstriyel Teknik Öretim Dergisi, Say 6, Ankara. [6] Online-1: http://www.orscu.8m.com/newpage13.htm 01.07.2009. 318 eriim tarihi: 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRK NAAT SEKTÖRÜ ÇALIANLARININ MESLEK DL ETMNDEN BEKLENTLER EVLAC Group /P1* Emel Oral, Mustafa Oral, Arzu Klç, Gülgün Mstkolu, Ercan Erdi GR Türk inaat sektöründe çalan kiilerin/irketlerin yabanc dillerin kullanm ile ilgili bilgi ve becerilerinin snrl olmas, çalanlarn/irketlerin uluslararas hareketliliini kstlamaktadr. Bu kapsamda mesleki eitim ve sonrasndaki eitim programlarnn içeriklerinin iyiletirilmesinin gereklilii ortaya çkmaktadr. Fakat iyiletirmelerin baarya ulaabilmesinin ön art sektör çalanlar ve irketlerinin ihtiyaçlarn belirleyerek, buna uygun admlarn atlmasdr. Bu bildiride Avrupa Birlii Hayat Boyu Örenme (Leonardo Da Vinci- Yenilik Transferi) programlar kapsamnda yürütülmekte olan EVLAC (LLP- LDv-TOI–2007-TR- 048) projesi kapsamnda Türk inaat sektörü çalanlar ve irketlerinin mesleki yabanc dil ihtiyaçlarn belirlemek amac ile yaplm olan 2 farkl anket çalmasnn bulgularndan bir ksm ve bu bulgular nda gelitirilen web tabanl eitim materyalinin genel yaps sunulmaktadr. YÖNTEM Avrupa Birlii Hayat Boyu Örenme (Leonardo Da Vinci- Yenilik Transferi) programlar kapsamnda yürütülmekte olan EVLAC (LLP- LDv-TOI-2007-TR- 048) projesinin amac Türkiye, Yunanistan, Avusturya ve ngiltere inaat sektörlerinde çalma kültürü ve dilini öretmek için dijital ortamda bir eitim materyali hazrlanmaktr. Proje kapsamnda; - Katlmc ülkelerdeki inaat kültürü/uygulamalar ile ilgili görsel ve yazl özgün materyal toplanm, - Toplanan materyaller dijital medya formatnda sunulmu, Emel Oral Çukurova Üniversitesi, Müh.. Mim. Fak., n. Müh. Bölümü, Balcal, Adana, Türkiye E-posta: [email protected]. Mustafa Oral Çukurova Üniversitesi, Mühendislik Mimarlk Fakültesi, Bilgisayar Mühendislii Bölümü, Balcal, Adana, Türkiye E-posta: [email protected] Arzu Klç, Gülgün Mstkoglu, Mustafa Kemal Üniversitesi, Antakya Meslek Yüksek Okulu, Antakya, Hatay, Türkiye E-posta: akilic77@ yahoo.com, [email protected] Ercan Erdi Mustafa Kemal Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, naat Mühendislii Bölümü, skenderun, Hatay, Türkiye E-posta: [email protected]. 319 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Projeden elde edilen sonuçlarn yaygn etkisini artrmaya yönelik bir web sitesi (http://bmb.cu.edu.tr/evlac) ve web tabanl eitim materyali (http://bmb.cu.edu.tr/evlac/evlactraining(default.php ) oluturulmu, - Hazrlanan eitim materyallerinin katlmc ülkelerde inaat sektöründe çalanlara veya sektörle ilgili eitim verenlere seminerler, tantm toplantlar aracl ile tantmna balanmtr. Projenin balangç aamasnda proje orta 4 ülkede 2 ayr anket çalmas yaplmtr. Birinci anketin amac inaat sektörü çalanlarnn (öncelikle mühendis ve mimarlarn) yabanc dil eitiminden beklentileri ve ihtiyaçlarn ortaya koymak olmutur. kinci anketin amac ise inaat irketlerinin yöneticilerinin beklenti/ ihtiyaçlarn belirlemek olmutur. Anket sonuçlarndan bazlar farkl bildirilerde sunulmutur ( EVLAC Group1, 2009, EVLAC Group2,2009) . ANKET ÇALIMASI 1. ankete Türkiye’den 34, Avusturya’dan 12, Yunanistan’dan 46, ngiltere’den 40 mühendis/mimar katlmtr. 2. ankete ise Türkiye’den 16, Avusturya’dan 10, Yunanistan’dan 7,ngiltere’den 7 irket yöneticisi katlmtr. Aadaki paragraflarda Türkiye’den elde edilen veriler tartlmaktadr. Yurtdnda öncelikleri çalacak personel seçiminde Türk inaat firmalarnn Türkiye Tablo 1 Türkiye’deki inaat irketlerinin yöneticilerinin yurtdnda görev alacak mühendis/mimar seçiminde öncelik verdikleri özellikleri sralamaktadr. Yöneticiler önem verdikleri özellikleri Likert ölçeine göre 1- en önemliden 5-en önemsize göre sralamlardr. Sonuçlar yöneticilerin öncelikle proje özelliklerine uygun uzmanl olan profesyonelleri tercih ettiklerini göstermektedir. Bunun arkasndan srasyla irketin geni kapsaml eleman ihtiyac ve alnan elemanlarn yabanc dil ve iletiim becerisinin güçlü olmas gelmektedir. Bu sralamada ‘irketin geni kapsaml eleman ihtiyac’ öncelikli olarak görünse bile deiim katsaylarna bakldnda (V= 0.75) aslnda irket yöneticilerinin bu konuda tam bir fikir birliinde olmadklar görülmektedir. Sonuçlar (V=0.38) yöneticilerin ‘yabanc dil ile iletiim’in önemi konusunda daha paralel görülerde olduklarn göstermitir. Ortalama Standard sapma Deiim katsays (V) A* 1 0 B 2 0.76 C 1.71 1.28 D 2.43 1.45 E 2.86 1.60 0 0.38 0.75 0.60 0.56 Tablo 1: Yurtdnda çalacak personel almnda irketlerin öncelikleri * A- Uzmanlama B- Yabanc dilde iletiim yetenei C- irketin geni kapsaml eleman ihtiyac D- Ödeme koullar E- Yabanc ortaklarla oluturabilecekleri sinerji 320 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mesleki Yabanc Dil htiyaçlar ekil 1 incelediinde olaan olarak en çok ihtiyaç duyulan dilin ngilizce olduu görülmektedir. Türk mühendisleri için ngilizcenin gerekli olduu iletiim ekilleri ise e-mail/faks gibi yazl iletiimi okuyup yazma olarak belirlenmitir. ekil 1’de sunulan sonuçlar ngilizcenin yannda Arapçann Türk mühendisleri için en önemli yabanc dil olduunu göstermektedir. Bunun öncelikli nedeni Arapça konuulan ülkelerde inaat sektörünün Avrupa’ya göre çok daha dinamik olmas ve Türk inaat firmalarnn bu ülkelerde yatrmlarnn çok olmas olarak açklanabilir. Language Requirements - Turkey telephoning 30 making overseas visits 25 receiving overseas visitors 20 giving/follow ing instructions 15 negotiating 10 5 bi c R us sia Ka n za kh st an y an Ar a ch er m G En g lis h 0 Fr en Number of respondents meetings Language reading correspondence (email, letter, fax) w riting correspondence (email, letter, fax) reading contracts/ technical or legal literature w riting contracts/technical or legal literature other (please state) ekil 1. Türk inaat firmalarnn mesleki dil ihtiyaçlar (EVLAC Group1, 2009) Mesleki Yabanc Dil Eitim Materyalinden Beklentiler Türk mühendisleri ngilizceyi özellikle e-mail/ faks yazma ve okumada kullandklarn belirtmelerine ramen, çevrimiçi (online) mesleki yabanc dil eitim materyalinden beklentilerle ilgili anket cevaplarnda eitim materyalinden beklentilerinin konuma, yazma, okuma, teknik kelime bilgisi seçeneklerinin hepsini eit arlkta karlanmas yönünde olacan belirtmilerdir. Beklenti % (a) gramer (b) dinleme (c) okuma (d) konuma (e) sözcük (f) ) tüm becerilere eit arlk Toplam (%) 6 6 8 22 18 40 100 Tablo 2 Çevrimiçi mesleki yabanc dil eitim materyalinden beklentiler Web tabanl Eitim Materyali Anket çalmalar sonucunda belirlenen ihtiyaçlar nda web tabanl bir eitim materyali hazrlanmtr. 321 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Eitim materyaline http://bmb.cu.edu.tr/evlac/evlactraining/default.php adresinden ulamak mümkündür. Eitim materyali 6 temel bölüm altnda toplanmtr. Bu bölümlerde Türkçe, ngilizce, Almanca ve Yunanca mesleki yabanc dil ve ilgili ülkenin inaat sektöründeki çalma kültürü ile ilgili bilgiler yer almaktadr. 6 temel bölümün balklar ve içerikleri aada özetlenmektedir. 1. Profesyonel roller: Projelerde çalan profesyoneller, çatma yönetimi ve çözüm ekilleri, proje takm / personel seçim süreci. 2. Sözleme yönetimi: Alt yüklenici yönetimi, tedarikçi yönetimi, yapm metotlar/ teknikleri, proje planlama/programlama, inaat sektörünü etkileyen faktörler. 3. çi ilikileri: gücü yönetimi, motivasyon /ödül sistemleri 4. Kalite yönetimi / Güvenlii: Kalite yönetimi politikalar, i güvenlii politikalar. 5. Eitim ve Öretim: Eitim ve öretim sistemleri, eitim programlarnn gelitirilmesi, eitim ve kariyer geliimi. 6. letiim ve bilgi paylam: letiim alar, sosyal paylamlar, karar alma yaklamlar, bilgi paylam. 6 temel bölümün dnda her dil için bir ‘Sözlük’ bölümü ve ‘Kaynaklar’ bölümü de yer almaktadr. 6 temel bölüm içinde 4 temel altrma yapma imkân bulunmaktadr. Bunlar: (1) Dinleme öncesi altrmalar: Sözlükte verilen mesleki terimlerin anlamlar ile eletirilmesinin yaplmasn kapsamaktadr (ekil 1) . ekil 1. Dinleme öncesi altrmalarna örnek 322 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (2) Dinleme altrmalar: : Bu ksmda sektörden ilgili kiilerle gerçekletirilmi mülakatlarn videosu sunulmakta, örenciye video ile ilgili Doru/Yanl sorular sorulmaktadr. Türkçe, Yunanca ve Almanca eitim materyalinde her video ngilizce alt yaz ile sunulmaktadr. Ayrca her videonun kendi dilinde yazl dökümü de verilmektedir (ekil 2). ekil 2. Dinleme altrmalarna örnek 3. Okuma altrmalar: lgili bölümle (profesyonel roller, sözleme yönetimi vs. gibi) alakal 100–150 kelimelik bir okuma parças sunulmakta, parça ile ilgili çoktan seçmeli sorular verilmektedir (ekil 3). ekil 3. Okuma altrmalarna örnek 323 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 4. Bölüm sonu altrmalar: Her bölüm sonunda uzun bir video veya okuma parças bulunmaktadr. ekil 4. Bölüm sonu altrmalarna bir örnek Her altrma sonunda kullanc ayrca iaretledii cevaplarn doruluunu örenebilmektedir (ekil 5 ve 6). (a) Yunanca örnek 324 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (a) Almanca örnek ekil 5. Kullancnn doru ve yanlnn belirtilmesi ile ilgili örnekler SONUÇ VE ÖNERLER Avrupa Birlii Eitim Programlar Leonardo Da Vinci Yenilik Transferi projelerinden LLP-LdV-TOI–2007- TR–048 EVLAC projesi kapsamnda Türk inaat sektörü çalanlarnn mesleki dil beklentileri belirlenmi ve bu beklentileri karlamak amac ile 4 dilde mesleki dil eitim materyali hazrlanmtr. Materyal web ortamnda ve DVD olarak eriilebilir ekildedir (http://bmb.cu.edu.tr/evlac/ evlactraining/default.php ). Mevcut proje kapsamnda 6 temel bölümle ilgili belirli sayda altrmadan oluan eitim materyalinin teknik alt yaps ileriki çalmalarda yeni altrmalar eklenebilecek ekilde gelitirilmitir. KAYNAKLAR [1] Bertin , C. , Bertin, J.C. Mise en place d’une formation en anglias a l’Institut des Transport des Transport Internationaux et des Ports. ASP: La Revue du GERAS, 2,139-162, 1993. [2] Dechesne, M.A. English Usage and needs in the workforce: Review of the literature and relevance to higher education curriculum development, Information Analysis, 1998. [3] The EVLAC Group, Enhancing vocational language skills and working culture awareness of European construction professionals, PM World Today, Vol. X, Issue VIII, 2008. [4] EVLAC web sitesi, http://bmb.cu.edu.tr/evlac/ 325 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [5] EVLAC Group1, Language needs of construction professionals, CIB 2009 conference, Dubrovnik, Croatia, 2009. [6] EVLAC Group2, Vocational language needs of European construction companies, MC4T Managing Construction for Tomorrow, Istanbul, Turkey,2009. [7] Furuya, C., Assessing the needs of Japanese engineers abroad. TESOL Matters, October/November, p.16, 1998. [8] Garcia-Mayo, M. Designing an ESP course for health science students. ASP:La Revue du GERAS, 7/10, 501-510, 1995. [9] Haissinski, Y. Maury, M. A study of English needs of scientific executives in business. Les Languages Modernes,1, 124-130, 1990. [10] Holden, W. Instructors as business people, business people as instructors: the needs analysis in a negotiated syllabus for corporate learners. The Journal of Language for International Business, 6(2), 55-66, 1995. [11] Moody, J. An assessment of language needs for technical communication in a multilingual speech community: Implications for teaching LSP in Papua New Guinea. Annual meeting of the Southeast Asian Ministers of Education Organisation regional language seminar, 1993. [12] Pennington, M.C. Research on language in Hong Kong: An overview. Pasific Language Research Forum, Sydney, Australia, 1993. [13] Rogerson- Revell P., Developing a cultural syllabus for business language elearning materials, ReCALL 15(2): 155–168, Cambridge University Pres, 2003. [14] Sinhanetti, K., ESP courses at Tertiary level: A reflection of Thai business community. Annual conference on Languages and Communication for world business and professions, Ypsilanti, MI, 1994. [15] Wongsothorn, A., Steps in EFL graduate program design by the Language Institute, Chulalongkun University. Case studies in syllabus and course design, SEAMEO Regional Language Centre: Singapore, 1992. 326 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE DSPLNLERARASI ÇALIMA EKSKLNN GDERLMES Deniz Güney* ÖZET Günümüzde mühendislik projeleri giderek daha karmak hale gelirken projelerin gerek tasarm gerekse ina gerekse iletme aamalarnda çok sayda disiplinlerden teknik elemanlarn özellikle mühendis ve mimarlarn birlikte çalmas gerekmektedir. Ancak genelde mühendislik eitimlerinin tamam özelde inaat mühendislii ve mimarlk alanlarnda birlikte çalma ve ibirlii kültürünün yerlemesi noktasnda ciddi bir eitim eksiklii olduu açktr. Bu eksikliin giderilmesi için örencilerin deiik platformlarda bir araya getirilmesi ve birlikte çalma kültürünün oluturulmas gereklidir. GR Örenme ve öretim, her zaman için insanlar tarafndan sorgulanp yantlarn arand bilimsel konulardr. Bu nedenle örenme-öretim süreçlerine ilikin birçok bilimsel çalma yaplmaktadr. Bu çalmalar bilimsel aratrma ilkelerine dayandrlmaktadr. nsanlarn nasl öreneceine ve nasl öreteceine dair birçok kuram gelitirilmitir. Örenmenin gerçekleebilmesini salayan en önemli deikenlerden birisi öretim yöntemleridir. Öretim yöntemleri, örencinin bireysel geliim özelliklerine, örencinin öretme-örenme sürecindeki psikolojik durumuna, d koullarn etkisini dikkate almaya ve örencinin motivasyonunu artrmaya uygun nitelikte olmaldr. Bu öretim yöntemleri, örenme-öretme sürecinde örencinin etkin çabasn ve üst düzey verimliliini salamaldr. Örenciyi, grup ve snf arkadalar ile dayanma içerisine yönelterek, onda iletiimci bir birey olarak ibirliine dayal anlaml bir örenme yaantsna yol açmaldr. Örencilere böyle bir eitim-öretim ortam hazrlanmas için planl bir öretim süreci gereklidir. Çünkü günümüzün eitim-öretim anlay, bilginin ezberlenip depolanmas deil, bilgiyi nerede, nasl bulup kullanlacana dayal düünme ve problem çözme sürecine yönelik bir anlay benimsemektedir [1]. Günümüzde mühendislik, mimarlk hizmeti gereksinimi olan projelerin saylar ve çaplar giderek artmaktadr. Bu arta paralel olarak kaynaklarn optimum kullanm, projelerin hayata geçirime sürecinin azaltlmas, proje esnasnda meydana çkabilecek sorunlarn çözülebilmesi, maliyetlerin azaltlabilmesi, iletme sorunlar ve maliyetlerin indirilmesi için bir çok brantan eitimli insanlarn bir arada çalmas gerekmektedir. Dar anlamda baklrsa sradan bir toplu konut projesinde mimar, inaat mühendisi, makine mühendisi, elektrik mühendisi, harita mühendis, mal sahibi, iletmeci hatta hukukçu, sat ve pazarlamac projenin en bandaki tasarm aamasndan sonuna kadar birlikte çalmak, sorunlara makul ve ekonomik çözümler üretmek zorundadrlar. Marmaray projesi gibi devasa projelerde ise çok uç görünen disiplinlerden meslek sahibi elemanlarn birlikte Deniz Güney Yldz Teknik Üniversitesi, Mimarlk Fakültesi, Yldz Kampusu, Beikta, stanbul, Türkiye. Eposta: [email protected] 327 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA çalt görülmektedir. Mesela batrma tüp teknii ile proje gerçekletirilirken balklarn göç yollarnn etkilenmemesi hedeflendiinden proje de su ürünleri uzmanlar da görev almaktadrlar. Buna ek olarak balant tünellerinin kazlarnda sürekli tarihi eserlere rastland için bu devasa projeye arkeologlar, paleontologlar da dahil olmuladr. Keza kamulatrma sorunlarn çözümü için hukukçularn katks da yadsnamaz. Disiplinleraras öretim özellikle örenmede etkililii ve anlamll salama acsndan günümüzde gerek literaturde gerekse okullardaki uygulamalarda üzerinde tartlan bir konu haline gelmitir. Günümüzde ABD’de akademik okullarda, mesleki okullarda, öretmen yetitirme programlarnda, ksaca hemen hemen her kademedeki okullarda bu yaklamn daha belirgin bir ekilde uygulandn görmek mümkündür. Bu önemli program yaklam birçok ülkede bu kadar yaygn ve baarl bir ekilde kullanlmasna karsn, ülkemizde bu öretim yaklamnn içerii, önemi ve nasl kullanlabileceine yönelik çok az kaynak bulunmaktadr. Jacobs’a göre disiplinleraras öretim bir temann, kavramn, problemin incelenmesi için birden fazla disiplinin yöntem ve bilgisinden yararlanan program anlaydr [2]. Erickson ise disiplinleraras öretimi “bir kavramn farkl disiplinlerdeki kavramsal bütünlemesi” olarak tanmlamaktadr [3]. Disiplinleraras program tasarmnda, okullarda okutulan disiplinlerdeki periyodik ünite veya derslerin (Dilbilgisi, Matematik, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi, Güzel sanatlar, Müzik ve Beden Eitimi gibi) birlikte düünülerek düzenlenmesi söz konusudur. Yldrm’n da belirttii gibi disiplinleraras öretimin özünde geleneksel konu alanlarnn belirli kavramlar etrafnda anlaml bir biçimde bir araya getirilmesi söz konusudur [4]. Ancak günümüzde inaat mühendislii eitiminde bu disiplinler aras çalma sistematiinin kazandrldn söylemek mümkün deildir. Ayn durum birlikte çalmas gereken taraflar olan dier branlar içinde söz konusudur. Özellikle inaat mühendisleri ile meslek yaantsnda en fazla ibirlii içinde olmas gereken mimarlarda da disiplinler aras çalma becerisi öretilememektedir. Ders programlar ve aktiviteleri incelendiinde bu becerinin kazandrlmasna yönelik ders veya projeler olmad görülmektedir. Bu nedenle meslek yaamnda birlikte çalmak durumunda kalan genç mühendis ve mimarlar, birlikte çalma sistematii öretilmedii için ideal ibirlii aamasna geçinceye kadar zaman kaybetmekte, bu yüzden projelerin uygulama ve gelime aamasnda hatal kararlar alnmas dolays ile zaman ve para kayb yaanmaktadr. Bu kayplar önleyebilmek için lisans ve lisansüstü eitim aamasnda gerek ders içi gerekse ders d aktivitelerle birlikte çalma sistematiinin öretilmesi, ayn dilin konuulabilmesi için ortak terminolojinin gelitirilmesi, eitim aamasnda birlikte projeler yaptrlarak uygulama becerisi ve tecrübesinin kazandrlmas da önem tamaktadr. Uygulama sürecinde inaat mühendislerinin en fazla birlikte çaltklar mesleki grup mimarlardr. Mimarlk, insanlarn yaamasn kolaylatrmak ve barnma, elenme, dinlenme, çalma gibi eylemlerini sürdürebilmeleri için gerekli mekânlar, estetik, ilevsel gereksinimleri, teknik ve yönetsel zorunluluklarla badatrarak ina etme sanat; baka bir tanmlamayla, yaplar ve fiziksel çevreyi tasarlama ve ina etme sanat ve bilimi olarak tanmlanmaktadr. Mimarlk lisans eitimi, birinci snfta arlkl olarak temel tasarm ve üç boyutlu alglama üzerine kuruluyken, ilerleyen snflarda bina yapma süreci üzerine younlamakta bunu da stüdyo ve kritik metodu üzerinden yapmaktadr. Burada örencilerden, verili alan 328 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ve program içerisinde özgün çözümler üretmeleri beklenmekte ve desteklenmektedir. Temel tasarmda örenildii düünülen parça bütün ilikisi, üç boyutlu düünme becerisi ve kütle kompozisyonlarnn ilerleyen snflarda mimari proje üretim sürecine içkin olduu tahayyülü yaygndr. Grup olarak çalma ancak ortak maketler ya da ortak çizimler için geçerlidir; onun dnda örenciler tek balarna çalrlar. Bu balamda, grup çalmas kavram projeler üzerinden deil, ortak yaplmas gereken iler üzerinden yürümektedir. Stüdyolarda mimarlk meslei genel anlamda kapal bir sistem olarak tanmlanr. Bunu amaya çalan ve hem kendini baka disiplinlerin etkisine açan hem de baka disiplinlere penetre etmeye çalan stüdyolar da yok deildir; ancak bunlarn mimarlk eitimi sürecinde ba aktör olmadklar mutlaktr [5]. Ancak bu proje çalmalarnda en önemli noktalardan biri olan tayc sistemin tasarlanmas, oturtulmas ve projede yaplacak deiikliklere göre modifikasyonlarn yaplmasnda mimarlarn inaat mühendisleri ile birlikte çalma kültürünü gelitirmesi mesleki yaamlar açsndan oldukça önemlidir. Bu noktada balangçta ortak bir dil ve terminoloji gelitirmeleri daha sonra yaplacak ortaklaa çalmalarn sal açsndan kritik bir öneme sahiptir. YÖNTEM Genelde farkl disiplinler aras çalmalarn yaplabilmesi özelde de mimar ve mühendisler aras birlikte çalma sistematiinin eitim sürecinde tekili için farkl yöntemler önerilmektedir. Bunlar eitim süreci içindeki konumlarna bal olarak deerlendirilebilir. Lisans Eitimi Sürecinde Yaplacak Çalmalar Lisans eitimi sürecindeki disiplinler aras çalma sistematiinin yerletirilmesi çalmalar bu noktada en hayati ve önemli aamadr. Zira en kalc olan çalma bu seviyede yaplan çalma olacaktr. Ortak bir dil gelitirilmesi, kurumsal bir yapnn tekil edilmesi bu seviyede yaplacak çalmalarla mümkün olacaktr. Bu süreçte öncelikle ortak ders alnmas sisteminin kurulmasnn salanmas gerekmektedir. Böylelikle hem öretim üyesi baznda hem de örenci baznda birliktelik salanmas söz konusu olacaktr. Ders içeriklerinin buna göre güncellenmesi ve müfredatlarn kesime kümesinde yer alan derslerin belirlenerek içeriklerinin birliktelik salanacak ekilde güncellenmesi gerekmektedir. Mimarlk eitiminde yer alan “Statik-Mukavemet”, “Yap Statii”, “Tayc Sistem Tasarm” gibi derslerin inaat mühendislii bölümünde ortaklaa alnmas, naat Mühendisliinde yer alan “Teknik Resim”, “Mimari Tasarm”, “Tayc Sistemler” gibi derslerinde Mimarlk bölümünden ortaklaa alnmas yararl olacaktr. Derslerin içerikleri ise Mimarlk ve naat Mühendislii öretim üyelerince ortak çalma amacn salayacak ekilde güncellenmesi ve her ders için birlikte çalmay salayc proje ödevleri ile desteklenmesi gerekmektedir. Bir sonraki aamada ise ortaklaa çalma yaplacak seçmeli derslerin açlmas gerekmektedir. Bu derslerde teorik eitimin yerine uygulamal eitim öne çkarlmal, ders arlkl olarak birlikte proje çalmalarnn gerçekletirilmesine dayandrlmaldr. Gerek naat Mühendislii gerekse Mimarlk Bölümü örencileri mezun ola kadar bu seçmeli derslerden en az birini almas ve ortaklaa proje yapmasnn salanmas zorunlu tutulmaldr. 329 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çift anadal programlarnda (ÇAP) özellikle naat Mühendislii ve Mimarlk bölümleri arasnda ÇAP yaplmas tevik edilmelidir. Bu iki branta ÇAP yapan örencilerin örenim sürelerini en az uzatacak ekilde ders programlarnn ayarlanmas bu eitimi daha cazip hale getirecektir. Ortak proje yaplmas, yarmalara birlikte katlmn salanmas tevik edilmeli, proje gruplarnda farkl disiplinlerden en az bir örenci bulunmas zorunlu hale getirilmelidir. Bu noktada stanbul Teknik Üniversitesinde düzenlenmekte olan, çeitli firmalarn sponsorluk yaparak kazananlara maddi karl olan ödüllerin verildii proje yarmas model olarak gösterilebilir. Bu proje yarmalarnda katlmc gruplarn deiik branlarn bir araya gelmesi ile oluturulmas zorunlu tutulmaktadr. Böylece örenciler proje çalmas yaparak yarmaya hazrlanrken disiplinler aras çalma yapmann temellerini atm olmaktadr. Jüri üyelerinin de deerlendirmelerinde disiplinler aras çalmann seviyesini ve baarsn dikkate almalar yararl olacaktr. Lisansüstü Eitim Sürecinde Yaplacak Çalmalar Lisansüstü eitim sürecinde disiplinler aras çalmann tevik edilmesi için farkl bölümlerin bir dierinde lisansüstü eitim almas özendirilmelidir. Bu noktada disiplinler aras çalmaya yatkn, bu eksikliin önemini bilen ve giderilmesi için çaba sarf eden öretim üyelerine ihtiyaç duyulmaktadr. Son dönemde bu tarzda aratrma projeleri TÜBTAK tarafndan desteklenmekte ve tevik edilmektedir. Bu nedenle yüksek lisans seviyesindeki örencilerin tekil tez çalmalar yapmas yerine bir proje kapsamnda birlikte tez çalmalarnda bulunulmas salanmaldr. Bu aamada öretim üyelerinin tarz ve olaylara yaklam belirleyici olduuna göre öretim üyelerine yönlendirici eitim verilmesi ve disiplinler aras çalmann öneminin belirtilmesi yerinde olacaktr. naat Mühendislii ve Mimarlk Bölümü öretim üyeleri bu noktada lokomotif görevi almaldr. Her yüksek lisans örencisinin tez çalmas bir proje gibi deerlendirilmelidir. Üniversitelerin aratrma fonlar bu tarzda projelere özel destek salamaldr. Son dönemde uluslararas indeksli dergilerde yaplan yaynlarn büyük çounluunun disiplinler aras çalmalarn yapld projelerden ortaya çkmas konunun önemini ortaya koyan bir örnektir. Bu tezlerde mümkünse dier disiplinden ortak danman kullanlmas yararl olacaktr. Doktora seviyesindeyse farkl disiplinden yetien örenciler için kontenjan konulmaldr. Bu örencilerin tezleri disiplinler aras çalma kapsamnda deerlendirilerek TÜBTAK desteklerinden veya üniversite aratrma fonlarndan desteklenmelidir. Tez yönetici olarak her iki disiplinden ortak danman kullanlmas yerinde olacaktr. Doktora yeterlik ve tez izleme jürilerinde her iki disiplinden de öretim üyelerinden olmas yerinde olacaktr. Ancak jürilerin tekilinde öretim üyesi seçiminde, öretim üyesinin bu alanda daha önce çalma, proje veya yayn yapm olmas kriter olarak konulmaldr. 330 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE ÖNERLER naat mühendislii eitiminde büyük projelere imza atacak donanml mühendisler yetitirebilmek için lisans ve lisansüstü eitiminde radikal deiiklikler yapmak gerektii açktr. Bu radikal deiikliklerin banda da disiplinleraras çalma kültürü ve sistematiinin teorik ve uygulamal alt yapsnn kurumas gereksinimi açktr. Bu anlamda meslek hayat ve çalma düzeni dikkate alndnda inaat mühendislii eitiminde disiplinleraras çalma için mimarlk alan birincil hedef seçilmelidir. Bu hedefe ulamak için zorunlu ve seçmeli dersler kullanlabilecei gibi çift anadal yaplmas özendirilmeli ve fark dersleri düzenlenerek cazip hale getirilmelidir. Birlikte çalma kültürü ve disiplinler aras çalma öncelikle öretim üyelerinden balamas gerektiinden üniversite kapsamnda bulunan aratrma projeleri ile TÜBTAK projelerine ortaklaa bavuru yaplmas tevik edilmeli hatta organize edilmelidir. Sadece ders kapsamnda braklmamas gereken bu amaca ulamak için ortak proje çalmas yaplmas tevik edilmeli, sponsorlar aracl ile parasal ödüller konularak her katlmcya destek salanmaldr. Ayrca proje deerlendirme jürilerinde mimarlk ve mühendislik bölümü öretim üyeleri ile meslek hayatnda baarl elemanlar yer almaldr. Söz konusu jürilerin her proje için katlmclar önünde yapaca deerlendirmeler katlmc mimar ve mühendislerin meslek hayatlar için yol gösterici olacaktr. Böylece ileride proje toplantlarna katlarak birlikte büyük projelere imza atacak inaat mühendisi ve mimarlara ortak toplant yapma, çözüm arama, empati yapma yetisi kazandrlabilecektir. KAYNAKLAR [1] Duman, B., Aybek, B., Surec-Temelli Ve Disiplinleraras Öretim Yaklamlarnn Karslatrlmas, Mula Üniversitesi SBE Dergisi Güz 2003 Say 11. [2] JACOBS, H.H. (1989). “Design options for an integrated curriculum”, H.H. Jacobs (Ed). Interdisciplinary Curriculum: Design and Implementation. Alexandria, VA: ASCD. [3] ERICKSON, H.L. (1995). Stirring the Head, Heart, and Soul (Redefining Curriculum and Instruction), California: Corwin Press, Inc. [4] YILDIRIM, A. (1996). “Disiplinleraras Oretim Kavram Ve Programlar Acsndan Dourduu Sonuclar”, H.Ü. Eitim Fakültesi Dergisi, s.12,ss.89-94. [5] Erten, S., Çimen, D., Burat, S., Türkiye’de Kentsel Tasarm Proje Yarmalar ve Disiplinleraras Çalmay Örenme Süreci, Planlama, 2005/3. 331 332 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNE, SÜREÇ VE SÜREÇ YÖNETM YAKLAIMI LE BAKMAK Tahsin Asan* ÖZET Eitimin tanmna bakldnda, bireyin doumundan ölümüne süregelen, aile, okul, i yaam ve de çevre arasnda gelien, her birinin artlarndan olumlu ve olumsuz etkilenen bir olgu. Sosyal, Kültürel ve Bireysel boyutlar ayn anda içinde bulunduran bir kavram, uzun bir süreç. Biz naat Mühendisleri için bu sürecin bir dilimi olan naat mühendislii Eitimi Sürecini inceleyeceiz. Önce Süreç tanmn yapalm; “Müteri / vatanda için bir deer oluturmak üzere, bir girdiyle balayan (insan gücü, makine, malzeme, teknoloji gibi) ve bu girdiye katma deer katlarak belirli bir çkt üreten birbiriyle balantl admlar, ilemler dizisidir. Bizim Sürecimizin Girdisi; Ortaörenimini tamamlam ve belirlenmi artlar salam örenci, Çktmz ise, kapsam çok geni olan inaat sektöründe i yaamn sürdürecek olan mezun inaat mühendisi. Burada süreci iyi yöneterek çkt performansmzn yüksek olmas için; Girdinin iyi seçilmesinden balayarak çktnn kaliteli (beklenen artlar salayabilen) olmas ve bu kalitenin sürdürülebilirlii adna nelerin yaplmas gerektiini inceleyeceiz. GR naat Mühendislii Eitimini konu alan Sempozyumun alt balklarndaki “Çkt Bazl Eitim Planlama ve Deerlendirme”sini irdeleyeceimiz bu yazda; Çktnn, bir sürecin sonucunda üretilen ürün veya hizmet olduunu tek bana bir fikir vermeyeceini, sürecin dier baarlaryla beraber deerlendirilmesi gerektiini özellikle belirtmek isterim. Eitim olgusunu Süreç mantyla ele alacamz için öncelikle, Sürecin tanm, Sürecin Tasarm (Algoritma, Ak emas, Süreç Kart) ve Baar (performans) göstergeleri ve de yiletirme Tekniklerinden bahsetmemiz gerekir. SÜREÇ Süreç “Müteri/Vatanda” için bir deer oluturmak üzere, Bir grup girdiyi kullanarak, bunlardan çktlar elde etmeyi amaçlayan; - Tekrarlanabilen, - Ölçülebilen, Tahsin Asan MO Samsun ubesi E-posta: [email protected], tahsinasan61@ hotmail.com.tr 333 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Sahibi ve sorumlusu (sorumlular) olan, - Organizasyonel hiyerari gerektirmeyen - Fonksiyonlar (birimler) arasnda gerçekleen, eylem ve lemler, Ksaca; Müteri talebi / artlar ile balayan ve sonunda da müterinin memnuniyeti ile tamamlanan ilemler dizisidir. Ölçemediinizi bilemezsiniz, bilmediinizi de yönetemezsiniz yaklam ile, Gayemiz; günümüzün rekabetçi ortamnda sürecimizin baar göstergelerinin genel kabul görmü ölçütlerle, nesnel verilere dayal izlenmesi, kyaslanmas ve iyiletirilmesidir. Bu nedenle sürecimizin müteri artlarnn belirlenmesinden balayarak sonunda müteri memnuniyeti aamasna kadar olan evrelerini saysal olarak ifade edebilmemiz gerekir. Bunun için de süreç kavramn, süreç yönetimini ve de süreç iyiletirme tekniklerini iyi bilmeliyiz. imdi bu kavramlar ve birbirleriyle ilikilerini inceleyelim; Süreçler kendi içinde bölünme/snflandrma ve hiyerarik bir yapya sahiptir. - Temel Süreçler; Ana i faaliyetlerinin üst düzeyde tanm (Sonuç-Fayda, Kalite, Vatanda Memnuniyeti, Etkinlik baar ölçütleriyle deerlendirilir.) - Alt Süreçler; Alt Süreçler, Temel Süreç admlarnn geniletilmi halidir. (Verimlilik baar ölçütleri ile deerlendirilir.) - Detay Süreçler; Süreçleri oluturan daha alt düzeyde ileyii olan süreçler (Girdi, çkt baar ölçütleri ile deerlendirilir.) - Aktiviteler/Faaliyetler; Detay süreçlerin alt yapsn oluturan genellikle kiiler baznda yürütülen ilemler/faaliyetlerdir. Herhangi bir sürecin, Alt Süreç ya da Detay Süreç olmas onun önemsiz olduu anlamna gelmez. Aktivite ve faaliyetlerin süreç olarak tanmlanmamams veya süreç mant ile yönetilmemesi onlarn deersiz olduu veya izlenmeyecei anlamna gelmez. Örnein, örencinin kayt kabul ilemleri veya devamszlnn izlenmesi mezun mühendisin kalitesini etkilemez ama yaplmas da zorunlu ilemlerdir. Baka bir örnek, laboratuara sarf malzemesi satn almak zorunlu bir itir ama bu ii yönetmenin mezun Mühendisin kalitesine hiçbir katks yoktur. SÜREÇ TASARIMI ALGORTMA: Herhangi bir süreci oluturan faaliyetlerin (admlarn) açk, düzenli ve sral bir ekilde söz ya da yaz ile ifadesidir. Algoritma kurmak, bir olay adm adm tanmlamak ya da bir sorunun çözümü için mantksal bir yöntem oluturmak demektir. Örnein; Örenci stajlarnn nasl yaplacan doal bir dille alt alta sralayarak yazarsanz, o sürecin algoritmasn kurmu olursunuz. AKI EMASI (DYAGRAMI): Bir faaliyetin nasl yapldn sral olarak ekillerle/sembollerle ematik olarak anlatan dokümanlardr. çinde mantksal bir ak vardr. Ak emasnn algoritmadan fark, admlarn standart semboller içine yazlm olmas ve admlar ve ilgili birimler aras ilikilerin oklar ile gösterilmesidir. 