TÜRKİYE`DE TARIMSAL DESTEKLEMELERİN YEM BİTKİLERİ

TÜRKİYE’DE TARIMSAL DESTEKLEMELERİN
YEM BİTKİLERİ EKİLİŞ VE ÜRETİM ÜZERİNE ETKİSİ
Ahmet ÇELİK
Doç. Dr. Nurdan ŞAHİN DEMİRBAĞ
ANKARA
2013
Eser Adı:
Türkiye'de Tarımsal Desteklemelerin Yem Bitkileri Ekiliş Ve Üretim
Üzerine Etkileri
Yayın No:
ISBN:
215
978-605-4672-40-0
i
ÖZET
Katma değeri yüksek ürünler üretiminde bitkisel üretim sektörüne göre hayvancılık sektörü
daha avantajlıdır. Son yıllarda yaşanan iklimsel değişiklikler, ulusal ve küresel unsurların
ve aktörlerin etkisiyle oluşan aşırı talep baskısı; ülkeleri stoklarını artırmaya teşvik etmiş,
gıda ürünlerinde fiyat dalgalanmalarına sebep olmuş ve bu gelişmelerden hayvancılık
sektörü de ciddi bir şekilde etkilenmiştir.
Yem, hayvancılık faaliyetlerinde maliyetleri artıran en önemli unsurlardan biridir.
Meralardan faydalanılmasının ve yem bitkilerinin hayvancılık faaliyetleri yürüten
işletmeler tarafından üretilmesinin, maliyetleri önemli oranda düşürücü etkisi
bulunmaktadır. Bu bağlamda hayvancılık faaliyetlerinin ekonomik anlamda yapılabilmesi
için Türkiye’de yem bitkileri üretiminin artırılması konusunda Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı tarafından 2000 yılından bu yana sertifikalı tohum kullanımı ve üretim
desteklemesi ile tarımsal işletmelere yönelik alan bazlı desteklemeler verilmektedir. Ayrıca
yem bitkisi üretimi yapan işletmelere yönelik hibe yollu makine – ekipman destekleri de
verilmektedir.
Yem bitkilerinin desteklenmesi ile 2000 yılına göre yem bitkisi ekilişlerinde önemli artışlar
yaşanmıştır. Hayvancılık yapmadığı halde söz konusu destekleri almak için üretim yapan
işletmeler, ot borsalarının olmamasından dolayı ürettikleri kaliteli kaba yemi uygun fiyata
pazarlayamamaktadırlar. Ayrıca ekiliş alanlarının artmasından dolayı sertifikalı tohum
talepleri artmış olmasına karşın 2006 yılından itibaren verilen sertifikalı yem bitkisi tohumu
üretim desteklerinin düşük tutulması sebebiyle de özel sektör üretimde istekli davranmamış
ve sertifikalı yem bitkisi tohumu ithalatında ciddi artışlar görülmüştür. Sonuç olarak, yeni
politikaların oluşturulması ile gelişmiş ülkelerin yem bitkileri ekiliş oranları seviyesine
ulaşılarak hayvancılık sektörünün kaliteli kaba yem ihtiyacı karşılanabilecektir.
ii
ABSTRACT
The production of high value added products, according to the livestock sector, the sector
of crop production is more advantageous.
In recent years, the climatic changes, the effect of national and global elements and actors
of the pressure of excessive demand; countries are encouraged to increase their stocks,
caused the price volatilities in food products, and this is influenced by the developments in
the livestock sector in a serious way.
Feed, animal husbandry is one of the most important elements that increase the costs of
activities. Grassland use and feed crops and livestock activities execute significantly
lowering the costs of production by (farming) plants, are in effect. In this context, the
activities of livestock in economic terms in order to increase the production of forage plants
in Turkey about the Ministry of Food, Agriculture and Livestock (MAFA) by the use of a
certificated seed and production since 2000 to direct support agricultural plants with the
funding provided. In addition, for plants engaged in the production of grant-way support
plant machine – equipment, are also provided.
According to the year 2000, with the support of feed crops has experienced significant
increases in widely cultivation throughout. Although failing to get the support of livestock
production due to the lack of high-quality crude they produce forage, hay exchanges feed at
cannot do marketing. In addition, due to the increased demands for certificated seed of
increased plantings, although since 2006, because of the low support production of
certificated seed of fodder plants is maintained by the private sector in production have
been willing to support and feed the plant, certificated seed has been serious increases in
imports. Consequently, with the creation new policy keep up with developed countries,
rates of high-quality livestock feed needs of the livestock sector.
iii
İÇİNDEKİLER DİZİNİ
ÖZET
........................................................................................................................................... i
ABSTRACT....................................................................................................................................... iii
İÇİNDEKİLER DİZİNİ ..................................................................................................................... iv
ÇİZELGELER DİZİNİ ...................................................................................................................... vi
ŞEKİLLER DİZİNİ .......................................................................................................................... vii
1. GİRİŞ
...........................................................................................................................................1
2. TARIM ALANLARININ MEVCUT DAĞILIMI ...........................................................................2
3. TÜRKİYE’NİN HAYVAN VARLIĞI VE KABA YEM İHTİYACININ HESAPLANMASI ......6
3.1 Türkiye’nin Hayvan Varlığının Mevcut Durumu ..........................................................................6
3.1.1 Büyükbaş hayvan varlığı.............................................................................................................6
3.1.2 Küçükbaş hayvan varlığı .............................................................................................................8
3.2 Hayvan Varlığının Kaba Yem İhtiyacı ..........................................................................................9
3.2.1 BBHB yoluyla hayvanların kaba yem ihtiyacının hesaplanması ................................................9
3.2.2 Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanması ................11
3.3 Yem Bitkileri Desteklemelerinin Ekiliş ve Üretime Etkisi ..........................................................12
3.3.1 Beş yıllık kalkınma planlarında çayır – meralar ve yem bitkileri .............................................12
3.3.1.1 Altıncı beş yıllık kalkınma planında (1990 - 1994) ...............................................................12
3.3.1.2 Yedinci beş yıllık kalkınma planında (1996 – 2000) .............................................................13
3.3.1.3 Sekizinci beş yıllık kalkınma planında (2001 – 2005) ...........................................................13
3.3.1.4 Dokuzuncu beş yıllık kalkınma planında (2007 – 2013) .......................................................14
3.3.1.5 Onuncu beş yıllık kalkınma planında (2014 – 2018) .............................................................14
3.3.2 Kaba yem ihtiyacının hâlihazırda karşılanma durumu ..............................................................15
3.3.2.1 Mera alanlarının mevcut durumu ...........................................................................................15
3.3.2.2 Yem bitkileri ekiliş ve üretim durumu ...................................................................................15
3.3.2.3 Kaba yem ihtiyacının karşılanması durumu ...........................................................................16
4. YEM BİTKİLERİ DESTEKLEMELERİNİN EKİLİŞ VE ÜRETİM ÜZERİNE ETKİSİ ...............
.........................................................................................................................................18
4.1 Yem Bitkisine Yönelik Desteklemeler ........................................................................................18
4.1.1 Yurt içi sertifikalı tohum kullanım desteklemesi ......................................................................18
4.1.2 Yurt içi sertifikalı tohum üretim desteklemesi ..........................................................................19
4.1.2 Alan bazlı verilen yem bitkisi desteklemeleri ...........................................................................21
iv
4.1.2.1 Yoncaya verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi ...................................24
4.1.2.2 Korungaya verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi ................................27
4.1.2.3 Fiğ (ot)’e verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi ..................................29
4.1.2.4 Silajlık mısıra verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi ...........................31
4.2 Sonuç ve Öneriler ........................................................................................................................34
KAYNAKÇA.....................................................................................................................................35
v
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 1. Türkiye’de tarım alanlarının yıllara göre değişimi (1000 Hektar) ......................................2
Çizelge 2. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (1000 Hektar) ..................................3
Çizelge 3. Ekili tarla alanlarının dağılımı (1000 Hektar) .....................................................................5
Çizelge 4. Büyükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi (Adet) ..................................................6
Çizelge 5. Küçükbaş Hayvan Varlığının Yıllara Göre Değişimi (Adet)..............................................8
Çizelge 6. BBHB’ne çevrilme katsayıları ............................................................................................9
Çizelge 7. Büyükbaş hayvan varlığı (Baş – 2012) .............................................................................10
Çizelge 8. Küçükbaş hayvan varlığı (Adet – 2012) ...........................................................................10
Çizelge 9. Diğer hayvan varlıkları (Adet – 2012) .............................................................................10
Çizelge 10. Büyükbaş hayvanların yıllık kaba yem gereksinimi .......................................................11
Çizelge 11. Koyunların yıllık kaba yem gereksinimi.........................................................................11
Çizelge 12. Keçilerin yıllık kaba yem gereksinimi ............................................................................12
Çizelge 13. Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacı .................................12
Çizelge 14. Yıllara göre Türkiye’de yem bitkileri ekiliş ve üretim miktarları ..................................15
Çizelge 15. Yurt içi sertifikalı tohum kullanım desteği .....................................................................19
Çizelge 16. Yıllara göre kamu ve özel sektör tohumluk üretimi (Ton) .............................................19
Çizelge 17. Türkiye’nin yem bitkisi tohumluk ithalat ve ihracatı (Ton) ...........................................20
Çizelge 18. Yıllar itibariyle ortalama yem bitkisi desteklemeleri (TL/dekar) ...................................21
Çizelge 19. Yıllar itibariyle yem bitkileri destekleme tutarları ..........................................................22
Çizelge 20. Yonca ekilişleri ve desteklemeleri ..................................................................................24
Çizelge 21. Korunga ekilişleri ve desteklemeleri ..............................................................................27
Çizelge 22. Fiğ (Ot) ekilişleri ve desteklemeleri ...............................................................................29
Çizelge 23. Silajlık mısır ekilişleri ve desteklemeleri ........................................................................31
vi
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (%) ......................................................3
Şekil 2. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (%) ......................................................4
Şekil 3. Büyükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi ..............................................................7
Şekil 4. Küçükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi ..............................................................8
Şekil 5. Yıllar itibariyle yem bitkileri destekleme tutarları................................................................23
Şekil 6. Yonca ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları ...............................................25
Şekil 7. Yonca ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları (yığılmış çizgi grafik) ...........26
Şekil 8. Korunga ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları ...........................................28
Şekil 9. Korunga ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları (yığılmış çizgi grafik) .......28
Şekil 10. Fiğ (ot) ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları ...........................................29
Şekil 11. Fiğ (ot) ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları (yığılmış çizgi grafik) .......30
Şekil 12. Silajlık mısır birinci ve ikinci ekiliş miktarları ...................................................................32
Şekil 13. Silajlık mısır ekilişinde desteklemelerin yıllara göre etkisi ................................................33
Şekil 14. Silajlık mısır ekilişinde desteklemelerin yıllara göre etkisi ................................................33
vii
1. GİRİŞ
Hayvancılığın en önemli unsurlarından biri besin kaynaklarının teminidir. Hayvanların günlük
rasyonlarının yaklaşık yarısı kadar kaba yem (%60 kaba yem - %40 kesif yem) bulunmalıdır.
