Giresun KOBİ`lerinin İhracat Kapasitesi Araştırma Raporu

Giresun KOBİ`lerinin İhracat Kapasitesi Araştırma Raporu

Export Giresun Projesi
GİRESUN KOBİ’LERİNİN
İHRACAT KAPASİTESİ
ARAŞTIRMA RAPORU
Ocak ‘16
Bu Rapor, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı 2015 Yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Programı Kapsamında Hazırlanmıştır.
Paris Caddesi 6/7
Kavaklıdere ANKARA
T: +90 312 425 59 15
F: + 90 312 425 59 14
[email protected]
www.makroconsult.com.tr
1
İÇİNDEKİLER
1.
GİRİŞ ..................................................................................................................... 3
2.
GİRESUN İHRACATI ................................................................................................. 4
3.
EXPORT GİRESUN PROJESİNİN AMACI VE FAALİYETLERİ ........................................... 7
4.
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ........................................................................................ 7
5.
ARAŞTIRMA SONUÇLARI .......................................................................................... 8
5.1. PAYDAŞ KURUMLARIN ANALİZİ ............................................................................. 8
5.1.1. Kurumların Profili ............................................................................................ 8
5.1.2. Kurumların KOBİ Rekabetçiliği ve İhracatın Artırılmasındaki Rolleri ...................... 9
5.1.3. Bölgedeki Mevcut İhracat Stratejileri, Destekler ve Kurumlar Arasındaki İşbirlikleri
............................................................................................................................ 10
5.1.4. İlin Rekabetçiliğini Artıran Sektörler ................................................................ 10
5.1.5. İhracatın Geliştirilmesinde Eğitim ve Danışmanlık Hizmetlerinin Katkısı, Hizmet
Sağlayacak Kurumlar ve İnsan Kaynaklarının Önemi.................................................. 11
5.2. FİRMALARIN ANALİZİ ......................................................................................... 12
5.2.1. Firmaların Profili ........................................................................................... 12
5.2.2. Yönetim, İnsan Kaynakları ve Kurumsallaşma.................................................. 13
5.2.3. Finansman ................................................................................................... 15
5.2.4. Üretim ve Tedarik ......................................................................................... 15
5.2.5. Ar-Ge ve İnovasyon ...................................................................................... 17
5.2.6. Pazarlama ve İhracat .................................................................................... 19
6.
SONUÇ ................................................................................................................. 23
EK 1. PAYDAŞLAR İÇİN SORU FORMU ............................................................................ 25
EK 2: KOBİ’LER İÇİN SORU FORMU ............................................................................... 27
2
1. GİRİŞ
Bu araştırma raporu, Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından 2015 yılı Doğrudan Faaliyet
Desteği Programı çerçevesinde desteklenen “Giresun İhracat Merkezi’nin Kurulması ve
KOBİ’lerin İhracata Yönlendirilmesi Projesi” kapsamında Giresun Ticaret ve Sanayi Odası için
hazırlanmıştır. Proje kapsamında yürütülen saha araştırmasının detaylarına geçmeden önce,
Türkiye’nin ve Giresun İlinin küreselleşmeye uyumu, ihracattaki mevcut durumu, ihracat
verileri ve KOBİ’ler için ihracatın önündeki engelleri irdelemek yerinde olacaktır.
Günümüzde hemen her ticari kurum küreselleşmenin doğrudan veya dolaylı olarak etkisi
altında bulunmaktadır. Küreselleşme ile ülkeler ithalatta uyguladıkları vergileri gün geçtikçe
düşürmekte ve yeni ürün ve teknolojiler hemen her ülkede tüketici davranışlarını etkileyerek
değiştirmektedir. Küreselleşme teknolojik gelişmeyle daha da hızlanmaktadır. Özellikle bilgi ve
iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi dünyayı küçük bir köy haline getirmektedir ve dünya
ticaretinde genel kabul görmüş rekabet üstünlüğü teorilerini değiştirmeye başlamıştır.
Dünyada yaşanan bu gelişmeler, açık ekonomiye sahip olan ülkemizi de etkilemekte ve
dolayısıyla ihracatın ülke ekonomisindeki yeri hızla önem kazanmaktadır. Ülkenin zayıf noktası
olan cari açığın kapatılması için stratejik hedefler genel olarak ihracata yönelik olarak
belirlenmektedir. 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı’nda Türkiye’nin ihracatının
500 Milyar Dolara, dünya ekonomileri içinde 10. sıraya yükselmesi hedeflenmektedir. Bu
hedefin gerçekleştirilmesi için son yıllarda belirli oranlarda yükseliş gösteren Türkiye’nin
ihracat rakamı, 2004 yılında yaklaşık 63 Milyar Dolar iken, 2014 yılında yaklaşık 151 Milyar
Dolara yükselmiştir1.
Türkiye’nin 2014 ihracatının %56,5’ini gerçekleştiren2, 1-249 çalışanı bulunan küçük ve orta
ölçekli işletmeler (KOBİ), ülke ekonomisinin birçok göstergesinde olduğu gibi bu gelişim
sürecinin de önemli aktörlerindendir. KOBİ’ler ülkemizde toplam girişim sayısının %99,8’ini
oluşturmakta; işsizliğin azaltılması ve yeni istihdam alanlarının yaratılması, dengeli ve sosyoekonomik kalkınmanın sağlanması ve sürdürülmesindeki olumlu katkıları ve piyasa
koşullarında meydana gelen değişmelere hızlı uyum sağlayabilen esnek üretim yapısına sahip
olmaları itibariyle ülke ekonomisinde etkili bir rol oynamaktadırlar. KOBİ’lerin ülke
ihracatındaki rolü de gün geçtikçe artmaktadır, ancak KOBİ’ler bu artışın beklenen oranda
gerçekleşmesini engelleyen bazı sorunlar ile karşı karşıyadır. Bu sorunlar; finansman,
bürokrasi, pazar, hammadde, işgücü sorunları ve daha da önemlisi bilgi ve veri
yetersizliğinden kaynaklanan sorunlardır.
Giresun ilinde bulunan ihracatçı firmaların kayıtlı bulundukları merkezleri bazında 2004
yılsonu itibariyle yaklaşık 79 Milyon Dolar olan ihracat rakamı, 2014 yılsonu itibariyle yaklaşık
213 Milyon Dolara yükselmiştir (Türkiye İhracatçılar Meclisi verileri). Giresun, 213 Milyon
Dolarlık ihracat rakamı ile 2014 yılında TR90 Bölgesi illeri arasında 4. Sırada, Türkiye
genelinde ise 42. Sırada yer almıştır. İlde artış eğiliminde olan ihracat potansiyeli; ilin sanayi
altyapısının yetersiz kalmasından dolayı ihracat yapılan ürün çeşitliğinin sağlanamaması,
firmaların karşılaştığı finansal güçlükler ve uluslararası piyasalarda yaşanılan kur riskleri gibi
genel nedenlerden dolayı sınırlı kalmaktadır (DOKA 2014-2023 Bölge Planı). İlin
1
2
Türkiye İhracatçılar Meclisi verileri
Türkiye İstatistik Kurumu verileri
3
kalkınmasında kilit pozisyonda bulunan ve özellikle imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren
KOBİ’leri ihracata yönlendirecek faaliyetlerin gerçekleştirilmesi, bu noktada önem arz
etmektedir.
Giresun Ticaret ve Sanayi Odası (Giresun TSO), ihracatın arttırılmasının, bölgenin sosyoekonomik kalkınmasının önemli etkenlerinden olduğunun bilincinde olup, tüm üye firmaların
(yaklaşık 3000 üye) bu konuda farkındalığını artırma konusunda çalışmalarına ağırlık vermiş
durumdadır. Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı 2015 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Programı
çerçevesinde desteklenen “Giresun İhracat Merkezi’nin Kurulması ve KOBİ’lerin İhracata
Yönlendirilmesi Projesi (EXPORT GİRESUN)” kapsamında ise, özellikle KOBİ’lerin ihracatın
önemi ve getirilerinin farkına varmaları için seminerler düzenlenmiş, çoğunlukla imalat sanayi
sektöründe faaliyet gösteren 50 KOBİ’nin ve il ihracatının geliştirilmesindeki 8 önemli paydaş
kurumun katılımı ile kapsamlı saha araştırması gerçekleştirilmiştir. Projenin genel faaliyetleri
ve saha araştırmasına ilişkin detaylar, sırasıyla 3., 4. ve 5. Bölümlerde incelenmiştir.
