Soru Hazırlamada Dikkat Edilecek Hususlar İçin Tıklayınız
Transkript
Soru Hazırlamada Dikkat Edilecek Hususlar İçin Tıklayınız
ÖNSÖZ Ordu ilinde bulunan okullarımızdaki eğitimin yakından ve etkili bir şekilde izlenmesi için başlatılan BAŞARI İÇİN EL ELE projesi çerçevesinde biz eğitimcilere çabalarımızla verimin artırılmasına yönelik destek sağlayacak bir planlamanın ardından eğitim sürecinin, öğretim boyutunu çeşitli kademe ve evrelerindeki ölçme-değerlendirme boyutunda daha önceki hazırlamış olduğumuz Ölçme ve Değerlendirme çalışmamızdaki verilerden sonra ilimiz ilk öğretim ve orta öğretim okullarımızdaki görevli öğretmenlerimizle bu çalışmamızda; iki unsuru gözden geçirerek içinde olduğumuz konunun tekrar farkındalığını hatırlatarak ilk olarak kısa cevaplı soruların yazılması ve bunlarla ilgili örnekler üzerinde durulması. İkinci olarakta seçmeli soruların yazılması üzerinde durulmaktadır. Bu tür soruların yazılmasının, Türkçe, matematik. fen bilimleri, sosyal bilimler ve yabancı diller için ayrı ayrı örneklendirilmesine ve yapılan hatalarda eleştirilerine bakarak eğitimdeki verim sorununun girdiğimiz bu yolda bir nebze üstesinden gelmeye Milli Eğitim Müdürlüğünün imkanları ve siz değerli meslektaşlarımın özverileriyle başarımızın ilerleyeceğine hiç kuşkumuz yoktur. Sınıflarımızdaki başarıyı etkileyecek öğrencilerin zihinsel güçlerini geliştirecek öğretmenlerimize yararı olacağını düşündüğümüz ÖSYM Eğitim Yayınlarından Durmuş Ali ÖZÇELİK ‘e ait Test Hazırlama Kılavuzu’ndan bazı bölümler siz değerli öğretmenlerin uygulama alanlarına sunuyoruz. Hazırlayan Erhan DÜZGÜN 1 SORU HAZIRLAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR İÇİNDEKİLER KISA CEVAPLI SORULARIN YAZILMASI ………………………………………3 1. Türkçe Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması………………...3 2 . Matematik dersi ile ilgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması……………….8 3. Fen Bilgisi, Fizik, Kimya, Biyoloji Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması …………………………………………..…….............13 4.Sosyal Bilgiler, Tarih, Coğrafya,Sosyoloji vb. derslriyle ilgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması …………………………………….………….22 5. İngilizce Dersiyle ilgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması…….…... ....…..27 6. Almanca Dersiyle ilgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması…….…... …….29 7. Fransızca Dersiyle ilgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması……..…. …….31 SEÇMELİ SORULARIN YAZILMASI………………………………..………..33 1. Türkçe Dersleriyle İlgili Seçmeli Soruların Yazılması……………. . ........33 2. Matematik dersi ile ilgili Seçmeli Soruların Yazılması…………….. …...39 3. Fen Bilgisi,Fizik, Kimya, Biyoloji dersleriyle ilgili seçmeli Soruların Yazılması…………………………………………………………………..43 4. Sosyal Bilgiler, Tarih, Coğrafya, Sosyoloji dersleriyle ilgili Seçmeli Sorularınazılması………….…………………………………….. ………..50 5. İngilizce Dersiyle ilgili Seçmeli Soruların Yazılması……….….…………59 6. Almanca Dersiyle ilgili Seçmeli Soruların Yazılması…….……………….62 7. Fransızca Dersiyle ilgili Seçmeli Soruların Yazılması…….………………66 2 KISA CEVAPLI SORULARIN YAZILMASI Bu kısımda, kısa cevaplı soruların yazılması ile ilgili örnekler üzerinde durulmakladır. Bu tür sorulan yazılmasının, Türkçe, matematik, fen bilimleri, sosyal bilimler ve yabancı diller için ayrı ayrı örneklendirilmesine çalışılmaktadır. Değişik okul ve sınıflarda çalışan veya çalışmayı planlayanlara yardımcı olabilmek için bu ders gruplarının her birinde, hem ilkokul, hem ortaokul, hem de lise düzeylerinden örnekler vermeye çalışılmaktadır. Burada ele alınan örneklerin bulunabilen örnekler olduğu ve bunların ele alınan konularla ilgili olarak sorulabilecek bütün sorulan kapsamadığı açıktır. Örnekler, bu konular üzerinde ne gibi sorular sorulabileceği konusunda bir fikir verme amacını gütmektedir. 1. Türkçe Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması Türkçe derslerinde temel amacın öğrencilere anadilini anlama ve anlatmada u s t a l ı k l a kullanma gücü kazandırmak olduğu daha önce belirtilmişti. Bu gücü oluşturan temel öğelerin neler olabileceği üzerinde de durulmuştu. Şimdi, anadilini ustalıkla kullanma gücünü oluşturan temel öğelerden yazı dili ile ilgili olanların kısa cevaplı sorularla nasıl yoklanabileceğini gösteren örnekler verilecektir. Kısa cevaplı soru yazılırken ne yapılabileceğini göstermek amacıyla verilen bu Örneklerin, hazırlanabilecek tüm soruları göstermediğini bir daha hatırlatmakta yarar vardır. Ayrıca, ilkokul, ortaokul ve lise veya lise dengi okullarımızda bunların aynen sorulamayacağı da unutulmamalıdır. Okul ve sınıf düzeyine göre, hem seçilecek parçaların niteliği, hem de soruların cevaplanabilmesi için bunlarla yoklanan davranışta erişilmiş olması beklenen öğrenme düzeyi değişik olacaktır. ÖRNEK I. "Umutsuzluğa kapılma. Umudunu yitirdin mi her şeyini yitirirsin. Başarıya giden yolun başarısızlıktan geçtiğini unutma. Yeter ki seni başarısızlığa düşüren nedenleri, duygularına kapılmadan değerlendiresin. Öte yandan çevrendekilerin söylediklerine de kulak ver. Ama olaylar karşısında aklını kullanarak kendi seçimini kendin yap.’’ Bu örnekle ilgili kısa cevaplı sorular ve bu sorulara verilmesi beklenen cevaplar Şöyledir: ANLAMA AÇISINDAN: A) Sözcük düzeyinde: 1. "Kapılmak" eyleminin parçadaki ilk kullanımıyla ikinci kullanımı arasında anlamca nasıl bir ayrım vardır? 3 ilk ve genel anlamı "kapmak işine konu olmak" olan bu sözcük, ilkin "(olumsuz bir duruma) düşmek", ikincisinde ise "etkilenmek. sürüklenmek" anlamında kullanılmıştir. 2. Bu parçada, "bir durumu belirleme, ayırma, sonucu üzerinde İyi ya da kötü yargısına varma" anlamını içeren sözcük hangisidir? "Değerlendirme" sözcüğü. 3. Parçadaki eylemlerin emir kipinde olması ya da emir anlamını içerecek biçimdc seçilmesi neye bağlanabilir? Parçanın öğüt verme amacıyla yazılmış olmasına. B) Cümle düzeyinde: 1. Parçanın ikinci cümlesindeki "mi" eki, sonuna geldiği cümleciğe nasıl bir an- lam özelliği katmaktadır? Birinci cümleciği, temel cümleciğin koşulu durumuna sokmaktadır. 2. "Kişi yenile yenile yenilmemesini öğrenir." yargısı, parçanın hangi cümlesinde dile getirilmiştir? Üçüncü cûmlesinde. 3. Parçanın son cümlesine "ama" sözcüğüyle başlanmasının nedeni ne olabilir? Uyarma ve koşul niteliğiyle son cümleyi öncekine bağlama isteği. C) Paragraf düzeyinde: 1. Parçanın yazarı, öğüt verdiği kişinin başansızlığa düşmekten korkmamasını hangi koşula bağlıyor? Başansızlığın nedenlerini nesnel bir tutumla düşünüp gözden geçirmesi koşuluna. 2. "Umudunu yitirdin mi her şeyini yitirirsin’’ yargısı bu parçanın anadüşüncesi olabilir mi? (Kararınızı bir cümleyle savununuz.) Evet. Çünkü bu yargı, parçadaki öteki düşünceleri de doğrudan ya da dolaylıı bir biçimde içermektedir. 3. "Başarıya giden yol, başarısızlıktan geçer."yargısı. hangi yönden anadüşünce cümlesini desteklemektedir? İnsanı umutsuzluğa düşüren durumlardan birini sezdirerek "insan başarısızlığa da uğrasa umudunu yitirmemeli." düşüncesini pekiştirme yönünden. 4 4. Paragrafta öne sürülen düşünceleri geliştirmek için hangi yol seçilmiştir? Umut-umutsuzluk, başan-başarısızlık gibi olumlu ve olumsuz durumları birlikte verme yolu. ANLATMA AÇISINDAN: A) Sözcük düzeyinde: 1. Parçayı oluşturan cümlelerden hangisinin yüklemi "dinle" sözcüğü ile değiştirilirse anlamda bir değişme olmaz? Beşinci cümlenin yüklemini oluşturan "kulak ver" deyimi. 2. "Nesnel davranmak" kavramını karşılayacak biçimde kullanılmış olan sözcük öbeği hangisidir? Dördüncü cümledeki "duygularına kapılmadan değerlendiresin". B) Cümle düzeyinde: 1. Birinci cümlede "Umutsuzluğa" sözcüğünden sonra "da" sözcüğü getirilirse cümlenin anlamında nasıl bir değişmc olur? Cümlenin anlamında, "Umutsuzluk"la aynı görevde olan ve anılmayan kavramları da içeren bir genişleme olur. 2. Parçanın son cümlesinde belirtilmeye çalışılanın bir gereklilik olduğu vurgulanmak istenirse cümle hangi biçimde kurulmalıdır? Cümlenin yüklemi emir kipinde değil, "gereklilik" anlatan "yapmalısın" biçiminde olmalıdır. C) Paragraf düzeyinde: 1. Birinci cümle iie ikinci cümle arasında dilsel bağlantı nasıl kurulmuştur? Birinci cümlede geçen "umut" sözcüğünün ikinci cümlede tekrar edilmesiyle. 2. "Konuş, tartış onlarla." cümlesi parçaya yerleştirilmek istense, cümle düzenine göre bunun parçadaki yeri neresi olabilir? Parçanın yapısı içinde her cümlenin. dil ve düşünce yönünden kendinden öncekinin ve sonrakinin bir uzantısı olması gerektiğinden. verilen cümlenin yeri, "... kulak ver." diye biten cümlenin sonu olabilir. ÖRNEK II "İki insanın gerçekten dost olabildiği yerde uygarlık vardır; iki insanın bile dost olamadığı yerde ise, aklın bulabildiği en güzel düzen de kurulsa (kurulamaz ya) uygarlık yoktur. Dostluksa bilim gibi, insanın hazır bulduğu değil, yarattığı bir şeydir. 5 Bu örnekle ilgili kısa cevaplı sorular ve bu sorulara verilmesi beklenen cevaplar şöyledir: ANLAMA AÇISINDAN: A) Sözcük düzeyinde: 1. "Dost" sözcüğünün parçadaki kullanılışlarıyla, (1) Birinin iyiliğini isteyen, onu içten seven kimse, "düşman" karşıtı. (2) İyi geçinen, aralarında dava olmayan. (3) Sevgili, yâr. anlamlanndan hangisi arasında ilgi kurulamaz? Parçada "dost" sözcüğünün kullanılışları, verilen anlamların üçüncüsüyle ilgisizdir. 2. Parçada hangi sözcük, "durum" anlamını içermektedir? Parçada "yer" sözcüğü iki kez. "durum" anlamına gelecek biçimde kullanılmıştır. 3. Parçada niçin. "dost olduğu" değil de "dost olabildigi", "dost olmadığı değil de "dost olamadığı", "aklın bulduğu" değil de "aklın bulabildiği", "kurulmaz" degil de "kurulamaz" biçimleri kullanılmıştır? Parçada. insanların istenilen duruma güçlerinin yetebileceğini göstermek için eylemler yeterlik biçimiyle verilmiştir. B) Cümle düzeyinde: 1. Ayraç içindeki "kurulamaz"dan sonraki "ya" sözcüğü, anlamı hangi yönde etkilemektedir? “ya’’ sözcüğü, "kurulamaz" yargısının anlamını pekiştirmektedir. 