Ekonomik anlamda hayvancılık yapmak isteyen işletmeler, kaliteli kaba yem ihtiyaçlarının önemli
kısmını çayır – meralardan ve/veya yem bitkileri üreterek karşılamak zorundadır.
Kaliteli kaba yem olmadan süt sığırcılığı yapılması düşünülemez. Süt sığırlarının sindirim
faaliyetlerinin düzenli olması, istenilen süt yağı ile süt veriminin alınabilmesi için mutlaka yeterli
düzeyde kaba yem tüketmeleri gerekir. Çok gözlü mide sistemine (ruminant) sahip hayvanlar günün
yaklaşık 8 saatini yiyerek 8 saatini de geviş getirerek geçirirler (Ak, 2013). Geviş getiren bir sığırın
rumen hacmi 95 litredir ve milyonlarca bakteri ile diğer mikroorganizmaları barındırır (Anonim,
Science on the Farm, 2013c). Zor sindirilebilen bol selülozlu kaba yemler, rumenin bu yapısı içinde
uzun süre bekledikten sonra proteinler aminoasitlere, karbonhidratlar şekere ve yağlar ise yağ
asitlerine ayrılarak hayvanlara yarayışlı hale gelir.
Kaba yem bitkileri içinde baklagil yem bitkileri protein bakımından zengin ve kaliteli kaba yemdir.
Buğdaygil yem bitkileri ve çayır – meralardan elde edilen kuru otlar da kaliteli kaba yemlerdendir.
Bunun yanında danesi için yetiştirilen tahılların ot ve samanları özellikle protein bakımından çok
fakirdir. Türkiye’deki serin iklim tahıllarından elde edilen sap saman miktarı %40 hasat indeksine
göre 40 milyon tondur ve bunun yaklaşık 10 milyon tonu (Sancak, 2011) hayvan beslenmesinde
dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır ki sap ve saman kaliteli kaba yem değildir.
Yemler besin maddeleri içeriklerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Filya, 2013):
Kaba Yemler (Ham selüloz içeriği %18’ den yüksek yemler)
Sulu Kaba Yemler
Otlatılan çayır – mera ve yayla bitkileri
Biçilerek veya doğranarak yedirilen bitkiler (yeşil yemler)
Silajlar
Konservecilik veya insan gıdası artığı olan yeşil yemler
Kuru Kaba Yemler
Buğdaygil kuru otları
Baklagil kuru otları
Baklagil – Buğdaygil karışımı kuru otlar
Baklagil – Buğdaygil samanları
Kesif Yemler
Enerji Yemleri (%20’ den az protein, %18’ den az ham selüloz içerir)
Tahıl daneleri
Değirmencilik yan ürünleri
Şeker pancarı posası
Melas
Selektör altı ve elek üstü ürünler
Hayvansal ve bitkisel yağlar
Diğer enerji yemleri
Protein Ek Yemleri (Ham protein içeriği %20’ den yüksek yemler)
Bitkisel kaynaklı protein ek yemleri (baklagil tohumları)
Yağlı tohumlar ve küspeleri
Hayvansal kaynaklı protein yemleri
Protein olmayan azotlu bileşikler
1
2. TARIM ALANLARININ MEVCUT DAĞILIMI
Çizelge 1’ de görüldüğü gibi 2000 yılından bu yana toplam tarım alanlarının büyük kısmını
oluşturan ekilen tarla alanları sürekli olarak azalmaktadır. Ekilen tarla alanları 2000 yılına göre
2012 yılında %14,3 oranında, nadas alanları ise %11,2 oranında azalış göstermiştir. 2000 yılından
2012 yılına kadar ekiliş ve nadas alanları yıllar itibariyle dalgalanma olmadan sürekli azalış
göstermiştir.
Çizelge 1. Türkiye’de tarım alanlarının yıllara göre değişimi (1000 Hektar)
Yıllar
Toplam
Alan
2000
26.379
Ekilen
Tarla
Alanı
18.038
4.826
Sebze
bahçeleri
Alanı
904
2001
26.350
17.917
4.914
909
2.610
0
2002
26.579
17.935
5.040
930
2.674
0
2003
26.027
17.408
4.991
911
2.717
0
2004
26.593
17.962
4.956
895
2.780
0
2005
26.607
18.005
4.876
894
2.831
0
2006
25.876
17.440
4.691
850
2.895
0
2007
24.887
16.945
4.219
815
2.909
0
2008
24.505
16.460
4.259
836
2.950
0
2009
24.295
16.217
4.323
811
2.943
0
2010
24.394
16.333
4.249
802
3.011
0
2011
23.614
15.692
4.017
810
3.091
4
2012
23.795
15.464
4.286
827
3.213
5
Nadas
Alanı
Kaynak: (Anonim, 2013b)
2000 – 2012 yılları arasında
Nadas alanı
-------------------------------------- x 100 incelendiğinde;
Nadas alanı + Ekili Tarla Alanı
2
Meyve
Alanı
Süs Bitkileri
Alanı
2.611
0
Şekil 1. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (%)
22,3
21,9
21,5
21,7
21,6
21,3
21,1
21,2
21,0
20,6
20,6
20,4
19,9
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Yem bitkilerinin ekilişlerinin en fazla olduğu ve desteklemelerin en fazla verildiği yıl olan 2007’de
bu oranın en az olduğu görülmektedir.
Çizelge 2. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (1000 Hektar)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Ekilen Tarla
Alanı
18.038
17.917
17.935
17.408
17.962
18.005
17.440
16.945
16.460
16.217
16.333
15.692
15.464
Nadas Alanı
4.826
4.914
5.040
4.991
4.956
4.876
4.691
4.219
4.259
4.323
4.249
4.017
4.286
Toplam Alan
(A)
22.864
22.831
22.975
22.399
22.918
22.881
22.131
21.164
20.719
20.540
20.582
19.709
19.751
Yem Bitkileri
Ekim Alanı (B)
361
358
362
401
809
942
1.216
1.601
1.589
1.484
1.461
1.370
1.803
%
(A/B*100)
1,58
1,57
1,58
1,79
3,53
4,12
5,49
7,56
7,67
7,22
7,10
6,95
9,13
Kaynak: (Anonim, 2013b)
Çizelge 2’ de yem bitkileri toplam ekim alanlarının, ekilen tarla alanları ve nadas alanları toplamına
oranı, 2003 – 2007 yıllarında 5 katı bir artış göstermiştir. 2008 – 2011 yıllarında ise negatif yönde
3
yatay bir gelişme devresi göstermiştir. 2012 yılında ise hayvan yemi için hububat (buğday, arpa,
çavdar, tritikale yeşil otları) ve yem şalgamı «saman ve ot» başlığı altında yem bitkileri olarak ele
alınmıştır ve söz konusu oran %9,13 çıkmıştır. Yem bitkileri yıllar itibariyle toplam ekiliş
alanlarının, ekili tarla alanları ve nadas alanları toplamına oranı Şekil 2’ de daha net görülmektedir.
Şekil 2. Yem bitkileri ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi (%)
Çizelge 3 incelenirse yem bitkileri (ot ve saman) ekiliş alanlarının, ekili tarla alanları içinde 2006
yılında Patates-Kuru Baklagiller-Yenilebilir Kök ve Yumrular ekiliş alanlarıyla yakın ekim alanına
sahip olduğu, 2007 yılından itibaren ise 2. sıraya yükseldiği görülmektedir. 2012 yılı ekili tarla
alanlarının %71,9’unda tahıllar, %11,7’sinde yem bitkileri, %7,4’ünde yağlı tohumlular, %6,1’inde
Patates-Kuru Baklagiller-Yenilebilir Kök ve Yumrulular üretildiği Çizelge 3’de görülmektedir.
Yağlı tohumluların ekili olduğu alanlar yatay bir seyir takip etmiş, şeker imalatında kullanılan
bitkiler, işlenmemiş tütün, tekstilde kullanılan ham bitkiler ve parfümeri – eczacılık vb. bitkiler –
şekerpancarı ve yem bitkileri tohumları ekiliş alanlarında ise yıllar itibariyle neredeyse sürekli bir
azalış olduğu görülmektedir.
