Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar ile İlgili Güncel Tartışmalar

Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel
Tartýþmalar
Current discussions about Genetically modified organisms
Msc. Mete Bora TÜZÜNER
Ýstanbul Teknik Üniversitesi Moleküler Biyoloji Genetik ve Biyoteknoloji Enstitüsü, Ýstanbul
Özet
Summary
Genetiði deðiþtirilmiþ organizmalar (GDO),
Genetically modified organisms (GMO)
organizmanýn gen diziliminin deðiþtirilmesi ya
are products which have acquired a feature
da gen aktarýmý ile kendi doðasýnda bulunma-
without its own inherent by alterations in its
yan bir özellik kazandýrýlmasýyla oluþan ürün-
genetic sequence or gene transfer. These pro-
lerdir. Bu ürünlere ayrýca transgenik ürünler, bu
ducts are also transgenic products, this techno-
teknolojiye rekombinant DNA teknolojisi de
logy is also called recombinant DNA techno-
denir. GDO teknolojisi uygulamalarý küresel bir
logy. At first GMO technology applications
strateji olmaktan çok tarým sektöründe maliyet-
started for increasing the profit margin in the
leri düþürüp verimi artýrarak kâr marjýný yükselt-
agricultural sector by reducing costs and incre-
mek amacýyla baþlatýlmýþtýr. Ancak uzun vade-
asing the yield rather than a global strategy.
de bu uygulamalarýn küresel besin sorununa çö-
But now this practice is also thought to bring
züm getirebileceði de düþünülmektedir. Bunun-
long-term solution to the global food problem.
la birlikte GDO'larýn besin kaynaðý olarak kulla-
However, the use of GMOs as a source of fo-
nýlmasý ciddi tartýþmalarý da beraberinde getir-
od brought about serious discussions. Unfortu-
miþtir. Ne yazýk ki bilgi kirliliðinin çok olmasý
nately, due to a lot of information pollution,
nedeniyle halkýmýzýn GDO'lu besinler ve bunla-
our public doesn't have a healthy knowledge
rýn güvenilirliði hakkýnda saðlýklý bir bilgisi bu-
about the reliability of GMO foods. Physici-
lunmamaktadýr. Halk ile bire bir iletiþimde bulu-
ans, particularly family physicians, who have
nan hekimlerin, özellikle aile hekimlerinin, bu
one on one communication with the public
konuda farkýndalýk yaratmasý oldukça önemli-
play an important role in creating awareness
dir. Bu yazý ile, güncel bilgiler ýþýðýnda GDO
on this issue. This post aims to inform family
hakkýnda aile hekimlerini bilgilendirmek ve on-
physicians about GMOs in light of current
larýn sýklýkla karþýlaþabilecekleri sorulara yanýt
knowledge, and to make it easier to respond to
vermelerini kolaylaþtýrmak amaçlanmýþtýr.
questions that they may face frequently.
Anahtar kelimeler: Genetiði deðiþtirilmiþ
Key words: Genetically modified orga-
organizmalar, GDO'lu gýdalar, biyogüvenlik,
nisms, GMO foods, biosafety, legal regulati-
yasal düzenleme.
ons.
Cilt: 2 Sayý:1
1
Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel Tartýþmalar
1) Genetiði deðiþtirilmiþ organizmalar (GDO)
(0,1 mil. hek.). ISAAA (International Service for the
Acquisition of Agri-Biotechnology Applications)
ve gýdalar ne demektir?
Biyoteknolojik yöntemlerle kendi türü ya da türü
verilerine göre 2009 yýlý itibariyle GDO'lu bitki glo-
dýþýndaki bir türden gen/genler aktarýlarak ya da var
bal ekim alaný 2008 yýlýna göre 9 mil. hek. artarak
olan genleri çýkartýlarak belirli özellikleri deðiþtiri-
134 mil. hek.'a yükselmiþtir. Bu yükseliþte büyük
len bitki, hayvan ya da mikroorganizmalara "Trans-
payýn geliþmekte olan ülkelere ait olmasý dikkat çek-
genik" ya da "Genetiði Deðiþtirilmiþ Organizma"
mektedir4.
deniliyor ve bu ürünler kýsaca GDO (uluslararasý literatürde kýsaltýlmýþ þekliyle "GM" veya "GMO"
4) Türkiye'de GDO'lu ürün var mý?
olarak geçen"Genetically Modified Organism'in
Ülkemizde GDO'larýn ekimi, dikimi, üretimi ve
Türkçe karþýlýðý) olarak adlandýrýlýyor1.
ithalatý kanunen yasak olmasýna raðmen, 2009 yýlýna
kadar GDO'lu ürünlerin ithalatý hakkýnda yasal bir
2) Dünyada ekimi en yaygýn genetiði deðiþtiril-
düzenleme yoktu. Yani bu tarihten önce ithal edilen
bazý ürünlerin GDO'lu olma ihtimali bulunmaktadýr.
miþ bitkiler hangileridir?