2. Ayraç içinde verilen "kurulamaz ya" sözüyle ne söylenmek istenmiştir? "Dostluğun bulunmadığı yerde iyi bir düzenin de kurulamayacağı" 3. İkinci cümledeki "ise" sözcüğü, niçin kullanılmıştır? Daha önceki cümledc belirtilen durumun karşıtı bir durumdan söz edileceği için. C) Paragraf düzeyinde: 1. Parçaya göre, "dostluk"la "bilim" arasında nasıl bir ilişki vardır? Her ikisini de insan, uğraşarak. kendinden bir şeyler katarak ortaya koyar. 2. Bu parçada özellikle vurgulanmak istenen düşünce nedir? "Uygarlaşma dostluk kurmakla olanaklıdır." 3. "Aklın bulabildiği en güzel düzen de kurulsa uygarlık yoktur." yargısı. anadüşünceyi hangi yönde desteklemektedir? 6 Uygarlık sağlamada akla en yakın olan "iyi bir düzen kurma" yolunun bile uygarlığa götürmeyeceğini söyleyerek dostluk kurma ile uygarlaşma arasındaki ilişkiyi daha belirgin bir duruma getirme yönünden. 4. Parçada öne sürülen düşünceyi getiştirmek için anlatımda nasıl bir yol seçilmiştir? Dost olabilmek-dost olmamak, uygarlık vardır-uygarlık yoktur gibi olumlu ve olumsuz durumlar verilerek. ANLATMA AÇISINDAN: A) Sözcük düzeyinde: 1. 1. “... insanın hazır bulduğu değil ..." cümleciğinde söylenmek istenen şey, "değil" sözcüğü kullanılmadan ve —anlam değişmeden— değişik bir biçimde nasıl anlatılabilir? "... bulduğu ..." sözcüğü olumsuzlaştırılarak "değil" sözcüğü kullanılmayabilir; cümlecik "... insanın hazır bulmadığı..." biçimine dönüştürülebilir. 2. Parçada "toplumu oluşturan. yöneten yasa ve kuralların tümü" anlamını veren sözcük hangisidir? "düzen" sözcüğü. B) Cümle düzeyinde: 1. "İki insanın gerçekten dost olabildiği" cümleciğiyle "iki insanın gerçekten dost olduğu" cümleciği arasında nasıl bir fark vardır? Birincisinde "dost olmak" için bir çaba, güç harcama söz konusudur; ikincisinde ise, "dost olma" durumunun bulunduğu belirtilmektedir. 2. Son cümle, bir soru cümlesi olarak nasıl düzenlenebilir? "Dostluk, bilim, insanın hazır bulmadığı, yarattığı bir şey midir?" C) Paragraf düzeyinde: 1. Noktalı virgül ile birbirine bağlanmış olan ilk iki cümle arasında dilsel bağlantı nasıl kurulmuştur? "bile", "ise" sözcükleri, iki cümle arasındaki bağlantıyı sağlamaktadır. 2. "Uygarım diyebilmek için önce insanları tanımalı ve sevmelisin. Çünkü ..." sözleri, anlam bütünlüğünü bozmayacak biçimde parçaya eklenmek istense bu sözler nereye yerleştirilebilir? İlk cümle ve devamı olarak parçanın başına konabilir. Yukardaki örneklerde, soru yazımını örneklendirmck için küçük bir parçadan çok sayıda ve değişik sorular çıkarılmıştır. Bu örneklerden bazılan ötekilerin cevaplarını belirlediği için bunlann tümünün aynı test içinde verilemeyeceği açıktır. 7 2. Matematik Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması Matematik derslerinde temel amacın öğrencilere, matematiksel kavram ve ifadelerle sunulmuş düşünceleri anlama ve düşüncelerini matematiksel kavram ve ifadelerle sunma gücü kazandırmak olduğunu ve kısa cevaplı sorularla nasıl yoklanabileceğini gösteren örnekler verilecektir. Anlama ve anlatmada matematiksel kavram ve ifadelerden yararlanma gücünü oluşturan başlıca öğelerin kısa cevaplı sorularla yoklanmasını örneklendirebilmek için aşağıda, iki değişik durumdan yararlanılmaktadır. Bu durumlarla ilgili olarak öğrencilere kazandrılmaya çalışılan, matematiksel kavram ve ifadelerden yararlanma gücünün değişik Öğelerinin kısa cevaplı sorularla nasıl yoklanabileceği gösterilmektedir. Anlamayı kolaylaştırmak için, ömeklere bağlı olan sorular belli bir düzen içinde verilmekte ve aralara, yoklanan davranışın ne ile ilgili olduğunu gösteren ara başlıklar konulmuş bulunmaktadır. Verilen soruların. bu örneklere bağlı olarak hazırlanabilecek bütün soruları kapsamadığı açıktır. Ayrıca, ilkokul, ortaokul. lise ve lise dengi okullardaki matematik derslerinde, hazırlanacak soruların dayanacağı durumlar da öğrencilerin gelişme düzeylerine uygun durumlar olacaktır. ÖRNEK I "Bir daire için ANLAMA AÇISINDAN: Bu örnekle ilgili kısa cevaplı sorular ve bu sorulara verilmesi beklenen cevaplar şöyledir: A) Matematiksel kavramlarla ilgili olarak: 1. Yukarda S çemberin alanını gösterdiğine göre R neyi göstermektedir? Yançapı. 2. Çemberin R ile gösterilen yarıçapı hangi uzunluğu ifade eder? Çember üzerindeki bir noktanın merkeze olan uzaklığını. 3. Çember için, neden bir yarıçap tanımlanmıştır? Çevre ve alanı veren bağıntıları ortaya koymak için. B) Matematikseİ ifadelerle ilgili olarak: 1. Çemberin çevresini veren ifade nedir? 2. Çemberin çevresini veren ifade sözle nasıl söylenebilir? Çemberin çevresi. çapının π katına eşittir. 8 3. ve bağıntılarından hangisi, somut karşılığı olması nedeniyle daha kolay anlaşılabilir? İfadesi. C) Matematiksel ifadeyle sunulmuş düşüncelerle ilgili olarak: ve bağıntılarında alan ve çevre hangi değişkene 1. göre tanımlanmıştır? R yarıçap uzunluğuna göre. olduğuna göre, çevre ve alan arasında nasıl bir 2. ve bağıntı vardır? Çevrenin yarısı alındığında elde edilen gerçel sayı, alanın yarıçapa bölümünden elde edilen gerçel sayıya eşittir. 3. R nin hangi değerleri için olur? olur. ÖRNEK II "Bir çember üzerindeki noktaların merkeze olan uzaklığına çemberin yarıçapı, yarıçapının iki katına çapı denir. Yarıçap R ile gösterilir. Çemberin çapı uzunluğundaki bir iple çevresini dolanmak için bu ipin 3,14 defa kullamlması gerekir. Buna pi sayısı denir ve π simgesi ile gösterilir." ANLATMA AÇISINDAN: Bu örnekle ilgili kısa cevaplı sorular ve bu sorulara verilmesi beklenen cevaplar şöyledir: A) Matematiksel kavramlarla ilgili olarak: 1. Yukardaki parçada, çember ve daire ile ilgili olarak hangi kavramlar üzerinde durulmaktadır? Çap, yarıçap ve pi sayısı (2R, R, π ) 2. Merkezden geçen bir doğrunun, çember içinde kalan parçasının uzunluğu ne kadardır? 2R kadar. 3. Çemberin çevre uzunluğunu yaklaşık biçimde değil. tam olarak bulabilmek için pi sayısının değeri ne alınmalıdır? 22/7 B) Matematiksel ifadelerle ilgili olarak: 1. Çemberin çevresi, yarıçapın fonksiyonu olarak nasıl gösterilebilir? 9 2. Dairenin çevresi ile alanı arasında nasıl bir bağıntı vardır? 3. Bir çemberin çevresi ile alanını ifade eden gerçel sayılar hangi durumda eşit olur? olduğundan ise. C) Düşüncelcri matemaliksel ifadeyle sunma ile ilgili olarak: 1. Bir kenarı a olan kare biçimindeki bir bahçeye, daire biçiminde bir havuz yapılacaktır. Yapılacak havuzun büyüklüğünü belirlemek için hangi değişkenlerin göz önünde tululması gerekir? a kenarı ve R yançapının. 2. Bahçenin a kenarı ile bu bahçeye yapılabilecek havuzun yarıçapı arasında nasıl bir bağıntı vardır? biçiminde. 3. Yapılacak havuzun, yapılabilecek en büyük havuz olması hangi koşula bağlıdır? olması koşuluna. Düşünceleri anlama ve anlatmada matematiksel kavram ve ifadelerdcn yararlanma gücünü oluşturan başlıca öğelerin kısa cevaplı sorularla yoklanma yolları yukarda birer örnekle gösterilmiştir. Anlama ve anlatma ile ilgili bu öğelerden, özellikle matematiksel ifadeler ve matematiksel biçimde ifade edilmiş düşüncelerle ilgili olanların kısa cevaplı sorularla yoklanmasını birer kez daha örneklendirmek yararlı olabilir. Aşağıda, bu öğelerin kısa cevaplı sorularla yoklanmasını gösteren birer örnek daha verilmektedir. ANLAMA AÇISINDAN: A) Matematiksel ifadelerle ilgili olarak: 1. a, b, c, d, ile gösterilen dört sayıdan a nın b ye oranı, c nin d ye oranına eşittir. 10 Bu sayılar arasındaki bağıntı nasıl bir ifadeyle gösterilebilir? 2. A anaparayı, n bu paranın faizde kaldığı süreyi (yıl olarak), t faiz yüzdesini, F ise A nın n yıl içinde % t den getirdiği faizi göstermektedir. 3. Yandaki şekilde. biçiminde bir bağıntıdan yararlanarak nasıl bulunur ve bu uzunluk kaç cm dir? B) Matematiksel ifadeyle sunulmuş düşüncelerle ilgili olarak: "Şekildeki ABCD karesi doğru parçaları ile dört eşit parçaya ayrılmıştır. ABCD karesinin alanı koşulu ile, ve değişen iki doğrudur. 11 Bu örnekle ilgili kısa cevaplı sorular ve bu sorulara verilmesi beklenen cevaplar şöyledir: 1. Şekildeki taralı alanların toplamı hangi büyüklüklere göre değişir? Taralı alanlar değişen doğruları ile sınırlandığından x ve y büyüklüklerine. 2. koşuları için taralı alanların toplamı. x ve y değişkenlerine bağlı olarak nedir? Bu koşullarda taralı alanların toplamı, AEHK karesi ile KFCG karesinin nın altında kalan alanından oluşur ve Toplam Alan = dir. 3. Taralı alanlar toplamı x ve y nin hangi koşulları sağlaması halinde ye eşittir? Bu takdirde taralı alanlar AHKE karesi ile KFCG karesinden oluşacaktır. Bu alanlann nın altında, nün solunda kalmasını sağlayacak koşullar, dir. ANLATMA AÇISINDAN: A) Matematiksel ifadelerle ilgili olarak: 1. yıllık faiz formülünden yararlanarak A nın n yıl sonunda faizi ile birlikte ulaşacağı miktar nasıl bir bağıntı ile gösterilebilir? 2. Bir tüccarın sattığı bir malın fiyatı x lira, tüccarın bu malın satışından albiçiminde bir bağıntı dığı para y liradır. x ile y arasında bulunmaktadır. Malın maliyeti 3402 lira ise bu malın satışına ait kârı veren bağıntı ve kâr nedir? Kâr satış fiyatı ile maliyet arasındaki fark olduğundan kâr ifadesi y- x tir. Verilen bağıntıdan bu amaçla yararlanmak için eşitliğin her iki bulunur. tarafından x çıkanlırsa, Buradan, Kâr =2.3402 – 4564 = 2240 TL dir. 12 B) Düşünceleri matematiksel ifadeyle sunma ile ilgili olarak: "Bir tüccarın sattığı her malın alış fiyatının iki katı, satış fiyatından 100 lira fazladır." Bu örnekle ilgili kısa cevaplı sorular vc bu sorulara verilmesi beklenen cevaplar şöyledir: 1. Bu tüccarın, her malın satışından sağladığı kazanç hangi büyüklüklere bağlıdır? Malın alış fiyatı ve satış fiyatına. 2. Bu tüccarın, her malın satışından sağladığı kazanç, alış fiyatına bağlı olarak nasıl gösterilebilir? Alış fiyatına x satış fiyatına y denirse, kazanç y- x ve verilen bilgilere göre y = 2x - 100 olacağından, alış, fiyatına bağlı olarak kazanç (2x -100) - x = x - 100 biçiminde gösterilebilir. 3. Tüccarın zarar etmemesi için satın aldığı malın alış fiyatı kaç liranın altında olmamalıdır? Tüccarın zarar etmemesi için kazancın en az sıfır olması gerekir. Buna göre satın aldığı en ucuz mal için, olmalıdır. 