Full Text

Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
Muhammed Mustafa GÜLDÜR1
Derya IRMAK2
BEYPAZARI YÖRESİ KADIN CEPKENLERİ VE BU CEPKENLERİN
KESİM, DİKİM VE SÜSLEME ÖZELLİKLERİ
Özet
Ülkemizdeki birçok yöremiz değişen yaşam şartlarına rağmen geleneksel
kıyafetlerini kullanmaya devam etmektedir. Beypazarı’da bu geleneksel
kıyafetlerin günümüzde hala kullanıldığı yörelerden bir tanesidir. Beypazarı’na ait
geçmişte ve günümüzde kullanılan yöresel kıyafetler iyi bir şekilde korunmuş
halde müze ve evlerde muhafaza edilmektedir. Muhafaza edilen kıyafetlerden bir
tanesi de cepkenlerdir. Yapılan bu araştırma ile Beypazarı giyim kültürünün bir
parçası olan cepkenlerden dört adedi incelenerek, cepkenler hakkında bilgilerin
gelecek nesillere aktarılabilmesi için kaynak oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca
Beypazarı yöresi kıyafetleriyle ilgili tanımlara ve cepkenlerin malzeme, renk, dikiş,
astar tekniği ile süsleme özelliği hakkında bilgilere yer verilmiştir. Bu araştırmada
Beypazarı’nda önemli bir yeri olan gelin kıyafetleriyle birlikte kullanılan cepken
modellerinin özelliklerini ortaya koyabilmek ve arşivlemek amaçlanmıştır.
Anahtar kelimeler: Cepken, Beypazarı Giyimi, Fermane, Hırka
THE WOMAN JACKETS (CEPKEN) AND THEIR CHARACTERISTICS
OF MODELS, SEWING AND ORNAMENT STYLES IN BEYPAZARI
REGION
Abstract
We have many regions in our country continue to use traditional clothes in their
daily life although the region's changing life conditions . Beypazarı is the one of
the regions. The local traditional clothes belonging not only to past but also to
Öğr. Gör. Dr., Ankara Üniversitesi, Tasarım Bölümü, Moda Tasarımı Programı, [email protected]
Öğr. Gör., (Misafir) Ankara Üniversitesi, Tasarım Bölümü, Moda Tasarımı Programı,
[email protected]
1
2
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
present local culture of Beypazarı preserved well in museums and even homes.
Cepken (Jacket) is one of the well preserved traditional dress. There is a study
examining the four different types of jacket. The results of the study is the first
source study for the next generations. In this study it is given some valuable
information about the preparation of the jackets such as materials, clours, sewing
styles, lining technique and ornament techniques. The aim of the present paper is to
expose and file the characteristics of the cepken models wearing with bride outfits
having an important prestige in Beypazari region.
Keywords: “cepken (jacket)”, “Fermane”, Cardigan, Beypazari style clothing
GİRİŞ
Geçmişten günümüze ulaşmış olan tarihi buluntu ve belgeler incelendiğinde
insanoğlunun binlerce yıl içerisinde birçok evreden geçerek bugünkü çağdaş yaşama ulaştığı
görülmektedir. 11000 yıl kadar önce insanlar, avcı toplayıcı yaşam biçimini terk edip daha
yerleşik bir hayata geçince, barınma, beslenme ve giyim gibi temel ihtiyaçları kültürel ve
sanatsal ifade biçimine dönüştürmüştür (Fogg, 2014: 8). Özellikle giyim bu süreç içerisinde ilk
başlarda insanları dış etkenlerden koruma ihtiyacından doğmuş, sonraları ise geleneksel biçimde
süregelmiştir. İlk çağlarda basit bir örtünme aracı olan giyin, tarihi evrimi içinde gelişimini
yaparak bugünkü durumuna ulaşmıştır (Komsuoğlu ve arkadaşları, 1986: 1). Tabi ki bu süreç
bir anda olmamış, insanların yaptıkları işler ve toplum içerisinde ki kabul ediliş durumları
(yönetici, soylu, din adamı vb.) giyinmelerine etki eden faktörleri oluşturmuştur. İnsanlar
yaptıkları işlerle alakalı giyinmelerine karşın diğer farklı etmenlerde bu giyimleri etkileyen
faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşanılan coğrafi şartlar, kültürel değerler, inançlar,
uğraşılar ve ekonomik durum farklılaştıkça her toplum kendine göre giyim tarzı oluşturmuştur.
Bir milleti teşkil eden sınıfların birbirinden farklı giyim şekilleri vardır. Örneğin: polis,
asker, din adamı, postacı vb. işlerle uğraşan kişilerin halktan farklı özel elbiseleri vardır. Bu
elbiseler her millette farklı, özel bir şekil almıştır. Halk ise mali durumuna göre istediği gibi
giyinmekte serbesttir. Kadın, erkek ve çocuk giyimi buna göre şekillenmesine karşın, kadına ait
giyim çeşitleri, erkek ve çocuklara nazaran her devirde ve her yerde daha fazladır. Her toplumda
olduğu gibi Türk toplumunda da geçmişten günümüze büyük değişimler göze çarpmaktadır.