Dünyada en yaygýn olarak transgenik soya (72
Örnek vermek gerekirse, 2003 yýlýnda ithal edilen
milyon hektarýn %57.5'i), mýsýr (140 milyon hekta-
800 bin ton soyanýn %90'ý ve 1.8 milyon ton mýsýrýn
rýn %11'i), pamuk (34 milyon hektarýn %21'i) ve ka-
%80'i baþlýca GDO'lu ekim alanlarýna sahip olan
nola (25 milyon hektarýn %14'ü) ekilmektedir2. Ay-
ABD ve Arjantin kaynaklýdýr. Bu durum göz önüne
rýca buðday, ayçiçeði, pirinç, domates, patates gibi
alýndýðýnda, ithal edilen bu ürünlerin yüksek olasý-
tarým ve endüstriyel anlamda önemli olan ürünlerin
lýkla GDO'lu ürünler olduðunu düþünmek þaþýrtýcý
de transgenik olarak üretildiði; muz, ahududu, çilek,
olmaz3.
kiraz, ananas, kavun ve karpuz gibi meyvelerin denemelerinin yapýldýðý bilinmektedir3.
5) GDO'lu olma ihtimali taþýyan gýdalar nelerdir?
Özellikle yaygýn olarak üretilen GDO'lu ürünler
3) Hangi ülkelerde GDO'lu bitki ekimi yapýyor?
olan mýsýr ve soyadan üretilen gýdalar (yað, un, ni-
GDO'lu bitki ekim alanlarýnda ABD 64 milyon
þasta, bisküvi, kraker, kaplamalý çerezler, pudingler,
hektarla baþý çekerken, onu takip eden baþlýca ülke-
bitkisel yaðlar, bebek mamalarý, þekerlemeler, çiko-
ler Brezilya (21,4 mil. hek.), Arjantin (21,3 mil.
lata ve gofretler, hazýr çorbalar vb.) bu ihtimali bu-
hek.), Hindistan(8,4 mil. hek.), Kanada (8,2 mil.
lunduran gýdalarýn baþýnda geliyor. Sadece mýsýr ya
hek.), Çin (3,7 mil. hek.), Paraguay (2,2 mil. hek.),
da soyadan üretilerek bazý gýdalarda katký maddesi
Güney Afrika (2,1 mil. hek.), Uruguay(0,8 mil.
olarak kullanýlan yan ürün sayýsý neredeyse binleri
hek.), Bolivya(0,8 mil. hek.), Filipinler (0,5 mil.
bulmaktadýr. Yani bu yan ürünleri içeriðinde kulla-
hek.), Avustralya (0,2 mil. hek.), Burkina Faso (0,1
nan her bir iþlenmiþ ürünün GDO'lu olma ihtimali
mil. hek.), Ýspanya (0,1 mil. hek.) ve Meksika'dýr
bulunuyor. Ayrýca mýsýr ve soyayý yem olarak tüke-
2
Cilt: 1 Sayý:3
Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel Tartýþmalar
ten tavuk ve benzeri hayvansal gýdalar ile pamuk da
GDO'lu olma ihtimali taþýmaktadýr.
Ayrýca, þu anda zorunlu olmasa da, genetik mühendisliði ile üretim yapan gýda geliþtiricileri, ürünün ticari tanýtýmýndan önce FDA'ya danýþýr.
6) ABD'de GDO hakkýnda ne gibi yasal düzenlemeler var?
ABD'de üretilen mýsýrýn %40'tan, pamuðun
7) AB ülkelerinde GDO hakkýnda ne gibi yasal düzenlemeler var?
