Full Text

Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
Emine KOCA1
Nurdan KUMAŞ2
YİTİRİLEN KÜLTÜREL DEĞERLER: GİRESUN İLİ YÖRESEL GELİN
GİYSİLERİ
Özet
Kültürel ve yöresel birçok unsuru içinde barındıran giyim kuşam ürünleri;
kullanıldığı toplum hakkında önemli bilgiler sunan maddi kültür varlıkları olarak
bilinmektedirler. Ancak, modern yaşamın getirdiği değişim ve yenilikler yöresel
giysilerin barındırdığı öz değerlerin değişikliğe uğramasına yol açarak
yozlaşmalarına veya yerlerini günün modasına uygun giysilere bırakarak yok
olmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle, kültürel değerleri içinde barındıran
maddi kültür ürünlerinin yok olması kültürün de yok olması anlamına
geleceğinden, belgelenmeleri ve gelecek kuşaklara aktarılarak yaşatılmaları ayrı bir
önem taşımaktadır. Bu bağlamda, kullanıldığı günün özelliği ve görsel zenginliği
kadar kültürel açıdan da önemli olan gelin giysilerinin belgelenmesi gerekliliği ile
bu çalışmada; Giresun ilinde kullanılan yöresel gelin giysileri araştırılarak, ulaşılan
görseller ve örneklerin fotoğrafları çekilmiş, biçim, form, kumaş ve süsleme
özellikleri incelenmiş ve teknik çizimleri yapılarak belgelenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Giresun, gelin giysisi, gelinlik, yöresel
LOSS OF CULTURAL VALUES: LOCAL BRİDAL DRESSES
OF GİRESUN PROVINCE
Abstract
In which many elements of cultural and regional apparel products; used material
culture which offers important information about community assets are known as
the. However, modern life has brought change and innovation regional outfits to
difference of self worth that it hosts by causing corruption or to conform to today's
fashion clothes where they don't have to be leaving. Therefore, cultural values in
the host material culture means that the destruction of cultures have no future,
1
Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Moda Tasarımı Bölümü,
[email protected]
2
[email protected]
Yitirilen Kültürel Değerler: Giresun İli Yöresel Gelin Giysileri
documented and transferred to the next generations vocalized importance. In this
context, it is used as the visual richness of cultural property and of the day, what is
important is that the documentation of this study with the necessity of the bride
clothes; Giresun province to investigate a local bride used clothes, photos of
instances reached visuals and drawn, form, form, fabric and decorative features
have been examined and the work was required to develop the technical drawings.
Key Words: Giresun, wedding gowns, clothing, culture
GİRİŞ
Her toplumun beraberinde getirdiği bir tarihsel yaşanmışlığı vardır ve bu yaşanmışlık
toplumun kültürel öğelerine yansıyarak geleneksel yapıyı oluşturmaktadır. Birçok medeniyete
ev sahipliği yapmış Anadolu’da; birçok kültürle etkileşim içinde yaşamak Anadolu insanına
kültürel zenginlik kazandırmış ve bu özellik tüm bölgelerdeki giyim kuşama çeşitlilik olarak
yansımıştır. Bu çeşitlilikte örf, adet ve geleneklerin de etkisi olduğu ve özellikle doğum,
evlenme, ölüm gibi yaşamın mihenk taşlarını oluşturan günlerin özel törenlerle kutlandığı
bilinmektedir. Bölgesel örf, adet ve değer yargılarına göre şekillenen bu törenlerde, görsel
olarak ön planda yer alan giysiler de yöresel özellikler kazanarak biçimlenmiş ve törenlerle
özdeşleşmiştir.
İnsanların yaşamında özel bir yeri olan evlenme-düğün törenlerinin gelin giysileri ile
özdeşleştiği, tarih boyunca olduğu gibi günümüzde de bu törenlerde gelin giysilerinin önemli bir
yeri olduğu bilinmektedir. Tarihin her döneminde, düğünlerin ana unsuru olan gelin için bu özel
gününde giyeceği giysinin özel bir yeri ve anlamı olmuştur. Her toplumda evlenme ve evlilik
törenleri ait olduğu kültürün kurallarına göre gerçekleştirildiği için, gelin giysilerinde kullanılan
malzemeler, renkler, motifler ve süslemelerin hepsinin ayrı ayrı veya bir bütün olarak taşıdığı
bir sembolik değeri ve kültürel açıdan önem taşıyan bir anlamı vardır. Bu kültürel ve sembolik
değerler bölgelere göre çeşitlilik göstererek, bölgelerin giyinme kültürünü oluştururlar.