2. GİRESUN İHRACATI
Giresun İlinin toplam ihracat rakamı, 2004 yılında yaklaşık 79 Milyon Dolar iken, bu rakam
2014 yılında yaklaşık 213 Milyon Dolara yükselmiştir. Ancak bu yükseliş, benzer ölçekte çoğu
il ile karşılattırıldığında düşük kalmıştır; 2004 yılında 31. sırada yer alan Giresun, 2014 yılında
42. sıraya gerilemiştir.
Grafik i. Giresun İli Yıllara Göre İhracat Rakamları
Kaynak: Türkiye İhracatçılar Merkezi
4
Bu gerilemede, aşağıdaki grafikten görüleceği üzere, 2006 ve 2009 yılları arasındaki düşüş ve
durgunluk etkili olmuştur. Bu durgunluğun sebebi il ihracatının yaklaşık çoğunluğunu
oluşturan fındık ürünlerinin yetiştirilmesinde, o dönemde yaşanan çeşitli sıkıntılardan
kaynaklandığı ortadadır. 2009 yılındaki küresel ekonomik kriz hızla atlatılmış ve ihracat
rakamları bu tarihten itibaren devamlı yükseliş göstermiştir.
Grafik ii. Giresun İli Sektörlere Göre İhracat, 2014
Kaynak: Türkiye İhracatçılar Merkezi
Giresun ilinin ticari yapısı, coğrafi ve iklim koşullarının beraberinde getirdiği tarımsal üretim ve
buna bağlı olarak gelişen tarıma dayalı imalat sanayi üzerine kuruludur. Nitekim, 2014 yılında
Giresun’dan yapılan ihracatın sektörel dağılımına bakıldığında, %84 gibi önemli bir
bölümünün Fındık ve Mamullerinden (yaklaşık 178 Milyon Dolar) oluştuğu görülmektedir.
Fındık ve Mamullerini sırasıyla; %5 ile Makine ve Aksamları, %4 ile Meyve ve Sebze
Mamulleri ve %3 ile Hazır Giyim ve Konfeksiyon izlemektedir.
DOKA 2014-2023 Bölge Planı’nda, Giresun’da yüksek rekabet gücüne sahip olan sektörler;
tarım ve hayvancılık, gıda ürünleri ve içecek, giyim eşyası, mobilya ve başka yerde
sınıflandırılmamış diğer ürünler olarak verilmiştir. Plan’da ilin ihracatının tek sektörden
kurtulabilmesi ve ihracatın sektörel çeşitlilik açısından gelişmesi için bu sektörlerin
desteklenmesi ve geliştirilmesi gereği ortaya konulmuştur.
5
Grafik iii. Giresun İli Ülkelere Göre İhracat, 2014
Kaynak: Türkiye İhracatçılar Merkezi
Giresun ihracatının büyük bölümünü oluşturan Fındık ve Mamulleri Sektörü, ihracatın ülkelere
göre dağılımını belirlemektedir. 2014 yılı ihracatının büyük bölümü, fındık tüketiminin çikolata
tüketimine bağlı olarak yaygın olduğu, sırasıyla; Almanya, İtalya, Hollanda, İsviçre, Avusturya
ve Fransa’ya yapılmaktadır.
2011 yılında Dış Ticaret Müşteşarlığı (bugünkü Ekonomi Bakanlığı) tarafından hazırlanan İl İl
Dış Ticaret Potansiyeli dokümanında, Giresun’un ihracat deseni ile en çok örtüşen ithalat
desenine sahip olan ülkeler hali hazırda en çok ihracat yapılan ülkelerden farklı olarak;
Danimarka, Rusya ve İngiltere olarak belirlenmiştir.
Aynı raporda, Giresun’un ihracat deseni, ihraç edilen ürünlerin rekabetçilik değerini belirleyen
“sıradanlık” kriteri bakımından, 81 il arasında 27. sırada; ihraç edilen ürünlerin çeşitliğini
belirleyen “çeşitlilik” kriteri bakımından ise 71. sırada yer almıştır. Bu değerler dahilinde
Giresun; “sıradan ürünler ihraç eden çeşitliliği düşük iller” arasında gösterilmiştir. Bu durum,
Giresun ihracatındaki fındık ve mamulleri üzerindeki yoğunlaşmadan kaynaklanmaktır.
Rapor kapsamında Giresun’un da aralarında yer aldığı sofistikasyonu ve nitelikli sıçrama
kabiliyeti Türkiye ortalamasının altında olan illere ilişkin, çok yönlü devlet yardımları ve teşvik
mekanizmasının geliştirilmesi önerilmiştir.
6
3. EXPORT GİRESUN PROJESİNİN AMACI VE FAALİYETLERİ
Giresun TSO, ilin ihracat potansiyelinin arttırılması ve ihracatta sektörel çeşitliliğin sağlanması
için harekete geçerek, ilde faaliyet gösteren KOBİ’lerin ihracat kapasitelerini artırmak, ihracat
konusunda farkındalık yaratmak, bölgesel ve ulusal ihracat desteklerinden daha fazla
yararlanmayı sağlamak için gerekli projeleri hazırlamayı, desteklemeyi ve uygulamayı stratejik
bir öncelik olarak belirlemiştir.
Bu kapsamda geliştirilen ve Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen EXPORT
GİRESUN Projesinin genel amacı, Giresun'un sosyo-ekonomik kalkınmasının önündeki en
büyük engellerden olan ihracatın az gelişmişliği konusuna yöneliktir. Giresun'un imalat
altyapısı ve ihracat potansiyeli gün geçtikçe gelişmesine rağmen, TR90 bölgesinde sanayisi
gelişmiş durumda olan diğer illere oranla düşük ihracat değerleri, ihracattaki sektörel
çeşitliliğin kısıtlı olması ve bu alanda gelişim sağlayacak işgücünün bilgi ve beceri eksikliği gibi
temel sorunlara çözüm getirmek üzere tasarlanmıştır. Proje genel anlamda ve uzun vadede,
Giresun ve TR90 da bölgesel kalkınmaya, rekabet gücünün ihracat odaklı olarak artırılmasına
ve sosyoekonomik gelişmeye katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Projenin özel amacı ise, Giresun’da imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lerin
eğitim hizmetleri ile ihracat bilgi ve becerilerinin arttırılmasını ve bu kapasitenin sürdürülebilir
olması için Giresun TSO bünyesinde İhracat Destek Merkezi’nin kurularak, bu merkezde KOBİ
hizmet altyapısının geliştirilmesi ve Merkez personelinin eğitilmesidir.
Projenin kısa vadedeki amaçlarından, Giresun KOBİ’lerinin mevcut ihracat potansiyellerini ve
ihracata yönelik eğitim ihtiyaçlarını belirlemek üzere, KOBİ’ler ve bölgede faaliyet gösteren
nihai faydalanıcılar ve paydaşların katılımı ile saha araştırması gerçekleştirilmiştir. KOBİ’lerin
ihracat kapasitesinin belirlenmesi için gerçekleştirilen saha araştırmasına 50 KOBİ; bu
KOBİ’ler arasından ihracat potansiyeli teşkil eden 26 tanesi eğitim ihtiyaç araştırmasına
katılmıştır. İhracat kapasitenin belirlenmesi için yapılan araştırmaya 8 paydaş kurum da
katılmıştır.
4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Gerçekleştirilen saha araştırması ve araştırmaya yönelik analizler üç aşamadan oluşmaktadır:
1. Bölgede faaliyet gösteren ve bölgenin ihracat alanında gelişimine katkıları olabilecek
ve bu gelişimin nihai faydalanıcıları olan 8 paydaş kurum temsilcileri ile Ek 1’de verilen
soru formunun kullanılarak, bu kurumların bölgedeki ihracatın geliştirilmesine yönelik
katkıları ve önerilerinin analizi.
2. Giresun’da imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteren 50 KOBİ ile Ek 2’de verilen soru
formunun kullanılarak, firmaların; sektörel bilgi, üretim, tedarik, Ar-Ge ve inovasyon,
insan kaynakları, yönetim, finansman, pazarlama, ihracat ve işbirlikleri alanlarında
mevcut durumlarının belirlenmesi, bölgede ihracata yönelik sorunların analizi ve
çözüm önerilerinin geliştirilmesi.
3. İlk aşamada görüşülen 50 firma arasından ihracat potansiyeli teşkil eden ve eğitim
ihtiyacına sahip olan 26 firma ile bu firmaların ihtiyaç duyduğu ihracat eğitim
7
başlıklarının belirlenmesi. Bu analiz, Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı
Araştırma Raporu adı altında ayrı bir rapora yansıtılmıştır.
Firmaların seçimi için belirlenen kriterler;
•
•
Birincisi, firmaların, Resmi Gazete’nin 4 Kasım 2012 tarihli sayısında yayımlanan KOBİ
tanımına3 uygun olarak olarak seçilmeleridir. KOBİ’lerin seçimindeki amaç; ilde faaliyet
gösteren firmalar arasında KOBİ’lerin yoğun olarak bulunması, hem geneli
yansıtabilmeleri hem de yukarıda değinildiği üzere sosyo-ekonomik kalkınmanın kilit
yapıları olmalarıdır.