%50'den ve soyanýn %45'ten fazlasý genetiði deðiþti-
Bazý AB ülkelerinin kendi biyogüvenlik yasalarý-
rilmiþ (GD) ürünlerdir. Süpermarketlerdeki ürünle-
ný kurmasýna ve birliðin kontrol mekanizmalarýna ek
rin yaklaþýk %60'ýndan fazlasýnýn GD ürün içerdiði
olarak kendi ülkelerindeki bilim merkezlerinde yeni
biliniyor5. GDO'lu gýdalarýn üretiminde ve bunlarýn
güvenlik araþtýrmalarý yapmasýna raðmen asýl olarak
uluslararasý ticaretinde diðer ülkelerden farklý yakla-
GDO'lu ürünler için ruhsatlandýrmayý Avrupa Birli-
þýma sahip olan ABD'de, tarým bilimcileri GD ürün-
ði Gýda Güvenliði Kurumu (EFSA) yapmaktadýr6.
lerin kullanýmýný benimserken, Amerikan halký bu
konuda sessiz kalmayý tercih ediyor.
AB üyesi ülkelerden 0,1 mil. hek. transgenik mýsýr üretim alanýyla Ýspanya baþý çekmektedir. Porte-
ABD'de biyoteknolojik ürünlerle ilgili mevzuat-
kiz, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Slovakya ve Ro-
larýn düzenlenmesi Gýda ve Ýlaç Kuruluþu (FDA),
manya ise son derecede kontrollü koþullarda ve 100
Tarým Bakanlýðý (USDA) ve Çevre Koruma Birliði
bin hektarýn altýnda olmak kaydýyla transgenik mýsýr
(EPA) arasýnda paylaþýlmýþtýr.
ekimine izin verilen diðer AB ülkeleridir. Kalan Av-
ABD'deki tüm gýda geliþtiricileri ve üreticileri,
rupa ülkeleri, topraklarýnda GDO ekimine izin ver-
ürünlerinin kalitesini ve güvenliðini FDA'ya garanti
miyor. Ancak 2004 yýlýnda ABD'nin Dünya Ticaret
etmelidir. Yasaya göre üretici öncelikle GDO'lu gý-
Örgütü aracýlýðýyla yaptýðý etki sonucu olarak, Avru-
danýn belirgin düzeylerde önceden bilinen toksik
pa Birliði'nde, son derecede katý kontroller altýnda,
maddeleri, yeni zararlý olabilecek maddeleri veya
yalnýzca birkaç çeþit GDO'lu ürünün yem amaçlý dý-
geleneksel olarak üretilmiþ benzerlerinden farklý dü-
þalýmýna, iþlenmesine ve ekimine oyçokluðu ile izin
zeylerde besin maddesini içermediðini ispat etmek
verildi. AB'de gýdalarýn GDO içerdiðine dair etiket-
zorundadýr.
lenmesinde istenilen "Eþik Deðer" oraný %0,9 ola-
Diðer bir yükümlülük, deðiþime uðramýþ ürüne
rak düzenlenmiþtir. Diðer bir deyiþle GDO miktarý
bilinen veya potansiyel olan yeni alerjenlerin geçip
gýda içeriðinin %1'inden fazla deðil ise bu durumda
geçmediðinin üretici tarafýndan belirtilmesidir. Eðer
ürünlerde etiketleme gerekmiyor. Yüzde 0.9 oraný-
ki böyle bir durum söz konusu ise, ilgili ürün yasa-
nýn aþýldýðý durumlarda ise spesifik bir etiketleme
larýn gerektirdiði þekilde etiketlenir. Ürünün, bek-
yöntemi uygulanýyor7.
lenmedik alerjenik proteinler içerme olasýlýðýndan
kaçýnmak için bu etiketleme tedbir olarak tüm ürün-
8) Gýdalarýn etiketlenmesi ne anlama geliyor?
lere yapýlýr.
Etiketleme, ürünün içinde GDO olup olmadýðý-
Cilt: 1 Sayý:3
3
Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel Tartýþmalar
nýn o ürün üzerinde belirtilmesidir. GDO'lu gýdalarýn
güvenlik deðerlendirmelerinde genellikle þunlar in-
etiketlenmesinin amacý aslýnda tüketiciye seçme
celenmektedir1: (a) insan saðlýðýna direkt etkisi (tok-
þansý verilmesi ve konu hakkýnda bilinçlendirilmesi-
sisite); (b) alerjik reaksiyonlara neden olma eðilimi
dir. Amerika'da "gönüllü" olan bu uygulama, AB
(alerjeniklik); (c) besinsel ya da toksik özellikleri ol-
üyesi ülkeler de ise zorunludur.
