türkiye`de çalılaştırılmış ormanlar sorununa ekoloji açısından bakış

Transkript

-0-
-1-
TÜRKĠYE’DE
ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR SORUNUNA
(MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG, FUNDALIKLAR, MEġE ÇALILIKLARI VD.)
EKOLOJĠ AÇISINDAN BAKIġ
Prof. Dr. M. DOĞAN KANTARCI
TÜRKĠYE ORMANCILAR DERNEĞĠ YAYINLARI
ANKARA – 2008
Eğitim Dizisi : 5
-2-
-I-
-3-
TÜRKĠYE’DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR SORUNUNA
(MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG, FUNDALIKLAR, MEġE ÇALILIKLARI VD.)
EKOLOJĠ AÇISINDAN BAKIġ
Prof. Dr. M. DOĞAN KANTARCI
ĠSTANBUL ÜNĠVERSĠTESĠ
ORMAN FAKÜLTESĠ
TOPRAK ĠLMĠ VE EKOLOJĠ ANABĠLĠM DALI
(EMEKLĠ ÖĞRETĠM ÜYESĠ)
BAHÇEKÖY – ĠSTANBUL
Tel.: 0532-416 65 97
E-Mail : [email protected]
Kitabın her hakkı saklıdır. Yazarın izni olmaksızın çoğaltılması ve kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
TÜRKĠYE ORMANCILAR DERNEĞĠ YAYINI
EĞITIM DIZISI : 5
ISBN:
978-9944-0048 -1-7
ADRES: MithatpaĢa Cad. 49/4 – Kızılay / ANKARA
Tel. : (0312) 433 84 13
E-Mail : [email protected]
--II4-
ÖNSÖZ
Orman ağaçları ve onların altında yetiĢen çalı türleri ile ot türleri yosunlar, likenler “ormanın tür bileĢimi”
olarak bitki toplumlarını oluĢtururlar. Orman ağaçlarının yok edilmesi, çalı türlerinin ve çalılaĢtırılmıĢ olan ağaç
türlerinin alanı kaplamasına sebep olur. Ġnsanın etkisi ile geliĢen bu çalılaĢma/çalılaĢtırma süreci hukuki
tartıĢmalara ve düzenlemelere yol açmıĢtır. Siyasi iktidarlar ise oy aldıkları halkın isteklerine göre çalılaĢmıĢ
orman alanlarını orman saymamak ve yandaĢ kitlesi oluĢturmak için halka açmak veya sözüm ona Devlet
Hazinesine gelir sağlamak amacı ile satmak gibi yanlıĢ iĢlemlere giriĢmiĢlerdir. “Devlet’in hüküm ve tasarrufu
altında bulunan yerler” kapsamına giren ormanlar ve orman tahribi ile oluĢmuĢ sekunder çalılıklar ve otlaklar
satılamaz. Çünkü sözkonusu mülk, devleti kuran halkın ortak mülküdür. Ormanın korunması ve iĢlevlerinin devam
ettirilmesi ülkenin barınılabilirliğinin sağlanması için çok önemlidir. Bu iliĢki; ülkenin “varolması veya yok olması” ile
eĢanlamlıdır. Dolayısı ile devleti kuran halkın bu konuda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi gerekir.
Ormancılar ve konu ile ilgilenenler ormanların tahrip edilmesinin yol açacağı zararları anlatmaya
çalıĢmıĢlar, bu amaçla pek çok makale ve kitap yazmıĢlardır. Ancak halkı aydınlatmak sanıldığı kadar kolay
değildir. Çünkü halk okuduğuna değil gördüğüne inanır. Okumak alıĢkanlığı olmayan insanları inandırmak,
yönlendirmek ve onların oyları ile “Millî irade” yi sahiplenmek, toplumu “sonu kötü bitecek bir gidiĢe” yöneltmek
mümkündür. Ülkemizde de bu süreç son yarım yüzyılı aĢkın bir zaman diliminde iĢletilmiĢtir. Sonuç, seller, taĢınan
topraklar, bu topraklar ile kaplanan ve verimliliğini kaybeden tarım alanları, taĢınan material ile dolan baraj gölleri,
toprağı sığlaĢan ve taĢlılığı artan alanlarda kuraklık ve çölleĢme vb. olaylardır. Halbuki nüfusu hızla artan
Türkiye’nin tarım alanlarında verimliliği artırması için su gereklidir. Su dağlardaki ormanlardan ve otlaklardan
gelmektedir. Ormanları ve onların tahribi ile oluĢturulmuĢ çalılıkları yok etmek su üretimini artırmaz, yağıĢların
sellere dönüĢmesine sebep olur.
Bu “sonu kötü bitecek gidiĢi” önlemek için ormanlarımızın yapısı ve çalılıkların orman artığı oluĢumlar
olduğu örnekleri ile ortaya koyulmaya çalıĢılmıĢtır. Ekoloji; ekosistemdeki iliĢkileri, olayları ve geliĢmeleri bilimsel
bir sisteme uygun olarak öğrenmek, kavramak ve değerlendirip, yorumlamakla görevlidir. Yöneticilerin görevi de
bu bilimsel sonuçlara uygun olarak doğal dengeleri bozmadan ekolojik sistemi iĢletmektedir. Ancak bütün bu
görevlerin temelinde “Devlet malına el atmamak” Ģartı vardır.
Erenköy, Mart 2008
M.Doğan Kantarcı
-III-5
-
ĠÇĠNDEKĠLER
SAYFA
ÖNSÖZ
ÖZET
II
V
1.GĠRĠġ
1
2. TANIMLAR
2.1. ORMAN
2.2. ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN
2.3. AKDENĠZ HAVZASINDA ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR (Maki, Frigana, Garig vd.)
2
2
2
2
3. TÜRKĠYE’ DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR
3.1. MAKĠ (SIK AKDENĠZ ÇALILIĞI
3.2. FRĠGANA VE GARĠG (SEYREK AKDENĠZ ÇALILIĞI)
3.3. FUNDALIK (Pseudomaki)
3.4. ORMAN GÜLÜ ÇALILIĞI
3.5. MEġE ÇALILIKLARI – BOZKIR ÇALILIKLARI
6
6
19
20
21
30
4. ORMANLARDAKĠ AĞAÇ / ÇALI ORANI
30
4.1. AKDENĠZ BÖLGESĠ’NDEKĠ ORMANLARDA AĞAÇ/ÇALI+ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI 31
4.2. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI ĠLE BODRUM YARIMADASI’NDAKĠ ORMANLARDA
AĞAÇ/ÇALI+ ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI
31
4.2.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI ORMANLARINDA AĞAÇ/ÇALI ORANI
31
4.2.2. BODRUM YARIMADASI ORMANLARINDA AĞAÇ / ÇALI ORANI
33
4.2.2.1. BODRUM YARIMADASI’NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARINDA AĞAÇ / ÇALI ORANLARI 33
4.2.2.2. BODRUM YARIMADASI FĠNĠKE ARDICI ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI ORANI
34
4.3. BELGRAD ORMANINDA (ĠSTANBUL) AĞAÇ / ÇALI ORANI
34
4.4. TRAKYA’DA KARADENĠZ’ĠN ETKĠSĠNĠ ALAN VE ALAMAYAN ORMANLARDA AĞAÇ/ÇALI
+ ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI
34
4.5. ĠÇ TRAKYA BOZKIRI ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLARDA AĞAÇ / ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ
AĞAÇ ORANI
36
5. MAKĠ VE FUNDALIK ALANLARIN GELĠġĠMĠNĠN, AĞAÇLANDIRILMASININ,KULLANIMININ
VE KORUNMASININ EKOLOJĠK AÇIDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
5.1. ORMAN EKOSĠSTEMĠNDE DOĞAL DENGE VE EKOLOJĠK HASSASĠYET
5.2. ORMAN ĠÇĠ IġIK ĠLĠġKĠLERĠ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN GELĠġMESĠ
5.3. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TOPRAK KORUMAYA VE SU ÜRETĠMĠNE ETKĠLERĠ
(FAYDALARI)
5.4. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TÜR ÇEġĠTLĠLĠĞĠ BAKIMINDAN ÖNEMĠ
5.5. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN AĞAÇLANDIRILMASI GEREĞĠ
VE AĞAÇLANDIRILABĠLĠRLĠĞĠ
40
6. TÜRKĠYE’ DE MAKĠ VE FUNDALIK ALANLARIN ORMAN KAVRAMI VE REJĠMĠ DIġINA
ÇIKARILMASI ÇABALARI
43
7. SONUÇ
44
KAYNAKLAR
46
36
36
37
39
39
-6-IVHARĠTA
HARĠTA 1.TÜRKĠYE’DEKĠ BĠTKĠ TOPLUMLARININ BÖLGESEL YAYILIġI
VE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ALANLARI
SAYFA
5
TABLOLAR
TABLO 1. DÜNYA’DA BĠTKĠ TOPLULUKLARI (Özel sınıflandırma)
4
TABLO 2. AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ SERT YAPRAKLI / HERDEM YEġĠL ORMAN KUġAĞINDA
VE ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ (MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG vb.) EKOSĠSTEMLERDEKĠ TÜRLER 7
TABLO 3.1. MANAVGAT-SAĞIRĠN-DELĠLLER DERE-KALDIRIM DAĞI KESĠTĠNDE
ORMAN AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI
9
TABLO 3.2. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE
AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI
10
TABLO 4.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KOCADAĞ KÜTLESĠNĠN AKDENĠZ-YAYLA TEPE - EGE DENĠZĠ KESĠTĠNDE
YÜKSELTĠ / ĠKLĠM KUġAKLARINA GÖRE ORMAN VE ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARDA (MAKĠ- FRĠGANA-GARĠG) TÜR BĠLEġĠMĠ
13
TABLO 4.2. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KIZILÇAM ORMANININ SIK AKDENĠZ
ÇALILIĞINA DÖNÜġÜMÜ VE GENÇLEġMESĠ AġAMALARI
14
TABLO 5.1. BODRUM YARIMADASI’NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARINDA AĞAÇ VE
ÇALI TABAKASINDAKĠ TÜRLERĠN SAYILARI
16
TABLO 5.2. BODRUM YARIMADASINDAKĠ FĠNĠKE ARDIC'I ORMANLARININ KURULUġU
VE BU ORMANLARDAKĠ ÇALI MĠKTARI
17
TABLO 5.3. BODRUM YARIMADASI'NDA YAġLI BOZ PIRNAL MEġESĠ MEġCERESĠ
(GĠREL MEZARLIĞI)
18
TABLO 6.1. BELGRAD ORMANI’NDA MEġE MEġCERELERĠNĠN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ
22
TABLO 6.2. ANAKAYA VE TOPRAK ÖZELLĠKLERĠ ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
23
TABLO 7.1. KUZEY TRAKYA DAĞLIK ORMAN YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ’NĠN KARA TEPE
YÖRELER GRUBUNDA ÇALILAġTIRILMIġ MEġE BALTALIK ORMANLARINDA
AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ
24
TABLO 7.2. KUZEY TRAKYA DAĞLIK YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNĠN GÜNEYBATI TEPELĠK
25
TABLO 7.3. ĠÇ TRAKYA ORMAN YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDEKĠ BOZUK MEġE
BALTALIKLARI ĠLE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ARTIKLARINDA
AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ NĠN ÖRTME DEĞERLERĠ ĠLE TOPRAĞIN OLUġTUĞU
ANAKAYA / ANAMATERYAL ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
26
TABLO 8.1. AKDENĠZ BÖLGESĠNDEKĠ KIZILÇAM VE SEDĠR ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI
TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARININ YÜKSELTĠYE BAĞLI OLARAK DEĞĠġĠMĠ
32
TABLO 8.2. TRAKYA'DAKĠ KAYIN, MEġE, KARAÇAM ORMANLARINDAKĠ AĞAÇ VE ÇALI
TÜRLERĠNĠN YETĠġME ORTAMI ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE VE ÖRTME ORANLARI (%)
ĠLE ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ YERLERDE ÇALILIĞA DÖNÜġMELERĠ
35
TABLO 8.3. ĠÇ TRAKYA YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN
ARTIKLARINDA MEġE VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI VE
TOPRAKLARIN OLUġTUĞU ANAMATERYALE BAĞLI OLARAK DEĞĠġĠMLERĠ
38
ġEKĠLLER
ġEKĠL 1. ORMAN EKOSĠTEMĠNĠN BÖLÜMLERĠ ĠLE MADDE VE ENERJĠNĠN DOLAġIMI,
DÖNÜġÜMÜ OLAYLARI
3
ġEKĠL 2. KIZILÇAM ORMANININ ÇALILAġMASI (MAKĠYE DÖNÜġÜMÜ) (ÖRNEK: ANTALYA
ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLAR)
12
ġEKĠL 3. DATÇAYARIMADASINDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARININ ÇALILAġMASI (MAKĠLEġME)
VE YENĠDEN AĞAÇLANDIRILMASI ÖRNEĞĠ
15
ġEKĠL 4. KUZEY MARMARA VE BATI KARADENĠZ BÖLÜMLERĠNDE FUNDALIKLARIN GELĠġĠMĠ
VE AĞAÇLANDIRILARAK KAZANILMASI
27
ġEKĠL 5. KURAK MINTIKALARDA BALTALIK ORMANINA DÖNÜġTÜRÜLMÜġ MEġE
ORMANLARININ ÇALILAġMASI VE AĞAÇLANDIRILMASI
28
ġEKĠL 6. KARADENĠZ BÖLGESĠNDE ORMANIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA
ORMAN GÜLÜ VE KARAYEMĠġ ÇALILIKLARININ GELĠġĠMĠ
--V7-
ÖZET
Türkiye’de 1950 yılından beri “maki alanları” ile “bunların orman dıĢına çıkarılması” bir sorun olarak ormancılık
gündemimizde tartıĢıla gelmiĢtir. Ġlk olarak 1950 yılında çıkarılan 5653 sayılı Kanun ile çalılaĢmıĢ orman artıkları “maki” adı
altında tanımlanıp, orman rejimi dıĢına çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu amaçla da “maki tefrik (ayırma)” komisyonları
kurulmuĢtur. Bu “5653 sayılı Kanun” 1956 yılında yürürlüğe giren 6831 sayılı “Orman Kanunu” ile yürürlükten kaldırılmıĢtır.
Ancak 6831 sayılı “Orman Kanunu’nun” 1. maddesinin j fıkrasında; “funda ve makilerle örtülü orman ve toprak muhafaza
karakteri taĢımayan yerler” hükmü getirilmiĢtir. Bu hüküm ile düz ve hafif eğimli arazideki çalılaĢmıĢ ve maki veya fundalığa
dönüĢmüĢ ormanlar orman sayılmamaktadır. Sorun farklı siyasal iktidarlar döneminde tekrar tekrar ele alınarak bu çalılaĢmıĢ
orman artıklarının orman kapsamı dıĢına çıkarılmasına çalıĢılmıĢtır. Bu arada çalılaĢmıĢ orman artıklarının bulunduğu
arazinin makina ile toprak iĢlemesi yapılabilir veya teraslanabilir bölümünün bir kısmı ağaçlandırılarak tekrar verimli ormanlara
dönüĢtürülmüĢtür. Büyük yerleĢim alanlarına komĢu olan çalılaĢmıĢ orman artıkları ise gecekonducular ve arazi mafyası
tarafından iĢgâl edilmiĢtir (Ġstanbul çevresinde Ümraniye, Beykoz, Sultanbeyli vd. gecekondu yerleĢimleri gibi). Ortaya çıkan
bu fiilî iĢgâl olayları ve orman alanında inĢa edilen meskenler, mahalleler birçok hukukî sorunlara, davalara ve konu
üzerindeki tartıĢmalara da sebep olmuĢtur.
Maki ve Fundalık alanlar üzerinde yapılmıĢ bilimsel çalıĢmalar bu alanların “Orman artığı çalılıklar” veya “çalılaĢmıĢ
ormanlar” olduğunu ortaya koymuĢtur. Akdeniz ikliminin etkisi altındaki kuĢakta kızılçam ormanlarının tahrip edilmesi alttaki
Akdeniz çalı türlerinin geliĢmesine yol açmıĢtır. Akdeniz ve Ege bölgelerinde Defne ormanları yaprak üretimi için kesilmiĢ,
defne baltalıklarına ve giderek defne çalılıklarına dönüĢtürülmüĢtür. Bu olay tipik bir “sekunder maki” toplumunun oluĢumudur.
Benzer oluĢum daha kuzeyde, Marmara Bölgesinin kuzey kesiminde, meĢe ve karaçam ormanlarının tahrip edilmesi
sonucunda orman altındaki çalıların geliĢmesi ile yaĢanmıĢtır. Bu orman artığı çalılığının da adı “fundalık” tır. Karadeniz
Bölgesinde meĢe, kayın ve ladîn ormanlarının tahribi sonucunda orman altındaki “Orman Gülü ve KarayemiĢ” çalılıkları alanı
kaplamıĢtır. Bu orman artığı çalılıklar maki ve fundalık gibi iĢgâl edilmiĢ, fındıklık ve çay tarım alanına dönüĢtürülmüĢtür.
Kurak mıntıkalarda bulunan Saçlı MeĢe, Mazı MeĢesi, Tüylü MeĢe, Bozpınal MeĢesi vb. meĢe ormanları odun ve odun
kömürü yapmak için kesilmiĢ, Önce meĢe baltalıklarına, giderek aĢırı otlatma ile meĢe çalılıklarına dönüĢtürülmüĢtür.
Akdeniz Havzasında ve Türkiye’de maki, fundalık, meĢe çalılığı veya Orman gülü-KarayemiĢ çalılıklarının ormanların
tahrip edilmesi sonucunda geliĢmiĢ sekunder oluĢumlar oldukları bilimsel çalıĢmalarla ispatlanmıĢ olmasına rağmen farklı
meslek mensupları ve siyasi iktidarlar konuyu kendi istekleri veya amaçları doğrultusunda yorumlamağa heveslidirler. Bir
orman alanında ağaçların kesilmesi, o alanın orman alanı olmak niteliğini, toprağının da orman toprağı olmak özelliğini
ortadan kaldırmaz. Ağaçları kesilen alandaki toprakta yeniden orman yetiĢtirilebilir. Ancak araziyi kaplamıĢ olan çalıların
kesilmesi ve dikilecek fidanlara toprakta köklerini geliĢtirmeleri ve toprak suyunu yeterince almaları için, yapraklarında da
güneĢ ıĢığını alıp özümleme yapabilmeleri (karbonhidrat üretebilmeleri) için yer açılması gerekmektedir. Çalılıklara
dönüĢtürülmüĢ ormanların ve çalılaĢtırılmıĢ orman artıklarının toprakları korumak, yağıĢların toprağa sızmasını sağlamak,
böylece yağıĢ sularının yüzeysel akıĢa geçip sellere dönüĢmesini önlemek, havadaki fazla karbondioksiti bağlamak (ısınmayı
önlemek) buna karĢılık oksijen üretmek, yaban hayvanlarını barındırmak ve dolayısı ile biyolojik çeĢitliliği korumak vb. pek
çok görevleri / faydaları vardır. ÇalılaĢtırılmıĢ orman artıklarının “makilik” veya “fundalık” adı altında orman kavramı ve
kapsamı dıĢında kabûl edilmesi mümkün değildir. Bu alanların ağaçlandırılması mümkün olanlarının ağaçlandırılıp, ormana
dönüĢtürülmesi, ağaçlandırılması mümkün olmayanların da biyolojik çeĢitliliğin korunması, toprakların korunması ve su
üretiminin sağlanması amacı ile mutlak koruma alanı olarak sınırlandırılması ve tescil edilmesi gerekmektedir.
--1-8 1.GĠRĠġ
Ormanların tahrip edilmesi ve yakılması, orman altında yetiĢen çalıların geliĢmesi için yeterli ıĢık
almalarına ve alanı kaplamalarına sebep olur. Böylece orman çalılığa dönüĢtürülmüĢtür (Maki, fundalık,
Ormangülü / KarayemiĢ çalılığı gibi). Kurak ve yarı kurak mıntıkalardaki meĢe ormanlarının odun ve
odun kömürü üretimi için meĢe baltalık ormanlarına dönüĢtürülmüĢtür. Bu baltalık ormanları da kesim
sonrası aĢırı otlatmalar sonucunda meĢe çalılıklarına dönüĢtürülmüĢtür. Bütün bu çalılaĢtırılmıĢ orman
alanlarında odun elde etmek amacı yapılan aĢırı kesimler ve otlatma giderek yapraklarını kaybeden
ağaç ve çalı türlerinin yok olmaları otlak hayvanlarının yiyemediği dikenli veya kötü kokulu / zehirli
türlerin alanda kalmalarına sebep olmuĢtur. Böylece toprağın yüzeyi açılmıĢ, sağanak yağıĢlar yüzeysel
akıĢa geçip, toprağı taĢımıĢlar ve toprak sığlaĢmıĢtır. ÇalılaĢtırılmıĢ orman alanı da giderek seyrek
çalılık (frigana veya garig) haline dönüĢtürülmüĢtür. Sık çalılığa veya seyrek çalılığa dönüĢtürülmüĢ
orman alanı konunun uzmanı olmayan kiĢilerce orman olarak nitelendirilmez. Bu çalılaĢtırılmıĢ alanlar
açılarak baĢka kullanım alanlarına dönüĢtürülecek arazi olarak değerlendirilir. Ancak çalılaĢtırılmıĢ
orman alanlarının tapusu yoktur. Bu alanlar milletin ortak malı olup, milletin kurmuĢ olduğu Devletin
hüküm ve tasarrufu altındaki alanlardır. ÇalılaĢtırılmıĢ orman alanlarını orman dıĢı amaçlarla kullanmak
için kanunlar çıkarılır, komisyonlar kurulur, makilik ve fundalıklar orman kapsamı dıĢında çıkarılır, alan
parsellenip, tapulanır. Ancak Anayasa bu çalılaĢtırılmıĢ orman alanlarının orman kapsamı dıĢına
çıkarılmasına engeldir. Çünkü; “Bir orman alanında orman ağaçlarının kesilmiĢ olması, o alanın orman
alanı olmak niteliğini, toprağın da orman toprağı olması özelliğini ortadan kaldırmaz”. Ortaya birçok
hukukî sorun ve dava çıkar. Yıllarca Devlet’in orman iĢletmeleri, mahkemeleri sorunları çözmeye uğraĢır.
Tapu verilmiĢ vatandaĢlar mülkü baĢkalarına satmıĢtır. Bu defa birçok mağdur vatandaĢ türer. Arada
çalılaĢtırılmıĢ orman alanı da olsa, bitki örtüsü yok edilmiĢ alanda yüzeysel akıĢa dönüĢen yağıĢ suları
toprakları taĢır, seller oluĢur, bir seri sel felaketleri, su basmaları, tarım alanlarını çamurlu sellerin
kaplaması vb. zararlar yıldan yıla artarak devam eder gider. Devleti ve milleti bu zararlara uğratan
kimdir. Oy avcısı, gözü dönmüĢ, cahil ama seçilmiĢ olduğu için kendisini milletin efendisi yerine
koyanlardır. Halbuki maki veya fundalık olsun, Ormangülü / KarayemiĢ çalılığı veya bozuk / çalılaĢmıĢ
meĢe baltalığı olsun bütün bu çalılaĢtırılmıĢ alanların, ormanların tahrip edilmesi ile oluĢturulduğu orada
yaĢayan sade vatandaĢlar tarafından bile bilinmektedir. Ayrıca; Türkiye’de ve Akdeniz Havzasında
birçok bilimsel araĢtırma ile bu geliĢme ortaya konulmuĢtur. Bu araĢtırmaların ve yayınların hepsini
burada değerlendirmek mümkün değildir. Bazı önemli çalıĢmalara dikkat çekilerek konunun bir defa
daha ele alınması gerekmiĢtir. Çünkü bazı siyasi kaynaklarda yeniden maki ve fundalıklar ile 2-B
alanlarının orman kapsamı dıĢına çıkarılıp, satılması ve son yılların deyimi ile “haksız kazanç (rant)
sağlaması” eğilimleri ve çabaları depreĢmiĢtir. Türkiye’nin herĢeyini satmaya kalkıĢanlardan da beklenen
budur. Ancak, milletin mülküne sahip çıkmak iç güdüsü de gözardı edilemez.
--2-9 -
2. TANIMLAR
Maki ve fundalıklar sorunu veya çalılığa dönüĢtürülmüĢ orman alanları sorununa girmeden önce
bu vejetasyon tiplerine ait tanımlamaların yapılması, örneklerin verilmesi konunun daha kapsamlı olarak
kavranmasını sağlayacaktır.
2.1. ORMAN
Orman sınırları belirli bir yetiĢme ortamında toprağı kapatacak kadar yeterli bir sıklığı oluĢturan
ağaçlar, bunların altında yer alan çalı ve ot türleri ile bu yetiĢme ortamında yaĢayan hayvanların,
hayvancıkların ve mikroorganizmaların oluĢturduğu bir yaĢama birliğidir 1). Bu yaĢama birliğinin yetiĢip /
yaĢadığı ortam2) ile birlikte oluĢturduğu ekolojik sistem “orman ekosistemi” dir (ġekil 1)3).
Tanımlarda dikkat çekici özellik; orman kavramının belirli bir yetiĢme ortamında yetiĢip yaĢayan
tüm canlıların (canlı toplumlarının) oluĢturduğu bir yaĢama birliğini kapsamasıdır. Ancak orman kavramı
orman canlılarının yetiĢip / yaĢadığı yetiĢme ortamını da kapsamaktadır. Aradaki farkın ayırt edilebilmesi
için bu ikinci kapsam “orman ekosistemi” olarak tanımlanmıĢtır. Bu kapsamlı tanımlamaya göre; orman
ağaçlardan oluĢan basit bir bitki topluluğu olmayıp, yetiĢme ortamı ve o yetiĢme ortamında yetiĢip /
yaĢayan tüm canlıları kapsayan bir ekolojik sistemdir (ġekil 1). Bu sebeple de; “orman alanında
ağaçların kesilmesi, o alanın orman niteliğini, toprağının da orman toprağı olması özelliğini ortadan
kaldırmaz”.
2.2. ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN
Ormanların insan eli ile çalılaĢtırılması sonucunda ortaya çıkan bitki toplumları (vejetasyon tipleri)
iklim bölgesine göre maki veya fundalık (pseudomaki) veya çalılık olarak tanımlanmaktadır. Bunların
hepsi ikincil bir geliĢimin sonucu oldukları için “sekunder” olarak tanımlanırlar. ÇalılaĢtırılmıĢ orman
alanları önce Akdeniz Havzasındaki değerlendirme ile sonra da Türkiye’deki geliĢimleri ve yapıları ile
incelenmiĢtir. (Bkz. Tablo 1 ve Harita 1).