Ancak gelenekli yaşamdan modern yaşama geçiş, toplumları geleneksel yapılarından
uzaklaştırırken, benimsenmiş olan maddi ve manevi açıdan pek çok formun değişimine de
neden olmuştur. Değişen formların en belirgin örneklerini de gelin giysilerinde görmek
mümkündür. Tarihi süreç incelendiğinde, insan yaşamının en özel günü olan evlenme
törenlerindeki adetlerden, gelin giysilerine kadar her aşamada modern yaşamın getirdiği değişim
hissedilmekte, günümüzde yöresel gelinliklerin yerini beyaz gelinliklerin aldığı görülmektedir.
Bu durum sadece yöresel formun yok olması değil, üzerinde taşıdığı kültürel değerlerin de yok
olması anlamına gelmekte ve kültürel erozyona neden olmaktadır. Bir medeniyet inşa edilirken
tarihinin, geleneklerinin, kültürünün üzerinden kendini yükselttiği dikkate alındığında,
kültürümüzde her yönüyle zengin bir çeşitliliğe sahip olan düğün törenlerinin ve gelin
giysilerinin modernlik kavramı karşısında yok olmasını engellemek için bu özel giysilerin
belgelenmesi, gelecek kuşaklara aktarılması ve kültürel öğelerinin modern gelinliklerde
yorumlanarak yaşatılması önem taşımaktadır.
Tüm bölgelerde olduğu gibi Karadeniz bölgesinin giyim kuşamında da yöre dışında çok
fazla bilinmeyen, gün ışığına çıkarılmamış, gelenek, görenek ve adetlerin oluşturduğu kültürel
değerleri vardır. Bunların arasında evlilik törenleri ve onlara tören özelliği kazandıran gelin
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
85
Emine Koca - Nurdan Kumaş
giysilerinin önemli yer tutması ve kültürel değerlerini yitirmeden belgelenmeleri gerekliliği
çalışmanın çıkış noktasını oluşturmuştur.
Bu bağlamda, kullanıldığı günün özelliği ve görsel zenginliği kadar kültürel açıdan da
önemli olan gelin giysilerinin belgelenmesi gerekliliği ile bu çalışmada; Giresun ilinde
kullanılan yöresel gelin giysilerinin tasarım özelliklerinin incelenerek öz değerlerini yitirmeden
belgelenmeleri amaçlanmıştır.
2.Yöntem
Giresun ilinde kullanılan yöresel gelin giysilerinin tasarım özelliklerinin incelenerek öz
değerlerinin belgelenmesinin amaçlandığı tarama modeline dayalı bu betimsel araştırmada;
geçmiş zaman içinde meydana gelmiş olay ve olguların araştırılmasında ya da bir problemin
geçmişle olan ilişkisi yönünden incelenmesinde kullanılan “tarihî yöntem” (Kaptan 1991: 4546) kullanılmıştır.
Araştırma kapsamında Giresun’un ilçe ve köylerinde alan araştırması yapılmış, ulaşılan yöresel
gelin giysi görselleri ve örnekleri fotoğraflanmış, biçim, form, kumaş ve süsleme özellikleri
açısından incelenmiş ve teknik çizimleri yapılarak, yörede kullanılan gelin giysileri
belgelenmeye çalışılmıştır. Araştırmacılar tarafından hazırlanan giysi inceleme formu
doğrultusunda incelenen giysiler, görüşme formuna kaydedilen kaynak kişilerden edinilen
bilgiler doğrultusunda yorumlanmıştır.
3. Bulgular
Yapılan alan araştırması sonucunda, tüm bölgelerde olduğu gibi Giresun’da da yöresel gelin
giysisi formunun yerini günümüz beyaz gelinliğine bıraktığı, çok az sayıda yöresel gelin
giysisinin hatıra olarak sandıklarda saklandığı veya müzede korunduğu belirlenmiştir.
İncelemelerde yöreye özgü giysi formlarının gelin giysilerinde de görüldüğü, kumaş, başlık,
aksesuarlar ve süsleme detaylarındaki farklılıklar ile gelin giysisinin diğer giysilerden farklı
özellik kazandığı gözlenmesine rağmen, Giresun’un yöresel giyim tarzında kullanılmayan
şalvarın yöresel gelin giysisinin önemli bir tamamlayıcısı olması dikkat çekici bir özellik olarak
gözlenmiştir.