AB'nin aksine
duðu düþünülen spesifik bileþenler; (d) transfer edi-
ABD'de GD gýdalarýn etiketlenmesine sýcak bakýl-
len genin kararlýlýðý; (e) genetik deðiþiklik sonucu
mamasýnýn baþlýca sebebi bu durumun genetik mo-
etkilenen besinsel deðerler; ve (f) gen transferi sonu-
difiye ürünlerin ayrý üretilip iþlenmesini gerektirme-
cu oluþabilecek istenmeyen her türlü etki.
si ve bunun da sonuçta ekonomik yük getirmesidir.
Etiketleme basit bir uygulama gibi gözükse de, han-
11) GDO'larý savunanlar neden savunuyor?
gi ürünlerin etiketlenmesi gerektiði, etiketleme süre-
ABD baþta olmak üzere, GDO'lu tarýmýn yaygýn-
ci gibi önemli detaylarý içinde bulundurmaktadýr.
laþmasýný destekleyen ülkeler ve GDO'lu tohum üretimi yapan uluslararasý þirketler; genetik mühendis-
9) Türkiye'de bu yasal düzenlemeler ne durumda?
liði teknolojisinin son yýllarda çok kolaylaþtýrýldýðý-
Türkiye bu konudaki ilk adýmýný 17 Haziran
ný ve bu teknolojiyle, dünya populasyonunun gide-
2003'te BM Biyolojik Çeþitlilik Sözleþmesi'ne ek
rek büyümesi sonucu gerekli olan gýda ve ilacýn bü-
olarak hazýrlanan Cartagena Biyogüvenlik Protoko-
yük boyutta üretilebileceðini savunuyorlar. Ýlave
lü'nü imzalayarak attý8. Bu protokol GDO'larý riskli
olarak bu teknolojinin; hýzlý büyüyen, virüslerden
ürünler olarak deðerlendiriyor ve ülkelere bu ürün-
kaynaklý hastalýklara, kötü hava koþullarýna ve bö-
lerin ithalatý esnasýnda her türlü tedbir alma hak ve
ceklere dirençli, herbisitlere dayanýklý bitkisel ürün-
yükümlülüðü veriyordu. Son olarak, 26 Ekim
lerin yaný sýra daha lezzetli, daha güvenli, daha ve-
2009'da resmi gazetede yayýnlanarak yürürlüðe gi-
rimli, daha besleyici, uzun ömürlü ve saðlýk açýsýn-
ren "Gýda ve Yem Amaçlý Genetik Yapýsý Deðiþtiril-
dan daha faydalý bitkisel ve hayvansal ürünlerin, en-
miþ Organizmalar Ve Ürünlerinin Ýthalatý, Ýþlenme-
düstriyel ve farmakolojik üretimine katký saðlayacak
si, Ýhracatý, Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik"
organizmalarýn elde edilmesi gibi potansiyel fayda-
ile konuyla ilgili düzenleme getirildi. Etiketleme ko-
lara sahip olacaðýný düþünüyorlar. GDO savunucula-
nusunda ise Avrupa standartlarýna uyulmuþ durum-
rý, GDO nun insan saðýlýðýna yaptýðý olumsuz etkile-
da. Ancak uzun bekleyiþin ardýndan bu düzenleme-
ri kabul etmiyorlar ve konu hakkýnda yeterli bilim-
nin beklentileri karþýlayýp karþýlamadýðý halen tartýþ-
sel veri olmadýðýna dikkat çekiyorlar ancak, kesin-
ma konusu.
likle zararsýzdýr gibi net bir ifade kullanmaktan da
kaçýnýyorlar.
10) GDO'lu gýdalarýn insan saðlýðýný etkileyen
potansiyel riskleri nasýl belirlenir?
ABD ve AB ülkelerinde GDO'lu gýdalarýn biyo-
4
Cilt: 1 Sayý:3
12) GDO'lara karþý çýkanlar neden karþý çýkýyor?