İkinci önemli kriter ise firmaların imalat sanayi sektöründe faaliyet gösteriyor
olmalarıdır. Bu kriter, firmaların ihracat potansiyeli ve kapasitesinin varlığı açısından
en önemli kriterdir.
Giresun’da imalat sanayi sektöründe yaklaşık olarak 155 firma faaliyet göstermektedir ve
bunlardan yaklaşık 133 tanesi KOBİ niteliğindedir. Bu sayı arasından seçilen 50 KOBİ’den
oluşan örneklem, geneli en iyi şekilde yansıtması açısından yeterli görülmüştür.
Firma görüşmelerinin önemli bir bölümü ve paydaş görüşmelerinin tamamı, belirlenen
kurumların temsilcileri ile, her biri yaklaşık iki saat süren, birebir görüşmeler yoluyla
gerçekleştirilmiştir.
5. ARAŞTIRMA SONUÇLARI
Saha araştırması sonuçları, paydaş kurumların analizi ve firmaların analizi olarak 2 ana
bölümde incelenmiştir.
5.1. PAYDAŞ KURUMLARIN ANALİZİ
Paydaş kurumlar ile yapılan görüşmelerden elde edilen nitel veriler 5 bölümde incelenmiştir.
İlk bölümde kurumların isimleri ve amaçları özetlenmiş, diğer bölümlerde sırasıyla; kurumların
il rekabetçiliği ve ihracatın geliştirilmesindeki rolleri, ilde ihracata yönelik stratejiler, destekler
ve işbirlikleri, rekabetçi sektörler ve geliştirilmesi gereken alanlar incelenmiştir.
5.1.1. Kurumların Profili
Giresun’da bölgesel kalkınmanın ve ilde ihracatın geliştirilmesine doğrudan ve/veya dolaylı
yollardan katkı sağlayan kurumlar ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu kurumlar aşağıdaki
gibidir:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı, Giresun Yatırım Destek Ofisi (DOKA Giresun)
KOSGEB İl Müdürlüğü
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlüğü
Ticaret İl Müdürlüğü
İŞKUR İl Müdürlüğü
Giresun Ticaret Borsası (GTB)
3
250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve net satış hasılatı veya mali bilançosunun herhangi biri 40 milyon
TL’yi aşmayan ekonomik birimler ve girişimler KOBİ olarak tanımlanmaktadır.
8
7. Giresun 2. Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü (2. OSB)
8. Türkiye Ekonomi Bankası, Giresun Şubesi (TEB Giresun)
Bir kurum hariç tümünde, kurumun yapısına bağlı olarak üst düzeyde bulunan birer yetkili kişi
ile görüşülmüş, bir kurumda ise iki ayrı yetkili ile görüşme imkânı elde edilmiştir. Genel
olarak; müdürler, müdür yardımcıları veya vekilleri, genel sekreterler ve ilgili birim müdürleri
paydaş analizi soru formunu cevaplandırmışlardır.
Bu kurumların yapıları ve amaçları ayrı ayrı incelendiğinde farklılık gösterse de, tümü
Giresun’daki ihracat kapasite ve potansiyelinin geliştirilmesi için doğrudan veya dolaylı
yollardan katkı sağlamaktadır. Kurumların bu kapsamda yukarıdaki sırayla amaçları aşağıda
gibidir:
1. İlin sürdürülebilir rekabet edebilirliğini ve uluslararası tanınırlığını arttırmak,
2. İlde faaliyet gösteren KOBİ’lerin rekabet güçlerini geliştirmeye yönelik nitelikli hizmet
ve destekler sunarak, KOBİ’lerin bölge ekonomisi ve sosyal kalkınmadaki paylarını
artırmak,
3. İlde kamu-üniversite-sanayi işbirliği yapılanmasına destek olarak sanayi KOBİ’lerinin
ulusal ve uluslararası alanda rekabet edebilirliğine katkı sağlamak,
4. İlin ticari yapısını düzenlemek,
5. Özel sektörün ihtiyaçlarına yönelik istihdam ve işgücü eğitim desteği sağlamak,
6. Alıcı ve satıcıyı bir araya getirerek fiyatların serbest rekabet ortamında oluşmasını
sağlamak,
7. İlin sanayisinin gelişmesi için uygun altyapı sunmak,
8. İhracatçı KOBİ’lere finansal olanaklar sağlamak.
5.1.2. Kurumların KOBİ Rekabetçiliği ve İhracatın Artırılmasındaki
Rolleri
Kurumların çoğu KOBİ’lerin rekabet edebilirliğine doğrudan katkı sağlayan faaliyetlerde
bulunmalarına karşın, ihracat faaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik doğrudan katkıları
bulunmamakta ancak bazı dolaylı katkılar sağlamaktadırlar.
KOBİ’lerin rekabetçiliğine yönelik faaliyetlerden bazıları; KOSGEB’in sağladığı girişimcilik
destekleri, İl Ticaret Müdürlüğü’nün anonim şirketlerin genel kurullarında bulunarak
yönlendirmede bulunması, İŞKUR’un işgücü destekleri, 2. OSB Müdürlüğü’nün altyapı
hizmetleri, TEB’in sağladığı finansal araçlar. Bu hizmet ve destek faaliyetleri KOBİ’lerin
rekabet edebilirliğini genel anlamda artırırken ihracat faaliyetlerine başlayabilmelerine de
dolaylı yollardan katkı sağlamaktadır.
KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesine yönelik doğrudan faaliyetler ise, DOKA’nın ilgili
kurumlara sağladığı Doğrudan Faaliyet ve Teknik Destek Programları (Giresun TSO tarafından
yürütülen ‘EXPORT GİRESUN’ Projesi gibi) ve TEB’in firmaların ihracat faaliyetlerini
gerçekleştirirken çeşitli dokümantasyon işlemlerine doğrudan katkıları şeklinde özetlenebilir.
9
5.1.3. Bölgedeki Mevcut İhracat Stratejileri, Destekler ve Kurumlar
Arasındaki İşbirlikleri
Kurumlar, genel olarak, Giresun’da KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesine yönelik belirli bir
stratejinin olmadığını öne sürmektedirler. Mevcut stratejiler, DOKA Bölge Planı’ndaki Giresun
ile ilgili bölüm ve Karadeniz İhracatçı Birlikleri’nin bazı çalışmalarıyla kısıtlıdır. Mevcut
stratejilerin tüm paydaşların bir araya getirilmesi yoluyla gözden geçirilmesi, potansiyel
sektörlere yönelik olarak yeniden geliştirilmesi gereği ortadadır.
İhracata yönelik destekler ise, daha önce de belirtildiği gibi, genellikle ihracatı doğrudan değil
dolaylı yollardan desteklemektedir.
“KOSGEB’in 2015 yılında teması “Kurumsallaşma ve Markalaşma” idi. Bu iki tema,
doğrudan ihracat desteği sağlamasa da firmaları dolaylı olarak ihracata yönlendirir. Firma
önce kurumsallaşacak ki, ihracat yapabilsin. Maalesef işletmelerimiz kurumsal değil. Bu
nedenle, ihracattan önce kurumsallaşma ve markalaşmanın desteklenmesi doğru bir
yaklaşım olabilir.”
İlde ihracat üzerine etkili rol oynayabilecek kurumların başında; Giresun TSO, Karadeniz
İhracatçı Birlikleri, DOKA, KOSGEB, İl Sanayi, Ticaret ve Gümrük Müdürlükleri işaret
edilmektedir. Ek olarak, Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği ve Fındık Tanıtım Grubu da etkili
olabilecek kurumlar arasında gösterilmektedir.
Kurumlar arasındaki işbirliği mekanizması sorgulandığında, kurumların çoğu belirli bir amaç
çerçevesinde birbirleri ile birebir ve devamlı işbirliği kurmasa bile genellikle birbirlerinin hangi
alanlarda çalıştıklarından haberdardır. Bu durum ilin küçük bir ölçeğe sahip olması ile
yakından ilişkilidir. Bunun yanında, ilde, özellikle ihracat konusunda işbirliğinin sağlanması ve
ilgili kurumları bir araya getirerek ortak çalışmaların gerçekleştirilmesi konusunda en büyük
görevin Giresun TSO’ya düştüğü öne sürülmüştür. Kurumlardan bazıları, ilin kalkınmasına
yönelik gerçekleştirilen faaliyetlerin birbirinden bağımsız yürütüldüğünü ve ortak çalışmaların
kısıtlılığı sorununu gündeme getirmişlerdir.