334 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ak emasndaki detay; Hitap ettii kitlenin alglama düzeyine kadar inecektir. (Eitim düzeyi konu ile ilgili kültür v.b) SÜREÇ KARTI: Sürecin; Numarasn, amacn, Snrlarn (Balama ve Bitiini), Girdisini, Çktsn, Sorumlusunu, süreç Takmn, Baar (Performans) Göstergelerini ve bunlarn izlenmesini, lgili Dokümanlar (Yasa, Yönetmelik, Kararname ….) v.b.gösteren kimlik kartdr. GRD: Bir ürün veya hizmetin üretilmesi için gereken beeri, mali ve fiziksel kaynaklardr. ÇIKTI: Sürecin sonunda üretilen ürün ve hizmetlerin miktardr. in niteliine göre bazen bir sürecin çkts baka bir sürecin girdisi olabilir. Çkt adndan da anlalaca üzere bir sürecin sonucudur. Amaçlanan hedeflere ulalp ulalmad hakknda bir fikir vermez. Bunun için Çktnn, Sürecin dier baar göstergeleri ile beraber deerlendirilmesi gerekir. BAARI GÖSTERGELER: Gerçekleen sonuçlarn önceden belirlenen hedefe ne ölçüde ulaldnn ortaya konulmasnda kullanlr. Kurum ve Kurulular, süreçlerini baar göstergelerine dayandrmak zorundadrlar. Bir baar göstergesi, ölçülebilirliin salanmas bakmndan miktar, zaman, kalite veya maliyet cinsinden ifade edilir. Ölçemediimiz iyiletiremeyiz. hiçbir eyi deerlendiremeyiz, yönetemeyiz, Örnek: Müteri Memnuniyet Oran ÖLÇÜM YÖNTEM = Müteri Memnuniyet Anketindeki 5 li skalal sorulara 4-5 diyenlerin toplam/toplam soru says * ankete cevap verenlerin says Baar Göstergelerinin Snflandrlmas; - Girdi - Çkt - Sonuç - Etkililik / Verimlilik - Etkinlik - Kalite göstergeleri olarak snflandrlr. TOPLUMLA LGL SONUÇLAR Kurulu bu süreçlerin sonunda içinde bulunduu toplumla (yerel, ulusal veya uluslar aras) ilikili olarak ne gibi sonuçlar elde etmektedir? Girdi Göstergeleri: Bir faaliyetin veya iin yürütülmesi için gerekli olan girdilerle ilgili olan göstergelerdir. Tek bana bir anlam tamazlar, ölçmeye esas olan balangç durumunu yanstrlar. - Örnek verecek olursak, naat Mühendislii Bölümlerinin kontenjanlarnn belirlenmesinde inaat sektöründe yaplan aratrmalar, naat Mühendislii 335 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bölümünü seçenlerin Ortaörenim baar durumu, Bu bölümü isteyerek seçip seçmedikleri, Bu bölümü kaçnc tercih olarak seçtikleri, Bölümün Akademik kadrosunun nicelik ve nitelik olara yeterlilii, - Eitimde kullanlan araç/gereç, Derslik says, Laboratuar says, Öretim Üyesi/Örenci says v.b. Çkt Göstergeleri: Bir sürecin sonucunda elde edilen mal ve hizmetlere ilikin saysal göstergelerdir. Üretilen mal ve hizmetlerin nicelii konusunda bilgi vermesine ramen, hedeflenen sonuçlara ulalp ulalmad veya üretilen mal veya hizmetin kalitesi ve üretim sürecinin etkinlii konusunda tek bana açklayc deildir. Örnek; Fakültelerin naat Mühendislii Bölümünden mezun olanlarn says, Üretilen/yaymlanan Akademik Yaynlar, Yürütülen bilimsel çalma/Aratrma Projesi Says (TUBTAK Projesi, Özel Sektöre yaplan projeler), Bilimsel toplant says, Toplam Eitim Saati v.b. Sonuç (Fayda) Göstergeleri: Bir sürecin sonucunda elde edilen çktlarn (ürün/hizmet) bu çktlar kullananlarn/hizmetten yararlananlarn veya toplum üzerindeki etkilerini ifade eder, elde edilen çktlarn, amaç ve hedeflerin gerçekletirilmesinde nasl ve ne ölçüde baarl olduklarn gösterirler. Sonuç (Fayda) : Niçin yaptk, Vatandaa ne saladk sorularna cevap verir. Hedeflenen sonuçlara ulamadaki baar seviyesi etkililik ile de ifade edilmektedir. Sonuç göstergeleri amaç ve hedeflere ulalp ulalmadn ortaya koymalar bakmndan en önemli baar göstergelerdir. Örnek; Kazanlan uluslar aras proje yarmalar, uluslar aras Bilimsel kongrelerde sunulan akademik çalmalar, Yabanc ülkelerin Üniversitelerinin ortak çalma talepleri (naat Fakültelerimizde lisansüstü, Doktora, Ortak Proje çalmas yapan yabanc örenci ve akademisyenler ) v.b. VERMLLK: Birim çkt bana girdi veya maliyettir. Girdiler ile çktlar arasndaki ilikiyi gösterir. Kullanlan kaynaklarla, bir faaliyetin sonuçlarn ya da çktlarn azamiye çkarmay ifade eder. EKONOMKLK: Bir faaliyetin planlanm sonuçlarna ya da çktlarna ulamak için kullanlan kaynaklarn maliyetini en aza indirmeyi ifade eder. Verimlilik Göstergeleri: Belirlenen girdilerle mümkün olan en yüksek çkt düzeyine ulalp ulalmadn deerlendiren araçlardr. Verimlilik göstergeleri, kaynaklardan yeterince yararlanp yararlanmadmz gösterir. “Ne kadar girdi kullanlarak ne kadar çkt elde edildi” sorusuna cevap arar. Geni anlamda baar(performans) anlamnda da kullanlr ancak bu kavram amaca ulamaktan çok yaplan iin maliyetinin en aza indirilmesiyle ilgilidir. Yani çkt bana üretime giren unsurlarn her birinin (insan kaynaklar, hammadde, elektrik, krtasiye v.b) optimum kullanlmasdr. Örnek: Fakültelerin naat Mühendislii Bölümünden belirlenmi örenim süresi içinde mezun olanlarn says, laboratuarlarda ayn numune ve düzenek ile yaplabilecek azami deney says ve bu deneylerden yararlanan örenci says, öretim üyesi/örenci bana düen uygulamal eitim saati, öretim üyesi bana düen aratrma projesi says v.b. 336 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ETKLLK: Çkt ile sonuç arasndaki ilikidir. Çktlarn beklenen sonuçlara yol açp açmadn inceleyen araçtr. Bir faaliyetin, planlanan ve gerçekleen etkisi arasndaki ilikiyi; hedefe ulama derecesini ve yerindeliini ifade eder. Örnek: naat Mühendislerinin yerel yönetimlerde tercih edilmesi, Sosyal sorumluluk projelerinde naat Mühendislerinin etkinlii v.b. Etkililik Göstergeleri: Etkililik göstergeleri, çkt ile sonuçlar arasndaki ilikileri ifade eder. Yani, çktlarn beklenen sonuçlara yol açp açmadn inceleyen araçlardr. Elde ettiiniz çktlarla istediiniz etkileri elde edebildiniz mi? sorusuna cevap arar. Yani Amaçla ilgilidir, amaca ulaabilme derecesini gösterir. Etkililik = Gerçekleen (çkt) /Planlanan(çkt) Örnek; DPT, KK, Üst Kurullar, Tefti kurullar gibi kurumlarda inaat mühendislerinin çalma (tercih edilme) oran, naat Projelerinde salanan(yakalanan) kalite ile ülke genelinde yaplan tasarruflar v.b. KALTE: Mal veya hizmetlerden yararlananlarn veya ilgililerin beklentilerinin karlanmasnda ulalan düzeydir. (güvenilirlik, doruluk, davran biçimi, duyarllk ve bütünlük gibi ölçüler). Kalite Göstergeleri: Kurumlarn sunduu ürün ve hizmetlerin, kullanc istekleri ve gereksinimlerini karlama düzeyini, ürünlerin standartlara uygunluunu ve hatasz olma derecesini ölçen araçlardr. Örnek; Akademik yaynlarda bilimselliin ölçüt olarak alnmas oran, Yaymlanan Akademik çalmalarn baka Akademik çalmalarda kaynak alnma oran, Örencilerin baar oran, Mezun olan örencilerden ilk yl i bulabilenlerin oran, Özel sektör tarafndan talep edilen stajyer naat Mühendislii örenci says, stajyer örencilere salanan kolaylklar/haklar (Ücret/SSK ödenmesi, Kurumlarn sosyal haklarndan yararlandrma v.s) Mezuniyet derecelerinde iyi ve pekiyilerin oran, Lisansüstü Eitime devam edenlerin oran, Meslek çi eitimlere istekli devam edenlerin oran, v.b. saylabilir. ETKNLK: Doru ii, DORU YAPMAK (Doru Zamanda Doru Yerde) MSYON: Üstlenilen görev, var olu nedeni. VZYON: Üstlenilen görevde ulalmak istenen yer, Uzgörü. AMAÇLAR: Ulalmaya hedeflenen sonuçlarn kavramsal ifadesidir. HEDEFLER: MSYON’u esas alan ve VZYON’a ulamak için belirlenen özel/özgün ve ölçülebilir alt amaçlardr. Hedefler, ulalmas öngörülen çkt ve sonuçlarn tanmlanm bir zaman dilimi içinde nitelik ve nicelik olarak ifadesidir. Hedeflerin miktar, maliyet, kalite ve zaman cinsinden ifade edilebilir olmas gerekmektedir. STRATEJ: Çok yönlü amaçlara ulamak üzere kaynaklarn üstüne önemle gitmek ve harekete geçmek için yaplm genel programlardr. 337 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Strateji; Bulunduunuz yerden gelecekte olmak istediiniz yere-sürdürülebilir rekabetçi avantaj yaratarak – gitmektir. *Anosoff, Porter Strateji; Yaplandrlm bir düzen içerisindeki planlama ufku uzun kararlar dizisidir. *Mintzberg Strateji; Deer yaratmay sürdürebilmeniz için olanak yaratacak bir dizi kopyalanamaz yetkinliin gelitirilmesi ve müteriye sunulabilmesidir. *RussellJones STRATEJK YÖNETM: Amaçlara ulamay salayacak çok tarafl kararlarn incelenmesi, hazrlanmas ve uygulanmasn hedefleyen bilim ve sanattr. D Frsat Ve Tehditlerin Kurumsal Güçlü ve Zayf Yönlere göre yönetilmesidir. ZLEME: Vizyonda ortaya konulan hedeflere ilikin gerçeklemelerin sistematik olarak takip edilmesi ve raporlanmasdr. DEERLENDRME: Uygulama sonuçlarnn amaç ve hedeflere kyasla ölçülmesi ve söz konusu amaç ve hedeflerin tutarllk ve uygunluunun analizidir. PLAN: Belirlenen hedeflere ulamak için gerekli, ksa, orta, Uzun dönemli (vadeli) yol ve yöntemlerin seçimidir. SÜREÇ YÖNETM Son yllarda yerli yersiz kullanlan SÜREÇ kelimesinin zamandan bamsz bir ilemler dizisi olduunu vurgulamaya çaltk. naat mühendislii Eitimini de Yaam boyu eitim Sürecinin bir dilimi olarak kabul edersek, imdi de Süreç Yönetiminden bahsetmeliyiz. Süreç Yönetimi: Süreçleri yönetmek. Süreçlerle Yönetim: Yönetim iini süreçlere odaklanarak yapmak demektir. Bir yönetim anlaydr. Süreç Yönetimi için; 1. Süreçlerin iyi tanmlanmas, 2. Süreç sahiplerinin belirlenmesi, 3. Alt/Detay süreçlerinin belirlenmesi, 4. Süreçler aras ilikilerin /snrlarn çözümlenmesi, 5. Süreç performansn ölçmek için kriter ve standartlarn belirlenmesini gerekir. 338 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Belirlenmi Vizyon ve Stratejisi dorultusundaki Süreç Yönetiminde: - Bütün faaliyetleri ölçülebilir duruma getirmek, - zlemek ve Ölçmek, - Ölçüm sonuçlar ile sürekli iyileme ve gelime salayabilmek adna Mevcut ve gelecekteki beklentilere uygun orta ve uzun vadeli stratejik planlarn olmas gerekir. Bu planlar ve yönetim; Mükemmel tasarlanm süreçler ile anlam kazanr. yi tanmlanm, Sahipleri ve Sorumlular belirlenmi, Mükemmel Süreçler; Vatanda/toplum için deer yaratan çktlar üretirler. Süreç Yönetiminin Yararlar: Süreçlere odaklanma vatandaa daha iyi hizmet sunmay salar ve vatanda memnuniyetini artrr. nsan, Teknoloji, Zaman ve dier kaynaklar daha iyi kontrol edilebilir, daha etkin kullanlr. - Gereksiz tekrarlar (deer katmayan faaliyetler) saptanp ayklanabilir. - Süreçler baznda katma deer (fayda-maliyet-verimlilik) analizi rahatça yaplabilir, baar daha kolay izlenebilir. - Bilgiye ulam kolayl ve verilere dayal karar alma imkân salar. - Sürekli iyiletirme (PUKO döngüsü ) uygulamas kolaylar. Süreç Sahipleri: Süreç sahipleri mümkün olduu kadar sürecin aknda bir ekilde yer alan, o sürecin en az bir admn gerçekletiren kii veya kiilerdir. Süreç yiletirmesi Teknikleri Bu konu, çok kapsaml ve de süreç tasarm ve yönetiminden sonrasn irdelediinden imdilik burada yer verilmemitir. SONUÇ VE ÖNERLER naat Mühendislii Eitiminin bir süreç olarak ele alnarak yönetilmesi gerektiinin vurgulamaya çalld bu yazdan da görülecei üzere sürecin girdisinden balayarak tamamlanmasna, performansnn ölçülerek deerlendirilmesine, iyiletirilmesine kadar ksacas yönetilmesinde birçok Kurum ve Kurulua (MEB, YÖK, Üniversiteler, MO, naat Sanayisi Sektörü ve dier STK lar dahil) Görev ve Sorumluluk dümektedir. 339 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bu süreç, iyi bir egüdüm salanarak tasarlanabilir ve de yönetilebilir. Bu görevi MO, MÜDEK (Mühendislik Eitimi Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei) YÖK ya da Üniversitelerimizden herhangi birinin naat mühendislii Bölümü Bakanl yürütebilir. Bu olamyorsa, Yasal artlar dahilinde (ki gerekirse TBMM den gerekli yeni yasal artlar talep edilebilir) yeni bir oluumla; Misyonunu ve de gerçekletirebilecei Vizyonunu belirleyerek, yaplacak iyi bir Stratejik Planlama ile bu SÜREÇ yönetebilir. Konu ile ilgili Finansal kayna da ilgili taraflar ortaklaa karlayabilir. Sürecinizin Tasarm: Genel tanmla, Mühendis; Uluslar aras kabul görmü snr deerler içinde farkl düünen farkl tasarlayan kiidir, ancak pratikte Bilgi Teknolojileri yardm ile bilgi üretebilen veya mevcut bilgiyi kullanarak karar veren kiidir. Bu tanmdan hareketle; Örnek ve olabilecek çalmalara altlk olmas anlamnda sürecimiz, 1.naat Mühendislii Eitimini Gelitirme Temel Süreci 1.1 Mühendislik Eitimi Öncesi (Aday Belirleme) Alt Süreci 1.1.1 Kontenjan Belirleme Detay süreci 1.1.2 Örenci Niteliini Belirleme Detay Süreci 1.2 Mühendislik (Lisans) Eitim Alt Süreci 1.2.1 Eitim konularnn planlanmas Detay Süreci 1.2.2 Uygulama ve Laboratuar Detay Süreci 1.2.3 Staj Uygulamalar Detay Süreci 1.2.4 Ödev ve Bitirme Tezi Çalmalar Detay Süreci 1.3 Mühendislik (Lisansüstü-Doktora) Eitimi Alt Süreci 1.3.1 Akademik Personel Yetitirme Detay Süreci 1.3.2 Üniversite – naat sektörü likileri Yönetimi Detay Süreci 1.4 Mühendislik meslek çi Eitimi Alt Süreci 1.4.1 naat Mühendisi – MO likileri Detay Süreci 1.4.2 Meslek çi Eitimi Planlama detay Süreci 2. Kaynaklarn Yönetimi Temel Süreci 2.1 nsan kaynaklar Yönetimi Alt Süreci 2.1.1 Akademik Personelin etkin Deerlendirilmesi detay süre 2.1.2 Yardmc Teknik Personel Yetitirme Detay Süreci 2.2 Fiziksel Kaynaklarn Yönetimi Alt Süreci 2.2.1 Araç-Gerecin Yönetimi Alt Süreci 2.2.2 Sarf Malzemesinin Yönetimi Detay Süreci 3. Bilginin Yönetimi Temel Süreci 3.1 Bilgi Paylam Alt Süreci 3.1.1 Bilgi/Veri toplama ve Deerlendirme Detay Süreci 340 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 3.1.2 Bilimsel Makalelerin Deerlendirilmesi Detay Süreci 3.2 Bilginin Arivlenmesi Alt Süreci 3.2.1 Bilginin basl ortamda Arivlenmesi Detay Süreci 3.2.2 Bilginin elektronik ortamda arivlenmesi detay süreci 3.3 Teknolojik Gelimelerin izlenmesi Alt Süreci 3.3.1 Ar-Ge Detay süreci 3.3.2 Teknolojik gelimeleri uygulama Detay Süreci eklinde tasarlanmtr. - Ancak, Bu konudaki gerçek tasarm taraflarn bir araya gelerek; - Sürecin iyi Tanmlanmas (Hangi aktivite ile balayp ve hangi aktivite ile bittii) - Alt/Detay süreçlerinin belirlenmesi, - Detaylanan Süreçlerin Tasarm (Ak emas ve Süreç Kart), - Detaylandrlan Süreçler aras ilikilerin/snrlarn belirlenmesi, - Süreç sahiplerinin belirlenmesi, - Süreç uygulayclarnn belirlenmesi - Süreçlerin Baarsn belirlenmesi, - Süreci yiletirme Yöntemlerinin belirlenmesi ile ve Hedeflerini ölçmek için ölçüt/standartlarn lgili herkes tarafndan açkça anlalacak, tutarl ve sürekli olarak yinelenebilecek ekilde çok daha güzel gelitirilebilir. Mühendisliin anans saylan naat Mühendisliinin ve siz deerli üyelerinin bu örnek çalmas dier mühendislik dallar için de yol gösterici olacaktr. Süreç mant revizyonlara açk olduundan, Yönetimi srasnda da gerekli deiiklikler / revizyonlar yaplabilir. Belirlenmi Vizyon ve Strateji dorultusunda hazrlanacak Süreçlerin, Yönetimiyle; - Planlanan Bütün faaliyetleri ölçülebilir duruma getirmek, - zlemek, Ölçmek ve deerlendirmek, - Ölçüm sonuçlar ile sürekli iyileme ve gelime salayabilmek, çok daha kolay olacaktr. ÖLÇEMEDMZ HÇBR EY DEERLENDREMEYZ, YÖNETEMEYZ, YLETREMEYZ. Ülke olarak sahip olmakla övündüümüz en büyük deerlerden olan genç nüfusumuzun, ülkemizin gelime ve kalknma sürecinin temel girdisi ve kayna olduunu yadsyamayz, o halde bu sürecimizin sonuçlarnn kaliteli ve etkili olmas için mühendis olarak her birimizin daha sonra da içinde yer aldmz Kurum ve Kurulularn, STK’larn bu kaynaklar ekonomik/verimli, etkili ve de etkin kullanmas gerekir hatta zorunluluktur. 341 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yaanan rekabetçi ortamda ki bu rekabet sadece meslektalarmz arasnda deil, dier meslek disiplinleri ile de sürmektedir. Örnein; - Geoteknik konularn Yerbilimciler, - Su Yaplarnn bir bölümünün Çevre Mühendisleri, - Yaltm Konularnn; Mimarlar, Makine Mühendisleri, Çevre Mühendisleri, - Tarmsal Yaplarn bir bölümünün Ziraat Mühendisleri ile paylald bir gerçektir. Meslektalarmzn pazar paynn yüksek olmas için, öncelikli olarak yaplacak ey; Bu sürecin, Girdisinden itibaren iyi yönetilerek Çktsnn kaliteli, etkili ve de ETKN klnarak piyasada tercih edilir olmasnn salanmasdr. Aksi halde bu deerli kaynaklarn boa harcanmas devam edecektir. naat Mühendisi çaltran resmi Kurumlarn ve Özel Sektörün, naat Mühendisliinin hangi ihtisas dallarna (Su yaplar, Ulatrma, Prefabrike Yaplar, Endüstri Yaplar, Ky Liman yaplar, Ekspertiz, Ar-Ge, antiye Organizasyonu, Güvenlii, Kesin Hesap v.b) hangi sayda ihtiyac var. naat Mühendislerinde, diplomann yannda aradklar ek özellikler (Zaman Yönetimi, Kalite Yönetimi, letiim, Planlama, Stratejik düünme, Giriimcilik, Mali Konular, Güvenlii konular, naat Hukuku, Hukuku, Proje Yönetimi, Sosyal olma, Ekip çalmasna yatknlk, Gerektiinde inisiyatif kullanma, Çevreye duyarllk v.b.) nelerdir. Bunlarn çok iyi etüt edilerek SÜRECMZN (naat Mühendislii Eitiminin) planlanmas gerekir. Mühendislik eitimi srasnda bölüm deitirenlerin, ald naat Mühendislii diplomas ile badamayan ilerle ( Fotorafçlk, Optikçilik, Manifaturaclk v.b.) yaamn sürdürenlerin, yapt mühendislikten zevk almayanlarn veya baarsz olanlarn saysnn az olmad düünüldüünde, Mühendislik Eitimi Sürecinin iyi yönetilemedii görülmektedir. Mühendislerin i bavurularn çou zaman nsan Kaynaklar Uzmanlar deerlendiriyor, o zaman onlarn lisannn da bilinmesi gerekir diye düünüyorum. Ne dersiniz? - Bir eyi Yeniden Yapmak çin Zaman Ve Kaynak Hep Vardr Ama Balangçta Doru Yapmak çin Her Nedense Pek Yoktur Hedef: Tüm takm elemanlarnca ayn ekilde anlalmak kayd ile AÇIK, GERÇEKÇ, MUTABAKATI SALANMI ve ÖLÇÜLEBLR olmak gereklerini de salayan GELECEKTE ULAILMASI STENLEN DURUMUN berrak bir tanmdr. ANLATTIKLARIMIZ, KARIMIZDAKNN ANLAYABLD KADARDIR.. 342 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL BÖLÜMÜ ÖRENCLERNN BAARI NOTLARININ DEERLENDRLMES Tamer Ylmaz, Bar Ylmaz, Halim Sezici1 ÖZET Bu çalmada, Celal Bayar Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü örencilerinin Hidroloji, statistik ve Sulama-Kurutma (seçmeli) derslerinin son 3 öretim yl baar notlarnn dalm incelenmitir. Bu amaçla, her üç derse ait notlar kesikli deiken olarak deerlendirilerek frekans grafikleri ve eklenik frekans dalmlar çizilmitir. Frekans grafiklerinden, rastgele deikenlerin (baar notlar) saa çarpk dalm gösterdikleri belirlenmitir. Bu görsel bilgiler, aratrma dersleri için hesaplanan çarpklk katsaylar (Csx) ile de örtümütür. Hidroloji, statistik ve Sulama-Kurutma derleri baar notlar çarpklk katsaylar sras ile, 0.702, 1.169 ve 0.820 olarak hesaplanmtr. Her 3 katsaynn da 0.10’dan büyük olmas rastgele deiken dalmlarnn saa çarpk olduunu göstermitir. Dier bir deyile, örencilerin yaklak %50 sinin bu derslerden sadece “geçer not” almay hedefledikleri söylenebilir. Çarpklk katsays deerlerinin 0.10’a doru çekilmesinde, Fakülte’de 2008-2009 öretim ylnda uygulanmaya balanan ve ders geçme notunu 50’den 60’a yükselten kararn etkili olaca tahmin edilmektedir. Anahtar kelimeler: Baar notu, kesikli deiken, frekans grafii, çarpklk katsays GR Deiik mühendislik dallarnda aratrma ya da ölçmeler sonucu elde edilen deerler birbirinden farkl ve danktr. Bu birbirinden farkl ve dank deerleri iki mühendislik alanyla ilgili birer örnekle açklayalm. Bunlardan ilki, inaat mühendislii ile ilgili olup aratrma amaçl yaplan bir çalmada ayn beton karmndan ayn koullarda hazrlanan 30 betonarme kiinin yükleme deneyinde [1] ilk çatlan meydana geldii yükler (kg) dir (Çizelge 1). Dieri ise, meteoroloji mühendislii ile ilgili olup Manisa’da son 30 su yl (1979-2008) yalar (mm) ile her su ylna ait yal gün (P 0.1 mm) says [2] deikenleridir (Çizelge 2). Tamer Ylmaz, Bar Ylmaz, Halim Sezici CBÜ Müh. Fak. n. Müh. Bölümü Manisa, Türkiye E-posta: [email protected], [email protected] , [email protected] 343 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 840 740 1080 635 710 790 840 810 810 760 570 595 685 1045 860 810 930 780 890 990 740 610 520 660 860 940 790 850 800 730 Çizelge 1. Betonarme kirilerde ilk çatlan meydana geldii yükler (kg) Su yl Ya (mm) 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 743.0 864.4 1053.5 684.5 684.9 648.9 583.2 791.9 754.0 596.3 Ya gün says 99 103 93 90 78 101 77 71 81 92 Su yl Ya (mm) Ya. gün says Su yl Ya (mm) 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 605.5 476.1 523.9 434.5 652.7 573.3 776.1 568.7 767.7 867.3 62 64 82 60 74 66 93 85 75 89 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 765.1 570.4 1002.2 622.9 668.2 527.1 794.1 622.9 478.6 406.2 Ya gün says 96 70 75 77 87 75 80 76 46 65 Çizelge 2. Manisa’da son 30 su yl yalar ve yal gün says Yukardaki çizelgelerden anlalaca gibi, ayn koullarda ayn beton karmndan hazrlanan ve Çizelge 1’de gösterilen N=30 betonarme kiri örneinde ilk çatlan meydana geldii yükler 520-1080 kg arasnda, Manisa’da son 30 su yl toplam yalar 406.2-1053.5 mm arasnda ve yal gün says ise 46-103 gün arasnda deimitir (Çizelge 2). Bu bildiride aratrma konusu seçilen ders baar notlar da yukarda verilen örneklerde olduu gibi danktr. Buna örnek olarak CBÜ Müh. Fak. n. Müh. Bölümü seçmeli derslerinden Sulama-Kurutma dersi 2006-2007 öretim yl 1. öretim ve 2. öretim örencilerinin ders baar notlarn gösterebiliriz [3] (Çizelge 3). Çizelge 3’ün incelenmesinden de anlalaca gibi baar notlar 25 ile 74 arasnda deimektedir. Örenci says 1.öretim 2.öretim 1 2 69 69 59 25 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 64 74 55 64 50 50 59 65 50 53 70 50 58 69 70 74 50 57 54 68 56 69 54 50 67 Çizelge 3. Sulama-Kurutma dersi baar notlar Yukardaki dört örnekte görüldüü gibi birbirinden farkl ve dank deikenleri deerlendirip yorumlanabilir hale getirmede izlenecek yol ve uygulanacak yöntemler bu bildirinin konusunu oluturmaktadr. Aada, deiik toplumlardan alnan örnekler ve bu örnekleri oluturan elemanlar hakknda ksa bilgiler verilmi ve aratrmann yöntemi açklanmtr. 344 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TOPLUM ve STATSTK ÖRNEK Toplum, tüm örnekleri içeren bir bütündür. statistik biliminde toplum hakknda bilgiler edinmek için, toplumdan sonlu sayda örnek alnr. Örnek, bir rastgele deikenin istatistik özelliklerini belirlemek amacyla toplanm gözlemler takmdr. Toplum hakknda istenilen düzeyde bilgi edinebilmek için örnek saysnn yeterince büyük olmas gerekir. Yeterli say için kesin bir rakam verilmemekle birlikte örneklerde eleman says arttkça toplum özellikleri hakknda daha güvenilir bilgiler edinilir. statistikte, N < 30 eleman olan örneklere küçük örnek, N 30 eleman olan örneklere büyük örnek ad verilir [4]. Örneklerde; 1. Yeterli sayda eleman olmas ve örnei oluturan elemanlarn homojen olmas gerekir. Baka bir anlatmla, örnek elemanlar gerçekten hakknda tahmin yaplmak istenen toplumun (popülasyon) eleman olmaldr. 2. Örnei oluturan elemanlarn ölçümünde sistematik hata yaplmamaldr. Örnein Çizelge 2’de verilen Manisa Meteoroloji stasyonun’da ölçülen deerlerin bir ksm istasyon ya ölçeinin yeri veya konumu deitii halde ölçüm yaplm ise sistematik hata yaplm olur. 3. Görsel ve dijital ölçüm hatalar en aza indirilmelidir. statistikte deikenler kesikli ve sürekli rastgele deikenler olmak üzere ikiye ayrlr. Örnek uzaynda eleman (basit olay) says sonlu olan deikenlere kesikli deiken ad verilir. Örnein bir kavaktan bir dakikada geçen araç says, Çizelge 2’de verilen Manisa’da son 30 su yl yal gün says ve Çizelge 3’te verilen ders baar notlar birer kesikli deikendir. Örnek uzayndaki eleman (basit olay) says sonsuz olan deikenlere sürekli deiken ad verilir. Çizelge 1’de verilen betonarme kirilerde ilk çatlan meydana geldii yükler ve Çizelge 2’de verilen su yl yalar sürekli rastgele deikenlerdir. Bu dank rastgele deikenleri deerlendirip yorumlanabilir hale getirmek için gözlem deerlerinden yararlanarak frekans grafii ve eklenik frekans dalm çizilmitir. Örnek gruplar arasnda fark olup olmad denklem (1) de verilen t istatistii ile kontrol edilmitir [4]. t x1 x 2 1/ 2 1/ 2 ª ( N 1) S 2 ( N 1) S 2 º ª 1 1 º 2 2» 1 « 1 » « « » N N 2 N N » « 1 2 2¼ ¬ 1 ¬« ¼» (1) Burada; x 1 = Bir nolu örnek ortalamas, x 2 = ki nolu örnek ortalamas, N1 = Bir nolu örnek eleman says, N2 = ki nolu örnek eleman says, S12 S 22 = Bir nolu örnek varyans, olarak tanmlanr. 345 = ki nolu örnek varyans, 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Gözlem deerlerinin ortalama etrafnda simetrik dalp dalmadklar denklem (2) de verilen çarpklk katsays ile kontrol edilmitir [4]. Csx = m x3 / S x3 (2) Burada, m x3 = Üçüncü mertebe moment Sx = Standart sapma olmak üzere, Csx > 0.10 olmas dalmn saa çarpk olduunu gösterir [4]. Küçük örneklerde (N < 30) her snfa gözlem deeri dümeyebilecei için bu tür örneklerde sadece eklenik frekans deerleri hesaplanr. Bu amaçla örnekler küçükten büyüe doru dizilip (düzenli örnek) denklem (3) ile eklenik frekans deerleri hesaplanr [4]. FXm = m / N+1 (3) Burada; m = Örnek sra nosu, N = Örnekteki toplam eleman saysdr. FREKANS GRAF Bu çalmada, aratrma dersleri için hazrlanan frekans grafii çiziminde ayn dersin 1. ve 2. öretim örencileri ayn snfn örencileri gibi düünülmütür. Bu deerlendirmede, her iki öretim örencilerinin ders baar notlarnn birbirine benzer olmas etkili olmutur. Nitekim, Çizelge 3 de verilen 2006-2007 öretim yl Sulama-Kurutma 1. ve 2. öretim örencilerinin baar notlar incelendiinde aralarnda önemli farklar olmad görülür. Bu benzerlik aratrmada kullanlan dier iki dersin baar notlarnda da görülmütür. Ancak bu görsel benzerlik, her ders ve her üç öretim yl için denklem (1) de verilen t istatistii ile de kontrol edilmitir. Toplam 9 t istatistii (3 ders × 3 yaryl = 9 ) hesaplama öelerinden sadece ilk öretim yl öeleri Çizelge 4’de gösterilmitir. Hidroloji 2004-2005 N1 = 58 N2 = 62 statistik 2004-2005 N1 = 71 N2 = 55 1 = 59.9 2 = 55.5 S1 = 16.5 S2 = 17.4 t = 1.440 < 1.980 1 = 48.9 2 = 48.0 S1 = 15.9 S2 = 17.7 t = 0.305 < 1.980 Sulama-Kurutma 2006-2007 N1 = 13 N2=16 1 = 60.1 2 = 58.7 S1 = 8.2 S2 = 12.2 t = 0.357 < 2.052 Çizelge 4. Aratrma dersleri istatistikleri 346 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çizelge 4’de görüldüü gibi; her 3 aratrma dersinin 1. ve 2. öretim örencileri baar notlar için hesaplanan t istatistikleri çizelge t deerinden küçüktür. Bu sonuçlar bize 1. ve 2. öretim örencileri baar notlar arasnda fark olmadn göstermektedir. Bu çalmada, baar notlar; < 50, 50-59, 60-69, 70-79, 8089 ve 90-100 olmak üzere 6 snfa ayrlarak incelenmitir. Baar notlarnn yukardaki snflara dalm Hidroloji için Çizelge 5’de, statistik için Çizelge 6’da ve Sulama-Kurutma için Çizelge 7’de gösterilmitir. Baar notu 2004-2005 2005-2006 2006-2007 Üç öretim yl ni fx ni fx ni fx Toplam(ni fx=ni/ ) N 122 0.24 FX < 50 20 0.17 49 0.22 53 0.33 50-59 44 0.37 86 0.38 72 0.45 202 0.40 0.64 60-69 70-79 27 18 0.22 0.15 49 30 0.22 0.13 22 9 0.14 0.06 98 57 0.19 0.11 0.83 0.94 80-89 90-100 10 1 0.08 0.01 10 2 0.04 0.01 3 - 0.02 - 23 3 0.05 0.01 0.99 1.00 Toplam(N) 120 1.00 226 1.00 159 1.00 N=505 1.00 0.24 Çizelge 5. Hidroloji dersi baar notu dalm Baar notu 2004-2005 ni fx 2005-2006 ni fx 2006-2007 ni fx < 50 50-59 60-69 70-79 80-89 90-100 Toplam(N) 43 68 32 16 6 1 166 30 83 17 11 2 143 44 55 15 9 3 126 0.35 0.44 0.12 0.07 0.02 1.00 0.26 0.41 0.19 0.10 0.04 0.00 1.00 0.21 0.58 0.12 0.08 0.01 1.00 Üç öretim yl Toplam(ni fx=ni/ FX ) N 117 0.27 0.27 206 0.47 0.74 64 0.15 0.89 36 0.08 0.97 11 0.03 1.00 1 0.00 N=435 1.00 Çizelge 6. statistik dersi baar notu dalm Çizelge 5 ve 6’nn incelenmesinden de anlalaca gibi, her 3 öretim ylnda da baar notlarnn snflara dalmnda büyük bir benzerlik vardr. Bu benzerliin, küçük nottan büyüe doru yaklak olarak % 25, % 45, % 15, % 10 ve % 5 civarnda olduu söylenebilir. Bu dalm küçük sapmalarla da olsa SulamaKurutma dersi için de geçerlidir (Çizelge 7). 