4
Çizelge 3. Ekili tarla alanlarının dağılımı (1000 Hektar)
Yağlı
Tohumlar
İşlenmemiş
Tütün
Şeker
İmalatında
Kullanılan
Bitkiler
Yem
Bitkileri
Alanı
Tekstilde
Kullanılan
Ham
Bitkiler
ParfümeriEczacılık
vb.BitkilerSekerpancarı
ve Yem
Bitkileri
Tohumları
Yıllar
Tahıllar
PatatesKuru
BaklagillerYenilebilir
Kök ve
Yumrular
2000
13.963
1.522
1.290
237
410
361
1,20
254
2001
13.907
1.521
1.289
196
359
358
0,99
287
2002
13.786
1.558
1.378
191
372
362
0,91
287
2003
13.414
1.459
1.284
183
315
401
0,90
350
2004
13.833
1.405
1.275
193
315
809
0,60
131
2005
13.893
1.331
1.191
185
336
942
0,24
126
2006
13.042
1.276
1.256
146
326
1.216
0,21
177
2007
12.403
1.211
1.162
145
300
1.601
0,14
122
2008
11.990
1.123
1.172
147
322
1.589
0,10
117
2009
12.068
946
1.122
116
324
1.484
0,01
158
2010
12.100
963
1.250
81
329
1.461
0,03
148
2011
11.680
919
1.211
77
297
1.370
0,02
138
2012
11.071
942
1.137
108
281
1.803
0,01
122
2012
%
71,6
6,1
7,4
0,7
1,8
11,7
0,0
0,8
Kaynak: (Anonim, 2013b)
5
3. TÜRKİYE’NİN HAYVAN VARLIĞI VE KABA YEM İHTİYACININ
HESAPLANMASI
Ülkemizdeki çiftlik hayvanlarının hangi şartlarda yetiştirildiğini ortaya koyabilmek ve durum
analizi yapabilmek için mevcut hayvan varlığını görmemiz gerekmektedir.
3.1 Türkiye’nin Hayvan Varlığının Mevcut Durumu
Türkiye’nin son 13 yılda büyükbaş hayvan varlığı 11 milyondan 14 milyona artsa da küçükbaş
hayvan varlığı ise bu süre içinde 35,5 milyon civarında kalmıştır. Hem büyükbaş hayvanlarda hem
de küçükbaş hayvanlarda nitelik (kalitatif) yönünden pozitif yönde önemli değişiklikler
görülmüştür.
3.1.1 Büyükbaş hayvan varlığı
Çizelge 4. Büyükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi (Adet)
Yıllar
Sığır (Kültür)
2000
1.806.000
2001
Sığır
Sığır (Yerli)
Manda
4.738.000
4.217.000
146.000
1.854.000
4.620.000
4.074.000
138.000
2002
1.859.786
4.357.549
3.586.163
121.077
2003
1.940.506
4.284.890
3.562.706
113.356
2004
2.109.393
4.395.090
3.564.863
103.900
2005
2.354.957
4.537.998
3.633.485
104.965
2006
2.771.818
4.694.197
3.405.349
100.516
2007
3.295.678
4.465.350
3.275.725
84.705
2008
3.554.585
4.454.647
2.850.710
86.297
2009
3.723.583
4.406.041
2.594.334
87.207
2010
4.197.890
4.707.188
2.464.722
84.726
2011
4.836.547
5.120.621
2.429.169
97.632
2012
5.679.484
5.776.028
2.459.400
107.435
(Kültür Melezi)
Kaynak: (Anonim, 2013f)
Şekil 3’de görüldüğü üzere sabit esaslı endeks hesaplamasında 2000 yılı temel yıl ve 100 olarak baz
alındığında 2012 yılında kültür ırkı sığır sayısı %214,5 oranında, kültür melezi ırkı sığır sayısı
%21,91 oranında artış göstermiştir. Yerli ırk sığır sayısı %41,7’lik bir oranda ve manda sayısı ise
%26,4’lük bir oranda azalış göstermiştir.
6
Şekil 3. Büyükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi
Değişken esaslı endeks hesaplamasında 2000 – 2012 yılları incelendiğinde kültür ırkı sığırların bir
önceki yıla göre hiç azalış göstermediği görülmüştür (Son 20 yılda ise sadece 1997’de %4,46
oranında bir azalış yaşanmıştır.). Bu yöntemle gerçekleşen değişiklikler incelendiğinde kültür ırkı
sığırlarda 2005 – 2007 yıllarında ve 2010 – 2012 yıllarında %10’ları geçen artışlar görülmüştür.
Hatta 2006 ve 2007 yılları ile 2012 yılında %20’ye yakın artışlar dikkat çekmektedir. Kültür melezi
sığır sayılarında ise 2000 – 2010 yılları arasında dalgalanma görülmektedir. Kültür melezi hayvan
sayılarında 2010, 2011 ve 2012 yıllarında, önceki yıllardan ayrışarak önemli bir artış görülmektedir.
Yerli sığır sayısında ise bir önceki yıla göre düzenli bir şekilde azalma görülmüştür (Sadece 2004’te
%0,06, 2005’te %1,92 ve 2012 yılında %1,24’lük bir artış yaşanmıştır.). Manda sayısında, istisnai
birkaç yıl haricinde bir önceki yıla göre düzenli bir düşüş görülse de 2011 yılında %15,23 ve 2012
yılında %10,04 artış yaşanmıştır.
Sığır sayılarının yıl içindeki dağılımında 2000 ve 2012 yılları karşılaştırıldığında sırasıyla kültür ırkı
sığırlar %16,6’dan %40,5’e artmış, kültür melezi sığırlar %43,4’den %41,2’ye düşmüş, yerli sığırlar
%38,7’den %17,5’e düşmüş ve mandalar ise %1,3’den %0,8’e düşmüştür. Kültür ırkı sığırlardaki
bu artış, ileride de ele alınacağı üzere kaliteli kaba yem ihtiyacını ve dolayısıyla yem maliyetlerini
artırıcı etkisi olmuştur.
7
3.1.2 Küçükbaş hayvan varlığı
Çizelge 5. Küçükbaş Hayvan Varlığının Yıllara Göre Değişimi (Adet)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Koyun (Yerli)
27.719.000
26.213.000
24.473.826
24.689.169
24.438.459
24.551.972
24.801.481
24.491.211
22.955.941
20.721.925
22.003.299
23.811.036
25.892.582
Koyun (Merinos)
773.000
759.000
699.880
742.370
762.696
752.353
815.431
971.082
1.018.650
1.027.583
1.086.392
1.220.529
1.532.651
Keçi (Kıl)
6.828.000
6.676.000
6.519.332
6.516.088
6.379.900
6.284.498
6.433.744
6.095.292
5.435.393
4.981.299
6.140.627
7.126.862
8.199.184
Keçi (Tiftik)
373.000
346.000
260.762
255.587
230.037
232.966
209.550
191.066
158.168
146.986
152.606
151.091
158.102
Kaynak: (Anonim, 2013f)
Şekil 4’te görüldüğü üzere sabit esaslı endeks hesaplamasında 2000 yılı temel yıl ve 100 olarak baz
alındığında 2012 yılında merinos ırkı koyun sayısı %98,27 oranında artış, yerli ırk koyun sayısında
ise %6,6’ lık bir azalış görülmüştür. Kıl keçisi sayısında %20,1’lik bir artış, tiftik keçisi sayısında
ise çok büyük (%57,6 oranında) bir azalış görülmüştür.
Şekil 4. Küçükbaş hayvanların yıllara göre oransal değişimi
8
Değişken esaslı endeks hesaplamasında 2000 – 2012 yılları incelendiğinde merinos ırkı koyunlar bir
önceki yıla göre 2006 yılından bu yana sürekli artış göstermiştir. Bu yıllar arasında en önemli
artışlar 2007 yılında %19,09 oranında, 2011 yılında %12,35 ve 2012 yılında %25,57 oranında
görülmüş olmasına karşın en fazla azalışlar ise 2000 yılında %6,98 ve 2002’de %7,79 oranları ile
görülmüştür. Yerli ırk koyunlar 2000 – 2002 yılları ile 2007 – 2009 yılları arasında önemli oranlarda
azalışlar göstermiştir. Buna karşın ise 2010 yılında %6,18 oranında, 2011 yılında %8,22 oranında
ve 2012 yılında %8,74 oranında üç yıl artarda artış göstermiştir. Kıl keçisinde 2000 – 2009
yıllarında -2006 yılı hariç- sürekli bir azalış görülse de 2010 – 2012 yıllarında ise çok büyük artışlar
görülmüştür. 2010 yılında%23,27 oranında, 2011 yılında %16,06 oranında ve 2012 yılında %15,05
oranında önemli artışlar yaşanmıştır. Tiftik keçisinde ise 2006 yılındaki %1,27’lik, 2010 yılındaki
%3,82’lik ve 2012 yılındaki %4,64’lik artışlar haricinde 2000 yılından bu yana büyük azalışlar
yaşanmıştır. Küçükbaş hayvan sayısında özellikle de yerli ırk koyunlarda, kıl ve tiftik keçisinde son
yıllarda yaşanan artışlarda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının takip ettiği Halk Elinde Islah
Projesi gibi politikaların katkısı yadsınamaz.
3.2 Hayvan Varlığının Kaba Yem İhtiyacı
Hayvan varlığı kadar önemli diğer bir husus bu hayvanların ihtiyaç duydukları kaba yem miktarıdır.
Kaba yem miktarı iki yolla hesaplanabilmektedir. Birincisi Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB)
yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanması, diğeri ise Günlük Kuru Madde İhtiyacının
Hesaplanması yoluyla kaba yem ihtiyacının hesaplanmasıdır.