3. Fen Bilgisi, Fizik, Kimya, Biyoloji Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması Fen bilimleri adı altında toplanabilecek olan fen bilgisi, fizik. kimya, biyoloji derslerinde temel amacın öğrencilere, bu alanlarda ortaya konmuş olan dayanıklı bilgilerle verimli bilgi edinme yollannı hatırlama. kavrama ve uygulama gücü kazandırmak. Şimdi bu davranışların, kısa cevaplı sorularla nasıl yoklanabileceğini gösteren örnekler verilecektir. Örneklere geçmedcn önce iki noktanın hatırlanmasında yarar vardır. Birincisi, burada verilen soru örnekleri, ele alınan konu veya durumlarla ilgili olarak hazırlanabilecek soruların tümü değildir. İkincisi; ilkokul, ortaokul. lise ve lise dengi okullardaki fen derslerinde hazırlanacak kısa cevaplı soruların dayandırılacağı konu veya durumlar, öğrencilerin düzeylerine uygun biçimlerde seçilmiş olacaktır. ÖRNEK I "Akvaryum balıkları yetiştirerek satan bir kişi, turuncu ışıkla ışıklandırılan akvaryumlarda (b) balığının daha çok gelişip ürediğini görüyor. Bu durumun nedenini araştırırken. nedenin turuncu ışıkta gelişen (y) yosunu olduğunu saptıyor. Bunun üzerine, daha çok (y) yosunu üretmenin yollarını arıyor ve (y) yosununun gelişmesinde başka renklerdeki ışıkların daha etkili 13 olup olmadığını öğrenmek istiyor." Bu örnekle ilgili olarak, verimli bilgi edinme yollarını hatırlama. kavrama ve bunlardan yararlanma güçlerinin belirtileri aşağıdakiler gibi kısa cevaplı sorularla yoklanabilir. 1. Parçada sözü edilen akvaryumcunun yanıtını bulmak istediği soru (problem) nasıl ifade edilebilir? ''Beyaz ışığı oluşturan renklerden hangisi (y) yosununun gelişmesini en iyi sağlar?" 2. Akvaryumcunun yanıt aradığı sorunun yanıtlanabilmesi için, a) hangi etkileyen (bağımsız) değişkenlerin b) hangi etkilenen (bağımlı) değişken üzerindeki etkilerinin ortaya konması gerekir? a) Beyaz ışığın içinde bulunan renklerden kırmızı. turuncu. sarı, yeşil, mavi, lacivert ve mor. b) Gelişen (y) yosunu miktarı. 3. Parçada sözü edilen türden problemleri araştıran bilim adamlarınca ışığın dalga boyu ile fotosentez hızı arasında aşağıdaki grafikte gösterilen biçimde bir bağıntı olduğu ortaya çıkmıştır: Bu bilgiden de yararlanıldığında. akvaryumcunun sorusunu yanıtlayabilmek (problemini çözebilmek) için ilk olarak sınanabilecek denence (test edilecek hipotez) nedir? "(y) yosunu en çok, kırmızı ışıkta gelişir”. 14 4. Akvaryumcunun probleminin çözülebilmesi için şöyle bir deney yapılması önerilmektedir: "Aynı boyda yedi küçük akvaryum alınır. Akvaryumların dış yüzeylerine güneş ışığındaki renklere olabildiği kadar yakın renklerde selofan kâğıtları yapıştırılır. Akvaryumların tümü aynı miktarlarda steril kum ve su ile doldurulur. Her bir akvaryuma aynı miktar (y) yosunu ekilir ve bütün akvaryumlar bol beyaz ışıkla ışıklandırılır. On günde bir, her akvaryumun çeperinin aynı biçimde ışık alan yerlerinden jiletle 5 santimetrelik bir yer sıyrılır. Böylece toplanan (y) yosunları, suyu süzüldükten sonra yaş olarak hassas terazide tartılır. Bu işleme, 50 gün devam edilir." Böyle bir deney yapılırsa. "(y) yosunu en çok kırmızı ışıkta gelişir." denencesini sınamak için yeterli bilgi elde edilmiş olur mu? Evet. 5. Yukarda önerilen deneme yapıldığında şu sonuçlar elde edilmiş olsun: Bu sonuçları daha kolay anlaşılır bir hale getirmek için tablo nasıl düzenlenmelidir? Sonuçları, en çok gelişme sağlayan ışıktan en az gelişme sağlayan ışığa doğru bir sıra içinde gösterecek biçimde. 15 6. Yukardaki gibi bir denemeden elde edilen sonuçlar, aşağıdaki gibi bir grafikle gösterilebilir mi; gösterilebilirse bunun yararı ne olur? Gösterilebilir. Grafik, değişik renklerdeki ışıkların etkisini görmeyi ve incelemeyi kolaylaştırır. 7. Yukarda verilen deney sonuçlarına dayanarak akvaryumda (y) yosunu yetiştirmek isteyen kişilere, arada bir maliyet farkı yoksa hangi renkteki ışıktan yararlanmaları önerilebilir? Kırmızı renkteki ışıktan. ÖRNEK II Yandaki balonlardan A da saf alkol. B de potasyum nitratın sudaki çözeltisi, C de ise birbirine karışmayan iki sıvı bulunmaktadır. Bir öğrenci, bu sıvılarda sıcaklığın zamana göre değişimini bulmak istiyor. Bu amaçla sıvıları. kaynayıp buharlaşıncaya kadar ısıtıyor. Bu süre içinde. sıvıların sıcaklıklarını belli zaman aralıkları ile ölçüyor. Bu örnekle ilgili olarak, verimli bilgi edinme yollarını ve bazı dayanıklı bilgileri hatırlama. kavrama ve bunlardan yararlanma güçlerinin belirtileri aşağıdaki gibi kısa cevaplı sorularla yoklanabilir. 16 1. Yukarda sözü edilen deneyi yapmakta olan öğrenci, doğru ölçme yapabilmek için termometreyi sıvıların neresinde tutmalıdır; neden? Sıvıya batmayacak şekilde üstte. Çünkü sıcaklık buhar içinde homojendir; sıvı içinde homojen olmayabilir. 2. Sıcaklığın zamanla değişimini doğru olarak belirleyebilmek için, yukarıdaki deneyde sıcaklığın hangi zaman aralıklan ile ölçülmesi uygun olur? Olabildiğince kısa zaman aralıkları ile. 3. Yukarda sözü edilen deney yapılmış, ve şu sonuçlar elde edilmiştir: bitti a) Bu sonuçlara göre, saf sıvıdaki sıcaklık değişimi nasıldır? Sıcaklık, kaynama noktasına kadar artar; kaynama süresince değişmez. b) Bu sonuçlara göre, çözeltideki sıcaklık değişimi nasıldır? Çözeltinin sıcaklığı hem kaynama noktasına kadar. hem de daha sonra artar. c) Bu sonuçlara göre, kanşmayan sıvılardaki sıcaklık değişimi nasıldır? Sıcaklık, kaynama noktası düşük olan sıvının kaynama noktasına kadar artar. O sıvı buharlaşıncaya kadar değişmez; sonra ikinci sıvının kaynama noktasına kadar artar, sonra bir süre değişmez,... 17 4. Yukarıdaki C balonunda. birbirine karışmayan üç ayrı sıvı bulunsaydı. tablonun C sütunundaki ölçülerde nasıl bir değişme olurdu? Sıcaklığın değişmeden kaldığı zaman dilimi üç tane olurdu. 5. Yukardaki C balonunda bulunan, karışmayan sıvılardan bir tanesi bir çözelti olsaydı, sadece sıcaklık değişmesine bakılarak bunun bir çözelti olduğu anlaşılabilir miydi? Anlaşılamayabilirdi. ÖRNEK III "Isı, Sıcaklık ve Sıcaklığın Ölçülmesi" Bu konu ile ilgili olarak, dayanıklı bilgi birikimi ve verimli bilgi edinme yollarını hatırlama, kavrama ve bunlardan yararlanma güçlerinin belirtileri aşağıdaki gibi kısa cevaplı sorularla yoklanabilir. 1. Bir cisme elimizle dokunarak, onun soğuk olduğunu söylüyoruz. Bu durumda. cismin sıcaklık derecesi hakkında kesinlikle bilinen nedir? Cismin sıcaklığı, elimizin sıcaklığından daha düşüktür. 2. Bir kişi, açık kaptaki suyun sıcaklığını termometre ile ölçerek 160 derece olduğunu söylemişse bu kişinin kullandığı termometre. bildiğiniz ölçeklerden hangisine göre bölmelenmiş olabilir; neden? Fahrenheit ölceğine göre. çünkü, santigrat ölçeğine göre 160 derece sıcaklıkta, açık kaptaki su, su halinde bulunmaz. 3. Civalı termometre yapımında, civanın ve camın hangi fiziksel özelliğinin farklı olmasından yararlanılır? Genleşme katsayılarının. 4. Normal basınçta, civa -39°C de sıvılaşır ve 357°C de kaynar. Etil alkol ise 114°Cde sıvılaşır ve 78°C de kaynar. Buna göre, çok soğuk bölgelerde civalı termometre yerine, renkli alkolle yapılmış termometrc neden daha kullanışlıdır? Donma noktasının, cıvanınkinden daha düşük olmasından. 5. Bir odada, ayrı kaplarda ısıtılan mum ve buz parçalarının ikisi de sıvılaşır. Isı verilmesi kesildikten bir süre sonra sıvı mumun yeniden katılaştığı; fakat suyun buz haline geçmediği görülür, Bunun nedeni nedir? Mumun erime noktasının odanın sıcaklığından daha yüksek; buzun erime noktasının daha düşük olması. 18 6. Bilinmeyen bir maddeden yapılmış ve 0°C deki boyu I m olan bir çubuk ısıtılarak boyca uzaması gözleniyor. Çubuktaki sıcaklık artışları termometreyle, uzunluk artışları da duyarlı bir araçla ölçülüyor. Sonuçta, yandaki çizelge elde ediliyor. Bu çizelgedeki değerlere göre, çubuğun sıcaklığı ile uzaması arasında nasıl bir bağıntı vardır? 0°C ile 25°C arasında çubuğun boyundaki artış, sıcaklığındaki artış ile doğru orantılıdır. 7. 1°C lik sıcaklık değişimine karşı, civanın hacmindeki değişim yaklaşık 0,0002 ve alkolünkü de 0.0010 kadardır. Duyarlı bir termometre yapmak için bu sıvılardan hangisi daha uygun olur; neden? Alkol daha uygun olur; çünkü. eşit sıcaklık değişiminde alkolün hacimce genleşmesi daha fazladır. 8. Elektrik ocağında ısıtılan bir miktar suyun üzrindeki kapak, yukarıya doğru hareket ediyor. Bu olayda, yararlı enerjinin dönüşüm sırası nedir? Elektrik—ısı-hareket (kinetik). 9. Isının bir cisimden ötekine geçen ağırlıksız bir madde olduğu varsayılırsa, birbirine değdirilen farklı sıcaklıktaki iki cisimden birinin sıcaklığının yükselmesi, ötekinin sıcaklığının alçalması açıklanabilir. Aynı varsayıma dayanılarak. birbirine sürtülen iki cismin ikisinin de sıcaklığının yükselmesi açıklanabilir mi; ikinci olay neyi kanıtlar? Açıklanamaz İkinci olay; ısının bir madde olduğu varsayımının yanlışlığını kanıtlar. 10. Elinizde 0°C de bir parça buz ve eşit ölçüde 0°C de su var. Oda sıcaklığındaki ayrana bunlardan hangisi katılırsa ayran daha soğuk olur: neden? Buz; çünkü buz, sudan farklı olarak erirken de ayrandan ısı alır, onu daha çok soğutur. 11.Akşamüstü; kuşlar sık sık tüylerini gagalarıyla didiklerler ve silkinirler. Bunun kuşa yararı ne olabilir? Bu, onların tüylerinin arasına ısı bakımından kötü iletken olan havanın dolmasını sağlar ve böylece, onları gecenin ayazından korur. 19 ÖRNEK IV Kimya alanında bilimsel bulguların bir bölümünden şu sonuçlar çıkanlabilir: 1. Bir elementin bütün atomlarının çekirdeklerinde proton sayısı eşittir. Nötron sayısı değişirse elementin izotopları var demektir. 2. Bir atomun en dış elektron katmanı dolu ise kararlı bir yapıya sahiptir. Böyle elementlere soy gaz denir. 3. Kimyasal tepkimelerde atomların en dış elektron katmanlarında elektron alışverişi yapılarak ya da elektron ortaklığı kurularak bileşiği oluşturan elementlerin elektron düzenleri, soy gazlarınkine benzer. 4. Çekirdek tepkimeleri, atom çekirdeğinin bölünmesi (fisyon) ya da çekirdek birleşmeleri (füzyon) biçiminde olur. Bu örnekle ilgili olarak, dayanıklı bilgi birikimini kavrama ve bundan yararlanma güçlerinin belirtileri aşağıdaki gibi kısa cevaplı sorularla yoklanabilir. 1. Bazı elementlerin atom ağırlığı tamsayı olduğu halde (N=14; C=12; 0=16) bazılarınınki kesirlidir (CI=35.5; Cu=63.5; Ni=58,7). a) Atom ağırlıklan arasındaki bu fark, yukardaki sonuçların hangisi ile açıklanabilir? Birinci sonuçta. b) Kesirli atom ağırlığına sahip olan elementler nasıl bir yapıya sahiptir? Farklı ağırlıklı izotopların karışımı biçiminde. 