“Burada her kurum birbirinden habersiz bir proje yapıyor. İşbirliklerini geliştirmeye
ihtiyacımız var.”
5.1.4. İlin Rekabetçiliğini Artıran Sektörler
İlde öne çıkan en önemli sektör fındık ve mamulleri olmasına rağmen, ilin rekabetçiliğine
ihracat dahil olmak üzere çeşitli açılardan katkıda bulunabilecek imalat sektörleri sırasıyla;
mobilya, maden, asansör, giyim eşyası, havalandırma ve su ürünleri olarak ifade
edilmektedir. Bu sektörlerin ilde gelişmekte olduğu, ancak özellikle işlenerek katma değeri
artırılabilecek maden, su ürünleri gibi ürünlerin işlenerek satışının/ihracatının
gerçekleştirilmesi, bu sektörlerdeki rekabeti artıran önemli bir faktör olarak görülmektedir.
Bu görüşlerin yanı sıra, fındığa olan yoğunlaşmanın da olumlu etkilerinin olabileceği yönünde
görüşler mevcuttur. Bu kapsamda, yine fındığın işlenmemiş olarak ihraç edilmesinden öte,
10
fındığa dayalı farklı tüketim ürünlerinin üretilmesi ve markalaşmanın sağlanması yoluyla ilin
fındık açısından rekabetçiliğini artırabileceği ifade edilmektedir.
“Fındık Giresun’un olmazsa olmazı… Fındığı buradan işlemeden göndermeyelim;
geliştirelim, çeşitlendirelim… Örneğin çikolata işine girebiliriz, fındığı burada değerlendirip
satabiliriz.”
Gelişim potansiyeli olan sektörler rekabetçilik açısından belirli bir program çerçevesinde henüz
desteklenmemektedir. Ancak, altyapının sağlanması açısından, Bulancak’ta kurulmakta olan
2. OSB asansör ve benzer sektörlere imalat altyapısı sunmaktadır.
İmalat sanayi KOBİ’lerinin rekabet avantajlarının artırılması ve ihracata yönlendirilmesi için
verilen öneriler, genellikle;





KOBİ’ler daha fazla bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmeli.
Öncelikli olarak KOBİ’lerin kurumsallaşması yönünde çalışmalar yapılmalı, daha sonra
ihracata yönelik destekler geliştirilmeli.
İlde, Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Programı (URGE) çerçevesinde belirli
sektörlere yoğunlaşılarak bu sektörlerden yapılan ihracat sürdürülebilir olarak
artırılmalı.
Firmalar kaliteli eğitimler almalı.
İmalat için hedef bir sektöre ve ihracat için hedef bir ülkeye yoğunlaşılmalı.
5.1.5. İhracatın Geliştirilmesinde Eğitim ve Danışmanlık Hizmetlerinin
Katkısı, Hizmet Sağlayacak Kurumlar ve İnsan Kaynaklarının Önemi
Kurumların tamamı ilde faaliyet gösteren KOBİ’lerin işveren ve çalışanlarına yönelik sürekli
eğitim ve danışmanlık hizmetleri sağlanması yoluyla, firmaların ihracat yapma/ihracata
yönelme kapasitesinin artacağına inanmaktadır. Ancak, aşağıdaki şartlara bağlı olarak bu
gelişimin sağlanacağı düşünülmektedir:





Sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi açısından, sadece insan kaynaklarının bu alanda
geliştirilmesi değil, kurumsal yetkinliğin kazandırılması gerekir.
İşveren ve çalışanların yetkinlik ve eksikliklerinin bilincinde olması gerekir.
Yabancı dil bil bilgisinin de beraberinde kazandırılması gerekir.
Giresun’da fındık sektörü hali hazırda ihracat yoğun olan tek sektör olduğundan, bu
hizmetlerin bu sektöre yönelik olmaması gerekir. Farklı potansiyel sektörlere
yoğunlaşmak gerekir.
Üretim kalitesinin artırılması gerekir.
KOBİ’lere yönelik bu eğitim ve danışmanlık hizmetlerini sağlaması gereken doğru kurumun
Giresun TSO olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca, kurumlar, Giresun TSO önderliğinde başlatılacak
her türlü ortak çalışmaya açık ve istekli olduklarının bir kez daha altını çizmişlerdir.
İlde faaliyet gösteren KOBİ’lerin özellikle ihracat alanındaki insan kaynakları kalite düzeyi
konusunda, kurumların tamamı kalitenin oldukça düşük olduğunu düşünmektedirler. Bunun
11
temel nedeni olarak, firmaların neredeyse tamamının aile işletmesi olması ve bunun
kurumsallaşma ve insan kaynaklarına olumsuz etkileri gösterilmektedir.
5.2. FİRMALARIN ANALİZİ
Firma görüşmelerinden elde edilen nicel ve nitel veriler 6 bölümde incelenmiş olup, ilk
bölümde firmaların kuruluş yılları, sektörleri, büyüklükleri incelenmiş; ikinci bölümde
kurumsallaşa düzeyleri ve insan kaynakları hakkında bilgiler, sonraki bölümlerde ise
finansman, üretim ve tedarik, Ar-Ge ve inovasyon ve son olarak pazarlama ihracat verileri
incelenmiştir.
5.2.1. Firmaların Profili
Grafik 1. Kuruluş Yılları
Katılımcı firmaların yarısından fazlası (30
firma) 2000 yılı ve sonrasında kurulmuştur.
Bu firmaların yaklaşık %30 gibi önemli bir
kısmı ise 2010 ve sonrasında kurulmuştur.
2000 yılı öncesinde kurulmuş olan
firmalardan 12’si 1990 ve 2000 yılları
arasında; 5’i 1970 ve 1990 yılları arasında
ve yalnızca 3’ü 1970 ve öncesince
kurulmuştur. Bu durum, Giresun’da
faaliyet gösteren imalat sanayi KOBİ’lerinin
genel olarak genç bir profile sahip
olduğunu göstermektedir.
Grafik 2. Sektörel Dağılım
İlin imalat sanayi profili Fındık ve
Mamulleri sektöründe yoğunlaşmaktadır.
Katılımcı firmalardan 12’si bu sektörde
faaliyet gösterirken; 7’şer firma Makine ve
Ekipmanları
ve
İnşaat
ve
İnşaat
Malzemeleri sektörlerinde; 6’şar firma ise
Asansör ve Mobilya sektörlerinde faaliyet
göstermektedir. 3 firma ise, ilde son
yıllarda öne çıkan Hazır Giyim ve
Konfeksiyon sektöründe yer almaktadır. Bu
genel dağılım ildeki mevcut genel sektörel
dağılımı en iyi şekilde yansıtmaktadır.
Diğer kategorisi altında yer alan firmalar ise; Madencilik, İçecek, Unlu Mamuller, Taşımacılık
ve Silah ve Mühimmat İmalatı ile uğraşmaktadır.
12
Grafik 3. Çalışan Sayıları
Firmaların yaklaşık yarısı (24 firma), 10-49
arası çalışana sahip olup küçük işletme
ölçeğinde olup; kalan firmalar arasından 50249 çalışanla orta ölçeğe sahip 13 firma, 1-9
çalışanla mikro ölçeğe sahip 9 firma
bulunmaktadır.
5.2.2. Yönetim, İnsan Kaynakları ve Kurumsallaşma
Grafik 4. Yönetim Yapısı
Türkiye genelinde olduğu gibi, Giresun’da
faaliyet gösteren KOBİ’lerin de neredeyse
tamamı aile işletmesi niteliğindedir. Katılımcı
firmaların yönetim yapısı bu durumu en iyi
şekilde yansıtmaktadır. Firmaların büyük
çoğunluğu (38 firma) aile üyeleri ve kurucu
şahıslar
tarafından
yönetilmektedir.
Profesyonel yöneticiler tarafından yönetilen
firmalar da diğer illerin durumuna oranla
önemli bir oran teşkil etmektedir. Bu firmalar
genellikle orta ve büyük ölçekli firmalardır.
Firmaların çoğunluğunda (38 firma), firmanın büyüme hedefleri ile ilgili stratejilerin yer aldığı
yazılı iş planları bulunmamaktadır. Bu durum firmaların aile işletmesi olup, kurumsallaşma
konusunda diğer firmalara oranda daha yavaş ilerlemelerinden kaynaklanmaktadır. İş planına
sahip olan firmaları incelediğimizde, bu firmaların genellikle profesyonel yöneticiler istihdam
eden ve orta ölçekli firmalar olduğunu görmekteyiz. Bu durum, bize firma ölçeği büyüdükçe
yönetimde profesyonelleşmenin ve kurumsallaşmanın gerçekleştiğini göstermektedir.