Giresun ve çevresinde kullanılan yöresel gelin giysilerinin kişilerin ekonomik düzeylerine
bağlı olarak değişiklik gösterdiği ve bu giysilerin 1930’lu yıllardan itibaren şehir merkezinden
başlayıp yavaş yavaş ilçe ve köylere yayılan beyaz gelinliğe yerini bıraktığı görülmüştür.
Giresun ve çevresinde moda ürünü beyaz gelinliğin kullanılmasından önceki süreçte üç farklı
gelin giysisinin kullanıldığı belirlenmiştir:
1. Üç etek gelinlik
2. Bindal gelinlik
3. Entari gelinlik
1. Üç Etek Gelinlik: Şalvar, içlik, üçetek, acem şalı ve cepkenden oluşan gelin giysisinde,
yörenin halk giyiminde kullanılmayan şalvarın gelin giysisinin bütünlüğünü sağlayan önemli bir
parça olduğu görülmektedir. Türk halk giyiminin önemli giysi parçalarından olduğu bilinen üç
etek entariler, tarihi süreçten bu yana diğer bölgelerde olduğu gibi, Giresun ve çevresinde de
uzun yıllar kullanılmıştır. Leyla Saz’ın (1994:188) 1857 de Abdülmecit’in kızı Refia Sultan’ın
düğününde giydiği gelinliği anlatan “…. Koyu mavi üzerine sırma, inci ve pırlanta çiçeklerle
işlenmiş gelinliği üçetekliydi. Yakadan ve kollarından görünen ipek tül gömleğinin uçlarını ince
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
86
Yitirilen Kültürel Değerler: Giresun İli Yöresel Gelin Giysileri
danteller süslüyordu…”.tasviri, üçetek entarilerin, gelin giysisi olarak kullanıldığını açıkça
belirten örneklerden biridir.
Resim 1. Üç etek gelinlik (Mustafa Aça özel Koleksiyonu, Giresun Valiliği il yıllığı)
Alt bedene giyilen şalvar, üst bedene giyilen içlik, üçetek ve gelin hırkasından oluşan üç
etek gelinliğin altına, yalnızca düğünlerde giyilen ve yörede adı “gondol çarık” olarak anılan
ayakkabı giyilmiştir.
Üçeteğin yaka yırtmacından görünen içliğin yaka çevresindeki kordon kıvrılarak
yapılmış süslemeler dikkat çekmektedir. Yanları bele kadar yırtmaçlı olan üçeteğin arka parçası
şalvar üzerine bırakılırken, ön parçasının birinin şalvar içine sokulması, diğerinin ise katlanarak
beldeki kuşak arasına sıkıştırılması dikkat çekici bir başka kullanım özelliğidir. Şalvar ve üç
eteğin brokar görünümlü, bordo renk üzerine sarı ve yeşil bitki motifleri olan “civil basma”
kumaştan yapıldığı ve üçgen formda katlanarak bele sarılan acem kuşağının üzerine Trabzon
hasır işinden yapılmış gümüş kemer takıldığı görülmektedir.
Üç eteğin üzerine giyilen yaka ve kol kenarları sırma işlenmiş kadife cepken, yörede “gelin
hırkası” olarak adlandırılmaktadır. Başta tepelik, kolda hasır bilezik, boyunda beşi bir yerde, on
iki sıra inci ve “üç dolayım altın kordon” gelin giysilerini tamamlayan en önemli aksesuarlar
olarak yer almaktadır. Üç etek gelinlik giysi parçalarının teknik çizimleri aşağıda sunulmuştur.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
87
Emine Koca - Nurdan Kumaş
Çizim 1. Üçetek gelinlik giysi parçaları teknik çizimi
İçlik: Yörede “iç göyneği” olarak da adlandırılan, kadınların yanı sıra erkeklerin de günlük
yaşamlarında kullandıkları bir iç giysi olan içlik; yaka ve kol ucuna yapılan süslemelerle
farklılık kazandırılarak, gelin giysisine bir bütünlük kazandırmıştır. Ten üzerine ve dış giysinin
içine giyildiği için bu adı alan içlik; beyaz ve ketenin doğal rengi olan krem renginde olup, el
tezgâhlarında dokunmuştur. Kaynak kişilerden edinilen bilgilere göre, Giresun da el tezgâhları
olmadığı için bu dokumalar genellikle İstanbul, Bursa ve İran’dan gelmiş bohçacılardan satın
alınmıştır. İçlikler; keten, kara keten ve bürümcük dokumalardan yapılmıştır. İçliğin tüm
dikişleri, iğne oyası tekniği olan “zürafa” ile birleştirilmiştir. Erkek giyiminde uzun kolu,
yırtmaçlı yakası ve geniş eteği ile dikkat çeken içliğin, gelin giyimindeki formu ise oyuk
süslemeli yakası ve yırtmaçsız eteği ile değişiklik göstermektedir.