2.3. AKDENĠZ HAVZASINDA ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR
(Maki, Frigana, Garig vd.)
Akdeniz Havzasında kıyı kuĢağını oluĢturan “sert yapraklı orman kuĢağı” Batı Akdeniz, Doğu
Akdeniz, Ege Denizi kıyılarında farklı ağaç ve çalı türleri ile diğer bitki türlerinden oluĢmuĢtur
(Bkz.Tablo2).
H. Mayer (1984) Avrupa ormanları sınıflandırmasında “Akdeniz Sert Yapraklı Orman KuĢağı” nı
ayrı bir orman zonu olarak ayırt etmiĢtir. Bu herdem yeĢil orman kuĢağında yaygın olan ağaç, çalı,
sarılıcı çalı ve otsu bitkiler (94 tane) tablo 2’de sıralanmıĢtır. Akdeniz Havzasında ayırt edilmiĢ olan 5 alt
bölgenin ayırt edici türleri de
1)
2)
3)
YaĢama birliği : Biozönose
YetiĢme ortamı: Sınırları belli bir coğrafik mevkide, yeryüzü Ģekli, iklim, anakaya / toprak ile canlıların oluĢturduğu
ve çevresindeki diğer yetiĢme ortamlarından ayırtedilebilen özelliklere sahip birim (Standort , site, habitat)
Ekolojik sistem (Ekosistem= Bio-geozönose)
- -310 -
- -411 TABLO 1. DÜNYA’ DA BĠTKĠ TOPLULUKLARI (Özel sınıflandırma)
1.
ORMANLAR
1.1. HERDEM YEġĠL OLANLAR
1) HERDEM YEġĠL TROPĠKAL ORMANLAR
2) HERDEM YEġĠL TROPĠKAL DAĞ ORMANLARI
3) HERDEM YEġĠL SUBTROPĠKAL ORMANLAR
4) HERDEM YEġĠL MUTEDĠL BÖLGE ORMANLARI
1.2. HERDEM YEġĠL SERT YAPRAKLI
ORMANLAR
1) MEġĠN GĠBĠ SERT YAPRAKLI ORMANLAR
2) DEFNE YAPRAKLI ORMANLAR
3) MANGROVE ORMANLARI
1.3. YAPRAK DÖKEN ORMANLAR
1) YAZ MEVSĠMĠNDE YAPRAKLANAN ORMANLAR
2) YAĞMUR MEVSĠMĠNDE YAPRAKLANAN MUSON ORMANLARI
3) TROPĠKAL KUġAKTA YAĞMUR MEVSĠMĠNDE
YEġEREN / YAPRAKLANAN KURU ORMANLAR
1.4. ĠBRELĠ ORMANLAR
1) KARASAL BÖLGELERĠN (KıĢı Ģiddetli) ĠBRELĠ ORMANLARI
2) ILIMAN VE SUBTROPĠKAL BÖLGELERĠN ĠBRELĠ ORMANLARI
1.5. ÇOK KURAK BÖLGELERDEKĠ
ORMANLAR
2.
DĠKENLĠ VE SUKKULENT TÜRLERDEN OLUġAN ÇOK KURAK
BÖLGE ORMANLARI
ÇALILIKLAR VE FUNDALIKLAR
2.1. HERDEM YEġĠL ÇALILIKLAR
2.2. ÇOK KURAK MINTIKLARIN
ÇALI TOPLUMLARI
2.3. YAPRAK DÖKEN ÇALI TOPLUMLARI
2.4. BODUR ÇALI TOPLUMLARI VE
FUNDALIKLAR
1) TROPĠKAL KUġAĞIN NEMLĠ BÖLÜMÜNDEKĠ HERDEM YEġĠL
ÇALILIKLAR (Genellikle Sekunder oluĢumlardır)
2) ORMANIN ÜST SINIRINDA
ĠBRELĠ AĞAÇÇIKLARIN YERALDIĞI KUġAK
3) SERT YAPRAKLI ÇALI TOHUMLARI (Maki, chapparal)
DĠKENLĠ VE SUKKULENT ÇALI TOPLUMLARI
ILIMAN KUġAKTA (ORTA VE SERĠN ILIMAN ALT KUġAKLARDA)
YAZ MEVSĠMĠNDE YAPRAKLANAN ÇALI TOPLUMLARI
1) SEYREK ÇALI TOPLUMLARI (GARĠG) (GENELLĠKLE SEKUNDER)
2) TROPĠKAL KUġAĞIN NEMLĠ VE SERĠN YÜKSELTĠ / ĠKLĠM
KUġAĞININ ÇALI TOPLUMLARI (Güney Amerika’da PARAMO)
3) OKYANUSAL ILIMAN ORTA KUġAĞIN FUNDALIKLARI
4) TUNBILALARIN BODUR ÇALI TOPLUMLARI
3. OTLAKLAR
3.1. TROPĠKAL KUġAĞIN OTLAKLARI
1) OTU SIK VE YÜKSEK BOYLU NEMLĠ SAVANLAR
(Su boylarında galeri ormanları ile birlikte)
2) OTU KISA VE SEYREK BOYLU KURAK SAVANLAR
3) DĠKENLĠ SAVANLAR (Bozkır savanları)
3.2. ILIMAN KUġAĞIN BOZKIR OTLAKLARI
1) SEYREK BOZKIR ORMANLARI (Bozkıra geçiĢ kuĢağı)
2) YARI NEMLĠ BÖLGELERĠN PRERĠLERĠ (Kara topraklı)
3) KURAK BÖLGELERDEKĠ BOZKIRLAR
3.3. NEMLĠ VE SERĠN KUġAĞIN OTLAKLARI
1) ALT KUTUP DAĠRESĠ (SUBPOLAR ÇAYIRLAR)
2) YÜKSEK DAĞLIK ARAZĠDEKĠ YAYLALAR
3) TUNDRALARDAKĠ OTLAKLAR
4. ÇÖLLER
4.1. ÇÖLÜMSÜ (Yarı çöl) TOPLUMLARI
4.2. ÇÖL (Gerçek çöl) TOPLUMLARI
KAYNAK: S. Erinç, 1977 (Sh.142 – 143)
1) YARI ÇÖLLERDEKĠ SEYREK VE BODUR ÇALI TOPLUMLARI
2) YARI ÇÖLLERDEKĠ SUKKULENT ÇALI TOPLUMLARI
3) YARI ÇÖLLERDEKĠ HALOFĠTLER
4) YARI ÇÖLLERDEKĠ BODUR AĞAÇ TOPLUMLARI
1) SICAK VE KURAK ÇÖLLERĠN KURAKLILIĞA DAYANIKLI ÇOK
SEYREK BĠTKĠLERĠ (TOPLUM OLUġTURAMAZLAR)
2) SOĞUK KUTUP ÇÖLLERĠNĠN BĠTKĠLERĠ ( “
“
“ “
1
HARĠTA 1. TÜRKĠYE’DEKĠ BĠTKĠ TOPLUMLARININ BÖLGESEL YAYILIġI VE ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ALANLARI
(Kaynak: H.Louis 1939 haritasından S.Tipici tarafından çizilmiĢ, S.Erinç 1977’de yayınlanmıĢ, M. Doğan Kantarcı tarafından yeniden derlenmiĢtir.)
TABLO 6.1, 6.2., 6.3. ve 7
TABLO
5 8.3.
TABLO
8.2.,
ŞEKİL
3 5
ġEKĠL
4 ve
ġEKĠL 6 4
ŞEKİL
-5-
TABLO
TABLO 4
ŞEKİL
2
5.1. ve 5.2
TABLO 4.1. ve 4.2.
TABLO 8.1.
ġEKĠL 3
TABLO
3.1.3ve 3.2.
TABLO
TABLO
8.1.1
ŞEKİL
ġEKĠL 2
TABLO 7.1.,
TABLO
6 7.2., 7.3.
TABLO 8.3.
ŞEKİL
5
ġEKĠL 6
1. YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDE ORMAN ÜSTÜ OTLAKLAR (ORMAN ÜSTÜ KIR) KUŞAĞI (ALPİN KUŞAK)
2. BOZKIR: (1) TUZ GÖLÜ İLE GÜNEYDOĞU ANADOLU (HARRAN) ÇEVRESİNDE ORMAN ALTI TİPİK BOZKIR (ÇÖLLEŞMEKTE)
(2) İÇ ANADOLU’DA VE İÇ TRAKYA’DA TAHRİP EDİLMİŞ (SEKUNDER / ANTROPOJEN) BOZKIR ORMANLARI
ORMANLAR
3. TAHRİP
EDİLMİŞ MEŞE+KARAÇAM ORMANLARI : MEŞE BALTALIK ORMANLARINA VE GİDEREK BOZUK MEŞE BALTALIKLARINA,
DAHA İLERİ DERECEDE TAHRİPLER İLE MEŞE ÇALILIKLARINA VE FUNDALIKLARA DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞTÜR.
EDĠLMĠġ MEġE + KARAÇAM ORMANLARI: MEġE BALTALIK ORMANLARINA VE GĠDEREK BOZUK MEġE BALTALIKLARINA, DAHA ĠLERĠ
4. TAHRĠP
ORMANLAR
DERECEDEKĠ TAHRĠPLER ĠLE MEġE ÇALILIKLARINA VE FUNDALIKLARA DÖNÜġTÜRÜLMÜġTÜR.
5. AKDENİZ İKLİMİ ETKİSİ ALTINDAKİ HERDEM YEŞİL/SERT YAPRAKLI ORMANLAR (KIZILÇAM, SERVİ, KARAÇAM, PIRNAL MEŞESİ,
PALAMUT MEŞESİ, ZEYTİN, DEFNE, KEÇİBOYNUZU AĞACI ORMANLARI). BU ORMANLARIN TAHRİP EDİLMESİ İLE GELİŞMİŞ “SIK
AKDENİZ ÇALILIKLARI” (MAKİ) İLE “SEYREK AKDENİZ ÇALILIKLARI” (FRİGANA / GARİG) TOPLUMLARI
M. DOĞAN KANTARCI
-6-
6
-10-
tablo 2’nin orta sütununda gösterilmiĢtir. Akdeniz Havzasında ormanların tahrip
edilmesi, ağaçların yok edilmesi sonucunda geliĢen sık ve seyrek çalılıklar
(maki,frigana, garig ve defne çalılıkları ile fundalık, tür bileĢimleri de tablo 2’de sağ
sütunda gösterilmiĢtir ( H.Mayer 1984’ ten derlenmiĢtir).
Tablo 2’de verilen ve Akdeniz Havzasındaki sert yapraklı herdem yeĢil
ormanlarda yetiĢen orman ağaçlarından, Mantar MeĢesi, Halep Çamı, Kızılçam, Sahil
Çamı, TaĢ / Ayı MeĢesi, Palamut MeĢesi, Pırnal MeĢesi, Kızılpırnal MeĢesi, Bozpırnal
MeĢesi, Söğüt yapraklı pırnal MeĢesi, Tüylü MeĢe, Akdeniz Servisi, Finike Ardıcı, Defne
Ağacı, Keçiboynuzu Ağacı, Ahlat Ağacı, Erguvan Ağacı, Yabani Zeytin Ağacı (Delice)
gibi türler ya yok edilmiĢler veya aĢırı kesimler ile kök ve kütük sürgünleri vererek
çalılaĢmıĢlardır.
3. TÜRKĠYE’ DE ÇALILAġTIRILMIġ ORMANLAR
Türkiye’ de Akdeniz ve Ege Denizi kuĢağında ve Karadeniz kıyı kuĢağındaki sert
yapraklı herdem yeĢil ormanların tür bileĢimleri bölgedeki iklim tipine ve toprağın
oluĢtuğu anakaya cinsine göre farklıdır. Akdeniz iklimi etkisi altındaki ormanların tahrip
edilmesi sonucunda tipik “Sık Akdeniz Çalılığı” (Maki) geliĢmiĢtir. Akdeniz, Ege ve
Güney Marmara kıyı kuĢağında maki’yi oluĢturan çalılar tablo 2’de verilmiĢtir. Marmara
kıyı kuĢağı ile Karadeniz kıyı kuĢağında bu orman artığı çalılıklarda Ağaç Fundası (Erica
arborea) ve Çalı Fundası (Erica verticillata) ile KocayemiĢ (Arbutus unedo) türleri
yaygınlaĢır. Bu sebeple Kuzey Marmara ve Karadeniz kıyı kuĢağı çalılıkları “Fundalık”
olarak tanımlanır (“pseudomaki’den tercüme edilip “yalancı maki” olarak da
tanımlanmıĢtır).
Türkiye’ de maki ve fundalıkların yerinde eskiden ormanların bulunduğu ilk çağ
yazarlarının bıraktığı kitaplardan anlaĢılmaktadır (Saatçioğlu, F.1976 sh.154). Giderek
yerleĢim yerlerinin artması, ticaretin geliĢmesi ve yangınlar, hayvan (özellikle keçi)
otlatmaların yaygınlaĢması, ormanların tahribi ile çalılıkların da geliĢmesine sebep
olmuĢtur (Bu konuda ek bilgi için Bkz. Ġnandık, H.1965, Dönmez,Y.1976, Saatçioğlu,
F.1976, Erinç, S.1977).
3.1. MAKĠ (SIK AKDENĠZ ÇALILIĞI)
Türkiye’ de Akdeniz ikliminin etkisi altında bulunan orman kuĢağında orman
ağaçlarının yok edilmesi sonucunda orman altında yeralan çalı türlerinin yaygınlaĢması
ile “Sık Akdeniz Çalılığı” geliĢmiĢtir. Bu “Sık Akdeniz Çalılığı” batı kaynaklarında “maki”
olarak adlandırıldığı için Türkiye’de de “maki” olarak anılmıĢtır. Aslında “maki” Korsika
Adasında yerli halkın Laden (Cistus) çalılığına verdiği isimdir.
Sık Akdeniz Çalılığının (maki) tipik türleri; Sandal, kuzey bakılı yamaçlarda ve
yüksekte KocayemiĢ, Çalı fundası (kireçsiz anakayalardan oluĢmuĢ topraklarda), Sakız,
Mersin, Keçiboynuzu Ağacı (Kesim sonucunda çalılaĢmıĢ), Kızılpırnal MeĢesi (Kesim ile
çalılaĢmıĢ), Bozpırnal MeĢesi (Kesim ile çalılaĢmıĢ), Söğüt Yapraklı Pırnal MeĢesi
(Quercus Ġlex) (Kesim ile çalılaĢmıĢ), Delice (Yabani zeytin Ağacı kesim ile çalılaĢmıĢ),
Defne Ağacı (Yaprak üretimi için kesim ile çalılaĢmıĢ), Erguvan Ağacı (kesim ile
çalılaĢmıĢ), Katran Ardıcı, Tesbih (Karagünlük), Katır Tırnağı, Diken Yapraklı Katır
Tırnağı, Zakkum, Laden Türleri, Akçakesme, Keçiboğan (Azağan), Menengiç, Cehri
-11-77
TABLO 2. AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ SERT YAPRAKLI / HERDEM YEġĠL ORMAN KUġAĞINDA VE ORMANIN
TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ (MAKĠ, FRĠGANA, GARĠG vb.) EKOSĠSTEMLERDEKĠ TÜRLER
(Tablo'daki türler H.Mayer)
YAYGIN OLAN AĞAÇ, ÇALI TÜRLERĠ vd.TÜRLER
AYIRTEDĠCĠ TÜRLER
ı
ıı
ııı
ıv
v
1.Quercus suber (Mantar MeĢesi)
X
2. Pinus halepensis (Halep Çamı)
X
3. Pinus pinaster (Sahil Çamı)
X
TAHRĠP EDĠLMĠġ ORMANLARDA
1
2
3
4
5
6
X
X
4. Quercus rotundifolia
X
5.Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı)
6. Quercus ilicis (TaĢ / Ayı MeĢesi)
X
7. Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)
X
X
8. Quercus ilex (Söğüt yapraklı pırnal)
X
X
9. Quercus pubescens var. Anatolica
(Tüylü MeĢe)
10. Quercus calliprinos (Kızıl-pırnal MeĢesi)
X
11. Pinus brutia (Kızıl Çam)
X
LİSTEDEKİ BİTKİ TÜRLERİ AKDENİZ HAVZASI'NDAKİ
SERT YAPRAKLI / HERDEM YEŞİL ORMANLARDA
YETİŞMEKTEDİRLER. AKDENİZ HAVZASI'NIN FARKLI
BÖLGELERİNDEKİ YETİŞME ORTAMI ÖZELLİKLERİNE
BAĞLI OLARAK AYIRT EDİCİ TÜRLER AYRICA BELİRLENMİŞ VE İŞARETLENMİŞTİR (H.Mayer 1984'ten)
X
12. Laurus nobilis (Defne)
13. Pyrus amygdaliformis
AYIRTEDİCİ TÜRLERİN YAYILDIĞI BÖLGELER
I BATI AKDENĠZ
II KUZEY AFRĠKA
III DOĞU AKDENĠZ (ANADOLU KIYILARI DAHĠL)
V ANADOLU (ÖZEL OLARAK)
VI SURĠYE-FĠLĠSTĠN
(Badem yapraklı Ahlat Ağacı)
14. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu ağacı)
TAHRİPEDİLMİŞ ORMAN ALANLARINDAKİ TÜRLER
1. MAKİ ALANLARI (SIK AKDENİZ ÇALILIĞI - SEKUNDER MAKĠ)
15. Olea europea (Yabani zeytin / Delice)
X
16. Chamerops humilis (Bodur palmiye)
(MAKĠ : KORSĠKA'DA LADEN (Cistus) ÇALISINA VERĠLEN ĠSĠMDĠR.)
X
17. Phillyrea latifolia
Maki orman ağaçlarının kesilmesi veya orman yangını,
sonucunda orman altındaki çalıların sık olarak geliĢmesi ile
oluĢur. Kök ve kütük sürgünü veren ağaç türleri de çalılaĢırlar.
Çam ağaçları sık çalı örtüsü altında gençleĢemez ve alanı tekrar
bir çam ormanına dönüĢtüremezler. Makiyi oluĢturan çalılar
odun kömürü yapmak veya baĢka amaçlarla kesildikçe daha sık
sürgün verdikleri için, yer yer bu sık çalılığın içinden geçmek
zorlaĢır. Özellikle yangın sonrası aĢırı keçi otlatması sık çalılığın
seyrelmesine ve toprağı taĢınmasına sebep olur. Toprağın
taĢınması, sığlaĢması ve taĢlılığın artması sonucunda sık çalılık
da giderek frigana (veya garig) çalılığına dönüĢür.
(GeniĢ yapraklı Akçakesme)
18. Phillyrea angustifolia
X
19. Phillyrea media (Akçakesme)
X
20. Erica arborea (Ağaç Fundası)
X
X
21. Erica manipuliflora (Erica verticillata)
X
(Pembe çiçekli Çalı Fundası)
X
22. Erica multiflora
23. Arbutus unedo (KocayemiĢ)
X
X
X
24. Arbutus andrachne (Sandal)
X
25. Calycotome villosa (Tüylü Keçiboğan)
X
X
X
26. Calycotome spinosa (Tüysüz Keçiboğan)
X
X
27. Juniperus oxycedrus (Katran Ardıcı)
28. Pistacia lentiscus (Sakız)
29. Pistacia trebinthus (Menengiç)
X
X
X
Mersin çalısının yaygın olduğu sık Akdeniz çalılığıdır.
30. Rhamnus lycioides ssp. Oleoides(Cehri)
X
31. Rhamnus alternus (Cehri)
3. YARI KURAK MAKİ
32. Rhamnus myrtifolius (Mersin yapraklı Cehri)
(BODUR PALMĠYELERĠN BULUNDUĞU MAKĠ)
X
33. Myrtus comminus (Mersin)
34. Phlomis creticus (Tüylü Alevotu)
35. Phlomis fruticosa (Çalba)
36. Genista tinctoria (Boyacı Katırtırnağı)
X
37. Sarcopoterium spinosum (Abdest bozan)
X
X
X
X
X
X
X
X
38. Cistus salviifolius (Adaçayı yapraklı Laden)
X
39. Cistus incanus
40. Cistus creticus (Tüylü laden)
41. Cistus albidus (Beyaz çiçekli Laden)
42. Cistus parvifolius (Küçük çiçekli Laden)
43. Cistus populifolius
44. Cistus monspeliensis
X
45. Cistus villosus
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
46. Ephedra fragilis (Deniz üzümü)
4. FRİGANA (SEYREK AKDENİZ ÇALILIĞI)
Ormanın ve onun yerine geçen sekunder makinin tahrip edilmesi sonucunda geriye pek çoğu dikenli ve bodur çalılardan
oluĢan bitki toplumları kalır. Toprak sığ ve taĢlı olduğu veya
çalıların kökleri anakayanın çatlak sisteminde geliĢebildiği
için daha boylu bitkilerin yetiĢmesi pek mümkün değildir.
Ancak insan eli ile yetiĢme ortamının islâh edilebilmesi mümkün ise bu çalılıklar ormana dönüĢtürülebilir. Bu vejetasyon
tipi Yunanistan'da "Phyrigana", Ġspanya'da "Tomillares" olarak
tanımlanmıĢtır.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
5. GARİG
Çok Ģiddetli otlatma sonucunda toprağı taĢındığı kireçtaĢı
yetiĢme ortamlarında kökleri anakaya çatlaklarında geliĢebilmiĢ, boyu 1 m'yi geçemeyen, seyrek çalılıklar. Bu vejetasyon
tipi Fransa'da "Garigue" olarak tanımlanmıĢtır.
47. Ephedra altissima (Afrika Deniz üzümü)
48. Periploca laevigata (Ġpek ağacı)
X
49. Ulex australis (Süpürge Otu)
X
50. Sideritis romana var. Numidica
X
(Karakurbağa otu)
51. Arbutus pavari
2. MERSİN (MURT) MAKİSİ
(KRĠSTALEN ġĠSTLERDEN OLUġMUġ TOPRAKLARDA YAYGIN)
X
6. DEFNE KUŞAĞI İLE FUNDALIK (PSEDOMAKİ) KUŞAĞI
Defne ormanlarının yaprak için kesilmesi sonucunda sık bir
baltalık geliĢir. Çünkü Defne ağacının sürgün verme yeteneği
fazladır. Akdeniz kıyı kuĢağından daha yüksekte veya daha
kuzeyde yer alan meĢe / karaçam ormanlarının tahrip edilmesi
ile orman altındaki Ağaç Fundası, Çalı Fundası, KocayemiĢ vb.
çalılar geliĢerek alanı kaplarlar. Fundalık (Pseudomaki=Yalancı
maki) de ormanın tahribi ile geliĢmiĢ sekunder bir vejetasyon
tipidir. Fundalığı oluĢturan bütün çalı türleri meĢe ormanının
altında bulunduğu gibi, fundalıkta da orman ağaçları kök ve
kütük sürgünleri vererek varlıklarını devam ettirmektedirler.
Ancak odun kömürü yapmak veye yakacak olarak meĢe
sürgünlerinin devamlı kesilmesi, bu türlerin giderek
kaybolmasına sebep olur.
X
52. Teucrium polium (Yer MeĢesi)
X
53. Corydothymus capitatus (TaĢkıran)
X
54. Styrax officinalis
X
(Tesbih Çalısı - Karagünlük Çalısı)
55. Cercis ciliquastrum (Erguvan)
X
56. Salvia triloba (Adaçayı)
X
57. Scorzonera cretica
X
58. Colutea cilicica (Patlangaç Çalısı)
X
59. Genista anatolica (Anadolu Katırtırnağı)
X
60. Rhamnus palaestinus (Filistin Cehrisi)
X
61. Crataegus aronia
X
62. Pistacia palaestina (Menengiç'e benzer)
X
63. Majorana syriaca
X
X
X
64. Viburnum lantana (Tüylü Kartopu)
65. Spartium junceum (Katırtırnağı Çalısı)
X
X
66. Lavandula stoechas (KarabaĢ otu)
67. Asphodelus microcarpus (ÇiriĢ otu)
X
X
X
X
68. Rosmarinus officinalis (Biberiye)
69. Brachipodium ramosum
70. Paliurus spina-christi (Karaçalı)
71. Punica granatum (Nar)
X
X
X
X
X
X
72. Ruscus aculeatus (Herdemtaze)
73. Cyclamen repandum
74. Castanea sativa (Anadolu Kestanesi)
75. Fraxinus ornus (Çiçekli DıĢbudak)
76. Carpinus duinensis (Gürgen)
77. Celtis australis ( Adi Çitlenbik Ağacı)
SARILICI BĠTKĠLER
78. Rubia peregrina (Kök boya)
79. Rubia laevis
80. Smilax aspera (Gıcır / Öz Dikeni)
81. Lonicera implexa (Hanımeli)
X
X
X
82. Lonicera etrusca (Hanımeli)
83. Lonicera arborea
84. Asparagus acutifolius (Dikenli KuĢkonmaz)
X
85. Asparagus albus
86. Asparagus aphyllus
87. Clemati cirrhosa (Orman Asması)
88. Tamus comunis (Kara Asma)
YER BĠTKĠLERĠ
89. Arisarum vulgare
90. Geranium purpureum (Turna gagası)
91. Prasium majus
92. Phagnalon rupestre
93.Cneorum tricoccum
94. Globularia polium
M. D O Ğ A N K A NT A R C I
-12-88
türleri, Adaçayı türleri, Patlangaç Çalısı, KarabaĢ Otu, ÇiriĢ Otu, Kekik Türleri, Orman
Asması, Kara Asma, Kökboya (Rubia peregrina), Sütleğenler, Diken Yapraklı Sütleğen
(Euphorbia achantothamnos), Abdestbozan (Sarcopaterium spinosum) , Sığırkuyruğu
olarak sıralanabilir (Latinceleri için Bkz. Tablo 3.1., 3.2. ve 4.1.).
ġekil 2’de sık bir Kızılçam ormanında ağaçların kesilmesi sonucunda” Sık
Akdeniz çalılığına” dönüĢtürülme süreci görülmektedir. Bu süreçte orman yangınları
“Sık Akdeniz Çalılığında” kök ve kütük sürgünü veremeyen ağaçların (Kızılçam gibi)
tamamen yok olmasına ve çalılığın daha da sık olarak geliĢmesine sebep olmaktadır.
Tablo 3.1.’ de Manavgat-Sağırin - Deliler Dere Kaldırım Dağı kesitinde Kızılçam
kuĢağı ile sedir kuĢağında farklı yükseltilerden ve bakılardan alınmıĢ örnek alanlardaki
ağaç ve çalı türleri verilmiĢtir. Ağaç ve çalı türlerinin örtme oranları % olarak verilmiĢtir
(Braun-Blanquet) örtme dereceleri bu konuda yeterli bilgi vermemektedir). Tablo 3.1.
incelendiğinde “Kızılçam KuĢağındaki” ormanlar ile “ Sedir KuĢağındaki” ormanlarda
bulunan çalı türlerinin farklı olduğu anlaĢılmaktadır. Kızılçam KuĢağında “Akdeniz Ġklimi”
nin etkisi belirgindir. Bu sebeple bazı kaynaklarda “Akdeniz maki elemanları” olarak
tanımlanan çalı türleri Kızılçam ormanlarının altında yaygındır. Ormandaki Kızılçam
ağaçlarının (ağaç tabakasında) örtme oranına dikkat edilirse, örnek alanların sık
Kızılçam ormanlarından alındığı anlaĢılır. Ormanın çalı tabakasındaki türler arasında
kesim sonu kök ve kütük sürgünleri vererek yaĢamaya devam etmiĢ olan Keçiboynuzu
Ağacı, Defne Ağacı, Pırnal MeĢesi, Mazı MeĢesi, Yabani Zeytin (Delice) gibi çalılaĢmıĢ
ağaçlar da vardır. Bu türler birbiri ardına yapılan kesimler sonucunda ve keçi otlatması
etkisi altında çalılaĢmıĢlardır.
Tablo 3.2.’ de Kumluca-KöĢklü-Dibek Ormanı (Bey Dağları) kesitinde de
“Kızılçam KuĢağı” ile “Sedir KuĢağında” alınan örnek alanlarda ağaç ve çalı türlerinin
örtme oranları verilmiĢtir. Bu kesitte de Kızılçam KuĢağındaki çalı türlerinin Akdeniz
Ġklimi’ nin tipik çalıları olduğu görülmektedir. Sedir KuĢağı’ndaki çalı türleri ise yüksek
dağlık arazideki soğuk ve karlı iklim etkisinin altındaki ormanlarda bulunan türlerdir.
Örnek alanlarda Kızılçam ağaçlarının örtme oranları ormandaki ağaç tabakasının
kapalılık derecesinin yüksek olduğunu göstermektedir. Orman altındaki çalı tabakasında
bu kesitte de çalılaĢmıĢ olan orman ağacı türleri de yer almaktadır.
Tablo 4.1.’ de ReĢadiye Yarımadası’ nın Betçe Bölümünde Kocadağ kesitindeki
ağaç ve çalı türleri verilmiĢtir. Kocadağ’ın yüksekliği 1140 m olduğu için kesitin tamamı
“Kızılçam KuĢağı’nda” bulunmaktadır. Ancak Kocadağ’ da Akdeniz Bölgesinden farklı
olarak Kerme Körfezine inen ve sarp yamaçlardan oluĢmuĢ bir kuzey bakı vardır. Bu
kuzey bakılı yamaçlarda ormanların tür bileĢimleri belirgin yükselti / iklim kuĢakları
oluĢturmaktadır (Tablo 4.1.’in Ģekline bakınız). Kocadağ kesitindeki Kızılçam
ormanlarının da altında Akdeniz Ġkliminin tipik çalı türleri yer almaktadırlar. Ormanını
tahrip edildiği yerlerde bu çalı türleri “Sık Akdeniz Çalılığını” (Maki), tahribatın daha aĢırı
olduğu yerlerde “Seyrek Akdeniz Çalılığını” (Firgana) oluĢturmuĢlardır. Tablo 4.2.
Kızılçam Ormanının tahrip edilmesi sonucunda geliĢen sık ve seyrek çalılıkların tür
bileĢimlerini göstermektedir.
Bodrum Yarımadası’ndaki Kızılçam ormanlarının kuruluĢu ve bu ormanların
altındaki çalı türlerinin örtme dereceleri tablo 5.1.’de verilmiĢtir. Tablo 5.1.’deki Kızılçam
ormanları incelendiğinde;
-13-99
TABLO 3.1. MANAVGAT-SAĞIRĠN-DELĠLLER DERE-KALDIRIM DAĞI KESĠTĠNDE ORMAN AĞAÇ VE
ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI
(KIZILÇAM KUġAĞINDAKĠ ORMANLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ALTTAKĠ ÇALI TÜRLERĠ
GELĠġEREK "SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINI" "MAKĠ" OLUġTURMAKTADIRLAR.)
ÖRNEK ALANLARIN YÜKSELTĠLERĠ (m),
BAKILARI VE
100
300
500
500
600
600
700
750
800
800
K
D
D
B
D
B
D
B
G
K
900
BĠTKĠLERĠN ÖRTME ORANLARI
1000
1050
1100 1150 1200 1200 1500
K
1. Daphnea oleoides
2
1800
K
K
G
G
G
2
4
4
4
2
4
12
15
45
40
70
20
4
20
4
(Zeytin yapraklı Sırımbağı)