347 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Baar notu 2007-2008 2008-2009 ni ni fx fx < 50 2 0.07 5 0.11 50-59 6 0.20 22 0.48 ki öretim yl Toplam(ni) fx=ni/N FX 7 0.09 0.09 28 0.37 0.46 60-69 8 0.27 13 0.28 21 0.28 0.74 70-79 80-89 7 3 0.23 0.10 5 1 0.11 0.02 12 4 0.16 0.05 0.90 0.95 90-100 Toplam(N) 4 30 0.13 1.00 46 1.00 4 N=76 0.05 1.00 1.00 Çizelge 7. Sulama-Kurutma dersi baar not dalm Çizelge 5 ve 6’nn 3 yllk, Çizelge 7’nin 2 yllk deerlerinden yararlanarak çizilen Hidroloji, statistik ve Sulama-Kurutma dersi baar notu frekans grafikleri sras ile ekil 1, ekil 2 ve ekil 3’de gösterilmitir. Her 3 ekilde de görüldüü gibi aratrma dersleri baar notlarnn dalm saa çarpktr. Yani saa doru uzayan bir kuyruk sözkonusudur. Bu görsel sonuçlar denklem (2) ile hesaplanan çarpklk katsaylar ile de örtümütür. Nitekim, Hidroloji, statistik ve SulamaKurutma dersleri için hesaplanan katsaylar sras ile Csx = 0.702, Csx = 1.169 ve Csx = 0.820 olup hepsi 0.10 dan büyüktür. Baka bir anlatmla, her 3 dersin not dalm da saa çarpktr [4]. Bu konuda kesin yargya varmak için örnek saysnn artrlmas gerekir. Örnekler 2008-2009 Öretim yl itibaryla ülkemizde n.Müh. eitimi veren 43 bölümün özellikle 1. ve 2. öretimini birlikte veren 21 bölümden [5] alnmaldr. Ayrca dersi veren öretim üyesinin ilgili bölümlerde her öretim ylnda yaplan anketlerde [6] baarl sonuçlar alm olmas yannda ayn dersi vermi olmas gerekir. Frekans (f x) 0.5 0.3 Csx=0.702 0.40 0.4 0.24 0.19 0.2 0.11 0.1 0.05 0.0 0-50 50-60 60-70 70-80 80-90 Baar notu ekil 1. Hidroloji dersi baar notu frekans grafii 348 0.01 90-100 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 0.47 Frekans (f x) 0.5 Csx=1.169 0.4 0.3 0.27 0.2 0.15 0.08 0.1 0.03 0.0 0-50 50-60 60-70 70-80 80-90 0 90-100 Baar notu ekil 2. statistik dersi baar notu frekans grafii Frekans (f x) 0.5 0.4 Csx=0.820 0.37 0.28 0.3 0.2 0.16 0.09 0.1 0.05 0.05 80-90 90-100 0.0 0-50 50-60 60-70 70-80 Baar notu ekil 3. Sulama-Kurutma dersi baar notu frekans grafii EKLENK FREKANS DAILIMI Çizelge 5 ve 6’da gösterilen 3 yllk deerlerden yararlanarak çizilen Hidroloji ve statistik dersleri baar notu eklenik frekans dalm srasyla ekil 4 ve ekil 5’te gösterilmitir. ekil 4’ün incelenmesinden Hidroloji baar not ortalamasnn 57; 75’den daha yüksek not alma olaslnn % 12 olduu görülür. Benzer bilgiler statistik dersi için hazrlanan eklenik frekans dalmndan da edinilebilir. Bu dersin baar not ortalamas 56; 75’den daha yüksek not alma olaslnn da % 8 olduu görülür (ekil 5). ekil 6’dan Sulama-Kurutma dersi not ortalamasnn 63; 80’den fazla not alma olaslnn ise %10 olduu okunur. 349 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Eklenik frekans, Fx 1.0 0.83 0.8 0.94 0.99 1.00 0.64 0.6 0.4 0.24 0.2 0.0 50 60 70 80 90 100 Baar notu ekil 4. Hidroloji dersi baar notu eklenik frekans dalm Eklenik frekans, Fx 1.0 0.89 0.74 0.8 0.97 1.00 0.6 0.4 0.27 0.2 0.0 50 60 70 80 90 100 Baar notu ekil 5. statistik dersi baar notu eklenik frekans dalm Eklenik frekans, Fx 1.0 0.8 0.90 0.74 0.6 0.95 1.00 0.46 0.4 0.2 0.09 0.0 50 60 70 80 90 100 Baar notu ekil 6. Sulama-Kurutma dersi baar notu eklenik frekans dalm 350 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Çizelge 3’de gösterilen 2006-2007 öretim yl Sulama-Kurutma dersi örenci says N<30 olduu için düzenli örnek baar notlarnn denklem (3) ile eklenik frekans deerleri hesaplanmtr (Çizelge 8). Sra no(m) Baar notu Fx (%) Sra no(m) Baar notu Fx (%) 1 25 3 17 64 57 2 50 7 18 64 60 3 50 10 19 68 63 4 50 13 20 68 67 5 50 17 21 69 70 6 50 20 22 69 73 7 50 23 23 69 77 8 53 27 24 69 80 9 54 30 25 69 83 10 54 33 26 70 87 11 56 37 27 70 90 12 56 40 28 74 93 13 14 15 16 57 57 59 59 43 47 50 53 29 74 97 Çizelge 8.Sulama-Kurutma baar notu eklenik frekans dalm Çizelge 8’den yararlanarak eklenik frekans dalm çizilmitir (ekil 7). ekil 7 den Sulama-Kurutma dersi baar not ortalamasnn 55-60 arasnda olduu ancak 60 a daha yakn olduu söylenebilir. 1.00 Ek.frekans, Fx 0.80 0.60 0.40 0.20 0.00 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Baar notu ekil 7. 2006-2007 ör. yl Sulama-Kurutma dersi baar notu eklenik frekans dalm Sonuç olarak 3 büyük örnek olarak deerlendirilen aratrma dersleri (Hidroloji, statistik ve Sulama-Kurutma) baar notu dalm saa çarpktr. CBÜ Mühendislik Fakültesinde 2008-2009 öretim ylndan itibaren ders geçme notu 50’den 60’a yükseltilmitir [7]. Bu yönetmelik deiikliinin bu bildiride aratrma konusu seçilen derslerin baar not dalmn, normal dalma doru çekmede ya da çarpkl ölçmede kullanlan çarpklk katsaysn 0.10’a yaklatrmada etkili olaca tahmin edilmektedir. 351 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇLAR 1. n.Müh. 1. ve 2. öretim örencileri baar notlar arasnda istatistiksel anlamda fark yoktur. 2. Ders baar notlarnn yaklak % 45’i 50-60 puan arasnda toplanmaktadr. Dier bir deyile, örencilerin yaklak yars en küçük geçer not ile yetinmektedir. 3. Aratrma derslerinin baar notlar dalm saa çarpktr. 4. Fakültede ders geçme notunun 60’a çkartlmas, derslerde baar not dalmn saa çarpklktan uzaklatrmada etkin olaca düünülmektedir. KAYNAKLAR [1] Bayazt, M.ve Ouz, B.Mühendisler için statistik. Birsen Yaynevi. stanbul, 1994. [2] Manisa Meteoroloji stasyon Müdürlüü. Manisa, 2009. [3] Mühendislik Fakültesi Örenci Snav Listesi, Manisa, 2009. [4] Ylmaz, T., Mühendisler çin Uygulamal statistik. Vakf, Say 16, Manisa, 2002. [5] Yüksek Öretim Programlar ve Kontenjanlar Klavuzu, ÖSYM, Ankara, 2008. [6] Ylmaz, T., Yüksek Öretim Örencisi Tarafndan Üniversite Öretim Eleman ve Dersinin Deerlendirilmesi. MO Manisa ubesi, Teknotrat Say 14, Manisa, 2005. [7] C.B.Ü. Müh. Fak. Eitim Öretim Yönetmelii, Manisa, 2008. 352 CBÜ Yüksek Örenim 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSLERNN NAAT MÜHENDSL ETMNE VE ÖRENCLERNE KATKILARI NELER OLMALIDIR? M. Tamer Özmen1 SUNUM Bu sunum: Akademik çalma ve aratrmalarn sonucu olarak deil, tamamen determinist yaklamn (gerekirciliin) bir sonucu olarak hazrlanmtr. naat mühendislerinin; inaat mühendislii eitimine ve örencilerine, teknik, ekonomik ve sosyal sorunlarnn çözümünde, katkda bulunmas amacyla sunulmutur. AMAÇ naat mühendisleri ülke yatrmlarnn büyük bir bölümünde görev almakta, dünya ülkelerinin yatrmlarna da katk vermektedirler. naat mühendisliinin uygulamalarnda salanmaktadr. kalite, çada eitim sistemi ile Hzla gelien teknolojinin tamam olmazsa bile ana öelerini, inaat mühendisliinin hizmetine sunmak ve inaat mühendisliinin kalitesini artrmak, inaat mühendislerinin amaçlarndan biridir. Sempozyumun amac da budur. KAPSAM naat mühendisliinde amaç ayndr. Etkin bir inaat mühendisi olmaktr. Ancak, ülkemizde inaat mühendislerinin profili ve nitelii fakldr. Buna neden: örenci profilindeki kalite, öretim elemannn nitelii ve yeterlilii, eitim kurumlarnda ki yöntem ve teknolojik geliim, araç ve olanaklardaki deiimler, eitim sistemleri ve politikalardr. Bu farkllklar ülkemizin bugünkü gerçeidir. Bu farllklarn azaltlmasnda, inaat mühendislerinin ve mesleki kuruluunun katklar ve pay olmaldr. naat mühendisliinin eitimi ve geliimi; Gerek akademik çevrelerde ve gerekse Devletin ilgili kurum ve organlarnda yeterince tartlmaktadr. Bu sempozyumun amaçlarndan biri de inaat mühendisi olarak bizlerin ve mesleki kuruluumuzun katklar neler olmaldr. Bu soruya cevap vermeden önce üniversiteleri etkileyen sosyolojik d etkenlerden bahsetmek istiyorum. M. Tamer Özmen E-posta: [email protected] 353 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ÜNVERSTE VE ÇEVRESEL ETKENLER Anayasa Madde 42- Kimse, eitim ve öretim hakkndan yoksun braklamaz. Eitim ve öretim, Atatürk ilkeleri ve inklâplar dorultusunda, çada bilim ve eitim esaslarna göre, Devletin gözetim ve denetimi altnda yaplr. Bu esaslara aykr eitim ve öretim yerleri açlamaz. Eitim ve öretim kurumlarnda sadece eitim, öretim, aratrma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez. Denilmektedir. Tüm eitim kurulular insan merkezli alanlardr. Örenciler ve öretim elemanlar toplumsal açdan deerlendirildiinde toplumun beklentileri dorultusunda ekillenmektedirler. Dolaysyla örenciler, öretim elemanlar hatta okul yöneticileri çevreden bamsz ona duyarsz kalamazlar. Özellikle örencilerin, örenim yaamlar ile birlikte sosyal ve kültürel yaamlarnda, ideolojik gruplarn, cemaat ve tarikatlarn etkinlii olmaktadr. Bu bugün için ülkemizin bir gerçeidir. Bu oluum toplum tarafndan kanksanm olup baz gruplar tarafndan da desteklenmekte ve tevik edilmektedir. Bu oluuma etki eden en önemli faktörler: - Bölgeler aras orantsz gelimilik fark. Sosyal ve kültürel farllklar. En önemlisi de örenciler arasnda ki ekonomik farkllktr (yoksulluk). Eitim kurumlar tarafndan; her tür ideolojiden uzak, teknolojinin hzl geliimi ve çada bir eitim sistemi içerisinde kazanlan, meslekin orijinine ve kurallarna uygun ve rasyoneliteye dayal dünya ve ülkeye hizmet verecek ekilde eitim verilmekte midir? Sayl üniversiteler dnda. Ya örenciler; Meslek eitimi dnda toplumun beklentisi olan erdemlilik, çadallk, doruluk, eitlik, sosyal adalet ve mesleki etik deerlerlerine sahip bir eitim alyorlar m? Bu sorularn cevab ile yukarda bahsedilen Anayasa Hükümlerinin, ülkemizde uygulanp, uygulanmadnn cevabn da sizlere brakyorum. Banaz ve doma düüncelerden uzak, demokrat, çada, hür ve özgür düünceye sahip, kalite ve üretken deerleriyle, mühendisliini topluma yanstan, mühendis nesillerinin yetimesi için: naat mühendislerinin ve naat Mühendisleri Odasnn yardm ve katklar olmaldr. Bu amaçla: naat Mühendislii Yardm ve Destekleme Fonu ile naat Mühendislii Kalite Gelitirme Kurulu, oluturulmaldr. 354 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL YARDIM VE DESTEKLEME FONU Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu (6235-7303) ve (66,85.KHK) Madde-2 (b) Fkras : “ Mühendislik ve mimarlk ihtisas mensuplarnn müterek ihtiyaçlarn karlamak, mesleki faaliyetlerini kolaylatrmak, meslein genel menfaatlere uygun olarak gelimesini salamak, meslek mensuplarnn birbirleriyle ve halk ile olan ilikilerinde dürüstlüü ve güveni hakim klmak üzere meslek disiplinini ve ahlakn korumak için gerekli gördüü bütün teebbüs ve faaliyetlerde bulunmak;” naat Mühendisleri Odas Ana Yönetmelii Madde-5 (k) Fkras: “ naat mühendislerinin mesleki çalmalar ve yetkilerini kullanmalar sürecinde karlaacaklar her türlü yasa ve yönetmelik d hakszlk, eref ve onur d davranlara kar bütün giriimleri yapmak ve üyeler arasndaki mesleki dayanmay güçlendirmek.” Madde-5 (n) Fkras: “Üye kitlesinin emeinin deerlendirilmesi ve yaam standardnn yükseltilmesi amacyla çalma yapmak.” Bu maddeler gereince, yardma muhtaç inaat mühendislii örencilerine ve ihtiyac olan üniversitelerin inaat mühendislii bölümüne ( proje, laboratuar, araç, gereç ve dier donanmlar), akdi ve nakdi yardmlarn yaplmas için inaat mühendislerinin katklar ve naat Mühendisleri Odasnn (MO) destek ve tevikleri ile NAAT MÜHENDSL YARDIM VE DESTEKLEME FONU oluturulmaldr, Ayrca bu fondan, yal olup da muhtaç durumda düen inaat mühendisleri de faydalanmaldr. Müteahhit hizmetleri ve inaat mühendislii irketleri dnda, yalnz kamuda ve özel sektörde çalan inaat mühendisleri ile ekonomik durumu iyi olan dier mühendisler, gönüllü olarak ayda bir ekmek paras olan (bir lira) ile bu fona destek olduklarnda: Ortalama 50.000 kii inaat mühendislerinden, toplanan para ylda, 600.000 TL. olacaktr. yi bir örgütlenme ile bu para, birkaç yl içinde milyonlara ve akdi ve nakdi yardmlarla birlikte büyük bir meblaa ulaacaktr. naat Mühendisleri Odasnn, kurulu felsefesinden birisi de bu olsa gerek. NAAT MÜHENDSL KALTE GELTRME KURULU Türkiye’de inaat mühendisliinin ve inaat mühendislii eitiminin; durumu, sorunu, çözümü ile kalitesinin artrlmas ve gelitirilmesi için örgütsel ve kurumsal çalmalarn yaplmas arttr. Örgütsüz ve tekilatsz hiçbir ideal gerçekleemez. Bu amaçla, inaat mühendislerinin desteiyle naat Mühendisleri Odas (MO) tarafndan, NAAT MÜHENDSL KALTE GELTRME KURULU kurulmaldr. 355 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bu kurulun temel görevi: naat mühendisliinin ve inaat mühendislii eitiminin kalitesini yükseltmek ve gelitirmek için ilgili kurum, kurulular ile eitim kurumlarnda etkin faaliyetlerde bulunmak deil, bu konularda projeler üretmek, istiare ve tavsiye hizmetlerinde bulunmak ve gereken maddi destei salamak olmaldr. Bunda amaç, inaat mühendislerinin, piyasa koullarnda ki kalitesini yükseltmektir. MÜHENDSLK KÜLTÜRÜ Merkeziyetçi, hiyerarik ve bürokratik mühendisliin ötesinde, katlmc, paylamc ve her mühendis ayr bir deer olarak görülen, çada bir mühendislik kültürü oluturulmaldr. Bu balamda, üretilmi bilgilerden yararlanma, yeni bilgilere ulama, bilgileri analiz etme alkanl edinilmi, kaliteli ve kültürlü inaat mühendisleri topluma kazandrlmaldr. Çada bir inaat mühendislii kültürünün, oluumu ve kazanm için naat Mühendisleri Odas (naat Mühendislii Kalite Gelitirme Kurulu) öncülüünde ve desteinde, naat mühendislii eitimini veren kurulular (üniversiteler) tarafndan salanmaldr. MÜHENDSN YEMN Mühendisin Yemini : “Bana verilen Mühendislik Unvanna daima layk olmaya; Onun bana salad yetki ve sorumluluu bilerek, hangi artlar altnda olursa olsun ancak iyiye kullanmaya; Yurduma ve insanla yararl olmaya kendimi ve mesleimi maddi ve manevi alanlarda yükseltmeye çalacama namusum ve erefim üzerine yemin ederim” Yemin: Ahlaki bir deer ve kültürel bir mirastr. Tanm ise: Tanr adna ant içmektir (Türk Dil Kurumu ). naat Mühendisin Yemini, naat Mühendisleri Odasndaki dosyada bir belge olarak bulunmaktadr. Mühendisin Yeminini; Teorik anlamda kalan bir belge olmaktan çkarlmal, yaamsal bir deer olarak, sadk kalnmas gereken ahlaki güç haline getirilmelidir. Yeminine sadk kalmayan da cezalandrlmaldr. naat mühendisi yeminiyle yaamaldr. Yeminin, ilev hale getirilmesi için de gereken düzenlemeler yaplmaldr. Mühendisin Yemini ve Tescili; Mezun olunan üniversitelerde, Mezuniyet Döneminde, Mülki Amirin, Adalet Bakanl temsilcisinin, Rektör, Dekan, Bölüm Bakan, Oda Bakanlar ve dier kurulu temsilcilerinin huzurunda, sade bir törenle mühendislerin, Mühendislik Yemini yapmaldr. Böylece bu törende Mühendisin Yemini, tescil edilmi olunur. Törende, yeminin öneminden ve meslek üstü ahlaki deerlerden bahsedilmelidir. 356 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Birçok maddi deerler satn alnr. Ancak, meslek üstü ahlaki deerler satn alnamaz. Kazanlr. Yemin de bu deerlerden en önemlisidir. SONUÇ Deerler, bir grubun ve bir topluluk üyelerinin önem verdii ve gerçekletirmek istedii eylerdir. Bir kuruluun oluumu ve güçlenmesi, paylalan ortak deerlere baldr. naat mühendislii kurum ve kurulu yöneticilerine ve naat Mühendisleri Odas yöneticilerine düen en önemli görev: naat mühendislii deerlerinin olumasna öncülük etmek ve bu deerler bütünlüünü korumaktr. naat Mühendisliinin temel deerleri ise: Yardmlama, dayanma, paylam, baar, hizmet ve üretimde kalitedir. Bu oluumlaryla, inaat mühendisleri ve naat Mühendisleri Odas; Topluma ve çevreye duyarl, sürdürülebilir kalite, kültür ve kazanlm deerleriyle, dier meslek gruplarna ve mesleki kurululara örnek bir model olabilir. 357 358 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA TÜRK NAAT MÜHENDSL ETMNN YLETRLMESNE YÖNELK ÖNERLER Seda Yeilmen* GR Bilgi toplumu deyimini skça kullandmz günümüzde, ülkelerin rekabet gücü sahip olduklar bilgi ve teknoloji ile ölçülmektedir. Üniversiteler ülkelerin sahip olduklar bilgi ve teknolojinin üretildii ve yayld kurumlardr. Üniversitelerdeki eitim sisteminin kalitesine bal olarak ülkelerin uluslararas alandaki rekabet gücü artar. Üniversite eitim sisteminin kalitesi ise; örenci kalitesi, öretim kalitesi, müfredatn yeterlilii, altyap imkanlar vs. gibi birçok deikene baldr. Bu deikenlerin büyük bir çounluunda ciddi problemler yaayan ülkemiz eitim kurumlar, üniversite eitiminin kalitesini artrmakta (hatta korumakta) zorlanmaktadr. naat mühendislii eitimi penceresinden bakldnda ise durum genelden çok farkl deildir. Uluslararas alanda, sürekli deien ihtiyaçlara cevap verebilecek mühendisler yetitirmek için ayn ekilde eitim kalitesinin süreklilii gerekir. Eitimin kalitesinin artrlmas ve güncel ihtiyaçlara cevap verecek ekilde düzenlenmesi; ortaöretim kalitesinin iyiletirilmesi, öretmen kalitesinin iyiletirilmesi, altyap imkanlarnn artrlmas v.b. önlemlerin yannda büyük ölçüde eitim müfredatn gelitirmeye de baldr. Ülkemizde birçok üniversitede müfredat, toplumsal dinamiklerin çok farkl olduu 20. yüzyln ikinci yarsndan beri gerekli deiiklikler yaplmadan uygulanmaktadr. Bu makalede inaat mühendislii mezunlarnn sahip olmas gereken özellikler çerçevesinde lisans eitiminin yenilenmesinin gereklilii tartlmtr. naat mühendislii eitimi kalitesinin iyiletirilmesi için, ülkemizde uygulanan tipik müfredatn zayf yönleri öne çkartlarak bu alanlarda iyiletirme önerileri sunulmutur. Ayrca kalite güvencesi ve denklik uygulamalarnn eitim kalitesini artrmak için kullanlmas önerilmitir. ETMDE SÜRDÜRÜLEBLR GELM Ulusal ve uluslararas alanda sürekli artan rekabet, bütün meslek dallarnda daha verimli ve deien ihtiyaçlara daha çabuk uyum salayabilen mezunlar yetitirilmesi ihtiyacn dourmutur. naat mühendislii toplumsal yaamn önemli ihtiyaçlar olan altyap ve üstyap projelerini tasarlayan ve bunlar hayata geçiren meslek daldr. Bu nedenle; inaat mühendislerinin dier meslek dallaryla uyum içinde çalabilecek birikime, tasarm yaparken düünülmesi gereken çok sayda deikenin aralarndaki dengeyi gözetecek bilgiye ve teknolojik gelimeleri takip edecek düünce yapsna sahip olmaldr. Seda Yeilmen* Atlm Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü, 06836 ncek, Ankara, Türkiye E-posta: [email protected] 359 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Küreselleme, teknolojik gelimeler, sürekli deien toplumsal, çevresel ve ekonomik kstlar gibi birçok deiken, mezun olan inaat mühendislii örencilerinin sahip olmas gereken özelliklerin sürekli deimesine yol açmaktadr. Bu devingen sistem içinde, inaat mühendislii eitimi güncel ihtiyaçlara uygun özelliklerde mezun verecek ekilde sürekli kendini yenilemelidir. Bir baka çözüm ise inaat mühendislii programnn gereken özelliklere hemen uyum salayabilecek esneklikte mezunlar üretmesidir. Her iki çözümde de ülkemizde birçok eitim kurumunda kullanlan müfredatn, öretim kalitesinin ve altyap olanaklarnn gelitirilmesi arttr. naat mühendislii lisans eitimi müfredatnda toplam ders yükünü artrmak zaten youn olan program zorlayacaktr, dolaysyla lisans müfredatnda yaplacak iyiletirmeler müfredatn yükünü artrmamalar için snrl kalacaktr. Yukarda bahsedilen niteliklere sahip mühendisler yetitirebilmek için lisans programndan sonra mezunlarn eitimlerine devam etmeleri gereklidir. Bu konuda ülkemizdeki yetkin mühendislik yasa taslana benzer çalmalar Amerikan naat Mühendisleri Odas tarafndan yaplmtr [1]. Bu çalmann sonucunda önerilen, inaat mühendislerinin lisans program sonrasnda lisansüstü eitim (veya 30 kredilik ek ders gerektiren bir tezsiz yüksek lisans program) ve i hayatnda edinilen belli bir süre tecrübe sonras profesyonel mühendislik snavna girmeye hak kazanmalardr. Bu uygulamann ülkemizde de kullanlmas durumunda, lisans eitimi müfredatna ek olarak verilecek lisansüstü dersleri de düünülünce önerilen iyiletirmelerin hayata geçirilmesi mümkün olacaktr. ETM MÜFREDATI NASIL OLMALI? Örenme ve örenme düzeyleri üzerine yaplan bir çalmada Anderson ve Krathwohl örencilerin bilgi seviyelerini ekil 1’de görüldüü üzere düzenlemilerdir. Bu snflandrmaya göre; bilgiyi hatrlama örenmenin ilk seviyesi olup daha sonra örenmenin ileri aamalar olan bilgiyi anlama, uygulama ve çözümleme seviyelerine geçilir. Bundan sonras, yani bilgiyi deerlendirme ve bilgiyi kullanarak örenilmemi bilgiler yaratma örenmenin en ileri seviyeleridir [2]. Eitim bilimciler tarafndan yaygn olarak kabul edilen Anderson ve Krathwohl snflandrmas, deneysel çalmann örenmedeki önemini gösterir niteliktedir. Ayrca açk uçlu deneylerde, verilen bir problemi çözmek için örencilerin tamamen serbest bir ekilde deney tasarlamalar sözkonusu olduu için bu tür deneyler Anderson ve Krathwohl snflandrmasnda örenmeyi deerlendirme ve yaratma seviyelerine yükseltirler. Yaratma Deerlendirme Çözümleme Uygulama Anlama Hatrlama ekil 1 Anderson ve Kratwohl snflandrmas 360 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Deneysel çalma inaat mühendislii müfredatnda arlkl olarak dördüncü ve beinci yaryllarda hemen her anabilim dalnda uygulanyor görünmektedir. kinci snfta zorunlu yap statii, yap malzemeleri, hidromekanik, zemin mekanii ve karayolu derslerinde laboratuvar uygulamas mutlaka gereklidir. Bunlarn yan sra, örencilerin açk uçlu deneyleri dizayn edebilecei bir dersin müfredatta yer almas veya özellikle mekanik derslerinde bu tür bir uygulamann ders içeriine eklenmesi örencilere birçok alanda yeteneklerini gelitirme olana verecektir [3,4]. Tasarm mühendisliin en önemli yaptadr. Tasarm yapmak örenciye konular daha derinlemesine anlamak ve çeitli konular arasndaki ilikilendirmeyi yapmak gibi önemli yararlar salar. Ayrca tasarm sürecinde örenciler; risk çözümlemesi ve belirsizlik çözümlemesi, eniyileme, sistem dinamiklerinin deerlendirilmesi ve modelleme gibi birçok alanda tecrübe edinirler. Bu sebeple örencilerin mezun olmadan önce mutlak suretle inaat mühendisliinin birden fazla dalnda tasarm yapm olmalar gerekir. Bu konuda seçmeli derslerin yannda, özellikle yedinci ve sekizinci yaryllarda en az iki farkl anabilim dalndan seçmeli tasarm dersi verilmesi ve/veya üçüncü yaryldan itibaren anabilim dallarnn temel derslerinin tasarm dersleri olarak ilenmesi önerilebilir. Birçok üniversitede uygulanan bitirme projesi genelde öretmenlerin oluturduu yapay problemlere dayanan, dolaysyla gerçek hayatta karlalan problemler kadar karmak olmayan tasarmlardr. Gerçek hayattaki tasarmlar bundan çok daha fazla deiken içeren ve birçok meslek alannn iin içine kart oldukça karmak problemlerdir. Özellikle bitirme projelerinin, örencileri profesyonel yaamdaki sorunlarla karlatrmak amacyla, gerçek tasarmlar kullanlarak yaplmas yararl olacaktr. Bu konuda yaplacak sanayi ibirlii, örencilerin hem gerçek hayata yönelik tecrübe kazanmasn hem de üniversite ortamndan i yaamna geçilerinin kolaylamasn salayacaktr. Ayrca sanayi ibirlii örencilerin danmanlk almas ve tasarm çalmasna katlan kurulularn altyap olanaklarn kullanmalar gibi dorudan faydalar da salayacaktr. Tasarm derslerinin, deneysel çalmalarn ve özellikle açk uçlu deneylerin müfredatta yaygn olarak kullanlmasnn bir dier yarar ise örencilere takm çalmas ve liderlik konularnda deneyim kazandrmasdr. Takm çalmasnda baarl olma ve liderlik vasflar günümüz inaat mühendisi için çok önemlidir. Çarpk kentlemeden çevre kirlenmesine kadar birçok sorunun çözümü -siyasal ve ekonomik kayglarn etkisi göz ard edilirse- mühendislerin etkin iletiim becerileri ve baarl takm çalmalar ile mümkündür. naat mühendisleri i hayatnda birçok farkl mühendislik alanndan ve farkl mesleklerden insanlarla iletiim kurmak ve takm çalmas yapmak durumundadrlar. Birçok inaat mühendislii bölümünde teknik olmayan seçmeli dersler müzik ve tiyatro gibi ilgi alanlarna yönelik, dönem yükünü hafifletici olarak görülen konulardan sunulmaktadr. Örencileri mezuniyet sonras mesleki yaama hazrlamak için bu tür teknik olmayan seçmeli dersler daha çok liderlik, iletiim, organizasyon, psikoloji, hukuk gibi konulara yönelik verilmelidir. Teknik seçmeli dersler inaat mühendislii bölümlerince beinci yaryldan itibaren toplamda en az iki tane olacak ekilde verilmektedir. Müfredatta teknik seçmeli derslerin olmas, örencilerin yatkn olduklar ve/veya merak duyduklar anabilim dallarnda daha fazla bilgi edinmelerini salamaktadr, dolaysyla mezun 361 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA olduklarnda çalmay düündükleri alanda daha donanml bir ekilde mesleki yaama balamalarnda yardmc olmaktadr. Teknik seçmeli derslerin bata hidromekanik, hidroloji, yap yönetimi, zemin mekanii, yap malzemeleri, yap, ulatrma, mekanik ve dinamik olmak üzere her anabilim dalndan ve anabilim dallar dnda özel konulardan verilmesi, bölümden mezun olan örencilerin çalma sahalarnn geni bir yelpazeye yaylmas için önemlidir. Mesleki ahlak, hem altyap hem de üstyap olarak toplumun yaam alanlarn ina etmekten birinci derecede sorumlu meslek olan inaat mühendislii için ciddi bir öneme sahiptir. Yap denetim sistemi ile inaat mühendislii uygulamalarnn düzgünlüü denetim altna alnmaya çallsa da bu denetim sisteminde denetleyiciler yine inaat mühendisleridir. Buna bal olarak, inaat mühendislii örencilerine mesleki ahlakn önemi ve inaat mühendisi olarak yapacaklar seçimlerin sorumluluu mutlaka öretilmelidir. Ahlaki davran ve tutumlarn yükseköretim düzeyinde bile öretilebilir olduu bilinmektedir [5]. Bu bilgiler nda inaat mühendislii müfredatnda mutlaka bir mesleki ahlak dersi olmas önerilir. Mesleki ahlak dersi örencilerin de konular aratrp sunum yapacaklar ekilde etkileimli olarak yaplrsa örenmenin verimi artacaktr. Ayrca üniversitelerde düzenlenecek, özellikle mühendislik örencilerinin katlm tevik edilen, konferans ya da seminerler ahlaki davranlar üzerine eitime katkda bulunabilirler. KALTE GÜVENCES Kalite güvencesi ve denklik kavramlar, gelimi ülkelerde yükseköretim kurumlar arasndaki dengeyi salamaya yönelik olarak yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Uluslararas alanda ise diploma tannmas, ortak projelerin yürütülebilmesi, bilim insanlarnn hareketlilii ile salanabilecek bilgi alverii gibi konulara verilen önemin artmasyla denklik ve kalite güvencesi konularnn önemi gün geçtikçe artmaktadr. Ulusal kalite güvencesi kurumlar çounlukla devlet tarafndan parasal olarak desteklenen fakat özerk çalan kurumlardr. Ülkemizde bu çerçevede baz mühendislik programlar ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology- ABD) deerlendirme sürecinden geçerek, ABET Substantial Equivalence (ABET’in ABD dnda vermi olduu edeer denklik) almlardr. Yine ABET ile yaplan ibirlii sonucu 2002 ylnda Mühendislik Akreditasyon Kurulu (MÜDEK) kurulmutur. Günümüzde baz inaat mühendislii programlar MÜDEK tarafndan deerlendirilmek suretiyle denklik almlardr. Üniversitelerde kalite güvencesi ve denklik kavramlarnn tevik edilmesi, ülkemizde yükseköretim kurumlarndaki eitimin kalitesini artracaktr. naat mühendislii eitiminde gerekli olan iyiletirmeler bu ekilde hayat geçirilebilir. Ulusal ve uluslararas kalite güvencesi kurumlar tarafndan yaplacak deerlendirmeler için müfredatlarn iyiletirmeye ve eitim kalitelerini artrmaya çalacak kurumlar, yenilenmi ve güçlü bir eitim sisteminin öncüsü olacaklardr. Bunun sonucunda ise daha yetkin ve kaliteli inaat mühendisleri yetitirilecektir. 362 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE ÖNERLER naat mühendislii örencilerinin mezun olduklarnda günümüzün zorlayc ve karmak problemlerini çözebilmek için gerekli altyapya sahip olmalar eitimde yaplacak iyiletirmelere dorudan baldr. Bu sebeple MÜDEK, MO ve YÖK bata olmak üzere, ilgili kurumlarn ibirlii ile inaat mühendislii müfredat bütün inaat mühendislii bölümlerinde esas alnacak ekilde düzenlenmelidir. Müfredat düzenlemeleri mevcut ders yükünü artrmayacak ekilde yaplmaldr. Lisans eitimi müfredatna eklenemeyecek fakat daha yetenekli mühendisler yetitirmek için gerekli görülen özelliklere dair düzenlemeler lisanüstü programlarn tevik edilmesiyle hayata geçirilebilir. Lisansüstü programlarn mezunlar arasnda yaygnlatrlmas ise yetkin mühendislik kanunu gibi uygulamalar ile mümkün olacaktr. naat mühendislii bölümlerinde uygulanacak gelitirilmi müfredatn, MÜDEK gibi ulusal kalite güvencesi kurumlar tarafndan denklik deerlendirilmesine tabi tutulmak suretiyle uygulanmasnn tevik edilmesi, günümüz itibariyle ihtiyaca yeteri kadar cevap veremedii düünülen inaat mühendislii eitimini iyiletirmek için gereklidir. KAYNAKLAR [1] ASCE Body of Knowledge Committee of the Task Committee on Academic Prerequisites for Professional Practice. 