Üç etek: Entarinin belden aşağı kısmının üç ayrı yaprak, parça olmasından adını alan üç etek,
Giresun’un kırsal kesimlerinde “kutnu kumaş”, sahil kesimlerinde ise “civil basma” olarak
adlandırılan kumaştan yapılmıştır. Üç etek, alt bedende şalvar, üst bedende içlik üzerine beline
acem kuşak sarılarak kullanılmıştır. İpek iplikten dokunmuş olan acem kuşak özel gün ve
düğünlerde kullanılmakta, püskülü ve desenleri ile dikkat çekmektedir.
Üçeteğin önündeki parçalar kıvrılıp kuşağın altına sokularak kullanıldığı için, dış rengi ile
uyumlu düz pamuklu kumaşla astarlanmasına özellikle önem verilmiştir. Üç eteğin arkadan
görünümü uzun tek parça bir elbiseyi andırmakla birlikte, arka parçasının boyu kalça hattının
altına kadar olanları da vardır (Resim 1). Üçetekler için genellikle yöreye has bitki, çiçek
desenleri ve canlı renklerin (sarı, kırmızı vb.) oluşturduğu kumaşlar kullanılmıştır. Ön beden
parçasının kenarlarına yaka açıklığından itibaren süsleme olarak şerit geçirilmiştir.
Dikdörtgen biçiminde iki boy kumaşın ikiye katlanmasıyla oluşan üç eteğin ön ve arka
bedeninin yanlarına, eteği genişletmek amacıyla bel hattından itibaren üçgen şeklinde “peş”
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
88
Yitirilen Kültürel Değerler: Giresun İli Yöresel Gelin Giysileri
parçaları yerleştirilmiştir. Peşlerin yanları hareket ve kullanım kolaylığı sağlaması için yırtmaç
olarak bırakılmıştır. Bedene düz olarak birleştirilen kol uçları manşetle toplanmıştır. Yörede
manşet yerine “bilezik” sözcüğü kullanılmakta ve kol ağzı bu tür toplanmış kollara “bilezikli
kol” adı verilmektedir. Giysinin ön kapaması yaka açıklığından bel hattına kadar örme birit ve
düğme ile sağlanmıştır.
Türk giyim kuşamını oluşturan giysi parçalarının kalıp formlarını belirleyen en önemli
faktör dokuma genişlikleri olmuştur ve bu durum üç eteğin kalıp formun da da görülmektedir.
Eni dar el tezgâhlarında dokunan kumaşlardan yapılan giysilere, beden rahatlığını sağlamak
amacıyla eklenen peş parçaları giysinin kalıp formunu oluşturmuş ve küçük detaylar dışında bu
form aynı kalmıştır.
Koç ve Koca (2012: 144) çalışmalarında, kumaş enlerinin darlığı ve kumaşın kıymetli
olması nedeniyle Türklerin kullandıkları giysilerinin kesimlerinde geometrik, yalın ve kupsuz
bir form kullanıldığını ve bu basit kesimin yüzyıllar boyunca sürdüğünü belirtmeleri,
üçeteklerin kalıp formunun tarihi süreçten beri süregelen ve değişmeyen özelliğini
doğrulamaktadır.
Şalvar: Anadolu kültüründe çokça yaygın olan şalvar, Giresun yöresinde yalnızca gelinlerin
üçetek gelinliğin altına giydikleri bir parça olmuştur. Oldukça geniş bir kesime sahip ve beli
uçkurla toplanan şalvarın, lastikle toplanmış geniş paçalarının ayakların üzerini kapatacak kadar
uzun olması önemli bir özelliğidir. Yanları dikişsiz olan iki paçanın arasına genişlik sağlamak
ve ağ oluşturmak amacıyla konulmuş “kuş” adı verilen ağ parçası şalvarın bir diğer önemli
özelliğidir. Gelin giysilerinde üç etek ile aynı kumaştan yapılan şalvarlar için saten, brokar, tafta
gibi ağır gramajlı ve hacimli kumaşlar kullanılmıştır. Varlıklı kişiler tarafından saten, brokar,
tafta, orta ve düşük gelirli kişiler tarafından ise divitin ve basma kullanılmaktadır. Günümüzde
örnekleri yok denecek kadar az kalan divitin kumaşlar, renk olarak değişiklik göstermekle
birlikte, desenini oluşturan çiçeklerde bordo, kırmızı, pembe gibi canlı renklerin ağırlıklı olarak
kullanıldığı gözlenmiştir.