Çoðu çevrebilimci, üçüncü dünya ülkelerindeki
Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel Tartýþmalar
açlýk sorununun, üretim potansiyelindeki eksiklik-
bir araþtýrma konusudur.
lerden deðil, üretimin daðýtýmýnýn adil olmayýþýndan
Diðer bir hipotez de farklý organizmalarýn genle-
kaynaklandýðýný vurguluyor. GDO'ya karþý dünya
rinin birbirine aktarýldýðý süreçte, alerjik etkiler de
çapýnda örgütlenen sivil toplum kuruluþlarý da,
ortaya çýkabilmesi. Mart 1996'da ABD'deki Nebras-
GDO'nun açlýða çözüm olmadýðý, aksine doðal yaþa-
ka Üniversitesi'nden araþtýrmacýlar Brezilya fýndý-
mýn çok uluslu þirketlerce patent altýna alýnarak, gü-
ðýnda bulunan bir allerjenin soyaya aktarýlmýþ oldu-
ney ülkelerinin ve tarým nüfusunun sömürüye açýk
ðunu doðruladýlar. Bir uluslararasý tohum firmasý,
hale getirildiðini savunuyor.
hayvan yemi olarak kullanýlan soyanýn protein içeri-
Bir diðer konu ise saðlýk. GDO karþýtlarý, GDO
ðini artýrmak için Brezilya fýndýðýnda bir tohum pro-
nun insan saðlýðýný tehdit ettiðine dair üç temel hipo-
teinini kodlayan geni soya bitkisine aktarmýþlardý. In
tez ortaya koyuyor:
vitro testlerde ve deri testlerinde, GD soya türünün
Bunlarýn baþýnda, GDO'larýn üretimi sýrasýnda
belirteç gen olarak kullanýlan antibiyotik direnç gen-
Brezilya fýndýðýna allerjisi olan kiþilerde bulunan
IgE ile reaksiyon verdiði belirlenmiþtir13.
lerinin yaratabileceði iddia edilen tehlike yer alýyor.
Ýddiasý geçen son konu ise böceðe dirençli ürün-
Bu iddianýn dayanaðý GDO içeren gýdayý tüketen
lerin bir toprak bakterisi olan Bacillus thuringien-
canlýnýn sindirim sisteminde bulunan bakterilerin
sis'ten elde edilen deðiþtirilmiþ bir gen içermesi ve
GDO'nun yapýsýnda bulunan antibiyotik direnç geni-
bu genin ürettiði Bt toksinin insan saðlýðý açýsýndan
ni almasýnýn kuramsal olarak mümkün olmasý. Uni-
tehdit oluþturabileceðini düþünülmesidir. Ancak
on of Concerned Scientists (UCS) antibiyotik direnç
Bt'nin farelerde oluþturduðu reaksiyonlarla ilgili ka-
geni içeren besinlerin enfeksiyon hastalýklarýnda
nýtlara karþýn ABD Çevre Koruma Dairesi (EPA) gi-
kullanýlan antibiyotiklerin etkinliðini azaltabileceði
bi yetkili kuruluþlar Bt toksininin ince barsaklara
konusunda uyarmaktadýr. British Royal Society ise
ulaþacak kadar uzun ömürlü olamayacaðýný öne sür-
Eylül 1998'de GDO'larda antibiyotik direnç genleri-
mekte, ayrýca bu toksinin potansiyel alerjenik etki
nin kullanýlmasýna son verilmesi çaðrýsýnda bulunan
gösterebileceði ve ekolojik denge üzerindeki olum-
bir rapor yayýnlamýþtýr. FAO ve WHO düzenledikle-
suz etkileri olduðu da savunulmaktadýr14.
ri uzman panellerinde gen transferlerinde mümkün
olduðunca antibiyotik direnci genlerinin kullanýlma-
13) Bebek mamalarý ve sütlerde durum nedir?
masýný tavsiye ediyor. Ayrýca 2000'li yýllarýn baþla-
Bebek mamalarý içeriðinde sýklýkla bulunan vita-
rýnda yapýlan çalýþmalarda GDO'lu soya ve mýsýr ile
minler, katký maddeleri, bitkisel ve hayvansal yað-
beslenen ineklerin sütünde ve akyuvarlarýnda, tavuk-
lar, süt, peynir altý suyu ya da soya proteinleri, mal-
larýn ve farelerin dokularýnda bu bitkilerden gelen
todekstrin gibi maddelerin gen teknolojisi yoluyla
DNA parçacýklarý tespit edilmiþtir9-12. Bu parçacýkla-
elde edilmiþ olmalarý mümkün olabilir. Ancak hangi
rýn konak hücredeki kromozomla olasý rekombinas-
ürünün özellikle bu þekilde üretildiðini kesinlikle
yonu sonucu ne tip sorunlar çýkabileceði ise halen
belirtmek oldukça zordur.