2. Juniperus foettidissima (Kokulu Ardıç)
3. Cedrus libani (Sedir=Katran Ağacı)
2
2
4. Abies cilicica (Toros Göknarı)
2
17
4
40
40
2
4
4
5. Pinus nigra (Karaçam)
4
6. Euphorbia amygdoloides (Sütleğen)
12
7. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç)
4
4
8. Crateagus mikrophylla (Küç.yap.Akdiken)
2
70
15
4
4
2
2
2
2
2
2
10. Ostrya carpinifolia (Gürg.yap.Kayacık)
4
11. Verbascum siniatum (Sığırkuyruğu)
1
2
12. Crateagus pentagina (BeĢli Akdiken)
35
2
15
4
4
2
2
2
2
4
12
4
14. Euphorbia biglandulosa (Sütleğen)
4
15. Styrax officinalis (Tesbih-Karagünlük)
4
16. Quercus cerris (Saçlı MeĢe)
17. Pinus brutia (Kızılçam)
60
65
4
4
4
17
15
16
14
12
4
4
2
4
2
12
12
14
14
15
15
30
15
4
12
12
15
4
70
60
60
65
90
80
80
70
80
70
23
2
4
2
30
30
30
15
15
4
18. Platanus orientalis (Doğu Çınarı
19. Quercus infectoria (Mazı MeĢesi)
4
4
4
30
2
2
2
2
21. Cistus villosus (Pembe çiçekli Laden)
15
2
1
60
55
12
4
23. Cotinus coggyria (Boyacı Sumağı)
4
24. Euphorbia tinctoria (Boyacı sütleğeni)
4
15
2
2
2
2
15
4
2
2
15
4
15
2
25. Daphnea gnidioides (Sırımbağı)
2
26. Vitex agnus-castus (Hayıt)
2
27. Laurus nobilis (Defne Ağacı)
35
30
2
30
25
2
29. Nerim oleander (Zakkum)
15
4
4
31. Olea europea var.oleaster (Delice)
15
2
32. Erica manipuliflora (Çalı Fundası)
2
33. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı)
12
30
2
2
4
2
2
YÜKSELTĠ
100 Km
MANAVGAT-SAĞIRĠN-DELĠLLER-KALDIRIM DAĞI KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ
300 D
100
500 D
90
.
600
ÖRTME ORANLARI %
500
80
70
600
700
60
750
50
800 G
40
800 K
30
900
1000
20
1050 K
10
KAYNAK :.D.KANTARCI 1991 KESĠT 7'DEN DÜZENLENMĠġTĠR.
33.Keçiboynuzu
Ağacı
31.Delice
32.Çalı Fundası
30.Pırnal MeĢesi
28.Mersin
29.Zakkum
26.Hayıt
27.Defne Ağacı
25.Sırımbağı
24.Boyacı sütleğeni
22.Menengiç
23.Boyacı Sumağı
20.Sandal
21.Pembe çiçekli
Laden
19.Mazı MeĢesi
17.Kızılçam
18.Doğu Çınarı
16.Saçlı MeĢe
15.Tesbih-Karagünlük
13.Çalba
14.Sütleğen
11.Sığırkuyruğu
12.BeĢli Akdiken
9. Katran Ardıcı
8. Küç.yap.Akdiken
6. Sütleğen
7. Boylu Ardıç
5. Karaçam
4. Toros Göknarı
3. Sedir=Katran
Ağacı
1. Zeytin ypr.
Sırımbağı
2. Kokulu Ardıç
10.Gürg.yap.Kayacık
1100 K
0
1150
1200 K
1200 G
1500 G
1800 G
KIZILÇAM KUġAĞINDAKĠ ORMAN AĞAÇLARI KESĠLĠR VE YOK EDĠLĠRSE;
ORMAN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ "SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINA" (MAKĠ) DÖNÜġÜRLER.
M.DOĞAN KANTARCI
-10-
10
TABLO 3.2. KUMLUCA-KÖġKLÜ-DĠBEK ORMANI (BEY DAĞLARI) KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI
TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI
(KIZILÇAM KUġAĞINDA ORMANLARIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ALTTAKĠ ÇALI TÜRLERĠ GELĠġEREK
SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINI "MAKĠ" OLUġTURMAKTADIRLAR)
ÖRNEK ALANLARIN YÜKSELTĠLERĠ (m)
200 400 600 800 1000
1. Cedrus libani (Sedir Ağacı)
2. Thymus sp. (Kekik)
3. Menta sp. (Dağ Nanesi)
4. Achantolimon olivieri
(Kar Kirpisi-Çoban Yastığı)
5. Daphnea oleoides
(Zeytin yapraklı Sırımbağı)
6. Peonia mascula (ġakayık)
7. Cotoneaster nummularia
(Patlangaç çalısı)
8. Berberis creticus
(Hanımtuzluğu - Karamuk)
9. Juniperus foettidissima
(Kokulu Ardıç)
10. Euphorbia amygdoloides (Sütleğen)
11. Sobus torminalis (KuĢ Üvezi)
12. Acer hyrcanum
(Toros Akçaağacı)
13. Populus tremula (Dağ Kavağı)
14. Verbascum orientale (Sığırkuyruğu)
16. Asparagus acutifolius
(Dikenli KuĢkonmaz)
17. Cistus villosus (Pembe çiç.Laden)
18. Juniperus excelsa (Boylu Ardıç)
19. Juniperus oxycedrus ssp.oxyced.
(Katran Ardıcı)
20. Crateagus monogyna (Akdiken)
23.Styrax officinalis (Karagünlük)
24. Euphobia tinctoria (Boyacı Sütleğeni)
25. Phyllirea latifolia (Akçakesme)
28. Daphnea gnidioides (Sırımbağı)
29. Spartium junceum (Katırtırnağı)
30. Cotynus coggyria (Boyacı Sumağı)
31. Nerium oleander (Zakkum)
32. Laurus nobilis (Defne)
34. Arbutus andrachnea (Sandal)
36. Olea europea var.oleaster (Delice)
VE
BĠTKĠLERĠN ÖRTME ORANLARI (%)
1200
1400
1600
1800
1
2
3 1
2
3
1
2
3 1
2
3
5 20 20 80 80 70 80 80 80 80 80 70
15
7
4
7
30
10
2
4
30
10 10
15 12
2
12
4
1
1
4
4
1
1
1
2
4
1
70
15
35
4
20
20
4
15
12
4
70
15
35
15
12
4
4
4
4
15
4
15
12
4
4
70
15
15
4
80
15
15
4
4
15
4
12
12
4
2
4
4
4
15
1
4
2
4
2
85
30
15
2
1
2
1
40
30
40
30
4
4
15
30
2
4
4
4
10
4
2
7
7
12
15
2
35
35
1
30
30
10 10
4
2
2
4
1
KUMLUCA-BEY DAĞLARI KESĠTĠNDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI
200
400
600
80
.
2
4
90
ÖRTME ORANLARI %
2000
2
3
80 80
4
4
4
4
4
4
2
4
70
1
2
1
80
800
1000
70
1000 1
1200 2
60
1200 3
1200 1
50
1400 2
1400 3
40
1400 1
30
1600 2
1600 3
20
1600 1
1800 2
10
1800 3
1800 1
KAYNAK : M.D. KANTARCI 1982 Kesit 2'den düzenlenmiĢtir.
36. Delice
35. Mersin
34. Sandal
32. Defne
33. Keçiboynuzu
31. Zakkum
30. Boyacı Sumağı
28. Sırımbağı
29. Katırtırnağı
26. Hayıt
27. Menengiç
25. Akçakesme
23. Karagünlük
24. Boyacı Sütleğeni
21. Çalba
22. Kızılçam
20. Akdiken
18. Boylu Ardıç
19. Katran Ardıcı
17. Pembe çiç.Laden
15. Mazı MeĢesi
16. Dikenli KuĢkonmaz
13. Dağ Kavağı
14. Sığırkuyruğu)
12.Toros Akçaağacı
10.Sütleğen
11. KuĢ Üvezi
9. Kokulu Ardıç
8. Hanımtuzluğu
6.ġakayık
7. Patlangaç çalısı
4. Kar Kirpisi
5. Zeytin Ypr. Sırımbağı
2. Kekik
3. Dağ Nanesi
1. Sedir Ağacı
0
2000 2
2000 3
KIZILÇAM KUġAĞINDA ORMAN AĞAÇLARI KESĠLĠR VE YOK EDĠLĠRSE
ORMAN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ "SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINA" (MAKĠ) DÖNÜġÜRLER
M.DOĞAN KANTARCI
-1111
1)
Sık ve genç (35 yaĢında) bir Kızılçam ormanındaki çalı türlerinin çalılaĢmıĢ
olan Söğüt Yapraklı Pırnal MeĢesi (Quercus ilex) ile çalılaĢmıĢ olan Finike
Ardıcı (Juniperus phoenicea) türlerinin 1 ha alandaki 300 çalının 175 tanesini
oluĢturduğu görülmektedir. Buna karĢılık Kızılçam ağacı sayısı 1 ha alanda
1225 tanedir.
2) YaĢı 65 olup, daha seyrelmiĢ olan Kızılçam ormanında ise Kızılçam ağaçlarının
sayısı 1 ha alanda 376’ya düĢmüĢ, orman altındaki çalıların sayısı 1 ha alanda
325’e yükselmiĢtir. Bu çalı türlerinin önemli bölümü (425 tanesi) Kızılpırnal
MeĢesi (Quercus coccifera) olup, oduna kesildiği için çalılaĢmıĢtır.
3) Daha genç (30-35) ve daha yaĢlı (80-90) Kızılçam ağaçlarından oluĢmuĢ
ormanda ise çalı türlerinin sayısı daha azdır. Bu çalı türlerinin önemli bölümü
de çalılaĢtırılmıĢ olan Kızılpırnal MeĢesi ile Delice (Yabani Zeytin) ağaç
türlerinden oluĢmaktadır.
Bodrum Yarımadası’ndaki Kızılçam ormanlarının da altında önemli miktarda
çalılaĢtırılmıĢ orman ağacı türleri ve çalı türleri bulunmaktadır. Bu ormanlarda Kızılçam
ağaçlarının kesilmesi ile geliĢen “Sık Akdeniz Çalılığı’nın” (maki) sekunder bir oluĢum
olduğu Tablo 5.1.’deki orman kuruluĢundan açıkça anlaĢılmaktadır.
Bodrum Yarımadası’ndaki Finike Ardıcı (Juniperus phoenicea) ormanları ve
bunların tahrip edilmesi ile geliĢen “Sık Akdeniz Çalılığı” (maki) dikkat çekicidir. Tablo
5.2.’de Bodrum Yarımadası’ndaki üç ayrı Finike Ardıcı ormanından örnek verilmiĢtir.
Finike Ardıcı ormanlarında Kızılçam ağaçları da bulunabilmektedir (KarıĢık koru
ormanı). Ancak Finike Ardıcı ağaçlarının çok olması bu ormanlara ayrı bir önem
kazandırmaktadır. Finike Ardıcı ormanları kuzey ve doğu bakılı yamaçlarda daha
yaygındır. ReĢadiye Yarımadası’nda da Finike Ardıcı ormanı kuzey etkisini alan yetiĢme
ortamında yayılmıĢtır (Andızcık Dağı). ReĢadiye Yarımadası’nda güneyde deniz
kıyısında (Palamut bükünde Ġnce Burun’daki ardıç meĢcereleri) Finike Ardıcı
meĢcerelerinin Akdeniz’in nemli etkisi altında yayıldıkları ve gençleĢebildikleri tespit
edilmiĢtir (Bkz. Tablo 4.1. ve M.D. Kantarcı 1990). Finike Ardıcı ormanları; Akdeniz
Bölgesi’nin güney bakılı yamaçları (Kızılçam KuĢağı) ile, ReĢadiye ve Bodrum
yarımadalarının kuzey bakılı yamaçları arasındaki iklim farkını göstermesi bakımından
ilginçtir. Bu sebeple de Bodrum Yarımadası’ndaki Finike Ardıcı ormanları biyolojik
çeĢitlilik ve klimax orman kuruluĢu bakımından çok önemli olup, korunmaları
gerekmektedir. Finike Ardıcı odununun çok dayanıklı olması ve çürümemesinden dolayı
çit kazığı olarak kullanılmak üzere (veya çeyiz sandığı yapımında da kullanılmıĢtır)
kesilmiĢtir. Tahrip edilen Finike Ardıcı ormanlarının altındaki çalı türleri de açılan alanı
kaplayarak “Sık Akdeniz Çalılığını” (maki) oluĢturmuĢlardır (Tablo 5.2. Örnek alan
1,2,3).
Bodrum Yarımadası’nda çok önemli bir bulgu da Girel Köyü Mezarlığındaki boylu
meĢe ağaçlarının oluĢturduğu küçük meĢceredir. Girel (Kibrel) Köyü Mezarlığı
Bodrum Yarımadası’nın batı bölümündeki tepelik arazinin üst kesiminde Karadağ
ile Oyuklu Dağ’ın arasındaki boyunun güney batısında bulunmaktadır. Girel Köyü
Mezarlığında bulunan 14 meĢe ağacından 13 tanesi Boz Pırnal MeĢesi (Quercus
aucheri), 1 tanesi Kızıl Pırnal MeĢesi (Quercus coccifera) olup, ağaçların boyları
4,5-14,0 m, göğüs çapları
1
ġEKĠL 2. KIZILÇAM ORMANININ ÇALILAġMASI (MAKĠYE DÖNÜġÜMÜ) (ÖRNEK: ANTALYA ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLAR)
1. SIK KIZILÇAM ORMANI
ORMAN ALTINDA IŞIK ALAN YERLERDE
AKDENİZ ÇALI TÜRLERİ DE YETİŞMEKTEDİR.
ORMANIN ALTINDA AKDENİZ ÇALI TÜRLERİ
YAYGINLAŞMIŞTIR. ORMANIN DOĞAL OLARAK
GENÇLEŞMESİ ENGELLENMİŞTİR.
5. YANGIN SONRASI
ÇALILAR KÖK VE KÜTÜK SÜRGÜNÜ
VEREREK CANLANIRLAR. KIZILÇAM
AĞAÇLARININ KÖK VE KÜTÜK SÜRGÜNÜ
VERMEK YETENEĞİ YOKTUR .ALAN
AKDENİZ ÇALI TÜRLERİ İLE KAPLANIR.
3. AKDENİZ ÇALILIĞINA DÖNÜŞMÜŞ
(MAKİLEŞMİŞ) KIZILÇAM ORMANI
6. KIZILÇAM ORMANI
AKDENİZ ÇALILIĞINA DÖNÜŞÜR
BU AKDENİZ ÇALILIĞI ORMANIN TAHRİP
EDİLMESİ İLE OLUŞMUŞTUR (SEKUNDER MAKİ)
AĞAÇLANDIRILARAK YENİDEN ORMAN
YETİŞTİRİLEBİLİR. ANTALYA’DA; DÜZLERÇAMI,
İL KORUSU, KÜÇÜK AKSU (KURŞUNLU VD.),
KADRİYE-BELEK VE KUMKÖY AĞAÇLANDIRMALARI
İLE ÇALILAŞMIŞ (MAKİLEŞMİŞ) ALANLAR
YENİDEN ORMANA DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞTÜR.
M.DOĞAN KANTARCI
- 12 -
4. ORMAN YANGINI
2. ARALANMIŞ KIZILÇAM ORMANI
DĠKKAT ! BU TABLOYU A3 KÂĞIDA
BASALIM. A4 BOYUTUNDA
OKUNMUYOR.
-13-
12
TABLO 4.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KOCADAĞ KÜTLESĠNĠN AKDENĠZ - YAYLA TEPE - EGE
DENĠZĠ KESĠTĠNDE YÜKSELTĠ / ĠKLĠM KUġAKLARINA GÖRE ORMAN VE ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARDA
(MAKĠ- FRĠGANA-GARĠG) TÜR BĠLEġĠMĠ
GÜNEY BAKILI YAMAÇLAR
+
1
80. Euphorbia myrsinthes (Sütleğen)
79. Micromeria angustifolia (TaĢ Nanesi)
78. Ferula asparagifolia (Kav otu)
"
1
1
2
+
)
68. Lonicera etrusca var. hispidula (Hanımeli)
r
+
r 2 + 2 1+ 2
2 1
1 2
1
67. Crataegus monogyna (Akdiken)
66. Peonia mascula ssp. mascula (Ayı Gülü)
65. Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi)
64. Euphorbia biglandulosa (Sarı boya Sütleğeni)
63. Anagiris foetida (Kokar Çalı - Zivircik)
+ 1
+
62. Pyracantha coccinea (AteĢ Dikeni)
61. Nerium oleander (Zakkum)
1 1
+
1
3
52. Achillea cretica (Civan perçemi-Kandil Çiçeği)
1
+
3
1
+
51. Carthamus spec. (Deve dikeni)
50. Convolvulus oleifolium (Tarla sarmaĢığı)
49. Ftilistemon chmaepeuce
48. Phagnolon graeca
2 3
47. Erica manipuliflora (E. Verticillata)
+
+
1 3
1 3
20
10
15
5
5
5
10
5
2
20
9. Rosa canina (KuĢburnu-Yabani gül)
10. Rosa pulverilanta (Yabani gül)
1
+
1 + +
1 + 1
11. Lonicera etruska var.etrusca (Hanımeli)
12. Lonicera etrusca var. hispidula (Hanımeli)
13. Paeonia mascula ssp. mascula (Ayı gülü)
3 1
1
1 2
1
1
15. Rhus coriaria (Derici Sumağı)
16. Acer orientalis (Syn.A.sempervirens)
(Doğu Akçaağacı)
1 3 +
1
17. Rubus canescens var.canescens
2 2
2 4
4 3 4 3
+
(Böğürtlen)
2 +
18. Salvia tomentosa (Büyük çiçekli Adaçayı)
19. Salvia bracteata (Adaçayı)
20. Populus tremula (Dağ Kavağı)
22. Ruscus aculeatus (Herdemtaze)
5
+
+
5 3 4 1 3 3 3 2 1
1 1 4 3 2
2 2 2
21. Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi)
2
23. Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı)
24. Alyssum desertorum var. prostratum
(Altın Çiçek)
+
1 1
1 2
r
2
2
1
25. Rhamnus oleoides (Zeytin yapraklı Cehri)
26. Helicrysum stoechas ssp.barrelieri
27. Ftilistemon chamapeuce
28. Laurus nobilis (Defne Ağacı)
2
29. Cistus villosus (Laden)
3
1
1
r
1
1 1
2 1 1 1 5
+ 5 2 4 2
1
30. Sedum implexicoula (Dam Koruğu)
31. Helicrysum orientale (Solmaz çiçek)
32. Saturea tymbra (Nane Kekiği - Sater))
33. Cupressus sempervirens var. glauca
r r
46.Quercus infectoria (Mazı MeĢesi)
(Mavi Akdeniz Servisi)
3
45. Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı)
r
2
1+
44. Teucrium chamaedrys (Yer MeĢesi)
42. Urginea maritima (Ada soğanı)
1 1
41. Saturea tymbra (Nane kekiği - Sater)
2
2
1
2
3 3 2+ 2
1
43. Origanum onites (Ak Kekik - Ġzmir Kekiği)
(YeĢil Adaçayı)
1
1
+
+
37. Olea europea var. Sylvestris (Zeytin)
1
2
1
35. Quercus valonea (Palamut meĢesi)
34. Ruscus aculeatus var.angustifolius
2
+
2
+
1
+
32. Smilax aspera (Gıcır - Öz Dikeni)
3
+
2
1 2
1 3
27. Inula heterolopis (Kaya Andızı Otu)
26. Calycatome villosa (Tüylü Keçiboğan)
25. Euphorbia achantothamnos
(Diken yapraklı sütleğen)
1
2
3
1 1
r 1
+
+ 1 1 1
+
2
1
1
+
20. Lagarus ovatus
19. Euphorbia taurinensis (Toros sütleğeni)
18. Hypericum oviculorifolium
17. Hypericum impetrifolium (Sarı püren)
16. Cistus villosus
15. Lavandula stoechas (KarabaĢ otu)
14. Ammophilla arenaria (Kum sazı)
13. Daphnea gnidioides (Dafne-Sırımbağı)
12. Sarcopoterium spinosa (Abdest bozan)
1
8. Coridothymus capitatus (Beyaz Kekik)
7. Cistus salviifolius (Adaçayı yapraklı laden)
6. Cistus creticus (Tüylü laden)
5. Genista achantoclado
3
1
1
+ 1 1 1 2 1 2
3 1 3
1 2 1 1 3
1 1 +
1
3 1 1
1 2
1 3 2 2
2 1
4 3 2
+ 1 3
1
+
+
2
1 2
+
49. Olea europea var. sylvestris (Zeytin)
52. Euphorbia achantothamnos
53. Genista achantoclados
2
1 1 2 1 2 2 2 1 3 2
2 1 2 1 1 3
2
2
3 2 2
3 3 4 2 4
+ 2
3 2
+
+
+ 2
+ + + 2 3
1
3
2 2
3 1
1
+ 2
r
1 + +
55. Pirus eleagrifolius (Ahlat)
2
56. Teucrium chamaedrys (Yer MeĢesi)
+
33
3
1
1 3
58. Lavandula stoechas (KarabaĢ Otu)
59. Calycatome infesta (Keçiboğan)
61. Asparagus aphyllus ssp. Orientalis
3 2 3 3 1 2
1 2
+ 1
2
1
1 4 2 3 +
1 1
3
1
2 4 2 2 3 1 2 2 1 3 1
2
3 2 1 2 2
4 4
1
2
2
57. Ammophylla arenaria (Kum Sazı)
1 +
1 2 3 3
+3 2
2
1 2 4 3 3 1 2 2 2 2 1
4
4 2 2 + 2
1
3 1
r +
+
2
2
1
1
2 1
+
+
+
+
+
+
1
+ 1 3
1 2 2
1
(Diken yapraklı Katır tırnağı)
4. Pistacia lentiscus (Sakız)
47. Clematis cirrhosa (Orman Asması)
1
1
1 +
r 3 1 2
1
2
2
12
2 2
2
3 4 + 2 3
+
1
3 1
46. Clematis vitalba (Orman Asması - Filbahri)
1
+
3
2
2
+
+
45. Hypericum empetrifolium (Sarı püren)
(Diken yapraklı Katırtırnağı)
1
+
+
1
+1
1
1 2 2
1 2
2
2
2 + 1 2
9. Asphodelus microcarpus (ÇiriĢ otu)
+
1
2
(Beyaz Kekik)
44. Origanum onites (Ak Kekik-Ġzmir Kekiği)
(Diken yapraklı Sütleğen)
+
1
11. Teucrium polium (Yer MeĢesi)
1 + 1
1
2
+ 2
+ + 1 3
1 1 2 +
1
+
2
1
+
2
1
2
+
1 2 1 2 1 + 1
+
r 2
1
3
2
3 1 3
1
2 1
2 1
1
1
+
2
1
2
3
+
+ 1
21. Cyperus capitatus (Kâğıt otu)
2
2
1 1 1
1
3 2 2 2 3 1
+
2
+ +
1
2
2 2
1
+
+
3 2
42. Urginea maritima (Ada Soğanı)
43. Coridothymus capitatus (Syn. T. capitatus)
r
3 2 1
4
22. Juncus acutus (Hasır otu)
41. Lithospermum purpurea - coruleum
1 2 2+
4
23. Saxifraga cf. (TaĢkıran)
39. Coronilla emerus ssp. Emeroides
40. Lithodora hispidula ssp. Hispidula
2 3
1
1
30. Helicrysum orientale (Solmaz Çiçek)
29. Helicrysum stoechas ssp. barrelieri
38. Mandragora automnalis (Adam Otu)
(TaĢkesen Otu)
+
2
2
37. Daphnea gnidioides (Dafne - Sırımbağı)
(Yalancı Burçak)
r
2
+
1
(Herdemtaze - Yabani Mersin)
35. Inula heterolepis (Kaya Andızotu)
1
1
5
2
1
34. Salvia fruticosa (Syn. S.triloba) (Adaçayı)
2
1 2 1
1
1 1
1
+
r
38. Salvia fruticosa (Adaçayı)
1
2
2
39. Salvia bracteata (Adaçayı)
24. Medicago marina (Deniz yoncası)
30
7. Dryopteris pallida (Eğrelti Otu)
8. Tymus cilicicus (Kekik)
+
2
(Pembe çiçekli Funda)
40. Salvia viridis
150
100
120
70
40
6. Crataegus monogyna (Akdiken)
1
1
1
53. Euphorbia peplus var. peplus (Sütleğen)
320
350
160
900
880
5. Foeniculum vulgare (Rezene)
5 4 4 3 3 5 2 3 3 3 5 2 1 +
1 1
1 2 1 1
2
1
1
1
1 4
2 +
2
56. Rhamnus oleoides (Zeytin yapraklı Cehri)
910
1040
1000
900
970
3. Osyris alba (Keçi öldüren)
4. Tamus communis.ssp.cretica (Karaasma)
1
1
1 +
1
2 + 2 2 1
+
1
+
3 3 3 3 3 3 1
+
2 2 2 3 2 r
1
2
1
(Dağ Kirazı-Bodur Kiraz)
57. Asphodelus lutea (ÇiriĢ otu)
3
3
+ +
58. Cerasus prostrata var. prostrata
+ 2 3 3 r
2
59. Osyris alba (Keçi öldüren)
2
2
1
2
2 3 2
1
1 1 2
+ 2
+
+
4 3
1
1
71. Rhus coriaria (Derici Sumağı)
var. etrusca (
2 4 4 3 3 4
1
(Böğürtlen)
"
2 3 2
1
72. Thymus cf. Cilicicus (Kekik)
TÜRLER
(Dağ Kirazı - Bodur Kiraz)
2 3
73. Ephedra major (Deniz üzümü)
< 50 m
1. Cerasus prostrata var. prostrata
+
74. Carex flacca (Kındıra - Saparna)
KIYI KUŞAĞI
2 3
+
75. Rubus canescens var. canescens
ORTA
ALT
KUŞAK
KUŞAK
250-500 m 50-250 m
750 - 900 m
1
76. Filago cryocephala (Pamukçuk)
"
1000
3
+
77. Dianthus spec. (Dağ karanfili)
69.
1000
1060
1040
900 - 1100 m
350
ÜST KUŞAK
1040
970
970
1040
1050
1110
950
900
830
560
550
540
540
520
ÜST KUŞAK
900 - 1110 m
1110 >1100 m
KUZEY BAKILI YAMAÇLAR
ORTA KUŞAK
500 - 900 m
500
ALT KUŞAK
50 - 500 m
10
20
20
30
40
50
70
100
120
277
360
450
KIYI KUŞAĞI
< 50 m
5.0
5.0
4.0
3.0
5.0
TÜRLER
3.0
0.5
GEBEKUM KUMULU
0-5m
4
3 +
+ 1
1 +
+
62. Sarcopoterium spinosum (Apdesbozan)
+
4
2
2
2
4 2
1 +
1
1
14+
+
63. Euphorbia biglandulosa (Sarı boya Sütleğeni)
64. Cistus salviifolius (Adaçayı yapraklı Laden)
66. Cistus creticus (Tüylü Laden)
67. Asphodelus microcarpa (ÇiriĢ Otu)
68. Erica manipuliflora (E.verticillata)
(Pembe çiçekli Çalı Fundası)
70. Myrtus comminus (Mersin - Murt)
71. Rubus anatolicus (Anadolu Böğürtleni)
1 72. Rubus fruticosus (Böğürtlen)
2+
1
1 2 1
2 1 1
1
1 2 2 5 3
21 4
+ 4 r + 1 1 5 5 5 3 4 3 + 1 + r
2
3
2
2 2 1 3 2
3 2
2 1 3 3 2 +
1+
KAYNAKLAR :
3
+
1. M.D.KANTARCI 1992 VE 2005
2
2.BAZI BĠTKĠLERĠN TÜRKÇE ADLARI H.GÖKMEN 1973 ĠLE T.BAYTOP 1984'TEN ALINMIġTIR.
2 2
2
2 2+
+
2 2
3 3 3 3 1
1
2
2
3 1 + 3 2r
4 3 2 75. Pistacia lentiscus (Sakız Çalısı)
2
2 76. Anagyris foetida (Kokar Çalı - Zivircik)
2 77. Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)
1 78. Pinus brutia Kızılçam)
1 1 5 5
2
2. ORMAN AĞAÇLARININ ALTI ÇĠZĠLMĠġTĠR. AĞAÇLARIN YOKEDĠLDĠKLERĠ YERLERDE ORMAN ALTI ÇALI TÜRLERĠ ALANI KAPLAMIġTIR.
2
2 5 4 3 +
AÇIKLAMA : 1. ÖRNEK ALAN NUMARALARI M.D.KANTARCI 1992'DEKĠ TABLODADIR. ÖRTME ORANLARI Braun-Blanquet SĠMGELERĠDĠR.
2 73. Styrax officinalis (Karagünlük Çalısı - Tesbih)
2 2 1 + 1 2 2 74. Smilax aspera (Gıcır - Öz Dikeni)
1
)
2
1
+
3
+
2 1 79. Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı)
5 3 80. Liquidambar orientalis (Günlük Ağacı)
BÖYLECE KIZILÇAM ORMANI SEKUNDER MAKĠYE, MAKĠ DE AġIRI OTLATMA VD. TAHRĠPLERLE FRĠGANA VE GĠDEREK GARĠG'E DÖNÜġÜR.
GÜNEY
M.DOĞAN KANTARCI
ÜST YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI 750 - 1144 m
KUZEY
>1100 m Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi) KUġAĞI
YAYLA TEPE
1144 m
ÜST YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI > 900 m
Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus ilex (Söğüt yapraklı Pırnal MeĢesi)Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)-Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI
1000 -1100 m Populus tremula (Dağ Kavağı)-Qurecus ilex (Pırnal MeĢesi)Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI
1100 m
900 -1050 m Pinus brutia (Kızılçam)-Populus tremula (Dağ Kavağı)Quercus ilex (Pırnal MaĢesi)-Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI
1000/1050 m
ORTA YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI 500 - 900 m
Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)Arbutus andrachne(Sandal) KUġAĞI
750 - 900 m Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus ilex (Pırnal MeĢesi)Arbutus andrachne (Sandal) KUġAĞI
900 m
900 m
GÜNEY KAYALARI
750 m
500 m
500 m
KIYI KUŞAĞI < 50 m
Pinus brutia (Kızılçam)-Ceratonia ciliqua (Keçiboynuzu Ağacı)Quercus valonea (Palamut MeĢesi)-Liquidambar orientalis (Günlük Ağacı) KUġAĞI
KURUCA BÜK
TEPE
HİSARÖNÜ KÖRFEZİ - AKDENİZ
50 m
AVLANA OVASI