Gelin Hırkası: Genellikle kadife kumaşından yapılan cepken görünümlü giysi; üçetek
gelinliklerinin bir parçasıdır (Resim 2). Kol ve yaka kenarlarına sırma kordon tutturma tekniği
ile süslemeler yapılmıştır. Süslemelerde yaprak ve çiçek motifleri kullanılmıştır. Kadife ile astar
arasına tahta pamuk yerleştirilerek üzerinden sıralı dikişle tutturulanları olduğu gibi, sadece
astarla kaplanan türleri de vardır. Günümüzde kapitone olarak bilinen teknik, yörede “sırınmış”
terimi ile ifade edilmekte ve giysi “pamukla sırınmış hırka” olarak da bilinmektedir. Kadife
kumaştan yapıldığı için “kadife” olarak da adlandırılan hırkaların içi ekonomik duruma göre
ipek ya da ketenle astarlanmıştır. Boyları genellikle bel hattının üstünde olan giysinin, kalça
hattının altına kadar uzanan türleri de vardır. Renkleri genellikle mor, siyah ya da laciverttir.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
89
Emine Koca - Nurdan Kumaş
Resim 2. Gelin hırkası örnekleri (Rukiye Şahin Özel Koleksiyonu)
2. Bindal Gelinlik: Kadife kumaş üzerine başta yaka ve kol ucu çevresi olmak üzere bedenin
büyük bir bölümü, sarı metal bükümlü iplikle, dival işi bitkisel bezemelerle süslenmiş ve boyu
ayak bileklerine kadar uzanan, tek parça bir giysidir. Türk giyim kuşamının Batılılaşma
sürecinde tek parça özelliğiyle Avrupa etkisini yansıtan bir giysi olan bindallı, Türkiye’nin pek
çok bölgesinde özel günlerde ve gelin giysisi olarak kullanılmıştır. Giresun ve çevresinde bu
giysiye “bindal” adı verilmektedir.
Koç ve Koca’ya göre (2007: 73) Türk giyim kuşamında 19. Yüzyılın, sonlarına doğru,
kadife üzerine dival işi altın sim sırma işlemeli, halk arasında bindallı veya kutu içi entari adı
verilen entarilerin yaygınlaştığını belirtmişlerdir. Genellikle gelinlik olarak kutu içinde satılan
bu giysilerin İstanbul’da farklı bedenlerde hazırlanarak üretilip tüm yurda buradan yayıldığı
bilinmektedir. Micklewrıght (1989:164) bindallı nakışı ile süslenmiş giysileri kumaşlarına göre,
iki gruba ayırmıştır. Mor, siyah, mavi, yeşil, bordo gibi koyu renk kadife üzerine işlemeli
olanların genellikle tek parça olduğunu ve geleneksel gelin giysisi olarak kullanıldığını, mavi,
pembe, sarı, yumurta kabuğu gibi pastel renk tonlarında saten üzerine işlemeli olanların ise iki
parçadan oluştuğunu belirtmiştir. Her iki gruptan örneklerin neredeyse Türkiye’deki her müzede
bulunduğunu vurgulamıştır. Yörede ekonomik durumu iyi olan aileler tarafından rağbet gören
bindal gelinlikte rastlanan ödünç verme olayının sıklıkla görülmesi diğer gelinliklerde olmayan
bir ayrıntı olarak dikkat çekmiştir.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
90
Yitirilen Kültürel Değerler: Giresun İli Yöresel Gelin Giysileri
Resim 3. Bindal gelinlik (Hayriye Kaya ve Selma Ahıskalı Aile Albümü)
Bindal gelinliğin en önemli özelliği olan dival işi işlemelerin genellikle bitkisel
bezemelerden oluştuğu değişik çiçek, kıvrım, dal ve yaprakların kullanıldığı Resim 3’te
görülmektedir. İşlemelerin yoğunluğu sosyal statünün yüksekliği ile eşdeğer görülen ve
biçimsel olarak etek ucuna doğru genişleyen tek parça giysinin beli Trabzon hasırı kemer ile
toplanmıştır. Belde kullanılan altın Trabzon hasırı kemer, başta tepelik, kolda altın hasır bilezik,
boyunda beşi bir yerde, on iki sıra inci ve üç dolayım altın kordon gelin giysilerini tamamlayan
en önemli aksesuarlar olduğu gibi ekonomik durumun belirleyicisi konumundadır. Kumaş
olarak kadife kullanılan bindal gelinliğin beden ve kollarının tamamı krem rengi pamuklu astar
ile kaplanmış olup, Giresun yöresinde genellikle mürdüm ve patlıcan moru renginde bindal
gelinlikler kullanılırken krem rengi kadifeden olanları da bulunmaktadır.