2008. Civil Engineering Body of Knowledge for the 21st Century: Preparing the Civil Engineer for the Future – Second Edition [2] Anderson, L., and Krathwohl, D. Eds. (2001), A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom's taxonomy of educational objectives. Boston, MA: Longman. [3] An Experience In Teaching Structures In Aeronautical, Mechanical And Civil Engineering, Applying The Experimental Methodology. Luis E. Ortiz, Elisa Mestorino Bachofen. Proceedings of the 2001 American Society for Engineering Education Annual Conference & Exposition. [4] Designing Experiments in a Civil Engineering Curriculum. Allen C. Estes and J. Ledlie Klosky. Proceedings of the 2002 American Society for Engineering Education Annual Conference & Exposition. [5] American Society of Civil Engineers, (2006), Development of civil engineering curricula supporting body of knowledge for professional practice, Report of the Curriculum Comittee of the Comittee on academic Prerequisites for Professional Practice, ASCE. 363 364 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA “21. YÜZYILDA MÜHENDSLK ETM” ARATIRMALARININ ORTAK NOKTALARI Hüseyin Fçc* ÖZET 21. Yüzylda, Üniversite Eitiminde de balam olan deiim, tüm i dünyasn yakndan ilgilendirmektedir. Bu nedenle bu konuda yaplan aratrmalara taraf da olmulardr. Bu konuda, yaplan aratrmalar arasnda, hepsinde ortak kavramlar yakalanmaya çallm; aratrmann yaygnl da göz önüne alnp; önemli bulunan “Matematik Beceriler” – Math Skill kavramlarna, i dünyas açsndan odaklanmaya çallmtr. Matematik Becerilerin bileenleri ile ilgili bir tablo çkartlmtr. kinci sonuç olarak; naat Mühendislii Eitimi ile ilgili tamamen kiisel, eletiriye açk, bir çerçeve teklif edilmitir. GR Birkaç teknik meslek dnda; üniversiteler artk, snrlar belli; tam tanm yaplabilen meslekler kazandran kurulular olmaktan çkmaktadr. dünyasnn yeni ihtiyaç duyduu /yakn gelecekte ihtiyaç duymas muhtemel mesleklerine; hzla uyum yapma becerisi veren; örencilerini bu beceri için eiten; çok yönlü; üniversal bir disiplin kazandran kurulular olmaya dönümektedir. Yirmi sene önce 14 bin olan farkl meslek says, bu gün 30 bin olmutur. Bu saynn gelecek yllarda daha da hzl artmas beklenebilir. Çalma hayatna, son 20 ylda katlan bu 16 bin meslek için dünya üniversiteleri/meslek eitimi veren kurulular, önceden revize olup yeni eitim alanlar açmamtr. Tpk 45-50 sene önce, bilgisayarlarn yaygnlaabileceini hesap ederek, bilgisayar uzmanl/mühendislii bölümleri açp, mezunlarn rezerve etmedikleri gibi. Önce bilgisayarlarn seri üretimi balad, piyasaya sürüldü, sonra “Kim kullanacak bunlar?” sorusu soruldu. Birinci nesil bilgisayarclar, büyük ölçüde inaat mühendisleri idi. Bütün dünyada. Bu bulgu meslek taassubu ile ileri sürülen bir bulgu olmayp; inaat mühendislii eitiminin o senelerde, en çok disiplinli (multi disipliner) eitim olmasdr. Benzer ekilde günümüzde de üniversiteler, eitimini aldklar disiplinler arasnda hzla doru ilikiler kurabilen; benzeri daha evvel hiç görülmemi problemlere bile çözüm getirebilen; mesleinde radikal deiiklikler meydana geldikçe; ksa süreli ama çok youn ve bilimsel düzeyi çok yüksek eitimlere kolayca revize olabilen; bireylerin eitildii kurulular haline dönümek zorundadr. 21.Yüzyln bir deiim yüzyl olaca biliniyordu. Çok önceden baz ülkeler 70 yllk yönetim sistemlerini bile deitirdiler deiim yüz ylna adapte olabilmek için. nsanlar keyifle bekliyordu deiim yüzyln ve deiimi. in romantizminde Hüseyin Fçc Akdeniz Üniversitesi Müh. Fak. naat Bölümü 07058 Antalya, Türkiye E-posta: [email protected] 365 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA idiler.<<..her ey deiip akmada,bu hâl beni hayran brakmada..>> imdi ise gürül gürül balayan deiim, insanlar korkutuyor. Çünkü bu deiimin dnda kalmak; deiime yön vermekten de deiimi balatmaktan da zor olacaa benzemektedir. Ülkelerin de bireylerin de 21. yüzyldaki gelecei, bu durdurulamaz ve geri döndürülemez deiime ne ölçüde katlacaklarna bal olacaktr. Deiime tüm müesseseleri ile katlan ülkeler, küresel hiyeraride üst sralara çkacak; ülke yaam standartlar da kalitesi de o ölçüde yükselecektir. Ülkelerin bu konudaki kozlar da, ne petrol; ne de su olacaktr moda sloganlarn tekrarlad gibi. Çok iyi eitilmi insan gücü olacaktr. Yetimi insan gücü ile ilgili 21. yüzyla hazrlk deiimleri, harcama isteyen yeniliklere scak bakmayan Türk özel kesimi tarafndan,15 sene önce deiimde lider ülkelerle ayn zamanda balatlmt. lk önce K (nsan Kaynaklar) kavram ile gündeme gelmiti. Daha önceleri, dev kurulularda bile ie yeni balayacak eleman seçimi, ya o kuruluun personel servisi tarafndan, ya da patronun kendisi tarafndan yaplrd. Balatlan hazrlk deiimleri ile eleman seçimlerinde balangçta profesyonel hizmet satn alnrken; kurulular kendi K uzmanlarn yetiip K bölümlerini kurdular. Bu deiim,21. yüzylda iyi yetimi insan kaynann öneminin, tutucu Türk özel kesimince yorumlanmasdr. yi yetimi insan gücünün bileenleri ve snflandrlmas hakknda bir aratrma, 24Temmuz.2009’da yaynland. Bu aratrmalar her üç ayda bir olmak üzere, ylda 4 defa ABD’nde; NACE-National Association of Colleges and Employers -Ulusal Üniversiteler ve verenler Dernei tarafndan yaplmaktadr. Konusu: 79 lisans düzeyindeki meslek için; mezunlarna gelen, Ortalama Balangç Yllk Ücretleri teklifleri sralamas idi. Teklif edilen Ortalama Balangç Ücretlerine göre; en yüksek ücretli ilk 20 meslek sralamas TABLO 1’de; en çok talep alan ilk 10 meslek sralamas TABLO 2’de gösterilmitir. TABLO 1’de sralanan 20 meslein 17si, çeitli sralardaki mühendisliklerdir. Liste ba Petrol Mühendislii olurken; listeye girebilen mühendislik d üç meslekten 13. sradaki Aktüerya Uzmanl, çok disiplinli (mültidisipliner) bir meslektir ve sosyal matematikçilik de denilen risk analizi uzmanldr.1988 de dünyann en iyi meslei seçilmi; Hacettepe Üniversitesince 2003’de eitimine balanmtr. 18.sradaki Enformasyon Bilimleri/Sistemleri Uzmanl, tüm dünyada bir ylda üretilen bilgi toplamnn; ABD Kongre Kütüphanesini 500 bin defa dolduracak kitaba edeer olmas gerçeine kar gelimi/gelitirilmi, yine çok disiplinli (disiplinler aras)bir meslektir. Enformasyon Bilimi, üretilen bilgilerin analizi; biriktirilmesi; snflandrlmas; kullanlr hale getirilmesi; saklanmas; yeniden kazanlmas (bozulma/örselenme hali); yaygnlatrlmas konularyla ilgilenir. Liste yirmincisi fizikçi olup, Türkiye’deki adlandrlmaya göre, bu pozisyonun teknolojiye dönük Fizik Mühendislii olma ans büyüktür. 366 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Sra no ÜCRET ($/YIL) MESLEK TALEP (K) 1 Petrol Mühendislii 83.121 93 2 Kimya Mühendislii 64.902 362 3 Maden/Mineral Mühendislii 64.404 67 4 Bilgisayar Mühendislii 61.738 180 5 Nükleer Mühendislii 61.610 67 6 Bilgisayar Bilimleri Uzmanl 61 407 354 7 Elektrik/Elektronik&Haberleme 60.125 470 8 Makine Mühendislii 58.766 819 9 Endüstri/Üretim Mühendislii 58.358 209 10 Sistem Mühendislii 57.438 63 11 Malzeme Mühendislii 57.349 27 12 Mühendislik Teknolojisi Uzmanl 56.447 76 13 Aktüerya Uzmanl 56.320 37 14 Uydu/Uçak/Uzay Mühendislii 56.311 233 15 Ziraat Mühendislii 54.352 32 16 Biyo/Biyomedikal Mühendislii 54.158 45 17 naat Teknolojisi/Yönetimi (CEO luk) 53.199 128 18 Enformasyon Bilimleri&Sistemleri Uzmanl 52.089 90 19 naat Mühendislii 52.048 392 20 Fizikçi 51.586 27 Tablo 1 Sra no 1 Makine Mühendisi MESLEK TALEP (K ) 819 2 naat Müh. + naat Teknoloji 392+128 =520 3 Elektr./Elektronik& Haberl. Müh. 470 4 Kimya Müh. 362 5 Bilgisayar Bilimleri Uzmanl 354 6 Hemirelik 243 7 Uydu/Uçak/Uzay Müh. 233 8 Lojistik Uzman 214 9 Endüstri/Üretim Müh. 209 10 Bilgisayar Müh. 180 Tablo 2 367 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NACE’nin bu aratrmasn önemli klan ve bu bildiriye temel tekil etmesine neden olan konu, NACE Uzmanlarnn aratrmayla ilgili yorumlardr: - lk 20 deki mesleklerin hepsinde ortak tek özellik, eitimlerinde matematik büyük yer tutmaktadr; mezunlar matematik becerilere (math skills) sahip olacak ekilde eitilmektedir. - NACE Aratrma Direktörü Ed Koc “Matematik becerilere sahip olmak, çok kymetli bir deerdir. Biz bu ülkede matematik becerilere sahip yeterli sayda adam yetitirmiyoruz” demitir; mühendislik ve bilgisayar bilimleri mezunlarnn, tüm üniversite mezunlarnn yaklak %4’ü olduuna atf yaparak. - NACE uzmanlarnn yaptklar dier yorumlar: - Enerjinin lokomotif sektör olduu ve enerji anabilim dall mesleklerin avantajl olduklar, - Diploma derecesinin iyi ücretli i bulmadaki rolü, - Teknoloji kumandasndaki dünyada mühendislik mühendisliklere talebin artacan tablonun 2009’un önceki ve önceki yllardan pek farkl olmad, - Mühendislikler d mesleklerin üst sralarnn deerlendirmeleri, olup bu bildirinin ana fikrine uzaktr. Bildiri “matematik beceriler” kavramna odaklanp, buradan Türkiye’deki naat Mühendislii Eitimi konusuna younlamak amacndadr. Nedir bu Matematik Becerileri? Doru ifade “ Matematiksel Düünme Yetenei” olup; hem ifadeyi ksaltmak hem de ngilizce orijinaline (Math Skils) benzetmek için, Matematik Beceriler demek uygun bulunmutur. Teorik anlamda matematik beceriler: MB1- Matematik özel dilini ve mantk dilini bilme becerisi, MB2- Matematiksel bir kavram tam olarak ifade edebilme becerisi, MB3- Yazl bir matematiksel metinin özünü anlayabilme becerisi, MB4- Matematiksel bir teoremi ispat edebilme ya da çürütebilme becerisi, MB5- Fizik dünyay matematik kullanarak tanmlama becerisi. Bunlar pür matematik eitiminin kiiye kazandraca artlar olup, teknoloji dünyas iverenlerinin bir mühendiste olmasn istedikleri özellikler, tam olarak bunlar deildir. Mühendislik eitimi sonucunda kazanlmas gereken ve i dünyasnn srarla arad matematik becerileri klasmanna sokulacak özellikler, aadaki gibi olmaldr: 1- AD Analitik Düünme Yetenei AD1- Açk fikirli olma (Her türlü ön arttan uzak olma), AD2- Tüm detaylar bakar bakmaz görüverme, AD3- Soyut kavramlar anlayabilme, onlarla ilem yapabilme, 368 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA AD4- Zor ve ileri düzey kavramlar da sklmadan takip edebilme, AD5- lgilenilen konuda uymayanlar eleyebilme. amaca uygun unsurlar yakalayabilme; amaca 2- PÇ Problem Çözme Yetenei PÇ1- Bir problemi bilimsel bir kanun netliinde ifade edebilme (Örnek-Hooke Kanunu: ekil deitirme, kuvvetle doru orantldr.), PÇ2- Balangç kabullerini açkça ortaya koyarak çözüm yapabilme, PÇ3- Zor bir problemi, problemin özel hallerini ve daha basit biçimlerini göz önüne getirerek kavrayabilme, PÇ4- Esnek olup (srarc olmadan) çözümüne uralan probleme farkl yönlerden de yaklaabilme, PÇ5- Çözüm yolu tam belli deilken bile, problemin çözümüne srarla uraabilme, PÇ6- Gerektiinde yardm isteyebilme. 3- AY Aratrma Yetenei AY1- Yazl kaynaklar tarayabilme, AY2- Saysal ortam (Bilgisayar) tarayabilme, AY3- Ustalardan bilgi kapabilme, AY4- Aranan konuya, yukardaki taramalarn çare olamad durumlarda konuya odaklanp akl yürüterek sonuç alabilme. 4- Y letiim Yetenei Y1- yice anlamak üzere dinleyebilme, Y2- Mühendislikle ilgili metin yazabilme, Y3- Projelendirerek (dizayn) ve çizimle (perspektif; skeç) anlatabilme, Y4- Mühendislikle ilgili bir konuyu, bir toplulua tantabilme. 5-BY Bilgisayar Yetenei BY1- Bir programlama dilini örenebilme, BY2- Mühendislik problemlerini, mühendislik yazlmlaryla çözebilme; sonuçlar irdeleyebilme; denenmesi/deitirilmesi gereken girdiyi seçebilme. Ayrca ideal bir mühendislik eitimi sonunda mezunlarn: PÇA1- te çalkan ve mükemmelci olma, PÇA2- Zaman organize etme ve ii kararlatrlan zamanda bitirme, PÇA3- Ortak iler için grup çalmas yapma, PÇA4- Gerektiinde tek bana çalma, PÇA5- Zor artlarda çalma; gibi pozitif çalma alkanlklarn kazanmas gerekmektedir. 369 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bunun dnda: GKÖ1- Yaratclk, GKÖ2- Kendine güven, GKÖ3- Belirleyici olma( oyunun kuraln koyan olma), GKÖ4- Fikirlerinde kararl olma, GKÖ5- Sebatkârlk; gibi kiilik özelliklerinin öne çkmas beklenir. Bu son 10 özellik de, i dünyasnn arad özellikler olup; matematik becerilerin bileenleri arasnda deerlendirilmeleri uygun olacaktr. 21. yüzylda naat Mühendislii Eitiminin nasl olmas gerektii konusunda bir baka aratrma da (ASCE ) American Society of Civil Engineers – Amerikan naat Mühendisleri Birlii – tarafndan 2007 ylnda uluslar aras bir çalma ile yürütülmü, sonuçlar 2008 ylnda açklanm sonuçlar, aadaki üç soruya verilen cevaplar olarak tasnif edilmitir. a- 21. yüzylda naat Mühendislii Örencilerinin sahip olmas gereken bilgi, beceri ve davran biçimleri nelerdir? b- Bu özelliklerin kazanlma yöntemleri nelerdir? c- Bu özellikleri onlara kim verecek? Bu bildiride yalnz birinci soruya verilen 24 cevap tablo halinde, yorumsuz olarak verilecektir. Her sonuç için aadaki derecelendirme yaplmtr. Bu derecelendirme ngilizce orijinalinde de vardr. L1: Bilgilenme (Duymutum) L2: Anlama (Meseleyi anladm) L3: Uygulama yapma (Yaparm) L4: Analiz yapma L5: Sentez yapma L6: Yorum yapma (Hakknda yarm saat konuabilirim.) Birinci soruya verilen cevaplar, 21. yüzyl mühendisinin hangi bilgi ile ne düzeyde donatlmas gerektiini belirten Bilgi Blounu (Body of Knowledge) oluturup aadaki gibi listelenmitir. Temel Sonuçlar 1- Matematik: Matematik diferansiyel denklemler yardmyla çözümü ve bu bilginin mühendislik problemlerinin çözümüne uygulanmas, (L3: Uygulama yapma) 2- Tabii Bilimler: Fizik, kimya ve fen bilimlerinden herhangi biri ile ilikili Yüksek Matematik Problemleri çözme becerisi kazanlmas ve bu becerinin Mühendislik probleminin çözümüne uygulanmas bilgisi, (L3: Uygulama yapma) 3- Beerî Bilimler: Profesyonel Mühendislik uygulamalarnda Edebiyat-FelsefeTarih gibi beerî bilimlerinin gösterilii becerisi, (L3: Uygulama yapma) 4- Sosyal Bilimler: Sosyal Bilimler bilgileriyle Profesyonel Mühendislik uygulamalarnn uyuacan gösterme bilgisi, ( L3: Uygulama yapma) 370 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Teknik Sonuçlar 5. Malzeme Bilimleri: Malzeme Bilimleri bilgisinin naat Mühendisliine özgü problemlerin çözümünde kullanma yetenei, ( L3: Uygulama yapma ) 6. Mekanikler: Kat Cisimler ve Akkanlar Mekaniklerindeki problemlerin çözüm ve Analizi, ( L4: Analiz yapma ) 7. Deneyler: htiyaç duyulan deneyi tayin etmek, deneyi yönetmek, analiz ve yorumlamak, ( L5: Sentez yapma ) 8. Problemin Tehis ve Çözümü: naat Mühendisliinin tam tanmlanmam problemlerinin uygun araç ve tekniklerle (yöntem) seçilmesi, açkça ortaya konmas ve çözümü, (L4: Analiz yapma ) 9. Dizayn Tasarlamak: Kompleks bir sistem üzerinde ilem yapp; geçerli standartlara; projenin ve kullancnn isteklerine; gereken snrlamalara uyarak boyutlandrmak ve ilgili deerlendirmeleri yapmak, ( L6: Yorum yapma ) 10. Sürdürebilirlik: Bilinen ya da yeni çkan mühendislik sistemlerinin kalclk açsndan analizi, ( L4: Analiz yapma ) 11. Güncel Sorunlar ve Tarihi Perspektif: Mühendislik problemlerinin tespit, tasnif, çözümleri ile ilgili güncel ve tarihi sorunlarn analizi, ( L4: Analiz yapma ) 12. Risk ve Belirsizlik: Doru yaplm bir projede yükleme ve tama gücünün analizi ve her ikisine ait yaklaklklarn çözüm üzerindeki etkisinin analizi ile belli bir yklma ( ya da performans kayb ) biçimi için yklmann ana sebebinin belirlenmesi, ( L4: Analiz yapma ) 13. Proje Yönetimi: Dokümanlarla (artname / sözleme ) yapm eklinin uyum içinde olmasnn planlanmas, ( L4: Analiz yapma ) 14. naat Mühendisliinin Boyutlar: naat Mühendisliinin en az dört dalnda mükemmel proje yapmak ve problem çözmek, ( L4: Analiz yapma ) 15. Teknik Uzlama: a) Kompleks bir sistem ya da kompleks bir üretime ait projelendirmeyi deerlendirme, b) naat Mühendisliinin bilinen ya da gelien ileri seviyeli bir alannda yeni gelitirilmi bilgi ve teknolojilerinin doruluunu deerlendirmek, (L6: Yorum yapma ) Profesyonel Sonuçlar: 16. letiim: Teknik alandan olan ya da olmayan dinleyicilerle bir proje ile ilgili yazl, sözlü, sanal ve grafik bir iletimin planlanmas, düzenlenmesi ve sonuçlanmas, ( L5: Sentez yapma ) 17. Kamu Politikas: naat Mühendislii ileri ile ilgili basit kamu politikas problemlerine kar resmi ilemlerin uygulamas, ( L3: Uygulama yapma ) 18. letme ve Kamu daresi: letme ve kamu daresi kavram ve ilemlerinin (prosedürün) uygulanmas, ( L3: Uygulama yapma ) 371 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 19. Globalleme: Global artlarda mühendislik görev ve hizmetlerinin nasl çalaca konusunda basit bir analiz yaplmas, ( L4: Analiz yapma ) 20. Liderlik: Bir grubun çalmalarn yönetmek ve organize etmek, ( L4: Analiz yapma ) 21. Takm Çalmas: Çok disiplinli ( multidiscplinary ) bir topluluun eleman olarak sonuç alc görev yapmak, ( L4: Analiz yapma ) 22. Davranlar: naat Mühendisliinin temel davran biçimlerini i hayatnda göstermek, ( L3: Uygulama yapma ) 23. Yaam Boyu Örenim: Meslek hayatnda ihtiyaç duyulan bir uzmanlk elde etmeyi planlamak ve yürütmek, ( L5: Sentez yapma ) 24. Mesleki ve Etik Sorumluluk: Bir mühendislik probleminin çözümünün, meslek ve ahlak standartlarna uygun olmas gerektiini kabul etmek; mesleki ve etik, kiisel gelimeye inanmak, ( L6: Yorum yapma ) Dikkatle incelendiinde, ASCE; NACE; hatta Bologna –Prag süreçlerinde 21. yüzylda Mühendislik Eitimi için ortak kriterler bulunduu görülmektedir. 1. Çok disiplinlilik, 2. Yaam boyu Eitim, 3. Matematik yetenekler. Ülkemizde naat Mühendislii Eitiminin bu kriterlere ( ve açlmlara ) ne kadar yakn olduu uzun bir aratrma konusudur. Ancak teorik ve kapal görünümlü bu kriterlerden, somut uygulamalar listelemek gerekirse; Mühendislik Eitimi konusunda alnmas gereken önlemler: 1. Mühendislik Liseleri açlmal. 2. Özellikle öretim görevlileri için doktora okullar açlmal. 3. Tüm üniversitelerde yalnz lisans eitimi; 3.1) On üniversitede mastr eitim; 3.2) ki üniversitede doktora okullar açlmal. Doktora okullarnda dersler teorik ve bilimsellik derecesi çok yüksek olmaldr. Formel artlar yerine getirenler ciddi bir snav sonunda doktorann tez etab mutlaka yurt dnda ileri üniversitelerde yaplmaldr. 4 Mühendislik Liseleri de üniversitelerde doktora okulu da paral olmaldr. Devletin katks maliyetin 1/3 ünü geçmemelidir. Devlet bu katky enflasyonu olan mesleklere devlet katksn ksarak mezun saysn ayarlamada kullanmaldr. 5 Bamsz bir kurulu, seçici kriterlerle okul ücretlerini karlayacak kredi vermelidir. (Karlkl burs ) 6 Üniversitelerin ilk iki yl bölümsüz; her alan için ortak olmaldr. 7 Liselerden balayarak, mühendis olmak isteyen örenci en az 7 geometri dal örenmelidir. Aslnda mühendis = hendeseci = geometrici olduunu her kez bilmektedir. Ama Platon’un “Akedemiya “snn kapsna, << Buraya geometri bilmeyen giremez.>> yazdn; 1960 ‘l yllarda Lise 1 Düzlem Geometri kitabnn kapak sayfasnda << Tanr daima geometri kullanr.- Öklid >> yazd az bilinir. 372 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 8 YÖK yasasnda yaplacak deiikliklerle, hiç olmazsa vakf üniversitelerinin yeni oluturulacak modelleri uygulayabilmeleri salanmaldr. 9 Doktora okullarnn kontenjanlar çok yüksek tutulmal, onlarn mühendislik liselerinde de ders vermeleri salanmaldr. 10 Üniversitelerde verilecek yüksek seviyeli bir lisans eitimiyle; eskiden olduu gibi en az Ortadou Ülkelerinden yabanc örenci çekilmesi tevik edilmelidir. KAYNAKLAR [1] http://www.asce.org/files/pdf/professional/BOK2E_(ASCE_2008)_ebook.pdf? CFID=181317280&CF [2] http://www.naceweb.org/press/display.asp?year=&prid=304 [3] bologna.yok.gov.tr 373 374 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETM-ÖRETM ÜZERNE YAKLAIMLAR Osman Üçüncü* ÖZET Bu çalma da Türkiye’de inaat mühendislii eitimindeki mevcut durumdaki zayf noktalar ortaya konmaya çallm ve inaat mühendislii eitiminin gelimesi için yaplmas lazm gelen konulara iaret edilmitir. Bunlardan sonuçlar çkarlmtr. Bu çalmada Türkiye’de verilen inaat mühendislii eitim-öretimindeki uygulamalar ve ne yaplmas üzerine baz pratik düünceler özetlenmi ve sonuçlar çkarlmtr. Çkan sonuçlarn nda eitim-öretimin daha ileri getirilmesi için öneriler sunulmutur. Anahtar Kelimeler: nat Mühendislii eitim-öretimi, mevcut durum, öneriler GR naat mühendislii eitim-öretimi kât üzerinde Türkiye’de bütün üniversitelerin nerdeyse tamamna yakn inaat mühendislii bölümlerinde çok az farkllklar ile ayndr. Fakat uygulamalarda çok farkllklarn varln kabul etmek gerekmektedir. Bu farkllklar eitim-öretim yöntemlerinden kaynakland açk olarak ortadadr. Genel olarak mühendislik eitiminde baz eksiklikler vardr. Dolaysyla da eitim-öretim açsndan mevcut eksiklikleri ve zayf yönlerin bulunup aça çkarlarak yeniden bir yaplanma ortaya koymak gereklidir. Eitimöretimde yeni yaplama olmas için çok uzun bir zaman ihtiyaç olduu ve sabrla bir an önce ie balanmaldr. naat mühendisliinin çalma alanlarnn çok geni olduu tartmaszdr. Onun için de bu mühendislik dalna sivil mühendislikte denilmektedir. Mevcut haliyle bu dal insanolunun yaamnn her annda vardr. Salkl içme suyunun kaynandan çkarlmas, artlmas, depolanmas, salkl olarak eve kadar getirilmesi, otoyollar, barajlar, sulama sistemleri, köprüler v.b. hatta bu yaplarda kullanlacak olan malzemelerin gelitirilmesi ve mühendislik gözüyle yeni malzemelere dönütürülmesi, örnein en yaygn kullanlan betonun üretimi inaat mühendislii eitim-öretimi kapsamnda verilmektedir. Gayet tabii bunlar yaplrken de teknik ve teknolojik olarak dier mühendislik dallaryla da ortak çalmalar yapmaktadr. Bunlardan yalnzca birkaç elektrik mühendislii, makine mühendislii olarak saylabilir. Ülke ekonomisinin tartmasz en büyük lokomotifi inaat sektörü dür. GSMH içerisindeki pay yaklak %7 civarndadr. Osman Üçüncü Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi naat Mühendislii Bölümü, 61080 Trabzon, Türkiye E-Posta: [email protected] 375 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Son aylarda Türkiye’nin nerdeyse her tarafnda meydana gelen çok yüksek yalarn meydana getirdii çok büyük can ve mal kayplar ve arkasnda brakt çok büyük sarlamayacak olan açlar hatta nesillere nakledilecek sosyolojik ve psikolojik etkiler meydana getirmitir. Bu olaylardan inaat mühendisleri ve inaat mühendislii eitimi veren üniversitelerimiz acaba ne gibi dersler çkarmtr veya çkaracaktr? Bu durumda meslek odalar da unutulmamaldr. Gayet tabii konunun bir taraf olarak hizmet veren kamu ve özel müteebbislerde bu iin içerisindedir. Bu durumda taraflar bir bütün olarak düünülmeli ve iç içe çalmalar yaplmaldr. Sellerin ve su basknlarnn sonucunda yetkili azlardan yaplan birçok açklamalara bakldnda ortaya sade vatandalarn anlayamad hatta kafalar kartran açklamalarn çkt açk olarak ortadadr. Acaba meydana gelen bu can ve mal kayplarnn inaat mühendislii etii ile bada bir taraf var mdr? Ne yanl, eksik planland ve kullanlan malzemeyi uygun muydu? Sorular ve benzerleri cevap beklemektedir. Eer bütün bunlar afetse gayet tabii önüne geçilemez ancak oluacak olan hasarlar en aza indirmek için mühendislik bilgisinin eksiksiz ve tam olarak ortaya konmas gerekmektedir. Bilgi ve becerilerin üniversitelerden balayarak gelitirilmesi ve aktarlmas gereklidir. Türkiye’de baz sanayi kollarnn ki bunlar inaat malzemesi üreten irketler, çimento fabrikalarnn laboratuarlar, planlamadan balayarak uygulamaya kadar geni bir yelpazede çeitli iler de itigal eden inaat mühendislii irketleri üniversitelerden ileri olduu gözlenmektedir. Bunun ana nedeni ise üniversitelerde ki maddi imkânszlklar ve eitim-öretim açsndan baz eksiklikler görülmektedir. Laboratuar çalmalar çok kstl ve baz ana bilim dallarnda kiiye has laboratuarlar var ve dorusu ayn alet ayn üniversitenin birçok bölümünde var ve kullanm yok, atl veya bozuktur. ÜNVERSTELERDE YABANCI DL DURUMU Bu konuda üniversitelerde ngilizce hazrlk snflar var ve hazrlk sonras derslerin %30)u ngilizce olmas istenmektedir. Fakat bu dersleri verebilecek olan öretim üyesinden istenen özellik ise KPDS ve ÜDS snavlarnn birinden %80 ve yukars puan alm veya yurt dnda Doktora eitimi alm olanlar tarafn dan verilebilir. Baz üniversitelerde ders anlatan öretim üyelerinin yabanc dil bilgi düzeyi öngörülenin de altndadr. Bu konuda tam bir standart yoktur. Bu durum kurulan komisyonlarca fen ilminin ve psikolojik eitim ve öretim kriterlerine göre deil de eldeki kadro ve fiziksel duruma göre yaplmaktadr. Bu durumun ilerde bir sknt yarataca muhakkaktr. ETM-ÖRETMDE YAPILANLAR Ülkede bütün eitim-öretim kurumlarnda sürekli olarak her alanda hzla bir deiim yaanmaktadr. Bu deiimlerin bata gelenlerine bakld zaman ders programlarna yaplan ekleme ve çkarma ve bunun yannda içerikler ininde daha aza indirilmesi gözlenmektedir. Bu durum baary yavalatmakta ve hatta geriye 376 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA götürmektedir. Bu ekilde baary ölçek için zaman yeterli olmamaktadr. Bunlarn banda ders programlar ve ders saylar ve içerikleri çok önemli bir yer tutmaktadr. Temel bilimlere yeterli önem verilmemekte ve orta öretimden sadece test sorular üzerine konsantre olarak üniversite kazanlm ve gelinmitir. Bunun içinde baarl olunamamakta ve örenciler öretim üyesinden ayn konuda çok sayda uygulama yapmasn istemektedir. Bu durum da örencinin yalnzca soru odakl yani sorular birbirine benzeterek çözmeye çalt tespit edilmitir. Birçok derslere de öretim üyesi ayn sorular sormakta ve yalnzca dersin snavna hiçbir yardmc ders notu müsaade etmekte yapmaktadr. Bu ve benzer durumlar örenmeyi ezbere örenmeye ve örenciyi deiik kalpçla yöneltmektedir. Öretim üyelerinin çou bu yolu birçok nedenlerden dolay tercih etmektedir. Bu durum örenmeye yönelen örencileri ve çalkan örencileri cezalandrmaktadr. Türkiye’de inaat mühendislii eitim-öretimi yaplan bütün üniversitelerde çok az bir farkllklarla ayn programlar mevcuttur. Eitim-öretim yöntemi öretim elaman merkezlidir. Skça çkartlan aflar örencilerin örenmesinin önünde bir engeldir. Çünkü bilenle bilmeyen bir tutulmakta ve nasl olsa af gelecek düüncesi ile derslere gereken özen gösterilmemektedir. Büyük çounlukla fotokopi yaplarak ders çallmakta ve örenci derse yardmc bir kitap takip yolunu seçmemektedir. Örenci odakl eitim-öretim mi yoksa öretim üyesi odakl eitim-öretim mi? Bu sorulara cevap vermek için her eyin en ayrntsna kadar düünülmesi ve bütün boyutlar ile yerine eksiksiz getirilmesi gerekmektedir. Yaplan baz snavlarda bütün ders notlar ve ders kitaplar serbest braklm ve sorular biraz deitirilerek sorulmu ne yazk ki örenciler yardmc notlardaki sorular benzetme ile çözmeye çalmlardr. Sonuçta baarsz olunmaktadr. Bazense öretim üyesinin verdii notlar sorgulanmakta ve baarnn niçin düük olduu yanl yerlerde aranmaktadr. Öyle ki bölünerek yaplan birçok derste ayn snf örencileri arasnda %100 fark çkmaktadr. Örnein bir grup örenci ayn dersten bütünüyle “AA” ile snf geçerken bu snftaki baar yöneticiler tarafndan sorgulanmamaktadr. Bölünerek yaplan birçok derste ayn ders olmasna karn konular farkl gösterilmekte ve yaplan snavlar ayn olmasna karn snav sorular seçmeli yaplmaktadr. Amaç ise örenci hangi öretim üyesinin dersini almsa onun sorularna cevap vermesini salamak kadar yanllklar yaplmaktadr. Birçok dersler de dersin çok younlatrlm anlatld sav ile elli dakikalk dersler yirmi dakika ile yarm saat içerisinde bitirilmektedir. Dolaysyla derslerde süreler tutulmamaktadr. Eksik ders yaplmaktadr. 377 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GELM ÜLKELERDEK ETM VE AKREDDASYON ÇALIMALARI Almanya’da Meslek Yüksek Okullarndaki örenci saylar, üniversitedekilere göre daha fazladr. ÖSS’ye benzer bir uygulama bulunmamakta, üniversiteye giren fazla ya da yetersiz örencilerin elenmeleri, üniversite eitiminin ilk yllarnda, yaplan snavlardaki baar ile yani snav sistemiyle oluturulmaktadr. Almanya’da ki yüksek öretimde bir dersten ilk hak edite baarl olunmamsa, sonraki sömestri veya yl ayn dersten zorunlu olarak snava girilir. Baar salanamad zaman son bir sözlü snavna alnr ve bundan da baar olamayan örencinin üniversite ile iliii kesilmektedir. Derslerin tümünün belirli bir yaryla kadar tamamlanm olmas gerekmektedir. Bunun da yaplmamas durumunda niçin yaplamad gerekçeli olarak ortaya konursa birkaç sömestri daha uzatma alnabilir. Almanlarn belli oturmu bir sistemi var ve onun üzerinden gidilmektedir. Daha çok merkezi bir eitim-öretim vardr. sveç, Danimarka ve Finlandiya ülkelerde kendi ana dillerinde eitim-öretim yaplmakta fakat yüksek lisanstan sonra yaplan doktora çalmalar ülke dilinde ve ngilizce yaplabilmektedir. Bunun için jüri üyeleri komu ülkelerden davet edilmekte ve Avrupa doktora unvan denilen bir unvan verilmektedir. Çalmalar ülke dilinde yapanlar için ülke içerisinden bir jüri oluturularak snav yaplmaktadr. TÜRKYE’DE VE ALMANYA’DA SINAV SSTEM Eitim-öretim hakknda deerlendirme yapabilmenin yolu onu bir baka yerde yürütülen eitim-öretimle karlatrmak gerekmektedir. Ülkenin kalknml o ülkede ki üniversiteler ile sanayi arasndaki sk bir ibirlii ile ölçülür. Kalknm sanayi memleketlerinde eitim çalmalar da iyidir. Bundan dolay da eitimde bir deerlendirme yapmak için fen eitimini kalknm ülkelerdeki ile karlatrmamz gerekmektedir. Dolays Türkiye’de ki eitim ve öretimi Avrupa ülkelerindeki üniversite eitimi ile Türkiye’deki üniversitelerdeki eitim ve öretimi karlatrmak daha doru görülmektedir. Bu karlatrma yalnzca ders program ile yaplmtr. Gayet tabii ki öretimi bütünü ile ve eitim ve öretime etki eden bütün parametreler göz önüne alnmamtr. Alnmas durumunda çok farkl bir durum ortaya çkar. Bunlarn arasnda ilköretimdeki eitim-öretim, parasal, sosyolojik durumlar, skça çkarlan af gibi çarpc örnekler verilebilir. Ülkemiz deki üniversitelerde sonsuz hak edi vardr. Hemen bunun arkasndan af beklentisi gelmektedir. Bu durum ülkemizdeki eitim-öretimi sekteye uratmaktadr. Almanya’da lise mezunu ve meslek okullar bitirenler yüksek tahsil yapma hakkn dorudan elde etmektedirler. Gitmek istedikleri üniversiteye bavururlar ve yerletirmeleri yaplr. Ayrca bir uygunluk snav da yaplmaz. 