ORTA YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI
250 - 750 m
500 - 750 m Pinus brutia (Kızılçam)-Arbutus andrachne (Sandal)Juniperus phoenicea (Finike Ardıcı) KUġAĞI
ALT YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI
50 - 500 m
Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)Quercus valonea (Palamut MeĢesi)-Quercus infectoria (Mazı MeĢesi) KUġAĞI
İNBAŞI
TEPE
KARABALIK
TEPE 455 m
50 - 250 m ALT YÜKSELTİ / İKLİM KUŞAĞI
Pinus brutia (Kızılçam)-Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi)Arbutus andrachne (Sandal) Pistacia lentiscus (Sakız) KUġAĞI
250 m
REŞADİYE - ÇEŞME KÖY - KNİDOS YOLU
250 - 500 m Pinus brutia (Kızılçam)-Arbutus andrachne (Sandal)Quercus coccifera (Pırnal MeĢesi) KUġAĞI
50 m
< 50 m KIYI KUŞAĞI
Pinus brutia (Kızılçam)-Arbutus andrachne (Sandal)-Pistacia lentiscus (Sakız)-Ceratonia ciliqua
(Keçiboynuzu Ağacı)-Cupressus sempervirens var.glauca (Mavi Servi) KUġAĞI
KERME KÖRFEZİ - EGE DENİZİ
KÖRMEN İSKELESİ
M.DOĞ AN K ANT AR C I
12
TABLO 4.2. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI'NDA KIZILÇAM ORMANININ SIK AKDENĠZ ÇALILIĞINA DÖNÜġÜMÜ VE GENÇLEġMESĠ
AġAMALARI (KOCADAĞ'IN GÜNEY BAKILI YAMACINDA İNBAŞI TEPE MEVKİİNDE 1990 YILINDA YAPILMIŞ ÖLÇME OLUP, ALAN 2006 YILINDA DA KORUNMUŞ
DURUMDADIR.) (KAYNAK: M.D.KANTARCI 1990)
(1) K IZ IL Ç AM K OR U OR MANI
(2) S IK AK DE NİZ Ç AL IL IĞ INA (MAK İ) DÖNÜŞ MÜŞ K IZ IL Ç AM K OR U OR MANI
(1 ha AL ANDAK İ S AY I)
Ç AP (1.3 m) cm
BOY m
14
<2
5
10
20
30
40
50
75
Çz
S
TOP L AM
Ç AP (1.3 m) cm
B OY
<2
6
75
13
5
10
20
100
Çz
(3) S E Y R E K AK DE NİZ Ç AL IL IĞ INA (F R İG ANA) DÖNÜŞ MÜŞ K IZ IL Ç AM K OR U OR MAN I
1 ha AL ANDA S AY I
S
Ak
M TOP L AM
100
B OY
6
5
100
11
25
25
10
50
3
25
25
50
50
25
100
S 400
Ak 300 Ak 900
9
25
S 200
7
200
S 300
S 200
200
3
500
125
4
S 75
75
3
1300
Ak 100
ME R S İN
OR AN %
T OP L AM
OR AN % %
100
600
2
50
50
25
25
1
0
K IZ IL Ç AM
75
100
S ANDAL
400
275
150
125
225
100
25
800
54%
675
46%
T OP L AM
K IZ IL Ç AM
P ins brutia
S ANDAL
Arbutus andrachne
AK Ç AK E S ME
P hyllirea latifolia
ME R S İN
Myrtus comminus
Z AK K UM
Nerium oleander
P IR NAL ME Ş E S İ Quercus coccifera
K AT IR T IR NAĞ I (DİK E N Y AP R AK L I) G enista achantoclados
AT E Ş DİK E Nİ
P yrachanta coccinea
L ADE N T ÜR L E R İ C istus sp.
Ç IT IR DİK E Nİ
P oterium spinosum
K AR AB AŞ O T U L avandula stoechas
S AR I P ÜR E N
(K O Y UN K IR AN)
Hypericum empetrifolium
K AY NAK : M.D.K ANT AR C I 1990 T AB L O 5'T E N AL INMIŞ T IR .
1475
100%
300
200
1
Ç AL IL AR
2200
K IZ IL Ç AM
Z AK K UM
S ANDAL
P IR NAL Meş .
G E VE N
AT E Ş DİK .
L ADE N
Ç IT IR DİK .
300
300
100
400
400
400
900
100
1300
800
1200
24%
1300
25%
2200
2500
400
8%
2200
43%
500
5100
100%
AÇ IK L AMA :
1. K IZ IL Ç AM AĞ AÇ L AR ININ K E S İL ME S İ O R MAN AL T INDAK İ Ç AL IL AR IN G E L İŞ ME S İNE VE K O R U
O R MANININ "S IK AK DE NİZ Ç AL I T O P L UMUNA" (MAK İ) DÖ NÜŞ ME S İNE S E B E P O L MUŞ T UR .
2. AŞ IR I O T L AT MA İL E DİK E NL İ Ç AL IL AR İL E HAY VANL AR IN Y E ME DİĞ İ (S AR I P ÜR E N = K O Y UN
K IR AN) G İB İ B İT K İL E R Y O Ğ UNL AŞ MIŞ T IR . O R MAN "S E Y R E K AK DE NİZ Ç AL I T O P L UMUNA"
(F R İG ANA) DÖ NÜŞ MÜŞ T ÜR .
3. O R MANDAN AÇ MA T AR L A T E R K E DİL İNC E DİK E NL İ Ç AL IL AR G E L İŞ MİŞ T İR .
4. Y ANAN VE O T L AT MA Y AP IL MAY AN AÇ MA T AR L ADA K AL AN T E K AĞ AÇ T AN
DÜŞ E N T O HUML AR L A K IZ IL Ç AM G E NÇ L İĞ İ Y E NİDE N G E L İŞ MİŞ T İR .
K AR AB AŞ O.
S AR I P ÜR E N
T OP L AM
5400
5400
300
100
100
500
500
8%
200
300
400
700
300
1500
1000
1000
200
5600
5600
92%
6100
100%
(4) OR MANDAN AÇ IL IP TE R K E DİL MİŞ TAR L ANIN DİK E NL İ Ç AL IL IĞ A DÖNÜŞ ME S İ
Ç AP (1.3 m) cm
BOY
<2
5
10
20
I ha AL ANDA S AY I
Ç z Ç AL I T OP L AM
6
200
200
100
200
5
100
4
(5) OR MANDAN AÇ IL MIŞ AL ANDA Y ANG INDAN S ONR A
ANA AĞ AÇ TAN G E L E N K IZ IL Ç AM G E NÇ L İĞ İNİN Y E NİDE N OR MAN K UR MAS I
ANA AĞ AÇ 1 ha AL ANDA
Ç AP (1.3 m) cm
BOY m
<2
5
10
20
50 T OP L .
100
B OY Ø 1.30
11
11 48.0
5
400
300
100
4
500
200
300
3
1900
1000
900
2
3400
3400
1
2000
2000
0
K IZ IL Ç AM 6400 1100
600
100
100
8300
100
100
3
2
1
Ç AL IL AR
3400
3400
0
200
K IZ IL Ç AM
AK Ç AK E S ME
L ADE N
Ç IT IR DİK .
K AR AB AŞ O.
AT E Ş DİK .
G E VE N
T OP L AM
300
500
200
1500
1200
300
100
100
3400
500
13%
3400
87%
3900
100%
M. DOĞ AN K ANTAR C I
- 14 -
100
S 400 S 200
TOP L AM
100
Z 200
0
K IZ IL Ç AM
OR AN %
S ANDAL
OR AN %
AK Ç AK E S ME
OR AN %
25
25
Ç AL I
100
300
2
400
0
50
25
100
Çz
4
M 2200
5
20
100
300
1
50
10
100
100
100
S 100
2
8
6
5
4
50
25
1 ha AL ANDA S AY I
Ç AP (1.3 m) cm
5
100
12
25
<2
1
ġEKĠL 3. DATÇA YARIMADASI’NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARININ ÇALILAġMASI (MAKĠLEġME) VE YENĠDEN AĞAÇLANDIRILMASI ÖRNEĞĠ
1. SIK KIZILÇAM ORMANI
2. SIK AKDENİZ ÇALILIĞI (MAKİ)
(TAHRİP EDİLMİŞ
KIZILÇAM ORMANI ARTIĞI )
3. SEYREK AKDENİZ ÇALILIĞI (GARİG / FRİGANA)
EROZYONA UĞRAMIŞ SIĞ VE TAŞLI TOPRAKTA
KURAKLIĞA DAYANIKLI DİKENLİ ÇALILAR İLE
YAPRAKLARI TÜYLÜ BİTKİLER YAŞAYABİLİRLER.
YAĞIŞ
YAĞIŞ
YAĞIŞ
YAĞIŞ SUYU
TOPRAĞA SIZAMAZ
SELE DÖNÜŞÜR.
MAKİ TAHRİP EDİLİRSE
TOPRAK EROZYONA UĞRAR,
SIĞLAŞIR VE SU TUTAMAZ.
TOPRAK
TOPRAK
ANAKAYA
TOPRAKTAN SIZAN SU
KAYNAKLARA ULAŞIR.
ANAKAYA
ANAKAYA
TOPRAKTAN SIZAN SU
KAYNAKLARA ULAŞIR.
5. SEYREK AKDENİZ ÇALILIKLARI KORUNMAZSA
YÜZEYDEKİ SIĞ TOPRAK TA TAŞINIR VE
ARAZİ KAYALIKLARA DÖNÜŞÜR.
4. ÇALILAŞMIŞ ORMAN ALANLARI
(SEKUNDER MAKİ ALANLARI)
YETERLİ TOPRAK OLDUĞU İÇİN
AĞAÇLANDIRILARAK YENİDEN
ORMAN YETİŞTİRİLEBİLİR.
DATÇA YARIMADASI’NDA BU
AĞAÇLANDIRMA ALANLARININ
ÖRNEKLERİ YAYGIN OLARAK
VARDIR.
Ah HORİZONU
ANAKAYA
TOPRAK
ANAKAYA
TOPRAKTAN SIZAN SU
KAYNAKLARA ULAŞIR
M.DOĞAN KANTARCI
- 15 -
Ah HORİZONU
Ah HORİZONU
-16-
15
cm
16
25
25
TOP L AM AĞ AÇ VE Ç AL I
K IZ IL Ç AM
Ç AL I
(1ha AL ANDAK İ AĞ AÇ VE Ç AL I S AY IS I)
20
24
28
75
25
325
50
32
125
50
36
25
125
50 Ç ATAL
75
575
200 Ç ATAL
BOY K IZ IL ÇÇAM
AL I
<2
75 175
4
75 125
6
175
8
50
10
50
12 100
14 575
16 125
700
500
50
75
G E NÇ K IZ IL Ç AM OR MANINDA AĞ AÇ VE Ç AL IL AR IN
1 ha AL ANDAK İ S AY IS I VE B OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMI
600
100
25
25
AR DI
12
L A D E NL E R
Ç AP 1.3 m
BOY m
<4
4
8
16
K IZ IL Ç AM
14
K IZ IL Ç AM
12
K IZ IL Ç AM
10
K Z IL Ç AM
8
K IZ IL Ç AM
6
K IZ IL Ç AM
175
4
K IZ IL Ç AM
75
Ç AL I
100
25
<2
K IZ IL Ç AM 50
Ç AL I
125
50
S A K IZ
ÖR NE K AL AN 1. G İR E L ME Z AR L IĞ I B ATIS I
Y ÜK S E L Tİ: 100 m, Y E R Y ÜZ Ü Ş E K L İ : OR TA Y AMAÇ , B AK I: BATI, E Ğ İM: 12°, ME Ş C E R E K AP AL IL IĞ I: % 70, Y AŞ : 35
ANAK AY A : K İR E Ç TAŞ I TOP R AK : OR TA DE R İN VE OR TA TAŞ L I K İL TOP R AĞ I
S Ö Ğ ÜT Y A P R A K L I
P IR NA L ME Ş E S İ
TABLO 5.1. BODRUM YARIMADASI’NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARINDA AĞAÇ VE
ÇALI TABAKASINDAKĠ TÜRLERĠN SAYILARI
(Değerler 1 ha alan için verilmiĢtir.)
50
250
Ç AL I
225
75
175
400
300
25 K IR IK
75
75
25
T OPL AM
275
325
75
50
75
50
25
25
450
450
75
75
175
200
125
50
50
25
175
75
50
25 25
150
150
100
25 K IR IK
1225
100
50
75
125
1525
100
50 25
B OY m <2
100
25
50
AKÇAKESME
PINAL ME Ş E S İ
25
25
SANDAL
25
50
75
2-4
4-6
6-8
8 - 10 10 - 12 12 - 14 14 -16
K IZ ILAR
Ç AM
DIÇ
Ç AL I
AR
DIÇ
725
100
25
25
25
K IZ IL Ç AM 4
800
4
Ç AL IL AR 4
700
8
725
12
16
600
20
24
500
28
32
200
16
Ç AL I
200
50
50
400
12
KIZILÇAM
8
25
25
300
25
200
200
KIZILÇAM
25
4
KIZILÇAM
ARDIÇ
ÇALILAR
0
KIZILÇAM
ARDIÇ
ÇALILAR
TOPLAM
25
100
725
AR DIÇ L AR
25
100
100
25
100
725
850
25
25
100
50
100
25
25
25
25
100
50
100
25
25
375
100
725
725
425
50
250
B OY m
50
75
50
K IZ IL Ç AM AR DIÇ Ç AL I
25
75
50
175
50
225
75
75
25
125
175
( 50 TANESĠ KURUMUġ)
100
25
125
(25 K UR U+25 DE VR İK )
KIZILÇAM
150
25
175
KIZILÇAM
50
25
75
50
200
25
Ç AL IL AR
125
150
50
ARDIÇ
25
150
ÇALILAR
50
25
25
150
100
325
175
1750
175
175
175
175
100
125
75
175
Ç AL I
475
150
100
100
AR DIÇ
250
4
25
8-16 16-20 20-24 24-28 28-32
300
6
50
K IZ IL Ç AM
25 150
100 25 175
75 47 53
175
125
175
475
175
75
<2
4
6
450
8
10
12
400
14
16
350
18
500
475
8
ARDIÇ
4-8
K IZ IL Ç AM
A R DIÇÇ AL I
TOP L AM AĞ AÇ VA Ç AL I
40
S A K IZ Ç A L IS I
Ç AP (1.3 m) cm
(1 ha AL ANDA AĞ AÇ VE Ç AL I S AY IS I)
16
20
28
32
36
12
< 2
G E NÇ +OR TA Y AŞ L I B İR K IZ IL Ç AM OR MANINDA AĞ AÇ VE Ç AL IL AR IN
1 ha AL ANDA B OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMI
AK Ç AK E S M
8
75
75
2-4
50 25 25
25
25
0
B OY m < 2
25
75
50
50
25
2-4
4-6
6-8
8-10
10-12
12-14 14-16 16-18
25
0
K IZ IL Ç AM
AR DIÇ
Ç AL IL AR
TOP L AM
75
50
325
450
50
1200
D E L İC E
4
18
KIZILÇAM
16
KIZILÇAM
14
KIZILÇAM
12
KIZILÇAM
10
KIZILÇAM
KIZILÇAM
25
100
BOY m
Ç AL IL AR
25
0
375
ÖRNEK ALAN 3. ÇĠFTLĠK TEPE (ÇIRKAN - KONACIK KUZEYĠ)
<4
50
100 25
725
YÜKSELTĠ: 290 m, YERYÜZÜ ġEKLĠ: ORTA YAMAÇ, BAKI: KUZEYDOĞU, EĞĠM: 23°, MEġCERE KAPALILIĞI: % 70, YAġ: 30-35 VE 80-90
ANAKAYA : KĠREÇTAġI TOPRAK : ORTA DERĠN VE ORTA TAġLI KĠL TOPRAĞI
2
50
OR TA Y AŞ L I B İR K IZ IL Ç AM OR MANINDA AĞ AÇ VE Ç AL IL AR IN
1 ha AL ANDAK İ S AY IS I VE B OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMI
ANAKAYA: KĠREÇ TAġI, TOPRAK: ORTA DERĠN-YER YER DERĠN-ORTA TAġLI KĠL TOPRAĞI
BOY m
ÇAP (1.3 m) cm
(1 ha ALANDA AĞAÇ VE ÇALI SAYISI)
TOPLAM AĞAÇ VE ÇALI
<8 8
16
24
32
40
48
56
64 KIZILÇAM AR DIÇ
Ç AL I
25
125
100
75
0
300
300
1225
100
175
125
ÖRNEK ALAN 2. DEMĠRLER ORMANI
YÜKSELTĠ : 100 m, YER YÜZÜ ġEKLĠ : ORTA YAMAÇ , BAKI: BATI, EĞĠM: 16°, MEġCERE KAPALILIĞI: % 60, YAġ: 65
32
KIZILÇAM
28
KIZILÇAM
24
KIZILÇAM
20
575
50
50
0
K IZ IL Ç AM
K IZ IL Ç AM
Ç AL I
225
175
200
250
75
200
KAYNAK : E. MAKİNECİ 1998 VERİLERİNDEN YENİDEN DÜZENLENMİŞTİR.
100
75
1375
50
75 25 50
M.DOĞ AN K ANTAR C I
-1716
TABLO 5.2. BODRUM YARIMADASINDAKĠ FĠNĠKE ARDIC'I ORMANLARININ KURULUġU VE BU
ORMANLARDAKĠ ÇALI MĠKTARI
4
6
8
10
12
14
50
K IZ IL Ç AM
Çz
A
Ç AL I
S A R I Ç IL B IR T I
7
2
D E L İC E
0
S A K IZ
ANAK AY A : K İR E Ç TAŞ I TOP R AK : OR TA DE R İN (Y E R Y E R S IĞ L AŞ MIŞ , Y E R Y E R DE R İN) OR TA TAŞ L I K İL TOP R AĞ I
BOY m
Ç AP (1.3 m) cm (1 ha AL ANDAK İ AĞ AÇ VE Ç AL I S AY IS I )
ÖRNEK ALAN 1. KAYABAġI TEPE
YÜKSELTĠ : 250 m, YERYÜZÜ ġEKLĠ: SIRT, BAKI: KD, EĞĠM: 4°, MEġCERE KAPALILIĞI : % 70
50
S IK B İR K IZ IL Ç AM + F İNİK E AR DIC I OR MANINDA AĞ AÇ VE Ç AL IL AR IN
1 ha AL ANDA S AY IS I B OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMI
K IZ IL Ç AM
1375
1400
6
5
4
25
25
K IZ IL Ç AM
25
AR DIÇ
25
1200
AR DIÇ
25
400
125
75
625
AR DIÇ
Ç AL IL AR
375
25
925
25
50
25
1375
75
50
50
800
50
25
AR DIÇ
Ç AL IL AR
500
25
K IZ IL Ç AM
AR DIÇ
Ç AL IL AR
50 (Ç AL IL AŞ MIŞ )
100 (50 TANE S İ Ç AL IL AŞ MIŞ )
75
25
50
25
625
600
525
25 (TE P E S İ K UR UMUŞ )
25
525
25
1
0
Ç AL I
1000
3
2
Ç AL I
6 50
7 50
100
50
AR DIÇ
0 K IZ IL ÇAR
AMDIÇ
1 50
100
2
525
3
1375
4
625
5
100
1600
400
K IZ IL Ç AM
50
100
75
50
AR DIÇ
Ç AL IL AR
TOPL AM
25
1000
1375
125
50
1175
1425
200
150
200
150
50
25
25
200
25
100
50
0 75
125
50
50
1-2
2-3
50
100
50
2725
175
25
50
50
50
50
25
B OY m < 1
3-4
4-5
5-6
6-7
3025
Ç AP (1.3 m) cm
8
12
(1 ha AL ANDA AĞ AÇ VE Ç AL I S AY IS I) TOP L AM AĞ AÇ VE Ç AL I
16
20
24
28
32 Ç z AR DIÇ Ç AL I
100
200
175
25
50
25
600
25
25
<1
2
3
4 25
5
5006
600
25
25
500
TOP L AM
25
150
25
250
475
25
25
125
150
25
25
50
100
75
125
(75 K UR U)
225
25
25
125
175
100
450
700
1150
25
550
50
625
1950
0
150 150
500
50
75
25
100 50
75
50
25
25
425
350
75
50
25
25
175
750 250 100 50 350
2725
AR DIÇ
25
25
150
75
25
B OY m < 1
A K Ç A K E S ME
K O C A Y E MİŞ
(1 ha AL ANDA AĞ AÇ VE Ç AL I S AY IS I)
12
14
16
18 A Ç AL I
S A ND A L
10
D E L İC E
8
K IZ IL
ANAKAYA: KĠREÇ TAġI TOPRAK: ORTA DERĠN (YER YER SIĞLAġMIġ) ORTA TAġLI KĠL TOPRAĞI
Ç AP (1.3 m) cm
4
6
50
25
25
25
4
200
300
75
25
AR DIÇ
Ç AL I
Ç AL I
25
75
25
325
25
400
AR DIÇ
Ç AL I
75
900
125
725
AR DIÇ
Ç AL I
25
50
(Ç AL IL AŞ MIŞ )
100
1475
1575
150
1575
1725
600
600
800
50
500
100 25 125
2
1800 75 100 925 25 550 125
1
25
425 K UR U
175
175 (K UR U)
0
AR DIÇ
Ç AL IL AR
TOPL AM
25
300
325
25
50
75
25
25
25
25
4-5
5-6
2000
AR DIÇ
1800
AR DIÇÇ AL I
800
400
3400 125 100 2200 25 675 150 125
3 800
2 250 ##
3 75 ##
4
##
5
25
6 50
800
600
400
200
0
175
250
25
B OY m < 1
75
1-2
2-3
50
25
3-4
4-5
K AY NAK : B . ÖZ T ÜR K 1998 VE R İL E R İNDE N Y E NİDE N DÜZ E NL E NMİŞ T İR .
Ç AL I
1750
1400
600
250
125
3-4
TAHR İP E DİL MİŞ B İR F İNİK E AR DIC I OR MANINDA
AĞ AÇ VE Ç AL IL AR IN 1 ha AL ANDA
B OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMII
1000
75
25
2-3
25
1200 < 1 25 ##
3
150
1-2
25
1600
5
Ç AL I
450
225
ÖRNEK ALAN 3. GEBE KĠLĠSE YAMACINDAKĠ (TORBA GÜNEYĠNDE) ARDIÇ ORMANI
2
25
200
50
YÜKSELTĠ : 10 m, YERYÜZÜ ġEKLĠ: ORTA YAMAÇ, BAKI : KUZEYBATI, EĞĠM: 15°, MEġCERE KAPALILIĞI: % 70,
0
75
500
600150
300
300
25
350
Ç ALÇI AL I
400
475
425
175
225
475
450
600
25
475
450
75
Ç AL IL AR
75
125
S A R I Ç IL B IR T I
AR DIÇ
BOY m
6
ÇAR
AM
DIÇ
K IZ IL Ç AM K IZ ILAR
DIÇ
S AY I
700
25
25
(25 K UR U)
S IK B İR F İNİK E AR DIC I OR MANINDA AĞ AÇ VE Ç AL IL AR IN
1 ha AL ANDA B OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMI
4
A K Ç A K E S ME
0
D E L İC E
BOY m
6
AR DIÇ
5
AR DIÇ
Ç AL IL AR
4
K IZ IÇ AM
AR DIÇ
Ç AL IL AR
3
AR DIÇ
Ç AL IL AR
2
AR DIÇ
Ç AL IL AR
1
AR DIÇ
0
K IZ IL Ç AM
K IZ IL P IR NA L
ÖRNEK ALAN 2. GÖLKÖY ARDIÇ ORMANI
YÜKSELTĠ : 160 m, YERYÜZÜ ġEKLĠ : ORTA YAMAÇ, BAKI : DOĞU, EĞĠM : 27°, MEġCERE KAPALILIĞI : %65
ANAKAYA : KĠREÇ TAġI TOPRAK : ORTA DERĠN VE YER YER DERĠN, ORTA TAġLI KĠL TOPRAĞI
5-6
1
TABLO 5.3. BODRUM YARIMADASI'NDA YAġLI BOZ PIRNAL MEġESĠ MEġCERESĠ (GĠREL MEZARLIĞI)
5
4
T OP L AM
1
Y AŞ L I B İR B OZ P IR NAL ME Ş E S İ ME Ş C E R E S İNDE (G İR E L K ÖY Ü-B ODR UM)
AĞ AÇ
OY S INIF L AR INA DAĞ IL IMI
4 L AR IN B 4,5
5
6
6
14,0
7
7
13,0
8
8
9
9
9,511,5 12,0
10
9,9
10,1
10,0
11
10,9
11,5 11,0 11,1
12
129,5
10,0
13
8,013 9,0
14 7,0
14
6,0
15
16
1
3
2
2
1
14
12
10
B OY m
1
8
6
1
4
1
2
4,5
0
1
4,5/30
3
3
2
1
1
3
1
AĞ AÇ 1
S AY IS I
1
1
1
2
2
3
1
14
K AY NAK : E .MAK İNE C İ 1998'DE K İ VE R İL E R DE N DE Ğ E R L E NDİR İL İP , Ç İZ İL MİŞ T İR .
1
1
- 18 -
YÜKSELTĠ: 350 m, YERYÜZÜ ġEKLĠ : SIRT DÜZLÜĞÜ, BAKI: GÜNEY, EĞĠM : % 6, MEġCERE KAPALILIĞI : % 70
ANAKAYA: KĠREÇ TAġI TOPRAK: DERĠN, ORTA TAġLI KĠL TOPRAĞI
BOY m
(8O x 10 m ÖR NE K AL ANDAK İ AĞ AÇ L AR B OY /1.3 m Ç AP OL AR AK B E L İR TİL MİŞ TİR .)
Ç AP (1.3 m) cm
15 30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
14,0/115
14
13,0/42
13
12,0/86
12
11,0/55
11,5/62
11,0/82
11
10,0/42
10,0/55
10
9,0/70
9,5/86
9
8,0/47
8
7,0/32
7
6,0/39
6
-1919
(1,3 m) 30-115 cm arasındadır (Bkz.Tablo 5.3.). Girel Köyü Mezarlığındaki bu meĢe
ağaçları topluluğu, Kızılçam ve Ardıç ormanlarının altında veya onlardan ayrı olarak
bulunan çalılaĢtırılmıĢ Pırnal MeĢesi topluluklarının eskiden boylu ağaçlardan oluĢan
ormanlar kurduklarını göstermesi bakımından çok önemlidir. Akdeniz Bölgesinde, Ege
Bölgesinde ve Marmara Bölgesinde yaygın olarak bulunan Bozpırnal ve Kızılpırnal
çalılıklarının “maki” veya “fundalık” olarak nitelenmesi mümkün değildir. Boylu Bozpırnal
MeĢesi ağaçları Akdeniz Bölgesinin baĢka yerlerinde de vardır (KaĢ-Elmalı yolunda vd.).
Boylu Kızılpırnal MeĢesi ağaçlarına da rastlanmaktadır. Bunlardan bir tanesi de ĠzmitKandıra arasındaki eski yolda bir mezarlıkta bulunmaktadır. Eski bir koru ormanı
kalıntısı olan bu Boz Pırnal MeĢe topluluğu ancak Girel Mezarlığında korunmuĢtur.
3.2. FRĠGANA VE GARĠG (SEYREK AKDENĠZ ÇALILIĞI)
Sık Akdeniz Çalılığında odun kömürü yapmak için yapılan kesimler ile birlikte
aĢırı ölçüde keçi otlatması yaprağı yenilebilen çalı türlerinin azalmasına dikenli veya
zehirli çalı türlerinin alanda yaygınlaĢmasına sebep olmaktadır. Böylece “Seyrek
Akdeniz Çalılığı” geliĢmektedir. Seyrek Akdeniz Çalılığı Yunanistan’da “phyrigana”,
Ġspanya’da “Tomillares” olarak adlandırılmaktadır. Tahribatın devam ettirildiği alanlarda
toprak giderek taĢınmakta ve dikenli, kuraklığa dayanıklı çalılar anakaya çatlaklarındaki
topraklaĢmıĢ yerlerde köklerini geliĢtirmektedirler. Bu seyrek ve dikenli türlerden oluĢan
Akdeniz çalılığı Fransa’ da “Garigue” olarak adlandırılmıĢtır.
“Seyrek Akdeniz Çalılıkları”nda yaygın çalı türleri;KarabaĢ Otu, Kekik türleri,
Laden türleri, Biberiye, Katran Ardıcı, Pırnal MeĢesi, Diken Yapraklı Katırtırnağı,
Abdestbozan, Diken Yapraklı Sütleğen ve diğer sütleğen türleri, Geven türleri, ÇiriĢ Otu,
Adaçayı türleri gibi türlerdir (Latinceleri için bkz. Tablo 2 ve 3.1. ve 3.2.).
Tipik bir örnek olduğu için ReĢadiye (Datça) Yarımadası’nda bir Kızılçam
ormanının “Sık Akdeniz Çalılığına” (Maki) dönüĢtürüldükten sonra giderek devam
ettirilen yakacak için kesim ve otlatma (keçi) tahribatı sonucunda “Seyrek Akdeniz
Çalılığına” (Frigana) dönüĢtürülmesi süreci ġekil 3’te gösterilmiĢtir. Bu süreçte toprağı
ileri derecede taĢınıp, sığlaĢmamıĢ olan orman artığı çalılıklar teraslanıp,
ağaçlandırılmıĢtır. Toprağın sığlaĢtığı yamaçlardaki teraslamalar sadece yüzeysel akıĢı
önlemeye yaramıĢtır. Bu sığ topraklarda yapılan ağaçlandırmalar baĢarılı olmamıĢtır.
Toprağın iyice taĢındığı ve anakayanın yüzeye çıktığı arazide ise ancak kuraklığa
dayanıklı diken yapraklı çalılar ile tüylü yapraklı (Kekik vb.) bodur çalılar kalabilmiĢtir
(Garig). Bu çalıların kökleri anakayanın çatlakları arasında kalmıĢ olan topraktan ilk
yazda su alabilmektedirler. Bu “Seyrek Akdeniz çalılıkları” bitki türleri ve küçük hayvan
türleri (genellikle sürüngenler ve kemirgenler) bakımından oldukça zengindir. Akdeniz
ikliminin etkisi altında çevredeki ormanları ve kayalıkları da barınak olarak kullanabilen
hayvanlar (KuĢlar dahil) bu arazide avlanıp, beslenebilmekte ve biyolojik çeĢitliliği
artırmakta / devam ettirebilmektedirler. Bu sebeple “Seyrek Akdeniz Çalılığına” (Garig)
dönüĢmüĢte olsa bu orman artıklarının korunması gerekmektedir. Ayrıca Kekik türleri ile
Adaçayı türleri ve diğer çiçekli / kokulu bitkiler bal üretimi (arıcılık) için çok değerlidir.
“Sık Akdeniz Çalılığı” ile “Seyrek Akdeniz Çalılığını” oluĢturan bitki türleri arazinin
bakısına ve yükseltisine göre farklı yetiĢme ortamlarında farklı ekolojik sistemler
-20-
20
oluĢturabilmektedirler. Aynı tür bakı ve yükseltiye bağlı olarak veya anakaya / toprak
özelliklerine bağlı olarak farklı yetiĢme ortamlarında bulunabilmektedir. Bu konuda tipik
bir örnekleme Datça (ReĢadiye) Yarımadasında Hisarönü Körfezi (Akdeniz) – Yayla
Tepe – Kerme Körfezi (Ege Denizi) arasındaki kesitte görülmektedir. Bu kesitte kuzey
bakılı yamaçlardaki yükselti / iklim kuĢakları ile güney bakılı yamaçlardaki yükselti / iklim
kuĢaklarının farklı oldukları gibi farklı ağaç ve çalı türleri ile temsil edildikleri de
anlaĢılmaktadır (Tablo 4). Tablo 4’ te ağaç türlerinin altı çizilmiĢtir. Bu ağaç türlerinin
bulunmadığı veya “r=nadir” “+=serpili”, “1=<%5” olarak bulunduğu alanlar ormanın tahrip
edildiği ve çalılığa dönüĢtürüldüğü alanlardır (Fazla bilgi için bkz. Kantarcı, M.D. 1992).
Datça (ReĢadiye) Yarımadasında ormanların ve sık Akdeniz çalılıklarının aĢırı derecede
tahribi; bir yandan yakacak odun ve odun kömürü için ağaç ve çalıların kesilmesine, öte
yandan da yoğun keçi otlatmasına bağlıdır. Odun ve odun kömürü ısınmak için, yemek
piĢirmek için ve Datça’da ve Betçe’de yaygın olarak toprak kap, çanak, çömlek, desti
(ampfora) yapılan fırınları ısıtmak için kullanılmıĢtır. Tipik bir örnek olarak verilen
ReĢadiye (Datça) Yarımadası’ndaki orman ve çalılaĢtırılmıĢ orman alanları Türkiye’nin
bütün Akdeniz, Ege ve Güney Marmara kıyıları boyunca yaygındır (Tablo 4.2.).
Tablo 4.2.’de tam kapalı bir Kızılçam ormanı ile hemen yanında görülen 4 ayrı
oluĢum ve geliĢim alanlarındaki ağaç ve çalı türleri ölçülerek verilmiĢtir. ReĢadiye
Yarımadası’nın Betçe Bölümünde Koca Dağ’ın güney eteklerindeki ĠnbaĢı Tepe