Çizim 2. Bindal gelinlik teknik çizimi
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
91
Emine Koca - Nurdan Kumaş
Etek ucuna doğru açılarak genişleyen etek formu, boynu çevreleyen sıfır yaka biçimi ve
göğüs altına kadar uzanan yaka yırtmacı ile ayak bileklerine kadar uzanan giysinin arka etek
boyu, ön etek boyuna göre kavisli şekilde uzun olan türleri de bulunmaktadır. Ön ve arka ortası
kumaş katı olan giysinin kolu derin olmayan bir kavisle bedene takılmıştır (erkek gömleği kol
formuna benzer biçimde). Genişliği kol ucuna doğru hafif daralan kol ağzı düz bırakılmıştır.
3.Entari gelinlik: Genellikle pamuklu kumaştan, ayak bileği uzunluğunda ve değişik
bölümlerinde basit süslemeleri olan tek parça gelin giysisinin, ipek görünümlü kumaşlardan
yapılmış olanları da bulunmaktadır. Model ve süsleme özellikleri farklılık göstermektedir.
Entari gelinlikler adından da belli olduğu gibi elbise formunda olup, Giresun’un merkezden
uzak köylerinde sıklıkla kullanılmıştır. Ekonomik düzeye göre kumaş türü ve işleme
özelliklerinin farklılaştığı gözlenmiştir. Kaynak kişilerden edinilen bilgilere göre; yörede
uygulanan çarşambalık- perşembelik adetlerinden olan Perşembe günü, gelir seviyesi düşük
ailelerde geline damat tarafından entari gelinlik giydirildiği belirlenmiştir.
92
Resim 4. Entari gelinlik örnekleri (Şengül Gözen ve Elvan Cebecioğlu Özel Koleksiyonu)
Resim 4’deki Giresun’un merkezden uzak köylerinde sıklıkla kullanılmış olan entari gelin
giysi örnekleri, pamuklu ve ipek kumaşlardan yapılmıştır. Lacivert pamuklu kumaştan yapılmış
entari gelinlik, derin yaka yırtmacının ucundaki kırmaları, ince hâkim yakası ve kol ağzı detayı
ile farklılık göstermektedir. Geniş şekilde oyularak yuvarlatılmış olan yırtmaç kol uçlarını
biçimlendirmekte, kenarındaki biritler ve giysi kumaşından yapılmış küçük top şeklindeki
düğmeler kol ağzını bilekte toplamaktadır. Kol ağzının açık kullanımında ise farklı bir görüntü
yaratmaktadır. Kol uçlarına ve yaka çevresine geçirilmiş olan şerit, gayet sade olan giysinin tek
süsleme detayıdır. İçi krem rengi pamuklu dokuma ile astarlanmış ve iç gömleği ile giyilen
giysinin, kumaş kalitesi ve süslemesinin olmaması dikkate alındığında; bu giysiyi giyen gelinin
eşinin ekonomik durumunun iyi olmadığı söylenebilir. Kaynak kişilerden elde edilen bilgilere
göre, yeşil ipek kumaştan yapılmış tek parça ve boyu ayak bileği hizasında olan gelin giysisini
ekonomik durumu iyi olmayan ailelerin gelinleri giymektedir. Bu giysiyi günlük giysiden ayıran
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
Yitirilen Kültürel Değerler: Giresun İli Yöresel Gelin Giysileri
ve gelin giysisi yapan özelliği kumaşının saf ipek olmasıdır. Gelir düzeyine göre ipek
görünümlü, çok kalın olmayan dökümlü kumaşlardan da yapılanları bulunmaktadır. Kol uçları
ve yaka çevresi pembe renkli biye ile temizlenmiş olan giysinin, göğüs üstünde yaka biyesinin
genişliğinde siyah ve beyaz şeritlerle roba şekli verilmiş, robanın altında ise verev yerleştirilmiş
pembe şeritlerle süsleme yapılmıştır. Bel kesiğinin ve kol ağzı biyesinin üzerinde de aynı
şeritlerle süsleme görülmektedir. Giysi üzerindeki şeritlerin farklı geometrik şekillerde
yerleştirilmesi ile farklı görüntü kazandırılmış gelin giysilerinin olduğu edinilen bilgiler
arasında yer almaktadır.