Türk giyimi muhtelif dönemlerde ve çeşitli sebeplerle değişikliğe uğramıştır. Fakat bunlar
milli zevkle birleştirilerek toplum tarafından kabul görmüştür. Anadolu halkının, yakın zamana
kadar giydiği ve bazı yerlerde hala giymekte olduğu elbiselerinin genel olarak ortak özellikleri
olmasına rağmen, giyim şekilleri bölgeden bölgeye değişmektedir. Bu değişiklik, mahalli
gelenekler ile fertlerin birbirinden ayrı olan zevklerinden ve iklim şartlarıyla, tarihi sebeplerden
ileri gelmektedir. Günümüzde artık kadınlar tamamen bugünkü giyim tarzına adapte olmuşlarsa
da, anne ve nine hatırası eski elbiselerini kıymetli diğer eşyalarıyla birlikte sandıklar içerisinde
muhafaza etmektedirler (Özbel, 1958: 2-4).
Ülkemizdeki birçok il, ilçe ve hatta köylerindeki giyimin bile birbirlerinden farklılıklar
gösterdiği bilinmektedir. Her yörenin kendine has giyim tarzı vardır. Bu yörelerden bir
tanesinde Ankara’ya bağlı Beypazarı ilçesidir. Beypazarı Ankara'nın 100 Km kuzeybatısında,
eski Ankara-İstanbul yolu üzerinde bulunmaktadır. Geçmişte olduğu gibi bugün de Ayaş,
Güdül, Nallıhan ve Kıbrısçık İlçelerinin ortasında sosyal, kültürel ve ekonomik merkez olma
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
173
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak
özelliğini korumaktadır (http://www.beypazari-bld.gov.tr). “Ankara iline bağlı Beypazarı
ilçesinin kendine özgü örf ve adetleri günümüze kadar ulaşmış ve halen de yaşamaktadır.
Beypazarlılar milli adet ve ananelerine çok düşkündürler. Temiz giyinmeyi ve güzel yemeği
severler. Erkekler otuz sene evveline kadar, üst tarafı kabarık, alt tarafı dar ve paçalı, düğmeli,
kalın kaşe dokumadan ya da kaşe fitilli kumaştan dikilen adına İngiliz kilodu denilen
pantolonun üzerlerine; kazak, kazağın üstüne de yelek giydikleri, başlarına ise altı veya sekiz
köşeli şapkaları taktıkları bilinmektedir. Kadınlar ise hariçte manto ile gezdikleri halde
düğünlerde kadife veya atlas üzerine gümüş sırma işlemeli elbise giyerler. Başlarına gümüş
sırma veya şamakadan (tel kırma) işlemeli çevreler örterken, bellerine altın kemer takarlar.
Hırka veya ceket yerine gümüş sırma işlemeli (salta) denilen elbise ile bunun altına buluz
makamında (delme) denilen içlik giyerlerdi. Ayrıca boğazlarına ziynet altınları, beşibiryerde,
inci, kulaklarına küpeler, kollarına altın bilezikler takarlar, orta halli olanlar bindallı yerine
sırma işlemeli grapdöşen şalvar ile sırma işlemeli salta ve başlarına (bürgü) denilen büyük ipekli
başörtü örterlerdi. Düğün, kına hamamı gibi resmi günlerde veya kıymet verilen bir yere
gidilirken muhakkak büyük, beyaz çarşaflar giyerler ve yüzlerini hiç göstermezlerdi. Şimdi bu
kıyafetler daha az kullanılmaktadır. Beypazarlıların eski giyim tarzları, örf ve adetleri,
ananeleri, sosyal davranışları Ankara yöresinden ziyade, Bursa ve bilhassa Kütahya çevresine
benzer. Uzun yıllar Bursa ve Kütahya yönetiminde kalmasının etkileri bu şekilde gelişmiştir”
(Umay, 1986: 6). Hala günümüzde bu gelenekleri yaşatan Beypazarı kadınları için özellikle kına
gecelerinde bu kıyafetleri giymek vazgeçilmez bir tutkudur. Fakat gençler arasında bu tutku
yavaş yavaş yok olmaktadır ve geçmişte giyilen kıyafetler unutulmaya başlamıştır. Bu çalışma
Beypazarı’nda unutulmaya yüz tutmuş olan Beypazarı yöresi kadın cepkenleri hakkındadır.
Beypazarı yöresine ait bu cepkenlerin özellikleri hakkında bugüne kadar çok fazla bilgi
edinilememiştir. Beypazarı’nda önemli bir yeri olan gelin kıyafetleriyle birlikte kullanılan
cepkenlerin örneklerini bulabilmek ve özelliklerini ortaya koyabilmek amacıyla bu konu
seçilmiştir. Beypazarı yöresi kadın giyimi hakkında sınırlı sayıda araştırmalar vardır. Fakat
cepkenler hakkında yeterli bir araştırma yoktur. Bu araştırmada cepkenlerin model, desen, renk,
teknik özellikleri ve estetik bilgileri incelenmiştir. Giyim kültürümüzün bir parçası olan
cepkenler hakkında gelecek kuşaklara sağlıklı bilgiler aktarmak mümkün olacaktır.