378 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Belli bir yaryla kadar belli bal derslerin tamamlanm olmas gerekir. Baz üniversitelerde uygulanm ve uygulanmakta olan ön art kavramna benzer olarak, belli grup dersleri veremedikçe bu grup derslerin daha üst düzeyi saylan dier grup dersler alnamaz. Bunlardan dolay Almanya’da inaat mühendislii eitimi, akademik takvimde 9 ya da 10 sömestri de tamamlanmasna ramen, ortalama mezuniyet süreleri, 12 ile 14 sömestri arasnda gerçeklemektedir. Avrupa birliinden dolay eitim sisteminde yaplan reformla, Almanya’daki üniversitelerin çounda, inaat yüksek mühendisi derecesinin dnda Bachelor of Science ve Master of Science dereceleri de verilir olmu, bu yap, Alman örencilerinin darda, dardan gelen örencilerin de Almanya’da aldklar eitimde unvanlarnn denkliklerini salamtr. Bachelor of Science ve Master of Science dereceleri, Meslek Yüksek Okullarnda verilen eitimin farkl olmas nedeniyle, bunlar kapsamamaktadr. Türkiye’deki yüksek örenimi tamamen kendi içerisinde düünürsek büyük bir yanlg içerisinde oluruz. Çünkü burada kaliteye etki eden pek çok taraf mevcuttur. Bunlarn banda çok deerli örenciler gelmektedir. Bunlarn ülkedeki üniversiteye giri snav sistemi seçilerek gelmesi hem bölge hem de okul farkllklar daha da ötesi üniversitelere giri sistemindeki snav ekli ve bu snava hazrlanmadaki yol v.b. her ey bir bütünlük içerisinde düünülmelidir. Üniversitelerdeki inaat mühendislii bölümünü birinci srada seçip gelenlerin says kaçtr? naat mühendislii okuyan örencilerin inaat mühendislii bölümü kaçnc tercihleri olmutur? Bu ve bunun gibi sorular ve bunlara verilebilecek cevaplar balamnda üniversitede verilen derslerin bu ve benzeri örenciler tarafndan nasl alglanaca önemli olmaktadr. lköretimden liseye kadar örencilere üniversiteye girebilmek için yaplan bütün snavlar test snavlar üzerine kuruludur. Örenciler tamamen üniversiteye girebilmek için test snavlarna ve buradaki sorularn hangi teknikle ve taktikle çözümü yaplaca üzerine younlamaktadr. Çok ksa özetle ilk ve orta öretimden üniversiteye kadar gelen bir örenci test arlkl çalmakta ve klasik olarak konular görmemektedir. Dorusu orta öretim esnasnda ve sonras daha fazla yazp çizen ve klasik hesaplama yapmayan, daha dorusu kalemi çok az elinde tutmaktadr. Yardmc ders kitab ve derslerde not tutma alkanl kolay kazanlmamaktadr. Yukar da izah edildii ekilde üniversite kazanp ve gelen bir inaat mühendisi aday örenci üniversitedeki mühendislik disiplinini çok fazla benimsememektedir. Kald ki mühendislik ancak disiplinle olur. Üniversitelerde okutulan dersler de çok fazla bir deiiklik yaplamamaktadr. Yaplan deiiklikler çok snrl kalmakta ve özünde deil de ekilsel olmaktadr. Çünkü merkezi olarak çizilen çerçevenin dna çkmak zordur. Türkiye’de 39 deiik üniversitede inaat mühendislii I.ve II. Eitim-Öretim olarak okunabilmektedir. Karadeniz Teknik Üniversitesinde naat Mühendislii bölümünde I. ve II. Öretim verilmektedir. Örenci saylar oldukça fazla ve fiziksel mekân yetersizlikleri vardr ve laboratuar çalmalarnda, ders programlarnda, snavlarda mekân v.b. aksaklklar söz konusudur. Yeni kurulan üniversitelerin birçounda laboratuarlar yetersizdir. Ancak kuruluu çok daha eskiye dayanan birçok üniversitede de balangçta çok iyi olan laboratuar artlar daha da kötülemitir. 379 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Üniversitelerde inaat mühendislii bölümlerinde birçok servis derslerinin örnein fizik, kimya ve matematik gibi kendilerince verilmek istenmesi ve baz yerlerde verilmektedir. Bu durum gelecekte örencinin düünme kapasitesini daraltabilir. Bir uzman öretim üyesinin verdii bir dersi baka bir disiplinden baka bir öretim üyesinin vermesi doru deildir. Bir baka önemsenmesi ve üzerinde fazlaca durulmas gereken konu orta öretimden hangi yabanc dil ile gelinse bile örencilerin hazrlk snflarna alnarak ngilizce örenmelerini salamak ve bilgi düzeylerine göre maksimum bir yl dil hazrlk snf sonunda görülecek olan derslerin % 30 kadar ngilizce istenmektedir. Bu % 30’un içerisinde ana ve seçmeli derslerde girmektedir. Bu durum öretim üyeleri arasnda yalnz belirli insanlarn bu dersi anlatmas gerekmekte veya öretim üyesi odakl dersler seçilmektedir. Bu durum genel olarak iyi karlanmamaktadr. Ulusal ve uluslar aras arenada mühendisin rekabetini artrc gibi düünülse de sonuç iyi deildir. Bu yolla daha çok baka kaynaklardan faydalanma yoluna gidilmekte ve bu durumda yalnzca takip ve taklit eden bir konuma gelinebilir. Bu durum üreten deil de tüketen mant hâkim olabilir. Ayrca bu durum “ören-yap” mantna dönüür ve bizleri üretmekten alkoyar. Bu konuda üniversitelerde ngilizce hazrlk snflar var ve hazrlk sonras derslerin %30 u ngilizce olmas istenmektedir. Fakat bu dersleri verebilecek olan öretim üyesinden istenen özellik ise KPDS ve ÜDS snavlarnn birinden %80 ve yukars puan alm veya yurt dnda Doktora eitimi alm olanlar tarafn dan verilebilir. Baz üniversitelerde ders anlatan öretim üyelerinin yabanc dil bilgi düzeyi öngörülenin de altndadr. Bu konuda tam bir standart yoktur. Bu durum kurulan komisyonlarca fen ilminin ve psikolojik eitim ve öretim kriterlerine göre deil de eldeki kadro ve fiziksel duruma göre yaplmaktadr. Bu durumun ilerde bir sknt yarataca muhakkak görülmektedir. Ülkemizde üniversite mezunu olmann sosyal itibar vardr. Ancak mezun isiz inaat mühendisi says da oldukça fazladr. ki yllk meslek yüksek okulu mezunlarnn i pazarnda i bulma zorluklar daha da büyüktür. Türkiye yer yl gayri safi yurtiçi hâslann (GSYH) yalnzca 0.76’ sn aratrma ve gelitirmeye ayrmaktadr. Türkiye aratrma ve gelitirme için yaplan yaynlarda 25’inci sradadr. Uygulamal aratrmalar alannda da durum benzer ölçüde kötüdür. Türkiye’de her on patentten dokuzu yabanc irketlere aittir. Bu irketler mallarnn piyasaya çkmadan korunmalarn arzu etmektedir. Bu durum ekonomide rekabet gücünü uluslar aras piyasalarda korumas yeterli olmaz. Teknik ve teknolojiyi ithal etmek tümüyle doru deildir. Türkiye'deki üniversitelerden alnan diplomalarn Avrupa ülkelerinde de tannmasnn yolunu açan "Avrupa Bölgesinde Yükseköretimle lgili Belgelerin Tannmasna likin Lizbon Sözlemesi"ne ilikin bürokratik süreç tamamland. Sözleme, Türkiye'de 1 Mart 2007'de yürürlüe girecekti. Bugün gelinen noktada diploma denklii henüz yaplmamaktadr. Bunun önünde birçok engel konmaktadr. Hazrlanacak ideal öretim programlarnn uygulanabilmesi için akademik kadrolarn güçlendirilmesi ön kouldur. Eitilen kadrolarn, özellikle kendi alanlarndaki yenilikleri takip edebilecek ve bunlar örencilere aktarabilecek 380 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA çabay sürekli göstermesi gerekir. Bu açdan, üniversite-sanayi ibirlii salanmaldr. Türkiye’de baz sanayi kollarnn üniversitelerden ileri olduu gözlenmektedir. Bunun ana nedeni ise üniversitelerde ki maddi imkânszlklar ve eitim-öretim açsndan baz eksiklikler görülmektedir. Laboratuar çalmalar çok kstl ve baz ana bilim dallarnda kiiye has laboratuarlar var ve dorusu ayn alet ayn üniversitenin birçok bölümünde var ve kullanm olarak ta atl veya bozuktur. Lisans eitiminde meslek odalarnn katl salanarak görü alnmas yolu açktr. Ançak gelen isteklere bakld zaman, daha çok inaat mühendislii bölümü mezunlarndan yap iletmesi ve yönetimi gibi derslere arlk verilmesi istendii gözlemlenmektedir. Bunun üzerine bölümler buna arlk vermek isterken böyle bir anabilim dal açmak istemeleri düünceleri hâsl olmaktadr. Türkiye’de inaat sektöründe hükümet tarafndan yaplan ihale deiiklikleri ile de uluslar aras firmalar eskiye göre daha fazla i almaktadrlar. Bunun doal sonucu olarak ileride yalnzca dil bilmek yeterli olacak ve antiyeci olarak çalmak gerekebilecektir. Eitim-öretim uzun soluklu olup ve ülkenin bütün ihtiyaçlar göz önünde tutularak planlanmaldr. Aksi halde konjuktur olarak inaat mühendisinden çok daha farkl beklendiler ortaya çkabilir. ÜNVERSTE’DE STAJ Mühendislik eitiminin olmazsa olmaz geçilmezi olan staj eitimi, bölüm sorumlularnca tamamen örencinin inisiyatifine braklmakta, bölümler ve staj yaplan kurumun kontrol eksikliklerinden dolay, naylon staj tabiriyle tanmlayabileceimiz stajlar kurumlardan onay almaktadr. Burada bir önemli konuda, örencinin mühendislik uygulamalarna yönelik dersleri daha yeterli düzeyde alp özümsememi haldeyken, örenciye staj yapabilme imkânnn sunulmasdr. Stajn hayati öneminden dolay, hem proje bürolarnda hem de antiyelerde yaplmas ve uzun dönemleri kapsamas arttr. Bunlardan hareketle stajlarn 3. ve 4. Snf yaz tatillerinde 2 er ay olarak, bölüm elemanlar ve staj yaplan kurumlarca sk bir kontrol altnda tutularak örenci tarafndan bir fiil yaplmasn salama yolunda admlar atlmasn önerebiliriz. ÜNVERSTEDE YÜKSEK LSANS (Y.L.) VE DOKTORA (DR.) ÇALIMALARI Üniversitelerde yaplan yüksek lisans (Y.L.) ve Doktora (Dr.) çalmalarnn çounun teorik ve daha çok literatür aratrmas eklinde olmakta ve Y.L. tez sonras yaplan Dr. çalmas çok farkl konularda gerçeklemektedir. Yaplan bu farkl çalmalarda öne çkartlan en önemli neden ise pratik çalma sahasnn olmad, maddi imkânszlk ve öretim üyesi ile anlaamama gibi nedenler söz konusu olmaktadr. Yaplan Y.L. ve Dr. çalmalar ile serbest piyasada ve kamu kurumlarnda yaplan iler arasnda çok büyük farkllklar vardr. Yaplan Y.L. ve Dr. çalmalarnn büyük bir ksm maalesef serbest piyasada kullanlmaz haldedir. Hal bu ki üniversite sanayi arasnda iyi bir ibirlii ile yeni düüncelere yol açlm olacak ve bu durum hem ekonomi hem de aratrmalar pozitif etki edecektir. 381 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Baz ABD’lerinde yaplan çok spesifik çalmalar ile ancak akademisyen mertebesinde devam edilebilir. Farkl ABD‘ndan örencilerin baka ABD’lerinde Mastr ve Dr yaptklar görülmekte ve alnan diploma bazen çok farkl verilmektedir. Örnein inaat mühendisi alannda doktora yapmtr. Bu kiiler master sonras master yaptklar ABD‘de kendilerini görmektedir. Baz mahkeme kararlar bunu ret etmitir. Örnein jeodezi mezunu inaatta mastr yapyor ve sonrada kendini inaat müh olarak görüyor. naat mühendisliinden mezun ve inaat mühendisliinde mastr ve daha sonra mimarlk bölümünde doktora yapmaktadr. Ayn ekilde çevre mühendisi Çevre ABD’de mastr ve daha sonra kimya bölümünde doktora yapabilmektedir. Bunun için tek art, baz farkl dersleri almak. Çevre mühendislii bölümü mezunlar, Çevre anabilim dalnda mastr ve inaat mühendislii bölümünde doktora yaplmaktadr. Bu durum karmza çok yeterli olmayan yüksek mühendis ve doktor yüksek mühendis unvan çkmaktadr. Son zamanlarda bu durumun düzeltilmesi için baz çalmalarn var olduu görülmektedir. Mühendislerin mezuniyetinden sonra da çeitli bilimsel toplantlara katlarak en son yeniliklerden bilgi sahibi olmak ve kendi bilgi ve becerilerini anlatmak olmaldr. Mezuniyet sonras büyük bir çounluk meslek içi eitime hiç önem vermemektedir. Birçok bilimsel toplantlara bakldnda, katlmclarn büyük bir çounluu akademisyenlerin olduu gözlemlenmektedir. SONUÇ VE ÖNERLER Yaplan bütün açklamalarn nda aadaki sonuç ve öneri sralanabilir; 1. Çok tartlan öretim elaman merkezli eitim-öretim yerine örenci merkezli eitim-öretim yaplmamas daha uzun vadede orta öretimde ve YÖK’ da yaplacak bir takm deiikliklerden sonra gündeme getirilmelidir. Örenci merkezli eitim-öretim çalmalarna bir an önce balanlmal ve öretim elamanlarda iin bir taraf olarak bu iin en ideal nasl yaplmas lazm geldii konularnda çallmaldr. 2. Eitim-öretim sonrasnda piyasada ve kamu kurum kurulularnda genel olarak imza yetkisinin birkaç ylda kazanm düünülmektedir. Bunun doru olmad, çünkü yaplan projeler birçok yerden denetimden geçmektedir. Kald ki birçok özel ve kamu kurum ve kurulularnda yaplan projeler kolektif bir ekilde yaplmaktadr. Projelerde taraflar çoklu çalmakta ve kontrol mekanizmalar çaltrlmaktadr. Elbette hizmet içi eitim ve üniversitede yüksek lisans ve doktora tezleri yaplabilmektedir. 3. Üniversiteler arasnda kât eitsizliklerin var olduu, 4. Sanayi ülkelerindeki üniversitelerdeki eitim-öretim ile örtümedii, üzerinde ne kadar eit saylrlarsa bile Yurdun çeitli bölgelerinden ve çeitli sosyal snflarndan gelen örencilerin birbiri ile kaynamasn salamak için belirli sayda kültürel ve sportif derslerin konmasn salamak, 382 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 5. Eitim-Öretim kalitesinin yükseltilmesi için öretim üyelerinin skntlarna eilmeli, Olmas gerekli temel dersler için araç-gereç ve laboratuar donanmlarnn yeterli hale getirilmesi ve temel derslerden örencilerden pratik deney sonuçlar talep edilmeli ve bunlar takip edilmeli, 6. Staj yerlerinin belirlenmesi ve stajn devam iyi bir ekilde takip edilmelidir. Bu ii ciddi olarak yapmayan örenciler ve i yerleri takibe alnarak uyarlmaldr. 7. Üniversitelere daha fazla serbesti yet tannmal ve eitim-öretim programlarnn yenilenmesi ve çada seviyelere çkarlmas için bilimsel verilerin kullanlmas ve siyasetin kesinlikle müdahalesinin olmamas gerekmektedir. Ancak böyle bir durumda serbest ve hür iradeyle daha fazla bilimsel çalmalar ortaya konabilir. Üniversitenin anlam itibar ile çok geni sonsuzluk “universum” yani “sonsuzluk” yaanmaldr. 8. Üniversitelere daha fazla maddi imkânlar salanmaldr. 9. Ders programlar gözden geçirilerek teknik ve teknolojik ürünlerin varl ile güncellenmeli ve karlatrmal olarak gelimi ülkelerin programlar da ölçü olmaldr. 10. Sürekli eitim merkezleri kurulmaldr. Üniversitelerde yaplacak olan tez çalmalar serbest piyasaya göre ileri olmal ve serbest piyasada bunlardan mezun ve örenime devam eden örenciler faydalanmaldrlar. 11. Mühendisler ülkelerin kalknmasnda önemli unsurlardr. Hzla gelien teknolojileri yakalamak ve üretmek için, mühendislik eitiminde gerekli deiimlerin yaplmas zorunludur. Mühendislik dallarndaki eitim sorunlarnn çok ksa zamanda çözülmesi, ülkemizin kalknmas açsndan önemlidir. Ülkemizin hzl kalknmas için örencilere kendi bana i yapabilme, kendi iini kurabilme özelliklerinin verilmesi gerekir. Mühendislikte etik kavramnn da örencilere kazandrlmas önemlidir. Düünen, herhangi bir mühendislik problemini çözebilen, yaratc mühendislerin yetitirilmesi için, eitim-öretim programlarnda deiiklik yaplmaldr. KAYNAKLAR [1] http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_612/612_493.pdf [2] http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/9969.pdf [3] http://forum.iyte.net/showthread.php?t=1628 [4] http://eski.tmmob.org.tr/docs/Insaat_Muhendisligi_Egitiminde_Turkiye_Gerce gi.pdf [5] http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/eik/EK1.pdf [6] http://www.tu-braunschweig.de/bau/studieninteressierte/bauingenieur [7] http://www.eee.metu.edu.tr/~birand/ABET%20Oykusu.htm [8] http://www.tu-dresden.de/biw/studium/shg/uebersichstabelle.pdf [9] http://www.hochschule-bochum.de/fba/aktuelles/stundenplan-bachelor.html [10] http://www.uni-kassel.de/fb14/stud/stundenplan/archiv.html [11] http://www.lbp.uni-stuttgart.de/lehre/bauing/stundenplan.html 383 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [12] http://www.bauwesen.tuwien.ac.at/studium/bachelorstudium/stundenplan.html [13] http://eimo.imo.org.tr/Portal/Web/gencimo/sunumlar/Muhendislik_Egitimi_ [14] %20%C4%B0stanbul_Sube_%C3%96.K..pdf [15] http://www.muhfak.ktu.edu.tr/insaat/mudek/sunu.pdf [16] http://eski.tmmob.org.tr/docs/Insaat_Muhendisligi_Egitiminde_Turkiye_Gercegi.pd f [17] http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/eik/EK1.pd [18] http://www.yapi.com.tr/Etkinlikler/1insaat-muhendisligi-egitimisempozyumu_69767.html [19] http://books.google.com.tr/books?id=Qctm0az8ISYC&pg=PA297&lpg=PA29 7&dq=wasser+in+istanbul&source=bl&ots=INFqOeIDF&sig=pMN7IjewRP6_vHgsa654tbJBj5Y&hl=tr&ei=bqnSu7OLJmGsAaNt_ztCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3#v=o nepage&q=&f=false [20] http://eski.tmmob.org.tr/modules.php?op=modload&name=News&file=articl e&sid=3516 [21] http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/1575.pdf [22] http://www.mudek.org.tr/sunum/20070301(EgitimBilimleriBakisAcisiylaAkredi tasyon-Ankara).pdf [23] http://e-imo.imo.org.tr/DosyaDizin/WPX/Portal/Yayin/tmh/2006/453Soylesi.pdf [24] www.1insaat.com/uploads/TrbBlogs/.../23897 [25] http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_612/612_22128.pdf [26] web.deu.edu.tr/umk/bildiriler/e6.doc – [27] http://www.prixbartholdi.com/images/Studienfuhrer%202004.pdf [28] http://www.justlanded.com/deutsch/Deutschland/Landesfuehrer/Bildung/Stu dium-in-Deutschland [29] http://www.tu9.de/media/docs/tu9/Onur_Ogul_Arda_Saltoglu.pdf [30] http://www.studis-online.de/Studieren/Auslandsstudium/schweiz.php [31] http://www.crus.ch/information-programme/studieren-in-der-schweiz.html [32] http://www.hes-so.ch/CMS/default.asp?ID=1313&Language=DE [33] http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/news/publikationen.Document. 114724.pdf [34] http://www.aso.ch/files/downloads/download_0115810001240911295.pdf [35] http://www.daad-magazin.de/06382/index.html [36] http://www.justlanded.com/deutsch/Oesterreich/Artikel/Bildung/Studium-inOesterreich [37] Aytekin, M.,naat Mühendislii Eitimi Üzerine Öneriler, I.Ulusal Mühendislik Kongresi 20-21 Mays 2004, Eski Foca-zmir 384 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETM VE SORUNLARI Nuri Seçkin Kaykç* ÖZET Bu çalmada, naat Mühendislii eitimi ve sorunlar tartlm, öneriler sunulmutur. naat mühendislii eitiminin daha iyi ve verimli olmas için, uygulanmas gereken bir takm ders anlatm yöntemlerinden, baary arttrmada izlenmesi gereken bir takm tekniklerden, kütüphane, laboratuarlar vb üniversitelerin bünyesinde olmayan ve yetersiz olduklar taraflardan, baary arttrmak için yaplmas gereken icraatlardan, ders ileme ve müfredat içeriklerinden, aratrma olanaklarndan, mühendislik kariyerinden bahsedilmitir. Mühendislik eitiminin nasl daha iyi olmas gerektii ve örenciler açsndan hangi düzenlemelerle daha verimli hale getirilecei ve ne ekilde mühendislik eitiminin sorunlarnn çözülecei, örencilerin yönetime katlmalar, Dünyada bir takm ülkelerdeki ücretli eitimler, mühendislerin sergileyecei ve sergiledii davranlar tartlmtr. Anahtar Kelimeler: naat Mühendislii Eitimi ve Sorunlar, Alnacak Önlemler GR nternet, yüksek eitimde ve mühendislik eitiminde oldukça sk kullanlmaya balanmtr. Bu teknolojinin eitim sürecinde etkili kullanlmas kritik öneme sahip olacaktr. Yüksek eitimde internetin kullanlmas u ekilde olur: Ders materyali ve notlar üniversite web sayfasnda yaynlanr. O dersin kitab ve notlar, örenciler tarafndan web sayfas üzerinden okunur. Örenciler istedikleri bilgilere internet üzerinden erieceklerdir. Bu eriim eitimin esas amacn destekler ve bu eriimle mühendisler karlatklar problemleri çözeceklerdir. Problem çözme, snrl ve az bir zaman içerisinde, bilgileri biriktirme ve analiz etme, pek çok mümkün çözümleri aratrmadr. Mühendislik eitimiyle ilgili konferans ve seminerler, baka bir üniversitede tesis edilmi uygulamalar karlatrma frsat sunar. Dier üniversitelerdeki uygulamalardan elde edilen bilgiler, öretim üyeleri tarafndan da uygulanacaktr. ‘Yöntemler ve Öneriler’ bölümündeki baz paragraflar bir takm aratrma makalelerinden alnmtr. Bu paragraflardaki alnt yazlar ‘Kaynaklar’ bölümünde belirtilmitir. YÖNTEMLER VE ÖNERLER Gerek bölüm bakanl gerekse dekanlk olarak üniversite yönetiminin, sektörde mevcut inaat firmalar ile iletiim halinde bulunmas ve lisans örencilerine bu firmalarda staj yapma imkânnn salanmas önemlidir. naat mühendislii bölümü bakanl, ilgili inaat firmalar ile diyalog kurarak, hangi firmann hangi inaat mühendislii dalnda staj yapma imkân olduunu duyurarak, örencilere staj yapma imkânn da salar. Bir staj durumunda yaplan iin nitelii, hangi i Nuri Seçkin Kaykç Gençlik Mh, 1311 Sk, No:6/4, Mahmut Bey Apartman, 07100, Antalya, Türkiye E-posta: [email protected] 385 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA kalemlerinin yapld, kaç kiinin çalt, iin tamamlanma süresi, hangi inaat metotlarnn ve tekniklerinin kullanldklar, ilerin nasl sonuçlandklar, düzenli halde günlük olarak kaydedilir. Bununla beraber mezuniyetten sonra genç mühendisler bu firmalarn kontenjanlarna girerek çalmaya balarlar. Laboratuar çalmalar, inaat mühendislii örencileri için son derece önemlidir. Örenciler örendikleri teorik bilgilerin nasl uygulamalara dönütüklerini laboratuar çalmalaryla görerek belli bir tecrübeye sahip olurlar. Laboratuar çalmalar, lisans örencileri için kantlamaya yöneliktir. Bu u anlama gelir ki, lisans örencileri, örendikleri teorik bilgilerin salanmasn, kantlanmasn laboratuarda gerçekletirilecek deneylerle örenirler. Böylece derste örenilen bilgiler teorik olarak kalmayacak, laboratuar deneyleriyle de görülerek zihinde bir yer alacaktr, konu daha iyi anlalm olacaktr. Genelde, lisans düzeyinde gerçekletirilen laboratuar deneyleri teorik bilgileri kantlamaya yönelik olurken, yüksek lisans ve doktora seviyesinde yönetilen deneyler aratrmaya yönelik olacaktr [1]. Lisans ve yüksek lisans eitimlerinde örenciler srasyla uygulama mühendisliine, hem uzmanlamaya hem de tasarm çalmalarna yönlendirilirken, doktora eitimi alanlar daha çok bilimsel aratrmalara yönlendirilirler ve bu amaç dorultusunda ders alrlar. Teorik aratrmalarn yannda mutlaka deneysel aratrmalarda yaplmaldr. Hatta ayn konu için hem teorik hem de deneysel aratrmalar yaplmaldr. Günümüzde laboratuar imkân olmayan pek çok üniversite mevcuttur. Bu nedenle, anlatlan konular teorik olarak kalmakta, derste anlatlm teorik bilgilerin laboratuarda uygulamalar görülememektedir. Laboratuar olmayan üniversitelerde laboratuarlar acilen kurulmal, üniversite yönetiminden salanacak periyodik kaynaklarla laboratuar malzemeleri, alet ve ekipmanlar, gerekli cihazlar alnmaldr. Deneyde incelenen durumun gerçek hayatta nerelerde olutuuyla ilgili örnekler verilmesi bu konunun daha iyi anlalmasna olanak salar. Deney ekipmanlarnn ve düzeneinin maliyeti önem tar. Deney ekipmanlarnn, problemlerin çözümünde daha az zamanda daha az maliyetle daha doru neticeler vermesi arzu edilir. Kütüphane, mühendislik eitimi açsndan büyük önem tayan etkenlerden dier birisidir. Günümüzde baz konularda, yeterli sayda Türkçe yazlm kitaplar bulunmamaktadr. Bu nedenle, uluslararas dil olarak kabul edilen ngilizcede yazlm, çeitli yazarlarn kitaplar mevcuttur. Örenciler, böyle özel konular için bahsedilen kitaplara müracaat etmektedirler. Uluslar aras bilim dili olarak en yaygn olan ngilizce kullanlarak yazlm bilimsel kitaplar, ücret olarak Türkçe yazlm kitaplarn yannda oldukça pahaldrlar. Bu tip kitaplar üniversite yönetimi tarafndan alnarak kütüphane zenginletirilmeli, böylece, gerek akademisyenler gerek örenciler gerekse sektörde çalan mühendisler kitaplardan faydalanabileceklerdir. Kütüphane içeriinin çok kapsaml olmas, geni perspektifle taranm ve seçilmi güncel bilimsel kitaplarn bulunmas, önemli süreli yaynlarn takip edilmesi gereklidir. Bu ekilde, bilimsel kitaplar ve yaynlar takip edilecek, öretim üyeleri tarafndan örencilere verilmi aratrma çalmalar, kapsaml kütüphanedeki yaynlarla sürdürülecektir. Kütüphanede çok sayda eski kitap olmamal, daha çok güncel ve son zamanlara ait kitaplar bulunmaldr. Kütüphanedeki kitaplarn çeitlilii de fazla olmal, hemen hemen her konuda hem Türkçe hem de ngilizce ve dier dillerde bilimsel kitaplar ve yaynlar bulunmaldr. Bununla beraber, özel irketler, devlet organlar, kamu kurulular, endüstriyel kurumlar tarafndan belli konular üzerine yaplm çalmalar, hazrlanm kitaplar, yaynlanm teknik raporlar taranarak kütüphanede bulundurulmaldr. 386 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yabanc dille eitim, yine mühendislik eitimi açsndan önem tayan etkenlerden dieridir. Günümüzde ortak ve en yaygn bilimsel dil olarak ngilizce kabul edilmektedir. Bununla beraber, baz yazarlar, sunduu çalmalar (makale, bildiri, kitap vb) ngilizce olarak yaynlamann yannda kendi ulusal dillerinde de yaynlamaktadrlar. Örnein bu ulusal diller, spanyolca, Almanca, Franszca, talyanca, Türkçe, Japonca, Çince, Rusça vb’dir. Türkçe olarak yaynlanm kitaplarn kstl veya yeterli olmad konularda örenciler, ngilizce olarak yazlm bilimsel kitaplara müracaatta bulunacaklardr. Bunun yannda, i hayatnda, gerek ngilizcenin ana dil olarak konuulduu ülkede gerekse ana dili ngilizce olmayan bir ülkede çalrken, iletiim kurulacak dil ilk olarak ngilizce olacaktr. Bunun nedeni, ngilizcenin dünyada en çok yaygn kullanlan, en çok bilinen ve en çok konuulan ortak dil olmasdr. Yabanc ülkede bir antiyede çalrken, yönetim ile imalat ekipleri arasnda köprü ve iletiim, ya ngilizce ile kurulacak ya da o ülkenin ulusal diliyle kurulacaktr. Bunun yannda, yönetim, d ilikilerini yine ngilizce ile veya o ülkenin ulusal diliyle salayacaktr. Yabanc dille eitim-öretim yapan bölümlerde, ikinci bir yabanc dil dersi müfredatta olmal, talepte bulunanlarn ikinci bir dili örenme seçenei bulunmaldr. Örnek olarak, Kanada’da iki dille eitim sunan (ngilizce-Franszca) üniversiteler vardr. Bir not olarak da, Türkiye de Almanca diliyle eitim yapan üniversite bulunmamaktadr. Üniversitede, örenciler arasnda veya örenci ile öretim üyesi arasnda bir bilimsel manada tartma ortam yaratlmaldr. Örenciler çekinmeden öretim üyesi ile bilimsel konular, bilimsel problemleri ve cevaplarn tartabilmeli ve bir sonuca ulamaldrlar. Örencilerde kendi aralarnda çekinmeden tartmal, takm çalmalarnda bulunmaldr. Bu davran ekilleri tevik edilmeli, yetenek ve beceri olarak kazandrlmaldr. Takm çalmas içerisinde aratrmalar gerçekletirilmeli, bir takm tekniklerden yararlanlmaldr. Örenciler, bilim adamlaryla bilgi al veriinde bulunmal, söyleilere ve teknik sohbetlere katlmaldrlar. Lisans düzeyinde, youn ve fazla ders notlar, o dersin kitab ile örencilere fazla ders yüklemek, baarnn dümesine neden olmaktadr. O yarylda, dier alnan derslerle beraber ders yükü fazla ise bu durum baary düürmektedir. Bu nedenle, derste, temel ve önem arz eden konulara deinilmelidir. Lisans eitiminde, çok fazla, ar notlar ve kitaplar yüklemek yerine, makul bir sayfa saysnda, nispeten ince hazrlanm, yeterli olacak ders notlar anlatlmaldr. Ancak, yüksek lisans ve doktora eitiminde bu konular detaylca ve derin olarak incelenmeli ve çallmaldr. Bunun yannda, verilen dersin kredisine göre, yüklü veya daha hafif ders sunumuna karar verilir. Ar yükleme, snavlar sonucu snftaki örencilerin alm olduu notlardan görülebilmektedir. Eer dersin yükü fazla ise sunulan bilgiler azaltlabilir. Piyasada hazr satlan, Türk veya yabanc üniversite ve mezunlar tarafndan hazrlanm, her türlü güncel, çizim, tasarm, hesaplama bilgisayar programlarnn, bölüm bakanl veya üniversite yönetimi tarafndan alnarak, dördüncü snf örencilerine kurslar düzenlenmelidir. Satn alnm bilgisayar programlar sadece eitim amaçl kullanlacaktr. Kurslar, inaat mühendislii bünyesindeki bilgisayar laboratuarnda sunulacak, ilgili dersin öretim üyesinin anlatmasyla programlarn nasl kullanldklar örenilecektir. Kurslar tamamlandktan ve bilgisayar programnn kullanlmas tam olarak örenildikten sonra, itirak eden örencilere, katlm sertifikalar verilir. 387 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Özel olarak veya inaat mühendislii bölümü tarafndan düzenlenen teknik geziler çok önemli ve yararl olmaktadr. Özellikle, lisans düzeyinde, 3. ve 4. snflarda, örenilen teorik bilgilerin ve yap tasarmlarnn nasl gerçee dönütürüldüü görülmektedir. Yeni, ilginç, bilinmeyen uygulamalarn, yap birimlerinin neler ve nasl olduklarnn yerinde görülmesi ve gezilmesi, örenme ve hayalde canlandrma açsndan akllarda kalmaktadr. Teknik gezilerde, alnacak brifingler ile inaat tamamlanm veya devam eden çada, modern, büyük yaplar ve birimlerini görme ve anlama imkân doar (örnein köprüler, su yaplar ve barajlar, gökdelenler, limanlar, tüneller vb). Gözlemler yoluyla yeni bilgiler elde edilecektir. Dallarnda ve konularnda önemli baarlar elde etmi gerek Türk gerekse yabanc uyruklu, belli tezlerini kitaplaryla yaynlam akademisyenlerin ve bilim adamlarnn, üniversite bünyesinde konferanslar ve seminerler vermesi örencilerin ufkunu açacak ve onlar için faydal olacaktr. Soru-cevap eklinde geçecek tartma sonras yeni bilgiler elde edilecek, bu kiilerin görülerinden faydalanlacaktr. Metot veya problem hakknda, akademisyenlerin ileri sürdükleri ve kullandklar çözüm teknikleri, fikirleri, varsaymlar, formül ve yaklamlar tartlacaktr. Bununla beraber ders haricinde, akademisyenler belli uzmanlk konularnda kurslar ve seminerler düzenlemektedirler. Örenciler, bu kurslara ve seminerlere itirak ederler. Seminer veya konferans konusu hakknda bilgilerini arttrrlar, yeni bilgiler örenirler, o konu içerisindeki anlamam olduklar ksmlarn doru cevaplarn alrlar. naat mühendislerinin, meydana gelmi önemli mühendislik olaylarndan, meydana gelmi önemli kazalardan ders almas gerekir. Böylece ayn hatalar tekrarlanmayacak ve tecrübe elde edilecektir. Bu tip kazalara neden olabilecek hatal uygulamalarn neler olduklar da lisans eitiminde anlatlmaldr. Yapya zarar verecek veya hasarlara sebep olacak hatal uygulanm inaat yapm tekniklerinin anlatlmas tecrübe kazanma açsndan önemlidir. Gerekirse fotoraflarla örnekler sunulmaldr. Geçmite yaanm vahim tecrübelerden alnm dersler anlatlmaldr. Yanl ve hatal uygulanm tekniklerin yerine doru uygulamalarn nasl olmas gerektii, hasarlarn sebepleri ve hasar olutuktan sonra alnabilecek iyiletirme teknikleri ve alnabilecek tedbirlerden bahsedilmelidir. Her yap kendi mühendislik ve matematik problemini oluturur. Bu problemi de çözmek mühendisin görevidir. Dolaysyla bir yap için elde edilen çözümler dier bir yap için kullanlmayabilir. Dier yap için farkl çözümler gelitirmek gerekebilir. Mühendis i hayatna atlrken hata yapmayacak ekilde donatlm olmaldr. Mühendis, i hayatnda yaplabilecek hatalarn farknda olmaldr. hayatnda eer bir takm hatalar yaplmsa, burada yaplan hatann boyutlar, çevreye verdii zararlar ve maliyeti önemlidir. Yaplm hatann sebepleri aratrlmal, gerekli tedbirler alnarak düzeltilmelidir. Artk ayn hata, ilerleyen zaman içerisinde tekrar gerçeklememelidir. Yeterli tecrübe ve bilgiye sahip mühendisler, kaza meydana gelmeden önce tedbirlerini alacaklardr. Düük maliyetli kaba yap risk tayabilir. Nispeten yüksek maliyetli kaba yap daha emniyetli ve güvenli olacaktr. Belli bir probleme, yeni bir yaklam metodu veya çözüm getirilebilir. Yaklam metodu, yöntem, düünce, fikir, geniçe ve her yönüyle ancak tartldktan ve onaylandktan sonra uygulanmaldr. Lisans örencileri, konuyu kavrama ve anlama açsndan, vizyon gelitirme amacyla, belgesel nitelii tayan TV programlarn izlemelidirler. Bu ekilde örenciler bilgilerini arttracaklardr. Belgesel nitelii tayan TV programlarnn tevik edilmesi ve izlenmelerinin özendirilmesi gerekmektedir. 