2. Argon bir soy gazdır. Argon atomuyla karşılaştırıldığında klor atomunda bir eksik, potasyum atomunda ise bir fazla elektron vardır. Kararlı bileşiklerinde Cl (-1), potasyum (+1) değerliklidir. a) Bu durum. yukardaki sonuçlardan hangileriyle ilişkilidir? İkinci ve üçüncü sonuçlarla. b) Bu iki element, argonun kararlı elektron düzenine nasıl sahip olurlar? Klor bir elektron alarak, potasyum bir elektron vererek. 3. Bir soy gaz olan radonun radyoaktif bir element olması, yukardaki ikinci sonuca aykırı düşer mi: neden? Aykırı düşmez: çünkü; radyoaktiflik çekirdek özelliğidir. 20 4. "Uranyumun element ya da bileşik halinde bulunması onun radyoaktif özelliğini etkiler mi?" sorusu. a) Yukardaki sonuçlardan hangilerine dayanarak yanıtlanabilir? Üçüncü vc dördüncüye dayanarak. b) Nasıl yanıtlanabilir? Bileşik haldeki uranyumun en dış elektron katmanından elektron verilmiştir. Radyoaktiflik çekirdek özelliği olduğundan dış katmandaki değişme bu özelliği etkilemez. ÖRNEK V Canlılara ilişkin bilimsel bulgulardan şu sonuçlar elde edilmiştir: 1. Tüm canlılar hücrelerden oluşmuştur. 2. Her yeni hücre, var olan b i r hücrenin bölünmesiyle oluşur. 3. Şekil ve büyüklükleri ne kadar farklı olursa olsun hücrelerin yapılarını kuran kimyasal bileşiklcr arasında büyük bir benzerlik vardır. Ayrıca bu kimyasal bileşiklerin yapım ve yıkım tepkimeleri tüm hücrelerde büyük benzerlikler gösterir. 4. Çok hücreli bir organizmanın yapı vc işleyişi kendisini oluşturan hücrelerin tek tek ve birlikte etkinlikleriyle açıklanabilir. Bu örnekle ilgili olarak. dayanıklı bilgi birikimini kavrama ve bundan yararlanma güclerinin belirtileri aşağıdaki gibi kısa cevaplı sorularla yoklanabilir: 1. Yukarda sözü edilen sonuçlar ortaya çıktıktan sonra biyoloji alanındaki araştırıcılar daha çok hücre üzerinde çalışmaya başlamışlardır. Bu yönelme hangi nedene bağlanabilir? Organizmayı tanımanın hücreyi iyi tanımakla olanaklı görünmesine. 2. Sadece yukarda verilen sonuçlara dayanarak ilk canlıların nasıl oluştuğu açıklanabilir mi; neden? Açıklanamaz; çünkü. ikinci sonuca göre bir canlının oluşabilmesi için onu oluşturacak bir canlının bulunması gerekir. 3. Bugün yaşamakta olan canlıların çok çeşitli olmalarına karşın benzer maddelerden yapılmış olmaları nasıl açıklanabilir? Bugünkü canlıların ortak bir kökenden (atadan) evrimleşmiş olmalarıyla. 4. Maddeler için "atom teorisi" ile canlılar için "hücre teorisi" arasında nasıl bir benzerlik vardır? Biri canlılanın. öteki de cansızların "en küçük birimi"nin yapı ve işleyişini açıklamaktadır. 5. "Atom teorisi" kimyadaki, "hücre teorisi" de biyolojideki bilimsel bilgi artışını hızlandırmıştır. Öyleyse. bir alandaki bilimsel bilgi artışını hızlandırmanın etkili bir yolu nedir? 21 İlgilenilen varlık olay veya durumların. kontrollü deneylere elverişli olan "temel yapıtaşı"nı bularak çalışmaları bunun üzerinde yoğunlaştırmak. Yukardaki örneklerin bir kısmında verimli bilgi edinme yolları, bir kısmında dayanıklı bilgiler, bir kısmında ise bu ikisi ile ilgili olarak hatırlama. kavrama ve uygulama güçlerinin belirtileri olan bazı davranışların kısa cevaplı sorularla yoklanması örneklendirilmeye çalışıldı. Amaç örneklendirmek olduğu için soruların birbirine ipucu verip vermediğine ve hatta belli bir alanı tarayıp taramadığına bakılmadı. Okullardaki derslerde kullanılacak testler için hazırlanan soruların. duruma göre ya bir üniteyi ya da dersin bir dönemini tarayacak biçimde hazırlanacağı ve aynı test içinde yer alacak olan soruların birbirinin cevabına ipucu vermeyecek biçimde olacağı açıktır. 4. Sosyal Bilgiler, Tarih, Coğrafya, Sosyoloji vb. Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması Sosyal bilimler adı altında toplanabilecek olan sosyal bilgiler, tarih, coğrafya, sosyoloji vb. derslerinde temel amacın öğrencilere. bu alanlarda ortaya konmuş olan dayanıklı bilgilerle verimli bilgi edinme yollarını hatırlama, kavrama ve bunlardan yararlanma gücü kazandırmak için şimdi bu davranışların kısa cevaplı sorularla nasıl yoklanabileceğini gösteren örnekler verilecektir. Örneklere geçmeden önce iki noktanın hatırlanmasında yarar vardır. Birincisi, burada verilen soru örnekleri. ele alınan konularla ilgili olarak hazırlanabilecek sorulann tümü değildir. İkincisi. ilkokul, ortaokul, lise ve lise dengi okulların tümünde ele alınan bu konulara dayalı olarak sorulacak sorularla yoklanmasına çalışılacak davranışların öğrenilme dereceleri bu okulların birinden ötekine, gelişme düzeyiyle uyumlu bir değişme gösterecektir, ÖRNEK I 1. İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi, a) Hangi tarihte kurulmuştur? (23 Nisan 1923) b) Hangi kentimizde kurulmuştur? (Ankara) c) Kimin önderliğinde kurulmuştur? (Mustafa Kemal Atatürk) 2. Bugün, ilk TBMM'nin kuruluşu, amacı, çalışmaları vb. ile ilgili en doğru bilgiler hangi kaynaklardan sağlanabilir? İlk TBMM tutanakları Meclis tutanaklarına dayalı dökümanlar Tarafsız tarihçilerin konu ile ilgili yayınları 3. İlk TBMM'nin kuluşuna tek bir gerekçe göstermek istense bu ne olmalıdır? Vatanın geleceğine ve ülkenin bağımsızlığına sahip çıkmak. 22 4. İlk TBMM. vatanı kurtarma ve yeni bir ulusal toplum düzeni kurma yolunda atılmış sonuç alıcı bir adımdır. Bu Meclisin. yeni bir ulusal toplum düzeni kurma yolunda atılmış bir adım olması onun ne tür bir meclis örneği olmasını gerektirmiştir? Kurucu meclis. 5. Değişik yer ve zamanlarda kurulan Millet Meclislerinin görev ve yetkileri birbirinden farklı olabilir. Bunlardan her biri, değişik biçimlerde görev yapabilir. Bu açıdan ele alındığında ilk TBMM. ülkenin yönetilmcsi işini nasıl yapmıştır? Bir hükümet kurarak 6.Yakın tarihimizdeki ilk millet meclisi örneği Osmanlılar döneminde görülmüştür. 1876 yılında. seçimle gelen üyelerle Osmanlı Mebuslar Meclisi kurulmuş: padişah iradesine bağlı olarak çalışmıştır. İkinci örnek olarak ilk TBMM ise İstanbul'dan kaçabilen Osmanlı Milletvekilleri ve Anadolu'dan gelen Heyeti Temsiliye üyeleriyle kurulmuş, başkanını seçmiş, hükümetini kurmuş, 1921 Anayasasını hazırlamış ve kendi iradesine bağlı olarak çalışmıştır. İlk TBMM'nin Osmanlı Mebuslar Meclisi'nden farkı nedir? İlk TBMM'nin. ulusal iradenin tek temsilcisi olması. 7. Anadolu'nun İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmeye başlaması ile, Anadolu'da yer yer Kuvayi Milliye örgütleri kurulmaya başlamıştır. Daha sonra bu örgütlerin büyük bir bölümü ilk TBMM'ye bağlı olan düzenli birliklere katılmışlardır. a) Bu birleşmeyi kolaylaştıran elken nedir? İki tarafın amacının da vatanı kurtarmak olması. b) İtilaf Devletleri ve Osmanlıların ilk yıllarda Kuvayi Milliye'ye bir şey yapmamış, olmaları ilk TBMM'nin kuruluşunda nasıl bir kolaylık sağlamıştır? İlk TBMM'yi destekleyici bir askeri güç oluşturmuştur. 8. İlk TBMM, özde bir kurucu meclis olmasına karşın bu niteliğinin açıkça belirlenmesinde acele edilmemiştir, a) İlk TBMM'nin bu niteliğinin baştan açıkça belirtilmemiş olması bir güçlük yaratmış mıdır? Hayır, yaratmamıştır. b) İlk TBMM'nin bu niteliği baştan açıkça belirtilseydi nasıl bir güçlükle karşılaşılabilirdi? Anadolu'nun düşman işgalinden kurtarılmasını isteyen patişahlık yanlıları ilk TBMM'yi desteklemeyebilirlerdi. 9. İlk TBMM Hükümeti döneminde şu gelişmeler olmuştur: a) 6-10 Ocak 1921 tarihlerinde Birinci İnönü Savaşı kazanılmıştır. 23 b) 21 Şubat 1921 tarihinde TBMM. İtilaf Devletlerince Londra Konferansı'na davet edilmiştir. c) 21 Ağustos - 12 Eylül 1921 tarihlerinde Sakarya Meydan Muharebcesi kazanılmıştır. d) 20 Ekim 1921 tarihinde TBMM Hükümeti ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalanmıştır. Bu gelişmelere bakıldığında. siyasal başarılarınb hazı koşullarda nasıl sağlandığı anlaşılmaktadır? Askeri alandaki başanlarla. 10.. İlk TBMM'nin getirdiği yeniliklerin bir bölümü şunlardır: a) "Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur." ilkesinin benimsenmesi. b) Yasama ve yürütme gücünün Mecliste toplanması. c) Erkânı Harbiyei Umumiye Reisliği'nin (Genelkurmay Başkanlığı) bakanlık haline getirilmesi. Bunlardan hangileri. günümüze kadar aynı kalmıştır? "a" ve “b” 11. Yakın tarihimizde ilk kez 1920'de. ikinci kez 1961de. üçüncü kez de 1981'de birer kurucu meclis oluşturulmuştur. a) Bu üç durum birlikte düşünüldüğünde, hangi koşullarda kurucu meclislerin oluşturulduğu ortaya çıkmaktadır? Ulusun bütünlüğü ve vatanın geleceği tehlikeye düştüğünde. b) Kurucu meclisler nasıl bir amaca yönelmektedir? Ulusun bütünlüğünü ve vatanın geleceğini koruyacak bir devlet düzeni oluşturmak. ÖRNEK II Türkiye'nin iklimi 1. Belli bir yerde sıcaklı, nem, yağış, basınç ve rüzgârlar, bulutluluk gibi hava olaylarının mevsimlik, yıllık gidişlerinin "uzun yıllar boyunca gösterdikleri ortalama durum"a ne denir? İklim. 2. Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerimizin iklimi hangi mevsimde birbirine yakındır? Yazın. 3. Bir yerin iklimi hakkında en doğru bilgiler nerelerden elde edilebilir? Meteoroloji bültenlerinden. 24 4. Türkiye'de tüketilen sebze ve meyvelerin büyük bir bölümü belli yörelerde yetiştirilerek bütün yurda dağıtılmaktadır. Meyve ve sebze yetiştirme alanlarının belli yörelerde toplanması ne ile açıklanabilir? İklimin elverişliligi ile. 5. Zeytin ve incir Akdeniz ve Ege bölgelerimizin tipik biıkilerindendir. Ancak, Karadeniz bölgemizde de yer yer zeytin ve incir bitkileri görülmektedir. Bu üç bölgede görülen zeytin ve incir bitkileri arasında belirgin bir nitelik farkı olmasaydı. bu bölgeler arasında ne yönden bir benzerlik savunulabilirdi? İklim yönünden. 6. İklimlerin uzun süreler içinde büyük salınımlar gösterdiği söylenir. Bu salınımların, yerşekilleri, bitki Örtüsü, hayvan topluluğu ve insan etkinlikleri üzerinde etkilerde bulunduğu savunulur. a) İklim elemanları, yerşekillerini etkileyen hangi tür etmenleri oluşturur? Dış, etmenleri. b) İklim değişmeleri., bitki örtüsünü ve hayvan topluluğunu nasıl etkileyebilir? Kimi türlerin yok olması. kimi türlerin çoğalması ve elverişli alanlara yayılması biçiminde. 