3.2.1 BBHB yoluyla hayvanların kaba yem ihtiyacının hesaplanması
BBHB yoluyla hayvanların kaba yem hesaplanmasına bazı katsayılar kullanılarak mevcut hayvan
sayıları büyükbaş hayvan birimine çevrilmektedir (Çizelge 6).
Çizelge 6. BBHB’ne çevrilme katsayıları
Bir kültür ırkı süt ineği
Kültür melezi
Yerli inek
Dana-düve (kültür ırkı)
Dana-düve (kültür melezi)
Dana-düve (yerli)
Koyun
Keçi
Manda (erkek)
Manda (dişi)
Öküz
Kuzu-Oğlak
Boğa
At
Katır
Eşek
1,00 BBHB
0.75 BBHB
0.50 BBHB
0.60 BBHB
0.45 BBHB
0.30 BBHB
0.10 BBHB
0.08 BBHB
0.90 BBHB
0.75 BBHB
0.60 BBHB
0.04 BBHB
1.50 BBHB
0.50 BBHB
0.40 BBHB
0,30 BBHB
Kaynak: (Anonim, 2013a)
9
Çizelge 6’ de belirtilen katsayılara göre TÜİK tarafından açıklanan hayvan sayıları tekrar
sınıflandırıldığında Çizelge 7, 8 ve 9’daki gibi bir tasnif ortaya çıkmaktadır.
Çizelge 7. Büyükbaş hayvan varlığı (Baş – 2012)
Dana – Düve
İnek
Kültür
Kültür
Yerli
Kültür
1.198.643
2.583.506
Melezi
2.909.781
2.911.441
Kültür
Yerli
Melezi
2.587.065
1.082.896
Boğa
Öküz
615.047
26.533
Manda sayısı (Baş – 2012)
Dişi
Erkek
82.803
24.632
Çizelge 8. Küçükbaş hayvan varlığı (Adet – 2012)
Keçi
Koyun
Kuzu
Koyun + Koç
Oğlak
Keçi + Teke
11.622.900
15.802.333
3.888.272
4.469.014
Çizelge 9. Diğer hayvan varlıkları (Adet – 2012)
At
Katır
Eşek
141.422
47.205
188.789
Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) 500 kg kabul edilmektedir. Hayvanlara günlük, canlı ağırlığının
%2,5’i kadar kuru ot veya %10’u kadar yeşil ot yedirileceği esas alınmaktadır. 2012 yılı hayvan
varlığımız Çizelge 8’e göre hesaplandığında 11.785.948 BBHB ortaya çıkmaktadır. Buna at, katır
ve eşek de eklendiğinde 11.932.178 BBHB olmaktadır.
Bu bilgiler doğrultusunda mevcut hayvan varlığının kaliteli kaba yem ihtiyacı günlük 149.152 ton
kuru ot veya 596.609 ton yeşil ot, yıllık ise yaklaşık 54,5 milyon ton kuru ot veya yaklaşık 217,7
milyon ton yeşil ottur.
10
3.2.2 Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacının
hesaplanması
Mevcut hayvan varlığının ağırlıklarının maksimum %3’ü kadar günlük kuru madde ihtiyacı olduğu
ve hesaplanan kuru madde ihtiyacının %60’ının kaba yem olması gerektiği varsayımı ile hesaplama
yapılabilen bir yöntemdir (Sabancı, Baytekin, Balanlı, & Acar, 2013).
Çizelge 10. Büyükbaş hayvanların yıllık kaba yem gereksinimi
Hayvan Irkı
Sığır Varlığı
(adet)
Günlük Kuru
Diyette Kaba
Madde Miktarı
Yem Miktarı
(kg)
(kg)
Yıllık Kaba
Yem
Gereksinimi
(ton)
Kültür
5.679.484
102.230.712
61.338.427
22.388.526
Kültür Melezi
5.776.028
86.640.420
51.984.252
18.974.252
Yerli
2.459.400
18.445.500
11.067.300
4.039.565
Manda
107.435
1.289.220
773.532
282.339
Toplam
14.022.347
208.605.852
125.163.511
45.684.682
Çizelge 10’ da, sığır varlığının kaba yem gereksinimi hesaplanmasında kültür ırkı 600 kg; kültür
melezleri 500 kg; yerli ırk 250 kg; manda 400 kg canlı ağırlık olarak alınmıştır (Sabancı, Baytekin,
Balanlı, & Acar, 2013).
Çizelge 11. Koyunların yıllık kaba yem gereksinimi
Hayvan Irkı
Koyun Varlığı
(adet)
Günlük Kuru
Diyette Kaba
Yıllık Kaba Yem
Madde Miktarı
Yem Miktarı
Gereksinimi
(kg)
(kg)
(ton)
Yerli
25.892.582
31.071.098
18.642.659
6.804.571
Merinos
1.532.651
1.839.181
1.103.509
402.781
Toplam
27.425.233
32.910.280
19.746.168
7.207.351
Çizelge 11’ de, koyun varlığının kaba yem gereksiniminin saptanmasında yerli 40 kg, merinos 50
kg canlı ağırlık olarak ele alınmıştır (Sabancı, Baytekin, Balanlı, & Acar, 2013).
11
Çizelge 12. Keçilerin yıllık kaba yem gereksinimi
Hayvan Irkı
Keçi Varlığı
(adet)*
Günlük Kuru
Diyette Kaba
Yıllık Kaba Yem
Madde Miktarı
Yem Miktarı
Gereksinimi
(kg)
(kg)
(ton)
Keçi (Kıl)
8.199.184
9.839.021
5.903.412
2.154.746
Keçi (Tiftik)
158.102
189.722
113.833
41.549
Toplam
8.357.286
10.028.743
6.017.246
2.196.295
Çizelge 12’ de, keçi varlığının kaba yem gereksiniminin saptanmasında kıl keçisi 55 kg, Tiftik
keçisi 35 kg canlı ağırlık olarak ele alınmıştır (Sabancı, Baytekin, Balanlı, & Acar, 2013).
Çizelge 13. Günlük kuru madde ihtiyacının tespiti yoluyla kaba yem ihtiyacı
Büyükbaş
Hayvanlar
Küçükbaş
Hayvanlar
Toplam
Hayvan Varlığı
(adet)*
Günlük Kuru
Madde Miktarı
(kg)
Diyette Kaba
Yem Miktarı
(kg)
Yıllık Kaba Yem
Gereksinimi
(ton)
14.022.347
208.605.852
125.163.511
45.684.682
35.782.519
42.939.023
25.763.414
9.403.646
49.804.866
251.544.875
150.926.925
55.088.328
Yukarıda yapılan hesaplamalarda da görüleceği gibi Türkiye’de yapılan hayvan yetiştiriciliği için
kuru madde bazında yaklaşık olarak yıllık 55 milyon ton kaba yeme gereksinim vardır. İki farklı
yolla hesaplanması birbirini doğrulamaktadır.
3.3 Yem Bitkileri Desteklemelerinin Ekiliş ve Üretime Etkisi
3.3.1 Beş yıllık kalkınma planlarında çayır – meralar ve yem bitkileri
3.3.1.1 Altıncı beş yıllık kalkınma planında (1990 - 1994)
(Ormancılık) … erozyon kontrol ve mera ıslah çalışmalarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Kaliteli yem arzının artırılması ve çayır-mera arazilerinin işletilmesi esaslarının düzenlenmesi
sağlanacaktır.
Nadas Alanlarının Daraltılması (NAD) Projesi uygulamalarının devam ettirilerek baklagil ve yem
bitkileri ekim alanları artırılacaktır.
12
3.3.1.2 Yedinci beş yıllık kalkınma planında (1996 – 2000)
Halen yürürlükte bulunan ve büyük ölçüde ihtiyaca cevap veremez bir durumda olan Arazi
Kanununa göre köylerin ortak malı sayılan meraların bilinçsizce kullanımları ve tarla haline
dönüştürülmeleri neticesinde alanları daralmış ve vasıfları büyük oranda bozulmuş durumdadır.
Ülkemizde toplam ekilebilir alanın yüzde 2,5-3'ü oranında bulunan yem bitkileri ekim alanları ise
yeterli düzeye getirilememiştir. Hayvancılığı gelişmiş ülkelerde yem bitkileri ekimleri toplam
ekilen alanların yüzde 25 – 30' unu oluşturmaktadır.
... VI’ncı Plan döneminde …. 6000 hektar (orman içi) mera ıslah faaliyeti gerçekleştirilmiştir. ….
VII dönemde 8000 hektar mera ıslahı hedeflenmektedir.
…. tüm meraların yetiştiriciye açılmasına ve ıslahına, yemlerin dünya fiyatlarıyla üreticiye
verilmesine, yem bitkileri üretiminin artırılmasına ve hayvan hastalıkları ile mücadeleye önem
verilecektir.
Meraların İyileştirilmesi: Ülkemizde hayvancılığın meralara bağımlı olması nedeniyle, maliyet
düşürücü bir unsur olarak meraların önemi büyüktür. Bugüne kadar, meraların tespiti, tahsisi ve
amaçlarıyla ilgili olarak Yasal bir düzenleme yapılmamış, bu konudaki düzenlemeler diğer
yasalardaki ilgili hükümlere göre yürütülmüştür. Yasal boşluğu doldurmak, mera, yaylak ve
kışlakların tespit, tahsis ve amacına uygun kullanımını düzenlemek amacıyla yeni bir Mera Kanunu
çıkarılacaktır.
3.3.1.3 Sekizinci beş yıllık kalkınma planında (2001 – 2005)
Hayvansal ürünler üretimi geliştirilecek, toplumun hayvansal protein bakımından dengeli ve yeterli
beslenebilmesini sağlamak amacıyla hayvan ıslahı, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadele ile
kaliteli kesif yem ve yem bitkileri üretiminin artırılmasına, meraların ıslahına ve yayım
hizmetlerine ağırlık verilecektir.