Araştırma için Beypazarı evlerinde ve Yaşayan Müze’de bulunan iki adet cepken ve iki
adet hırkadan oluşan dört adet örnek incelenmiştir. Cepkenlerde kullanılan malzeme, dikiş
teknikleri, süsleme teknikleri, incelenerek doküman haline getirilmiş ve bu dokümanları
yapabilmek için, gözlem fişleri geliştirilerek, örneklerin özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Cepkenler incelenirken, ön, arka ve detay fotoğrafları çekilmiştir. Evde incelenen örnekler
içinse ‘kaynak kişi künyesi’ hazırlanmıştır. Cepkenlerin kalıpları çizilerek, cepkenler; kullanılan
malzeme, renk, dikiş, astar tekniği ile süsleme özelliği (biçim, konu, teknik, kompozisyon)
yönünden incelenmiştir.
Beypazarı’nda Kullanılan Geleneksel Kadın Kıyafetleri
Üste Giyilenler:
Kuyruklu Bindallı: Maraş işi tekniği ile işlenmiştir. Bindallıların kırmızı, bordo,
lacivert, mor, yeşil renkte olanları vardır. Kadife üzerine altın alaşımlı sırma ile işlenmiştir
(eskiden kalanlarda). Kuyruklu bindallılar içlik (işlik), cepken ve şalvar olmak üzere üç
parçadan oluşmaktadır (Torun, 2004: 460).
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
174
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
Elbise bindallı: Elbise bindallılar, kırmızı, bordo, lacivert gibi renklerde kadife üzerine
Maraş işi tekniğinde işlenmiş motiflerle bezenmiştir. Çok değişik desenlerle yapılmış elbise
bindallılar vardır. Genellikle yuvarlak yakalı olup, göğüs hizasına kadar başın rahat geçebilmesi
için açıklık bulunmaktadır. Boyu; ayaklara kadar uzun ve boydan aşağıya doğru genişleyen bir
yapıya sahiptir (Torun, 2004: 461).
Kuyruklu: Saten, Seval, fay, taraklı kutnu, atlas, ipekli, Şam topu krep döşin ve saray
dokumalardan dikilen ve kuyruklu don ile içlikten oluşan iki parça giysidir. İçlik uzun kollu, kol
ağzı dubleli, kol altı kuşluğu olup, ön beden V yakalı, arka beden 2-3 cm eninde dik yakalıdır.
İçliğin yakası, önü, kol ağzı haşlama adı verilen sim kordon ile blonya iğnesi tekniği
kullanılarak işlenmiştir. Beypazarı’nda buna “içlik harçlamak” adı verilmektedir. Şalvarın uzun
ve geniş beli ve parçaları uçkurludur. Şalvarın parçalarına, diz altında bağlanmak için sim
kaytan geçirilmiştir.
Salta Yelek: Saltanın kolsuz olanıdır. Kumaş ve işleme özellikleri salta ile aynıdır.
Haşlama ağı–çalık üzerine giyinir.
Ağı Çalık: Don ve işlikten oluşur. Kuyrukluda parçalara kadar inen ağ parçası ağı–çalık
don diz hizasındadır. Düğülerde giyilenler ipek ya da ipek karışımı kumaşlardan yapılır.
Şalvar: Hem erkeklerin, hem kadınların giydiği bol ağlı, geniş üst donu olarak
tanımlanmaktadır (Öztaş, 2005: 19). Beli uçkurla bağlanan, geniş ağlı, belden bileklere kadar
uzun, bacak kısmı gayet geniş, paça kısmı ise bacaklara nazaran daha dar, paça kısımlarına şerit
geçirilmiş, astarlanmış üst dondur. Geleneksel giysi olarak giyilen şalvarlar, kişinin sosyal,
ekonomik ve toplumdaki konumuna göre değişiklikler göstermektedir. Dar, büzgülü, uzun,
bilekten bağlı, düz-verev kesimlerde dikilen çok fazla şalvar çeşitleri bulunmaktadır. Ayrıca
yünlü, ipekli, pamuklu gibi çeşitli kumaşlardan yapılmaktadır (Umay, 1986: 14).
Cepken: Yakasız veya dik yakalı önü açık, arkası kapalı, boyu bele kadar, uzun kollu,
kol ağzı, ön ve arka bedenleri sim sırma ve harçlarla süslü, çuha, keten, kadife gibi kumaşlardan
dikilen kısa cekettir şeklinde ifade edilmiştir (Torun, 2004: 462).