7. Bir bölgenin yağışla ilgili 40 yıllık ortalama değerleri incelenmiştir. Bu incelemede yağışın. ilk 35 yılda kararlı bir biçimde arttığı ve son 5 yılda ise aynı kararlıkta düşmeye başladığı anlaşılmıştır. Daha sonraki 5-10 yıl içinde. bu bölgedeki yağışın nasıl olmasa beklenir? Düşmeye devam etmesi beklenir. 8. İklim olayları, insanları birtakım önlemler almaya zorlar. Kimi durumlarda önlem alınmış olmasına karşın iklim olaylarından kaynaklanan güçlüklerle karşılaşılır. a) İklimle ilgili "mevsim normalIeri"nin insan yaşamındaki önemi nedir? İnsanlar yaşamlarını bunlara göre düzenlerler. b) Yukarda sözü edilen türden güçlüklerle karşılaşıldığında "hava olayları" hakkında ne söylenebilir? Hava olayları. "mevsim normalleri"nden uzaklaşmıştır. 9. Tahıl tarımıyla uğraşmanın en kazançlı olduğu bir bölgede çiftçilerin hayvancılık ve benzeri işlerle de uğraşmaları bir ölçüde verim düşüklüğüne yol açmaktadır. Çiftçilerin bu tutumlarını sürdürmeleri neden ileri gelmekte olabilir? İklim kararsızlığından doğacak güçlükleri karşılama düşüncesinden. 10. İç Anadolu bölgesinde daha çok buğday, Karadeniz bölgesinde ise daha çok mısır tarımı yapılır. Bu durum iki bölge arasında hangi iklim elemanının farklı olmasına bağlanabilir? Yağışın. 25 11. Geçrmişe oranla günümüzde sıcaklık düşmelerinin sebze üretimi üzerindeki olumsuz etkisi bir dereceye kadar azaltılabilmiştir. Bu gelişmede nelerin önemli katkılan vardır? Meteoroloji alanındaki gelişmelerin ve teknolojik gelişmelerin. ÖRNEK III Türkiye'de Seçme ve Seçilme 1. Her seçim bölgesinden kullanılan geçerli oyların dağılışına uygun oranda temsilci seçiliyorsa. hangi seçim sistemine uyulmaktadır? Nisbi temsil. 2. a) 17 yaşındaki bir öğrenci b) 60 yaşındaki, görmeyen bir yurttaş c) Kamu hizmetlerinden yasaklanmış bir kişi d) 25 yaşındaki bir asker (erbaş) e) 40 yaşındaki bir işçi Yürürlükteki seçim yasasına göre bunlardan hangileri seçmen olabilir? "b" ve “e” 3. Seçme ve seçilme ile ilgili en doğru bilgiler hangi kaynaktan elde edilebilir? Seçim yasası. 4. Yürürlükteki seçim yasası, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanlıklarının milletvekilleri seçiminden önce bağımsız parlamenterlere verilmesi kuralını getirmektedir. Bu kural. seçimlerle ilgili olarak neyi sağlamayı amaçlamaktadır? Seçmen iradesinin etki altında kalmadan belirmesini. 5. Türkiye'de genel seçimlerin genellikle güz ve ilkbahar aylarında yapılması hangi nedenlere bağlanabilir? Bu aylarda tanmsal çalışmaların azalması ve ulaşım kolaylığı. 6. 1960 öncesinde, Türkiye'de milletvekili seçimi çoğunluk esasına göre yapılıyordu. a) Bu dönemde seçim bölgeleri tek milletvekili çıkaracak kadar daraltılsaydı, çoğunluk sistemi hangi sisteme yaklaşırdı? Nisbi temsil sistemine. b) Böyle bir değişiklik için nasıl bir gerekçe gösterilebilirdi? Çoğunlukta olmayan seçmenlerin görüşlerinin de parlamentoda temsil edilmesine yardımcı olmak. 26 7. Cumhuriyet döneminde, ülkemizde birbirinden farklı sistemlerle milletvekili seçimleri yapılmıştır. 1946'ya kadar tek parti adaylarından çoğunluk esasıyla, 1946-1960 arasında çok parti adaylarından çoğunluk esasıyla, 1960 sonrasında ise çok parti adaylarından nisbi temsil esasıyla seçim yapılmıştır. Bu seçimler göz önünde tutulduğunda, uygulanan seçim sistemlerindeki değişmenin ne yönde olduğu söylenebilir? Seçmenler arasındaki değişik görüşlerin parlamentoda temsil edilmesini kolaylaştırma yönünde. 8. Demokratik rejim, bir yönüyle halkın kendi kendini yönetmesi, kendi geleceğine yine kendisinin karar vermesi olarak tanımlanır. a) Sayıca kalabalık toplumlarda bu ideale hangi yolla yaklaşılabilir? Halkın kendi kendini yönetme hakkını, kendi seçtiği temsilcilere devretmesi yoluyla. b) Belli bir seçim sistemi ile bu ideale yaklaşılabilmesinin, seçmenlerin en çok hangi niteliklerine bağlı olduğu savunulabilir? Hak ve sorumluluklarını bilme ve bunlara uygun davranma. 9. Seçimlerde katılma oranının düşük olması, seçilenlerin hangi niteliği üzerinde tartışmalara yol açabilir? Seçilenlerin, bölgelerindeki seçmenleri temsil etme niteliği. Amaç soru yazmayı örneklendirmek olduğundan örnekler değişik düzeylerden alınmış ve bunların birbirinin doğru cevaplarına ipucu verip vermediğine bakılmamıştır. Okullardaki derslerde kullanılacak testler için soru yazarken öğrencilerin öğrenme düzeylerine uygun sorular yapmaya ve bir test içinde yer alacak sorulardan birinin ötekilerin cevabına ipcu olmamasını sağlamaya çalışılacağı açıktır. 5. İngilizce, Almanca, Fransızca Dersleriyle İlgili Kısa Cevaplı Soruların Yazılması İngilizce, Almanca, Fransızca derslerinde temel amacın öğrencilere söz konusu dili kullanma gücü kazandırmak olduğu bu öğeler göz önünde tutulduğunda. bunlardan sadece yazı dili ile ilgili olanların kısa cevaplı sorularla yoklanabileceği açıktır. Bu öğelerden konuşma dili ile ilgili olanlar, sözlü yoklama yollarıyla yoklanabilecektir. Ingilizce. Almanca. Fransızca dillcrinden birini kullanma gücünü oluşturan ögelerden daha çok yazı dili ile ilgili olanları yoklamak için kullanılabilecek kısa cevaplı soru örnekleri aşağıda bu dillerden her biri için ayrı ayrı sunulmaktadır. 27 İNGİLİZCE ÖRNEK I 1. "If you don't know the meaning of that word. please look it up in the ………." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (dictionary) 2 . A y ş e u ncle bought his wife a new dress." cümlesinde altı çizilmiş olan tamlamaların zamirleri sırasıyla nelerdir? ("he" ve "her") 3. "Can you pay for thc tickets?" cümlesinîn dolaylı (indirect) biçimini elde etmek için, "My father asked me…."ifadesinin sonuna ne getirilmelidir? (if I could pay for the tickets) 4. "If I had repaired the window the rain…….” cümlesi anlam ve anlatım kurallarına u y g u n olarak nasıl tamamlanabilir? (wouldn’t have come in) 5. "I do not know how to drive, and my friend ……-." İfadesi anlam ve anlatım kurallarına uygun olarak nasıl tamamlanabilir? (doesn't either) 6."He had his shoes ……… mended and polished." Cümlesindeki boş yere hangi sözcük konmalıdır? (both) 7. "Could you put my chair back in ….. place? Cümlesindeki boş yere hangi sözcük konmalıdır? (its) 8. "The train is so crowded …… it is İmpossible to find an empty seat." cümlesindeki boş yere hangi sözcük konmalıdır? (that) 9. "The players returned ….. Japan …… may 21st." cümlesindeki boş yerlere sırasıyla hangi sözcükler konmalıdır? ("from" ve "on") 10. "My friend would like some tea, but we haven't got …..sugar." cümlesindekİ boş yere hangi sözcük konmalıdır? (any) 11. "It took me only an hour to do the shopping." Cümlesinin Türkçedeki dengi nedir? (Alışveriş yapmam sadece bir saat sürdü.) 28 12. "Mehmet's friend Ali is a director in a government office. Mehmet wants to see him; he goes to Ali's secretary and asks her: ……" Yukarda verilen durumda Mehmet ne demiş olabilir? (May I see the director?) 13. I. So he got off in the next stop. II. A few minutes later a bus came. III. Ahmet was waiting at thc bus-stop. IV. He got on it. V. But he reaiized he was on the wrong bus. Yukardaki cümleler hangi sıra ile alınırsa bunlar anlamlı bir bütün oluşturur? (III., II.. IV.. V., I.) 14. "Yatmadan önce kapıyı kilitlediğini söylüyor." Cümlesinin İngilizcedeki dengi nedir? (He says he locked thc door before going to bed.) 15. "John is too old to play football." cümlesinin başka bir deyişle söylenmiş biçimi nedir? (John isn't young enough to play football.) 16. - 18. sorularla ilgili parça: Some people do nol like children in cinemas. because they make a lot of noise. If the film interests the children they make very good audiences and forget that the events they see are not real. Once the audience was in complete silence, watching a scene in which a girl was about to miss the train. Suddcnly they heard a child shouting: "Oh. please do be quick or you will miss the train." Then everyone in the cinema started to laugh. Sorulardaki boş yerleri bu parçaya göre tamamlayacak ifadeleri bulunuz. 16. The audience laughed when the child …... (shouted to the girl in the film) 17. Children are not wanted in the cinema because …... (sometimes they do not keep quiet) 18. Children sometimes take for real …... (what they see in a fîlm) ÖRNEK II. Almanca 1. "Der Kaufmann hat einen kleinen Unfall; er muss sein Auto in dic …….bringen." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (Reparaturwerkstatt) 2. "Hat der Lehrer den Schülern die Bücher gegeben?"sorusu, evet denerek ve isimlerin zamirleri kullanılarak nasıl cevaplanabilir? (Ja, er hat sie ihnen gegeben.) 3. "Mein Vater sagte mir, dass er mich um neun Uhr anrufen kann." cümlesinde virgülden sonraki kısmın doğrudan (direkt) biçimi nedir? (Ich kann dich um neun Uhr anrufen.) 29 4. "Wenn ich viel arbeite, …… Kopfschmerzen." Cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcükler konmalıdır? (habe ich) 5. "Die Dame, ….. Sie sprechen. wohnt nicht hier." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcükler konmalıdır? (von der) 6. "Die alte Frau sagte: Ich sehne mich ….. meinem verstor benen Mann und denke immer an unsere chönen Tage cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (nach) 7. "Stellen Sie ….. mal vor. dass Sic sich seit einem Monat nicht gewaschen haben!" cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (sich) 8. "Er tat so, als ob er alles gewusst …..." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük gelmelidir? (hâtte) 9. "…… du schneller laufst, dann kannst du vielleicht den Zug erreichen." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (Wenn) 10. "Das Kind ricf seinem unten vor der Haustür stehenden Vater aus dem Fenster ……: 'Papa, komm schnell heraut' cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (hinaus) 11. "Wenn Mehmct pünktlich gekommen väre, hätte er ein Buch als Geschenk bekommen." cümlesinin Türkçedeki dengi nedir? (Eğer Mehmet vaktinde gelseydi hediye olarak bir kitap alırdı.) 