388 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Yüksek lisansta ve doktora eitiminde müfredattaki seminerlerin mevcudiyeti üniversiteden üniversiteye deimektedir. Yüksek lisansta 2, doktora eitiminde yine 2 adet olan, belli seçilmi olan konularla ilgili seminerlerin hazrlanmas, sunumu ve kitap haline getirilmesi, hem yüksek lisans hem de doktora yapan mühendislerin eitimi açsndan çok yararldr. Seminerler Türkçe hazrlanabilecei gibi yabanc dil kullanlarak da hazrlanabilmektedir. Seminerleri hazrlayan mühendisler, hem yazma hem de sunma açsndan büyük tecrübe kazanm olurlar. Says ve mevcudiyeti müfredattan müfredata deien seminerlerin gerek yüksek lisans gerekse doktora müfredatnda olmas iyi olur. Mühendis, belli seçtii konuyu aratracak, çalacak, jüri önünde sunacak ve kitap haline getirecektir. Mühendisin bu çalmalar yapmas, yazma ve anlatm konusunda ona bir takm yetenekler ve beceriler kazandracaktr. Bunun yannda örenci lisans düzeyinde 3. ve 4. snf derslerini alrken, öretim üyeleri, örencilere belli aratrma konular verecek, bu konular hazrlanp sunulacak ve bir dosya halinde veya kitaba dönütürülerek o dersin ilgili öretim üyesine sunulacaktr. Bu çalmalarn yaplmas, örenciye bir aratrma ruhu kazandracak ve aratrma sonunda da birtakm bilgiler örenilecektir. Bu çalmalar staj çalmalarndan tamamen farkldr. Devlet Su leri (DS), Karayollar, ller Bankas, Devlet Liman letmeleri Genel Müdürlülükleri vb kamu kurulularnn, uyguladklar projelerini, tasarmlarn, karlatklar sorunlar ve uyguladklar çözümleri anlatan yaynlanm kitaplar mevcuttur. Bu konularla ilgili çalanlar, kitaplardan ve bu kurumlarn kütüphanelerinden yararlanabilmektedirler. Bir yap ina olurken, kullanlan inaat metotlar, kullanlan ina ve imalat teknikleri, inaat srasnda karlalm sorunlar ve nasl çözümlendikleri, inaat süresi boyunca ilgili çalan mühendisler tarafndan kaydedilerek, yap tamamlandktan sonra bu kaydedilmi bilgiler, yukardaki kurumlarn bünyesinde ve izninde not ve kitap haline getirilerek yaynlanmaldr. Bu konularla ilgilenen mühendisler, aratrma amacyla bu notlara ve kitaplara müracaatta bulunacaklardr. Mühendis, kariyeri boyunca mesleki geliimini sürdürmelidir. Mühendislik standartlarna uygun olan ve kendi istedii ekilde yaplm imalatlar onaylar. Mühendis, mesleki bilgisini ve becerisini insan sal ve refahnn daha iyi olmas ve daha ileri gitmesi için çalr. Yap, teknik artnamelere ve yüksek mühendislik kurallarna göre imal edilmelidir. Yapnn istenilen standartlara ve teknik artnamelere uyumlu olup olmadnn kontrol edilmesi mühendislerin görevlerindendir. Örenciler ders kitabnda anlatlm konular anlamak isterler. Dersin içerii ve konular CD-ROM’a kaydedilir. çerisinde dersin konu anlatmlar ve problemlerin olduu CD’ler dersi alan örencilere datlr. Bunun bir avantaj, dersi alan örencilerin snf haricinde istedikleri yerlerde (havaalan, otel vb) bu CD’leri çalabilmeleridir. Bu dersler, üniversitenin web sayfasndan da yaynlanabilir ve örenciler internet balantsyla bu ders konularn çalabilirler. Fakat CD’den çalma, internetten çalmaya göre daha iyidir çünkü CD’den çalma internet balants gerektirmemektedir. Konu anlatmlar ve dersler CD’ye kaydedildikleri için ve örencilerde bu CD’den konular çaltklar için, normal ders saatleri haftada 1 güne düürülebilmektedir [2]. Geleneksel ders ileme yöntemindeki gibi ders notlarn her ders anlatmak ve ilemek yerine, dier bir alternatif olarak, o dersin gerek konu anlatmlar gerekse problemler ve çözümlerinin mevcut olduu bir kitap hazrlanr. Bu kitapta o dersle ilgili her not ve anlatm vardr. Bu kitaplar her örenciye datldktan sonra haftalk ders saati azaltlabilir. Az saydaki 389 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA derslerde de konular açklanr, anlatlr, ders anlatmlar snf tarafndan kitaptan takip edilir. Bu yöntem, hem öretim üyesi için hem de örenciler için daha kolaydr, zamandan tasarruf salanr, çalma açsndan da daha uygundur. Böylece ders saatleri azaltlabilir ve sadece derste, kitapta ilenmi konular ve anlalmayan taraflar anlatlr. Ders anlatmlarnda örenciler tarafndan notlar alnmaldr. Bu yöntem, ayn zamanda hem örenciye hem de öretim üyesine fazla çalma zaman brakmaktadr. Geleneksel eitim format daha pasif olmakta iken burada önerilmi format daha aktif olmaktadr. Bu yöntemin dier bir avantaj da yaryl boyunca ödev olarak verilecek büyük projelerin tamamlanmasn mümkün klmaktadr [2]. Bu yöntemle, gerek örenci gerekse fakülte için etkili ve verimli eitim salanm olur. naat Mühendislii bölümü bakanl veya mühendislik fakültesi dekanl tarafndan her yaryl sonu snav öncesi veya snav sonras anket formlar datlarak snfn bu formlar doldurmalar istenir. Dekanlk ve naat Mühendislii bölüm bakanl anket sonuçlarn dikkate almaldr ve gerekli düzenlemeleri salamaldr. Bu anketler her yaryl sonunda gerçekletirilmelidir. Böylece, sürekli bir ekilde gelime ve kendi kendini düzeltme oluacaktr. Buda, örenci memnuniyetini salayacak, örencilerden alnan verimi arttracak, ayn zamanda, örenciler yönetime katlm olacaklardr. Snfa ev ödevleri ve problemler datlr. Bu problemlerin çözümleri yoktur fakat doru neticeleri datlmtr. Örencilerden bu problemleri doru olarak çözmeleri beklenir. Problemler, snfta tahtada çözülerek anlatlabilir. Bu uygulama baary ksmen arttracaktr. Snavlardan sonra, örencilerin aldklar notlar kendilerine söylenir. Fakat baz örenciler aldklar notlara itiraz edebilirler veya daha yüksek not alma beklentileri olabilir. Bu durumda snav kâtlarn örencilere göstermek en iyi yoldur. Örenci snav kâdna bakacak, eer bir hatal deerlendirme varsa itiraz edecek, yapt hatalar ve doru çözümlerini görecektir. Bu ekilde, örencinin zihninde herhangi bir olumsuz düünce olumayacak, kendisi bütün deerlendirmeleri görmü olacaktr. Bordia u tespitleri bildirmektedir: Son birkaç yl boyunca Avustralya, Yeni Zelanda, ABD, ngiltere gibi zengin ülkelerin hükümetleri üniversite eitim ücretlerini azaltmlardr. Üniversitelerdeki veya mühendislik okullarndaki örenciler, ya kendi imkânlaryla ya da sponsorlar yardmyla aratrma yapmalar konusunda yönlendirilmektedirler. Avrupa Birliindeki ülkelerde üniversiteler ve mühendislik okullar, halen çok iyi bir ekilde o ülkelerin hükümetleri tarafndan parasal olarak desteklenmektedir. Bu ülkelerde salanan fonlarla verilen eitimin kalitesi oldukça iyidir ve eitim uzman kiiler tarafndan kontrol edilmektedir. Uzman kiiler genellikle siyasal etkileimden bamszdrlar [3]. Bir konunun anlalp anlalmad tespit etmek için müracaatta bulunulacak yol örencinin o konu ile ilgili, bir belli sayfa saysnda deneme yazs yazmasdr. Deneme, konunun anlalma seviyesini kantlar. Ancak deneme yazs geleneksel deerlendirme metodu deildir. Mühendislik anlamnda yeterlilik anlamay gerektirir. Eitimin amac, en fazla anlamay salamak, ikincil olarak da bilgi elde etmek, bilgi örenmektir. Mühendislikte yeterlilik, problemleri çözmek için bilgiyi uygulama yeteneidir ve genel problemleri çözmek için anlamaktr [4]. 390 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Kolb’un iyi bilinen örenme modeli 4 safha içerir. Bu safhalar öyledir: 1) somut tecrübe, 2) yanstc gözlem, 3) özet olarak kavrama, 4) aktif deney. Ayn zamanda 4 adet davran vardr. Bu davranlar öyledir: 1) Düündürücü, 2) Karar verici, 3) Uygulayc, 4) Hayalci, hayalperest. Mühendis bu davranlardan daha çok 2. ve 3. sergiler [5]. Bir snfn hangi durumlar altnda baarl olduklarn belirlemek ancak bir uygulama altnda alnm olan notlarn incelenmesiyle anlalabilir. Böylece en etkili, verimli ve uygun uygulama belirlenecektir. Her farkl bir uygulama, durum çalmas oluturacaktr. Devlet üniversitelerinde, mühendislik bölümlerinde, döner sermaye ve maddi kaynaklarn dier bölümlere göre (örnein Tp fakültesi) yeterli olmamas, mühendislik bölümleri için yeterli bina, materyal, cihaz vb tamamlanmasn ve almn zorlatrmaktadr. Mühendislik bölümleri için yaplan yatrmlar, özel vakf üniversitelerine göre çok yava ve zaman almaktadr. Dolaysyla bu sürecin hzlandrlmas gerekmektedir. Üniversite ve mühendislik bölümleri, kendi bütçelerini ve döner sermayelerini arttrmal, bu bütçeler tamamen yeni yatrmlarla üniversiteye geri dönmelidir. SONUÇLAR naat Mühendislii bölümü bakanlnn piyasadaki inaat firmalar ile anlama salayarak bu firmalarda mühendislik eitimi gören örencilere staj yapma imkân salamaldr. Hatta mezuniyetten sonra, bu firmalarn ilanlarn yaynlayarak, genç mezunlarn bu firmalara çalmak için müracaatta bulunmalarn salayabilir. Kapsaml laboratuarlarn ve kütüphanelerin tesis edilmesi arttr. Lisans eitiminde ar notlar ve kitaplar yüklemek yerine yeterli olacak ders notlar anlatlmaldr. Ancak, yüksek lisans ve doktora eitiminde bu konular detaylca ve derin olarak incelenmeli ve çallmaldr. Teknik geziler düzenlenmeli ve ilgili tüm örencilerin bu gezilere katlmalar tevik edilmelidir. Yabanc ve Türk uyruklu akademisyenlerin üniversite bünyesinde konferans ve seminerler vermeleri önemlidir. naat mühendislerinin, meydana gelmi önemli mühendislik olaylarndan, meydana gelmi önemli kazalardan ders almalar arttr. Mühendis, kariyeri boyunca mesleki geliimini sürdürmelidir. naat mühendislii bölüm bakanl veya mühendislik fakültesi dekanl tarafndan her yaryl sonunda anket düzenlenerek örencilerin yönetime katlmas salanmaldr. Bu anket sonuçlarna göre gerekli düzenlemelerde bulunulacaktr. Üniversitede, gerek örencilerin gerekse öretim üyelerinin siyasal etkileimden bamsz olmas gerekmektedir. KAYNAKLAR [1] Tamai, N., Summary of the Seminar S.4 on Continuing Education and Training, John F. K. Student Paper Competition and Specialty Seminar Summaries, The 27th Congress of the IAHR, San Francisco, 1997. [2] Brown, T.H., Zorowski, C.F., A New View of the Relationship Between the ‘Whats’, ‘Hows’, and ‘Whys’ of Engineering Education, College of Engineering, Box 7904, Page Hall, North Carolina State University, Raleigh, NC, 27695, USA, 2001. [3] Bordia, S., Problems of Accreditation and Quality Assurance of Engineering Education in Developing Countries, PNG University of Technology, LAE, Papua New Guinea, 2001. [4] Pollard, J.K., Engineering Competency in ICT by Building Tools, Department of Electronic and Electrical Engineering, University College London, WC1E 7JE, UK, 2001. [5] Graaff, E., Thijs, W., Wieringa, P., Research as Learning Paradigm, Delft University of Technology, PO Box 5015, 2600 GA, Delft, Netherlands, 2001. 391 392 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL BÖLÜMÜ ÖRENCLERNN PERFORMANSINI ETKLEYEN FAKTÖRLERN DEERLENDRLMES Serkan Engin, Hilal Meydanl Atalay, Fuad Okay1 GR Teknolojik geliimin çok hzl olduu günümüzde, mühendislik profili ve mühendislerden beklentiler de ayn ölçüde deimektedir. Mühendislerin bu geliim ve deiim nedeniyle oluan beklentilere cevap verebilmesi için, mühendislik eitiminin de teknolojik gelimelere ayak uydurmas gerekmektedir. Bu deiim sürecinde, eitim kalitesinin yan sra, elde edilen birikimlerin uygulama alanlarnda kullanlmas da, verilen eitimin ekonomiye yansmas açsndan önemlidir. Gelimekte olan ülkelerin, yüzyln teknolojik gelime hzna ayak uydurabilmek için politikalar üretemedikleri sürece, hzl bir ekilde geride kalacaklar aikârdr. Bütün bu koullar, Türkiye'nin çada mühendislik eitimini yaygnlatrmasnn yan sra sanayileme için teknolojik öngörü, teknoloji üretimi için de aratrma-gelitirme ve üniversite-sanayi ibirliinden yana politikalara duyduu gereksinimi çok açk bir ekilde göstermektedir. Bu kapsamda, ülkemizdeki mühendis ve mimarlarn daha donanml birikime sahip olarak yetitirilmesi yannda, teknik ibölümü içerisinde mesleki eitimleri ile uyumlu üretken bir konuma sahip olmalar için gerekli politikalarn uygulanmas da büyük önem ve öncelik tamaktadr [1]. Eitim, her kuan kendisinden sonra gelecek nesillere, o güne kadar ulalm gelime düzeyini korumak ve yükseltmek niteliini kazandrmak amacyla verdii kültürdür [2]. Mühendislik ise; eitim, deneyim ve uygulama ile temel bilimler, doa ve mühendislik bilimleri bilgileri sonucu edinilen formasyonun, insanlk yararna gereksinimlere yant vermek üzere ekonomik öeler de göz önünde bulundurularak; teknik arlkl ekipmanlarn, ürünlerin, sistemlerin ya da hizmetlerin tasarm, hayata geçirilmesi, iletilmesi, bakm, datm, teknik sat ya da danmanlk ve denetiminin yaplmas ve bu amaçlarla aratrma-gelitirme etkinliklerinde kullanlmas ilevine denilmektedir[1]. Baka bir deyile mühendislik, bilim ve matematiksel prensipleri, tecrübe, karar ve ortak fikirleri kullanarak topluma ve çevreye yararl ürünler veya hizmetleri ortaya koyma sanatdr [3]. Türkiye'de mühendislik ve eitimine ilikin bilgiler stanbul Teknik Üniversitesi’nin temelini oluturan, askeri mühendis yetitirmeyi hedefleyen ve 1773 ylnda kurulan Mühendishane-i Berri-i Hümayun (Kara Fenlerine likin Mühendislik Okulu) ile balamaktadr. 1839 ylnda bayndrlk hizmetlerini yürütmek üzere Nafa Nezareti kurulmutur. Bu kurum devletin bayndrlk ileriyle ilgilenmeye balamasyla ortaya çkan mühendis ihtiyacn karlamak için 1867 ylnda Mülkiye Mühendisi ve Islah-i Sanayi Mektebi adyla ylda otuz mühendis yetitiren bir okul açlmtr. Bu okulun devam saylan ve 1874 ylnda açlan Mühendis-i Mülkiye Mektebi açlm, okulun ad 1875 ylnda Tudruk ve Maabir Mektebi Serkan Engin, Hilal Meydanl Atalay, Fuad Okay Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, naat Mühendislii Bölümü, zmit, Kocaeli, Türkiye E-posta: [email protected] 393 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA olarak deitirilmitir. Sivil hizmetler için mühendis ihtiyacn karlamak üzere 1883 Hendese-i Mülkiye Mektebi açlmtr. Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte ülkenin mühendis ihtiyacn karlayabilmek için çeitli çalmalar balatlm, 1926 ylnda balayan çalmalar 24 Mays 1928 tarihinde kabul edilen, 1275 Sayl 8 maddelik bir Yüksek Mühendis Mektebi Kanunu ile mühendis Mekteb-i Ali’si Yüksek Mühendis Mektebine dönütürülmütür. 22.09.1941 ylnda çkarlan 4121 sayl kanun ile ad Yüksek Mühendis Okulu olarak deitirilen Yüksek Mühendis Mektebi, Nafa Bakanlndan alnarak Maarif Bakanlna balanmtr. 20.7.1944 ylnda çkarlan 4619 sayl kanunla Yüksek Mühendis Okulu, tüm haklaryla birlikte "stanbul Teknik Üniversitesi" olarak tekilatlandrlmtr [4]. 1981 Üniversite reformundan önceki yllarda, Türk yükseköretim sistemi be tür kurumdan olumaktayd. Bu kurumlar; üniversiteler, Milli Eitim Bakanl’na bal akademiler, üç yllk eitim enstitüleri, yine dier bakanlk ve Milli Eitim Bakanl’na meslek yüksekokullar ile konservatuarlar, mektupla öretim yapan YAYKUR olarak sralanmaktadr. Yükseköretim, 1981’de çkarlan 2547 sayl Yükseköretim Kanunu ile akademik, kurumsal ve idari yönden yeniden yaplanma sürecine girmitir. Bu kanunla ülkemizdeki tüm yükseköretim kurumlar Yükseköretim Kurulu (YÖK) çats altnda toplanm, akademiler üniversitelere, eitim enstitüleri eitim fakültelerine dönütürülmü ve konservatuarlar ile meslek yüksekokullar üniversitelere balanmtr. Böylece, söz konusu kanun hükümleri ve Anayasa’nn 130. ve 131. maddeleriyle kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde özerklie ve kamu tüzel kiiliine sahip bir kurulu olan Yükseköretim Açılan Üniversite Sayısı 50 40 40 30 24 20 10 8 10 10 1971-1980 1981-1990 2 0 …….-1960 1961-1970 1991-2000 2001-2009 Yıllar ekil 1. Türkiye’de Yllara Göre Kurulan Devlet Üniversitesi Says Kurulu, tüm yükseköretimden sorumlu tek kurulu haline gelmitir. Ülkemizde üniversitelerin kurulu yllarna bakacak olursak son yllarda, kurulan devlet üniversitelerin saysnn hzla artt aikârdr (ekil 1). ekilden de görülecei gibi 1960 ylna kadar kurulan üniversite says 8 iken, sadece son 20 ylda kurulan üniversite says 64 olmutur. Devlet üniversitelerinin yan sra kurulan vakf üniversitelerinin says da son yllarda hzla artmtr [5]. Artan üniversite saysna ramen yüksek öretime bütçeden ayrlan pay ve üniversitelerdeki doktoral öretim üyesi says ayn oranda artmamaktadr. 394 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Matematikçi ve eitimci Seymour Papert eitimde önemli olann örencilere uygun eitim ortamnn salanmas olduunu günümüzden yaklak 30 yl önce dile getirmi ve konuyla ilgili baarl çalmalar yapmtr [6]. Mühendislik bölümleri, bir yandan endüstrinin ihtiyacn hesaplayan, tasarlayan, üreten, ileten mühendisleri yetitirmek, bir yandan da ulusal ve uluslararas ölçekte aratrma gelitirme çalmalarn yürütmekle yükümlüdürler. Mühendislik bölümleri, örencisinden öretim elemanlarna, eitim olanaklar ve altyapsndan, programna kadar, misyonuyla uyumlu olarak ekillendirilmelidir [3]. Üniversite eitiminde, eitimin kalitesini dorudan etkileyecek en önemli unsurlarn banda, görev yapmakta olan öretim elemanlarnn says ve nitelii, mühendislik bölümlerinin derslik, laboratuar, kütüphane, bilgisayar altyaps, ders içerikleri ve ders planlar gelmektedir. Eitimle dorudan ilikili olan dier bir önemli husus, örencilerin ulam, barnma, yemek, spor, dier sosyal faaliyetlerle ilgili olanaklarnn yeterliliidir. Bu çalmada yukarda yer alan, eitimi etkileyen faktörlerin önemini vurgulamak üzere bir anket hazrlanmtr. Hazrlanan anket, Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, naat Mühendislii Bölümü’nde örenim görmekte olan üç ve dördündü snf örencilerine uygulanmtr. Ankete ait deerlendirmeler sonuçlar ksmnda sunulmutur. YÖNTEM Aratrmada veri toplama arac olarak yazarlar tarafndan hazrlanan anket kullanlmtr. Çalma çerçevesinde 70 kiiye, toplam 11 anket sorusu yöneltilmi. Ankete katlan örencilere, cinsiyet, orta öretimde mezun olunan lise türü, u an örenim görülen snf, Kocaeli Üniversitesi’ni tercih etme sebebi, naat Mühendislii Bölümü’nü seçme sebebi, üniversitenin sahip olduu fiziksel koullarn, öretim üyesi nitelik ve davranlarnn örenciye olan etkileri ile derslerin ileyi ve planlanmas ile ilgili sorular yöneltilmitir. Bu tür çalmalarda kullanlan anketlerin güvenirliini saptamak amacyla çeitli yöntemler mevcuttur. [7, 8]. Bu çalmada uygulanan anketin, Alfa Yöntemi kullanlarak güvenilirlik analizi yaplm ve Cronbach Alfa Katsays D==0.733 olarak bulunmutur. Bu sonuca göre uygulanan anketin oldukça güvenilir olduu söylenebilir. Ankete katlan örencilerin % 35,7’si bayan, % 64,3’ü erkektir. Yine ankete katlan örencilerin % 81,4’ü dördüncü snf, % 18,6’s ise üçüncü snf olduu belirlenmitir. Mezun olunan orta öretim türüne göre naat Mühendislii bölümünü tercih eden örencilerin dalm, % 41,4’ü Anadolu Lisesi, % 30’u Süper Lise, % 15,7’si Düz Lise, % 5,7’si Meslek Lisesi, % 4.3’ü Fen Lisesi, % 2.9’u ise Özel Lise, eklinde olmutur. Aada dier anket sorularna verilen cevaplar tablolar halinde ve yüzdesel olarak verilmitir. Tablo 1’de örencilerin Kocaeli Üniversitesi’ni tercih etmesinde önemli olan faktörlerle ilgili sorular sorulmu ve “Tercih edilen üniversitenin ailenin yaad ehre yaknl”, “Tercih edilen üniversitenin, ÖSYM snav sonucunda alnan puana en yakn üniversite olmas” ve “Tercih edilen üniversitenin öretim üyesi says ve kalitesi” seçenekleri %70 ve üzeri oranlarda örenciler tarafndan “Çok önemli” ve “Önemli” olarak deerlendirilmitir. Bu sonuca göre üniversitelerin taban puann öretim üyesi kalitesinin yan sra konumunun da etkiledii söylenebilir. 395 Kararsz Önemli deil Hiç önemli deil Tercih edilen üniversitenin ailenin yaad ehre yaknl Tercih edilen üniversitenin burs, barnma vb. imkanlar Arkadalarn (kz/erkek), tercih edilen üniversitede eitim görüyor yada görecek olmas Tercih edilen üniversitenin, ÖSYM snav sonucunda alnan puana en yakn üniversite olmas Tercih edilen üniversitenin öretim üyesi says ve kalitesi Önemli Faktör Çok Önemli 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 31.4 37.1 10 11.4 10 2.9 22.9 28.6 28.6 17.1 1.4 8.6 37.1 25.7 27.1 35.7 37.1 22.9 2.9 1.4 38.6 48.6 12.9 - - Tablo 1. Kocaeli Üniversitesi’ni Tercih Etmede Etkili Olan Faktörlerin Dalm (%) Örencilere, inaat mühendisliini tercih etmesi ile ilgili sorulara verdikleri cevaplar Tablo 2’ de verilmitir. Buna göre inaat mühendisliini tercih etmedeki en önemli etkenler, srasyla inaat mühendislii mesleinin yüksek kazanç getirecei beklentisi ve bu meslee duyulan ilgi olarak karmza çkmaktadr. Kararsz Önemli deil Hiç önemli deil naat mühendisliinin kazancnn yüksek olaca düüncesi Aile fertlerinin inaat alannda çalyor olmas naat mühendislii mesleine olan ilgi Aile basks (aile fertlerinin srarc tutumlar) Tercih edilen bölümün, ÖSYM snav sonucunda alnan puana en yakn üniversite olmas Önemli Faktör Çok Önemli Tablo 3’de örencilerin motivasyonunu ve baarsn etkileyen fiziki alt yap koullarnn ne kadar etkili olduunun snanmas amaçlanmtr. Yerleke, bina, laboratuar ve biliim sistemi gibi fiziksel alt yap özelliklerinin baarlarnda “önemli” ya da “çok önemli” olarak niteleyen örencilerin oran % 65 ve üzerinde olmutur. Bu fiziksel alt yap koullarnn da oluturulabilmesi büyük ölçüde üniversitelere ayrlan mali kaynak miktar ile ilgilidir. 15.7 58.6 14.3 7.1 4.3 11.4 18.6 24.3 14.3 31.4 44.3 2.9 37.1 4.3 11.4 14.3 2.9 17.1 4.3 61.4 15.7 31.4 24.3 17.1 11.4 Tablo 2. Üniversite Eitiminde naat Mühendislii’ni Seçmede Etkili Olan Faktörlerin Dalm (%) 396 Önemli deil Hiç önemli deil Üniversite yerlekesinin düzeni ve binalarnn 25.7 yaps Sosyal etkinlik imkanlarnn (sinema, tiyatro 22.9 vs.) çokluu 54.3 Laboratuarlar imkanlarnn iyi olmas 40.0 Biliim alt yapsnn (nternet vs.) iyi olmas Kütüphane ve dier aratrma olanaklar 28.6 Kararsz Faktör Önemli Çok Önemli 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 41.4 17.1 4.3 11.4 47.1 18.6 6.6 2.9 35.7 37.1 50 8.6 18.6 14.3 1.4 2.9 4.3 – 1.4 2.9 Tablo 3. Üniversite Alt Yapsnn Örenci Motivasyonu ve Baarsna Etkisi (%) Kararszm Katlmyorum Hiç katlmyorum Temel derslerin (Fizik, Matematik, vs.) haftalk ders saati yeterlidir Sosyal derslerin haftalk ders saati yeterlidir Mesleki derslerin (Zemin Mek., Betonarme, Yap Sta. vs.) haftalk ders saati yeterlidir Mesleki derslerin uygulama saatleri yeterlidir Ders programnn planlanmas baarnza katkda bulunacak ekildedir Katlyorum Faktör Tamamen katlyorum Örencilere, inaat mühendislii eitimi srasnda aldklar derslerin haftalk saatleri, içerikleri ve ders programlarnn planlanmas konusunda farkl sorular yöneltilmitir. Bu sorular temel dersler, sosyal dersler, mesleki dersler olmak üzere farkl gruplara ayrlarak her bir gruptaki derslerin yeterlilii sorgulanmtr. Ayrca uygulamas olan derslerinde uygulama saatlerinin kendilerine göre yeterli olup olmad irdelenmeye çallmtr (Tablo 4). Tablodan da görülecei üzere örencilerin temel dersleri yeterli görme düzeyleri % 85 civarnda iken, sosyal ve mesleki derslerde bu oran % 50’ler düzeyine dümektedir. Uygulamas olan derslerin uygulama saati süreleri örenciler tarafndan % 75 orannda yeterli bulunmamtr. 30 55.7 7.1 4.3 2.9 18.6 34.3 17.1 22.9 7.1 11.4 41.4 15.7 21.4 10 1.4 12.9 11.4 32.9 41.4 7.1 27.1 30 17.1 18.6 Tablo 4. Örencilerin naat Mühendislii Bölümü Ders Plan ve çeriklerini Yeterli Görme Düzeyleri (%) 397 Kararsz Önemli deil Hiç önemli deil Öretim üyelerinin bilgi düzeyleri Öretim üyesinin bilgilerini günümüz koullarna göre güncellemesi Öretim üyelerinin örenciler ile ilikileri Öretim üyesinin örenci seviyesine uygun ders anlatmas Yardmc öretim üyelerinin (Aratrma görevlilerinin) sizin baarnza etkisi Önemli Faktörler Çok Önemli 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 64.3 27.1 7.1 1.4 - 64.3 30 1.4 1.4 2.9 67.1 22.9 1.4 5.7 2.9 57.1 28.6 11.4 2.9 - 44.3 40 8.6 1.4 5.7 Tablo 5. naat Mühendislii Eitiminde Öretim Üyesi Niteliklerinin Örenci Baarsna Etkisi (%) Tablo 5’ de öretim üyesi niteliklerinin önemi hakknda sorulan sorulara verilen cevaplar bulunmaktadr. Öretim üyesi nitelii % 85 ve üzeri oranda önemli ya da çok önemli olarak belirtilmitir. Bu sonuç da, yetimi insan faktörünün önemini ortaya koymaktadr. Derslerin ilenme yönteminin de performans etkileyen önemli bir faktör olduu tespit edilmitir. (Tablo 6). Önemli deil Hiç önemli deil Derslerde çok sayda örnek çözülmesi 64.3 Derslerin soru cevap eklinde olmas 31.4 Derslerde devam zorunluluu olmas 27.1 Öretim üyesinin dersi örenciye 58.6 sevdirmesi Örenci ile öretim üyesi arasnda 31.4 arkada ilikisi olmas Kararsz Faktörler Önemli Çok Önemli Pratik çalmalar (stajlar), bütün mühendislik bölümlerinin eitimlerinde olduu gibi, inaat mühendislii eitiminde de vazgeçilmez unsurlardan birisidir. Bu konuda yönetilen sorulara verilen cevaplara göre katlmclar, pratik çalmalarn kendilerini meslek yaamna hazrlad konusunda neredeyse hemfikirken, staj yaplan kurumun yeterlilii ve kurumda gerçekletirilen faaliyetler için ayn kanaatte olmadklar tespit edilmitir. 34.3 38.6 17.1 15.7 30 1.4 12.9 14.3 1.4 11.4 24.3 8.6 7.1 1.4 35.7 24.3 1.4 7.1 Tablo 6. naat Mühendislii Eitiminde Ders leme Yönteminin Örenci Performansna Etkisi (%) 398 Kararszm Katlmyorum Hiç katlmyorum Eitim süresince yaplan staj süresi uygundur. Stajlar meslek yaantmza hazrlanmamz salarlar Staj çalmalarnda mesleinizle ilgili yaptrlan faaliyetler yeterlidir. Staj balangc ile bitii esnasnda bilgi düzeyinizdeki art yeterlidir. Staj yaptnz kurumun bu konudaki imkânlar yeterlidir. Katlyorum Faktörler Tamamen katlyorum 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA 21.4 37.1 18.6 15.7 7.1 52.9 37.1 2.9 4.3 2.9 5.7 17.1 34.3 25.7 17.1 7.1 28.6 20 31.4 12.9 11.4 37.1 32.9 8.6 10 Tablo 7. Pratik Çalmann (Stajn) naat Mühendislii Eitimine Katks (%) Kararszm Katlmyorum Hiç katlmyorum Aldm orta öretim eitimi beni inaat mühendislii eitimine hazrlamtr Zihinsel kapasite olarak naat Müh. Eitimine yeterli olduumu düünüyorum Baarl olmak için çalma sürem ve performansm yeterlidir Dier mühendislik bölümlerinde eitim görenler ile kendimi karlatrdmda in. müh. seçme tercihimin doru olduunu düünüyorum Katlyorum Faktörler Tamamen katlyorum Düzenlenen ankette Kocaeli Üniversitesi, naat Mühendislii örencilerine sorulan sorulardan bir tanesi de, üniversite eitimine balarken, kendilerini inaat mühendislii eitimine hazr ve uygun hissetmesiyle ilgilidir. Katlmclarn sadece % 47.2’si aldklar orta öretimin kendilerini inaat mühendislii eitimine hazrladn ifade etmilerdir. Örencilerin % 92,9’u bilimsel örenme kapasitesi olarak kendilerinin inaat mühendislii eitimine uygun olduunu belirtmilerdir. Ancak çalma performans ve süreleri açsndan ayn ey söylenememektedir. 12.9 34.3 15.7 20 17.1 50 42.9 7.1 - - 27.1 37.1 21.4 7.1 7.1 55.7 25.7 15.7 1.4 1.4 Tablo 8. naat Mühendislii Eitimini Tercih Eden Örencilerin Kendileri Hakkndaki Düünceleri (%) 399 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ VE ÖNERLER Kocaeli Üniversitesi, naat Mühendislii örencilerine uygulanan bu anket ile elde edilen veriler ve sonuçlar, tüm üniversitelerdeki eitimin mevcut durumunu birebir yanstmasa bile, önemli oranda benzerliklerin olaca aikardr. Bu anketten elde edilen sonuçlar genel olarak ortaya koyacak olursak; - Üniversite tercihinde ailenin yaad yere yaknlk önem arz etmektedir. Bu kapsamda, büyük ehirler ya da bu ehirlere yakn bölgelerdeki üniversiteler daha fazla tercih edilmektedir. - Meslee olan ilgi ya da ekonomik olarak kazancn yüksek olacana inanç inaat mühendislii tercihinde ön plana çkmaktadr. - Üniversitelerin ve bölümlerin sahip olduu fiziksel imkanlar örenci motivasyonu ve baars üzerinde oldukça etkilidir. Bu nedenle üniversite ya da bölümler kurulaca zaman öncelikli olarak gerekli alt yapnn oluturulabilmesi için ihtiyaç duyulan mali kaynak salanmaldr. - naat mühendislii eitiminde alnmas gereken mesleki derslerin ve bu derslerin uygulama sürelerinin arttrlmas örenciler tarafndan yaplan talepler arasnda önemli bir yer tutmaktadr. - Öretim üyesi faktörü tüm bilim dallarnda olduu gibi inaat mühendislii eitiminde de en önemli faktörlerin banda gelmektedir. Dolaysyla yeni bölümler eitime açlrken öretim üyesinin says ve niteliinin yeterli olmas gerekmektedir. - Mühendislik eitiminde pratik çalmalar, örenciyi meslee hazrlamada etkin rol oynamaktadr. Pratik çalma sürelerinin arttrlmas, meslee daha iyi hazrlanmay salayacaktr. - Örenciler bilimsel örenme kapasitesi olarak kendilerini inaat mühendislii eitimine oldukça yüksek oranda uygun hissederken, aldklar orta eitimin kendilerini inaat mühendislii eitimine yeterince hazrlamadn düünmektedirler. Orta eitimin düünülen yüksek öretime hazrlayacak ekilde düzenlenmesi faydal olacaktr. - Kaynaklar snrl olan ülkeler imkânlarn, maliyet-etkin olarak kullanabilmek için ksa ve uzun vadede belirlenen hedefler dorultusunda yönlendirmek zorundadr. - Toplumsal ilerlemenin yolunu açacak, ülke ekonomisi için önemli sonuçlar dourabilecek eitim politikalarnn belirlenen hedefler dorultusunda planlanmas gerekmektedir. Yüksek öretim politikas genel bir eitim plan içerisinde ele alnmal, ekonomik ve sosyal geliim plan ile uyumlu olacak ekilde saptanmaldr. - Sonuç olarak; modern teknolojilere uygun olarak nitelikli ve güvenli yap üretebilecek seviyede eitim alm inaat mühendisleri yetitirmek maksadyla yüksek örenim planlarnn hazrlanmas ve uygulanmas gerekmektedir. Bunun sonucunda, ülkenin doal ya da doal olmayan afetler karsnda sanayi üretimi aksamayacak, can ve mal kayb olumayacak, dolaysyla ülke ekonomisi bu afetlerden asgari seviyede zarar görecektir. 