Özel sektör tohumculuğunun teşvik edilmesi sonucu tohumluk üretimlerinde özel sektörün payı
1995 yılında ... yem bitkilerinde %11 iken, 1999 yılında … yem bitkilerinde %41 olmuştur.
Nadas Alanlarının Daraltılması Projesi uygulama alanında, bakliyat ve yem bitkileri ekim alanları
1995 yılında toplam 114.321 hektar iken, 1999 yılında 237.589 hektara ulaşmıştır.
(Ormancılık) 1999 yılı sonu itibarıyla Planlı dönemde … 92 bin hektar mera ıslahı çalışması
gerçekleştirilmiştir… VIII. Plan döneminde … 30 bin hektar mera ıslahı çalışması yapılması
beklenmektedir.
Hayvancılığın öncelikli faaliyet dalı olduğu illerde mera ıslahına ve mera yönetimi çalışmalarına
önem verilerek önem verilecektir.
VII. Plan döneminde, 4342 sayılı Mera Kanunu çıkarılmıştır.
Tarım yapılan alanlarda yüzde 3-3,5 oranında yer alan kaliteli kaba yem üretim alanlarının
artırılması sağlanacaktır.
13
3.3.1.4 Dokuzuncu beş yıllık kalkınma planında (2007 – 2013)
Türkiye’de, hayvancılık işletmeleri genelde küçük ölçekli olup, birim hayvan başına elde edilen
verimler düşük, yem bitkileri üretimi yetersiz ve suni tohumlama sayısı uluslararası ortalamaların
altındadır.»
Görece katma değeri yüksek ürünler elde edilen hayvancılık faaliyetlerinde; hayvan ıslahına,
hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleye, meraların ıslahının ve kullanımının düzenlenmesine,
kaliteli yem bitkileri üretiminin artırılmasına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilerek, AB’ye katılım
öncesi rekabet gücünün artırılması hedeflenecektir.
3.3.1.5 Onuncu beş yıllık kalkınma planında (2014 – 2018)
Özellikle, tarım dışı sektörlerden gelen talep dikkate alındığında tarım, orman, çayır ve mera
alanlarında koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi önemini korumaktadır.
Türkiye’de hayvancılık işletmeleri genelde küçük ölçekli olup yem bitkileri üretimi ile çayır ve
meraların korunma ve ıslahı yetersiz, suni tohumlama sayısı uluslararası ortalamaların altında ve
hayvan hareketleri ile hayvan sağlığına yönelik önlemler yeterlilikten uzak bir durumdadır.
Hayvancılıkta etçi tip sığır ve koyun yetiştiriciliğinin geliştirilmesine ağırlık verilecek, bölgesel
programların uygulanmasına devam edilecektir.
Çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin ve
verimli kullanımı sağlanacak, yem bitkisi ihtiyacı üretim ve ürün çeşitliliğindeki artışla
karşılanacaktır.
Görüldüğü üzere Beş Yıllık Kalkınma Planlarında:
 Hayvancılık sektörünün kaliteli kaba yem ihtiyacının karşılanmasının hayvansal ürünlerde
önemli artışlar meydana getireceği;
 Buna karşın mera alanlarının bilinçsizce kullanılmaları ve tarla haline dönüştürülmelerinden
dolayı vasıflarının önemli derece bozulmuş olduğu ve yem bitkileri ekim alanlarının ise yeterli
düzeylerde olmadığı;
 1998 yılındaki 4342 Sayılı Mera Kanunu çıkarılana kadar mera ıslahı çalışmaları ile ilgili olarak
Ormancılık faaliyetleri içinde ormaniçi mera alanlarının ıslahı konusunda çalışma yapıldığı
anlaşılmaktadır.
 Gelişmiş ülkelerde %25 – 30 oranında olan yem bitkileri ekiliş alanlarına karşılık Türkiye’de bu
oranın 1995 sonuna kadar %2,5 – 3 olduğu (2012 yılı sonu itibariyle ise %9,13 oranındadır)
vurgulanmıştır.
Türkiye’de yem bitkileri ekim alanı %25 oranında olduğu varsayılırsa (16,5 milyon dekar x %25)
yaklaşık 4,1 milyon hektara tekabül etmektedir. Nadas alanları da dahil edilerek hesap edilirse 5,2
milyon hektar yem bitkileri ekiliş alanının olması gereklidir.
 Yem bitkileri tohumluk ihtiyacının karşılanmasında özel sektörün payı 1995 yılında %10
civarında iken 2011 yılında %54 olarak gerçekleşmiştir. Yem bitkileri desteklemelerinden sonra
tohumluk ihtiyacı daha fazla artmıştır.
14
3.3.2 Kaba yem ihtiyacının hâlihazırda karşılanma durumu
Bunu hesap edebilmek için mera alanlarından elde edilen kaba yem miktarı ile yem bitkileri
ekilişleri ile elde edilen kaba yem miktarını ortaya koymamız gerekir.
3.3.2.1 Mera alanlarının mevcut durumu
Türkiye Mera Alanları (2001 Tarım sayımlarına göre) 14,6 milyon hektardır. Türkiye şartlarında
meralardan yararlanılabilir yem oranı ise %50 olarak alınır. Meralardan 500 kg/ha kaba yem alınırsa
7,3 milyon ton kaba yem; iyimser bir tahminle (ıslah çalışmaları + iyi mera yönetimi + …) 800
kg/ha kaba yem alınırsa 11,7 milyon ton kaba yem elde edilir. Çayır ve meralardan ortalama 10
milyon ton kaba yem elde edilir.
Yukarıda hesapladığımız 55 milyon ton kaba yem ihtiyacı için meralardan elde edilen 10 milyon
ton haricinde 45 milyon ton daha kaba yem ihtiyacı vardır.
Başka bir yolla yaklaşacak olursak; BBHB’ne yaklaşık 1,2 hektar mera alanı düşmektedir (14,6
milyon/11.932.178 BBHB). Canlı hayvan ağırlığının %2,5 kadarı günlük kuru ot ihtiyacı
bulunmaktadır. 500 kg canlı ağırlığındaki bir BBHB için (12,5 kg/gün X 365 gün) yıllık 4,5 ton
kuru ot ihtiyacı bulunmaktadır. Yılda 4,5 ton kuru ot için ise yaklaşık 9 hektar mera alanı gereklidir.
Türkiye’de bir BBHB için 1,2 hektardan (1,2 ha X 500 kg/ha/yıl) 600 kg/yıl kuru ot, (1,2 ha X 800
kg/ha/yıl) 960 kg/yıl kuru ot elde edilebilir. Ortalama 780 kg/yıl kuru ot temin edilebilir. Bir BBHB
için geriye kalan gerekli yaklaşık 3,75 ton kaba yem açığı için 7,8 hektarlık bir mera alanı açığı
vardır. Bu mera alanının üretimi imkânsız olduğundan kaliteli kaba yem ihtiyacının temininde suni
meralar tesis edilmeli, yem bitkileri ekiliş alanlarını ve verimlerini artırmak gereklidir.
3.3.2.2 Yem bitkileri ekiliş ve üretim durumu
Çizelge 14. Yıllara göre Türkiye’de yem bitkileri ekiliş ve üretim miktarları
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Ekim Alanı (Hektar)
361.000
358.000
362.000
401.000
809.000
942.000
1.216.000
1.601.000
1.589.000
1.484.000
1.461.000
1.370.000
1.803.000
Kaynak: (Anonim, 2013b)
15
Kaba Yem Üretimi (ton)
5.374.160
5.521.255
5.874.000
6.117.400
12.825.151
14.714.816
18.180.684
19.704.455
21.327.678
20.698.423
*30.073.909
31.804.501
**34.416.503
Çizelge 14 incelendiğinde 2000 yılına göre 2012 yılında toplam yem bitkileri ekim alanı yaklaşık 6
kat, kaliteli kaba yem üretimi ise yaklaşık 7 kat artmıştır.
(*) Kaliteli Kaba Yem Üretimi 2010 yılına kadar kuru ot ve yeşil ot değerlerinin toplamı olarak
alınmıştır. 2010 yılından itibaren ise kuru ot üretim miktarları yerine sadece üretilen yeşil ot üretim
miktarları verildiğinden kaba yem üretiminde önemli bir miktarda artış görünmektedir.
(**) 2012 yılında hayvan yemi için hububat (buğday, arpa, çavdar, tritikale yeşil otları) ve yem
şalgamı «saman ve ot» başlığı altında ele alınmıştır.
2008’e kadar yem bitkileri ekiliş alanında ve üretim miktarında sürekli artış görülürken, 2008’e
göre 2009 yılı ekim alanında yaklaşık 100.000 hektarlık bir düşüş yaşanmıştır.
2008 – 2009 üretim sezonun kurak geçmesi, üretim girdilerinin pahalanması ayrıca ilerde
değinileceği gibi destekleme miktarlarının 2008’deki azalışından sonra 2012 yılında da pek
değişmemesi sonucunda üretim miktarında önemli artışlar görülmemektedir.
3.3.2.3 Kaba yem ihtiyacının karşılanması durumu
2012 yılı rakamları ile yaklaşık 1,8 milyon hektar yem bitkileri ekim alanından 34 milyon ton yeşil
ot elde edilmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki gibi yem bitkileri ekiliş alanı, toplam ekiliş alanımızın
%25 oranında olması halinde 5,2 milyon hektar yem bitkileri ekim alanı için doğrusal orantı ile
yaklaşık 100 milyon ton yeşil ot elde edilebilecektir. Kuru ot/yeşil ot oranı yaklaşık 1/3 veya 1/4
kabul edilmekte olup 25 – 33 milyon ton; ortalama 30 milyon ton kuru ot elde edilebilir.