mevkiinde bulunan, birbirine yakın alanlardaki orman ve çalılıkların yapısı orman
tahribatı ile oluĢan maki ve frigana toplulukları arasındaki iliĢkiyi açıkça göstermektedir.
Bu örnek alanlar 1990 yazında ölçülmüĢtür (Bkz. M.D.Kantarcı 1990). Örnek alanlar
2000 yılının yazında tekrar gezilmiĢ, fakat ölçme yapılmamıĢtır. Tablo 4.2.’de Kızılçam
koru ormanındaki ağaçların kesilmesi sonucunda orman altındaki çalıların yaygınlaĢtığı
ve “Sık Akdeniz Çalılığının” (Maki) oluĢtuğu görülmektedir. Bu çalılaĢtırılmıĢ alandaki
Kızılçam ağaçlarının tümü kesilmediği için seyrek bir üst ağaç tabakası kalmıĢtır. Ancak
bol ıĢık alan ve serpilip, yaygınlaĢan çalıların arasında veya altında kızılçam gençliği
(fide veya fidan olarak) yoktur. Çalılar Kızılçam fidelerinin yaĢamasını önlemektedirler
(IĢık ve su yetersizliği). Ormandan açılmıĢ tarla terk edildikten sonra tekrar çalı türleri ve
dikenlerle kaplanmağa baĢlamıĢtır. Çünkü bu çalı türleri ve diken türleri kuraklığa daha
dayanıklıdırlar. Kızılçam fideleri ancak yanan alana gelebilmiĢlerdir. Ormandan açılmıĢ
diğer bir alanda gölgelik olarak bırakılmıĢ yaĢlı bir Kızılçam ağacının çevresinde çoban
ateĢinden yangın çıkmıĢtır. Yangının izi Kızılçam ağacının gövdesinde görülmektedir.
Yanan alandaki ot ve dikenlerin külüne düĢen Kızılçam tohumları çimlendiklerinde
küldeki bitki besin maddeleri (özellikle mineralize olmuĢ azot) etkisi ile hızla kök
geliĢtirebildikleri için yaz kuraklığından etkilenmemiĢlerdir. Buradaki Kızılçam gençliği,
tipik bir yangın kültürü ile gençleĢme olayıdır. Tablo 4.2. birbirine eklenen önemli bir
orman tahribi / çalılaĢma / tarlaya dönüĢtürülme / tekrar çalılaĢma sürecini
göstermektedir. Ormandan açılan alanda bırakılmıĢ tek bir Kızılçam ağacı yangın
sonrasında ormanın yeniden geliĢmesini sağlamıĢtır. Ancak bu geliĢmede alanın terk
edildiği ve otlatmanın da yapılmadığı, dolayısı ile alanın korunduğu unutulmamalıdır.
3.3.
FUNDALIK (Pseudomaki)
Türkiye’de Akdeniz ikliminin etki alanı kuzeye doğru çıkıldıkça değiĢmektedir.
Ege Denizinin kuzey kesiminde ve Kaz Dağları Kütlesinin güney bakılı yamaçlarında
-2121
Akdeniz Ġklimi bir “Kuzey Ege Ġklimi” olarak etkisini sürdürmektedir. Ancak Kaz Dağları
Kütlesinin kuzey bakılı yamaçlarında iklim üzerinde Marmara Denizinin, Karadeniz
Ġkliminin ve kuzeyden Balkan Dağlarını aĢıp gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi
belirginleĢmektedir. Giderek Marmara Bölgesinin kuzeydoğusundaki Çatalca
Yarımadası ile Kocaeli Yarımadası’nda güney bakılı yamaçlar ve kıyılarda Akdeniz iklimi
etkisini hissettirmekte ise de, sırtlar ve kuzey bakılı yamaçlar Akdeniz Ġklimi etkisinin
dıĢına çıkmakta, Karadeniz Ġkliminin serin etkisi altında kalmaktadır. Bu alanda orman
altındaki çalı türleri de değiĢmektedir. Asit topraklarda Ağaç Fundası (Erica arborea) ile
Çalı Fundası (Erica manipuliflora = E.verticillata), KocayemiĢ (Arbutus unedo)
yaygınlaĢmaktadır. KireçtaĢından oluĢmuĢ topraklarda Akdeniz çalı türleri (sıcak toprak
özellikleri desteği ile) hakim olmaktadır. Özellikle yapraklarının loplu (girintili / çıkıntılı)
oluĢundan dolayı güneĢ ıĢığının toprak yüzeyine ulaĢmasını sağlayan (ıĢıklı) meĢe
ormanlarının altında fundalar ve kocayemiĢ ile diğer çalı ve ağaççık türleri
yaĢayabilmektedir (Bkz. Tablo 6.1. Belgrad Ormanı). MeĢe ormanının ıĢıklı oluĢu ile
kayın ormanının gölgeli oluĢu orman altı çalı türlerinin (ve ot türlerinin) yayılmasını
önemle etkilemektedir (Tablo 6.1. ve 7.2.). MeĢe ormanlarının tahrip edilmesi ile alttaki
funda çalıları ve diğer çalı türleri yeterli ıĢığa kavuĢtukları için yaygınlaĢmakta ve
fundalıklar geliĢmektedir. Fundalıklar batıdaki pseudomaki tanımlamasına uyularak
“Yalancı maki” olarak ta tercüme edilip, tanımlanmıĢlardır.
Trakya’ da doğal Karaçam ormanlarının altında da fundalığı oluĢturan çalı türleri
yaygındır. Özellikle Karaçam ormanlarının tahrip edildiği alanlarda fundalıklar daha
yaygın olarak yaygınlaĢmıĢtır. Çünkü Karaçam ormanları Trakya’ da ve Marmara
Bölgesinde asit topraklarda yaygındır. Fundalıklarda asit topraklar daha kolay
yaygınlaĢmakta ve gürleĢmektedirler (Tablo 6.2. ve 7.2.).
Kuzey Trakya Dağlık YetiĢme Ortamı Bölgesinde de meĢe ormanlarının tahrip
edilmesi sonucunda da fundalıklar geliĢmektedirler. Bu durum Marmara Bölgesinin
Karadeniz etkisini alan alçak arazisinde belirgin olarak yaygındır (Bkz.Tablo 7.1., 7.2.
7.3 ile Ģekil 4). Bu fundalıkların önemli bölümü ağaçlandırılmıĢtır. Geri kalan
fundalıkların derin topraklı olanlarının ağaçlandırılması, sığ topraklı olanların “tür
çeĢitliliğini koruma alanı” olarak korunması gerekmektedir.
3.4.
ORMAN GÜLÜ ÇALILIĞI
Serin ve nemli Karadeniz Ġkliminin etkisi altındaki dağlık arazide meĢe, kayın,
ladin ormanlarının altında Orman Gülü (Rhododendron pontricum ile Rhododendron
flavum) çalıları yerleĢmektedir. Ġki Orman Gülü türü; Batı Karadeniz Bölümünde Mor
Çiçekli (R. pontricum) ve Doğu Karadeniz Bölümünde Sarı Çiçekli (R. flavum) yaygındır.
Orman Gülü çok koyu gölge yaptığı için altında hiçbir bitki türünü barındırmamaktadır.
Ama kendisi daha ıĢıklı olan meĢe ormanlarının altında, açık yeĢil gölgeli kayın
ormanlarının altında ve tahrip edilmiĢ ladin ormanlarında (asit topraklarda) kolaylıkla
yayılmaktadır. Bu ormanların tahrip edilmesi ile Orman Gülü çalılığı alanı kaplamaktadır
(ġekil 5). Orman Gülü çalılığının yaygınlaĢtığı (sekunder oluĢum) orman alanları ile sık
Akdeniz çalılığının (maki) yaygınlaĢtığı alanlar ve fundalıkların yaygınlaĢtığı alanlar
arasında “oluĢma Ģekli” ile “yaygınlaĢma süreci“ bakımından hiç fark yoktur.
-2222
TABLO 6.1. BELGRAD ORMANI’NDA MEġE MEġCERELERĠNĠN ALTINDAKĠ ÇALI TÜRLERĠ
(Ormanın tahrip edildiği yerlerde bu çalı türleri fundalığa dönüĢmüĢtür.)
TOPRAK Nu.
27
28
3
5
21
24
17
25
31
ÖRNEK ALAN Nu.
221
245
66
77
338
134
347
169
256
Kapaklı Bent
PaĢa Kemeri
Av Üretme Alanı
PaĢa Kemeri
Büyük Bent
PaĢa Kemeri ile
Devecioğlu Tepe
KEMERBURGAZ
kuzeyi
KD ucunda
güneyinde
batısında
BinbaĢı ÇĢm. Arası
güneydoğusu
ORMAN BAKIMEVĠ
MEVKĠ
YÜKSELTĠ m
70
YERYÜZÜ ġEKLĠ
95
130
ORTA YAMAÇ ÜST YAMAÇ ORTA YAMAÇ
BAKI
EĞĠM %
MEġCERE KAPALILIĞI %
HAKĠM AĞAÇ TÜRÜ (Ağaç Tabakası)
145
70
105
45
125
72
ÜST YAMAÇ
ÜST YAMAÇ
ÜST YAMAÇ
TABAN DÜZLÜĞÜ
ORTA YAMAÇ
SIRT
GÜNEY
DOĞU
K-KB
3
80
5
60
15
100
BATI
BATI
DOĞU
DOĞU
30
100
23
80
35
100
30
100
45
100
25
100
98
100
60
Doğu Kayını
KUZEYBATI GÜNEYBATI
95
(Fagus orientalis)
Çoruh MeĢesi
%
80
80
45
(Quercus petrea subsp. iberica)
Saplı MeĢe
%
50
(Quercus robur subsp. pedunculiflora)
Adi Gürgen
%
(Carpinus betulus)
Karaçam (Pinus nigra)
100
KARIġAN AĞAÇ TÜRLERĠ (A1, A2,A3)
Doğu Kayını
%
Çoruh MeĢesi
%
Saplı MeĢe
%
Adi Gürgen
%
Anadolu Kestanesi
%
30 (A3)
5 (A1)
10
2 (A3)
30 (A2,A3)
7
(Castanea sativa)
ÇALI TÜRLERĠ (Çalı tabakası)
Ağaç fundası (Erica arborea)
%
KocayemiĢ (Arbutus unedo)
%
20
Yabani Ahlat (Çalı boyunda)
%
1
MuĢmula (Mespilus germanica)
%
1
KuĢ Üvezi (Çalı boyunda)
%
30
15
30
35
20
10 (KurumuĢ)
55
(IĢık yetmezliği)
(Pirus eleagrifolius)
10
3
3
3
(Sorbus torminalis)
Akçakesme (Phyllirea latifolia)
Tüylü Laden (Cistus creticus)
10
4
%
4
4
Akdiken (Crataegus monogyna) %
%
4
10
30
10
YETĠġME ORTAMI BĠRĠMĠ
KURU
KURU
KURU
KURU
KURU
DEĞĠġKENNEMLĠ
50-60
90-100
90-100
90-100
90-100
TAZE
>100
DEĞĠġKEN NEMLĠ
TOPRAK (Kök geliĢimi) DERĠNLĠĞĠ
>100
80-100
KURU
>100
BALÇIK
BALÇIK
AĞIRBALÇIK
BALÇIK
BALÇIK
BALÇIK
BALÇIK
KUMLUBALÇIK
TOPRAK TÜRÜ
BALÇIK
AĞIRBALÇIK
ANAKAYA
KUMLU BALÇIK
TOZ TAġI TOZ TAġI GROVAK
ġĠSTĠ
ġĠSTĠ
TOZTAġI
GROVAK
ġĠSTĠ
AĞIRBALÇIK
PLĠOSEN
PLĠOSEN
BALÇIĞI
BALÇIĞI
PLĠOSEN
PLĠOSEN
AĞIRBALÇIĞI KUMLUBALÇIĞI
BELGRAD ORMANINDAKĠ BAZI MEġCERELERDE AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARI
120
ÖRTME ORANLARI %
.
27
100
28
3
80
5
60
21
24
40
17
25
20
31
HAKĠM TÜRLER
KARIġAN TÜRLER
%
%
%
%
%
%
%
%
fu
nd
Ko
as
ca
ı
ye
m
iĢ
Ya
ba
ni
Ah
M
la
uĢ
t
m
ul
a
Ku
Ģ
Ü
ve
zi
Ak
ça
ke
sm
Ak
e
di
ke
n
Tü
yl
ü
La
de
n
%
Ağ
aç
%
%
%
%
Ka
yı
Ç
nı
or
uh
M
eĢ
Sa
es
pl
i
ıM
eĢ
e
Ad
iG
ür
ge
n
Ke
st
an
e
%
D
oğ
u
%
%
%
D
oğ
u
Ka
yı
Ç
nı
or
uh
M
eĢ
Sa
es
pl
i
ıM
eĢ
e
Ad
iG
ür
ge
Ka
n
ra
ça
m
%
0
AĞAÇÇIK VE ÇALI TÜRLERĠ
AÇIKLAMA : AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN YAYILIġI YETĠġME ORTAMI ÖZELLĠKLERĠNE BAĞLILIK GÖSTERMEKTEDĠR. ORMANIN KESĠLMESĠ, BALTALIĞA
DÖNÜġTÜRÜLMESĠ VE AġIRI OTLATMA / KESĠM ĠLE TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA BELGRAD ORMANI ÇEVRESĠNDEKĠ FUNDALIKLAR GELĠġMĠġTĠR.
(KAYNAK : M.D.KANTARCI 1980'DEN DERLENMĠġTĠR.)
M.DOĞAN KANTARCI
-23-
23
TABLO 6.2. ANAKAYA VE TOPRAK ÖZELLĠKLERĠ ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
(Kantarcı, M. D. 1973’ten düzenlenmiĢtir.)
ÖRNEK ALAN YERĠ
ÖRNEK ALAN
Nu.
ÖRNEK TOPRAK Nu.
PĠRĠNÇÇĠ KÖY
ÇĠLĠNGOZ KOYU
KARAÇAM
KARAÇAM ORMANLARI
MEġCERESĠ
(BEYTEPE, KAPLICA TEPE)
1
2
3
4
1
2
-3
ÇAMLI KOY (KASTRO) KARAÇAM + SAPSIZ MEġE ORMANLARI
( SĠVRĠ TEPE VE ÇAMLIKOY YOLU )
5
4
6
5
7
6
8
7
9
8
5
(5)
----r
--
5
r X)
-------
4
3
-----2
r
-2
2
4
2
---
5
r X)
-------
5
--------
5
2
-------
----3
3
---
-5
-----1
9. KATRAN ARDICI
10. AKÇAKESME
11. AĞAÇ FUNDASI
12. ÇALI FUNDASI
13. KOCA YEMĠġ
14. KATIR TIRNAĞI
15. LADENLER
16. KUġKONMAZ
-2
2
-2
-2
--
----r
----
--3
-3
----
1
-+
---2
1
--2
2
2
-1
--
---3
2
-3
--
--2
-3
+
---
3
3
-------
---3
-----
TOPRAK DERĠNLĠĞĠ cm
1. KARAÇAM
2. SAPSIZ MEġE
3. MACAR MEġESĠ
4. MAZI MEġESĠ
5. TÜYLÜ MEġE
6. DOĞU GÜRGENĠ
7. YABANĠ AHLAT
8. KUġ ÜVEZĠ
1
ANAKAYA
TOPRAK TĠPĠ
PLĠOSEN
BK / KĠL
2
KUVARSĠT
PSEUDOGLEYLĠ PODSOLLAġMIġ
BOZ – ESMER
BOZ – ESMER
ORMAN TOP.
ORMAN TOPRAĞI
4
5
6
8
FĠLLĠT
EOSEN
BOL KUVARSLI KĠREÇTAġI
9
KUVARSĠT
KĠREÇLĠ
ESMER
ORMAN TOP.
PODSOLLAġMIġ PODSOLLAġMIġ PODSOLLAġMIġ KĠREÇLĠ
PODSOLLAġMIġ
BOZ – ESMER
BOZ – ESMER
BOZ – ESMER
ESMER
BOZ – ESMER
ORMAN TOP.
ORMAN TOP.
ORMAN TOP.
ORMAN TOP. ORMAN TOPRAĞI
BĠTKĠLERĠN LATĠNCE ĠSĠMLERĠ
1. Pinus nigra var. caramanica Loud.
2. Quercus petrea subsp. iberica Steven ex Bieb (Q.dschorochensis K.Koch)
3. Quercus frainetto Ten. (Q. Hungarica Hubeny)
4. Quercus infectoria Stev
5. Quercus pubescens Willd
6. Carpinus orientalis Mill.
7. Pirus piraster Borkh.
8. Sorbus torminalis L.
9. Juniperus oxycedrus L.
10. Phyllirea latifolia L.
11. Erica arborea L.
12. Erica verticillata Forsk.
13. Arbutus unedo L.
14. Spartium junceum L.
15. Asparagus acutifolius L.
KUVARSĠT
7
EOSEN
KĠREÇTAġI
PLĠOSEN
BALÇIĞI
ÖRTME ORANLARI
5
% 75 - 100
4
% 50 - 75
3
% 25 - 50
2
% 5 - 25
1
< % 5
+
SERPĠLĠ
r
NADĠR
rX) Karaçam ormanının
tam kapalı olduğu yerlerde
( --) Örnek alan dıĢında
AÇIKLAMA :
1. Karaçam ve karaçam+ meĢe ormanlarının altında funda ve diğer çalı türleri de yer almaktadırlar. Ağaçların kesilmesi ile
karaçamlar yok olmakta, meĢeler ise kök ve kütük sürgünleri ile yaĢayabilmektedirler. Böylece orman baltalık meĢe + çalı
türleri orman toplumuna dönüĢmektedir. MeĢelerin yakacak odun ve odun kömürü elde etmek için aĢırı derecede kesilmesi
ve hayvan otlatması ile yok edilmeleri sonucunda orman, asit topraklarda fundalığa, kireç taĢından oluĢmuĢ topraklarda ise
meĢe çalılıklarına dönüĢtürülmektedir. Bölgedeki fundalıklar ağaçlandırılarak tekrar orman yetiĢtirilmiĢtir.
2. Anakaya ve o anakayadan oluĢan toprakların özellikleri ormanın tür bileĢimini de önemle etkilemektedir. Kireç taĢlarından
oluĢmuĢ orta derin topraklarda ormanın yok edilmesi, toprağın kısa sürede taĢınıp, sığlaĢmasına sebep olur.Sığ topraklarda
ağaçlandırmalarla yeniden orman yetiĢtirmek mümkün olamaz.
M. DOĞAN KANTARCI
-2424
TABLO 7.1. KUZEY TRAKYA DAĞLIK ORMAN YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ’NĠN KARA TEPE
AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ (Bu bulgular 1969 - 70 yıllarına ait olup, çalılaĢtırılmıĢ orman artıklarının bir bölümü
karaçam ile ağaçlandırılmıĢ, orman yeniden yetiĢtirilmiĢtir.)
YÖRELER GRUBU
5. KARA TEPE ORMAN YETĠġME ORTAMI YÖRELERĠ GRUBU
YÖRELER
5.1. KARA TEPE YÖRESĠ
ALT YÖRELER
5.1.1.
ALT YÖRELERĠN YÜKSELTĠLERĠ m
ÖRNEK ALAN Nu.
ÖRNEK ALAN YÜKSELTĠSĠ
5.2.1.
5.2.2.
5.3. BAHÇEKÖY YÖRESĠ
5.2.3.
5.3.1.
5.3.2.
5.3.3.
KUMUL
ĠNCE KRĠSTALLĠ
PLĠOSEN
KĠREÇ TAġI
KARA TEPE
KARA TEPE ĠNCE KRĠSTALLĠ KĠREÇ TAġI
ALT YÖRESĠ
GÜNEYĠ A.Y.
ġĠSTLER A.Y.
ALT YÖRESĠ
ALT YÖRESĠ
ġĠSTLER A.Y.
250 - 484
200 - -300
< 250
< 50
< 20
200 - 300
100 - 200
100 - 300
N.60 / TP-21
N.56
N.24 / TP-25
N.209 / TP-52
N.33 / TP-12
N.62 / TP-22
N.66 / TP-23
N.62
350
350
133
40
10
260
135
138
KUVARS-SERĠSĠT
KUVARS-SERĠSĠT
FĠLLĠT
KĠREÇ TAġI
KUMUL
GNAYS
PLĠOSEN BALÇIĞI
KĠREÇ TAġI
ġĠST
ġĠST
(TOPRAKLAġMIġ)
(ORTA TANELĠ)
(KĠREÇSĠZ)
m
ANAKAYA
5.2. ÇAMLIKOY-ÇĠLĠNGOZ YÖRESĠ
5.1.2.
ÖRTME DERECELERĠ
TORTULLARI A.Y. ALT YÖRESĠ
%
70
1. Fagus orientalis (Doğu Kayını)
4
2. Rhododendron ponticum
(Mor çiçekli Orman Gülü)
12
3. Quercus petrea subsp.iberica
70
15
70
70
(Çoruh MeĢesi)
4
4. Carpinus betulus (Adi Gürgen)
2
2
4
5. Sorbus torminalis (KuĢ Üvezi)
6. Mespilus germanica (MuĢmula)
4
4
4
4
65
30
2
12
8. Pinus nigra (Karaçam)
60
55
1
2
12
20
60
(Çalı Fundası)
15
12. Erica arborea (Ağaç Fundası)
35
2
15
12
55
12
4
4
15
4
2
2
15. Quercus frainetto (Macar MeĢesi)
17. Quercus pubescens (Tüylü MeĢe)
18. Carpinus orientalis (Doğu Gürgeni)
21. Cistus villosus (Pembe çiçekli Laden)
23. Cornus mas (Kızılcık)
24. Asparagus acutifolius (KuĢkonmaz)
35
12
15
30
15
12
17
30
12
4
15
4
25. Acer campestre (Ova Akçaağacı)
26. Pirus eleagrifolius (Yabani Ahlat)
KUZEY TRAKYA DAĞLIK YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠ'NĠN KARA TEPE YÖRELERĠ GRUBUNDAKĠ MEġE ORMANLARINDA AĞAÇ VE
ÇALI TÜRLERĠ
80
N.60 / TP-21
ÖRTME ORANI %
.
70
N.56
60
50
N.24 / TP-25
40
N.209 / TP-52
30
20
N.33 / TP-12
10
N.62 / TP-22
Kaynak : M.D.Kantarcı 1979 (Tablo 8)
23. Kızılcık
24. KuĢkonmaz
22. Karaçalı
20. Akçakesme
13. Menengiç
21. Pembe çiçekli Laden
Ormanların tahrip edildiği yerlerde ; kök ve kütük sürgünü veren türler (meĢe türleri vb.)
çalılaĢmakta, çalı türleri de yaygınlaĢmakta ve orman fundalığa dönüĢmektedir.
19. Katran Ardıcı
7. Akdiken
11.Çalı Fundası
12. Ağaç Fundası
9. KocayemiĢ
10.Katırtırnağı
8. Karaçam
26. Yabani Ahlat
6. MuĢmula
25. Ova Akçaağacı
5. KuĢ Üvezi
18. Doğu Gürgeni
4. Adi Gürgen
17. Tüylü MeĢe
16. Mazı MeĢesi
14. Saçlı MeĢe
15. Macar MeĢesi
3. Çoruh MeĢesi
1. Doğu Kayını
2. Mor çiçekli Orman Gülü
0
N.66 / TP-23
N.62
M.DOĞAN KANTARCI
-25-
25
TABLO 7.2. KUZEY TRAKYA DAĞLIK YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNĠN GÜNEYBATI TEPELĠK
AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ (Bu bulgular 1969-70 yıllarına ait olup, orman artıklarının bir
bölümü karaçam ve sedir ile ağaçlandırılmıĢ, yeniden orman yetiĢtirilmiĢtir.)
YÖRELER GRUBU
4. GÜNEYBATI TEPELĠK ORMAN YETĠġME ORTAMI YÖRELERĠ GRUBU
YÖRELER
4.1. KEġĠRLĠK YÖRESĠ
4.2. YOĞUNTAġ - ÜSKÜP
4.3.KIRKLARELĠ-PINARHĠSAR
YÖRESĠ
YÜKSELTĠ m
450 - 500
ÖRNEK ALAN Nu.
N.294
ÖRNEK ALAN YÜKSELTĠSĠ m
370 m
ANAKAYA
250 - 400
250 - 400
N.303/TP.71 N.421/TP- 98 N.420/TP-97
445 m
254 m
GNAYS
250 m
30
20
15
30
12
4
400 m
KĠREÇ TAġI
KĠREÇ TAġI
30
30
40
40
%
85
N.2
439 m
GNAYS
GNAYS
ÖRTME DERECELERĠ
4
70
1.Quercus frainetto (Macar MeĢesi)
300 - 500
N.306 / TP - 72
ĠRĠ TANELĠ ĠNCE TANELĠ ĠNCE TANELĠ ORTA TANELĠ
GNAYS
4.4. VĠZE YÖRESĠ
YÖRESĠ
4
2
15
4
4
9. Rubus fruticosus (Böğürtlen)
4
4
10. Cistus creticus (Tüylü Laden)
11. Asparagus acutifolius (KuĢkonmaz)
4
12. Rosa canina (Yabani Gül)
4
(Çalı Fundası)
2
4
30
15. Paiiurus spina-christi (Karaçalı)
2
30
1
15
15
ÖRTME DERECESĠ %
.
YILDIZ DAĞLIK KÜTLESĠNĠN GÜNEY YAMAÇLARINDA ÇALILAġTIRILMIġ MEġE ORMANLARINDAKĠ AĞAÇ VE ÇALI
TÜRLERĠ
90
80
70
N.294
60
N.303
N.421
50
N.420
40
N.306
30
N.2
20
10
15.Karaçalı
14.Akdiken
13.Çalı
Fundası
12.Yabani Gül
11.KuĢkonmaz
10.Tüylü
Laden
9. Böğürtlen
8. Ova
Akçaağacı
7. Doğu
Gürgeni
6. Kızılcık
5. Yabani
Ahlat
4. Tüylü MeĢe
3. Mazı
MeĢesi
2. Saçlı MeĢe
1. Macar
MeĢesi
0
AÇIKLAMA : 1. MeĢe ormanı önce meĢe baltalık ormanına dönüĢtürülmüĢtür. Yakacak odun ve odun kömürü yapmak için aĢırı kesimler ve kesimden
sonra hayvan otlatması, meĢe baltalık ormanının çalılaĢmasına sebep olmuĢtur. Bu yörelerde karasal iklim etkisi altındaki orman alanlarında
"Akdeniz çalı türleri" veya "Fundalık türleri" bulunmadığı için (Çalı Fundası pek azdır) meĢe çalılığı "maki" veya "fundalık" olarak tanımlanmaz.
Fakat ormanın çalılaĢtırılma süreci maki veya fundalık oluĢumu süreci ile aynıdır.
2. Bu çalılaĢtırılmıĢ orman alanlarının hemen tamamı ağaçlandırılarak yeniden ormana dönüĢtürülmüĢtür.
M.DOĞAN KANTARCI
-26-
26
TABLO 7.3. ĠÇ TRAKYA ORMAN YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDEKĠ BOZUK MEġE BALTALIKLARI ĠLE
ÇALILAġTIRILMIġ ORMAN ARTIKLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN ÖRTME
DEĞERLERĠ ĠLE TOPRAĞIN OLUġTUĞU ANAKAYA / ANAMATERYAL ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
ANAKAYA / ANAMATERYAL
ÖRNEK ALAN Nu.
KĠREÇSĠZ PLĠOSEN TORTULLARINDAN
KĠREÇ TAġI TOPRAKLARI
MARNLARDAN OLUġMUġ TOPRAKLAR
OLUġMUġ DERĠN VE ASĠT TOPRAKLAR
SIĞ VE ALKALĠ TOPRAKLAR
DERĠN VE ALKALĠ TOPRAKLAR
265 227 228 454 456 457 458 462 414 460
14
63
64
226/1 455 15/201 226/2 416 428 449 498 499 177 178
ÖRTME ORANLARI %
15 12 12
1. Quercus petrea var. iberica
(Çoruh MeĢesi)
70 30 30 35 40 70 75 15
12
2 30 30
15
2. Quercus frainetto (Macar MeĢesi)
75
4
12
30
35
10
60
4
4
4
1
5.Sorbus torminalis (KuĢ Üvezi)
4 4
30 70 75
4
4
4
(Çalı Fundası)
1 4 4 4
35 37 20 23 25
9. Cistus sp.
2
4
4
10 4 4 30
30 32 1 4
4
4
30 32
55 56 22 65
7 10 1
12 10
12 15
15
30
32
14
4
4
70
15
75
12
72
4
45
12
2
30
4
30
12
4
4
2
2
35
2
10. Rosa canina (Yabani Gül)
2
35
75
72
15
45 42
20
15
30
35
20
65 40
4
20 45 90 65
35 4
2
15 35
12 35
15 35
35 20
35
4
30 10
15 60
10
N.265
ĠÇ TRAKYA YETĠġME ORTAMI BÖLGESĠNDE ÇALILAġTIRILMIġ MEġE ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ĠLE ANAKAYA
ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
N.227
100
N.228
90
N.456
80
N.457
N.454
ÖRTME ORANI %
.
N.458
70
N.462
60
N.414
N.460
50
N.14
40
N.63
30
N.64
N. 226/1
20
N.455
10
N.15/201
KĠREÇSĠZ PLĠOSEN TORTULLARINDAN OLUġMUġ
DERĠN VE ASĠT TOPRAKLAR
20. Menengiç
19. Pırnal MeĢesi
18. Katırtırnağı
17. Kızılcık
16. Karaçalı
15. Akçakesme
14. Katran Ardıcı
13. Ova
Akçaağacı
12. Doğu
Gürgeni
11. Tüylü MeĢe
10.Yabani Gül
9. Ladenler
8. Akdiken
7. Çalı Fundası
6. Yabani Ahlat
5. KuĢ Üvezi
4. Mazı MeĢesi
3. Saçlı MeĢe
2. Macar MeĢesi
1. Çoruh MeĢesi
0
KĠREÇ TAġI VE MARNLARDAN OLUġMUġ ALKALĠ TOPRAKLAR
N.226/2
N.416
N.428
N.449
N.498
N.499
N.177
N.178
M.DOĞAN KANTARCI
1
ġEKĠL 4. KUZEY MARMARA VE BATI KARADENĠZ BÖLÜMLERĠNDE FUNDALIKLARIN GELĠġĠMĠ VE AĞAÇLANDIRILARAK KAZANILMASI
1. MEŞE ORMANI KIŞ MEVSİMİNDE YAPRAK DÖKER.
IŞIK YETERLİ OLDUĞU İÇİN ALT TABAKADA ÇALI TÜRLERİ
(FUNDA, KOCAYEMİŞ VE BAZI AKDENİZ ÇALILARI) YETİŞİR.
2. TAHRİPLER SONUCUNDA AÇILAN MEŞE ORMANININ ALTINDA
FUNDA , KOCAYEMİŞ VE DİĞER ÇALI TÜRLERİ YAYGINLAŞIRLAR.
MEŞE ORMANI ÇALILARDAN DOLAYI DOĞAL OLARAK GENÇLEŞEMEZ.
Ah HORİZONU
Ah HORİZONU
TOPRAK
-27 -
TOPRAK
ANAKAYA
ANAKAYA
YAĞIŞ
4. AĞAÇLANDIRILIP YENİDEN ORMANA DÖNÜŞTÜRÜLEN
FUNDALIK ALANLARDA SEL OLUŞUMU VE TOPRAK
TAŞINMASI ÖNLENİR, ODUN VE SU ÜRETİMİ SAĞLANIR.
3. TAHRİP EDİLEN FUNDALIKLARIN TOPRAKLARI DA
EROZYONA UĞRAR VE SIĞLAŞIR. YAĞIŞ SULARI
SELLERE DÖNÜŞÜR.
MARMARA BÖLGESİ’NDE
FUNDALIK VE MAKİLİK ALANLARIN
AĞAÇLANDIRILMASI İLE VERİMLİ
ORMANLAR YETİŞTİRİLMİŞTİR.
YAĞIŞ
TOPRAĞA
SIZANSU
SEL OLUŞUMU
Ah HORİZONU
TOPRAK
ANAKAYA
ANAKAYA
YAMAÇ
SIZINTI SUYU
M.DOĞAN KANTARCI
2
ġEKĠL 5. KURAK MINTIKALARDA BALTALIK ORMANINA DÖNÜġTÜRÜLMÜġ MEġE ORMANLARININ ÇALILAġMASI VE AĞAÇLANDIRILMASI
1.SIK MEŞE KORU ORMANI
IŞIK ALAN YERLERDE ÇALITÜRLERİ DE YETİŞMİŞTİR.
2. SIK MEŞE BALTALIK ORMANI
IŞIK ALAN YERLERDE ÇALI TÜRLERİ DE YETİŞMİŞTİR.
3.KESİMDEN SONRA OTLATMA YAPILAN MEŞE
BALTALIKLARINDA AĞAÇLAR SEYRELİR VE
MEŞELERDE ÇALILAŞMA BAŞLAR. ORMANIN
ALT TABAKASINDAKİ ÇALILAR DA GELİŞİRLER.
TOPRAK YÜZEY EROZYONU İLE TAŞINMAĞA