400 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA KAYNAKLAR [1] Yldz, D., Kiper, M., Azgelimiliin Kskacndaki Türkiye ve Mühendislik Enformasyon-Formasyon-Deformasyon, TMMOB Makina Mühendisleri Odas, IV.Ulusal Makina Mühendislii ve Eitimi Sempozyumu, 01-02 Kasm 2001 [2] Ataünal, A., Öretmenlik Mesleine Giri veya Nasl Bir nsan?, 20 Mays Eitim, Kültür ve Sosyal Dayanma Vakf Yaynlar, 2000 [3] TMMOB Elektrik Mühendisleri Odas, Elektrik-Elektronik-Bilgisayar Mühendislikleri Eitimi, 3. Ulusal Sempozyumu Sonuç Bildirgesi, 2006 [4] TMMOB Makine Mühendisleri Odas, IV. Ulusal Makine Mühendislii ve Eitimi Sempozyumu Raporu, 2001 [5] http://www.yok.gov.tr [6] Papert, S., Redefining Childhood: The Computer Presence as an Experiment in Developmental Psychology, Proceedings of the 8th World Computer Congress: IFIP Congress, Tokyo, Japan and Melbourne, Australia, 1980 [7] Yerlisu, T., Çelenk, B., Liglerde Görev Yapan Voleybol Antrenörlerinin Doyum Düzeylerinin Deerlendirilmesi, SPORMETRE Beden Eitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, VI (2) 87-93, 2008. [8] ahin, O., Liglerde Görev Yapan Voleybol Antrenörlerinin Doyum Düzeylerinin Deerlendirilmesi lköretim Okullar 1. Kademe 5. Snf Örencilerinin Gösterdikleri stenmeyen Davranlarn Görülme Derecesi ve Bu Davranlara likin Öretmenlerin Kullandklar Çözüm Stratejileri ( Bolu li Örnei), Abant zzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Snf Öretmenlii A.B.D., Yüksek Lisans Tezi, 2005 401 402 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA MÜHENDSLK ETM Cihan Tademir, Nurgül Kaya* GR Aile basksnn olduu, mesleklerin ÖSS’de alnan puanlara göre tercih edildii günümüz eitim sisteminde “Bir Meslek Olarak Mühendislik Nedir ve Mühendislik Eitimi Nasl Olmaldr?” sorular gelecek nesillere cevaplanmas gereken en önemli sorular arasndadr. Çünkü istekli ve bilinçli yaplmayan bir tercih sonucu edinilmi bir meslekte; yaplan iin sevilmemesi, ortam koullarndan memnun olunmamas, mezun olunduktan sonraki beklentilerin maddi ve manevi karlanmamasna bunlara bal olarak da kiide ve kiinin hayatnda birtakm sorunlara sebep olmaktadr. Söz konusu mühendislik olduunda ve mühendislerin, hayatn her alannda üstlendii misyonlar da göz önüne alndnda ihtiyaca göre yeni kavramlar üreten, ürettiiyle topluma fayda salayan “Mühendislik anlay” yerini, toplumdan çok kendi çkarlarn gözeten “Piyasac Mühendislik” anlayna brakmaktadr.. Ülkemizde olduu gibi!!! O zaman gelelim esas soruya; “Bir Meslek Olarak Mühendislik Nedir ve Mühendislik Eitimi Nasl Olmaldr?” Mühendislik; eitim, deneyim ve uygulama ile elde edilen matematik ve doa bilimleri bilgisinin, doal güç ve kaynaklarn insanlk yararna, sürdürülebilirlik ilkeleri dikkate alnarak ve mühendislik etii gözetilerek uygulanmas olarak tanmlanmaktadr. Teknik olarak, literatürlerde bulunan tanmlar da bu ve benzeri ekilde verilmitir. yi bir mühendislik eitimi ile çou kez farknda olmadmz, fakat insan hayatn önemli ölçüde deitirecek teknolojilerin olutuunu hayatmzn her alannda görmekteyiz. “Mühendislik Eitimi Nasl Olmaldr?” sorusu aadaki balklar üzerinden ksaca cevaplanacaktr; - Mühendisliin Tarihçesi - Mühendislik Etii - Yabanc Dilde Eitimin Mühendislik Eitimine Etkileri - deal Mühendis ve Mühendislik - naat Mühendislii Eitiminde Mevcut Durum, Eksiklikler(Sorunlar) ve Çözüm Önerileri Cihan Tademir, Nurgül Kaya Yldz Teknik Üniversitesi naat Mühendislii Bölümü Davutpaa Kampüsü 34220 Esenler/stanbul, Türkiye E-posta: [email protected], [email protected] 403 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Mühendisliin Tarihçesi Ülkemizdeki mühendislik tarihinin 1773 ylnda gemi inaat mühendisleri yetitiren Mühendishane-ü Bahri-i Hümayun’ nün (imdiki adyla stanbul Teknik Üniversitesi’nin) açlmasyla balad görülmektedir. Ülkemizde olduu gibi dünya ülkelerinin de kronolojik bir irdelemesi yapldnda mühendislik anlaynn literatürlerde bulunan tanmlardaki gibi doal güç ve kaynaklarn insanlk yani toplum yarar için olumad, ülkelerin askeri ihtiyaçlarnn karlanmas düüncesiyle olutuu görülmektedir. Mühendislik Etii Mühendislik yapmak için bilginin, diploma almann gerekli olduu fakat bu bilgilerin veya diplomann mühendislik yapmak için yeterli olmad günümüz koullarnda apaçk ortadadr. Mühendisin, bilgi birikiminin yan sra insanlarla iletiim halinde olarak toplumla bütünlemesi, bu süreçte gelecek kuaklarn miras olan doay göz ard etmemesi gerekmektedir. Toplum içerisinde mühendisler, bamszl, güvenilir olmay, ilkeli ve dürüst bir meslek ahlakn benimsemelidirler. Dünyada ve ülkemizde, Mühendislik adna yaplacak olan tüm uygulamalar, birey, toplum ve doa süzgecinden geçirilmelidir. Bu uygulamalar, toplumsal ihtiyaç ve istekler dorultusunda doru planlama ile yaplmaldrlar. Mühendisler tarafndan unutulmamaldr ki, bir hizmet verilirken, hizmetin sadece iveren ve i alan ilgilendirmedii, bu hizmetin toplumsal yararlar çerçevesinde dikkate alnmas gerektii, meslek etiinin bir gereidir. Mühendislik görevi icra edilirken kiisel deer yarglarndan ziyade, mesleki etik kurallarnn tercih edilmesinin daha doru olaca bir gerçektir. Günümüz koullarnda, lisans eitiminden sonra mühendislik unvannn alnm olmas yeterli olmamal, hayat boyu bir eitimin yan sra teknolojinin yakn takipçisi olarak “Sürdürülebilir Mühendislik” kavramn ortaya koymamz gerekmektedir. Mühendislik özü gerei sorumluluu beraberinde tamaktadr. Bu yüzden Mühendis, üzerine ald ii en iyi ekilde organize ederek insanlarn can ve mal güvenliini garanti altna alma sorumluluuna sahip olmaldr. Aksi bir durum ülkemizde yaadmz 99 depreminde olduu gibi 300.000 yapmzn yüksek mertebede zarar görmesine ya da yklmasna,19.000 vatandamzn hayatn kaybetmesine, ülke ekonomisine toplamda 15 milyar $ zarar vermesine sebep olacaktr. Yabanc Dilde Eitim Yabanc dilde eitimin mühendislik eitimine etkisinden söz edilecekse öncelikle yakn gözüken ancak farkl olan iki kavramn iyi anlalmas gerekmektedir. Bunlar, yabanc dil öreniminin gereklilii ve mühendislik eitiminin anadil dnda baka bir dilde öretilmesidir. 404 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Globalleen günümüz koullarnda, kiilerin bireysel geliimlerinin yannda mesleki yeniliklere ayak uydurabilmesi adna anadili dnda bir veya birkaç dilin örenilmesi kaçnlmazdr. Örnein, yabanc dil bilen bir mühendisin gerek kütüphanelerden gerekse internetten yapaca kaynak taramasnda ulaabildii veriler; yabanc bir dil bilmeyen mühendisin yapaca literatür taramasyla ulaabilecei verilerle bir olmayacaktr. Ülkemiz standartlar baz alndnda anadil dnda örenilmesi ihtiyaç görülen dil veya dillere bakldnda; 1920’lerde Farsça ve Arapçann, 1960’larda Franszcann, 2000’lerde ise ngilizcenin ön planda olduunu görmekteyiz. Bilim tarihinin son 100 yllk ksa bir sürecini bile incelediimizde, 4 farkl dilin ön plana çkmas, yaanan problemin sosyal ihtiyaçtan çok sosyopolitik-sömürü anlayndan geldii görülmektedir. Globalleen dünya da, ülkeleri etkisi altna almaya balayan ekonomik krizden, Çin’in yüksek insan gücüyle kurtulacan varsayalm, ülkemizde ksa bir süre sonra Çince örenmeye, doktora tezlerimizi de Çince mi yazmaya balamak zorunda kalacaz? Mühendislik Eitiminin anadil dnda baka bir dilde verilmesi ise, dünyadaki alglarmzla ilgilidir. Sosyolog ve dilbilimciler, düünülen bütün alglarn kar tarafa “dil” ile iletildii kansndadrlar. Bir insan Türkçe alglarken karsndakine, düündüklerini nasl ve hangi biçimde ngilizce aktarabilir? Sorularn düünmemiz gerekmektedir. ki insan arasnda bir iletiimin olaca ve bunun sonucunda bir aktarmann gerçekleecei mutlak bir gerçektir. Ancak, ngilizceyi çok iyi bilen bir Türk öretmen bile en iyi olaslkla %5 kaypla bir konuyu anlatsa, ngilizceyi çok iyi bilen bir örenci %5 kaypla bu konuyu alglasa, konu üstünde %10’luk bir kayp ortaya çkacaktr. Mühendislik Eitiminde %10’luk bir bilgi kaybnn yaammzda, ciddi problemlere neden olaca kaçnlmaz bir gerçektir. Mühendislik eitiminin merkezi, ülkemizdeki Mühendis adaylarnn Yüksek Lisans yapmak için srada olduu Almanya bu konuda incelendiinde, Mühendislik Eitiminin anadilde yani Almanca verildii görülmektedir. Tek farklln, örenciler tarafndan istenildii takdirde ayn dersin farkl dillerde snflarnn açld görülmektedir. Eitimimizde yaplan bu büyük yanllk bizlerin, kendi özümüzden, kültürümüzden kopmamza, gelecek kuaklara bilgi ve deneyim birikimimizi aktaramamamza neden olacaktr. Yabanc Dilde Eitim politikasnda yaplan bu büyük yanlla ilgili sözlerimizi, 16 Temmuz 1921 ylnda Atatürk’ün Maarif Kongresinin aç konumasnn ilk cümlesiyle bitirmek istiyoruz. “imdiye kadar izlenen öretim yöntemlerinin, milletimizin gerileme tarihinin en önemli sebeplerinden biri olduu kanaatindeyim.” 405 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE MEVCUT DURUM, EKSKLKLER(SORUNLAR) VE ÇÖZÜM ÖNERLER Mevcut Durum Ülkemizde 2007 verilerine göre, 75’i devlet 31’i özel/vakf olmak üzere toplam 106 üniversitenin 46’snda inaat mühendislii eitimi mevcut olup sadece stanbul Teknik ve Yldz Teknik Üniversitelerin de Fakülte yaplanmas olumu, dier 44 tanesinde Mühendislik Fakültesi içerisinde çalmalarn sürdürmektedir. Üniversitelerimizin inaat mühendislii eitimi için kabul ettikleri örenci taban puan deerlerine yine 2007 verilerine göre baktmzda; devlet üniversitelerinde 305,787 (Frat Üniversitesi) ile 358,902 (Boaziçi Üniversitesi) arasnda deitii, özel/ vakf üniversitelerinde ise 217,188 (Uluslar aras Kbrs Üniversitesi) ile 290,773 (Atlm Üniversitesi) arasnda deitii görülmektedir. Puan diliminin 217,188 ile 358,902 arasnda yaklak 140 puanlk bir deiim içerdii gözlenmektedir. Bu deiimin bizler için çok seslilik açsndan olumlu olmasna karn, üniversitelerin eitimleri arasndaki farkllk ve sonucunda oluan mühendislik pratii açsndan, srasyla zaman/emek/bilgi/yap kayplar/ekonomi, yani toplumun gelecek kayplar olarak karmza çkmasna sebep olmaktadr. Eksiklikler (Sorunlar) - Ülkemizde eitime ayrlan milli gelirin yeterli olmamas ve ayrlm olan ksmnda doru planlanmamas. Bu durum eitim ihtiyaçlarnn karlanmasnda ksr bir döngüye sebep olmaktadr. - Üniversite ve bölüm tercihleri yaplrken; çounlukla aile basks, yanl yönlendirme ve bölümler hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olunmamas eitim kalitesindeki verimde negatif yönde bir ivmeye sebep olmaktadr. - lköretimden üniversiteye hali hazrda var olan eitim müfredatlarnn toplumsal ihtiyaçlar yeterli ölçüde karlayamamas. - Ülkemizdeki eitim politikalarnn ezbere dayal olmas nedeniyle, uygulayan örenci yerine, izleyen örenci profilinin olumas - Üniversitelerde teorik olarak verilen mühendislik eitiminin yannda, etik anlamda yaplan çalmalarn eksiklii. - Ülkemizde, lisans eitiminin bitiminde alnan diplomayla, eitim hayatnn tamamland kabulünün yaygnlaarak, yklmaz bir tabu halini kazanmas. - Toplumumuza üreten deil tüketen mantn yerlemesiyle, bakasndan ören-yap metodunun benimsenmesi - Üniversitelerimizde uygulanan skolastik eitiminin (yani örencinin kaytsz artsz öretim üyesine teslim olmas) örencinin düünme, tartma ve aratrma eylemlerinden uzaklamasna sebep olmas. - Yabanc dilde Eitim stratejilerinin gerekli alt yap salanmadan teknik eitime yanstlma çabalar 406 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Üniversitelerimizdeki laboratuar, derslik, amfi, kütüphane gibi fiziki eksikliklerin yan sra mevcut olanlarn ise günümüz koullarnda gelien teknik donanmlardan uzak kalmas - Teknolojik cihaz ve yazlmlarn hzla gelimesine ramen toplumumuzun bu geliim ve deiim sürecinde yer alamamas. - Üniversiteler arasndaki iletiim kopukluu sonucundaki bilimsel paylamn azl - Örenci kulüpleri, Sivil Toplum Örgütleri, Sanayi Kurulular, Meslek Odalar ve Üniversite Öretim kadrolar arasndaki iletiim bozukluu. - Üniversitelerimizde yetersiz nitelikteki ve saydaki öretim üyesi kadrosunun var olmas. - Mevcut olan öretim üyelerinin emek ve yaam artlarna uygun olmayan ücretlendirmelere tabi tutulmas - Zorunlu olan stajlarmzn, hem üniversitelerimizde hem de inaat sektöründe kabul görmemesinden dolay, düünülen verimde olmas için gerekli artlarn yaratlamamas. - Mevcut olan öretim üyelerinin denetimler den uzak olmas sonucu, öretim üyelerinin geliiminin önüne geçilmesi. - Üniversitelerin özerkliinin yitirilmesine sebep olan merkezcil bir yaplanma diye göz önünde tutulan despot YÖK’ün “YOK” anlaynn üniversitelerimizde hala var olmas. Üniversiteler yönetim kadrolar belirlenirken teknik kriterlerden çok siyasi kriterlerin göz önünde bulundurulmas. Çözüm Önerileri - Üniversiteler arasndaki iletiim bozukluu giderilmelidir. Tamamlanm veya üzerinde çallan projeler hakknda bilgi alveriinin yaplabilmesi için Ana Bilim Dallar arasnda düzenli olarak bilgilendirme toplantlarnn yaplmas gerekmektedir. - Üniversitelerin modern bir yap halini kazanabilmesi için, Örenci Kulüpleri, Sivil Toplum Örgütleri, Sanayi Kurulular ve Meslek Odalarnn çalmalar desteklenmelidir. Bu balamda örencilere, özgür düünebilen, tartabilen ve yeni projeler ortaya koyabilen bir statü kazandrlmaldr. Söz-Yetki Karar mercilerinde görev almaldr. - Eitimin, sadece kitaplarda, arivlerde yani teoride kalmamas gerekmekte bunun düzenli bir hal almas, uygulama alanlarnn arttrlmas ve bu konuyla ilgili gerekli düzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. - Mühendislik Eitiminde sürdürülebilir gelimeyi yakalayabilmek için; akademisyenlerin, örencilerin, meslek odas yöneticilerinin yani sra i dünyasndaki yetkin kiilerin katld platformlar oluturularak etkileimin arttrlmas salanmaldr. - Her ilimizde “Bir mühür, bir müdür yeterli!” mantyla bir üniversite deil, fiziki ve akademik yaps tamamlanm üniversiteler var olmaldr. 407 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA - Eitime ayrlan ödenek arttrlmal. Akademisyenlerin mevcut koullarnn iyiletirilmesi için gerekli düzenlemelerin ivedilikle yaplmas gerekmektedir. - Üniversite yönetimleri, “Mühendislik Etii” konusuna gerekli önemi vermeli, bu dorultuda gerekli deiiklikler yaplarak müfredata eklenmelidir. - Sektörde en çok istenen “Tecrübe vasfnn” örenim sonras i hayatnda deil de lisans eitimi sürecinde örencilere kazandrlmas için gerekli düzenlemeler yaplmaldr. SONUÇ OLARAK Ülkemizde, eitim stratejisi ve yöntemleri belirlenirken yaplan çalmalar yalnz “bugünü” kurtarmaya yönelik olmayp, uzun vadeli çalmalar yaplmaldr. ‘’Bir ulusun asker ordusu nekadar güçlü olursa olsun kazand zaferler ne kadar yüce olursa olsun,bir ulus ilim ordusuna sahip deilse sava meydanlarnda kazanlm zaferlerin sonu olacaktr.Bu nedenle bir an önce mükemmel bir ilim ordusuna sahip olma zorunluluu vardr.’’ Mustafa Kemal ATATÜRK KAYNAKLAR [1] TMMOB II. Mühendislik Mimarlk Kurultay Sonuç Bildirgesi,06 Nisan 2003 [2] TMMOB Jeoloji Mühendislii Odas Eitim Çaltay Sonuç Bildirgesi [3] TMMOB Makina Müh. Odas Örenci Üye Kurultay 1999 [4] TMMOB ve Mühendislik Eitimi – Mehmet Soanc, TMMOB Yönetim Kurulu Bakan [5] Mühendislik Eitimi, Sürdürülebilir Gelime ve Mesleki Yeterlilik - Cemal GÖKÇE, TMMOB MO stanbul ube Bakan [6] Mühendislik Eitiminden Beklenenler - Prof. Dr. Mustafa Aytekin, KTÜ Mühendislik Fakültesi Eski Dekan [7] II. MO Örenci Kurultay stanbul Çaltay I, Yabanc Dilde Eitim – Feyza HEPÇLNGRLER, YTÜ [8] II. MO Örenci Kurultay stanbul Çaltay I, naat Mühendislii Eitiminde Mevcut Durum ve Eksiklikler – Doç. Dr. Kemal BEYEN, KOÜ [9] II. MO Örenci Kurultay stanbul Çaltay II, naat Mühendislii EitimiProf. Dr. Uur Ersoy 408 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE MESLEK NGLZCENN VE HDROLK LABORATUARININ KATKISI M. ükrü Güney* GR Yabanc dilin mühendislik mesleindeki tartlmaz önemi nedeniyle ülkemizde yabanc dille eitim veren kurumlar daha çok rabet görmü olup Türkçe eitim yaplan baz mühendislik fakültelerinde bir yllk yabanc dil hazrlk snfn takiben lisans eitimlerinde zorunlu ve seçmeli ngilizce derslerin yer ald bir model uygulanmaya balanmtr. Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde 1999-2000 Akademik ylnda yürürlüe giren; ‘ngilizce Destekli Türkçe Eitim’ eklindeki yeni eitim plannda ngilizce Hazrlk Snfndan sonra 1. yarylda Teknik ngilizce I (3+0) ve 2. yarylda Teknik ngilizce II (3+0) dersleri verilmektedir. Bu bildirinin ilk bölümünde Teknik ngilizce I ve Teknik ngilizce II derslerinin içerikleri anlatlmaktadr. Temel mühendisliklerden biri olan naat Mühendisliinde teorik bilgilere ilave olarak deneyler, gözlemler ve deneyimler de çok büyük deer tamaktadr. DEÜ naat Mühendislii Bölümünde, Hidrolik (4+2) dersi kapsamnda teorik bilgilerin pekitirilmesi ve teoriyle uygulama arasndaki uyum mertebesinin gösterilmesi amacyla; örenciler, haftada 2 ders saati olmak üzere, 12 hafta boyunca gruplar halinde deneyler gerçekletirmektedir. ubedeki örenci saysna bal olarak 4-5 kiiden oluan gruplarn her biri belirlenen 12 deneyi rotasyon eklindeki srayla yapmaktadr. Bu bildirinin ikinci bölümünde yaplan deneyler amaçlaryla birlikte anlatlmakta, ayrca lisansüstü düzeyde deiik dersler kapsamnda örencilerin yararland deney düzenekleri tantlmaktadr. TEKNK NGLZCE DERSLER Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi naat Mühendislii Bölümünde, 1999-2000 Akademik ylnda yürürlüe giren; ngilizce Hazrlk Snfndan sonra ‘ngilizce Destekli Türkçe Eitim’ eklindeki yeni eitim plannda Teknik ngilizce I (3+0) dersi 1. yarylda yer almakta, Teknik ngilizce II (3+0) ise 2. yaryl zorunlu derslerinden birini oluturmaktadr. Daha sonraki yllarda ise Engineering Dynamics (3+0) ve Computing Methods in Engineering (3+0) zorunlu dersleri verilmekte, seçmeli dersler listesinden ngilizce dersler de seçilebilmektedir. Yabanc Diller Hazrlk snfnda ders veren öretim elemanlarnn temel bilimler, temel mühendislik bilimleri ve mesleki derslerdeki konulara uzak olmalar nedeniyle lisans eitimine balayan örencilere bu alandaki eksikleri gidermeleri için baz derslerin açlmas gerekmektedir. Teknik ngilizce-I ve Teknik ngilizce-II derslerinin 1. snfta verilmesi nedeniyle, bu dersleri alan örencilerin henüz meslek derslerindeki konular ayrntlaryla örenmemi olduklar göz önüne M. ükrü Güney Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi naat Mühendislii Bölümü, Tnaztepe Kampüsü 35160 Buca-zmir Tel.: 4127005 Faks: 4531192 E-posta: [email protected] 409 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA alnarak, hazrlanan ders notlarndaki konular aadaki gibi oluturulmutur. Metinlerde geçen teknik ve ilginç kelime ve deyimlerin Türkçe karlklar ilgili sayfada verilmektedir. Teknik ngilizce-I Konular Bu ders için hazrlanan ders kitabnda naat Mühendislii meslek derslerine temel oluturan Aritmetik, Geometri ve Fizik bilimlerine ait terim ve deyimlerin kazandrlmas amaçlanm ayrca i ve referans mektuplarna ait örnekler eklenmitir. Kitaptaki 16 konu aadaki balklarla yer almaktadr: - Numbers and Functions Graphs and Curves The Derivative Exponents, Logarithms and Convergent Series Lines, Angles and Triangles, Circles Parallelograms, Trapezoids, Medians and Midpoints Locus Inequalities and Indirect Reasoning Extending Plane Geometry into Solid Geometry The General Laws of Motion Friction, Torques, Equilibrium of Rigid Bodies Circular Motion Work, Energy, Power Linear and Angular Momentum Vibrational Motion Letters Teknik ngilizce- II Konular Bu ders için hazrlanan ders kitabnda anlalabilir veya kolayca açklanabilen metinler seçilerek, mesleki derslerle ilgili terim ve deyimlerin kazandrlmas amaçlanmtr. Kitaptaki 13 konu aadaki balklarla yer almaktadr: - Elastic Properties of Materials Properties of Fluids The Mechanics of Nonviscous Fluids Fluid Mechanics – Hydraulics and Hydrology Water Resources Engineering Site Investigations Foundation Engineering Properties of Cement Concrete Properties and Use of Admixtures Soil Mechanics Earthquakes – Seismic Stability Construction Equipments Transportation Economics 410 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Teknik ngilizce dersleri kapsamnda örencilerin kelime ezberlemesi deil, verilen ifadeleri anlayabilmeleri ve anlatmak istediklerini de ifade edebilmeleri amaçlandndan Ek-1 ve Ek-2 de verilen soru örneklerinden de görülebilecei gibi snavlar % 60 orannda ngilizce, % 40 orannda da Türkçe cümlelerden olumaktadr. HDROLK LABORATUAR DENEYLER Hidrolik (4+2) Dersinin Ders Programndaki Yeri Hidrolik dersi 4 yllk lisans eitiminin 3 üncü snf ilk yarylnda 4 saat teorik 2 saat uygulama olmak üzere 6 ders saati, 5 kredilik ders olarak yer almaktadr. Bir önceki yarylda verilen Akkanlar Mekanii (3+0) dersinin devam niteliinde olup Akkanlar Mekanii dersinde anlatlan konularla ilgili laboratuar uygulamalar da Hidrolik dersinde gerçekletirilmektedir. Hidrolik Laboratuarnda Mevcut Aletler Yaklak 500 m2lik kapal bir alana sahip naat Mühendislii Bölümü Hidrolik Laboratuarnda lisans ve lisansüstü dersleri kapsamnda yararlanlan 35 deney düzenei bulunmaktadr. Deney aletlerinin büyük çounluu ya ebekeden beslenen suyla ya da kendilerine ait ve deney düzeneinin altnda yer alan bamsz hazneden pompa yardmyla beslenmektedir. Mevcut deney düzeneklerinin yaklak 2/3 lik ksm yerli sanayi sitelerinde imal ettirilmi olup geriye kalan 1/3 lik ksm ngiliz kredisi kapsamnda gelen aletlerdir. Laboratuar binasnn dnda ina edilen su deposu-terfi sistemi ile 1/100 ölçekli Çine Baraj Basamakl Dolusavak Modeli ve dier fiziksel modellere su temin edilmektedir. Lisansüstü çalmalar kapsamnda kapal alanda ina edilen fiziksel modellere ilave olarak, bina dndaki açk alanda Dehliz Regülatörünün 1/10 ölçekli fiziksel modeli, ters sifon, Venturi kanal, sabit yüklü orifis ve dolusavak içeren 24 m uzunluklu bir kanal ina edilmitir. Laboratuar kapal alannda; TÜBTAK’tan alnan desteklerle kat madde hareketinin incelendii 80 cm geniliinde,18 m uzunluunda metal bir kanal ve yeralt suyu akmyla kirliliin yaylmasnn aratrld 12 m lik bir kanal da mevcuttur. Laboratuarla ilgili baz fotoraflar 1, 2, 3, 4 ve 5 nolu ekillerde verilmitir. Lisans Düzeyinde Yaplan Deneyler Teorik bilgilerin pekitirilmesi ve teoriyle uygulama arasndaki uyum mertebesinin gösterilmesi amacyla örencilere yaptrlan deneyler 12 haftaya yaylmaktadr. ubedeki örenci saysna bal olarak 4-5 kiiden oluan gruplarn her biri belirlenen 12 deneyi rotasyon eklindeki srayla yapmaktadr. Yaplan deneyler ve amaçlanan hedef aada anlatlmaktadr: Reynolds Deneyi: Laminer ve türbülânsl akmlarn gözlenmesi, Reynolds saysnn deerine bal olarak verilen teorik bilgilerin uygulamayla kontrolü. 411 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA mpuls-Momentum Deneyi: Suyun erisel bir kanada yapt etki kuvvetinin ölçülmesi ve impuls-momentum denkleminin uygulamasyla elde edilen etki kuvvetinin teorik ifadesi ile karlatrlmas. Vorteks Deneyi. Çevrintili ve çevrintisiz akmlarn gözlenmesi; serbest çevri ve zorlanm çevri bölgelerinde deneysel olarak belirlenen su yüzeyi ve hz profillerinin teorik bantlarla elde edilenler ile karlatrlmas. Sürekli Enerji Kayb: Sabit çapl bir borunun aralarnda belirli bir uzaklk olan iki kesiti arasnda oluan sürekli enerji kayplarnn ve sürtünme katsaysnn deneysel olarak belirlenip konuyla ilgili teorik bilgiler nda irdelenmesi, Pitot borusunun kullanm. Yerel Enerji Kayb: Balant elemanlarnda oluan yerel enerji kayplarnn deneysel etüdü amacyla biri vana ve dirseklerle donatlm, dieri enkesit deiimleri (daralma-genileme) ve dirseklerle donatlm iki deney düzenei mevcut olup deneysel olarak belirlenen yerel yük kayp katsaylar teorik deerlerle karlatrlarak yorumlanmaktadr. ki Hazne Arasnda Ak: Vana ve dirseklerle donatlm bir boru vastasyla balantl iki hazne arasndaki akmda oluan sürekli ve yerel enerji kayplarnn deneysel aratrlmas ve ölçülen deerlerin teorik bilgilerle karlatrlmas. Sifon Deneyi: Deiik çaplara sahip olan sifonlarda hem sürekli ve yerel enerji kayplarnn hem de tepe noktasnda oluan negatif basncn ölçülmesi ve deneysel bulgularn teoriyle karlatrlmas. Orifis ve Lülelerden Ak: Deiik geometriye sahip orifis ve lülelerdeki akn deneysel etüdü ve böylece belirlenen debi katsaylar deerlerinin teorik deerlerle karlatrlmas. Üniversal Pompa Deney Düzenei: (H,Q) pompa karakteristik erisinin ve verim-debi erisinin deneysel olarak belirlenmesi ve teorik bilgiler nda yorumlanmas. Açk Kanalda Dolusavak Üzerinde Akm: Deiik debilerde dolusavak gerisinde oluan kabarma erisinin belirlenmesi, nehir ve sel rejimlerinde, ayrca hidrolik sçrama öncesinde ve sonrasnda oluan su derinliklerinin ölçülmesi ve teorik bilgiler nda irdelenmesi. Açk Kanalda Enkesit Deiimleri: Deiik debilerde ve de farkl mansap artlarnda eik ve daralma ile oluturulan enkesit deiimlerinin su yüzeyi profiline etkisinin deneysel incelenmesi. Deiik enkesitlerde ölçülen derinlik ve dier ak parametrelerinin, hidrolik sçrama elenik derinlikleri ve enerji kaybnn teorik bilgiler nda irdelenmesi. Permeabilite Haznesi: Gözenekli ortamda akn ve Darcy kanunundaki permeabilite katsaysnn deneysel olarak incelenip hendee akn aratrlmas, varsaymlar yaplarak elde edilmi olan formüllerin irdelenmesi. Hidrolojik Çevrim: Belirli bir sürede ve belirli bir iddette oluturulan ya sonras akn ve birim hidrografn deneysel incelenmesi; ayrca bir ve/veya iki 412 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA kuyuya oluturulan akmda alçalma erisinin ve permeabilite katsaysnn aratrlmas. Laboratuar çalmalarnn 12 haftadan daha uzun bir süreye yaylp daha fazla deney yapma olaslnn olumas durumunda; deiik geometriye sahip savak debi katsaylarnn belirlenmesi, venturimetre, türbin seti ve pompalarn seri/paralel balanmas,... gibi deney düzeneklerinden bir veya birkaç programa alnabilmektedir. Lisansüstü Eitimde Yaplabilen Deneyler Computational Hydraulics, Hydraulic Physical Models, Serbest Yüzeyli Deiken Akmlar, Unsteady Flows, Sediment Transport, Contaminant Transport ...vb. dersler kapsamnda gerçekletirilen laboratuar çalmalarnda - Su darbesi Kütle halindeki salnmlar Kanalizasyon sistemi modeli Takn dalgalarnn açk kanalda yaylmas Dolusavak modeli Basamakl kanallar Balama modeli Kat madde tanm olaylar deneysel olarak incelenmekte ve bulgular teorik bilgiler nda irdelenmektedir. Dört yüksek lisans tezi ve üç doktora tezi laboratuardaki deney sistemlerinde gerçekletirilen deneysel çalmalara dayal olarak gerçekletirilmi olup bir doktora tezi ve iki yüksek lisans tezi çalmalar da devam etmektedir. ekil 1. Hidrolik Laboratuarnda yer alan deney cihazlar ve Çine baraj basamakl dolu savann 1/100 ölçekli modeli 413 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA (a) (b) ekil 2. (a) ve (b): Hidrolik Laboratuarnda yer alan ve lisans eitiminde kullanlan baz deney cihazlar ekil 3. Çine baraj basamakl dolu savann 1/100 ölçekli modeli ekil 4. TÜBTAK projeleri kapsamnda in a edilen kanallar 414 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA ekil 5. DEÜ Hidrolik Laboratuar açk alanndaki 1/10 ölçekli Dehliz Regülatörü modeli ve 24 m uzunluklu açk kanal ÖNERLER Mühendislik Eitiminde örenciler tarafndan gerçekletirilen laboratuar çalmalar hayati bir öneme haiz olup, bu çalmalarn Hidrolik, Zemin, Yap ve Ulatrma derslerinde ayr ayr yaplmas yerine birkaç yaryla yaylan ‘Laboratuar Uygulamalar’ dersi kapsamnda birletirilmi olarak yaplmas, 2-3 kiiyi amayan küçük deney gruplar oluturulmas olanan salayacandan daha verimli olabilecei düünülebilir. Yabac dil bilgisinin ve özellikle ngilizcenin bir mühendis için tartlmaz önemi ve gereklilii göz önüne alnarak; ngilizce destekli Türkçe eitim modelini benimseyen bölümlerin Teknik ngilizce için bir çerçeve program oluturmalar önerilebilir. Ayrca ngilizce verilen zorunlu derslerin saatlerinin toplam ders saatlerine oran % 6 mertebesinde olup bu orann yeterli olup olmad da tartlmaya deer bir husustur. Temel Bilimler ile ilgili Teknik ngilizce-I dersinin ilk yl verilmesine karlk mesleki konularn anlatld Teknik ngilizce-II dersinin ise son yaryllarda verilmesinin daha yararl olabilecei düünülebilir. KAYNAKLAR [1] Güney M.., 2000. “Hidrolik Laboratuar Uygulamalar (Geniletilmi 2. Bask)”, DEÜ Müh. Fak. Basm Ünitesi, zmir, 84 s. [2] Güney M.., 2003. “Teknik ngilizce I (Geniletilmi 2. Bask)”, DEÜ Müh. Fak. Basm Ünitesi, zmir, 151s. [3] Güney M.., 2004. “Teknik ngilizce II (Geniletilmi 2. Bask)”, DEÜ Müh. Fak. Basm Ünitesi, zmir, 180s. 415 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ek–1 A Prof. Dr. M. ükrü GÜNEY 26.01.2009 sim: TEKNK NGLZCE –I. DÖNEM SINAVI No: A– Aadaki cümlelerin Türkçe karlklarn veriniz. ( 12 x 5 = 60 p ) 1. Proofs concerning the properties of even numbers will be supplied in the appendix. 