Mevcut yem bitkileri ekilişi ve meralardan elde edilen ortalama 10 milyon ton kaliteli kaba yem ile
55 milyon ton olan kaba yem ihtiyacımız karşılanamamaktadır. Bu ise hayvan varlığımızın saman
ve ot gibi kalitesiz yemlerle beslendiği, meraların aşırı otlatmalar ile kullanıldığı, hayvanların pazar
ve diğer atıklar ile beslenildiği anlaşılmaktadır.
Yukarıda 500 kg canlı ağırlığındaki bir BBHB için (12,5 kg/gün X 365 gün) yıllık 4,5 ton kuru ot
ihtiyacı bulunduğunu belirtmiştik. 4,5 ton kaliteli kaba yem, yaklaşık 7 ton mısır silajı ile 1,5 ton
kuru ota (yonca, fiğ, korunga v.b) denk düşmektedir. Bu nedenle kurulacak veya kurulu hayvancılık
işletmesinin kaba yem üretimi yapabileceği hayvan başına en az 2,5 dönüm sulu veya 5 dönüm kuru
arazisi olmalıdır. Kaba yemlerin besin değerini artırmak ve korumak için en iyi yöntem silajlama
metodudur. Yeşil yemler silaj yapılarak hayvanların tüketimine sunulmalıdır. Kaba yem üretimi için
arazisi bulunmayan işletmelerin uzun dönemde yaşama şansının olamayacağı bilinmelidir (Anonim,
2013d).
Hayvansal üretimin önemli unsurlarından biri olan yem bitkileri, toprakların fiziksel ve kimyasal
özelliklerine ayrıca münavebe uygulanıyor ise kendisinden sonra gelen tarla bitkilerine verim ve
kalite yönünden olumlu etkilerde bulunmaktadır. Kışlık olarak yetiştirilen serin iklim tahıllarından
sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilmektedir.
Ayrıca farklı bitkilerle ekim nöbetine sokulabilecek türde ve çeşitte yem bitkileri bulunmaktadır.
Yem bitkilerinin bu özelliklerinin değerlendirilmesi halinde kaynakların çok daha kıymetli olduğu
düşünülürse sürdürülebilir tarım yapılması hususunda büyük mesafe alınmış olacaktır.
16
Özellikle kültür ırkı melezi sığırların ve merinos koyunlarının son on yılda önemli miktarda artışı
ile beraber hayvan varlığının niteliği pozitif yönde etkilenmiştir. Gerek başka sektördeki
sermayenin hayvancılık sektörüne kayması, gerekse planlı şekilde yapılan ve desteklenen bir
hayvancılık yapılması ile hayvanların ahır ve ağılda bakımının artırılması ile beraber, çayır ve
meralarda aşırı otlatma baskısı azaltmıştır. 1998 yılında çıkarılan Mera Kanununa rağmen çayır –
mera alanlarının iyi yönetilememesi, ıslah çalışmalarının istenilen düzeyde olmaması ve meraların
bilinçsiz kullanılması ile beraber hayvancılığı istenilen noktalara taşıyamamaktadır.
17
4. YEM BİTKİLERİ DESTEKLEMELERİNİN EKİLİŞ VE ÜRETİM ÜZERİNE ETKİSİ
Kalkınma planlarında hayvancılığın geliştirilebilmesi için hedefler gösterilmesi; yem bitkileri ekiliş
ve üretim miktarlarının artırılması hususlarının ele alınması, politika yapıcıların konuyla ilgili
politikalar üreteceği ve geliştireceği, kurumsal mekanizmaların buna göre şekilleneceği ve gerekirse
yenilerinin oluşturulacağı anlaşılmaktadır. Bunun bir örneği olarak Et ve Balık Kurumu Genel
Müdürlüğü, Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir. Et fiyatlarının son
zamanlarda artması ve önceden beri bilinen hususların kamuoyu önünde dile getirilmesi sayesinde
birçok insan konu hakkında bilgi sahibi olması; toplumsal bir bilinçlenmeyi de artırmaktadır. Gıda
güvenliği ve güvenilirliği açısından istenilen şartlarda ve istenilen miktarda gıdanın temin edilmesi
hususunda da konunun önemi bulunmaktadır.
Ülkelerin gelişmişlik düzeyi arttıkça tarımsal üretimin kompozisyonlarında bitkisel üretimden
hayvansal ağırlıklı üretime geçildiği, gelişmiş ülkelerde tarımsal ekonominin lokomotifinin
hayvancılık olduğu görülmektedir. Bu eğilimin altında yatan sebep; hayvancılığın düşük maliyetli
istihdam yaratması ve kalitesiz, insan beslenmesine uygun olmayan yem kaynaklarının kaliteli insan
gıdasına dönüştürülmesi bakımından büyük önem arz eden, bu bağlamda birim yatırıma en yüksek
katma değeri oluşturan sektörlerden biri olarak kabul edilmesidir (Ünlüsoy, İnce, & Güler, 2013).
4.1 Yem Bitkisine Yönelik Desteklemeler
20.05.2000 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan ‘Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Karar’ ile
ilgili olarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, çok yıllık ve tek yıllık yem bitkileri üretimini ve
yapay mera tesisine yönelik projeleri, belirli şartlar altında desteklemeye başlamıştır.
01.01.2006 tarihinde Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Uygulama Esasları Tebliği (Tebliğ
No: 2006/9) yürürlüğe girmiştir. Bu tebliğ ile ülkemiz hayvancılığının geliştirilmesi ve hayvansal
üretimin artırılması amaçlanmıştır. Çok yıllık ve/veya tek yıllık yem bitkileri üreten üreticiler 2006
yılından sonra Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı olmak şartı ile bu desteklerden
faydalanmışlardır. Bu tebliğ ile yonca (sulu), korunga, tek yıllık yem bitkileri ve silajlık mısır (sulu)
ekilişlerine ve tesis edilen yapay çayır meralara alan bazlı destek verilmeye başlanmıştır. 2007
yılından itibaren silajlık tek yıllık yem bitkileri ile kuru şartlarda yetiştirilen yonca ve silajlık
mısırlar da desteklenmeye başlanmıştır.
Hayvancılık işletmelerin kaba yem ihtiyacının karşılanması hususunda verilen yem bitkileri
desteklemelerinin etkisini görebilmek için 2000 yılından bu yana verilen destek miktarları ile bu
sürelerde yem bitkileri ekim alanlarında ve üretimlerinde görülen değişimleri incelemek gerekir.
4.1.1 Yurt içi sertifikalı tohum kullanım desteklemesi
Yurt içinde üretilip sertifikalandırılan sertifikalı buğday, arpa, tritikale, yulaf, çavdar, çeltik, nohut,
kuru fasulye, mercimek, susam, yerfıstığı, kolza (kanola), aspir, patates, soya, yonca, korunga ve
fiğ tohumluklarını bitkisel üretim faaliyetinde kullanan ÇKS’ye kayıtlı çiftçilere destekleme
ödemesi yapılır.
18
Çizelge 15. Yurt içi sertifikalı tohum kullanım desteği
Korunga, Fiğ
3 TL/da
3 TL/da
3 TL/da
3 TL/da
3 TL/da
3 TL/da
3 TL/da
5 TL/da
Yonca
5 TL/da
5 TL/da
5 TL/da
5 TL/da
5 TL/da
6 TL/da
6 TL/da
8 TL/da
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Kaynak: (Anonim, 2013d)
4.1.2 Yurt içi sertifikalı tohum üretim desteklemesi
Bakanlıkça tohumculuk kuruluşu olarak kabul edilen ve ÇKS’ye kayıtlı arazilerde sertifikalı yem
bitkileri tohumluğu üreten/ürettiren özel sektör tohumculuk kuruluşlarına, sertifikalandırdıkları
tohumluklar için, kg başına destekleme ödemesi yapılmaktadır. 2006 yılından bu yana korunga ve
fiğ için 0,50 TL/kg, yonca için 1,50 TL/kg destek verilmektedir.
Çizelge 16. Yıllara göre kamu ve özel sektör tohumluk üretimi (Ton)
Kamu
Özel
Toplam
Özel Sektör Payı (%)
1995
1.342
145
1.487
10
2000
1.543
1.507
3.020
50
2005
2.662
1.231
3.893
32
2010
1.007
502
1.509
33
2011
846
983
1.829
54
Kaynak: (Anonim, 2013d)
Kamu kuruluşların genelde, özel sektör için cazip olmayan buğday, arpa, pamuk ve yem bitkileri
gibi kendine döllenen bitkilerin tohumluklarının üretimini ön planda tutarken, özel tohumculuk
kuruluşları mısır, ayçiçeği ve sebzelerin melez çeşitlerinin tohumlukları ile patates ve çimlerin
sertifikalı tohumluklarının üretimlerini gerçekleştirmektedir.
Yem bitkisi üretimi “Doğrudan Gelir Desteği” kapsamına alınması, üreticileri yem bitkileri
yetiştiriciliğine yöneltmiştir. Ekim alanlarının genişlemesi nedeniyle yonca, korunga ve fiğ başta
olmak üzere bütün yem bitkilerinde tohumluk ihtiyacı artmıştır. Çizelge 19’da görüldüğü gibi yıllar
itibariyle ithalat miktarlarında önemli artışlar görülmüştür.