Cilt: 1 Sayý:3
5
Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel Tartýþmalar
Saðlýk Bakanlýðý Ýlaç ve Eczacýlýk Genel Müdür-
çeliþkiye yol açmaktadýr. Bu yolla üretilmiþ sütü tü-
lüðü'nün konuya iliþkin duyurusunda, 26.3.2010 ta-
keten insanlarda IGF-I seviyelerinin yükseldiði sap-
rihli ve 27533 sayýlý Resmi Gazete`de yayýnlanarak
tanmýþtýr. Her ne kadar rbGH ve IGF-1'e maruz ka-
yürürlüðe giren 5977 sayýlý Biyogüvenlik Kanu-
lan insanlarda tam olarak nasýl bir etki görüleceði bi-
nu'nun 5. maddesinin (d) bendinde, "GDO ve ürün-
linmese de, yenidoðan grubunun büyük risk altýnda
lerinin bebek mamalarý ve formülleri, devam mama-
olduðu düþünülmektedir. Yapýlan çalýþmalar vücuda
larý ve formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besin-
geçen miktarýn efektif bir þekilde kanser hücreleri-
lerinde kullanýlmasýnýn yasaklandýðý" hatýrlatýldý.
nin proliferasyonunu uyardýðýný göstermiþtir15.
Bu baðlamda, söz konusu kanun hükümleri doðrultusunda, Saðlýk Bakanlýðý tarafýndan ithal izin iþlemleri yürütülen enteral beslenme ürünleri, özel
14) WHO ve FAO'nun GDO'lar hakkýndaki
görüþleri neler?
týbbi amaçlý diyet gýdalar ve týbbi amaçlý bebek ma-
Dünya Saðlýk Örgütü (WHO) ve Gýda ve Tarým
malarýnýn, ithal izin baþvuru ve yenileme baþvuru
Örgütü'ne göre, tüm GDO'lu gýdalarla ilgili genel bir
dosyalarýnda 29 Mart tarihinden itibaren "GDO ve
yorum yapmak mümkün deðil. Çünkü hepsinde kul-
ürünlerinin kullanýlmadýðýna dair üretici firma taah-
lanýlan genler ve bunlarýn gýdaya eklenme biçimi
hütnamesi" isteneceði bildirildi.
farklý. Ancak uluslarasý piyasaya sunulan GDO'lu gý-
Ayrýca Türk Pediatri Kurumu (TPK) 20-21 Ocak
dalarýn tamamýnýn gerekli testlerden geçtiðinin vur-
2010 tarihlerinde gerçekleþtirdiði sempozyumda,
gulayan WHO ayrýca bunlarýn onaylandýðý ülkelerde
özellikle bebek ve çocuk saðlýðý hakkýnda da çok
GDO gýdalarý tüketen insanlarda da herhangi bir
yorum yapýlan Genetiði Deðiþtirilmiþ Organizmalar
problem görülmediðini belirtiyor. Ancak ürünlerle il-
(GDO) içeren gýdalar konusunda bir oturum düzen-
gili uzun süreli araþtýrmalarýn yapýlmasý gerektiði ha-
lendi ve yapýlan tartýþmalar sonucunda GDO'lu
týrlatýlýyor. FAO özellikle dünyanýn açlýk sorununa
ürünlerin insan saðlýðýný tehdit edebileceði açýklan-
dikkat çekerek geleneksel ve modern biyoteknolojik
dý. Avrupa Birliði'nin (AB) bebek mamalarý konu-
tekniklerin gerekli olduðunu ve onlar olmadan dünya
sundaki kurallarý çok net ve kesin olduðunu belirten
nüfusunun ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýnýn mümkün
TPK, üye ülkelerde üretilerek ülkemize ithal edilen
olamayacaðýný belirtiyor. Bilhassa daha yeni olan bi-
bebek mamalarýnýn hiçbir þekilde GDO içermediði-
yoteknolojik tekniklerin, üretim miktarý ve gýda kali-
ni öngördüklerini bildirmiþlerdir.
tesinde hýzla artan iyileþmelere yol açtýðýný ve bu tek-
Süt ürünlerindeyse, bazý süt üreticilerinin daha
niklerin kullanýmýnýn, insanlar ve çevre açýsýndan ge-
yüksek verimde süt üretebilmek için ineklere verdi-
leneksel yöntemlerle üretilenlerden daha az güvenli
ði rekombinant büyüme hormonu (rbGH) büyük bir
gýda üretimi anlamýna gelmediðini belirtiyor16.