12. "Warum haben Sie sich verspäted?" sorusuna cevap olabilmesi için, "Weil…. Bus verpasst ……" ifadesindeki boş yerlere, sırasıyla hangi sözcükler konmalıdır? ("ich den" ve "habe") 13. I. Er wollte an der Universität studieren. II. Jetzt wohnt er in der Stadt. III. Im Dorf konnte er das nicht tun. IV.Er verliess mit seiner Familie das Dorf. Yukardaki cümleler hangi sıra ile alınırsa bunlar anlamlı bir bütün oluşturur? (I.. I I I . . IV.. II.) 14. "Gelccekte Türkiye önemli bir endüstri merkezi olabilir." cümlesinin Almancadaki dengi nedir? (In der Zukunft kann die Türkei ein wichtiges Industrieland werden.) 30 15. "Am Ende des Semesters ist uns eine Erholung nützlich." cümlesinin başka bir deyişle söylenmiş biçimi nedir? (Wir brauchen etwas Ruhe, wenn das Semester zu Ende ist.) 16. - 18. soularla ilgili parça: Jeden Mittwoch gibt es in unserer Stadt Markt. Die Bauern kommen mit ihren Pferdewagen und bringen frische Kartoffeln, Gurken, Erbsen, Bohnen, Butter, Eier und Kase. Einige Frauen bringen Blumen aus ihren Gärten, um sie zu verkaufen. Auf einer anderen Seite des Markplatzes sieht man Apfel, Birnen. Kirschen, Erdbeeren und Pflaumen. Sorulurdaki boş yerleri bu parçaya göre tamamlayacak ifadeleri bulunuz. 16. "Das Gemüse kommt …… (aus den Dörfen) 17. "Man kann …… auf den Markt gehen. (einmal in der Woche) 18. "Mann kann auf dem Markt ……. kaufen. (Gemüse, Obst, Blumen, Eier und Milchwaren) ÖRNEK III. Fransızca 1. "Vous allez chez ….. parce que vous êtes malade." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (le médecin) 2. "Ali et Mehmet ont vu la voiture rouler." Cümlesindeki isimlerin yerine zamir kullanıldığında cümle nasıl olur? (Ils l’ont vue rouller.) 3. "II lui dit: 'J'ai mangé ton chocolat!" cümlesinin dolaylı(indirect) biçimi nedir? (II lui dit: ‘j’ai mangé ton chocolat.) 4. "J'irais chanter même ……. j'étais malade." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (si) 5. "Elles ont peur que vouz ….. une faute." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (fassiez) 6. "Paul était au cinéma. mais it vient …. sortir." Cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (d'en) 7. "Si tu ne ….. pas tout de suite, tu vas manquer le train." cümlesinde boş, bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? 31 (pars) 8. "Ayşe est …… petite éleve de sa classe." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (la plus) 9. "Tu demanderas à tes amis …. venir te voir." Cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (de) 10. "Les soldats turcs …… morts pour défendre la Turquie." cümlesinde boş bırakılan yere hangi sözcük konmalıdır? (sont) 11. "Iİ y a longtemps qu'il ne vient plus a l'école." Cümlesinin Türkçedeki dengi nedir? (Uzun süredir, artık okula gelmiyor.) 12. "Pourquoi n'es-tu pas venu chez nous, hier soir?" sorusunu, verdiği sözü tümüyle unutmuş olan bir kişi nasıl cevaplar? (J'avais complètement oublié) 13. I. Elle monte tout de suite dans le train. II. Mais il se trouve dans sa poche. III. Elle le cherche dans son sac. IV. Elle arrive àla gare en courant. V. Le conducteur lui demande son billet. Yukardaki cümleler hangi sıra ile alınırsa bunlar anlamlı bir bütün luşturur? (IV.. I.. V.. III.. II.) 14. "Bir anne en çok çocuklarının arasında mutludur." cümlesinin Fransızcadaki dengi nedir? (C'est au milieu de ses enfants qu'une mère est la plus heureuse.) 15. "La foire aura peut-être lieu à îzmir." cümlesinin başka bir deyişle söylenmiş biçimi nedir? (II est possible que la foire ait lieu à İzmir.) 16. - 18. sorularla ilgili parça: Jacques se réveille dc bonne heure et voit par la fenêtre le soleil qui brille avec éclat dans le ciel. II saute de son lit et court avec joie vers la fenêtre. II en ouvre les deux battants. L'air pur entre dans la pièce. "Un beau jour de printemps donne du bonheur à tout et à tous" se dit-il, en réspirant profondément. Sorulardaki boş yerleri bu parçaya göre tamamlayacak ifadeleri bulunuz. 16. II se sent heureux ………. (d'avoir une belle journée de printemps) 32 17. Cette scene se passe ……. (dans la matinée) 18. Il saute de son lit ……. (dès qu'il voit le soleil briller) Yukardaki örneklerde. İngilizçe, Almanca. Fransızca derslerinde özellikle yazı dili ile ilgili olarak öğrencilere kazandırılmak istenen güçlerin başlıca işaretleri niteliğindeki davranışların kısa cevaplı sorularla yoklanma yollan örneklendirilmeye çalışıldı. Değişik sınıflardaki yabancı dil dersleri için, öğrencilerin düzeyleri göz önünde tulularak hazırlanacak bu tür kısa cevaplı sorulardan yararlanılabilir. SEÇMELİ SORULARIN YAZILMASI Bu kısımda. seçmeli soruların yazılması üzerinde durulmaktadır. Bu tür soruların yazılmasının, Türkçe, matematik. fen bilimleri, sosyal bilimler ve yabancı diller için ayrı ayrı örneklendirilmesine çalışılmaktadır. Kısa cevaplı soru yazmanın öğrenilmesi, seçmeli soru yazmaya da bir hazırlık niteliğindedir. Çünkü. önce de belirtildiği gibi seçmeli soruların kökü, kısa cevaplı soru gibidir. Aslında. çok sorulu test hazırlamaya yeni başlayan kişilere; (1) kısa cevaplı sorular yazmaları (2) bu sorulardan oluşturacakları testleri bir veya birkaç kez uygulamaları. (3) elde edilen cevaplara bakarak bu sorulara uygun birer doğru cevap ve çeldirici takımı hazırlamaları, örneğin bu sırada, soru ile yoklanan davranışı öğrenmemiş olan öğrencilerin cevaplarını çeldirici, öğrenmiş olanların cevaplarını da doğru cevap gibi kullanmaları, (4) böylece elde ettikleri seçmeli sorulardan oluşturacakları testleri uygulamaları, (5) uygulama sonuçlarına göre, yoklanan davranışı öğrenmiş olanları ötekilerden ayırmayan. yani sadece onların doğru cevabı bulmasını sağlamayan soruları düzeltmeleri (6) bu yolla geliştirdikleri seçmeli testlerden yararlanmaları önerilir. Böyle bir yol izlenerek. birkaç dönem sonra iyi sayılabilecek seçmeli testler elde edilmiş olur. 1. Türkçe Dersleriyle İlgili Seçmeli Soruların Yazılması Bu kısımda Türkçe dersleriyle ilgili seçmeli soru Örnekleri üzerinde durulmaktadır. Her örnekte, ilkin bir seçmeli soru önerisi verilmekte, sonra bu öneriye yöneltilen eleştiriler belirtilmekte ve daha sonra da soru önerisinin, eleştiriler doğrultusunda düzeltilmiş biçimi gösterilmektedir. 33 ÖRNEK 1. Öneri: "Bu durum, her ulusun edebiyatını karşılaştırmalı bir …… ele almayı zorunlu kılar." Yukardaki cümlede boş bırakılan yere getirilebilecek en uygun sözcük nedir? A) araştırma B) düşünce C) yöntem D) Açıklama E) anlayış (doğru cevap C) Eleştiri: Seçeneklerde verilen sözcükler, dilbilgisi biçimi bakımından kökte boş bırakılan yere uygun düşmemektedir. Soru: "Bu durum, her ulusun edebiyatını karşılaştırmalı bir ….. ele almayı zorunlu kılar." Yukardaki cümlede boş bırakılan yere getirilebilecek en uygun sözcük nedir? A) araştırmayla B) düşünceyle C) yöntemle D) açıklamayla E) anlayışla (doğru cevap C) ÖRNEK 2. Öneri: "Göreyim seni" sözü hangi amaçla kullanılabilir? A) korkutma B) yönlendirme C) yüreklendirme D) özendirme E) paylama (doğru cevap A) Eleştiri: Yöneltme cümlesindeki "göreyim seni" sözü cümle içinde kullanılarak verilmediği için cevap tek değildir. Seçeneklerde verilen sözcüklerin her biri bu sözün ayrı bir anlamını verdiği için bunların tümü doğru olabilir. Soru: "Hele sinemaya git de göreyim seni!" cümlesindeki "göreyim seni" sözü bu cümleye nasıl bir anlam katmaktadır? A) korkutma B) yönlendirme C) yüreklendirme D) özendirme E) paylama (doğru cevap A) 34 ÖRNEK 3. Öneri: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde aşama anlamı vardır? A) Kavgada baştan başa kana boyandı. B) Tarladan tarlaya geçti. C) Yıldan yıla işler kötüye gidiyor. D) Konuşurken daldan dala attıyor. E) Köyden köye telefonla konuşulabiliyor. (doğru cevap C) Eleştiri: Soru kökündeki "aşama" sözüyle neyin anlatılmak istendiği belirgin değildir. Anlamca bir kapalılık vardır. Ayrıca. B ve E seçenekleri, "Tarladan tarlaya” ve "Köyden köye" sözleri arasındaki benzerlik nedeniyle çabuk elenebilir, yani yoklanan davranışı öğrenmiş olanlarla ötekileri ayırmada pek fazla işe yaramaz. Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde. "aşamalı bir durum, bir durumun gitgide ilerlemesi" anlatılmaktadır? A) Kavgada baştan başa kana boyandı. B) Güzellik anlayışı kişiden kişiye değişir. C) Yıldan yıla işler kötüye gidiyor. D) Konuşurken daldan dala atlıyor. E) Köyden köye telefonla konuşulabiliyor. (doğru cevap C) ÖRNEK 4. Öneri: Aşağıdaki cümlelcrden hangisi diğer dördünden farklıdır? A) Yenişemedi. berabere kaldılar. B) Yemeği aralarında kardeş payı yaptılar. C) Paylarına düşene ses çıkarmadılar. D) Kazandıklarını yan yanya paylaştılar. E) İkisi arasında tam bir denklik sağladılar. (doğru cevap C) Eleştiri: Kökteki soruda, aranan farklılığın ne olduğu belirtilmediğinden doğru cevabın bulunması güç. İstenilen dışında farklılıklar da bulunabilir ve soru birden çok doğru cevaplı olabilir. 