19
Çizelge 17. Türkiye’nin yem bitkisi tohumluk ithalat ve ihracatı (Ton)
İthalat
Yıllar
Miktarı (Ton)
2002
2005
2010
2011
2012
403
3.989
1.105
2.147
2.763
İhracat
Parasal Değer (000 $)
426
8.327
2.826
6.518
9.880
Miktarı (Ton)
Parasal Değer (000 $)
1
1.357
281
393
Kaynak: (Anonim, 2013i)
sulu)
20
1.691
1.163
1.191
4.1.2 Alan bazlı verilen yem bitkisi desteklemeleri
Çizelge 18. Yıllar itibariyle ortalama yem bitkisi desteklemeleri (TL/dekar)
Yem Bitkileri
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Yonca (sulu)
17
23
34
56
68
95
130
130
115
115
125
130
130
50
Yonca (Kuru)
-
-
-
-
-
-
-
80
70
70
70
70
70
30
Korunga
14
18
27
30
38
55
80
80
75
75
80
90
90
40
Tek Yıllık Yem
Bitkileri
7
9
14
18
23
37
50
50
30
30
30
30
30
35
Silajlık Tek Yıllık
Yem Bitkileri
-
-
-
-
-
-
-
55
45
45
45
45
45
50
Silajlık Mısır
(sulu)
10
14
21
30
35
60
60
60
45
45
50
55
55
75
Silajlık Mısır
(kuru)
-
-
-
-
-
-
-
-
30
30
30
30
30
35
Yapay Çayır Mera
-
-
-
-
-
-
100
100
75
75
75
75
75
100
Not: 2000 – 2005 yılları arasında desteklenen yem bitkileri birim fiyatları maliyetler göz önüne alınarak İl Müdürlükleri tarafından
belirlenmekte idi. Tabloda bulunan değerler ortalama değerlerdir.
Kaynak: (Anonim, 2013d)
21
Çizelge 19. Yıllar itibariyle yem bitkileri destekleme tutarları
Yapay
Çayır
Mera
(ha)
9
Silajlık
Mısır
(ha)
6.320
Diğer Tek
Yıllık Yem
Bitkileri
(ha)
4.556
36.923
Diğer Tek
Yıllık Silaj
Yapımı
(ha)
0
4.818
46.616
6.833
0
50.583
31.934
6.543
96.296
11.085
8
2003
35.775
6.979
134.192
15.907
2004
52.275
12.044
153.571
2005
59.845
21.197
2006
122.754
2007
Ekim Alanı
Toplamı
(ha)
Çiftçi Sayısı
Destekleme
Tutarı
(Milyon TL)
53.855
10.741
2,4
0
127.513
28.769
17,4
69.987
0
215.853
51.383
35,6
7
77.015
0
269.875
67.034
62,3
30.701
30
113.020
0
361.641
143.033
73,5
194.811
42.430
45
135.745
0
454.073
209.288
280,9
26.733
397.497
56.578
230
186.710
4.641
795.143
377.907
564,2
138.672
39.906
613.587
86.387
188
188.186
5.174
1.072.100
389.286
686,9
2008
60.087
25.079
430.479
55.108
169
179.161
3.440
753.523
238.888
300,3
2009
41.926
23.993
302.904
34.447
90
146.620
3.460
553.440
189.749
230,7
2010
51.084
28.377
291.596
32.075
124
156.706
4.316
564.278
189.277
252,9
2011
56.176
30.233
288.010
31.680
284
189.897
6.329
602.610
195.322
292,8
2012
53.944
28.649
265.136
20.910
184
230.251
7.133
608.217
192.407
303,9
Yıllar
Yonca
(ha)
Korunga
(ha)
Fiğ
(ha)
2000
4.325
1.723
2001
18.662
2002
Kaynak: (Anonim, 2013d)
22
Şekil 5. Yıllar itibariyle yem bitkileri destekleme tutarları
23
Yem bitkisi desteklemeleri 2006 yılında ÇKS çatısı altında birleştirildikten sonra birim alana
(TL/dekar) verilen destek miktarları önemli miktarda artırılmıştır. Yem bitkileri prim desteğine
başvuruların artışında şu sebepler bulunabilir:
 2000 yılından beri uygulama alanı bulan ÇKS’ ye başvuru şartlarını öğrenen çiftçiler ÇKS
üzerinden yem bitkisi prim desteğine daha rahat başvurabilmişlerdir.
 Ayrıca ÇKS ile desteklemelerin merkezileşmesi ile verilen desteklerden haberdar olma ve
başvuru sürelerini takip etmesi kolaylaşan çiftçiler, 2006 yılında ÇKS çatısı altına giren yem bitkisi
prim desteklerine daha kolay başvurabilmişlerdir.
 Çizelge 20 ve 21’de görüldüğü üzere 2007 yılında silajlık tek yıllık yem bitkileri ile kuru yonca
ve korunga alanlarına destek verilmesi ile beraber destekleme başvuruları ve hakedişleri en üst
düzeye çıkmıştır.
Desteklemelerin ekiliş alanları ve üretim üzerindeki etkisini daha iyi anlayabilmek için ülkemizde
yetiştirilen önemli yem bitkilerinden olan yonca, korunga, fiğ ve silajlık mısır ekiliş alanlarının
yıllar itibariyle dekar başına verilen destekleme miktarları ile toplam ekilen alanlarını ve
desteklenen alanlarını bir arada görmemiz gerekmektedir.
4.1.2.1 Yoncaya verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi
Çizelge 20. Yonca ekilişleri ve desteklemeleri
Yıllar
Yonca (TL/Dekar)**
Yonca (hektar)
Sulu
Kuru
Ekilen Alan*
Desteklenen Alan**
2000
17
-
25.080
4.325
2001
23
-
24.900
18.662
2002
34
-
26.000
31.934
2003
56
-
29.000
35.775
2004
68
-
32.000
52.275
2005
95
-
37.500
59.845
2006
130
-
44.403
122.754
2007
130
80
53.490
138.672
2008
115
70
55.572
60.087
2009
115
70
56.930
41.926
2010
125
70
56.881
51.084
2011
130
70
55.855
56.176
2012
130
70
67.418
53.944
2013
50
30
-
-
Kaynak: (Anonim, 2013b)* (Anonim, 2013d)**
24
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) istatistiki kayıtları
arasında farklılıklar, 2005 yılında çıkan TÜİK Kanunu ile beraber tek elden ve TÜİK tarafından
açıklanmakta ve yayınlanmaktadır. Çizelge 20’de yonca ekiliş alanları ile desteklenen alanlar
karşılaştırıldığında 2000 – 2008 yılları arasında desteklenen alanların ekiliş alanlarından fazla
olduğu, 2008 yılından sonra bunun değiştiği görülmektedir. Normal olmayan bu farklığın kadastro
geçmeyen alanların istismarından kaynaklandığı, resmiyete yansıyan kamu davalarından
anlaşılmaktadır. Yonca ekiliş alanlarının 2009 – 2011 yılları arasında durağanlık göstermesine
rağmen 2000 yılından bu yana düzenli olarak arttığı görülmektedir. Şekil 6’da çizgi grafik olarak ve
Şekil 7’de yığılmış çizgi grafik olarak bunu görmek mümkündür.
Şekil 6. Yonca ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları
25
Şekil 7. Yonca ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları (yığılmış çizgi grafik)
26
4.1.2.2 Korungaya verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi
Çizelge 21. Korunga ekilişleri ve desteklemeleri
Yıllar
Korunga** (TL/dekar)
2000
Korunga (hektar)
Ekilen Alan*
Desteklenen Alan**
14
107.500
1.723
2001
18
105.500
4.818
2002
27
99.000
6.543
2003
30
108.000
6.979
2004
38
107.000
12.044
2005
55
110.000
21.197
2006
80
117.603
26.733
2007
80
129.896
39.906
2008
75
140.130
25.079
2009
75
150.893
23.993
2010
80
157.081
28.377
2011
90
153.645
30.233
2012
90
196.335
28.649
2013
40
Kaynak: (Anonim, 2013b)* (Anonim, 2013d)**
2013 yılı korunga ekiliş alanının 2000 yılı ekiliş alanına oranı %82,6 olmasına karşın 2013 yılı
desteklenen korunga alanının 2000 yılında desteklenen korunga alanına oranı %1.562,7’dir. Başka
bir ifadeyle 2000 yılında desteklenen alanın ekiliş yapılan alana oranı %1,6 iken, 2013 yılında bu
oran %14,6’ya çıkmıştır.
Korunga ekiliş alanlarının, desteklenen korunga alanlarının ve korunganın dekara destekleme
tutarlarının yıllara göre değişimini Şekil 8’de çizgi grafik olarak ve Şekil 9’da yığılmış çizgi grafik
olarak görmemiz mümkündür.
27
Şekil 8. Korunga ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları
Şekil 9. Korunga ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları (yığılmış çizgi grafik)
28
4.1.2.3 Fiğ (ot)’e verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi
Çizelge 22. Fiğ (Ot) ekilişleri ve desteklemeleri
Yıllar
Fiğ (hektar)
Tek Yıllıklar **
(TL/dekar)
Ekilen Alan*
Desteklenen Alan**
2000
7
6.320
2001
9
46.616
2002
14
96.296
2003
18
134.192
2004
23
220.000
153.571
2005
37
250.000
194.811
2006
50
386.288
397.497
2007
50
639.177
613.587
2008
30
579.684
430.479
2009
30
469.553
302.904
2010
30
428.840
291.596
2011
30
475.476
288.010
2012
45
569.425
265.136
2013
50
Kaynak: (Anonim, 2013b)* (Anonim, 2013d)**
2004 yılında TÜİK tarafından istatistiki sınıflandırmada fiğ (dane) ve fiğ (ot) ekilişleri birbirinden
ayrılmıştır. 2004 öncesinde fiğ (dane) ekilişi altında istatistiki kayıtları tutulmuştur. 2013 yılı fiğ
ekiliş alanının 2004 yılı ekiliş alanına oranı %158,9 olmasına karşın 2013 yılı desteklenen fiğ (ot)
alanının 2004 yılında desteklenen fiğ (ot) alanına oranı %72,7’dir. Başka bir ifadeyle 2000 yılında
desteklenen alanın ekiliş yapılan alana oranı %69,8 iken, 2013 yılında bu oran %46,6’ya
düşmüştür.