6
Cilt: 1 Sayý:3
Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar ile Ýlgili Güncel Tartýþmalar
Kaynaklar
1. World Health Organisation. Food Safety Department. 20 Questions on gene-
9. Beever D.E, Kemp F. Safety issues associated with the DNA in animal fe-
tically modified (GM) foods 2007 http://www.who.int/foodsafety/publicati-
ed derived from genetically modified crops: A review of scientific and regula-
ons/biotech/en/ 20questions en.pdf adresinden 05/02/2008 tarihinde eriþilmiþtir.
tory procedures. Nutr Abst Revs 2000;70:197-204.
2. Kefi S. GDO ve etkileri. 6.Teknik Kongre. Tarým ve Mühendislik TMMOB
10. Einspanier et. al. The fate of forage plant DNA in farm animals, a collabo-
Ziraat Mühendisleri Yayýn Organý 2005;72:24.
rative case-study investigating cattle and chicken fed recombinant plant mate-
3. Ölçü. TMMOB Yayýn Organý, 2005 Nisan;112-119.
rial. Eur. Food Res. Technol 2001;212:129-134.
4. Clive J. International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applicati-
11. Hohlweg U, Doerfler W. On the fate of plant or other foreign genes upon
ons. Global Status of Commercialized Biotech/www.isaaa.org/resources/pub-
the uptake in food or after intramuscular injection in mice. Mol Genet Geno-
lications/ briefs/ 41/ executivesummary/default.asp.html adresinden
mics 2001;265:225-233.
26/05/2010 tarihinde eriþilmiþtir.
12. Phipps R.H, Beever D.E. Detection of transgenic DNA in bovine milk: Pre-
5. Ahmed F.E. Detection of genetically modified organisms in foods. Trends in
liminary results for cows receiving a TMR containing Yieldguard TM
Biotechnology 2002;20(5):215-223.
MON810. Proc Int Anim Agr Food Sci Conf July 2001, Indianapolis,
6. FAO/WHO: Evaluation of allergenicity of genetically modified foods. Re-
2001:476.
port of a Joint FAO/WHO Expert Consultation on Foods Derived from Bio-
13. Nordlee J.A, Taylor S.L, Townsend J.A, Thomas L.A, Bush R.K. Identifi-
technology, 22-15 January 2001, Rome Italy. http:// www.fao.org /es/esn/ al-
cation of a Brazil nut allergen in transgenic soybeans. N Engl J Med.
lergygm.pdf. adresinden 17/11/2009 tarihinde eriþilmiþtir.
1996;334:688-692.
7. Regulation (EC) No 1829/2003 of the European Parliament and of the Co-
14. Cellini F, et al. Unintended effects and their detection in genetically modi-
uncil of 22 September 2003 on genetically modified food and feed; http://euro-
fied crops. Food and Chemical Toxicology 2004; 42:1089-1125.
pa.eu.int/eur-lex/pri/en/oj/dat/2003/l_268/l_26820031018en00010023.pdf ad-
15. Artemis D, Ioannis S. Arvanitoyannis. Health risks of genetically modifi-
resinden 17/11/2009 tarihinde eriþilmiþtir.
ed foods. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 2009;49:164-175.
8. Yanaz, S. Genetik olarak deðiþtirilmiþ organizmalar (GDO) konusu ve Car-
16. Safety aspects of genetically modified foods of plant origin. Report of
tagena biyogüvenlik protokolü. T.C. Baþbakanlýk Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý
a Joint FAO/WHO Expert Consultation on Foods Derived from Biotechno-
Dergisi 2003; http://www.dtm.gov.tr/ead /DTDERGI/nisan2003/genetik.htm.
logy. World Health Organization, Headquarters Geneva, Switzerland 29
Adresinden 17/11/2009 tarihinde eriþilmiþtir.
May-2 June 2000.
Cilt: 1 Sayý:3
7