İçe Giyilenler:
İşlik (İçlik): Şalvarla birlikte aynı kumaştan yapılmış ve astarlanmış, önden açık, yakada
ve belde düğme ile kapanan kolları uzun ve kol ağzı manşetle büzülmüş, beden boyu uzun
olmayan şalvar üstlüğüdür.
Başa Takılanlar:
Çevre: Mermerşahi veya tire kumaştan yapılan bir başörtüsüdür. Köşe motifler zengin,
dörtkenarı bordür şeklinde Türk işi, hesap işi, tel kırma veya sim sırma ile işlenmiştir. Bindallı
ya da kuyruklu elbise ile birlikte kullanılır.
Baş Takımı: Gelin ve sağdıcın kullandığı üzeri liralarla bezenmiş festir. Genellikle bordo
çuhadan yapılır. Kenarlarına sıra altın dizilir. Ön kısmının ortasına incili veya değerli taşlarla
süslenmiş altın dikilir. Bazılarının tepesinde “tepelik” denilen gümüş takı dikilir. Baş takımı
gelin alma töreninin sonuna kadar sağdıç tarafından, düğün ertesi duvak günü ise gelin
tarafından kullanılır.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
175
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak
İpek Bürgü: Suni ipekten el tezgâhlarında dokunan büyükçe bir başörtüsüdür. Düğüne
giderken çevre üzerine örtülür.
Ayağa Giyilenler:
Eskiden gelinler ayaklarına nakış işlemeli tiftik çorap, gıcırdaklı patin (galiş potin) veya
kopçalı mest giymişlerdir. Günümüzde bunların yerini çorap ve fantezi ayakkabılar almıştır.
Cepkenin Tanımı ve Tarihçesi
Aslı Latince “Paramentum” olup, elbise önüne dikilen süse verilen isimdir. Bizde bu
terim çuha, aba veya kadife kumaştan yapılan kısa yelek olarak kullanılmaktadır. Fermene, halk
ağzında daha ziyade kaytanla islenerek süslenmiş yeleklere isim olmuştur. Daha çok esnaf
tabakası tarafından giyilmiştir. Fermeneler genellikle al, mor, siyah kadife, çuha gibi
kumaşlardan dikilen ve en üste giyilen kollu cepken olarak tanımlanmıştır. Zamanımızın ceketi
yerine kullanılan fermeneler yörelere göre “Cebken”, “Çetme”, “Sarka”, “Salta”, “Aba”,
“Gazeki”, “Erkane” gibi degisik isimler almaktadır (Öztaş, 2005: 27).
Cepken, önü açık veya çapraz, yakasız, düz kesimli ve kolları uzundur. Kol uçları
yırtmaçlı olup, etek uçları düz ve göğüs altında biten bir model özelliğine sahiptir
(Küçükosmanoğlu, 1992: 10). Kadınlar tarafından giyilen bir nevi işlemeli cepken,
köylerdekiler renkli ipeklerle işlemeli, şehirdekiler ise sırmalıdır (Özbel, 1949: 16). Özel (1992:
16) ise cepkeni özellikle Rumeli’de giyilen, kaytan ve sırmayla işlenen, önü açık bir çeşit yelek
olarak tanımlamıştır.
Cepkenin Hun’lar döneminden beri kullanıldığı bilinmektedir. Selçuklu dönemi kadın
giyimlerinde ferace, kaftan, cepken, hırka ve şal vardır. Ferace ve kaftanların altına dar kollu
hırka ve cepkenler, altına da bol paçalı şalvarlar giyilmiştir. Osmanlı dönemi giyim kuşamı ile
ilgili bilgiler çoktur. Yazılı kaynaklardan elde edilen bilgilerden Osmanlı döneminde cepkenin
hemen her bölgede kullanıldığı anlaşılmaktadır. Osmanlıda giyim kuşama getirilen yeniliklere
göre cepkende de değişiklikler yaşanmıştır. Yeniçerilerde üniforma olarak karşımıza çıkar,
2.Mahmut döneminde ise devlet dairelerinde boyları uzatılarak ceket haline getirilmiştir.
Osmanlı imparatorluğunda 2. Abdülhamit döneminden başlayarak, büyük kentlerde peşli
entarilerin ya da şalvarın üstüne cepken giyilerek takım tamamlanmış olur. Fermene, salta, hırka
denilen cepken türleri uzun kolludur. Cepkenin Osmanlı giyiminde erkek giyimi olarak da
kullanıldığı görülmektedir. Cepkenin kol altı oyuk ve açıktır. Buradan gömlek görülür. Yalca,
kol kenarı ve etek kenarı ekonomik imkânlara göre ipek ve sırma ile işlenerek süslenmiştir.
Cepkenin boyu belden biraz yukarıdadır. Günümüzde, bazı yörelerimizde eski giyim kuşam
geleneği hala devam etmektedir. Özellikle kına gecesi, düğün, nişan vb. özel günlerden
cepkenler kullanılmaktadır (Bedük ve Özkan, 2004: 830).