35 Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde. eşitliğin söz konusu olmadığı bir durumdan söz edilmektedir? A) Yenişemedi. berabere kaldılar. B) Yemeği aralannda kardeş payı yaptılar. C) Paylanna düşene ses çıkarmadılar. D) Kazandıklarını yarı yarıya bölüştüler. E) İkisi arasında tam bir denklik sağladılar. (doğru cevap C) ÖRNEK 5. Öneri: "Akıl yaşta değil, baştadır; fakat aklı başa yaş getirir." sözünden nasıl bir yargıya ulaşılabilir? A) Gençler, yaşlılardan daha akıllıdır. B) Akıl doğuştandır, sonradan kazanılamaz. C) Akıl doğuştan da olsa onu ancak zaman olgunlaştırır. D) Yaşlılar, gençlerden daha akıllıdır. E) Akıl gençliğe de yaşlılığa da bağlı değildir. (doğru cevap C) Eleştiri: A ve D seçeneklerinin birbirinin karşıtı olması bunlardan birinin veya ikisinin de doğru cevap olmayacağına ipucu olabilir. Soru: "Akıl yaşta değil, baştadır; fakat aklı başa yaş getirir." sözünden nasıl bir yargıya ulaşılabilir? A) Gençler, yaşlılardan daha akıllıdır. B) Akıl doğuştandır, sonradan kazanılmaz. C) Akıl doğuştan da olsa onu ancak zaman olgunlaştırır. D) Yaşlılar da gençler de kendi çağlarına göre akıllıdır. E) Akıl gençliğe de yaşlılığa da bağlı değildir. (doğru cevap C) ÖRNEK 6. Öneri: "Gördüklerim şaşkına çevirdi beni Bir şeyler düşünmüyor değilim, Ama yürek ister söylemeye..." Yukardaki parçada konuşan kişinin içinde bulunduğu aşağıdakilerden hangisinde bütün yönleriyle belirlenmektedir? ruhsal durum 36 A) Olayların etkisiyle doğru düşünme gücünü yitirmiştir. B) Olayların, üzerindeki etkisini gizlemeye çalışmaktadır. C) Olaylar arasında ilişki kuramamaktadır. D) Olaylar karşısında ne yapacağım kestirememektedir. E) Olaylar üzerindeki düşüncelerini söyleyememektedir. (doğru cevap E) Eleştiri: Soru kökünde bir durum verilmekte, seçeneklerde ise yargılar verilmektedir. Kökle seçenekler arasında anlatım uyumsuzluğu vardır. Soru: "Gördüklerim şaşkına çevirdi beni Bir şeyler düşünmüyor değilim, Ama yürek ister söylemeye... Yukardaki parçada konuşan kişinin içinde bulunduğu ruhsal durum, nasıl bir yargı ile belirtilebilir? A) Olayların etkisiyle doğru düşünme gücünü yitirmiştir. B) Olayların, üzerindeki etkisini gizlemeye çalışmaktadır. C) Olaylar arasında ilişki kuramamaktadır. D) Olaylar karşısında ne yapacağım kestirememektedir. E) Olaylar üzerindeki düşüncelerini söyleyememektedir. (doğru cevap E) ÖRNEK 7. Öneri: "Kin tutmak benim harcım değil. Çektiğim biitün sıkıntıları unuttum. Parasız pulsuzum ne çıkar, Gelecek güzel günlere inanıyorum. Bu dizelerdeki gibi düşünen bir kişiye hangi nitelik uygun düşer? A) mutlu B) sevecen C) iyimser D) unutkan E) gamsız (doğru cevap E) Eleştiri: A, B, C ve E seçenekleri, metinle ilişkileri bakımından birbirine çok yakın D ise metinle ilişkisizdir. Bu haliyle D iyi bir çeldirici değildir, hemen elenebilir. D seçeneğine metinle ilişkili bir sözcük, örneğin "hoşgörülü" sözcüğü konabilir. Bu son durumda ise seçenekler öylesine birbirine yaklaşır ki hepsinde de doğruluk payı olabilir. Son değişiklikle seçenekler arasında bir sıralama yapılırsa E seçeneğindeki "gamsız" sözcüğü anlamca en uzak olur. 37 Soru: "Kin tutmak benim harcım değil. Çektiğim bütün sıkıntıları unuttum. Parasız pulsuzum ne çıkar, Gelecek güzel günlere inanıyorum." Bu dizelerdeki gibi düşünen bir kişiye hangi nitelik uygun düşmez? A) mutlu B) sevecen C) iyimser D) hoşgörülü E) gamsız (dogru cevap E) ÖRNEK 8. Öneri: Bilinçlenmiş yuttaş demokrasinin önkoşuludur. Yurttaşın bilinçlenmesinde ise dilin büyük önemi vardır. Dil, bilgileri insana ne kadar kolay aktarabilirse o da bunları o kadar kolay kavrayıp benimser. Bu kolaylık da ancak anadilinde vardır. Onun için gelişme yoluna giren toplumlar kültür dillerini hep anadili temeli üzerine oluştur- muşlardır. Yukardaki parçada anlatılmak istenen düşüncenin içerdiği kavramlar aşağdaki söz Öbeklerinden hangisinde bir arada verilmiştir? A) dil - bilgi aktarımı - kültür dili B) gelişme - yurttaş - toplum C) anadili - bilgi aktarımı - gelişme D) toplum - anadili - insan E) yurttaş - dil - kültür dili (doğru cevap C) Eleştiri: Soru kökünde. ileri sürülen görüşü savunabilmek için birçok kavram kullanılmıştır. Soruda. belirtilmek istenen görüşün temelini oluşturan üç kavram sorulmaktadır. Bunlar, anadili. bilgi aktarımı ve gelişme kavramlarıdır. İleri sürülen görüş. "gelişmenin anadili aracılığıyla ve bilgi aktarımı yoluyla" sağlanabileceğidir. Yöneltme cümlesinde (kökün soru kısmı) bu durum belirtilmelidir. Soru: Bilinçlenmiş yurttaş demokrasinin önkoşuludur. Yurttaşın bi-linçlenmesinde ise dilin büyük önemi vardır. Dil, bilgileri insana ne kadar kolay aktarabilirse o da bunlan o kadar kolay kavrayıp benimser. Bu kolaylık da ancak anadilinde vardır. Onun için gelişme yoluna giren toplumlar kültür dillerini hep anadili üzerine oluşturmuşlardır. 38 Bu parçada anlatılmak istenen düşüncenin içerdiği temel kavramlar aşağıdakilerin hangisinde bir araya getirilmiştir? A) dil - bilgi aktanmı - kültür dili B) gelişme - yurttaş - toplum C) anadili - bilgi aktanmı – gelişme D) toplum - anadili - insan E) yurttaş - dil - kültür dili (doğru cevap C) Türkçe dersleri ile ilgili seçmeli soru yazımı örnekleri istenildiği kadar çoğaltılabilir. Ancak. bu kadarı bile göz önünde tutulacak noktalardan başlıcalarını örneklendirmiştir. 2. Matematik Dersleriyle İlgili Seçmeli Soruların Yazılması Bu kısımda, matematik dersleriyle ilgili seçmeli soru örnekleri üzerinde durulmaktadır. Her örnekte ilkin bir seçmeli soru önerisi verilmekte, sonra bu öneriye yöneltilen eleştiriler belirtilmekte ve daha sonra da önerinin. gerekli ise eleştiri doğrultusunda düzeltilmiş biçimi gösterilmektedir. ÖRNEK I. Öneri: Merkezleri aynı olan (eşmerkezli) iki daire için, R, + R2 = 6 cm ve R2 - Rı = k cm olduğuna göre, iki çember arasında kalan halkanın alanı kaç cm dir? A) 3πk B) 4 πk C)6πk D) 8πk E) 9πk Eleştiri: Kökteki sorunun bir çizime dayalı olarak verilmesi anlamayı kolaylaştırır. Soru: Yandaki şekilde R1 + R2 = 6 cm ve R2 - Rı = k cm olduğuna göre, iki çember arasında alan halkanın alanı kaç cm2 dir? A) 3πk B) 4 πk C)6πk D) 8πk E) 9πk 39 ÖRNEK 2. Öneri: Bir kenarı 5 cm, yüksekliği 10 cm olan üçgenin alanı ne kadardır? Eleştiri: Kökte şekil verilmesi anlamayı kotaylaştırabilir ve ifade de kısaltılabilir. Kökte, yüksekliğin verilen kenara ait olduğu belirtilmeli: aksi halde soru cevaplanamaz. Seçenekler büyüklük sırasına konmalı; bunların sırasız verilmiş olması gereksiz bir güçlük yaratmaktadır. Seçeneklerde birimin tekrarlanması önlenmeli. Soru: Şekille sorulursa: Yandaki şekilde |AH| = 10 cm, |BC| = 5 cm olduğuna göre, ABC üçgeninin alanı kaç cm2 dir? A) 10 B) 15 C) 25 D) 30 E)50 Şekil kullanmadan sorulursa: Bir kenarının uzunluğu 5 cm ve bu kenara ait yüksekliği 10 cm olan üçgenin alanı kaç cm2 dir? A) 10 B) 15 C) 25 D) 30 E) 50 B ÖRNEK 3 A Öneri: Yandaki şekilde ABCD bir eşkenar dörtgendir. |AC| = 16 cm, |BD| = 12 cm, AE┴LCD olduğuna göre, |AE| kaç cm dir? A) 9 B) 9,2 C) 9,4 D) 9,6 E) 9,8 Eleştiri: Sorunun yazımında başlıca kurallara uyum sağlanmış görün-mektedir. Kök yeterince açıktır ve cevaplanabilir bir soru sormaktadır. Seçenekler olabildiğince kısa ve sıralıdır. 40 ÖRNEK 4. Öneri: Aşağıdakilerden hangisi üçgenin alan formülü değildir? Eleştiri: Kökteki soruya göre seçeneklerden bir tanesi üçgenin alan formülü değildir. Biri u . r öteki 2u . r olan D ve E seçeneklerinin ikisi birden üçgenin alanını veremeyeceğinden bunlardan birinin doğru cevap olacağı, yoklanan davranışı Öğrenmemiş olanlar tarafından da belirlenebilir. Soru iki seçenekliymiş gibi çalışır. Ya bu durum Önlenmeli ya da soru atılmalıdır. ÖRNEK 5. Öneri: denkleminin kökleri arasında olması için aşağıdaki —5 sayısının eşitsizlik sistemlerinden hangisinin sağlanması gerekir? Eleştiri: Kökte eşitsizlik sistemleri olarak nitelenen seçeneklerden A, C ve E nin farklı olması bir kusurdur. Bu kusur giderilmeli ya da sonru kullanılmamalıdır. ÖRNEK 6. Öneri: biçimindeki çarpma işleminin sonucu aşağıdakilerin hangisine en yakındır? A) 300,96 B) 355,68 C) 369,36 D) 396,72 E) 437,76 41 Eleştiri: Soru, yoklanmaya çalışılan davranışı yoklamayabilir. Cevaplayıcı, sayının yarıya yakın bir değere düşeceğini düşünmeden, verilen çarpmayı yaparak sonucu bulabilir. Soru: biçimindeki çarpma işleminin sonucu aşağıdakilerin hangisine en yakındır? (Her seçenek 9 basamaklıdır.) A) 273861340 B) 301247480 C) 371129020 D) 410792020 E) 445024680 ÖRNEK 7. Öneri: M(-2, 1) merkezli ve 4x-3y=4 doğrusuna teğet olan çemberin denklemi aşağıdakilerden hangisidir? Eleştiri: Bu soruyu yanıtlayabilmek için öğrencinin şunları öğrenmiş olması gerekir: (1) çemberin (x-a)2 + (y-b)2 = R2 genel denklemi, (2) teğetin değme noktasında yarıçapa dik olacağı, (3) MT nin çemberin yarıçapına eşit olacağı. (4) bir noktanın doğraya olan uzaklığı formülünden |MT| uzunluğunun yani yarıçapın bulunması ve (5) bulunan değerler-le çember denkleminin yazılması. Öğrenci bunların tümünü öğrenmemişse bu soruyu cevaplayamayacaktır. Soru bu haliyle. yarışma sınavlarında sorulabilir. Ancak, derslerde uygulanan sınavlar yarışma sınavı değildir. Okullardaki derslerde hazırlanarak ünitelerdeki öğrenme eksiklerini belirlemek amacıyla izleme testlerinde bunlardan her birini yoklayan ayrı bir soruya yer verilmesi gerekir. Okullarda-ki derslerde hazırlanarak dersin bir döneminde gerçekleşen 42 Öğrenme düzeylerini belirleme amacıyla kullanılan erişi testlerinde ise bunlardan ikisini, üçünü birden yoklayan sorulara yer verilebilir. Matematik dersleri ile ilgili seçmeli soru yazımı örnekleri istenildiği kadar çoğaltılabilir. Ancak, bu kadarı bile göz önünde tutulacak noktalardan başlıcalarını örneklendirmiş olmalıdır. 3. Fen Bilgisi, Fizi, Kimya, Biyoloji Dersleriyle İlgili Seçmeli Soruların Yazılması Bu kısımda, fen bilgisi, fizik, kimya, biyoloji dersleriyle ilgili seçmeli soru örnekleri üzerinde durulmaktadır. Her örnekte ilkin bir seçmeli soru önerisi verilmekte, sonra bu öneriye yöneltilen eleştiriler belirtilmekte ve daha sonra da önerinin eleştiriler doğrultusunda düzeltilmiş biçimi gösterilmektedir. ÖRNEK 1. Yoklanacak davramş: Koşulları değiştirmenin sonuca etkisini belirleme (uygulama gücünün bir belirtisi) Öneri: Kapalı bir kaptaki bir gazın sıcaklığı artırılırsa ne olur? A) Yoğunluğu azalır, basıncı artar. B) Yoğunluğu ve basıncı artar. C) Basıncı artar, yoğunluğu sabit kalır. D) Yoğunluğu ve basıncı sabit kalır. E) Hem basıncı hem de yoğunluğu artar. (doğru cevap C) Eleştiri: Kök ifadesi açık değil, yoklanacak davranışı daha etkili bir biçimde davet eder hale getirilmeli. Kökte basınç p. özkütle d ile gösterilerek seçenekler kısaltılmalı, zayıf çeldiriciler var;bunlar güçlendiriimeli. Yoğunluk kavramı, mutlak ve bağıl olmak üzere iki şekilde verildiğinden,sorulara kesinlik kazandırmak için bunun yerine özkütle alınmalı . Soru: Kapalı kaptaki bir gazın sıcaklığı artırıldığında, bu gazin (p) basıncı ve (d) özkütlesi nasıl degişir? A) p azalır, d değişmez, B)p artar, d azalır. C) p artar, d değişmez. D)p değişmez, d artar. E)p değişmez, d değişmez. (doğru cevap C) 43 ÖRNEK 2. Yoklanacak davramş: İlkeyi örneklendiren durumu bulma (kavrama gücünün birbclirtisi) Öneri: Şekildeki gibi ilerleyen bir dalganın, yüzeyde yansıdıktan sonra hareket yönünü aşağıdaki vektörlerden hangisi ile açıklayabiliriz? (doğru cevap E) Eleştiri: Kök ifadesi açık değil. Kökte verilen bilgiler eksik. Dalganın ilerleme doğrultusunu ve yansıtıcı yüzeyin durumunu kesinlikle belirtecek açı verilmediğinden, kökteki şekle bakarak, B, D, C seçeneklerinden herhangi biri doğru cevap olarak alınabilir. Seçeneklerde de, aynı nedenle. doğrultular açılarla belirtilmelidir. Soru: Kesiti şekilde gösterilen düzlem dalga, ok yönünde ilerlediğine göre, engelde yansıdıktan sonra hangi yönde ilerler? ÖRNEK 3. Yoklanacak davranış: Verilen koşullarda görülecek sonucun ne olacağını belirleme (uygulama gücünün bir belirtisi) 44 Öneri: Bir devre elemanının akım-gerilim eğrisi şekildeki gibidir. Buna göre, elemanın direnci için ne söylenebilir? A) Önce sabit kalmış. sonra artmıştır. B) Önce artmış. sonra sabit kalmıştır. C) Önce sabit kalmış, sonra azalmıştır. D) Önce azalmış, sonra sabit kalmıştır. E) Önce artmış, sonra azalmıştır. Eleştiri: Kök ifadesi, yoklanan davranışı daha etkili bir biçimde davet eder hale getirilebilir. Düşünmenin kolaylaştırılması ve gereksiz tekrarların önlenmesi için seçenekler grafikle gösterilebilir. Soru: Bir devre elemanının akım-gerilim eğrisi şekildeki gibidir. Buna göre, Bu elemanın direncinin gerilim ile değişimini aşağıdaki grafiklerden hangisi gösterir? 