BAŞLAR. OYUNTULAR GELİŞİR.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
TOPRAK
X
4. AŞIRI OTLATMA VE YAKACAK ODUN KESİLMESİ İLE
TAHRİP EDİLEN MEŞE ORMANI ARTIĞI ÇALILIKLARIN
TOPRAKLARI SIĞLAŞIR VEYA KAYALIKLARA DÖNÜŞÜR.
X
X
ANAKAYA
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X X X
ANAKAYA
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ah
TOPRAK
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Ah
TOPRAK
-28-
ANAKAYA
X
Ah
X
X
X
5. ÇALILAŞMIŞ MEŞE BALTALIĞI TOPRAĞINI KAYBETMEDEN AĞAÇLANDIRILIRSA
YENİDEN ORMAN YETİŞTİRİLEBİLİR. ARTAKALAN ÇALILAŞMIŞ MEŞELER CANLANIRLAR.
TOPRAK KORUNUR VE DENGELİ BİR SU ÜRETİMİ SAĞLANABİLİR.
YAĞIŞ
YAĞIŞ
ÖRNEK AĞAÇLANDIRMALAR
TÜRKİYE’NİN BÜTÜN MINTIKALARINDA
VARDIR.
YÜZEYSEL AKIŞ VE SEL OLUŞUMU
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
ANAKAYA
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
ANAKAYA
X
X
X
TOPRAK
SIZINTI SUYU
M.DOĞAN KANTARCI
3
ġEKĠL 6. KARADENĠZ BÖLGESĠNDE ORMANIN TAHRĠP EDĠLMESĠ SONUCUNDA ORMAN GÜLÜ VE KARAYEMĠġ ÇALILIKLARININ GELĠġĠMĠ
1.SIK KAYIN ORMANI ALTINDA ORMAN GÜLÜ ÇALILARI
KÜÇÜK TOPLULUKLAR HALİNDEDİRLER.
2. ARALANMIŞ VEYA TAHRİP EDİLMİŞ KAYIN ORMANINDA
ORMAN GÜLÜ IŞIK ALIR VE TOPRAK YÜZEYİNİ KAPLAR.
KAYIN TOHUMLARI (FISTIKLARI) TOPRAĞA ULAŞAMAZ
VE KAYIN ORMANI GENÇLEŞEMEZ.
-29 -
4. SIK DOĞU LADİNİ ORMANININ GÖLGESİ KOYU YEŞİLDİR.
BU ORMANIN KENARINDA VE ORMAN İÇİ AÇIKLIKLARDA
5. ARALANMIŞ VEYA TAHRİP EDİLMİŞ DOĞU LADİNİ
ORMAN GÜLÜ VE KARA YEMİŞ ÇALILARI YETİŞEBİLİRLER.
ORMANININ ALTINI ORMAN GÜLÜ VE KARA YEMİŞ
ÇALILARI KAPLAR. ORMANIN DOĞAL OLARAK
GENÇLEŞMESİNİ ÖNLERLER.
3. GENÇLEŞEMEYEN KAYIN ORMANINDA
YAŞLI KAYIN AĞAÇLARI DA GİDEREK
YOK OLURLAR. ORMAN GÜLÜ ÇALILIĞI
ALANI KAPLAR. ÇOK KOYU GÖLGE YAPAN
ORMAN GÜLÜ ALTINDA HİÇ BİR AĞAÇ TÜRÜ
YETİŞMEZ VE YETİŞTİRİLEMEZ.
6. GENÇLEŞEMEYEN LADİN ORMANI GİDEREK
YOK OLUR VE YERİNDE ORMAN GÜLÜ – KARA
YEMİŞ ÇALILIĞI YERLEŞİR BU ÇALI LIĞIN
ALTINDA HİÇ BİR AĞAÇ TÜRÜ YETİŞEMEZ VE
YETİŞTİRİLEMEZ.
M.DOĞAN KANTARCI
-3030
3.5. MEġE ÇALILIKLARI – BOZKIR ÇALILIKLARI
MeĢe türlerinin ekolojik istekleri farklıdır. Bu sebeple meĢeler birbirinden çok farklı
ekolojik özelliklere sahip bölgelerde yayılmıĢlardır. Türkiye’de de Karadeniz Ġkliminin
etkisi altındaki nemli ve serin yetiĢme ortamlarında, Akdeniz ikliminin etkisi altındaki ılık
(yazları sıcak) ve nemli yetiĢme ortamlarında meĢe türleri aslî veya karıĢan ağaç olarak
orman kurmakta olan önemli ağaç türlerimizdendir. Ġç Anadolu’da ve Ġç Trakya’da
bozkırın orman kuran ağacı meĢe türleridir. Saçlı MeĢe (Quercus cerris), Mazı MeĢesi
(Quercus infectoria), Tüylü MeĢe (Quercus pubescens) bu türlerin en yaygın olanlarıdır.
Bu meĢe ormanlarının yakacak odun ve odun kömürü elde etmek için baltalık ormana
dönüĢtürülmesi bozkırın soğuk kıĢ Ģartlarının bir sonucudur. MeĢe baltalıklarında
hayvan otlatılması ve otlatmanın planlanmaması bu ormanların çalılaĢtırılmasına sebep
olmuĢtur. Bozkırda meĢe ormanlarına karıĢan Doğu Gürgeni (Carpinus orientalis), Ova
Akçaağacı (Acer campestre) vb. türler de çalılaĢmıĢlardır. MeĢe ormanlarına karıĢan
Alıç (Crataegus orientalis), Akdiken (Kırmızı meyveli alıç=Crataegus monogina), Yabani
ahlat (Pirus eleagrifolius), Kızılcık (Cornus mas) vb. ağaççıklar ve çalılar meyveli ve
dikenli oldukları için kısmen korunmuĢlardır. Bozkırın yaygın çalısı olan Karaçalı
(Paliurus spina-christi) da dikenlerinden dolayı otlatmaya direnebilmektedir. Böyle bir tür
bileĢimine sahip olan meĢe ormanları aĢırı kesimler ve otlatmalar sonucunda kurak
bozkır ikliminde çalılıklara dönüĢmüĢlerdir. MeĢe ormanlarındaki çalı türleri ve çalılaĢma
sürecinin iklim tipi ve anakaya ile iliĢkisi (özellikle kireçtaĢı toprakları) tablo 7.1., 7.2. ve
özellikle tablo 7.3.’te izlenebilmektedir. Tablo 7.1.’de Karadeniz ikliminin etkisi altında
olan Karatepe YetiĢme Ortamı Yöreleri Grubunda özellikle kireçtaĢı ile kumul üstündeki
meĢe ormanlarında bulunan ağaç ve çalı türleri ve bu ormanların çalılaĢmaları
görülmektedir. Tablo 7.2.’de deniz etkisine kapalı, Ġç Trakyanın karasal ikliminin (bozkır
ikliminin) etkisinin altında kalan yöreler grubundaki meĢe ormanlarının çalılaĢma durumu
görülmektedir. Bu çalılaĢtırılmıĢ ormanlar 1975-95 yılları arasında ağaçlandırılarak
ormana dönüĢtürülmüĢlerdir (ġekil 6). Tablo 7.3.’te ise, Ġç Trakya bozkırında
çalılaĢtırılmıĢ meĢe ormanlarının (Bozkır çalılıklarının) tür bileĢimi görülmektedir. Ġç
Trakya Bozkırındaki meĢe ormanlarının tür bileĢimini anakaya ve ana materyalin
özellikleri önemle etkilemektedir. Bu meĢe çalılarının da pliosen tortullarından oluĢmuĢ
derin toprakların üstünde bulunanları (köylülerin baskısı altında olmayan alanlar)
ağaçlandırılarak yeniden orman yetiĢtirilmiĢtir.
4. ORMANLARDAKĠ AĞAÇ / ÇALI ORANI
Orman altındaki çalı türleri ve örtme oranları Tablo 3, 4, 5, 6 ve 7’ de verilmiĢtir.
Ancak ormanın üst katı olan ağaç tabakası ile alt katı olan çalı tabakası (çalı
tabakasında çalılaĢmıĢ veya fidan halindeki ağaç türleri de bulunur) arasındaki
karıĢlaĢtırma maki, funda, çalılaĢma, çalılaĢtırılma konusuna daha da açıklık
getirecektir. Çünkü orman seyreldikçe veya yaĢlandıkça alta geçen ıĢık miktarı ve yan
ıĢığı da dahil, ıĢıklanma süresi artmaktadır. Orman altına geçen ıĢık miktarına bağlı
olarak, alt tabakaya yerleĢen çalı türleri de artmaktadır. Ayrıca orman ağaçlarının
fidanları ile daha genç ağaçları da alt tabakada yerlerini almaktadırlar. Böylece tek
tabakalı bir çam ormanı veya meĢe ormanı çok tabakalı ormana dönüĢmektedir. Bu
sebeple ormanın ağaç tabakasındaki örtme derecesi (kapalılık) ile çalı tabakasındaki
örtme derecesi (kapalılık) üst üste gelmekte ve farklı tabakaların alanı örtme oranlarının
-3131
toplam % 100’ den fazla olmaktadır. Altında çalı tabakası geliĢmiĢ olan ormanların
ağaçlarının kesilmesi ile nasıl çalılığa dönüĢtüklerini açıklamak için ağaç ve çalı
tabakalarının (veya çalılaĢtırılmıĢ ağaç tabakalarının) örtme oranlarını, bazı meĢcere
ölçümü alanlarında sayılarını vermek konuyu daha açıkça ve inandırıcı örneklerle
anlatabilmek için gerekli görülmüĢtür.
4.1. AKDENĠZ BÖLGESĠ’NDEKĠ ORMANLARDA
AĞAÇ / ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI
Akdeniz Bölgesinden örnek olarak verilen iki kesitte (Tablo 3.1. ve 3.2.) ağaç
tabakası ile çalı tabakasının toplam örtme oranları Tablo 8.1’ de verilmiĢtir. Tablo 8.1.
incelendiğinde Kızılçam ormanları (Kızılçam kuĢağı) altındaki çalı tabakasının çok katlı
olduğu (birbirinin altında) için örtme toplam oranının % 140’a kadar ulaĢtığı
görülmektedir. Kızılçam kuĢağındaki çalı tabakası yoğunluğu 800 m’ye kadar yüksektir.
Çalı yoğunluğu 750-800 m yükseltiden sonra azalmakta veya sedir kuĢağında farklı çalı
türleri ile artmaktadır. Bu durum Akdeniz Bölgesinde ve Akdeniz ikliminin etkisi altındaki
ormanlarda Kızılçam ağaçlarının kesilmesi veya yakılması ile “Sık Akdeniz çalılığının”
(maki) geliĢime yol açıldığını açıkça göstermektedir.
4.2. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI ĠLE BODRUM YARIMADASI’NDAKĠ
ORMANLARDA AĞAÇ / ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI
ReĢadiye (Datça) Yarımadası ile Bodrum Yarımadası doğu batı yönünde uzanan
dağlık ve yüksek tepelik kütlelerden oluĢtukları için kuzey bakılı yamaçları ile güney
bakılı yamaçları birbirinden çok farklı iklim özellikleri ve buna bağlı olarak ta farklı
yetiĢme ortamı özelliklerine sahiptirler. Bu yetiĢme ortamı farkları ormanların tür
bileĢimini de önemle etkilemiĢtir (Bkz. Tablo 4.1.).
4.2.1. REġADĠYE (DATÇA) YARIMADASI ORMANLARINDA AĞAÇ/ÇALI ORANI
1) ReĢadiye Yarımadası’nın Betçe Bölümünde Kocadağ kesiti incelendiğinde
(Tablo 4.1.); Kuzey bakılı yamaçlardaki ormanlarda belirlenen 80 bitki türünün
13 tanesinin ağaç türü, 67 tanesinin çalı türü olduğu, ağaç türlerinden Pırnal
MeĢesi, Mazı MeĢesi, Defne Ağacı gibi türlerin de çalılaĢmıĢ olduğu
anlaĢılmaktadır.
2) Güney bakılı yamaçlardaki ormanlarda belirlenen 80 türün 8 tanesinin ağaç
türü, 72 tanesinin çalı türü olduğu, ağaç türlerinden Pırnal MeĢesi, Mazı
MeĢesi, Keçiboynuzu Ağacı gibi türlerin çalılaĢtıkları anlaĢılmaktadır.
Kocadağ kesitinde incelenen ve tabloda yükseltileri ile belirtilen örnek alanların
hepsi orman değildir. Bu örnek alanların bir kısmı çalılaĢmıĢ orman ağaçlarının da
bulunduğu “Sık Akdeniz Çalılığı” na dönüĢtürülmüĢ orman alanlarıdır. Ġnsanların pek
ulaĢamadığı sarp kuzey bakılı yamaçlarda orman ağaçlarının kurduğu ormanlar
yaygındır. Ama aynı yükseltilerdeki güney bakılı yamaçlarda bu ormanlar da
çalılaĢtırılmıĢtır. Güney bakılı yamaçlar ile kuzey bakılı yamaçlar arasındaki bu orman,
çalılaĢtırılmıĢ orman farkı yetiĢme ortamının daha kurak (güney bakı) ve daha nemli
(kuzey bakı) oluĢuna da bağlıdır. Ayrıca kuzey ve güney bakılı yamaçlarda yükselti /
iklim kuĢaklarının sıralanıĢı da farklıdır (Tablo 4.1.’deki Ģekil).
-3232
TABLO 8.1. AKDENĠZ BÖLGESĠNDEKĠ KIZILÇAM VE SEDĠR ORMANLARINDA AĞAÇ VE ÇALI
TÜRLERĠNĠN ÖRTME ORANLARININ YÜKSELTĠYE BAĞLI OLARAK DEĞĠġĠMĠ
(TABLO 3.1. VE 3.2.' DEKĠ ÖRTME ORANLARINDAN HESAPLANMIġTIR.)
T AB L O 3.1.'DE K İ ÖR T ME OR ANL AR I
Y ÜK S E L T İ m
B AK I
ÖR NE K AL ANL AR IN Y ÜK S E L T İL E R İ VE B AK IL AR I
100
300
500 500
600
K
D
D
D
B
600
700 750 800
800
900
1000 1050 1100
1150 1200 1200
K
K
B D B G K
Ö R T ME O R A N L A R I
İB R E L İ AĞ AÇ L AR
K
4
2
2
17
T OR OS G ÖK NAR I
K AR AÇ AM
4
40
40
2
4
4
4
K IZ IL Ç AM
60
65
70
60
60
60 65 70 60
TOP L AM
65
90
60 65
80
80
70
4
12
15
45
40
70
20
4
20
4
15
4
4
80
70
23
2
4
2
2
89 80
84
67
63
80
55
70
82
35
70
90 82 80
G
2
2
S E DİR
G
%
B OY L U AR DIÇ
K OK UL U AR DIÇ
1500 1800
G
K ÖK VE K ÜTÜK S ÜR G ÜNÜ VE R E N (Ç AL IL AŞ AB İL E N / Ç AL IL AŞ MIŞ ) AĞ AÇ TÜR L E R İ İL E Ç AL I TÜR L E R İ
ME Ş E T ÜR L E R İ
2
DİĞ E R AĞ AÇ T ÜR L E R İ
62
30
2
P IR NAL ME Ş E S İ VE
78
86
46
16
16
76
65
19
14
40
68
15
19
15
31
30
15
4
2
4
12
12
15
4
14
28
24
6
10
6
10
4
4
4
48 45
28
18
22
21
14
4
4
4
Ç AL I T ÜR L E R İ
140 116 50 92
TOP L AM
81 59
82 34 46
AÇ IK L AMA : Ç INAR (P latanus orientalis ) ağaçları dere vadilerinde olduğu için örnek alan kapalılığında hesaplanmamıştır.
Y ÜK S E L T İ m
200
400
ÖR NE K AL ANL AR IN Y ÜK S E L T İL E R İ VE B AK IL AR I
600 800
1000
1200
1
2
İB R E L İ AĞ AÇ L AR
1400
3
1
2
1600
3
1
1800
2
3
1
2000
2
3
1
2
3
Ö R T ME O R A N L A R I %
B OY L U AR DIÇ
1
4
1
1
5
20
20
80
40
40
70
2
K OK UL U AR DIÇ
12
S E DİR
80
80
70 70 70 81 89 46 61 90 82 80 70 80 92 80 95 80 72
K ÖK VE K ÜT ÜK S ÜR G ÜNÜ VE R E N (Ç AL IL AŞ AB İL E N / Ç AL IL AŞ MIŞ ) AĞ AÇ T ÜR L E R İ İL E Ç AL I T ÜR L E R İ
80
80
80
70
70
80
85
80
80
80
2
80
70
70
15
70
K IZ IL Ç AM
80
80
80
TOP L AM
4
P IR NAL ME Ş E S İ VE
1
1
24
19
19
4
3
4
4
1
8
10
10
105
124
74
89
68
32
32
6
4
8
12
62
31
48
98
99
1
8
21
21
129 143
93
97
68
32
33
0 10
8
12
13
62
41
58
98 100
8
21
21
TOP L AM
TAB L O 3.2. ÖR TME OR ANL AR I
TAB L O 3.1. ÖR TME OR ANL AR I
160
140
Ç AL IL AR
AĞ AÇ L AR
140
120
120
100
100
Ö R T ME O R A NI
Ö R T ME O R A NI %
160
Ç AL IL AR
AĞ AÇ L AR
80
60
40
20
80
60
40
20
0
K
D
D
B
D
B
D
B
G
K
K
K
K
G
G
G
100 300 500 500 600 600 700 750 800 800 900 10001050110011501200120015001800
0
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
200 400 600 800 1000120012001200140014001400160016001600180018001800200020002000
M. DOĞ AN K ANT AR C I
-3333
Tablo 4.2.’de ReĢadiye Yarımadası’nın Betçe Bölümündeki ĠnbaĢı Tepe’de;
1) Bir Kızılçam ormanı ile,
2) Bu ormanın yanında yer alan çalılaĢtırılmıĢ bir Kızılçam ormanı,
3) Seyrek Akdeniz çalılığına dönüĢtürülmüĢ alan,
4) Ormandan açma tarlanın terk edildikten sonraki durumu,
5) Tek bir Kızılçam ağacının ormandan açılmıĢ ve sonradan terk edilmiĢ olan
tarlayı yangın sonrası tohumlayarak tekrar ormana dönüĢtürmesi aĢamaları
gösterilmiĢtir.
Burada ölçülen Kızılçam ormanında Kızılçam ağaçlarının %54, sandal çalılarının
%46 olan oranı, ormanın tahrip edildiği ve “Sık Akdeniz Çalılığı’na” (maki)
dönüĢtürüldüğü alanda Kızılçam ağaçlarının %8, çalı türlerinin %92 oranına
dönüĢmüĢtür. Otlatma ve odun için kesim ile tahrip edilip “Seyrek Akdeniz Çalılığı’na”
(Frigana) dönüĢtürülmüĢ olan alanda Kızılçam ağaçlarının oranı %8 olmakla beraber,
çalı türleri değiĢmiĢ, keçilerin yiyemediği dikenli veya zehirli türler yaygınlaĢmıĢtır.
Terk edilen açma tarlada dikenli ve zehirli çalı türleri yerleĢmeye baĢlamıĢlardır.
Kızılçam ağacının tohumladığı açma tarla ormana dönüĢmeye baĢlamıĢtır. Ancak bu
tohumlama olayı bir çoban ateĢi ile çıkan yangının arkasından olmuĢtur. Açma alanın
toprağı taĢındığı için yetiĢen Kızılçam gençliğinden ancak birkaç tanesi anakayadaki
(kireçtaĢı) derin ve geniĢ çatlak sistemine köklerini ulaĢtırabileceklerdir. Böylece alan
gelecekte seyrek bir kızılçam ormanına dönüĢecektir. Yangından sonra gelen kızılçam
gençliği doğal dengenin bozulmasına ve toprağın sığlaĢmasına rağmen ormanın
kendisini yenileyebileceğini göstermektedir. Burada tek Ģart insanın tahrip edici / yok
edici etkisinin toprak iyice taĢınmadan sona ermesidir. Kireç taĢlarından oluĢmuĢ
çatlaklı (karstik) arazide orman alanı kayalığa dönüĢtürülse de, gençlik kaya
çatlaklarında yetiĢebilmekte ve ormanı tekrar kurabilmektedir. Bu konudaki örnekler
Akdeniz Bölgesinde (özellikle sedir kuĢağında da) yeterince vardır.
4.2.2. BODRUM YARIMADASI ORMANLARINDA AĞAÇ / ÇALI ORANI
Bodrum Yarımadası’nın batı bölümündeki kızılçam ormanları ile Finike Ardıcı
ormanlarında ağaç / çalı oranları da dikkat çekicidir (Tablo 5.1.ve 5.2.). Ayrıca Bodrum
Yarımadası’nda Girel Mezarlığı’nda bulunan Bozpırnal topluluğu, Pırnal MeĢesi
çalılıklarının da orman ağacı oldukları ve orman kurduklarını göstermektedir. Bodrum
Yarımadası’nda verilen bu örnekler “Sık Akdeniz Çalılığı” (maki) alanlarının orman artığı
sekunder oluĢumlar olduğunu ve orman rejimi ile orman kavramı dıĢına çıkarılmalarının
gerçeğe aykırı iĢlemler olacağını göstermektedir.
4.2.2.1. BODRUM YARIMADASI’NDAKĠ KIZILÇAM ORMANLARINDA
AĞAÇ / ÇALI ORANLARI
Bodrum Yarımadası’ndaki kızılçam ormanlarından üç örnek alandaki ağaç ve çalı
türlerinin oranları tablo 5.1.’de görülmektedir Tablo 5.1.’de örnek alan 1’deki sık (yaĢı
35) kızılçam ormanında 1225 kızılçam ağacına karĢılık 125 çalılaĢmıĢ söğüt yapraklı
pırnal meĢesi (Quercus ilex) ile 50 çalılaĢmıĢ Finike Ardıcı ağacı (Juniperus phoenicea)
-3434
ve 100 sakız çalısı (Pistacia lentiscus) ile 25 laden (Farklı laden türleri= cistus sp) çalısı
bulunmaktadır. Bu örnek alanda kızılçam ağaçlarının oranı % 80.3, çalılaĢmıĢ ağaçların
oranı %11.5, sakız ve laden çalılarının oranı % 8.2’dir. Ancak kızılçam ormanının
seyreldiği (yaĢ 65) 2 nu’lı örnek alanda Kızılçam ağaçlarının oranı % 31.2, Finike Ardıcı
ağaçlarının oranı %8.3, çalılaĢtırılmıĢ Pırnal MeĢesi ağaçlarının oranı % 35.4 ve Sandal
(Arbutus andrachne) ile Akçakesme (Phyllirea latifolia) çalılarının oranı % 25’ tir.
Kızılçam ormanının seyreldiği yerde çalılaĢtırılmıĢ ağaç türleri ile çalı türlerinden oluĢan
çalı tabakasının oranı artmaktadır (Toplam % 60.4).
4.2.2.2. BODRUM YARIMADASI FĠNĠKE ARDICI ORMANLARINDA
AĞAÇ VE ÇALI ORANI
Finike Ardıcı ormanlarının özel olarak kuzey etkisini alan ReĢadiye Yarımadası
ve Bodrum Yarımadası’nda önemli yayılıĢ gösterdiklerine daha önce değinilmiĢtir. Tablo
5.2.’de verilen 3 örnek alandan birincisindeki sık Finike Ardıcı ormanında bulunan
Kızılçam ağaçlarının oranı % 4.1, Finike Ardıcı ağaçlarının oranı % 90.1, çalılaĢmıĢ
Pırnal MeĢesi ve Delicelerin oranı % 3.3, Sakız ve Sarı çılbırtı çalılarının oranı % 2.5’
tur. Buna karĢılık Finike Ardıcının seyreltildiği 3 nu’lı örnek alanda Finike Ardıcı oranı
%10.5, toplam çalı çalılaĢtırılmıĢ ağaç türlerinin oranı % 89.5’tur. Bu çalı tabakasında
çalılaĢmıĢ olan Kızılçam ve Delice oranı % 5.9 olup, çalı türlerinin oranı % 83.6’ya
yükselmiĢtir. Bu oranlar da orman ağaçlarının kesilmesi ile alttaki çalı tabakasının
yaygınlaĢtığını ve çalılaĢmıĢ ağaç türleri ile birlikte alanı kaplandığını göstermektedir.
4.3. BELGRAD ORMANINDA (ĠSTANBUL) AĞAÇ / ÇALI ORANI
Trakya’daki ormanlardan derlenen örnekler ise Tablo 8.2.’ de toplanmıĢtır. Tablo
8.2.’ de Belgrad Ormanlarındaki meĢe meĢcerelerinin (koru ormanı) altında yer alan çalı
tabakasının toplam örtme oranları tablo 6.1.’den hesaplanarak verilmiĢtir. Belgrad
Ormanı çevresindeki fundalıkların meĢe ormanlarının tahribi sonucunda ortaya çıkıĢı bu
örnek alanlardaki çalı yoğunluğu ile açıkça anlaĢılmaktadır. Sadece tam kapalı olan
kayın ormanı ile Karaçam Ormanının (ağaçlandırma) altında çalı yoktur (ıĢık
yetersizliği).
Tablo 8.2.’de Trakya’daki doğal Karaçam ormanlarının altındaki çalı tabakası da
önemli miktardadır (Tablo 6.2.’den hesaplanmıĢtır). Doğal Karaçam ormanlarından
seyrelmiĢ (kapalılığı açılmıĢ) olanların altındaki çalı tabakası çok katlı olduğu için toplam
çalı örtme oranı % 140’a kadar ulaĢmaktadır (Kızılçam ormanında olduğu gibi). Bu
örnek alanlardaki funda vd. çalıların yoğunluğu da Marmara Bölgesindeki karaçam
ormanlarının tahribi sonucunda fundalıkların geliĢimini açıklamaktadır.
4.4. TRAKYA’DA KARADENĠZ’ĠN ETKĠSĠNĠ ALAN VE ALAMAYAN
ORMANLARDA AĞAÇ / ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI
Tablo 8.2’de Karadeniz’in etkisini alan “Karatepe YetiĢme Ortamı Yöreleri
Grubunda” meĢe ormanlarının altındaki çalı tabakasının örtme oranları toplanmıĢtır
(Tablo 7.1.’den). Bu meĢe ormanlarından tahrip edilmiĢ olanlarda çalı tabakasının alanı
kapladığı açıkça görülmektedir (Örnek alan 209, 33 ve 67).
35
-35TABLO 8.2. TRAKYA'DAKĠ KAYIN, MEġE, KARAÇAM ORMANLARINDAKĠ AĞAÇ VE ÇALI
TÜRLERĠNĠN YETĠġME ORTAMI ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE VE ÖRTME ORANLARI (%)
ĠLE ORMANIN TAHRĠP EDĠLDĠĞĠ YERLERDE ÇALILIĞA DÖNÜġMELERĠ
(Tablo 5.1., 5.2., 6.1., ve 6.2.'den hesaplanmıĢtır.)
B E L G R AD OR MANINDA K AY IN VE ME Ş E ME Ş C E R E L E R İNDE K İ AĞ AÇ VE Ç AL I T ÜR L E R İ
221 245 66
70 95 130
B AT I
77
145
338
70
134
105
KB
GB
B AT I DO Ğ U DO Ğ U
347
45
169
125
G ÜNE Y DO Ğ U
256
72
100
KKB
80
Ö R T ME O R A NI
Ö R NE K AL AN Nu.
Y ÜK S E L T İ m
B AK I
AĞ AÇ TAB AK AS INDAK İ TÜR L E R
DO Ğ U K AY INI
95
Ç O R UH ME Ş E S İ
80
80
5
98
100
60
50
45
ADİ G ÜR G E N
10
ANADO L U K E S T ANE S İ
2
30
80
100
100 100
90
50
62
59
59
10
85
95
100
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ TÜR L E R İ İL E Ç AL I TÜR L E R İ
AĞ AÇ VE AĞ AÇ Ç IK T ÜR L E R İ
T OP L AM
40
20
100
80
2
20
22
3
68
68
0
3
14
17
3
33
35
68
B AK I 0
Y ÜK S E L T İ
m
0
AL AN Nu
DOĞ AL K AR AÇ AM OR MANL AR INDAK İ ME Ş E VE Ç AL I T ÜR L E R İ
160
140
Ö R NE K AL ANL AR
1
2
3
Ç AML IK O Y (K as tro)
4
5
6
7
9
K AR AÇ AM
80
90
70
1
80
80
80
0
80
T OP L AM
80
90
70
1
80
80
80
0
80
30
82
1
17
45
10
12
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ TÜR L E R İ VE Ç AL I TÜR L E R İ
1
DİĞ E R AĞ AÇ VE AĞ AÇ Ç IK L AR
1
4
57
1
65
35
64
95
64
60
35
T OP L AM
58
2
105
129
65
95
81
140
39
Ç AML IK O Y -Ç İL İNG O Z
Y ÖR E S İ
Y ÖR E S İ
24
209
33
62
66
67
Y ÜK S E L T İ m
350
350
133
40
10
260
135
138
70
70
70
4
4
K AR AÇ AM
T OP L AM
80
82
74
1
T OP L AM
4
64(*)
68
59
59
0
17
94 27
4
37 108
135 135
70
74
0
76
76
35
38
19
92
45
125
72
221
245
66
77
338
134
347
169
256
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ + Ç AL I
K AR AÇ AM
80
60
40
20
2
3
K UVAR S İT
4
5
K İR E Ç
K UVAR S İT
T AŞ I
Ç İL İNG O Z
6
K UVAR S İT
64
81
52
52
ÖR NE K AL ANL AR
Y OĞ UNT AŞ - ÜS K ÜP
Y ÖR E S İ
Ö R NE K AL AN Nu.
294 303 421
Y ÜK S E L T İ m
370 445 254
AĞ AÇ T AB AK AS INDAK İ T ÜR L E R
100
80
60
0
40
209
K İR E Ç
T AŞ I
10
33
K UMUL
K IR K L AR E L İ P INAR HİS AR Y ÖR .
420 306
250 439
VİZ E
90
Y ÖR E S İ
80
2
400
30
MAZ I ME Ş E S İ
20
85
30
T OP L AM
50 74
0
85
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ T ÜR L E R İ VE Ç AL I T ÜR L E R İ
30
0
40
15
15
70
70
4
16
90