2. There is a point in the interval at which the function and its derivative equal zero. 3. You can determine the equation of a curve provided you know the slope and one point. 4. One knows that the acute angles of an isosceles right triangle equal to each other. 5. The area of combination figures may be determined by calculating the separate areas. 6. These basic laws allow us to make predictions about the strength of artificial systems. 7. Frictional forces in fluids are quite small compared to those between solid surfaces. 8. This force produces an acceleration which is half as large that applied previously. 9. In this case, they produce a counterclockwise rotation, directed outward from the page. 10. What is observed in nature is an interchange of energy from one form to another. 11. A hot object transmits energy to its surroundings by the emission of magnetic waves. 12. Such a letter should provide references in order to substantiate professional background. Ek–1 B Aadaki cümlelerin ngilizce karlklarn veriniz. ( 8 x 5 = 40 p ) 1. Aksi belirtilmedikçe biz yukarda verilen artn salandn varsayarz. 2. Bir üçgenin kenarortaylarnn kesime noktas arlk merkezine karlk gelir. 3. Bir çemberin yarçap çevresi üzerindeki bir noktay merkeze birletiren dorudur. 4. Bir doru bir uzunlua sahiptir fakat genilik veya kalnla sahip deildir. 5. Sürtünmenin ve varsaylmaktadr. hava 6. Ölçüm sonuçlar yaplmaldr. teorik 7. Orta ölçekli bir güç tesisi yaklak olarak 200 MW lük bir güç üretir. 8. Titreim hareketi içeren birçok sistemde genlikte azalma yani sönümlenme oluur. direncinin ihmal öngörülerle 416 edilecek karlatrlmal kadar ve küçük gerekli olduu yorumlar 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Ek–2 A Prof. Dr. M. ükrü GÜNEY 12.06.2009 N 104 TEKNK NGLZCE –II. DÖNEM SINAVI sim: No: Süre: 75 dakika A– Aadaki cümlelerin Türkçe karlklarn veriniz. ( 12 x 5 = 60 p ) 1. The product of the pipe cross-sectional area and the velocity of the liquid is constant. 2. The fundamentals of Solid Mechanics are applied to foundation engineering problems 3. Soil Mechanics continues to be a combination of experimental results and theory. 4. The design discharges pertaining to open channels must be evaluated accurately. 5. The recommended sewer diameter is 20 cm, and the smaller values are not permitted. 6. In practice, depths exceeding 50 cm are considered to satisfy this requirement. 7. Rainfall is one of principal parameters that contribute to the magnitude of floods. 8. A perforated drainpipe may also be used to remove water from behind the wall. 9. The load of the structure is transmitted through the pile to the impenetrable layer. 10. Reactions between cement and water start to take place as soon as they come into contact. 11. According to this study, the drift of continents is the primary source of earthquakes. 12. The total cost includes not only the original investment but also the cost of operating it. B – Aadaki cümlelerin ngilizce karlklarn veriniz. ( 8 x 5 = 40 p ) 1. Uygulamada üç tür gerilme ile karlalr; çekme, basnç ve kayma. 2. Sulama sistemlerini uygun olarak tasarlamak için Akkanlar Mekanii bilgisi gereklidir. 3. Havann ihmal edilen kaldrma kuvvetinin küçük olduunu kantlamak kolaydr. 4. Yukarda verilen denklem hem basnç hem de çekme gerilmeleri için geçerlidir 5. Vadilerin en düük noktalarnda ina edilen menfezlerin tasarm kolay deildir. 6. Kazk temeller yapnn yükünü daha salam zemine iletmek için kullanlrlar. 7. Temel tasarmn üstlenen müteahhit gerekli sondajlar yapmal ve onlar yorumlamaldr 8. Taze beton için istenen kalite baz uygun katk maddeleri kullanlarak elde edilebilir. 417 418 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA GERÇEK ZAMANLI, UZAKTAN ERML SARSMA TABLASI LABORATUARI Özgür Özçelik, .Serkan Msr, Türkay Baran, Serap Kahraman* ÖZET Sunulan çalmada, zmir Kalknma Ajans’na (ZKA) önerilmi ve desteklenmeye deer bulunmu bir Sosyal Kalknma Projesi kapsamnda gerçekletirilmeye çallan, küçük ölçekli yap modellerinde kullanlabilecek bir sarsma tablas laboratuar tantlmaktadr. Proje kapsamnda model deneylerinde kullanlabilecek bir sarsma tablas imalat, bu deney düzeneine uzaktan eriime olanak salayan bir web sitesi ve uzaktan eriim için gerekli ara yüzleri destekleyecek yazlmlarn gelitirilmesi hedeflenmektedir. Anahtar sözcükler: Eitim, internet tabanl, uzaktan eitim GR Yap dinamii ve deprem mühendislii çalmalarnda yaplarn dinamik etkiler altndaki davranlar incelenmekte, tahmin edilmeye çallmakta ve bu çalmalardan elde edilen sonuçlara dayanarak depreme dayankl yap tasarm yöntemleri gelitirilmekte, varolan yöntemler snanmaktadr. Dinamik yükler altnda yap davrannn matematik modelleri ancak, çok sayda geometrik, malzeme ve snr art kabulleri yaplarak tanmlanabilmektedir. Dolaysyla, bu modeller birçok kez gerçek yap davranndan uzak olmaktadr. Dinamik yükler altnda gerçek yaplarn davran üç boyutlu modellerinin laboratuar ortamnda incelenmesiyle de aratrlabilmektedir. Laboratuar testlerinde dinamik etkilerin de dikkate alnabildii pseudo-dinamik, hibrid, efektif kuvvet ve sarsma tablas testleri olmak üzere dört farkl deney tipi vardr. Bu deney tipleri, birbirlerine göre çeitli avantaj ve/veya dezavantajlara sahiptir (Özçelik v.d. 2008, Luco v.d. 2009). Sunulan çalmada, bir eitim arac olarak küçük sarsma tablas deneyleri ele alnmtr. Deprem dalgalar ve/veya harmonik sinyaller (düzgün dinamik hareket) etkisindeki davran izleyebilmek amacyla, sarsma tablas üzerine yerletirilen fiziksel yap modelleri (ölçekli modeller) kullanlmaktadr. Sarsma tablas düzenei üzerine yerletirilmi bir fiziksel modelin dinamik etkiler altndaki deiiminin aletsel olarak gözlenmesi amacyla, yap modeli üzerine yerletirilmi deplasman ve ivmeölçerler (sensörler) kullanlr. Sunulan çalmada, zmir Kalknma Ajans’na (ZKA) önerilmi ve desteklenmi “sosyal kalknma projesi” (IZKA 2009) kapsamnda gerçekletirilmeye çallan küçük ölçekli yap modellerinde kullanlabilecek bir sarsma tablas laboratuar tantlmaktadr. Özgür Özçelik, .Serkan Msr, Türkay Baran, Serap Kahraman Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik fakültesi, naat Mühendislii Bölümü, zmir, Türkiye E-posta: [email protected], [email protected], [email protected], [email protected] 419 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NASIL BR MÜHENDSLK ETM? Mühendislik eitimindeki sorunlar kaçnlmaz olarak ülkenin orta eitim sistemindeki sorunlarla ilgili olup; yüksek öretimle ilgili sorunlar temel sorunlara eklenmektedir. Yüksek Öretimle ilgili sorunlar, snrl sayfa saysna sahip olan bu makale içinde tanmlamak ve tartmak mümkün görünmemektedir. Sunulan çalmann hedefleri çerçevesinde; mühendislik tanmndan balayan ksa tanmlar yaplmas mümkündür. Yüksek öretim hayatnda deiiklik ihtiyac Türkiye’ye özgü de deildir. Dünyann hemen her bölgesinde görülen bu ihtiyaç, küreselleme ve AB ile bütünleme süreci nedeniyle yüksek öretim alannda daha güçlü hissedilmektedir (IPM 2006). Mühendislik eitiminde ana hedef, toplumun bugünkü ve yarn oluacak gereksinimlerine çözüm oluturabilecek niteliklere sahip elemanlar yetitirmektir. Sözü edilen eitim sürecinin de uygulamaya paralel olmas gerekmektedir. Dolaysyla, modern mühendislik eitiminin ana amac mühendislik esaslarn ve örenmeyi öretmek olarak tanmlanabilmektedir. Bu amaçla kullanlacak eitim bileenleri, ülke gerçekleri ve gereksinimleri dikkate alnm olarak belirlenen hedeflere (vizyon) ulamak üzere tanmlanmal (misyon) ve uygulanmaldr (Baran vd. 1997, Baran ve Kahraman 1999, 2004a ve b). Dier taraftan mühendislik eitiminin yaratc düünmeyi desteklemesi gerekmektedir (Kahraman vd 2006, 2007) . Mühendislik yaklamlar yaratc olmak zorundadr. Bu zorunluluk, dorudan yaratclk tanmndan kaynaklanmaktadr: Yaratclk ise, - Evrensel deerlerle uyumlu, toplum için özel bir deeri olan yepyeni bir ey yapmak veya olan bir eyi daha önce girmedii bir biçime dönütürmek; - Problemleri, bilgi boluklarn anlama, hissetme, hipotez (varsaymlar) oluturma, bu varsaymlar test edip deitirme ve sonuçlar açklama süreci; - Yeni fikirler gelitirme, problemlere ve mevcut olanaklara yönelik yeni bak açlar kefetme yetenei; - nsan yaamn zenginletirmek, gelitirmek için problemlere ve mevcut olanaklara yaratc çözümler uygulama yetenei; - Yeni fikirler üretmek için mevcut unsurlardan haberdar olmak, bunlar gözlemlemek, hayal etmek ve kavramsallatrmak, yeniden düzenlemek olarak tanmlanmaktadr (Torrance, 1963; Farid v.d., 1993; Stouffer v.d. 2004). Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesinin baz bölümlerinde uygulanmakta olan (Güzeli 2006) probleme/projeye dayal örenme (PDÖ), örencileri gerçek hayat tarzndaki projelerle yaratc bir biçimde uramalar için zorlamaktadr. Uzun dönemde, PDÖ, örencileri hem dersler arasnda iliki kurmaya hem de mühendislik disiplini snrlarndaki problemleri aramaya ve çözmeye zorlamaktadr. Probleme dayal örenme sürecinin ayrt edici dört ana bileeni olduu söylenebilir: i) örenci merkezli oluu, ii) probleme dayal olmas, iii) bütünletirilmi, pekitirilmi bilgi kullanm, iv) bilgi okuryazarl için teknoloji kullanm gereklilii (Mourtos 1997). Bu çerçevede, PDÖ bileenlerinin mühendislik eitiminde yaratcl tevik edici nitelikte olduu görülmektedir. 420 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Bilgi toplumu yolunda üniversiteler bilgiyi eyleme dönütürmeye yönelik bilinçli stratejiler üretmek görevini üstlenmek zorundadr. AR-GE çalmalarnn artarak sürdürülebilmesi, yeni teknolojilerin ve bilgi üretiminin gerçekletirilmesinin yansra, ülkedeki mevcut bilgi ve becerilerin deerlendirilmesine yönelik bilgi yönetimi stratejilerinin gelitirilmesi de üniversitenin sorumluluk alanndadr (Baran ve Kahraman 2008, 2009). Eitimin uzun süreli, yorucu ve zorlu bir süreç olduu gerçei dikkate alnrsa, eitime ilikin sorunlarn bir kalemde ortadan kaldrlabilecei, mükemmel bir sistem önermenin imkânsz olduu ortadadr. Sorunlarn çeitlilii ve deikenlii ise, Yüksek öretim kurumlarnn eitim içeriklerinin olabildiince dinamik, günün ihtiyaçlarna yant veren, bilgi teknolojilerini kullanan nitelikte olmas gerekliliini dourmaktadr. Dolaysyla, - Bilgi teknolojilerini daha youn kullanan, Rahat ulalabilir, Örenci merkezli örenmeyi destekleyen, bütünlemi problemlerin eitim süreçlerine daha fazla sayda katlmas da çözüm yollar arasnda yer almaldr. YÜKSEK ÖRETMDE BLG TEKNOLOJLER Özellikle son yirmi ylda bilgi teknolojisi (Information Technology -IT) araçlar tp, fen, matematik, mühendislik eitimi alanlarnda yaygn olarak kullanlr hale gelmitir. Bu araçlar sayesinde örencilere yaygn olarak saysal analiz, benzetim (simülasyon), görüntüleme ve gerçek problemler üzerinde deney yapabilme imkân sunulmutur. Böylece yüksek örenimde, (1) innovatif ve sorgulayc (2) ibirliine ve interaktif örenmeye açk, (3) bilgi okur-yazar mezunlar yetitirilmesi salanmtr (Elgamal vd 2005a, b). Dier taraftan IT araçlar hem geleneksel öreten-örenen etkileim biçimlerinde; hem de bilginin paylalmas, datlmas ve yaynlanmas konularnda önemli deiikliklere yol açmtr. IT araçlaryla iletiim a altyaps birlikteliinin eitim alannda yapt en önemli deiim ise, sürecin zaman - mekân snrlarnn almasn salamas olmutur. Eitim sürecinde örencilerin deney yapabilir olmas ise, örencinin fiziksel sürece bizzat katlmasn salamaktadr. Örenme sürecinin en önemli güdüsünün “merak etme dürtüsünün uyarlmas” olduu düünüldüünde, doa olaylarn deneyler yoluyla göstermenin genç beyinlerin merak etme, sorgulama ve çözüm bulma mekanizmasn harekete geçirmenin en etkin yolu olduu görülebilecektir. Dolaysyla, eitim sürecinin her kademesinde deneylerin örenme sürecinin verimliliini ve etkinliini arttrd söylenebilir. Ancak, bu alanda çok büyük problemlerin yaand bilinmektedir. Sorunlar çeitli görünmekle birlikte esas itibaryla iki temel unsura bal olduu söylenebilir: 1) Ekonomik kaynaklardaki kstllk, 2) Fiziksel mekân (Laboratuar) yetersizlik - Örenci saysndaki art. Bu sorunlar sadece ilköretim ve lise kademesinde deil, bir kaç dnda üniversitelerimizin de tümünde yaanmaktadr. Buna bal olarak, eitim süreci içinde ancak bilgisayar destekli tasarm – çizim – analiz yöntemleri kullanlabilmektedir. Örenciler tarafndan yaplabilen deneysel çalmalar oldukça 421 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA kstldr. Türkiye’nin corafi yaps gerei özel önem tayan deprem konusundaki laboratuarlar stanbul ve Ankara’da bulunan üniversitelerde olup, ileri aratrma niteliindeki deneysel çalmalar için kullanlabilmektedir. Öretim süreci içinde eitim amaçl laboratuarlar araclyla, örencilerin deney ortamnda bulunmasnn örenme süreci açsndan önemi bilinmektedir. Genel olarak mühendislik, özel olarak naat mühendislii eitiminde laboratuar kurmann oldukça maliyetli ve zaman alc bilinmektedir. Bu nedenle, ülkemizde naat Mühendislii eitimi veren 44 üniversitenin (TMMOB – MO 2008) - Kbrs (KKTC) dahil – 39’u devlet üniversitesidir (% 89). Kbrs’ta bulunan üç üniversite hariç tutulduunda, Vakf üniversitelerinde naat Mühendislii eitiminin arl % 5’in altna inmektedir. Bunun temel nedeninin laboratuar olanaklarnn salanmasndaki güçlük olduu açktr. Eitimini sürdürmekte olan devlet üniversitelerinin tümünde laboratuar olanaklarnn yeterli olduu da söylenemez. TMMOB-IMO (2008) tarafndan hazrlanan kapsaml rapordan görülebilecei üzere, birçok üniversitemizde temel laboratuarlar yoktur ya da eksiktir. Zemin mekanii ve yap malzemesi laboratuvarlar proje ve aratrmalarda en fazla kullanlan laboratuvarlardr. Bölümlerin yaklak yarsnda hidrolik, ulatrma ve yap mekanii laboratuarlar bulunmamaktadr. naat mühendislii açsndan biliim teknolojisi; bilgisayarlar ve sunucular ile ulusal veya uluslararas verilere, veritabanlarna ve dier dijital verilere geni ayrntlara sahip grafk destekli kullanc arabirimler (web siteleri) vastasyla ulalmas olarak tanmlanmaktadr. Böylece dier üniversitelere, aratrma kurumlarna, enstitülere balanlarak veritabanlarna ulalabilmekte inaat mühendislii alannda meydana gelen yeni gelimeler izlenebilmektedir. Bu sayede, eitimde ve uygulamada önemli ölçüde zamansal ve maddi kazanç salanmaktadr. Ancak, inaat mühendilii bölümlerinde örenci saylar ve bilgisayar saylar deerlendirildiinde bilgi teknolojilerinin kullanm olanaklarnn pek de yeterli olmad görülmektedir (TMMO-IMO 2008). Anket tarihinden sonraki dönemde ödeneklerin azaltlp, kontenjanlar artm olmas yetersizlik orann daha da büyütmütür. ETM AMAÇLI SARSMA TABLASI Kavramsal Model Eitim alannda internet üzerinden eriilebilir laboratuarlarn (uzaktan eriimli laboratuarlar); (1) zaman ve kaynaklarn verimli kullanm; (2) bilgiye ulama esneklii; (3) fiziksel modeller yardm ile her örenci/örenci grubuna özel örenme frsatlar getirdiini belirtmektedir (Elgamal vd 2005a, b; Mellors ve De Groot 2007). Mellors ve De Groot (2007) eitim amaçl sarsma tablalarnn sadece inaat mühendislii ve/veya üniversite örencilerinin deil, orta örenim örencilerinin de deprem tehlikesi konusunda bilinçlendirme arac olarak kullanlabileceine dikkat çekmektedir. Dolaysyla bu tür laboratuarn gerçekletirilmesi durumunda; (1) kstl kaynaklarn etkin kullanm; (2) kullanclar araclyla, üniversiteler, kurum/kurulular arasnda ibirlii süreçlerinin gelitirilmesi; (3) eitim ve örenme sürecinde sinerji 422 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA yaratlmas; (4) iletiim teknolojileri kullanlarak gelitirilmi internet tabanl laboratuarlarn mühendislik eitiminde farkl bölümlerde etkin kullanm; (5) kurulacak uzaktan eriimli laboratuarlarla ülke genelindeki örenci/mezun/aratrc kullanclara hizmet verilmesi açlmas, böylece yeni ve farkl uygulama alanlar yaratmak hedeflerine ulalaca düünülmektedir. Bu düüncelerden hareketle, zmir Kalknma Ajans’na (ZKA) önerilmi ve desteklenmeye deer bulunmu bir Sosyal Kalknma Projesi kapsamnda, küçük ölçekli yap modellerinde kullanlabilecek bir sarsma tablas laboratuar gerçekletirilmeye çallmaktadr. Proje kapsamnda model deneylerinde kullanlabilecek bir sarsma tablas imalat, bu deney düzeneine uzaktan eriime olanak salayan bir web sitesi ve uzaktan eriim için gerekli ara yüzleri destekleyecek yazlmlarn gelitirilmesi hedeflenmitir (ekil 1). ekil 1: Webdensars uzaktan-eriimli sarsma tablas laboratuarnn ematik gösterimi Projenin Hedefleri Uzaktan eriimli internet tabanl sarsma tablas laboratuar öncelikle, örencilere basit yap modelleri kullanarak sarsma tablas testleri yapma olana verecektir. Bu amaçla, tek dorultuda çalan bir sarsma tablasyla, tabla üzerine balanm yap modelinin kullanm planlanmaktadr. Böylece basit yap modelleri kullanlarak, yaplarn dinamik yer hareketi altndaki davran incelenebilecek; temel kavramlar anlatlabilecektir. Projenin ana hedefi DEÜ Mühendislik Fakültesi naat Mühendislii Bölümü Yap Mekanii Laboratuarna uzaktan-eriimli internet-tabanl sarsma tablas laboratuar kurulmasdr. Kurulacak olan alt yapnn kontrolü (tele-operation) ve gözlemlenmesi (tele-presence) bilgi teknolojisi araçlar kullanlarak, internet üzerinden standart bir internet taraycs ile kolaylkla yaplabilecektir. Masaüstü sarsma tablas üzerine gerçek mühendislik yaplarnn küçük ölçekli modelleri 423 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA yerletirilerek testler (deprem benzetimi) yaplabilecek ve laboratuarn uzaktan eriim özellii sayesinde ülkemizin dier ilgili tüm mühendislik bölümlerinin veya ilgili kullanclarnn da hizmetinde olacaktr. Bu balamda projenin özel hedefleri: (1) DEÜ zmir’de oluturulan yeni bir eitim laboratuarnn zmir-Ege Bölgesi-Ülke genelinde tantmnn salanmas; (2) Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi bölümlerinde sürdürülen lisans ve lisansüstü eitim kapsamnda, ilgili konularda kullanlacak eitim amaçl masaüstü sarsma tablas testleri yapabilmektir. Böylece eitim süreci laboratuar ortamnda gerçekletirilen uygulamalar, ödevler, dönem içi ya da grup projeleriyle desteklenecektir. Projenin genel hedefi deneyle desteklenmi eitim – örenme - sentezleme süreci, gelecein mühendislerine deprem etkilerine dayankl yap tasarm/mevcut yaplarn deprem davrannn iyiletirilmesi konularnda yenilikçi yaklamlar kazandrmasdr. Uzaktan eriimli laboratuar sunduu olanaklarla, geleneksel inaat mühendislii eitimini, önemli düzeyde deitirecek ve gelitirecektir. Projenin daha geni kapsamdaki eitim hedefleri ise unlardr: - Örencilere kendi balarna örenme ortam salayarak, örenme sürecine deneme-yanlma yöntemlerini dâhil etmek, - Grup projeleri ile örenciler arasndaki ibirliini ve etkileimi destekleyen çok yönlü bir örenme ortam salamak, - Genellikle büyük maliyetler gerektiren deney yapma etkinliini eitim sürecinin bir parças haline getirmek, - Aratrma makaleleri/raporlar araclyla, ikinci elden ulalan test ve aratrma deneyimini dorudan örenme ortamna tamak, - Uzaktan eriimle gerçekletirilebilen deney destekli dersler oluturulmas yönünde örnek oluturmak. - Projenin tamamlanmas durumunda daha uzun süreli hedefler aada tanmlanmtr: a) Eitim alannda: öncelikle bu pilot uygulama, sonrasnda bölgedeki dier üniversitelerin katlmyla, uzaktan eriimli laboratuarlar arasnda ibirlii oluturmak; Farkl birikim ve altyapya sahip örencilerin bilgi teknolojileri araçlarnn kullanm ile bir araya geldii deneysel aya olan bir eitim a kurarak ortak eitim hedefleri gelitirmek; birliini uluslararas boyuta tayarak eitim süreçlerine uluslararas katk salamak. b) Üniversite-sanayi alannda: üniversite ibirliini destekleyici yaratc ortaklklar gelitirilmesi ve yeni teknoloji ve ürünlerin üretimine katkda bulunmak. c) Ülke ekonomisine katk: deprem srasnda yap davranlarnn doru kavratlmasnn mühendislik uygulamalarnda yaratc çözümler gelitirmeye katks sayesinde, uzun vadede deprem sonucunda oluan kayplarn asgari düzeye inmesini salamak. 424 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA Laboratuarn Kullanm Örenciler, oluturulmas düünülen bu laboratuar düzenei ile derslere deneysel yöntemler kullanarak bilgilendirici, elenceli ve örenmeyi tevik edici bir ekilde aktif olarak katlabileceklerdir. Bu tip bir örenme ortam, olgular hakknda fiziksel bilgi-görgü ve kalc bilgi birikimi oluturulmas için son derece yararl bir araç olacaktr. Webdensars projesinin bir aya olan Webdensars web sitesi (webdensars.deu.edu.tr), örencilere basit yap modelleri kullanarak sarsma tablas testleri yapma olana verecektir. Proje kapsamnda kullanlmak istenen tek dorultuda çalan ve dinamik yer hareketini benzetiren bir sarsma tablas (ekil 1), üzerine balanm yap modellerini dinamik etkilere maruz brakr. Bu modellerin deprem hareketi ve/veya harmonik sinyaller (periyodik hareket) altndaki davran sarsma tablas ve yap modelleri üzerine yerletirilen deplasman (LVDT) ve ivmeölçerler araclyla ölçülebilir. Örenciler gelitirilecek olan web sitesine standart internet tarayclarn kullanarak eriebilecek, uygulamak istedikleri harmonik hareketi ve/veya deprem yer hareketini seçerek, deneyi gerçekletirebilecektir. Deney esnasnda, deney düzenei üzerine balanm yap davran video kameralar kullanlarak gerçek-zamanl kaydedilecek ve internet üzerinden standart video aktarma teknolojileriyle kullanclar tarafndan da izlenebilecektir. Sensörler (ivmeölçer ve LVDT) vastas ile toplanm deney verileri grafik olarak ilenebilecek, internet tarayclar üzerinde çizimler görüntülenebilecek, sinyal ileme teknikleriyle kullanlarak deerlendirilmi yap tepkisi analizleri hakknda bilgi edinebileceklerdir. Deney sonucu elde edilen verinin kullanclar tarafndan kiisel bilgisayarlarna indirilmesine olanak salanacaktr. Böylece, konuyla yakndan ilgili olan kullanclar (örn. naat mühendisleri) daha detayl analiz yapma olanana sahip olmalar öngörülmektedir. Kullanclar, hazrladklar saysal analiz programlarn kullanarak deneysel yolla elde edilen yap davrann, saysal model kullanarak elde edilmi davranla karslatrabilecektir. Bu amaçla, kullanclarn programlarn webdensars internet sitesi üzerinden çaltrmas planlanmaktadr. Planlamann amac, kullancnn saysal analiz sonuçlar ile deney sonuçlar arasndaki olas farkllklar kiisel deneyimiyle izlemesi ve nedenleri sorgulamasnn salanmasdr. Kullanclarn bu sorgulama sonucunda, saysal modellerindeki baz parametreleri deitirerek deney sonuçlaryla uyumlu hale getirmeye çalmas, bu süreçte de dinamik etkiler açsndan davran etkileyen en önemli parametreler hakknda farkndalk gelitirerek, depreme dayankl yap tasarm konularnda içgörü oluturmalar beklenmektedir. Sonuç olarak kullanclar, yaplarn dinamik davran konusunda hem teorik hem de pratik bir bilgi-görgü sahibi olacaktr. 425 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA SONUÇ ve ÖNERLER Eitim uzun, zorlu ve pahal bir süreçtir. Ekonomik kaynaklarn kstll süreci gerek kiiler, gerekse toplumlar açsndan daha da güçletirmektedir. Dolaysyla, kt ekonomik kaynaklarn verimli, sürdürülebilir, kaliteyi arttrc yönde, örenci ve öretim elemanlarn tevik edici biçimde kullanlmas zorunludur. Yüksek öretim sürecinde, özellikle de mühendislik eitiminde sürecinde, yaratc düünme yeteneklerini gelitirmeyi destekleyen, mevcut kaynaklarn etkin deerlendirildii, corafi snrlar kaldrabilecek özellik tamas nedeniyle bilgi teknolojilerinin daha youn kullanlmas gerekmektedir. Bilgi ça tanm gerei, yüksek öretimin bu alanlar desteklemesi ve daha youn kullanm kaçnlmazdr. Projenin gerçekletirilmesi bu konuda atlmas gereken çok sayda admdan biridir. Bu alanda, aratrclarn daha çok desteklendii yaratc projelerin çoalmas, gerek inaat mühendislii eitimi, gerekse ülkemiz için büyük önem tamaktadr. TEEKKÜR Bu çalma zmir Kalknma Ajans (ZKA) tarafndan desteklenen TR31/08/SK010197 proje kapsamnda yürütülmektedir. KAYNAKLAR [1] Baran, T.; Kahraman, S.; Urkun, H., 1997. Mühendislik Eitimi ve Sertifikal Mühendislik. zmir, TMMOB, MO, Türkiye naat Mühendislii 14. Teknik Kongresi, Bildiriler, 55- 70. [2] Baran, T.; Kahraman, S., 1999. Yetkin Mühendislik ve Eitim. stanbul, TMMOB – Makine Mühendisleri Odas, Mühendislik Mimarlk Eitimi Sempozyumu, MMO Yayn No 232, 239 – 249. [3] Baran T ve S Kahraman (2004). Mühendislik Eitiminde Probleme Dayal Örenme Modelleri. Mühendislik Dekanlar Konseyi, I. Ulusal Mühendislik Kongresi, Bildiriler zmir, , 31 – 40. [4] Baran T ve S Kahraman (2004b): Mühendislik Eitiminde Yeni Yaklamlar. stanbul, Türkiye naat Mühendislii XVII. Teknik Kongre ve Sergisi, Bildiriler, 562- 566 (Asl Bildiri metni CD’ye baslmtr). [5] Baran T ve S Kahraman (2008). Üniversitelerde Çan Ruhu. V. Aktif Eitim Kurultay (7-8 Haziran 2008), Bildiriler (Basmda?) zmir. [6] Baran T ve S Kahraman (2009). Üniversitelerde “Çan Ruhu”:Biliim Teknolojilerinin Eitime Katks. TMMOB naat Mühendisleri Odas Antalya ubesi, I. naat Mühendislii Eitimi Sempozyumu (6-7 Kasm 2009), Antalya, 419-427 [7] Elgamal A, Fraser M ve F. McMartin (2005a). On-Line Educational Shake Table Experiments. ASCE, J. Profl. Issues in Engineering Education and Practice. Vol.131, 1, 41-49 426 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA [8] Elgamal A, Fraser M ve D. Zonta (2005b). Shake-Table Experiment for education and research. Wiley, Computer Applicaiton in Engineering Education .13: 99110, DOI 10.1002/cae.20034 [9] Farid F, El-Sharkawy A R, and L KAustin (1993). Managing for creativity and innovation in A/E/C organizations. Journal of Management in Engineering, 9(4), 399-409. [10] Güzeli C (2006). An Experience on Problem Based Learning in an Engineering Faculty. Turkish Journal of Electronic Engineering, Vol.14, No.1, 67-76. [11] IPM (Ergüder Ü, ahin M, Terziolu T, Varda Ö) (2006). Neden yeni bir Yüksek Öretim vizyonu? stanbul, stanbul Politikalar Merkezi Sabanc Ünv., 88 s. [12] IZKA (2009): http://www.izka.org.tr/izka/onemli/izka-mali-destek-programlarindabasarili-olan-projeler [13] Kahraman S, Baran T ve A Saatç 2006. Yaratc Mühendislik Eitimi. 12. Mühendislik Dekanlar Konseyi, II. Ulusal Mühendislik Kongresi Bildiriler Kitab, Zonguldak, 11-13 Mays 2006, 1-9. [14] Kahraman S, Baran T ve A Saatç (2007). Yaratclk ve Eitim. IV. Aktif Eitim Kurultay (9-10 Haziran 2007), Bildiriler Kitab zmir, 9-10 Haziran, Ed: E. Alc, Dokuz Eylül, 111-124. [15] Luco, J.E., Ozcelik, O. ve Conte, J.P., 2009. Acceleration Tracking Performance of the UCSD-NEES Shake Table. ASCE Journal of Structural Engineering (Baskda). [16] Mourtos K J (1997) The nuts and bolts of cooperative learning in engineering. Journal of Engineering Education, January 1997. [17] Mellors R and R De Groot (2007): Educational shake tables. Seismological Research Letters. May/June 2007; v. 78; no. 3; p. 400-401; DOI: 10.1785/gssrl.78.3.400 [18] Ozcelik, O., Luco, E.J., Conte, J.P., Trombetti, T.L., and Restrepo, J.I., 2008. Experimental characterization, modeling and identification of the UCSD-NEES shake table mechanical system. Earthquake Engineering and Structural Dynamics, 37(2), 243-264. [19] Stouffer W B, Russell JS and Creativity and the Future Environmental Engineering, the 2004 American Society Exposition G. Michael (2004). Making The Strange Familiar: of Engineering Education. Oliva Civil and University of Wisconsin-Madison Proceedings of for Engineering Education Annual Conference & [20] Torrance E P (1963). Creativity. National Education Association. Washington, D.C. [21] TMMOB - MO (2008). naat Mühendislii Eitiminde Türkiye Gerçei. Ankara, MO Yayn, 93 s. 427 428 1. NAAT MÜHENDSL ETM SEMPOZYUMU, ANTALYA NAAT MÜHENDSL ETMNDE GEOTEKNK BLM LE LGL MESLEK SORUMLULUKLARIN BLNÇLENDRLMES Zeki Gündüz, Uur Dadeviren* ÖZET Türkiye’de inaat mühendislii lisans eitimi; yap, mekanik, yap malzemesi, ulatrma, hidrolik, yap iletmesi, geoteknik anabilim dallar tarafndan düzenlenen programlarla verilmektedir. naat mühendislii örencileri, bu konularda gerekli asgari eitimi alarak inaat mühendisi ünvan ile mezun olurlar. naat mühendisleri genellikle antiye veya proje hizmetlerinde görev almaktadrlar. Uygulamada çalan inaat mühendislerinin sürekli eitimini salamak üzere naat Mühendisleri Odas (MO) tarafndan eitim seminerleri düzenlenmektedir. Yaplan bu eitim seminerleri srasnda, inaat mühendislerinin oldukça büyük bölümünün kendi sorumluluklar altnda olan baz hizmet ve görevleri dier mühendislik konularna girdii düüncesiyle sahiplenmedikleri izlenmekte ve bunun sonunda ciddi skntlar içerisinde kaldklar ve beraberinde büyük ekonomik kayplarla karlatklar görülmütür. Eitim seminerlerinde iletilen olaylarn genellikle geoteknik konular kapsamnda younlat görülmütür. Olaylarn özüne inildiinde, problemlerin yanl bir ekilde olaya dahil olan jeoloji ve jeofizik mühendisleri tarafndan ortaya çkarld görülmektedir. naat mühendislerinin karlam olduklar bu durumun temelinde; kendi sorumluluklarnda olan baz görevleri sahiplenmemeleri yatmaktadr. Bu durum, ancak inaat mühendislerine kendi sorumluluklar altnda olan görevlerin hatrlatlmas ile çözülebilir. GR naat mühendisliinde çok farkl maksatlara yönelik olarak bina, hastane, okul, köprü, viyadük, havaalan, demiryolu, karayolu, tünel, baraj, deniz yaplar, limanlar ve metro gibi çok deiik mühendislik yaplar yaplmaktadr. naat mühendislerinin uygulamada karlaaca konularn çözümünde yardmc olacak bilgi ve beceriler; inaat mühendislii eitimi süresi içerisinde, yap, mekanik, yap malzemesi, ulatrma, hidrolik, yap iletmesi, geoteknik anabilim dallar tarafndan düzenlenen programlarla verilmektedir. Böylece örenciler inaat mühendislii konularnda gerekli asgari eitimi alarak inaat müh