Cepkenler;



Kullanımına göre; kına gecesi, düğün vb. özel günlerde ve sosyal sınıfların
belirlenmesinde ve folklorik amaçlı.
Kullanılan malzemeye göre; çuha, keten, kadife, pazen kadife, keten, çuha,
brokar, atlas, pazen, pamuklu, saten, aba vb. Süslemesi için; gümüş renginde
sim kordonlar, harçlar, payetler boncuklar, (sarı sim) kordonlar, harçlar, pullar
(Bedük ve Özkan, 2004: 830).
Model ve kalıbına göre:
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
176
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
1. Kol oyuntusu olan; kupsuz, “v” yaka
2. Kol evi düz olan; kuplu, “0” yaka, dik yaka
3. Kupsuz beden kesimi olan; “0”yaka kesimi dik yaka, “u” yaka kesimi dik yaka,
“u” yaka kesimi (yakasız) şeklinde.
 Süsleme ve desen özelliğine göre sınıflandırılmaktadır.
GÖZLEM FİŞİ:
Örnek
:1
Fotoğraf
:1
Çizim
:1
İnceleme Tarihi
:01.10. 2015
İlgili Koleksiyon Adresi
:Beypazarı Yaşayan Müze
Koleksiyona Geliş Tarihi
:Belirsiz
Koleksiyona Geliş Biçimi
:Hediye olarak verilmiştir.
Koleksiyondaki Yeri
:Sergilenmektedir
Onarım Görüp Görmediği
:Onarım görmemiştir.
Bugünkü Durumu
:Sağlamdır.
Kumaştaki
desenlerin
iplikleri yıpranmamıştır.
Tarihlendirme
:20.y.y’a ait olduğu sanılmaktadır.
Cinsi
:Cepken
Boyutlar
:1/15
177
Çizim 1. Cepkenin kalıp çizimi (ölçek 1/15)
Kullanılan Malzeme
:Giyside lacivert kadife kumaş, krem
keten astarlık kumaş kullanılmıştır. Süslemesinde sarı sim iplik, ipek iplik,1cm genişliğinde
kaytan kullanılmıştır.
Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler
:Giysi omuzdan 5cm ön ortasından 20
cm’lik bir kavis uygulanmıştır. Önü açık, arkası kapalı; boyu bele kadar uzundur. Kol altında
kuş çalışılmıştır. Kolu düz kesimlidir ve uzundur. Kol ağzında 4 cm’lik bir daraltma işlemi
yapılmıştır.
Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler
:Giysi makine de kadife dikişi tekniği
ile dikilmiştir. Omuz, yan dikişler, kol altı ve kuş parçası makinede düz dikiş ile birleştirilmiştir.
Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgiler
:Giysi mavi ve krem renkli keten
astarlık kumaş ile astarlanmıştır. Omuz, yan dikişler, kol altı, kol evi, kuş parçası makinede düz
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak
dikiş tekniği ile birleştirilmiştir. Yaka kenarı, kol ağzı, etek ucu bedene çırpma dikişi ile
tutturulmuştur ve kaytan ile temizlenmiştir. Kaytanlar kordon tutturma tekniğiyle bedene
tutturulmuştur.
Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler
:Ön ortasında 25 cm’lik makinede sim
sarma tekniği ile süsleme yapılmıştır. Arka ortasında, kol ağzında ve etek uçlarında makinede
sim sarma tekniği ile süsleme uygulanmıştır. Kol, yaka ve etek uçlarındaki kaytanlar sarı sim
ipliği ile tutturulmuştur.
Süsleme Tekniği
:Makinede sim sarma nakış tekniği
Süsleme Kompozisyonu
:Arka ortası ve kol ağzında doğadan
esinlenilmiş çiçek desenleri, ön ortası ve etek uçlarında geometrik şekillerden esinlenilmiştir.
Giysiye desenler simetrik olarak yerleştirilmiştir.
Yayın Durumu
:Yayınlanmamıştır.
Sergilenme
:Sergilenmektedir.
Örnek 1: Yaşayan Müze’den alınmış cepken
178
Fotoğraf 1: Cepkenin ön, arka, kol ucu ve süsleme detayları
GÖZLEM FİŞİ:
Örnek
:2
Fotoğraf
:2, 3
Çizim
:2
İnceleme Tarihi
:01.10.2015
İlgili Koleksiyon Adresi
:Beypazarı Yaşayan Müze
Koleksiyona Geliş Tarihi
:Belirsiz
Koleksiyona Geliş Biçimi
:Hediye olarak verilmiştir.
Koleksiyondaki Yeri
:Sergilenmektedir
Onarım Görüp Görmediği
:Onarım görmemiştir.
Bugünkü Durumu
:Sağlamdır.
Kumaşların
üzerinde
lekelenmeler vardır.
Tarihlendirme
:20.y.y ait olduğu sanılmaktadır.
Cinsi
:Çevre hırka.