Grafik 5. İş Planı
Grafik 6. Görev Tanımları
13
Yazılı iş planına sahip olan firmaların iş planlarındaki büyüme hedefleri, genel olarak; pazar
payının kademeli olarak artırılması, daha fazla sayıda ülkeye ihracat (ihracat yapan
firmalarda), ürün kalitesinin artırılması, müşteri memnuniyetinin artırılması ve bu konuda
istikrar sağlanması ve yeni üretim teknolojilerine yatırım yapmak olarak belirlenmiştir.
Firmaların önemli bir kısmı (31 firma) ise, ölçeklerinden bağımsız olarak, çalışanlara yönelik iş
tanımlarının var olduğunu ifade etmişlerdir.
Grafik 7. Sistem ve Ürün Belgeleri
Firmaların büyük çoğunluğu (37 firma) Türk
Standartları Enstitüsü tarafından sağlanan
ürün ve sistem belgelerine sahiptir. Sektör
farkı gözetmeksizin en çok sahip olunan
sistem belgesi ISO 9001 Kalite Belgesidir.
Yine sektör farkı gözetmeksizin en çok sahip
olunan
ürün
belgeleri
ise;
Türk
Standartlarına Uygunluk Belgesi (TSE
Markası) ve ürünlerin AB Direktiflerine
uygunluğunu gösteren CE İşaretidir.
CE işaretine sahip firmaların önemli bir kısmının ihracat faaliyetlerinde bulunmuyor olması
dikkat çekmekte ve bu durum bu firmaların ihracat için potansiyel teşkil ettiklerine işaret
etmektedir. Fındık ve Mamulleri üreten bazı firmalar ise HELAL Gıda Belgesine sahiptir.
Grafik 8. Vasıflı İşgücü Temininde Sorun Yaşıyor musunuz?
Firmaların yarısından fazlası
bölgelerinde ve sektörlerinde vasıflı
işgücü temininde sorun yaşadıklarını
belirtmişlerdir. Firmalar bu soruna çözüm
olarak vasıfsız işgücü istihdam etmekte ve bu
işgücünü kendileri yetiştirmektedirler.
Bazı firmalar, ilde yalnızca vasıflı değil
vasıfsız işgücü kaynağının da kısıtlı
olduğundan bahsetmişlerdir.
14
5.2.3. Finansman
Grafik 9. Ticari Kredi Kullanımı
Firmaların çoğunluğu ticari banka kaynaklı
krediler
kullanmakta
ve
ihracat
faaliyetlerinde bulunan biri ise Eximbank
İhracat Kredisi kullanmaktadır. Kullanılan
kredilerin firmaların 2014 yılı cirosuna oranı
ise ortalama %17’dir.
Grafik 10. Devlet Destekleri Kullanımı
Firmaların yarısı (25 firma), çeşitli amaçlar
için devlet desteklerinden faydalanmaktadır.
Faydalanılan
destekler,
genel
olarak
KOSGEB, DOKA ve Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı kaynaklıdır. KOSGEB ve
DOKA kaynaklı destekler imalat sektörüne
özel nitelikte değildir.
Firmaların yoğunluk sırasına göre faydalanmakta olduğu KOSGEB kaynaklı destekler,
sırasıyla; Nitelikli Eleman Desteği, Katalog Desteği, Girişimci Kredisi ve (bir kadın işveren
tarafından faydalanılan) Kadın Girişimci Desteğidir. DOKA kaynaklı destekler ise genellikle
makine ekipman yatırımları için kullanılmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
kaynaklı destekler, Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında Fındık
ve Mamulleri üreten firmalar tarafından kullanılmaktadır.
5.2.4. Üretim ve Tedarik
Grafik 11. Üretim Kapasiteleri
Katılımcılardan,
firmalarının
üretim
kapasitelerini sektörde faaliyet gösteren
diğer
firmalar
ile
karşılaştırarak
ölçeklendirmelerini istediğimizde, çoğunluğu
orta
kapasitede
üretim
yaptıklarını
belirtmişlerdir. Bunu sırasıyla, küçük, mikro
ve büyük ölçekli kapasiteler izlemektedir.
15
Grafik 12. Kapasite Kullanım Oranları
Firmaların kapasite kullanım oranları, son üç
yıl için ortalama bazda yaklaşık %62’dir.
Firmaların kapasite kullanım oranlarında
sektöre bağlı farklar gözlenmezken; ortalama
oran 2013 yılında yükseliş göstermiş, 2014
yılında ise son üç yılın en düşük oranı
gözlenmiştir.
Grafik 13. Üretim Teknolojileri
Katılımcılardan, kullanmakta oldukları üretim
teknolojilerini, sektördeki genel kullanım ve
yeni uygulamaları göz önünde bulundurarak
değerlendirmeleri istenildiğinde, yarısından
fazlası orta seviyede teknoloji ile üretim
yaptıklarını belirtmiştir. %41’lik önemli bir
kesim ise yüksek teknoloji kullandıklarını
belirtmiştir.
Düşük
seviyede
teknoloji
kullandığını belirten firma sayısı yalnızca
4’tür.
Katılımcıların neredeyse tamamı, firmalarında kullanılan çoğunluğu orta ve yüksek seviyedeki
üretim teknolojilerinin maliyet avantajı sağladığını ve ürün kalitesini artırdığını belirtmişlerdir.
Firmaların çoğunluğu kullandıkları teknolojilerin aynı zamanda iş gücünden tasarruf
sağladığını ifade ederken; mobilya, makine, asansör ve giyim eşyası üreten firmaların
çoğunluğu kullandıkları teknolojilerin iş gücü ihtiyacına etkisinin olmadığını düşünmektedir.
Sayılan sektörlerin emek-yoğun sektörler olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu durum
oldukça tutarlıdır.
Tedarik konusunda ise, çoğu firma, üretimde kullandıkları ana hammaddeleri genellikle yerli
imalatçı ve toptancılardan, az sayıda firma ise ithalatçılardan temin ettiğini ifade etmiştir.
Tedarik ve Üretim Sorunları
Firmalardan bazıları tedarik ve üretim süreçlerinde belirgin sorunlar yaşamadıklarını ifade
ederken, büyük bir bölümü ise üç önemli sorunu gündeme getirmişlerdir. Bu sorunlar,
sırasıyla aşağıdaki gibidir:
1. İşgücünün vasıfsız olması
2. Hammadde kalitesinin yetersizliği ve fiyatlarının yüksek olması
3. Konum itibariyle lojistik sorunlar
Bu üç sorun, üretim sürecinde aksamalara yol açarak maliyetleri artırmakta ve nihai ürün
kalitesini olumsuz etkilemektedir.
16
5.2.5. Ar-Ge ve İnovasyon
Grafik 14-15. Sınai Mülkiyet Hakları
Firmaların büyük çoğunluğu (37 firma) sınai mülkiyet haklarına sahiptir ve bu firmalardan
çoğunluğu ise ürünlerini markalandırmıştır. Ancak patent, tasarım ve faydalı model sahibi
firma sayısı oldukça azdır. Patent sahibi toplam 7 firmanın firmaların sektörlerine
bakıldığında, bu firmaların makine, silah ile fındık ve mamulleri üreten firmalar olduğu
görülmektedir. Faydalı model sahibi 4 firma; makine ve silah üretmekte, endüstriyel tasarım
sahibi 2 firma ise yine aynı sektörlerde faaliyet gösterirken diğer 2 firma ise içecek ve fındık
ve mamulleri üretmektedir.
Grafik 16. Ar-Ge’ye Yatırım
Firmaların,
yeni
ürün
ve
süreçlerin
geliştirilmesine yönelik Ar-Ge yatırımları
sorgulandığında çoğu Ar-Ge’ye yatırım
yapmadıklarını belirtmiştir. Ar-Ge ile uğraşan
toplam 16 firma ise bu yatırımlarını genellikle
mevcut ürünlerde yenilikler ve yeni ürün
geliştirmeleri üzerine yapmaktadır. Bu
faaliyetlere örnek olarak; fındık ve mamulleri
üreten firmanın şekersiz fındık ezmesi
geliştirmesi ve fındık üreticilerine özel
makine imalatı yapan bir firmanın ise yeni
toplama kırma makinesi tasarımı verilmiştir.
17
Grafik 17. Ar-Ge Desteklerinden
Faydalanma
Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan toplam 16
firmanın yalnızca 2’si bu faaliyetlerinin
finansmanı
için
devlet
desteklerinden
faydalandıklarını
ifade
etmiştir.
Bu
firmalardan biri, yukarıda verilen sınai
mülkiyet haklarının tamamına sahiptir ve
KOSGEB tarafından sağlanan Ar-Ge ve
İnovasyon Desteğinden faydalanmıştır.