93
Çizim 3. Entari gelinlik teknik çizimleri
Tek parça olan lacivert entari gelinliğin ön ve arka bedeninin her iki yanına, bel hattından
başlayarak etek ucuna doğru genişleyen üçgen şeklinde peş parçaları yerleştirilmiştir. Etek
ucunun genişlemesini sağlayan peş parçaları üçetek gelinliklerdeki ile aynı biçimdedir. Arka
yaka oyuntusunun devamı olarak, bel hattının üzerine kadar uzanan yaka yırtmacının U
şeklindeki genişliği, ön ortasında küçük serbest kırmalar yapılarak daraltılmıştır. Yaka
yırtmacına boyunu saracak şekilde ince bir hâkim yaka takılmıştır. Derin ve yuvarlak olarak
oyulmuş kol ağzı yırtmacı bulunan kolun bedene düz olarak birleştirildiği Çizim 3’te
görülmektedir.
Bel hattındaki kesiği ile bele oturan ve etek parçası büzgülü olan yeşil entari gelinliğin ön
orta kapaması ince bir pat ile sağlanmıştır. Boyun çevresini saran sıfır yakası ve uçları büzgü ve
biye ile toplanmış kol formu, giysinin sade biçimini yansıtmaktadır. Derin olmayan bir kavisle
bedene birleştirilmiş takma kollu giysinin boyu ayak bileği hizasındadır.
Giresun ve çevresinde yöresel biçimlere ve özelliklere sahip gelin giysilerinin yerini
Avrupai bir tarz olan beyaz gelinliğe bırakması kolay olmamış ve bu geçiş sürecinde beyaz
gelinlik üzerinde yöresel öğelerin yer aldığı gelin giysileri kullanılmıştır. Yapılan alan
araştırmasında, Uzun yıllar benimsenerek yaşatılan bir giyinme kültüründen vazgeçmenin çok ta
kolay olmadığı görülmüştür. 1930’lu yıllara kadar yaygın olarak kullanılan yöresel biçimlere ve
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
Emine Koca - Nurdan Kumaş
özelliklere sahip gelin giysilerinin yerini Avrupai bir tarz olan beyaz gelinliğe bırakmasının
kolay olmadığı, bu geçiş sürecinde beyaz gelinlik üzerinde yöresel öğelerin yer aldığı “ara tarz”
gelin giysilerinin kullanıldığı gözlenmiştir. Beyaz saten veya tafta gelinlik kumaşından
yapılmış, ancak üzerinde dival işi işlemeleri ve başındaki tepelik ile yöresel ve modern karışımı
giysiler içindeki gelin fotoğrafları bu durumu örneklemektedir.
Kültür olgusu, değişmeyen, hep olduğu gibi kalan bir anlamlar bütünü değildir; zamana,
siyasal, sosyal ve ekonomik yapıdaki gelişmelere bağlı olarak değişikliğe uğrayabilir; başka
kültürlerle karşılıklı olarak alışverişte bulunulabilir. Bu bağlamda, tam bir kültürel reddetme
veya tam bir kültürel kabul hiçbir zaman gerçekleşmez (Koca- Koç vd. 2007:796). Bu nedenle
her iki tarzı da içinde barındıran “ara tarz” gelin giysilerinin oluşması, uzun yıllar
benimsenerek yaşatılan bir giyinme kültüründen vazgeçmenin kolay olmadığının göstergesi
olarak kabul edilebilir.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Giresun ili ve çevresinde evlilik törenlerinde 1930’lu yıllara kadar yöresel gelin giysilerinin
yaygın olarak kullanıldığı ve bu yıllardan sonra moda ürünü beyaz gelinliğin kullanımının şehir
merkezinde başlayarak köylere kadar yayıldığı belirlenmiştir. Bu sürece kadar yörede üçetek
gelinlik, bindal gelinlik ve entari gelinlik olmak üzere üç farklı yöresel gelin giysisinin
kullanıldığı ve en eski gelinliğin üçetek gelinlik olduğu gözlenmiştir. Giresun ilinin yöresel
giyim tarzında şalvar kullanılmazken, şalvarın üçetek gelinlik formunun önemli bir
tamamlayıcısı olması dikkat çekici bir özellik olarak belirlenmiştir.