Boyutlar
:1/15
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
Çizim 2: Çevre hırka (cepken) kalıp çizimi (ölçek 1/15)
Kullanılan Malzeme
:Giyside beyaz pamuklu kumaş,
pamuklu ip ve pamuk kullanılmıştır. Süsleme için ise 2 cm genişliğinde gümüş simli bordür,
gümüş tel ve mermerşahi kullanılmıştır.
Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler
:Giysinin ön ortasından 20 cm inilerek
omuzdan 5 cm içeri girilerek kavis uygulanmıştır. Kol ağzından 2 cm daraltma işlemi
yapılmıştır. Omuz dikişlidir. Model kuş parçalı, kolları ve model boyu belden uzundur. Model
düz kesimlidir.
Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler
:Giyside yan dikişler, kol evi, arka
ortası, etek ucu düz makine dikişiyle tutturulmuştur. Giysiye kapitone 2 cm arayla verev ve
simetrik olacak şekilde düz makine dikişi uygulanmıştır.
Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgi
:Astar parçaları yan dikişleri, kol evi,
arka ortası ve ön parçalar düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Astar ile kumaş arasına pamuk
yerleştirilmiştir. Tulumlama için astar, kumaşın tersi tersine gelecek şekilde yerleştirilerek
bedenle birlikte 2 cm genişliğine düz boy ipliğine verev olacak şekilde makinede kapitone
dikişiyle bedene tutturulmuştur.
Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler
:Giysiye ön ortasında 20 cm, etek
ucunda ve kol ağzında 7 cm genişliğinde çevre parçası kapalı aplike tekniğiyle tutturulmuştur.
Çevrenin üzerinde bulunan desenler tel kırma tekniği, makinede Türk işi tekniği uygulanarak
süslenmiştir. 2 cm genişliğinde gümüş simli bordür yakaya, etek ucuna ve kol ağzına makinede
1 mm’lik düz dikiş ile tutturulmuştur. Kol evi dikişinin üstüne 2 cm’lik gümüş sim bordür
makinede 1 mm’lik düz dikiş ile dikilmiştir.
Süsleme Tekniği
:Tel kırma, Türk işi bordür tutturma
Süsleme Kompozisyonu
:Çevre
üzerindeki
desenlerden
yararlanılarak süsleme yapılmış.
Yayın Durumu
:Yayınlanmamıştır.
Sergilenme
:Sergilenmektedir.
Örnek 2: Yaşayan Müze’den alınmış çevre hırka (cepken)
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
179
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak
Fotoğraf 2: Çevre hırkanın (cepkenin) önden, arkadan ve önden astar detayları
Fotoğraf 3: Çevre hırka (cepkenin) arkadan astar, kol detay ve kol ucu süsleme detayları
GÖZLEM FİŞİ:
Örnek
Fotoğraf
Çizim
İnceleme Tarihi
İlgili Koleksiyon Adresi
Koleksiyona Geliş Tarihi
Koleksiyona Geliş Biçimi
Koleksiyondaki Yeri
Onarım Görüp Görmediği
Bugünkü Durumu
Tarihlendirme
Cinsi
Boyutlar
:3
:4, 5
:3
:20.09.2015
:Beypazarı Beytepe Mah.
:Haziran 2015
:Satın alınarak.
:Satış amaçlı sergilenmektedir.
:Onarım görmemiştir.
:Sağlamdır.
:19.y.y’a ait olduğu sanılmaktadır.
:Fermane (Cepken)
:1/15
Çizim 3: Fermane (cepken) kalıp çizimi (ölçek 1/15)
Kullanılan Malzeme
:Giyside açık kahverengi çuha kumaşı,
astar için pembe ve beyaz çizgi üzerine pembe çiçekli astarlık pamuklu kumaş, pamuklu dikiş
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
180
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
ipi kullanılmıştır. Süsleme için gümüş renkte makine sim ipi ve gümüş ince kordon
kullanılmıştır.
Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler
:Giysi 3 cm genişliğinde hakim
yakalıdır. Arka ortası dikişli, ön ortası açık, kol ağzında 3 cm’lik genişletme uygulanmıştır.
Omuz dikişlidir. Model belden kısadır, kolları uzundur. Kuş parçası uygulanmıştır. Model düz
kesimlidir.
Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler
:Giysinin ön parçaları, arka ortası, yan
dikişler, kol evi, yaka ve kuş parçası düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Etek ucuna, kol
ağzına, yaka ve ön ortasına 1 mm’den çima ve 1 cm’den gaze dikişi uygulanmıştır.
Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgiler
:Giysinin astar parçaları; arka ortası, ön
parçalar, yaka, kol evi, yan dikişler düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Kol ağzındaki,
yakadaki ve ön ortasında bulunan dikiş payları içine kıvrılarak 1 mm’den çima ve 1 cm’lik gaze
dikişiyle tutturulmuştur.
Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler
:Giysinin ön ortasında ve kol ortasında
fermane deseni kordon tutturma tekniği ile süslenmiştir.
Süsleme Tekniği
:Kordon tutturma
Süsleme Kompozisyonu
:Fermane deseni simetrik olarak
yerleştirilmiştir.