Grafik 18. Firmanızın İnovatif
Olduğunu Düşünüyor musunuz?
Ar-Ge faaliyetlerinde bulunan firmaların
tamamı ve bulunmayanların yarısından
fazlası,
firmalarının
inovatif
olduğunu
düşünmektedir. Firmaların neden ve hangi
faaliyetleri
dolayısıyla
inovatif
olduğu
sorgulandığında, ürün geliştirme çalışmaları
dışında verilen örnekler, genellikle; üretim
süreçlerinde yenilikler ve yeni pazarlama
tekniklerinin geliştirilmesi ve uygulanması
şeklindedir.
Bu durum, firmaların çoğunlukla, inovasyon teriminin yalnızca Ar-Ge’ye dayalı faaliyetleri
içermediğinin; aynı zamanda süreç ve pazarlama yeniliklerinin de inovasyon olarak
nitelendirildiğinin bilincinde olduklarını göstermektedir.
Grafik 19. Teknolojik Gelişmeleri
Takip
Grafik 20. Teknolojik Gelişmelere
Uyum
Firmaların neredeyse tamamı, Ar-Ge faaliyetlerinde bulunma ve inovatif olmaktan bağımsız
olarak, imalat sektörlerindeki genel teknolojik gelişmeleri takip ettiklerini ve bu firmalardan
birkaçı hariç diğerleri, bu gelişmelere uyum sağladıklarını ifade etmişlerdir.
18
5.2.6. Pazarlama ve İhracat
Grafik 21. Piyasadaki Rekabet Şartları
Sektör farkı gözetmeksizin, tüm firmalar
imalat sektörlerindeki rekabet şartlarının,
öncelikli olarak; yüksek kalite, düşük fiyat ve
gelişmiş
pazarlama
stratejisine
bağlı
olduğunu düşünmektedir. İleri teknoloji ile
üretim ve yenilikçi tasarım bu şartlardan
sonra gelmektedir.
Firmalardan, pazarlama stratejileri hakkında bilgi vermeleri istendiğinde, yarısına yakını belirli
bir pazarlama stratejisinin olmadığını, firmaların kuruluşundan beri geçerliliğini sürdüren
geleneksel yöntemler ile pazarlamaya devam ettiklerini ifade etmişlerdir.
Firmaların yarısının ise önümüzdeki dönem için belirli bir pazarlama stratejisi mevcuttur. Bu
stratejilerden, sektör farkı gözetmeksizin, öne çıkanlar; mevcut pazar payını koruyarak fiyat
ve kalite avantajı oluşturmak ve müşteri memnuniyetini artırmak. Daha az sayıda, bölgede ve
ülke genelinde pazar payının artırılması yönünde stratejiler mevcuttur. Oldukça sınırlı sayıda
firma ise, ihracat odaklı pazar payının artırılması yönünde stratejilerden bahsetmektedir.
Grafik 22. Pazarlama Sorunları
Firmaların %36’sı pazarlama konusunda
sorun yaşamadıklarını belirtmiştir. Sektör
farkı gözetmeksizin, tüm firmaların
pazarlama sürecinde yaşadıkları temel
sorunlar, yetersiz talep ve yetersiz
tanıtım ve reklam olarak öne
çıkmaktadır. Yetersiz üretim kapasitesi ve
pazarlara erişim zorlukları daha az sayıda
firma tarafından ifade edilen sorunlardır.
Grafik 23. Sektörün Uluslararası
Pazarlarda Rekabet Şansı
Yine sektör farkı gözetmeksizin, katılımcı
firmaların neredeyse tamamı, faaliyet
göstermekte oldukları sektörün uluslararası
pazarlarda rekabet etme şansının olduğunu
düşünmektedir.
Sektörlerinin dış pazarlarda rekabet şansının
olmadığını düşünen 5 firma; kereste, asansör
ve mermerit üretmektedir.
19
Firmalara bölgesel ve ülke genelinde faaliyet gösterdikleri sektörde ihracat başarısı sergileyen
firmalar sorulduğunda, genellikle fındık ve mamulleri ve asansör üreticileri firma isimleri
vermiştir. Fındık ve mamulleri üreten firmalar, genellikle aynı rekabetçi firmaları işaret
etmiştir ve ismi geçen firmalar Giresun’da faaliyet göstermektedir.
Grafik 24. İhracatta Başarılı Firmaların
Rekabet Avantajları
Piyasadaki ihracat başarısı sergileyen bu
firmaların rekabet avantajlarının en başında
pazarlama stratejileri anılmıştır. Sektördeki
genel rekabet şartları ile uyumlu olarak kalite
ve fiyat avantajının yanında üretim
teknolojileri ve üretim kapasitesi de birer
avantaj olarak gösterilmiştir.
Bulundukları bölge itibariyle dış pazarlara erişim sorunları yaşayan firmalar, genellikle
İstanbul’da bulunan rekabet avantajına sahip firmaları işaret ederek, pazara yakınlık ve
lojistik imkânların önemli bir rekabet avantajı olduğunu belirtmişlerdir.
Grafik 25. İhracat Yapıyor musunuz?
Firmaların yarısına yakını (23 firma) ihracat
faaliyetlerinde bulunmaktadır. Grafik 26’dan
görüldüğü gibi, ihracat yapan firmaların
yarısından fazlası, düzenli, yani belirli bir
strateji çerçevesinde gerçekleştirmektedir.
Diğer ihracatçı firmalar ise, çoğunlukla
düzensiz ihracat faaliyetinde bulunmakta ve
az sayıda firma sınırlı sayıda ihracat faaliyeti
gerçekleştirmiş durumdadır.
Araştırmaya katılan ve düzenli ihracat faaliyetinde bulunan fındık ve mamulleri üreticisi
firmalardan ikisi Giresun’un toplam güncel ihracatının yaklaşık %66’sını gerçekleştirmektedir.
Bu durum, Giresun’un tek sektöre yoğunlaşmış olmasının araştırma kapsamında da
doğrulamaktadır.
20
Grafik 26. İhracat Sıklığı
Grafik 27. İhracat Şekli
Grafik 27’den görüldüğü gibi, ihracatlarını doğrudan gerçekleştiren firma sayısı çoğunluktadır.
Bu firmalardan bazıları aracı firmalar ile de çalışırken, sadece aracı firma ile ihracat yapan
birkaç firma mevcuttur.
İhracat yapan firmalardan 8’i, ihracat faaliyetleri için devlet desteklerinden faydalanmaktadır.
Bu destekler, genellikle Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlanan fuarlara katılım üzerinedir.
Desteklerden
faydalanan
firmalar,
ihracatlarını
doğrudan
ve
düzenli
olarak
gerçekleştirmektedir.
Firmaların ihracat yaptıkları ülkeler, sektör farkı olmadan, başta Almanya olmak üzere
genellikle Avrupa Ülkeleridir. Bu durum, Giresun’un ihracat genel ihracat profili ile tutarlıdır.
Grafik 28. Daha Önce İhracat Yapmak İçin Girişiminiz Oldu mu?
İhracat yapmayan firmalara, daha önce
ihracat için herhangi bir girişimde bulunup
bulunmadıkları sorulduğunda, yalnız 5’i böyle
bir girişimde bulunduklarını ancak çeşitli
nedenlerle başarılı olamadıklarından
bahsetmişlerdir. Bu nedenler; mevcut üretim
kapasitesinin talebi karşılamaya yetmemesi,
müşterilere güvensizlik, gümrük vergilerinin
yüksekliği ve lojistik engellerdir.
21
Grafik 29. İhracatın Önündeki Engeller
İhracat yapmayan firmalara, ihracatın önündeki engelleri sorduğumuzda
genellikle, ihracat uygulamaları hakkında bilgi eksikliği ve kapasite yetersizliği
cevabı alınmıştır. Vasıflı işgücü yetersizliği, yabancı dil eksikliği, finansman yetersizliği ve
pazar hakkında bilgi eksikliği de öne çıkan diğer sorunlardır.
İhracat yapan firmalar da dahil olmak üzere tüm firmaların %68’inde yabancı dil bilen ve
ihracat konusunda bilgi ve beceri sahibi personel bulunmamaktadır.
Grafik 30. Tanıtım Araçlarından
Yabancı Dilde Olanlar
İhracat yapan veya yapmayan firmaların
önemli bir bölümünde (29 firma) tanıtım
araçlarından web sitelerinin Türkçe’nin
yanında en az bir yabancı dilde daha mevcut
olduğunu belirtmişlerdir. Yine çoğu firmanın
yabancı dilde broşür veya kataloğu
bulunmaktadır.