ME Ş E L E R
70
15
DİĞ E R T ÜR L E R İ
T OP L AM
15
6
30
16
46
92
6
36
42
260
62
G NAY S
135
66
P L İO S E N
B AL Ç IĞ I
138
67
K İR E Ç
T AŞ I
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ +Ç AL I
AĞ AÇ L AR
100
4
S AÇ L I ME Ş E
9
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ +Ç AL I
AĞ AÇ L AR
Y ÜK S E L T İ m 350
350
133
AL AN Nu.
60
56
24
ANAK AY A K UVAR S K UVAR S F İL L İT
S E R İS İT S E R İS İT
Ö R T ME O R A NI
MAC AR ME Ş E S İ
8
K İR E Ç
P L İOS E N
T AŞ I
B AL Ç IĞ I
Ç A M L IK O Y (K as tro )
K UZ E Y T R AK Y A O .Y .B . G ÜNE Y B AT I T E P E L İK Y ÖR E L E R İNDE ME Ş E VE Ç AL I T ÜR L E R İ
Y ÖR E S İ
7
F İL L İT
20
(*) K ayın ormanının dış ındaki açık alanlarda.
K E Ş İR L İK
MEÜNE
Ş E Y MEDO
Ş EĞ UK AR AÇKAM
G
KB
40
80
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ TÜR L E R İ VE Ç AL I TÜR L E R İ
105
120
ADİ G ÜR G E N
MEGŞBE
140
56
12
70
160
B AHÇ E K Ö Y
60
70
145
B K /K
P İR İNÇ Ç İK ÖY
Ö R T ME O R A NI
Y ÖR E S İ
ME
K BŞ E
130
Ö R NE K AL ANL AR
Ö R NE K AL AN Nu.
DO Ğ U K AY INI
ME Ğ
Ş EU
DO
95
1
ANAK AY A P L İOS E N
K UZ E Y T R AK Y A Y .O.B . K AR AT E P E Y ÖR E L E R İ G R UB UNDA ME Ş E VE Ç AL I T ÜR L E R İ
K AR AT E P E
BME
ATŞI E
0
35
K AY
DO
Ğ UIN
70
100
ME IŞ E
B AT
120
8
Ö R T ME O R A NI
P İR İNÇ Ç İKÇÖİLYİNG O Z K O Y U
Ö R NE K AL AN Nu.
Ç AL IL AR
AĞ AÇ L AR
60
7
K AR AÇ AM
T OP L AM
120
Ö R NE K AL ANL AR IN, Y ÜK S E L T İL E R İ VE B AK IL AR I
70
60
50
40
30
20
10
0
Y ÜK S E L T İ m
370
Ö R NE K AL AN 294
B AL T AL IK
O R MAN
ANAK AY A
G NAY S
445
303
B AL T AL IK
O R MAN
G NAY S
254
421
B O Z UK
B AL T AL IK
G NAY S
250
420
S IK
B AL T AL IK
G NAY S
439
306
B O Z UK
B AL T AL IK
K İR E Ç T AŞ I
400
2
Ç AL IL AŞ MIŞ
B AL T AL IK
K İR E Ç T AŞ I
-3636
Tablo 8.2.’de Karadeniz’in etkisinin alınamadığı “Güneybatı Tepelik YetiĢme
Ortamı Yöreleri Grubunda” aĢırı ve sık kesimlerin ve otlatmaların etkisi ile meĢe ve diğer
sürgün veren ağaç türlerinin de çalılaĢtırıldığı görülmekedir. MeĢe ve diğer sürgün veren
ağaç türleri ile çalı türlerinin oluĢturduğu çalı tabakasındaki toplam örtme oranları
baltalık ormanlarda % 6, %15, % 42 oranında iken, çalılaĢtırılmıĢ ormanlarda % 70,
% 90, % 92 oranındadır. Bu örnek alanlarda Trakya ve Anadoluda, deniz etkisini
alamayan kurak ve soğuk yörelerdeki meĢe ormanlarının çalılaĢtırılması sürecini temsil
etmektedir.
4.5. ĠÇ TRAKYA BOZKIRI ÇEVRESĠNDEKĠ ORMANLARDA
AĞAÇ / ÇALI + ÇALILAġTIRILMIġ AĞAÇ ORANI
Bozkır çevresindeki meĢe ormanlarının aĢırı ve sık kesimler ile aĢırı otlatma
sonucunda çalılaĢtırılması Tablo 8.3.’te çalı katının toplam örtme oranları ile açıkça
görülmektedir. Tablo 8.3.,Tablo 7.3.’teki örtme oranlarından hesaplanmıĢtır. Gerek
Tablo 7.3.’te, gerekse Tablo 8.3.’te kurak iklimin etkisi altında (bozkırda) kireçli kil
materyalinin (marn) ve kireç taĢlarının toprakları üstündeki ormanların tahriplere karĢı
direncinin daha az olduğu ve daha hızla (kısa sürede) çalılaĢtıkları sonucu da ortaya
çıkmaktadır.
5. MAKĠ VE FUNDALIK ALANLARIN GELĠġĠMĠNĠN, AĞAÇLANDIRILMASININ,
KULLANIMININ VE KORUNMASININ EKOLOJĠK AÇIDAN
DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
5.1. ORMAN EKOSĠSTEMĠNDE DOĞAL DENGE VE EKOLOJĠK HASSASĠYET
Orman ekosisteminin doğal ekolojik dengesinin bozulması sonucunda orman
çalılığa dönüĢmekte / dönüĢtürülmektedir. Orman ekosisteminde madde ile enerjinin
dolaĢımı ve dönüĢümü olayları karĢılıklı iliĢkiler halinde doğal ve dengeli bir düzen
sürecinde devam eder (ġekil 1). Üç boyutlu bir yetiĢme/yaĢama ortamında, ortamı
oluĢturan yeryüzü Ģekli, iklim, anakaya/toprak ve canlılar ile canlıların kendi aralarında
süregelen iliĢkilerde, madde ile enerjinin dolaĢımı ve dönüĢümü olayları zaman (4.boyut)
içinde iĢleyen (doğal ve dengeli devamlılığı olan) bir süreçtir. Bu süreçte ortamın
özelliklerinden birisinin değiĢtirilmesi, diğerlerinin de değiĢimine ve bu değiĢikliğin canlı
toplumlarını da etkilemesine sebep olur.
YetiĢme ortamının ve o yetiĢme ortamında yaĢayan canlı toplumlarının dıĢarıdan
gelecek etkileri algılama ve o etkilerden etkilenmesi de bir süreç gerektirir. Yangın veya
tıraĢlama kesim gibi yoğun (kesin yok edici) etkiler dıĢında, dengeli bir faydalanma
orman ekosisteminin doğal dengesini bozmaz. Bu esneklikten dolayı orman iĢletmeciliği
orman ekosistemindeki doğal dengeleri bozmadan, orman bakımını ve faydalanmayı
gerçekleĢtirebilir. Ancak her yetiĢme ortamının ve buna bağlı olarak her orman
toplumunun dıĢ etkilere karĢı kendisine özgü bir dayanma gücü ve esnekliği vardır. Bu
sebeple “ekolojik hassasiyet” kavramından söz edilir. Kurak veya soğuk yetiĢme
ortamları ”ekolojik bakımdan hassas yetiĢme ortamı” olarak değerlendirilir. Ormancılık
çalıĢmaları da bu “ekolojik hassasiyet” gözönüne alınarak yürütülür.
37
-37Ekolojik hassasiyetin elverdiği ölçüden (tahammülünden) fazla faydalanma, o
orman ekosistemindeki dengeleri bozar. Diğer bir deyimle her ekosistemin kendine özgü
esnekliğinden (doğal dengeyi yeniden sağlayabilme gücünden) fazla faydalanma, “aĢırı
faydalanma” olarak değerlendirilir.
5.2. ORMAN ĠÇĠ IġIK ĠLĠġKĠLERĠ VE ÇALI TÜRLERĠNĠN GELĠġMESĠ
Ormanda ağaç türlerinin sağladığı siper (kapalılık) orman altına belirli miktarda
güneĢ ıĢığının ulaĢmasını sağlar. GüneĢ ıĢığı enerjisinin yardımı ile karbondioksit (CO 2),
su (H2O) ile birleĢtirilip karbonhidrat (C6H12O6) sentezi yapılabilmektedir (Bkz.Ģekil1).
Karbonhidratın ilk kullanıldığı iĢlev bitkinin solunumdur. Bitki kendi ürettiği karbonhidrat
ile solunumunu yapar (Bkz.Ģekil1). Orman altında karbonhidratın özümlenmesi (yahut
fotosentez) için yeterli gün ıĢığı gereklidir. Akdeniz iklimi etkisindeki bölgelerde yetiĢen
çalı türlerinin hemen tamamının ıĢık isteği oldukça yüksek veya çok yüksektir. Kuzeyde
Marmara Bölgesinin alçak arazisinde Marmara ikliminin ve Karadeniz ikliminin etkisi
altındaki yörelerde yetiĢen fundalık türleri (Funda türleri, KocayemiĢ vd.) de ıĢık istekleri
yüksek olan bitkilerdir. Bu çalı türleri gençlik çağındaki sık kızılçam ormanları ile meĢe
ormanları altında pek barınamazlar. Ancak orta yaĢlı ve yaĢlı kızılçam ormanları ile
meĢe ormanlarında ağaçlar daha seyrektir. SeyrelmiĢ olan ağaçların tepeleri daha
geniĢtir ve uzayan dallardan dolayı dağılmıĢtır. Veya ormanda bakım kesimleri ile
ağaçlar seyreltilmiĢtir. Bakım kesimlerinden bir süre sonra ağaçların dallarının uçları
birbirine değdiği durumlarda bile orman altına gelen ıĢık miktarı artabilir. Özellikle yan
ıĢığının etkisi önemlidir. IĢık alan orman altına yarı gölgeye dayanabilen çalı türleri
yerleĢirler, iyi geliĢemezlerse de yaĢayabilirler. Ormanın kapalılığı azaldıkça daha fazla
ıĢık alan bu çalı türleri orman altında yaygınlaĢırlar. Orman ağaçlarının kesilmesi ile tam
ıĢığa kavuĢan çalı türleri alanın tümünü kapatacak ölçüde yaygınlaĢırlar. Böylece tam
kapalı bir koru ormanı giderek altı çalılarla kaplı bir koru ormanına ve tahrip sonucunda
çalılığa dönüĢür (Bkz. Ģekil 2, 3, 4,5).
Orman gülü vb. çalılar ise gölge bitkileridir. Bu tip çalı türleri kayın ve ladin gibi
koyu gölgeli ormanların altına yerleĢebilirler. Kayın ve ladin ormanlarının tahrip edilmesi
sonucunda alt tabakayı oluĢturan Orman Gülü türleri ile KarayemiĢ vb. çalı türleri yeterli
ıĢık aldıkları için alanı kaplarlar (Bkz.Ģekil 6).
Kurak bölgelerdeki meĢe ormanlarında ağaçların kesilip ormanın kök ve kütük
sürgünleri ile baltalık ormanına dönüĢtürülmesi yakacak odun, odun kömürü, maden
direği vb. ihtiyaçların karĢılanması amacına yöneliktir. Ancak bu baltalık ormanlarda
aĢırı ölçüde ve zamansız (plansız) keçi otlatılması meĢe sürgünlerinin çalılaĢmasına
sebep olur. Böylece meĢe koru ormanı, meĢe baltalığına, meĢe baltalığı da aĢırı otlatma
ile meĢe çalılığına dönüĢtürülmüĢtür.
1
TABLO 8.3. İÇ TRAKYA YETİŞME ORTAMI BÖLGESİNDE ÇALILAŞTIRILMIŞ ORMAN ARTIKLARINDA MEŞE VE ÇALI TÜRLERİNİN ÖRTME
ORANLARI VE TOPRAKLARIN OLUŞTUĞU ANAMATERYALE BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMLERİ (Tablo 6.3.'ten hesaplanmıştır.)
İÇ T R AK Y A Y .O .B . Ç AL IL AŞ T IR IL MIŞ O R MAN AR T IK L AR INDA ME Ş E VE Ç AL I T ÜR L E R İ
T AB L O 6.3.'T E K İ Ö R T ME O R ANL AR I
Ö R NE K AL ANL AR
K İR E Ç S İZ P L İO S E N T O R T UL L AR IND AN O L UŞ MUŞ K İR E Ç T AŞ I T O P R AK L AR I
S IĞ V E AL K AL İ T O P R AK L AR
D E R İN VE AS İT T O P R AK L AR
Ö R NE K AL AN Nu.
265
227
228
454
456
457
458
462
414
460
14
63
84
226/1
455
MAR NL AR D AN O L UŞ MUŞ T O P R AK L AR
D E R İN VE AL K AL İ T O P R AK L AR
15/201 226/2
416
428
449
498
499
177
178
AĞ AÇ T AB AK AS INDAK İ T ÜR L E R
15
12
12
35
20
20
45
2
10
10
T O P L AM
82 30 30 37 45
Ç AL IL AŞ MIŞ AĞ AÇ T ÜR L E R İ VE Ç AL I T ÜR L E R İ
42
MAC AR ME Ş E S İ
70
S AÇ L I ME Ş E
12
30
30
15
55
25
15
4
10
59
35
MAZ I ME Ş E S İ
20
4
20
4
22
20
30
4
10
4
4
57
30
30
55
46
22
32
6
4
8
8
7
10
1
32
30
32
36
71
74
82
37
46
45
T O P L AM
42
64
68
72
75
82
90
99 102
55
50
52
57
55
42
45
12
25
10
12
4
16
17
17
4
4
19
20
20
26
18
37
30
37
48
45
70
39
57
65
68 64
85
82
82
91
92
84
87
87
82 104
83
82
69
Ç AL I T AB AK AS I
120
K İR E Ç S İZ P L İOS E N TOR TUL L AR INDAN OL UŞ MUŞ DE R İN TOP R AK L AR
40
K İR E Ç TAŞ I / S IĞ TOP R AK L AR
4
AĞ AÇ T AB AK AS I
MAR NL AR DAN OL UŞ MUŞ DE R İN VE AL K AL İ TOP R AK L AR
Ö R T ME O R A NI %
100
80
60
40
20
0
AL AN Nu. 265
227
228
454
456
457
458
462
414
460
14
63
64
26/1
455
15/201 226/2
416
428
449
498
499
177
17
-38 -
30
45
38
-395.3. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TOPRAK KORUMAYA
VE SU ÜRETĠMĠNE ETKĠLERĠ (FAYDALARI)
Orman ağaçlarının yok edilmesi sonucunda alanı kaplayan çalı türleri sık ise
toprağın erozyona uğrayıp, taĢınmasını önlerler. Ancak bu çalı türlerinin sık oluĢu
yanında genellikle yaprak dökmeyen (daha doğrusu yaz-kıĢ yapraklı olan) türler oluĢu
su üretimi bakımından pek tercih edilmez. Çünkü sonbahar, kıĢ ve ilkbahar yağıĢlarının
önemli bir bölümü, yaz yağıĢlarının ise tamamı sık çalı tabakasının yapraklarında kalır
ve atmosfere geri buharlaĢır (Alakonma: Intercéption).
Sık çalılığın oduna kesilmesi ve aĢırı otlatma ile seyreltilmesi toprağı korumasız
bırakır. Bu defa yüksek yağıĢlar (sağanaklar) yüzeysel akıĢa geçer ve toprak
taĢınmasına sebep olurlar. Toprağın taĢınması ve sığlaĢması, o yetiĢme ortamının
bütün doğal dengelerini değiĢtirir. Çünkü
toprak derin köklü bitkilerin köklerini
geliĢtirdikleri, su ile besin maddelerini aldıkları ortamdır. SığlaĢan toprak daha az su
tuttuğu için bitkilerin yaz kuraklığına dayanma gücü ve büyüme hızları da sınırlanır.
Yüzeysel akıĢa geçen su ile toprak taĢındığı için, toprak içinde yeralan taĢlar ve çalılar
taĢınmayıp, yüzeyde birikirler (erozyon kaldırımı oluĢumu).
Orman artığı sık çalılık toplumları su üretimi bakımından yeterince verimli
sayılmasalar da orman toprağını korumaktadırlar. Bu sık çalılıklar tekrar ağaçlandırılarak
orman yetiĢtirilebilir. Orman artığı sık çalılıkların tahrip edilerek seyrek çalılıklara
dönüĢtürülmesi ve toprağın taĢınıp, sığlaĢıp, taĢlılık oranının artması hem su üretimi
bakımından, hem de alanın yeniden ağaçlandırılıp, ormana dönüĢtürülmesi bakımından
olumsuz bir geliĢmedir (Bkz. Ģekil 3, 4, 5).
Çatlaklı bir yapısı olan (karstlaĢmıĢ) kireç taĢları üstündeki toprak taĢınsa da, bu
alanlarda yangın kültürü ile tohum atılarak orman yetiĢtirilmesi mümkündür. Çünkü
çimlenen tohumlardan geliĢen fidanların bir kısmının kökleri derin ve geniĢ çatlak
sistemine ulaĢmakta ve bu fidanlar boylu ağaçlar haline gelmektedirler (Fazla bilgi için
Bkz. M.D.Kantarcı 1986,1987).
5.4. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN TÜR ÇEġĠTLĠLĠĞĠ BAKIMINDAN ÖNEMĠ
Orman altında, orman içi küçük açıklıklarda ve orman kenarında çok önemli bir
biyolojik çeĢitlilik vardır. Orman ıĢık ağaçlarından oluĢtukça biyolojik çeĢitlilik (bitki ve
hayvan türleri bakımından) artmaktadır. Gölge ağacı olan bir kayın ormanına göre ıĢık
ağacı (gençlikte yarı gölge ağacı) olan bir meĢe ormanının biyolojik çeĢitliliği çok daha
fazladır.
Akdeniz iklimi ile Marmara ikliminin etkisi altındaki alanda “Sık Akdeniz Çalılığı”
(maki) ile “Fundalık” ları oluĢturan çalı türleri ıĢık ve yarı ıĢık türleridir. Bu çalı türlerinin
altında ve arasında da birçok bitki türü (otsu vd.) yetiĢebilmektedir. Karadeniz ikliminin
etkisi altındaki daha yüksek arazide (kayın ve ladin kuĢağında) orman altını kaplayan
Orman Gülü türleri, KarayemiĢ, Ayıüzümü türleri ise gölgede yetiĢebilen ve kendileri de
koyu gölge yapan çalı türleridir. Bu koyu gölge yapan çalı türlerinin altında baĢka bitki
türleri yetiĢemez (ġekil 6).
-40-4539
Akdeniz iklimi etkisi Çatalca ve Kocaeli yarımadalarının güney kıyılarına kadar
ulaĢmaktadır. Özellikle kireçtaĢı ve kireçli materyalden (pliosen II tortulları, fliĢler gibi) ve
ofiolit’lerden (kalsiyum ve magnezyum içeren denizaltı lavları ve bunların
serpantinleĢmiĢ olan bölümleri) oluĢan topraklardaki orman artığı çalılar tür bakımından
zengindir. Karadeniz ikliminin etkisi altındaki kıyılarda ve alçak arazide kireçsiz
anakayalar ve ana materyallerden oluĢan asit topraklarda fundalıklar yaygınlaĢırken,
kireç taĢlarından veya kireçli materyallerden oluĢan topraklarda Akdeniz ikliminin çalı
türleri çalılıkları oluĢturmaktadır (Bkz.Tablo 7.1. Çilingoz vb. ormanlar ile orman artığı
çalılıklar ve M.D.Kantarcı 1978, 1979).
Orman veya orman artığı çalılarda çeĢitli türlerden bitkilerin bulunmasının iki
önemli faydası da gözardı edilemez. Bunlardan birincisi orman yan ürünlerinin
üretilebilmesidir (Defne yaprağı, kekik, adaçayı vb.) Tür çeĢitliliğinin ikinci faydası ise bu
türlerin meyve ve yaprakları ile beslenen hayvan türlerine bağlı olarak biyolojik
çeĢitliliğin artmasıdır.
Yukarıdaki yan ürünlerin üretimi, biyolojik çeĢitliliğin artırılması, toprağın
korunması gibi faydalarından dolayı orman artığı çalılıkların tümünün ağaçlandırılıp,
ormana dönüĢtürülmesi doğru değildir. Esasen ormancılar da bu konuda dikkatlidirler.
Ancak orman artığı sık çalılıkların “maki” veya “fundalık” veya “çalılık” olarak nitelenip,
orman rejimi ve alanı dıĢına çıkarılmasına giriĢilmemelidir. Bu davranıĢlar, ormancıların
orman alanını korumak amacı ile tüm çalılaĢmıĢ orman alanlarını ağaçlandırmalarına
sebep olmuĢtur.
5.5. ORMAN ARTIĞI ÇALILIKLARIN AĞAÇLANDIRILMASI GEREĞĠ
VE AĞAÇLANDIRILABĠLĠRLĠĞĠ
Orman ağaçlarının yok edilmesi oluĢan çalılıklar ağaçlandırılarak yeniden koru
ormanların dönüĢtürülmeli mi?, yoksa biyolojik çeĢitlilik adına çalılık halinde korunmalı
mı?. Bu soru birkaç yönden incelenmesi ve irdelenmesi gereken bir sorunu ortaya
çıkarmaktadır. Bunları önce sıralayıp sonra karar vermek uygun olur.
1) Orman ağaçlarının kesilmesi ile oluĢmuĢ çalılıklar sekunder oluĢumlardır.
Bunların topraklarını erozyon ile kaybetmeden ağaçlandırılıp asıl yapılarına ve
iĢlevlerine göre yani koru ormanına dönüĢtürülmeleri gerekir.
2) Ormanların tahrip edilmesi ve yerinde çalılıkların geliĢmesi durup dururken
olmamıĢtır. Bu süreçte insanın ihtiyaçlarının etkisi vardır. Akdeniz, Ege Denizi,
Marmara Denizi ve Karadeniz kıyı kuĢağında ormanların tahrip edilmesinin üç
önemli sebebi gözardı edilmemelidir.
Bunlardan birincisi; yakacak odun ve odun kömürü elde edilmesi için yapılan
kesimlerdir. Eski çağlarda ve yakın yüzyıllarda maden kömürü yoktur. Demir vd. maden
iĢçilikleri için, çömlek fırınları, tuğla, kiremit ocakları için odun ve odun kömürü çevredeki
ormanlardan sağlanmıĢtır (Bu konuda Bkz. M.D.Kantarcı 1990, ReĢadiye Yarımadası
ormanlarının çalılaĢtırılması süreci).
-4140
Ġkinci önemli sebep keçidir. Keçi Akdeniz Bölgesinin sarp ve kayalık arazisine
uyumlu tek hayvandır. Bu arazi koyunculuğa elveriĢli değildir. Ayrıca sıcak Akdeniz
ikliminde daha yağsız olan keçi eti sağlık bakımından da daha uygundur. Ancak keçi
taze dikenli yapraklar da dahil olmak üzere , zehirli olmayan her bitkinin yapraklarını yer.
Geriye sadece sert dikenli çalılar ile zehirli bitkiler kalır. Orman altında ve orman artığı
çalılarda az miktarda keçinin yapacağı zarar sınırlıdır. Bu zarar orman veya çalılık
ekosisteminin esneklik sınırları içinde kalır. Keçi sayısı artınca bitki toplumları bu aĢırı
otlatmaya dayanamaz. Akdeniz kıyılarından Karadeniz kıyılarına kadar tüm yalı
arazisinde insan nüfusunun ve buna bağlı olarak keçi sayısının artıĢı orman artığı çalılar
için aĢırı bir faydalanma ve yok olma süreci anlamına gelmektedir.
Üçüncü önemli sebep yangınlardır. Sıcak ve kurak iklim de dikkatsiz insanların
yaktığı ateĢ çok kısa sürede yayılarak ormanı yok etmektedir. Orman yangınlarının
uçak, helikopter, itfaiye ve yangın ekipleri ile söndürülmesi son 30 yıllık geliĢmelerdir.
Anadolu’ da 1940’ lı, 1950’ li ve daha sonraki yıllarda dahi çok geniĢ orman alanları
yangın ile yok olmuĢtur (Dursunbey yangını, Korudağ (KeĢan) yangını, Balan Dağı
(Marmaris) yangını gibi). Son zamanlardaki uçak destekli ve araçlı yangın ekiplerine
rağmen Gelibolu Yarımadası yangınında (1994) 4200 ha, Manavgat yangınında (1995)
4500 ha orman alanı, birbiri ardına gelen Marmaris yangınları ile Bodrum ve Mumcular
yangınlarında ve diğer yangınlarda binlerce hektar orman alanı yanmıĢtır. Yanan orman
alanında ağaçlar kesilip, alınmaktadır. Yanan çalılar ile kök ve kütük sürgünü verebilen
ağaç türleri yeni sürgünler vererek canlılıklarını devam ettirebilmektedirler. Ama çam
ağaçları ile ardıç ağaçlarının sürgün vermek yeteneği yoktur. Eğer yanan orman
alanında çalılar yoksa, ağaçların kozalaklarından dökülen tohumlar çimlenmekte ve
orman yeniden yetiĢmektedir. Eğer orman altında yaygın bir çalı topluluğu varsa,
ormanın yetiĢmesi için fidan dikmek, ağaçlandırma yapmak gerekmektedir. Ancak
ağaçlandırma yapmak için özel bir orman teĢkilâtının bulunmadığı geçmiĢ zamanlarda
yanan orman alanları “Sık Akdeniz Çalılığı” (maki) veya fundalıklara dönüĢmüĢtür. Bu
orman alanlarındaki aĢırı otlatma zararı daha da artırmıĢtır.
3) Kurak bölgelerde ve bozkır kenarlarındaki orman alanlarında da kuraklıktan
kaynaklanan ekolojik hassasiyet meĢe ormanlarının çalılaĢmasına sebep
olmuĢtur. Soğuk kıĢ mevsimi önemli miktarda odunun ve odun kömürünün
kullanılmasını gerektirmiĢtir. Böylece geniĢ koru alanları baltalık ormanlarına
dönüĢtürülmüĢtür. Bu iĢlem 1950’ li yılların sonuna doğru da Hükümet emri ile
devam ettirilmiĢtir (Demirköy Orman ĠĢletmesinde Sergen Bölgesinde meĢe koru
ormanının baltalığa dönüĢtürülmesi “Menderes maktaları” olayı). MeĢe
baltalıklarında, kesimden hemen sonra yapılan otlatma (keçi otlatması) baltalığın
çalılaĢtırılmasına sebep olmuĢtur. Böylece kurak bölgelerimizde geniĢ orman
alanları tahrip edilmiĢ ve meĢe çalılıklarına dönüĢtürülmüĢtür (Bkz. Harita 1).
4) Bu kadar geniĢ alanda ormanların tahrip edilerek çalılıklara dönüĢtürülmesi süreci
durmamıĢtır. OluĢan sık çalılıklar da odun ve odun kömürü elde etmek ve keçi
sürülerini otlatmak için aĢırı bir yük altına sokulmuĢtur. Ülkemizde nüfus artıĢı
hızının yüksek oluĢu, artan nüfus için yeterli iĢ alanı yaratılmayıĢı köylüleri önce
kendi köylerinin çevresindeki otlak ve çalılaĢtırılmıĢ orman alanlarından geçim
sağlamaya yöneltmiĢtir. Bu yönelme aynı zamanda orman artığı çalılıklarda
41
-42(eğimli arazide) tarla açmak Ģeklinde de geliĢmiĢtir. Siyasi iktidarların oy toplama
refleksi de iĢin içine karıĢınca, orman artığı çalılıkların giderek seyrek çalılıklara
ve açma tarlalara dönüĢtürülmesini giriĢimleri önlenememiĢtir. Sonuç tek kelime
ile korkunçtur. Topraklar erozyona uğrayıp taĢınmıĢ, geri kalan sığlaĢmıĢ, toprak
yüzeyi erozyon kaldırımı ile kaplanmıĢ veya anakayası yer yer yüzeye çıkmıĢ,
ormandan açma tarlalarda tarım yapılamaz olmuĢtur. SeyrelmiĢ çalılar ise dikenli
ve keçilerin yemediği zehirli çalı türleri ile kaplandığı veya kayalıklara dönüĢtüğü