Yayın Durumu
:Yayınlanmamıştır.
Sergilenme
:Sergilenmektedir.
Kaynak Kişi Künyesi
:
Adı Soyadı
:Zehra TEKİN
Doğum Yeri ve Yılı
:Beypazarı – 02.07.1975
Meslek
:Antikacı
Öğrenim
:Lise
Açık Adres
:Beypazarı- Beytepe Mah.
Örnek 3: Zehra Tekin’den alınmış fermane (cepken)
Fotoğraf 4: Fermane (cepken) önden, arkadan ve yaka detayları
Fotoğraf 5: Fermane (cepken) kol detay ve süsleme detayları
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
181
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak
GÖZLEM FİŞİ:
Örnek
Fotoğraf
Çizim
İnceleme Tarihi
İlgili Koleksiyon Adresi
Koleksiyona Geliş Tarihi
Koleksiyona Geliş Biçimi
Koleksiyondaki Yeri
Onarım Görüp Görmediği
Bugünkü Durumu
Tarihlendirme
Cinsi
Boyutlar
:4
:6, 7
:4
:20.09.2015
:Beypazarı-Beytepe Mah.
:Ocak 2015
:Satın alınarak.
:Satış amaçlı sergilenmektedir.
:Onarım görmemiştir.
:Sağlamdır.
:20.y.y’a ait olduğu sanılmaktadır.
:Pamuk Hırka
:1/15
182
Çizim 4: Pamuk Hırka (Cepken) Kalıp Çizimi (Ölçek 1/15)
Kullanılan Malzeme
:Giyside çiçekli pazen kumaş, astar
için; beyaz, gri çizgili pamuklu kumaş ve pamuk kullanılmıştır; süsleme için pembe renkli 1 cm
genişliğinde pazen biye hazırlanmıştır. Dikiş ipliği olarak pamuklu iplik tercih edilmiştir.
Giysinin Model ve Kesimi İle İlgili Bilgiler
:Giysiye ön ortasında; omuzdan 6 cm
içeri girerek, etek ucundan yukarıya 20 cm çıkarak 25 cm uzunluğunda bir kavis uygulanmıştır.
Uygulanan kavis etek ucuna kadar düz bir şekilde uzatılmıştır. Ön kapaması 5 cm kadar açıktır.
Arka ortası kumaş katı çalışılmıştır, omuz dikişi yoktur. Kol düz çalışılmış, kol ağzında 4cmlik
daraltma işlemi uygulanmıştır. Model kuş parçalıdır ve düz kesimlidir.
Dikiş Teknikleriyle İlgili Bilgiler
:Giyside yan dikişler, kol evi, arka
ortası, etek ucu düz makine dikişiyle tutturulmuştur. Giysiye kapitone dikişi 2 cm arayla verev
ve simetrik olacak şekilde düz makine dikiş tekniği ile uygulanmıştır. Biye çalışması elde
çırpma dikişiyle tutturulmuştur.
Giyimin Astarlanması İle İlgili Bilgiler
:Astar parçaları yan dikişleri, kol evi,
arka ortası ve ön parçalar düz makine dikişiyle birleştirilmiştir. Astar ile kumaş arasına pamuk
yerleştirilmiştir. Tulumlama için astar, kumaşın tersi tersine gelecek şekilde yerleştirilerek
bedenle birlikte 2 cm genişliğine düz boy ipliğine verev olacak şekilde makinede kapitone
dikişiyle bedene tutturulmuştur.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
Süsleme Tekniği İle İlgili Bilgiler
:Giysinin etek ucunda, yakada, kol
ağzında ve ön ortasında 1 cm kalınlığında pazen kumaştan biye çalışılmıştır. Süsleme olarak
düz boy ipliğine verev olacak şekilde 2 cm genişliğinde kapitone dikiş tekniğiyle süslenmiştir.
Süsleme Tekniği
:Makinede kapitone tekniği
Süsleme Kompozisyonu
:Düz boy ipliğine verev olacak şekilde
simetrik olarak geometrik çizgiler uygulanmıştır.
Yayın Durumu
:Yayınlanmamıştır.
Sergilenme
:Sergilenmektedir.
Kaynak Kişi Künyesi
:
Adı Soyadı
:Zehra TEKİN
Doğum Yeri ve Yılı
:Beypazarı – 02.07.1975
Meslek
:Antikacı
Öğrenim
:Lise
Açık Adres
:Beypazarı-Beytepe Mah.
Örnek 4: Zehra Tekin’den alınmış pamuk hırka (cepken)
Fotoğraf 6: Pamuk hırka (cepken) önden, arkadan ve önden astar detayları
Fotoğraf 7: Pamuk hırkanın (cepkenin) arkadan astar, kol detay ve kol ucu süsleme
detayları
SONUÇ VE ÖNERİLER
Beypazarı yöresine ait kadın cepkenlerinden dört adet örnek alınarak incelenmiştir. Bu
örnekler Beypazarı yöresine ait geleneksel kıyafetlerin değişmeyen önemli parçalarıdır. Süsleme
tekniği, dikiş tekniği, model özelliği yönünden kendine has değişik bir hava taşımaktadır.