22
Grafik 31. Fuarlara Katılım
İhracat yapan veya yapmayan firmaların
önemli bir bölümü (37 firma) sektörleri ile
ilgili fuarlara genellikle ziyaretçi olarak katılım
sağlamaktadırlar.
Fuarlara
katılan
firmalardan %62’si yalnızca yurtiçi fuarlara
katılırken, %38’i yurtiçi ve yurtdışı fuarlara
katılmaktadır. Yurtdışı fuarlara katılan
firmalar genellikle ihracat faaliyetlerinde
bulunanlardır.
6. SONUÇ
Yapılan saha araştırması sonucunda elde edilen verilerin analizi, paydaş kurumların analizi ve
firmaların analizi olarak iki ana bölümde değerlendirilmiştir.
Paydaş kurumlardan elde edilen veriler ile kurumların profili çizilmiş ve sırasıyla;




Kurumların KOBİ rekabetçiliği ve ihracatın artırılmasındaki rolleri,
Bölgedeki mevcut ihracat stratejileri, destekler ve kurumlar arasındaki işbirlikleri,
İlin rekabetçiliğini artıran sektörler,
İhracatın geliştirilmesinde eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin katkısı, hizmet
sağlayacak kurumlar ve insan kaynaklarının önemi irdelenmiştir.
Kurumların tamamı ilin rekabet edebilirliği ile yakından ilişkili olup; belirli bir düzeye kadar ilin
ihracat kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunabilecek kurumlardır.
Kurumlar, genel olarak, ilde tüm paydaşların bir araya getirilerek potansiyel arz eden
sektörlere yönelik olarak ihracat stratejilerinin geliştirilmesi gereğini ortaya koymaktadır.
Paydaşları bu amaç doğrultusunda bir araya getirme görevinin ise Giresun TSO’ya
düştüğünün altı çizilmiştir.
Giresun’da faaliyet gösteren imalat sanayi KOBİ’lerinin rekabet avantajlarının artırılması ve
ihracata yönlendirilmesi için verilen öneriler, genellikle; KOBİ’lerin ihracat konusunda
bilgilendirilmesi ve bilgilendirilmesine yöneliktir. KOBİ’lerin eğitim ihtiyacına yönelik yorumlar,
Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı Araştırma Raporu’nda detaylı olarak incelenmiştir.
Firmalardan elde edilen verilerin analizi ise 6 bölümde değerlendirilmiştir, bunlar;






Firmaların profili
Yönetim, insan kaynakları ve kurumsallaşma
Finansman
Üretim ve tedarik
Ar-Ge ve inovasyon
Pazarlama ve ihracat
23
Firmaların bu başlıklar altında detaylı analizi, ihracata yatkınlıklar konusunda önemli ipuçları
sunmaktadır.
Yönetim yapıları özetlenecek olursa; katılımcı firmaların hemen hepsi KOBİ boyutlarında olan
genç aile işletmeleridir. Kurucu aile bireyi veya üyeleri firma yönetimini üstlenmiş olup,
genellikle aile üyesi olmayan yöneticiler istihdam edilmemektedir. Firmaların çok azında yazılı
iş planları bulunurken, çoğunda ürün ve sistem belgeleri bulunmaktadır. Firmaların yarısından
fazlası vasıflı işgücü temininde sorun yaşamaktadırlar.
Firmalar, üretim süreçlerinde bazı önemli sorunlar yaşamaktadır. Üretim ile ilgili sorunlarının
ortadan kaldırılması ve yüksek kapasite kullanım oranlarına ulaşarak kârlılıklarının artırılması
için; finansal kapasitelerinin geliştirilmesi ve işletme sermayelerinin arttırılması için farkındalık
yaratılması faydalı faaliyetler arasında gösterilebilir.
Firmaların çoğu Ar-Ge faaliyetlerinde bulunmamasına rağmen, üretim süreçlerinde yeniliklere
önem vermekte ve teknolojik gelişmeleri takip ederek uyum sağlamaktadır. Bu konudaki
motivasyonlarının yüksek olması, rekabet güçlerini ve ihracata yatkınlıklarını artıran önemli bir
faktördür. Yenilikçi firmaların toplam satışlarda, üretim, finansal performans ve ihracatta
diğer firmalara göre daha başarılı oldukları da birçok araştırmaya göre kanıtlanmış ve genel
kabul görmüş bir gerçektir.
Firmalar; yönetim, üretim ve pazarlama gibi konularda genel bir sorun olarak “vasıflı işgücü
eksikliği” konusundan şikâyet etmektedirler. Yine, ihracatın önündeki engeller arasında bu
sorun yer almaktadır. Firmalar, dışarıdan sağlanacak yeterli ve yerinde destek ile mevcut
işgücünü geliştirerek bu engelleri aşma imkânına sahiptir.
İhracata yatkınlık konusunda; firmaların faaliyet gösterdikleri sektörlerin dış pazarlarda
rekabet şansı olduğunu düşünmeleri ve bu alanda rekabet edebilmek için ne gibi avantajlara
sahip olmaları gerektiğinin bilincinde olmaları firmaların ihracat konusunda motivasyonlarının
yüksek olduğunu göstermektedir. Firmaların yalnızca yarısına yakını genellikle düzenli olarak
ihracat faaliyetlerinde bulunuyor olmalarına rağmen; fuarlara katılım ve yabancı dilde tanıtım
araçlarının öneminin farkındadır. Ancak, ihracat yapmalarının önündeki engellerin başında,
ihracat uygulamaları hakkında bilgi eksikliği gelmektedir. Bu sorun, eğitim ihtiyacını ortaya
çıkarmakta olup, soruna yönelik çözümler Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı
Araştırma Raporunda incelenmiştir.
Giresun TSO, 3. Bölümde detayları verilen EXPORT GİRESUN Projesi kapsamında yürütülecek
kısa ve uzun vadeli hedefler ve faaliyetler ile ilde ihracatın önündeki engellerin aşılmasını
hedeflemektedir. Bu rapor kapsamında ve Giresun KOBİ’lerinin İhracat Eğitim İhtiyacı
Araştırma Raporu kapsamındaki sonuçlardan hareketle, Giresun TSO önümüzdeki dönemde
ilde faaliyet gösteren imalat sanayi KOBİ’lerinin ihracata yönlendirilmesi konusunda eğitim ve
danışmanlık hizmetlerine ağırlık verecek ve geliştirilecek kapasitenin sürdürülebilir olması için
Giresun TSO bünyesinde İhracat Destek Merkezi kurarak, bu merkezde KOBİ hizmet
altyapısının geliştirilmesi ve Merkez personelinin gerekli eğitimleri almasını sağlayacaktır.
Özetle, Giresun TSO, saha araştırmasının bir parçası olduğu, yukarıda bahsedilen ihracat
modelini bu firmaların ve saha araştırmasına katılmayıp istekli olan firmaların, özellikle ihracat
faaliyetlerinde karşılaştıkları engelleri aşmalarına ve ihracat faaliyetlerine aktif olarak
başlamalarına kadar her süreçte yardımcı olmak üzere hayata geçirecektir.
24
EK 1. PAYDAŞLAR İÇİN SORU FORMU
1.
Kurum ve Görüşme Yapılanın Adı/Görevi:
2.
Kurumuzun mevcut durumu ve kurumsal yapısı nedir?
3.
Kurumunuzun bölgeye özel amaçları nelerdir?
4.
Kurumunuzun Giresun ili iş ortamının gelişmesi ile KOBİ’ler ve KOBİ’lerin rekabet
gücünün artırılması; ihracata yönlenebilmesi konularıyla olan ilgisi, rolü ve etkisi
nelerdir?
5.
Kurumunuz bu işlerle ilgili nasıl ve ne ölçekte bir kaynağa (İK, bilgi birikimi) sahip
bulunmaktadır?
6.
Giresun’da KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesini destekleyen bir ulusal/bölgesel strateji
var mı? Bu stratejiyi hangi kurumlar hazırlıyor? Nasıl?
7.
KOBİ’lerin ihracata yönelmesi amacıyla bir bölgesel destek uygulamasından haberdar
mısınız? Haberdar iseniz nedir bu destek?
8.
Kurumunuzun KOBİ’lerin rekabetçi olabilmelerini teşvik eden bir uygulaması var mı?
Varsa, ne şekilde?
9.
Sizce; sizden başka hangi kurumlar Giresun ili ihracatı üzerinde etkili rol oynayan
paydaşlar olabilir?
25
10.
Bu saydığınız kurumlarla aktif olarak işbirliği yapıyor musunuz? Birkaç örnek verir
misiniz?
11.
Hangi endüstriyel sektörlerin veya imalat dallarının desteklenmesi Giresun’un daha
fazla rekabetçi olmasını sağlar?