Fiğ (ot) ekiliş alanlarının, desteklenen fiğ (ot) alanlarının ve fiğ (ot)’in dekara destekleme
miktarlarının yıllara göre değişimini Şekil 10’da çizgi grafik olarak ve Şekil 11’de yığılmış çizgi
grafik olarak görmemiz mümkündür.
Şekil 10. Fiğ (ot) ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları
29
Şekil 11. Fiğ (ot) ekilişleri, desteklenen alanlar ve destekleme tutarları (yığılmış çizgi grafik)
30
4.1.2.4
Silajlık mısıra verilen destekler ve ekiliş alanlarının yıllara göre değişimi
Çizelge 23. Silajlık mısır ekilişleri ve desteklemeleri
Yıllar
Silajlık Mısır** (TL/Dekar)
Silajlık (Hektar)
Sulu
Kuru
Ekilen Alan*
Desteklenen Alan**
2000
10
-
-
36.923
2001
14
-
-
50.583
2002
21
-
-
69.987
2003
30
-
-
77.015
2004
35
-
130.000
113.020
2005
60
-
180.000
135.745
2006
60
-
240.661
186.710
2007
60
-
255.274
188.186
2008
45
30
272.303
179.161
2009
45
30
260.885
146.620
2010
50
30
284.473
156.706
2011
55
30
162.320
189.897
2012
55
30
186.239
230.251
2013
75
35
Kaynak: (Anonim, 2013b)* (Anonim, 2013d)**
2004 yılında TÜİK tarafından istatistiki sınıflandırmada silajlık mısır ekilişleri tutulmaya
başlamıştır. Çizelge 23 incelendiğinde silajlık mısır ekilişleri, 2011 ve 2012 yıllarında 2010 yılına
göre azalmış görülmesinin sebebi; TÜİK tarafından silajlık mısırın ikinci ekiliş miktarlarının
mükerrer alan olarak hesaplanmasını önlemek için; 2011 yılından itibaren ikinci ekiliş alanını
birinci ekiliş alanından çıkararak yayınlamasıdır.
Önceki yıllara oranlayabilmemiz için silajlık mısırın 2011 yılındaki 138.477 hektarlık ikinci ekilişi
ile 2012 yılındaki 150.921 hektarlık ikinci ekilişlerini birinci ekilişleri ile toplayarak diğer yıllara
benzetmemiz gerekmektedir (Şekil 12). Bunu yaptığımız takdirde; 2013 yılı silajlık mısır ekiliş
alanının 2004 yılı silajlık mısır ekiliş alanına oranı %159,4 olmasına karşın 2013 yılı desteklenen
silajlık mısır alanının 2004 yılında desteklenen silajlık mısır alanına oranı %103,7’dir. Başka bir
ifadeyle 2004 yılında desteklenen alanın ekiliş yapılan alana oranı %86,9 iken, 2013 yılında bu
oran %68,3’e düşmüştür. Ekiliş miktarı artsa da oran olarak azalış görülmektedir.
31
Şekil 12. Silajlık mısır birinci ve ikinci ekiliş miktarları
Silajlık mısır ekiliş alanlarının, desteklenen silajlık mısır ekiliş alanlarının ve silajlık mısırın dekara
destekleme miktarlarının yıllara göre değişimini Şekil 13’da çizgi grafik olarak ve Şekil 14’de
yığılmış çizgi grafik olarak görmemiz mümkündür.
32
Şekil 13. Silajlık mısır ekilişinde desteklemelerin yıllara göre etkisi
Şekil 14. Silajlık mısır ekilişinde desteklemelerin yıllara göre etkisi
33
4.2 Sonuç ve Öneriler
Verilen destekleme miktarlarındaki değişim ile özellikle tek yıllık yem bitkileri ekiliş alanlarındaki
değişim arasında neredeyse paralellik görülmektedir. 2000 - 2013 yılları arasında fiğ (ot) ve silajlık
mısırda desteklenen alanın toplam ekiliş alanına oranı azalmıştır. Başka bir ifadeyle toplam ekilen
alan içindeki desteklenen miktar azalmıştır. Korungada ise sözkonusu oran artmıştır veya başka bir
ifadeyle toplam alan içinde desteklenen silajlık mısır ekiliş alanı artmıştır. Bu verilerden tarımsal
işletmeler tarafından destekleme alınmadan yem bitkisi ekilişi yapıldığı; desteklenemeyecek
alanlara da yem bitkisi ekilişinin yapıldığı anlaşılabileceği gibi giderek artan kültür ırkı hayvanların
ihtiyaçlarını karşılayabilmek için gerekli olan yem bitkisi yetiştiriciliğinin yapıldığı anlaşılmaktadır.
Bunun detaylarının anlaşılabilmesi için ülkesel anketlerin yapılması gerekmekte olup TAGEM
Tarımsal Ekonomi Araştırma Projesi altında yem bitkisi desteklerinin etkisinin araştırıldığı bir
çalışma yürütülmektedir.
Sonuç olarak;




Türkiye’de yem bitkileri üretimi ve tohumluk üretimi yetersizdir.
Yem bitkileri üretimi, desteklemelerle beraber artmıştır, (++)
Çiftçiler, yem bitkisi desteği almak için üreticilik yapmıştır, (+) (-)
Hayvansal üretim yapmadan üretilen yem bitkilerinin pazarlama/satış sorunu ortaya çıkmıştır. (-)
Öneri olarak;
 Nadas alanlarına otlatma amaçlı tek yıllık yem bitkisi ekilmelidir.
 Ara ziraatı olarak yem bitkileri ekilişlerine destekleme verilmelidir.
 Üretilen yem bitkilerinin değerinde pazarlanması ve takibi imkânını sunacak ot-silaj borsalarının
kurulması ve yaygınlaştırılması gerekmektedir.
 Yem Bitkisi Desteklemelerinin amacına uygun kullanımını sağlamak için yem bitkisi üreten
işletmelerde, hayvan varlığı ve muhasebe kaydı tutmasına göre ilave destek verilmelidir.
 Yem Bitkisi tohumluk üretim desteklerinin artırılması gerekmektedir.
 Kendi kaba yemini üreten işletmelere daha fazla destek verilmesi, her işletme ihtiyaç duyduğu
yem bitkisinin en az 1/3’ünü kendi üretmelidir.
 Yeşil kaba yemlerin destekleme kapsamına alınması (Tritikale, çavdar, arpa gibi ürünlerin silaj
desteğine alınması) gereklidir.
 Yem bitkileri ekiliş alanlarını artırmak için ekiliş alanlarına göre desteklerin kademeli olarak
artırılması (1-10 da için 10TL, 10-50 da için 20 TL, 50-100 da için 30 TL gibi) gereklidir.
 Silaj yapımının yaygınlaştırılması ve yeni silaj yapım tekniklerinin (balya silajı gibi) öğretilmesi
gereklidir.
34
KAYNAKÇA
Ak, İ. (2013). Süt Sığırlarının Beslenmesi. Hayvan Besleme. içinde Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi
Yayını No: 2244.
Anonim. (2013a). 2013 tarihinde alındı
Anonim. (2013b). TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul
adresinden alınmıştır
Anonim. (2013c). 2013 tarihinde Science on the Farm:
http://sci.waikato.ac.nz/farm/content/animalstructure.html adresinden alındı
Anonim. (2013d). Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. 10 30, 2013 tarihinde www.tarim.gov.tr:
http://www.tarim.gov.tr/PublishingImages/Web%20B%C3%BCy%C3%BCkba%C5%9F%20hayvan
%20Yeti%C5%9Ftiricili%C4%9Fi.docx adresinden alındı
Anonim. (2013f). TÜİK Hayvancılık İstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul
adresinden alınmıştır
Anonim. (2013g). Kalkınma Bakanlığı. 2013 tarihinde T.C. Babakanlık DPT Kütüphanesi:
http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan.asp adresinden alındı
Anonim. (2013h). Türkiye’de hayvancılık ve hayvan yemleri çalıştayı.
Anonim. (2013i). TİGEM Sektörel Değerlendirme Raporları, Tohumculuk Sektör Raporu. 09 15, 2013
tarihinde
http://www.tigem.gov.tr/Sektrel%20Deerlendirme%20Raporlar/2012%20T%C4%B0GEM%20TOH
UMCULUK%20SEKT%C3%96R%20RAPORU.pdf adresinden alındı
Filya, İ. (2013). Yemler ve Yem Katkı Maddeleri. Hayvan Besleme. içinde Eskişehir: T.C. Anadolu
Üniversitesi Yayını No: 2244.
Sabancı, C. O., Baytekin, H., Balanlı, C., & Acar, Z. (2013). TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası.
http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/7e77c835af3d2a8_ek.pdf adresinden alınmıştır
Sancak, C. (2011). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü. agri.ankara.edu.tr:
http://www.agri.ankara.edu.tr/fcrops/1283_Tarla_Bitkileri_Yetistirme_1_Bolum_1.pdf adresinden
alınmıştır
Ünlüsoy, K., İnce, E., & Güler, F. (2013). Rekabet Kurumu. 10 31, 2013 tarihinde www.rekabet.gov.tr:
http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2FDocuments%2FSekt%25c3%25b6r%2BRaporu%2
Fsektorrapor5.pdf adresinden alındı
35