için hayvancılık ta masrafını ve eziyetini ödeyemez duruma düĢmüĢ, verimliliğini
kaybetmiĢtir. Bu tahrip sürecinin sonucu köyden Ģehire göçlerin baĢlaması ve
Ģehirlerin çevrelerinde geniĢ gecekondu mahallelerinin oluĢmasıdır. Son 50
yıldan beri Ģehirlerin çevresindeki orman ve orman artığı çalılık alanlardaki
gecekondulaĢma giderek çok katlı betonarme binaların yapılmasına ve bir rant
yağmasına dönüĢmüĢtür. Bu orman alanlarında siyasi parti mensuplarının ve
hükümet üyelerinin de evleri, villaları vardır.
5) Bu yağma ve tahrip sürecinden geriye kalmıĢ olan; sel üreten, toprağı ve ana
materyali taĢınan otlaklar ile tahrip edilmiĢ orman alanlarıdır. Bu alanların
öncelikle ağaçlandırılması, toprak koruma çalıĢmalarının yapılması ve sel
oluĢumunun önlenmesi, taĢınan materyallerle barajların dolmasının önlenmesi,
tarım alanlarının, yerleĢim alanlarının, köprü, yol, sanayi tesisleri vb. yerlerin sel
ve materyal tahriplerinden kurtarılması gerekmektedir. Ormanların tahrip edilmesi
ve çalılaĢtırılması süreci ülkenin “var olmak veya yok olmak” dönemine gelmesine
sebep olmuĢtur.
6) Yukarıda sıralanan çalılaĢtırma ve tahrip ülkemizin devamlılığını ve
barınılabilirliğini tehlikeye sokmuĢken, siyasi iktidarlar maki ve fundalık alanlar ile
bazı ormandan iĢgâl edilmiĢ alanların da 6831 sayılı Orman Kanununun
2. maddesinin B fıkrası gereğince orman kavramı ve rejimi dıĢına çıkartılması
çabasına girmiĢlerdir. Son 20-25 yıldan beri bu 2-B alanlarının iĢgâlcilerine
satılması için siyasi giriĢimler yapılmaktadır. Bu giriĢimciler Türkiye’nin
devamlılığını ve barınılabilirliğini tehdit etmekte, millete karĢı suç iĢlemektedirler.
7) Bu durumda; ormanların ileri ölçüde tahrip edilmesi ve çalılaĢtırılması, çalılıkların
tahrip edilerek toprakların erozyona uğrayıp taĢınması süreci, Türkiye’nin yok
edilmesi ile eĢ anlamlıdır. Türkiye arazisinin yapısı ve bu arazide etkili olan iklim
özellikleri de gözönüne alındığında kapsamlı ağaçlandırma seferberlikleri
gerekmektedir (Fazla bilgi için bkz. M.D.Kantarcı 1983 ve 2005). Türkiye bu
kadar geniĢ alanlarda tahrip edilmiĢ ormanlarını yeniden geri kazanmak
zorundadır. Madde 5.4.’te bahsedilen “ÇalılaĢtırılmıĢ orman alanlarında tür
çeĢitliliğini korumak” konusu ancak ağaçlandırılamayacak kadar erozyona
uğramıĢ ve toprakları sığlaĢmıĢ, kayalıklara dönüĢmüĢ alanların mutlak
korumaya alınması ile mümkün olabilir. Kayalıklara dönüĢmüĢ karstik (çatlaklı
kireçtaĢları) arazide ağaçlandırma yapmak yerine “yangın kültürü” ile tohum
atılarak gençleĢtirme yapılmalıdır. Çok özel bazı çalılaĢtırılmıĢ alanlar örnek alan
olarak bırakılabilir. Ayrıca, “orman yan ürünleri” üretimi için önemli olan ve toprak
erozyonu olmayan “Sık Akdeniz Çalılıkları” da ağaçlandırma dıĢı bırakılabilir.
42
-43-
6. TÜRKĠYE’ DE MAKĠ VE FUNDALIK ALANLARIN ORMAN KAVRAMI
VE REJĠMĠ DIġINA ÇIKARILMASI ÇABALARI
Ormanların tahribi sonucunda oluĢan ve geliĢen sekunder çalılıkların “maki” ve
“fundalık” adı ile tanımlandıkları, ancak bu çalılıkların orman artığı oldukları, yukarıdan
beri arazide yapılmıĢ olan ölçmelere ve tespitlere dayandırılmıĢ örnekleri ile anlatılmaya
çalıĢılmıĢtır. Konu daha önce de ele alınmıĢtır (Bkz. Bölüm 2 ve 3’ te verilen kaynaklar).
Ancak Türkiye’ nin kendisine özgü köylü ihtiyaçları ile geliĢen kentlerin çevresinde
oluĢan çıkar iliĢkileri orman alanlarının ve orman artığı çalılaĢtırılmıĢ alanların orman
kavramı ve orman rejimi dıĢına çıkartılmasını gerektirmiĢtir. Seçimle iĢ baĢına gelmiĢ
hükümetler çıkar çevrelerinden gelen istekleri halkın istekleri imiĢ gibi göstererek bir seri
düzenlemelere giriĢmiĢlerdir.
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin 3116 sayılı Orman Kanunun bazı maddelerinin
değiĢtirilmesine ve bu Kanuna bazı maddelerin eklenmesine dair 5653 sayılı Kanun
(kabûl tarihi 24.3.1950, yayın tarihi 3.4.1950) 1. maddesinin e fıkrasından dolayı “Maki
Tefrik Kanunu” olarak tanımlanmıĢtır. Bu Kanunun 1. maddesinin a fıkrasına göre “Her
çeĢit dikenlikler” ve e fıkrasına göre “Maki cinsinden her türlü ağaçlarla örtülü yerler”
orman sayılmaz hükmü getirilmiĢtir. Ancak 5653 sayılı kanunun 43 maddesi kapsamına
giren ve “muhafaza ormanı” niteliğinde olan alanlar ile “devamlı orman hasılatı veren”
alanlar e fıkrası hükmünün dıĢında tutulmuĢlardır.
5653 sayılı Orman Kanununda “fundalık” tanımlaması yoktur. Fundalıklar 3116
sayılı Orman Kanunun 1. maddesinin 2. paragrafında orman sayılmayan yerler arasında
belirtilmiĢtir. Ama 1.maddede orman sayılmayan yerler arasında “maki” alanları
belirtilmemiĢtir. 3116 sayılı Kanunun 1. maddesini değiĢtiren 5653 sayılı Kanunda
fundalıklar “maki” kavramı içinde kabûl edilmiĢtir.
Yukarıda sözü edilen 5653 sayılı Kanunun makilikleri orman saymayıp, orman
kapsamı dıĢına çıkarılmasını sağlamak üzere 17.8.1950 gün ve 203 sayılı “Makilik ve
Orman Sahalarının BirleĢtiği yerlerde Orman Sınırlarının Tespitine Ait Talimatname”
Orman Genel Müdürlüğünce yayınlanmıĢ ve yürürlüğe konulmuĢtur.
Yönetmeliğin uygulanması için oluĢturulan “Maki Tefrik Komisyonları” toprak
koruma iĢlevi olmayan maki ve fundalık alanları sınırlamıĢlardır. Bu orman artığı
sekunder çalılıkların “maki” adı altında sınıflandırılmasında arazi ölçüm aletleri (teodolit
gibi) kullanılmamıĢtır. Sınırlamalar arazideki belirli ve değiĢmez iĢaretlere bağlanmıĢtır.
Bu değiĢmez kabûl edilen iĢaretler; dere/çatlak, yol, çeĢme, yaĢlı büyük ağaç, kaya,
göbel vb.’ dir. Böylece; oluĢturulan çokgenin (poligonun)köĢe noktalarının koordinatları,
iki noktayı birleĢtiren sınır çizgisinin açısı ve uzunluğu belirlenmemiĢtir. Yapılan “maki
sınırlaması” iĢlemi bir hudutnamedir. Sınırlanan alanın içinde dik eğimli yamaçlar da
bulunabilmektedir. Toprak muhafaza karakteri taĢıyan bu alanlar da maki sınırlaması
kapsamından orman dıĢına çıkarılmıĢtır. Sınırlanan alanın içinde yaygın olarak
çalılaĢtırılmıĢ, ama korumaya alınırsa tekrar ağaç olabilecek olan orman ağaçları da
vardır. B alanlar da maki kapsamı içinde tutulmuĢ ve orman alanı dıĢına çıkarılmıĢtır.
-4443
Diğer bir deyimle yapılan maki tefrik (ayırma) iĢlemi, ormancılık mesleğinin usûllerine
uymadığı gibi, bir arazi parçasının sınırlanması ve haritaya iĢlenmesi için gerekli
tekniklere de uygun değildir. ĠĢlemler siyasi baskılar altında yukarıdan verilen emirlerle
yürütülmüĢtür.
Maki olduğu kabûl edilip ormandan ayırt edilen bu alanların 572 326 ha 2526 m²
olduğu belirtilmiĢtir (Usluoğlu, H.A. 1987). Maki alanı olarak ayırt edilen çalılaĢtırılmıĢ
orman alanlarının 1956 yılında 618 000 ha’a ulaĢtığı bildirilmiĢtir (Türkiye Ormancılar
Derneği Ġnceleme Kurulu 1988). Ayırt edilen makilik alanların bir bölümünde arazi
kadastrosu uygulanarak, tapu verilmiĢtir. Tapu verilmeyen alanlar ise 6831 sayılı Orman
Kanunun (kabûl tarihi 31.8.1956, yayın tarihi 8.9.1956) maddesinin j fıkrası uyarınca
“orman ve toprak muhafaza karakteri taĢıdıkları” alanlarda orman sayılmıĢlardır. Diğer
bir deyimle; fundalık ve maki alanlarında; “orman ve toprak muhafaza karakteri
taĢımayan” yer pek azdır.
“Maki” ve “fundalık” olarak nitelenen ve ormanların tahrip edilmesi ile geliĢmiĢ
olan çalılıkların “sekunder çalılık” veya “sekunder maki”, “sekunder fundalık” olduğu
6831 sayılı Orman Kanunun 1. maddesinin j fıkrasında ”orman ve toprak muhafaza
karakteri taĢımıĢ” olmak ifadesinde belirgin olarak kabûl edilmektedir. Bu ifadedeki
“orman” kelimesi söz konusu çalılığın (maki veya fundalık) orman artığı “sekunder” bir
oluĢum olduğunu iĢaret etmektedir. Bölüm 2 ve 3’ te vermiĢ olduğumuz orman
kuruluĢları ile ormanların tür bileĢimleri de çalılaĢtırılmıĢ orman alanlarının sekunder
oluĢum olduklarını kanıtlamaktadır.
7. SONUÇ
Türkiye Ormanlarının bulunduğu yetiĢme bölgelerinin ekolojik özellikleri,
ormanların kuruluĢları, tür bileĢimleri ve ormanlar üzerinde tarih boyunca devam
edegelmiĢ insan etkisi bir arada incelendiğinde ormanlar ile çalılıklara dönüĢtürülmüĢ
orman alanları veya çalılaĢtırılmıĢ orman alanlarının geliĢimi kolayca anlaĢılır T. Günay
(2005) 1877’ de Türkiye ormanları hakkında bir rapor hazırlayan Fransız ormancısı A.
Bricogne’un “… Tahribatın geniĢliği halkın miktarı ile tamamen orantısızdır. Bu kadar az
insanın bu derecede büyük orman yıkımına neden olması insanı hayretlere
düĢürmektedir” değerlendirmesini nakletmektedir. Anadolu’nun 5 000 yıllık tarihi, kıĢları
soğuk, yazları kurak olan karasal iklim Ģartlarının etkisi altında (ekolojik bakımdan
hassas olan) yetiĢme ortamı özellikleri de gözönüne alınarak incelenirse orman
tahribinin boyutlarının bu kadar yaygın oluĢuna hayret etmemek gerekir.
Ġç Anadolu ile Ġç Trakya bozkırlarının çevresinde ve Doğu Anadolu dağlık
arazisinde ormanların meĢe türlerinden kurulmuĢ olmasını bir Ģans olarak görmek ve
değerlendirmek de mümkündür. Kök ve kütük sürgünü verebilen ağaç ve çalı türlerinden
oluĢmuĢ olan bu ormanlar, güçlü ve yaygın tahribata rağmen çalılıklar ve çalılaĢtırılmıĢ
ormanlar olarak günümüze kadar varlıklarını koruyabilmiĢlerdir. Türkiye Cumhuriyeti
Devleti’nin ormancıları da bu çalılaĢtırılmıĢ orman alanlarını yeniden ağaçlandırarak
orman yetiĢtirmek görevini baĢarı ile yapmıĢlardır.
Ancak yeterli siyasi desteği alamayan Türk Ormancılığının yapabileceği
ağaçlandırma ve toprak erozyonunu durdurmak, selleri önlemek ve yağıĢ/akıĢ dengesini
-4544
sağlamak görevindeki baĢarısı oldukça sınırlı kalmıĢtır. Daha doğrusu Türkiye
Cumhuriyeti Devleti’ nin barajlar yapmak, barajlarda toplanan su ile tarım alanlarını
sulamak, elektrik enerjisi elde etmek yönündeki su politikasının temeli olan; “suyun
dağlardan devamlı ve dengeli bir akıĢ düzeni ile üretilmesi” iĢlevi siyasi çıkarlara kurban
edilmiĢtir. Bu olay Devletin su politikasının temel iĢlevini üstlenen ormanların yok
edilmesi ve ormancıların görevlerini yapmalarının siyasi iktidarlar tarafından
önlenmesidir (Fazla bilgi için bkz. Türkiye Ormancılar Derneği 1987, F.AtbaĢoğlu 2005,
T.Güney 2005, S.Ayanoğlu 2005, Y.Çağlar 2005).
Ormanların çalılaĢtırılması sorunu bütün Akdeniz Havzasının sorunudur. Bölüm
2.2. ile tablo 1 ve 2’ de bu konuda bilgi verilmiĢtir. Türkiye’ deki çalılaĢtırılmıĢ ormanların
yapısı da bölüm 3 ve 4’ te incelenmiĢtir. Verilen örneklerin hepsinde çalılıklarda (maki,
frigana veya fundalık) bulunan çalı türlerinin ormanların altında da bulundukları
görülmektedir. AĢırı kesim ve otlatma sonucunda çalılaĢtırılmıĢ olan orman ağaçlarından
oluĢmuĢ çalılıklar da yaygındır.
Sonuç olarak;
1)
Ġster sadece çalı türlerinden oluĢmuĢ “Sık Akdeniz Çalılığı” (maki), “Seyrek
Akdeniz Çalılığı” (frigana), “Fundalık” (pseudo maki) olsun, ister çalılaĢtırılmıĢ
meĢe ağaçları olsun, bütün bu oluĢumlar doğal değildir. Ġnsanın yaptığı orman
tahribatı ile oluĢmuĢ sekunder çalılıkları orman saymamak mümkün değildir.
2)
Çalılık veya çalılaĢtırılmıĢ orman aĢırı tahribat sonucunda toprağın taĢınması,
sığlaĢması ile seyrek ve çoğu dikenli bitkilerden oluĢan bir çalılığa (Frigana) ve
giderek kayaların da yüzeye çıktığı çok seyrek bir çalılığa (Garig) dönüĢebilir. Bu
seyrek ve çok seyrek çalılıkların da anakayası çatlaklı (karstlaĢmıĢ) yapıda kireç
taĢı ise yangın kültürü ile (yakılıp, tohum atılarak) ormana dönüĢtürülmesi
mümkündür. Bu örnekler Türkiye’ de yeterince vardır.
3)
Çok geniĢ alanlar kaplayan çalılaĢtırılmıĢ orman alanları ile toprağın taĢındığı,
sellerin oluĢtuğu seyrek çalılık alanları ağaçlandırıp ormana dönüĢtürmek, toprak
çok sığlaĢmıĢ ise toprak koruma iĢlemleri ile korumaya almak gerekmektedir.
Böylece Türkiye’ nin odun hammaddesi üretiminin tüketimini karĢılayacak düzeye
ulaĢtırılması mümkün olacağı gibi, yağıĢların sellere dönüĢmesi de önlenmiĢ olur.
Yukarıda da değinildiği gibi ormanların en önemli iĢlevlerinden birisi de su
üretimidir.
4)
Dik eğimli arazideki çalılıkların toprak vd. koruma amacı ile ayırt edilmesi
gerekebilir. Çünkü bu sık çalılıkların (özellikle sandal çalılığı ve Orman Gülü
çalılığı) sökülüp, ağaçlandırılması dik yamacın oluĢmuĢ olan dengesini bozabilir.
5)
Orman yan ürünleri bakımından gelir getiren çalılıkların geliri ve tür çeĢitliliği
bakımından korunması gerekenleri “korumacı bir üretim” sürecinde
değerlendirmek gerekir.
-4645
6)
Tarım alanına veya yerleĢme alanına dönüĢtürülmüĢ olan çalılıkların Devlet (yani
o devleti kuran halkın ortak malı) mülkü oldukları için orman dıĢına çıkarılması,
satılması, tapu verilmesi mümkün değildir. Bu iĢgâl edilmiĢ çalılıklar için “en
yüksek arazi değeri üzerinden” kira alınmalıdır.
7)
Düz arazide de olsa çalılaĢtırılmıĢ bir orman alanının (maki veya fundalık) orman
kapsamı dıĢına çıkartılması uygun değildir. Anayasamızın 169. maddesi uyarınca
mümkün de değildir. Düz arazideki yerleĢim alanlarının ve tarım alanlarının
arasında orman alanlarının bulunması faydalı böceklerin ve kuĢların barınması
için olduğu kadar havanın temizlenmesi, karbondioksitin (CO 2) bağlanması ve
oksijen (O2) üretimi, insanların dinlenmesi vd. iĢlevler için de gereklidir.
KAYNAKLAR
AKSOY, M.1987, Anayasalarımız ve Ormanlarımızın Korunması
Cumhuriyet Dönemi Ormancılığımızda 3116 sayılı Orman Yasası ve Sonrası Sempozyumu (7.2.1987)
kitabı (81-123). Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları nu.10-Ankara
ATBAġOĞLU, F.2005, Orman Sınırları DıĢına Çıkarma: 2/B Faciası
Orman ve Av (Türkiye Ormancılar Derneği Dergisi) 1.1.2005,yıl 80, sayı 1,cilt 82 (25-28)ISSN 1303-040-X
Dönmez Ofset Basım evi-Ankara
AYANOĞLU, S.1987, 3116 sayılı kanun ve sonrası
kitabı (21-33). Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları nu.10-Ankara
AYANOĞLU, S.2005, Orman Sınırları DıĢına Çıkarılan Alanların Değerlendirilmesi konusunda
karĢılaĢılan hukuksal sorunlar
ÇAĞLAR, Y.2005, 2B’ yi tartıĢmak
DÖNMEZ, Y.1976, Bitki Coğrafyasına GiriĢ
Ġst. Üni. Yay. nu. 2155, Coğrafya Enstitüsü yay. nu. 84 (VI+180), Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi Matbaası - Ġstanbul
ERĠNÇ, S. 1977 Vejetasyon Coğrafyası
Ġst. Üni. Yay. nu. 2276, Coğrafya Enstitüsü yay. nu. 92 (VIII+181), Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi Matbaası – Ġstanbul
GÜNAY, T. 2005, Orman Arazilerinin SatıĢı Konusu
Orman ve Av (Türkiye Ormancılar Derneği Dergisi) 1.1.2005,yıl 80,sayı 1,cilt 82 (60-70) ISSN 1303-040-X
ĠNANDIK, H. 1965, Bitki Coğrafyasına GiriĢ
Ġst. Üni. Coğrafya Enstitüsü yay. nu. 42 (72 sh.), Baha Matbaası – Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 1973, Trakya’ da Toros Karaçamı’nın (Pinus nigra var. caramanica loud; Rehd)
doğal olarak bulunduğu yerlerin yetiĢme muhiti özellikleri üzerine ön araĢtırmalar
TÜBĠTAK IV. BĠLĠM KONGRESĠ 5-8.11.1973 Ayrı baskı (8 sh)-Ankara
KANTARCI, M.D. 1975, Iç Trakya orman yetiĢme muhiti (OYM) bölgesinde antropojen stebin
geliĢmesi ile orman yetiĢme muhiti özellikleri arasındaki iliĢkiler üzerine incelemeler
Ġst. Üni. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 25, sayı 1, (133-156 + Harita) Ġstanbul
KANTARCI, M.D.1978, Ġstanbul çevresindeki yeĢil alanları koruma ile ilgili bir öneri: ÇilingozÇamlıkoy Yöresi
Ġstanbul’ un YeĢil Alan Sorunları Ulusal Sempozyumu (22-24.11.1978)
Ġ.Ü. Yay. nu 2587, Orman Fakültesi yay. nu.270 (173-180). Düzenleyen Prof. Dr. Besalet Pamay, Güçlü
Matbaacılık-Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 1979, Kuzey Trakya Dağlık Orman YetiĢme Bölgesinin yöresel sınıflandırması
Ġst. Üni. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 29, sayı 2, (42-71) Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 1980, Belgrad Ormanı toprak tipleri ve orman yetiĢme ortamı birimlerinin
haritalanması esasları üzerine araĢtırmalar (Doktora tezi 1972, DanıĢman Ord. Prof. Dr. Asaf Irmak)
Ġst. Üni. Yay. nu. 2636, Orman Fakültesi yay. nu. 275 (XXVIII+352), Matbaa Teknisyenleri Basımevi - Ġstanbul
-4746
KANTARCI, M.D. 1982, Akdeniz Bölgesinde doğal ağaç ve çalı türlerinin yayılıĢı ile bölgesel
yetiĢme ortamı özellikleri arasındaki iliĢkiler
Ġst. Üni. Yay. nu. 3054, Orman Fakültesi yay. nu.330 (VIII+105), Matbaa Teknisyenleri Basımevi –Ġstanbul
KANTARCI, M.D. PARLAKDAĞ, S., PEHLĠVAN, N.1986, Sedir ormanlarının gençleĢtirilmesinde
yangın kültürü ve ekolojik yorumu.
Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi Seri A., cilt 36, sayı 2 (20-43)-Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 1987, Sedir ormanlarının gençleĢtirilmesi konusu ve bazı ekolojik
değerlendirmeler
Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 36, Sayı 2 (23-41)-Ġstanbul
KANTARCI, M.D.1983, Türkiye’ de Arazi Yetenek Sınıfları ile Arazi Kullanımının Bölgesel Durumu
(Türkiye Ormancılığının ekolojik esasları üzerine incelemeler-1)
Ġst. Üni.Yay. nu 3153, Orman Fakültesi yay.nu 350 (XII+161), Matbaa Teknisyenleri Basımevi-Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 1988, Çatalca Yarımadası kuzey kesiminde (Ağaçlı Yöresi) linyit kömürü açık
iĢletme alanlarında arazi kullanımı ve ağaçlandırma için temel ekolojik incelemeler ve
değerlendirmeler
Ġst. Üni. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 38, sayı 1, (60-90) – Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 1990, Akdeniz Bölgesinin yetiĢme ortamı bölgesel sınıflandırması
(1984 TOAG-516 araĢtırma projesi)
Orman Genel Müdürlüğü sıra nu. 668, seri nu. 64 (150 sh.+12 harita), OGM Basımevi – Ankara
KANTARCI, M.D. 1992, ReĢadiye (Datça) Yarımadasının ekolojik özellikleri
Ġst. Üni. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 40, sayı 1, (55-78) – Ġstanbul
KANTARCI, M.D. 2005, Türkiye’nin yetiĢme ortamı bölgesel sınıflandırması ve bu birimlerdeki
orman varlığı ile devamlılığının önemi (Türkiye ormancılığının Ekolojik Esasları Üzerine
Ġncelemeler – 2)
Ġst. Üni. Yay. nu. 4558, Orman Fakültesi yay. nu. 484 (XXVI+321) ISBN:975-404-752-9, Ġstanbul
Üniversitesi Basım ve yayınevi Md’ lüğü, Ġstanbul
MAKĠNECĠ, E. 1998, Bodrum Yarımadası Girel Köyünde anıt nitelikteki Boz Pırnal MeĢesi
Bodrum Yarımadası Çevre Sorunları Sempozyumu (15-19.2.1998) Bildiriler Kitabı Cilt II (732-738), ISBN
975-441-138-7, Editörler: A. Filibeli, A. Bayram, D.Dölgen, T.Elbir. DEÜ Mühendislik Fakültesi BasımeviĠzmir
MAKĠNECĠ, E. 1998, Bodrum Yarımadası doğal kızılçam ormanlarının yapısı, korunması ve
geliĢtirilmesi üzerine ekolojik değerlendirmeler.
Bodrum Yarımadası Çevre Sorunları Sempozyumu (15-19.2.1998) B. ?? kitabı cilt II (398-408) ISBN 975441-138-7, Editörler: A. Filibeli, A. Bayram, D.Dölgen, T.Elbir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Basımevi-Ġzmir
MAYER, H.1984, Wälder Europas
ISBN:3-437-30441-0 (XXXIX+691), Gustav Fischer Verlag Stuttgart-Newyork
ÖZTÜRK, B. 1998, Bodrum Yarımadası doğal Finike Ardıcı (juniperus phoenica L.) meĢcerelerinin
yapısı, korunması ve geliĢtirilmesi üzerine ekolojik değerlendirmeler
SAATÇĠOĞLU, F.1976, Silvi kültürünün biyolojik esasları ve prensipleri (Silvikültür I)
Ġst. Üni. Yay. nu. 2187, Orman Fakültesi yay. nu.222 (2. Baskı) (XVI+423), Sermet Matbaası- Ġstanbul
TÜRKĠYE ORAMANCILAR DERNEĞĠ 1987, Cumhuriyet Dönemi Ormancılığımızda 3116 sayılı
Orman Yasası ve Sonrası Sempozyumu (7.2.1987), Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları nu.10
(165 sh)-Ankara
TÜRKĠYE ORAMANCILAR DERNEĞĠ 1988, Ġnceleme Raporu Kasım / Aralık 1988.
USLUOĞLU, H.A. 1987, Ormanı Yasal Tanımında Arama Ormana Yararlı Olmadı.
kitabı (12-20). Türkiye Ormancılar Derneği yayınları nu.10-Ankara
-4847

türkiye`de çalılaştırılmış ormanlar sorununa ekoloji açısından bakış

Transkript

Benzer belgeler

İndir

indir

Orman koruma, karantina, korunan alanlar ve yaban hayatı

Özgeçmiş - 6. Bölge Müdürlüğü

12.02.2016 tarih 461 nolu Toplu Yönetim Kurulu

j1939 canbus portlu

Küçükbaş Hayvanların Beslenmesi Açısından

LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİ İÇİN GEREKLİ BELGELER1

Slayt 1 - Bursa Orman Bölge Müdürlüğü

`Açık Alan` Teknolojisi Nedir? AAT bir çeşit toplantı