Çoğu yörelerde bindallı olarak adlandırılan, dival işi ile işleniş farklı motiflerle bezeli kadife
bindal, yörenin giysi parçaları arasında yer almazken, gelin giysisi olarak kullanılması dikkat
çekici özellik olarak gözlenmiş ve sosyo- ekonomik durumları iyi olan gelinlerin tercihinin bu
gelinlikten yana olduğu saptanmıştır. Gelir düzeyi düşük ailelerin gelinlerinin bindal gelinliği
ödünç olarak giydikleri veya entari gelinlik giydikleri ulaşılan sonuçlardandır. Ayrıca gelir
seviyesi daha düşük ailelerde entari gelinliğin, yörede uygulanan çarşambalık- perşembelik
adetlerinden olan Perşembe günü geline damat tarafından giydirilen gelinlik olduğu
saptanmıştır.
Kültürel değerlerimizden biri olan yöresel giysilerimizin kaybolmasını önlemek amacıyla
belgelenmesi, korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması büyük önem taşımaktadır. Bu
nedenle, kişilerin yaşamında önemli yeri olan düğün törenlerinin ve gelin giysilerinin tüm
bölgelerde alanın uzmanı kişiler tarafından öz değerlerini yitirmeden belgelenmesi önemlidir.
Bu doğrultuda, halkın bilinçlendirilmesi, gençlerin ise bu konuda duyarlılığının artırılmasına
yönelik girişimlerde bulunulması kültürel miraslarımız açısından ayrı bir önem taşımaktadır.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
94
Yitirilen Kültürel Değerler: Giresun İli Yöresel Gelin Giysileri
KAYNAKLAR
--- (1999) Giresun Valiliği il yıllığı, Ankara: Kültür Ofset.
KAPTAN, Saim ( 1991),
Ankara.
Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri, Tekışık
Matbaası,
KOCA Emine, KOÇ, Fatma, VURAL Tuba (2007), “Kültürlerarası Etkileşimde Giyim Kuşam”,
38. ICANAS Uluslar Arası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül,
Ankara, s.793-808.
KOÇ, Fatma, KOCA, Emine (2007), “The Westernization Process in Otoman Women’s
Garments:18th Century- 20th Century”, Asian Journal of Women’s Studies (AJWS), 13
(4), 57-84.
KOÇ, Fatma, KOCA, Emine (2012), “The Clothing Culture of the Turks, and the Entari (Part 2:
the Entari)”, Folk Life: Journal of Ethnological Studies, 50 (2), 141-168.
MİCKLEWRIGHT, Nancy (1989), Late Nineteenth Century Otoman Wedding Costumes
As Indicators Of Social Change, Muqarnas: An Annual on Islamic Art and
Architecture, VI, 161-174.
SAZ, Leyla (1994). The Imperal harem of the Sultans. İstanbul: Peva Publication
KAYNAK KİŞİLER
K.K.1: Mustafa Aça, 1975 yılı doğumlu, 5 yıldır Giresun’da yaşıyor, üniversite mezunu,
Giresun Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde
öğretim üyesi.
K.K.2: Rukiye Şahin, 1959 yılı doğumlu, doğduğunda beri Giresun’da yaşıyor, üniversite
mezunu, öğretmen emeklisi.
K.K.3: Hayriye Kaya, 1955 yılı doğumlu, doğduğunda beri Giresun’da yaşıyor, lise mezunu,
banka müdürlüğünden emekli.
K.K.4: Selma Ahıskalı, 1956 yılı doğumlu, doğduğunda beri Giresun’da yaşıyor, üniversite
mezunu, eczacı.
K.K.5: Şengül Gözen, 1958 yılı doğumlu, doğduğunda beri Giresun’da yaşıyor, lise mezunu,
öğretmen emeklisi.
K.K.6: Elvan Cebecioğlu, 1984 yılı doğumlu, doğduğunda beri Giresun/ Tirebolu’da yaşıyor,
üniversite mezunu, hemşire.
Bu çalışma, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde tamamlanmış olan “Giresun İli
Gelin Giysilerinin Değişim Süreci Üzerine Bir Araştırma” konulu yüksek lisans
tezinden hazırlanmıştır.
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 2, Sayı: 2, Mart 2015, s. 84-95
95