12.
Giresun ilinde bu sektörler ve imalat dalları ulusal ya da bölgesel araçlarla daha fazla
destekleniyor mu?
13.
Giresun ili firmalarının rekabet avantajlarını artırmak, ihracata yönlendirmek için
mevcut yapılanlardan başka ne tür şeyler yapılmalıdır?
14.
Sizce Giresun’da yerleşik firmaların insan kaynakları kalitesi düzeyi nedir? Özellikle
ihracat açısından bakarsak, yeterli donanıma sahip insan kaynakları var mıdır?
15.
İşveren ve çalışanlara sürekli eğitim ve danışmanlık hizmeti sağlanmasıyla firmaların
ihracat yapma / ihracata yönelme kapasitesi artar mı? Bunun Giresun ihracatında
önemli bir katkısı olacağına inanıyor musunuz?
16.
İnanıyorsanız, hangi kurum bu hizmetleri vermelidir?
26
EK 2: KOBİ’LER İÇİN SORU FORMU
FİRMANIZIN:
Ünvanı
: …………………………….
Web sitesi
: ……………………………
Yetkili Adı
: ……………………………
Kuruluş Yılı
: ……………………………
SEKTÖREL BİLGİ, ÜRETİM VE TEDARİK
1. Faaliyet Sektörünüz:
2. Ürünleriniz:
3. Üretim kapasitenizi, sektörde faaliyet gösteren diğer üreticiler ile karşılaştırarak
ölçeklendiriniz:
4. Son üç yıldaki ortalama kapasite kullanım oranınızı belirtiniz:
2012: (% ) ......
2013: (% ) ......
2014: (% ) ......
5. Kullanmakta olduğunuz üretim teknolojilerinizi, sektördeki genel kullanım ve yeni
uygulamaları göz önünde bulundurarak değerlendiriniz:
6. Kullandığınız üretim teknolojileri aşağıda verilen faktörleri nasıl etkilemektedir?
Etkisi yok
yok
7. Firmanızın ve/veya ürünlerinizin sahip olduğu sertifikalar varsa lütfen belirtiniz (örn.
TSEK, CE, ISO vb.):
.………………………………………………………………………………………………
8. Sizce sektörün uluslararası pazarlarda rekabet etme şansı var mı?
9. İhracatta başarılı olan bölgesel ve ulusal firmalardan örnek verebilir misiniz?
27
Firma 1:………………………………
Firma 2:………………………………..
Firma 3:………………………………
Firma 4:………………………………..
10. Yukarıda belirttiğiniz firmaların rekabet avantajları nelerdir?
(Birden fazla işaretleyebilirsiniz.)
si
11. Üretimde karşılaştığınız sorunlardan (eğer varsa) en fazla üçünü aşağıda kısaca belirtir
misiniz?
Sorun 1:………………………………
Sorun 3:………………………………
Sorun 2:………………………………..
12. Ana hammaddelerin tedarik kaynakları nelerdir? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz.)
13. Tedarik sürecinde karşılaştığınız sorunlardan (eğer varsa) en fazla üçünü aşağıda
kısaca belirtir misiniz?
Sorun 1:………………………………
Sorun 3:………………………………
Sorun 2:………………………………..
AR-GE VE İNOVASYON
1. Ar-Ge'ye yatırım yapıyor musunuz?
1.1 Evet ise;
Ar-Ge faaliyetlerinizi kısaca tanımlar mısınız?
.............................................................................................................................
Ar-Ge'ye ayrılan bütçenizin son üç yıldaki toplam bütçenize oranını yüzde (%)
olarak belirtiniz.
a fazla:% .......
Ar-Ge yatırımlarınız için devlet desteklerinden faydalanıyor musunuz?
28
Evet ise; hangi desteklerden faydalandığınız ve projeleriniz hakkında kısaca bilgi
verir misiniz?
.............................................................................................................................
2. Firmanızın sınai mülkiyet hakları var mı?
2.1 Evet ise; aşağıdakilerden hangileri?
3. Firmanızın inovatif olduğunu düşünüyor musunuz?
3.1 Evet ise neden inovatif olduğunuzu birkaç maddede belirtiniz:
.............................................................................................................................
4. İmalat alanınızdaki küresel teknolojik gelişmeleri izliyor musunuz?
4.1 Evet ise; bu değişimlere ayak uydurabiliyor musunuz?
İNSAN KAYNAKLARI
1. Aşağıdaki birimlerde çalışan sayılarını belirtir misiniz?
İdari: ..............
İmalat: ...............
2. İşgücü maliyetlerinin toplam giderler içindeki payı: %.............
3. Bölgenizde vasıflı işgücü temininde sorun yaşıyor musunuz?
YÖNETİM
1. Firmanızın yönetim yapısı nasıldır?
tim
2. Firmanızda ihracat departmanı var mı?
29
3. Çalışanlara yönelik görev tanımları var mı?
4. Firmanızın yazılı iş planı var mı?
ır
4.1 Evet ise, iş planında yer alan hedeflerden en önemli ikisini kısaca belirtiniz:
Hedef 1:…………………………………………………………………………………
Hedef 2:…………………………………………………………………………………
FİNANSMAN
1. Firmanın son üç yıldaki cirosunu belirtiniz:
2012: .............
2013: ..............
2014: .................
2. Ticari kredi kullanıyor musunuz?
2.1 Evet ise, kullanılan kredilerin son yıl cirosuna oranı: % ........
3. Bölgesel ve/veya ulusal devlet destelerinden faydalanıyor musunuz? (örn. KOSGEB,
Bölgesel Kalkınma Ajansları destekleri vb.)?
3.1 Evet ise; hangi desteklerden faydalandığınız ve projeleriniz hakkında kısaca bilgi
verir misiniz?
........................................................................................................................................
PAZARLAMA VE İHRACAT
1. Sizce sektördeki rekabet şartları nelerdir?
2. Pazarlama stratejiniz hakkında kısaca bilgi verir misiniz?
........................................................................................................................................
3. Pazarlamada karşılaşılan sorunlar (varsa) nelerdir?
30
4. Ürünlerinizi kime satıyorsunuz? (Birden fazla işaretleyebilirsiniz.)
5. İhracat yapıyor musunuz?
5.1 Evet ise;
Hangi sıklıkta ihracat yapıyorsunuz?
İhracatınızı nasıl gerçekleştiriyorsunuz?
Bugüne kadar hangi ülkelere ihracat yaptınız?
5.2 Hayır ise, daha önce herhangi bir girişiminiz oldu mu?
5.2. soruya cevabınız ‘Evet’ ise, ne tür bir girişimde bulunduğunuzu ve
sonucunu belirtiniz.
..................................................................................................................
5.2. soruya cevabınız ‘Hayır’ ise, sizce neden ihracat yapamıyorsunuz veya
ihracatın önündeki engeller nelerdir? Aşağıdaki listeden uygun olanları
işaretleyiniz.
Eleman yetersizliği
Ürün kalitesinin yetersizliği
Müşteri bulamama
Kapasite yetersizliği
Yabancı dil eksikliği
Girdi maliyetlerinin yüksekliği
Finansman yetersizliği
Pazar hakkında bilgi eksikliği
Fiyat Yüksekliği
İhracat uygulamaları hakkında bilgi eksikliği
31
6. Ekonomi Bakanlığı, KOSGEB, vb. kurumların KOBİ’lere yönelik ihracat teşviklerinden
yararlandınız mı/yararlanıyor musunuz?
6.1 Evet ise, hangileri olduğunu lütfen belirtiniz.
.......................................................................................................................
7. İhracat planlaması ve pazarlaması, pazar araştırması konularında tam zamanlı
görevlendirebileceğiniz, bilgi/eğitim düzeyi yeterli olan ve yabancı dil bilen
personeliniz var mı?
8. Aşağıdaki tanıtım araçlarından yabancı dilde mevcut olanları işaretleyiniz.
9. Bugüne kadar sektörünüzle ilgili yurt içi ve/veya yurtdışı fuarlara katıldınız mı?
9.1 Evet ise, hangileri olduğunu lütfen belirtiniz.
.......................................................................................................................
10. Daha önce ihracat ile ilgili toplantı ve/veya seminerlere katıldınız mı?
–2 kez
–
katılmadım
10.1 Evet ise, son birkaç yıl içerisinde katıldığınız toplantı ve/veya seminerleri lütfen
belirtiniz.
.......................................................................................................................
İŞBİRLİKLERİ
1. Sektörünüzdeki başka firmalarla işbirliği yapıyor musunuz?
2. Evet ise; hangi alanda? Örneklendirebilir misiniz?
.......................................................................................................................
3. Evet ise; hangi düzeyde?
z oldu.
32