Beypazarı halkının giyim kuşamı, gelenek ve adetleri hakkında da bilgi vermektedir.
İncelenen örnekler arasında süsleme ve astarlama tekniği ile kumaş özelliği yönünden
benzerlikler vardır. Kumaş renkleri; mavi, lacivert, açık kahverengi ve beyazdır. Astarlık
kumaşlar desenli, desensiz ve düzdür. Süsleme malzemesi olarak gümüş rengi sim kordon, sarı
sim, hazır harç ve kaytan kullanılmıştır. Cepkenlerde düz beden ve düz kol kesimi
uygulanmıştır. Üç adet cepken örneğinde yaka uygulanmadığı, bir adet cepkende ise hakim yaka
uygulandığı tespit edilmiştir. Bu araştırma için seçilen cepkenler ortak dönemlere ait giysilerdir.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
183
Muhammed Mustafa Güldür _ Derya Irmak
Çalışma Beypazarı yöresinde kullanılmış, şu anda sandıkta veya koleksiyoncularda olan bütün
cepkenlerin kayıt altına alınmasına örnek teşkil edecektir.
Kültürler bir anda oluşan değerler değildir. Değerlerimizi gelecek kuşaklara aktarma
adına yapılan bu çalışma neticesinde aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur.
Moda tasarımı eğitimi alan bireylere, yapılan araştırmalar neticesinde elde edilen bilgiler
aktarılmalı ve toplumun kültürünü koruyan kıyafet tasarlamaları konusunda ışık
oluşturulmalıdır.
Örneklerde bulunan süsleme tekniği günümüze uyarlanıp yeniden yorumlanarak değişik
modellerin ortaya çıkmasına olanak sağlanmalıdır.
Kıyafetlerin desen, renk, kumaş ve model vb. özellikleri çıkartılmalı, elde edilen bilgiler
ve elde olan ürünler fotoğraflanarak dijital ortama aktarılarak birçok kişiye ulaştırılması
sağlanmalıdır. Bu sayede bu kıyafetlerin yeryüzünden silinip gitmesi engellenmiş olacaktır.
Yapılacak çalışmalarla Beypazarı geleneksel giyimi Türkiye’ye ve tüm dünyaya
tanıtılabilir.
Ellerinde geleneksel giysiler bulunan kişiler eğitimler yoluyla bu giysileri nasıl
korumaları gerektiği hakkında bilinçlendirilmelidir.
KAYNAKLAR
BEDÜK, Saadet, ÖZKAN, Mücella (2004). “Kahramanmaraş Müzesinde Bulunan Kadın
Cepkenlerinin İncelenmesi”. I. Ulusal Kahramanmaraş Sempozyumu 6-8 Mayıs, Cilt
2, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
FOGG, Marnie (2014). “Modanın Tüm Öyküsü”. Hayalperest Yayınevi, İstanbul.
http://www.beypazari-bld.gov.tr
KOMŞUOĞLU, Şükran, İMER, Arsal, SEÇKİNÖZ, Mine, ALPASLAN, Sabiha, ETİKE, Serap
(1986). “ Orta Dereceli Kız Teknik Öğretim Okulları Resim II Moda Resmi ve
Tarihi”. Türk Tarih Kurumu Basımevi Web-Ofset Tesisleri, Ankara.
KÜÇÜKOSMANOĞLU, Şerife (1992). “Konya Müzelerinde Ve Evlerinde Bulunan
Cepkenler”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Ana Bilim Dalı
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
ÖZBEL, Kenan (1949). “El Sanatları IV–Eski El İşlemeleri”. C.H.P. Halkevleri Bürosu.
Kılavuz Kitapları-XII. Ulus Basımevi, Ankara.
ÖZBEL, Kenan (1958). “Anadolu Kadın Kılıkları”. Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara.
ÖZEL, Mehmet (1992). “Folklorik Türk Kıyafetleri”. Türkiye Güzel Sanatları Geliştirme
Vakfı Yayınları: 1, Ankara.
ÖZTAŞ, Gökten Yıldız (2005). “Beypazarı İlçesi Karaşar Beldesi Kadın Giysileri”. Ankara
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi,
Ankara.
TEKİN, Zehra (2015). Antikacı. Beypazarı.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185
184
Beypazarı Yöresi Kadın Cepkenleri ve Bu Cepkenlerin Kesim, Dikim ve Süsleme
Özellikleri
TORUN, Ethem (2004). “Bilinen Bilinmeyen Yönleriyle Beypazarı”. Bey Ofset Matbaacılık,
Ankara.
UMAY, Günay (1986). “Tarihi Türk Kadın Kıyafetleri”. Orta Doğu Video İşletmeleri A.Ş.
İstanbul.
185
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 172-185