45 ÖRNEK 4. Yoklanacak davranış: Yanma ürünlerinin mol sayıları ile ilgili olarak verilen koşullara uyan Örneği bulma (kavrama gücünün bir belirtisi) Öneri: Karbon ve hidrojenden oluşan (hidrokarbon) bir bileşik yeterince 02 ile yakıldığında 0.2 mol C02 ve 0,3 mol H20 çıkıyor. 0,1 mol olan bu hidrokarbon için aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) Molekül formülü C2H6 dır. B) Molekül formülü C4H6 dır. C) Kaba formülü C2H3 tür. D) Kaba formülü CH3 tür. E) Bileşik yalnız C ve H içerir. (doğru cevap A) Eleştiri: Kök gereksiz yere uzatılmış ve karmaşık hale gelmiştir. Seçeneklerden A ve D doğru cevap olabilir. E seçenegi iyi değildir; çünkü kökte verilen durumu belirtmektedir. Soru: Oksijen ile yakıldığında 0,2 mol C02 ve 0,3 mol H20 veren 0,1 mol hidrokarbon aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) C2H2 B) C2H4 C) C2H6 D) C4H6 E) C4H8 (doğru cevap C) ÖRNEK 5. Yoklanacak davranış: Verilen bir durumdan, atom ağırlığı, proton ve nötron sayısı ile ilgili ilkelerden yararlanarak sonuç çıkarma (uygulama gücünün bir belirtisi) Öneri: 0,1 mol X2O5 bileşiği 14,2 gram gelmektedir. X elementi 16 nötron içerdiğine göre X atomunun elektron dağılımı aşağıdakilerden hangisidir? A) IS2 2S2 2P6 3S2 3P3 B) IS2 2S2 2P6 3S1 3P4 C) IS2 2S2 2P6 3S2 3P4 D) IS2 2S2 2P6 3S2 3P10 3P6 4S2 4P1 E) IS2 2S2 2P6 3S2 3P6 4S2 3P'° 4P1 Eleştiri: 46 Sorunun cevaplanabilmesi için elementin atom ağırlığının elektron sayısının ve elektronlarının dağılımının bilinmesi gerekli. Bunlardan biri öğrenilmemişse öteki ikisi ögrenilmiş, olsa bile soru cevaplanamaz. Soru basiteştirilip seçenekler de kısaltılabilir. Soru: 0,1 mol X205 bileşiği 14.2 gr dır. Çekirdeginde 16 nötron bulunan nötral X atomunda kaç elektron vardır? (0=16) A) 10 B) 15 C) 16 D) 31 E) 62 (doğru cevap B) ÖRNEK 6. Yoklanacak davranış: Verilen koşullarda kesinlik kazanan sonucu belirleme (uygulama gücünün bir belirtisi) Öneri: X2, Y2. Z2 halojenleri için aşağıdaki bilgiler gözleniyor: 1. Y nin atom numarası X inkinden büyük, Z den ise küçüktür. Y ve X, 02 ile OX2 bileşiğini oluşturur. 2. Y2+2KZ-2KY+Z2 tepkimesi gerçekleşiyor. 3. KZO3+2KOH+Y2-KZ04+2KY+H20 tepkimesinden oluşan KY, AgNO ile tepkime vererek amonyak çözeltisinde kolayca çözünen beyaz bir çökelek oluşturuyor. Bu verilere göre aşağıdakilerden hangisi en doğrudur? A) X2 fluor. Z2 bromdur. B) Y2 klor, Z2 bromdur. C) Y: klor, X2 fluordur. D) X2 klor, Z2 iyottur. E) Y2 brom. Z2 iyottur. (doğru cevap C) Eleştiri: Kökte ifade düzeltilmeli. 1. bilgide ikinci cümle gereksiz. 2. bilgiye gerek yok. Denklem gereksiz. Son cümle Y nin klor olduğunu belirtiyor. Soru: X2, Y2, Z2 halojenleri için aşağıdaki bilgiler verilmıştir: I. Y nin atom numarası, X ten büyük, Z den küçüktür. II. Y iyonları AgN03 çözeltisi ile amonyakla çözünebilen beyaz bir çökelek oluşturur. 47 Bu verilere göre, aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur? A) Y2 klor. X2 fluordur. B) Y2 klor, Z2 bromdur. C) Y2 brom, Z2 iyotlur. D) X2 klor, Z2 iyottur. E) X2 fluor. Z2 bromdur. (doğru cevap A) ÖRNEK 7. Yoklanacak davranış: Organizma ile çevre koşulları arasındaki ilişkiyi örneklendirme (kavrama gücünün bir belirtisi) Öneri: Bağırsaklarda yaşayan hayvansal iç asalaklar için en yararlı adaptasyon aşağıdakilerden hangisidir? A) İyi gelişmiş. duyu organlan B) İyi gelişmiş sindirim sistemi C) iyi gelişmiş sinir sistemi D) İyi gelişmiş üreme sistemi E) İyi gelişmiş boşaltım sistemi (doğru cevap D) Eleştiri: Soru kökü daha yalın ve kolay anlaşılır bir biçimde olabilir.Çeldiricilerdeki tekrarlar önlenmelidir? Soru: İnsan bağırsağında yaşayan iç asalaklarda özellikle hangi sestemin iyi gelişmiş olması gerekir? A) Üreme B) Sindirim C) Sinir D) Dolaşım E) Boşaltım (doğru cevap A) ÖRNEK 8. Yoklanacak davranış: Durumu açıklayabilecek ilkeyi bulma (uygulama gücünün bir belirtisi) 48 Öneri: Yanda genleri ile kromozomlar arasındaki ilişki görülen AaBb genotipindeki bir canlı (AaB) genotipinde bir gamet oluştursa bu durumu nasıl açıklarsımz? A) Bağımsız dağılım ile B) Aynlmama ile C) Eşeye bağlı kalıtımla D) Bağlı genlerle E) Crossing-over ile (doğru cevap B) Eleştiri: Kök ifadesi geliştirilebilir. Seçeneklerde tekrar eden sözcüklerden kaçınılabilir. "Bağlı genler" ile "bağımsız genler" birbirinin zıttı olduğu için seçeneklerde bir tanesinin yer alması iyi olur. Soru İki çift kromozomu ve A, a, B, b genlerinin bu kromozomlar üzerindeki sıralanışı yanda gösterilen bir canlıdan AaB genlerini taşıyan bir gametin oluşması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Bağımsız dağılım kuralı B) Eşeye bağlı kalıtım C) Ayrılmama olayı D) Crossin-over olayı E) Mutasyon (doğru cevap C) ÖRNEK 9. Yoklanacak davranış: Genelleme ile durum arasında ilişki kurma (uygulama gücünün bir belirtisi) Öneri: Enzimler aktivitelerini maddenin temas ettikleri yüzeyinden itibaren başlatırlar. Bu genellemeyi aşağıdakilerden hangisi kanıtlar? A) B) C) D) E) Öğütme ile hücrelerden daha fazla enzim çıkartılır. Döğülmüş karaciğer H202 yi daha hızlı katalizler. Kaynatılmış karaciğer parçaları aktif değildir. Kıyılmış, et aynı miktar parça etten daha çabuk sindirilir. Enzimler hücre dışında da aktif olabilirler. Eleştiri: 49 Soru kökü daha yalın ve akıcı bir anlatımla verilmeli. Seçeneklerde verilenlerin birer deneysel sonuç olduğu belirtilmeli. Kök ve seçenek ifadeleri arasında uyum sağlanmalı. Soru: "Enzimler etkinliklerini (aktivitelerini) etkinen maddenin dış yüzeyindcn başlatır." genellemesini, aşağıdaki deneysel sonuçlardan hangisi destekler? A) Kıyılmış etin, aym miktar parça etten daha çabuk sindirilmesi B) Dövülmüş karaciğerin, H202 yi daha hızlı katalizlemesi C) Kaynatılmış karaciğer parçalarının etkin (aktif) olmaması D) Parçalama ilc hücrelerden daha fazla enzim çıkartılması E) Enzimlerin hücre dışında da etkin (aktif) olabilmesi (doğru cevap A) Fen bilgisi, fizik, kimya, biyoloji dersleri ile ilgili seçmeli soru yazımı örnekleri istenildiği kadar çoğaltılabilir. Ancak, bu kadarı bile göz önünde tutulacak noktalardan başlıcalarını örneklendirmiş olmalıdır. 4. Sosyal Bilgiler, Tarih, Coğrafya, Sosyoloji vb. Dersleriyle İlgili Seçmeli Soruların Yazılması Bu kısımda sosyal bilgiler. tarih, coğrafya, sosyoloji vb. dersleri ile ilgili seçmeli soru örnekleri üzerinde durulmaktadır. Her örnekte ilkin bir seçmeli soru önerisi verilmekte, sonra bu öneriye yöneltilen eleştirler belirtilmekte ve daha sonra da önerinin, eleştiri doğrultusunda düzeltilmiş biçimi gösterilmektedir. ÖRNEK 1. Yoklanacak davranış: Verilen bilgilerden hareketle uygun bir genelmeye ulaşma (kavrama gücünün bir belirtisi) Öneri: Atatürk, Birinci Dünya Savaşında Almanların yenileceğini Önceden söylemiştir. O'nun, savaşın geleceğini önceden kestirebilmesinin nedeni nedir? A) Çok kitap okuması B) Devletleri iyi tanıması C) İyi bir asker olması D) Dünya sorunlarını iyi bilmesi E) Savaşın nedenini bilmesi (doğru cevap B) Eleştiri: Soru kökünün ilk bölümünde genellemeye yetecek bilgi verilmemiştir. Kökteki 50 yöneltme cümlesi bir genelleme istemektedir. Seçenekler biçiminde değildir. Bu haliyle sorunun doğru cevabı kesin ve tek değildir. genelleme Soru: "Mustafa Kemal Atatürk; I. Birinci Dünya Savaşına Osmanlı Devletinin de girdiği günlerde bu savaşta Almanlann yenileceğini, II. Çanakkale Savaşının sonlarına doğru, düşmanın birkaç gün içinde çekilebileceğini, III. 1937 yılında, İtalya'nın Habeşistan'a saldırmasıyla İkinci Dünya Savaşının başlamış olduğunu söylemiştir." Bunlar. Mustafa Kemal Atatürk'ün kişiliğinin hangi yönünü örneklendirmektedir? A) Yurtta ve dünyada barışa önem verme B) Topluma yön verebilecek yollar bulabilme C) Olaylann gidişinden sonucun ne olacağını görebilme D) Savaşın amaç değil. bir araç olduğuna inanma E) Türk Ulusunun gücüne güvenme (doğru cevap C) ÖRNEK 2. Yoklanacak davranış: Olaylar ve toplumlar arasındaki ilişkiyi görme (kavrama gücü nün bir belirtisi) Öneri: Ulusal Kurtuluş Savaşımız, II. Dünya Savaşından sonra bazı uluslann bağımsızlıklarını kazanmalarında yol gösterici olmuştur. Bu durum aşağıdakilerden hangisini doğrular? A) Türk Kurtuluş Savaşının evrensel bir nitelik taşıdığını B) Türkiye'nin yurtta ve dünyada barışı koruduğunu C) Türkiye'nin uluslararası ilişkilerde başarılı olduğunu D) Türklerin savaştan sonra yeni ve modern bir devlet kurmalarının hayranlık uyandırdığını E) Türkiye ile yeni bağımsızlık kazanan ulusların ortak çıkarları olduğunu Eleştiri: Bulunacak ilişki daha açık hale getirilmeli, örneğin "bazı" sözcüğü ile kastedilen uluslar belirgin hale getirilmelidir. Kökün bu değişiklikle alacağı biçimle seçenekler arasında ifade uyumu sağlanmalı; seçeneklerdeki tekrarlar önlenmelidir. Ayrıca, seçeneklerin kısaltılmasına çalışılmalıdır. Bu değişikliklerle doğru cevap da değişirse bu durum da göz önünde 51 tutulmalıdır. Soru: Özellikle II. Dünya Savaşından sonra, sömürge durumunda olan bazı Asya ve Afrika ülkelerinin Türkiye'yi örnek aldıkları görülmüştür. Türkiye'nin, bu ülkeleri etkileyen yönü nedir? A) Yurtta ve dünyada banşı korumaya çalışması B) Başka ulusların haklarına saygılı olması C) Ortadoğuda güç dengesini koruması D) Batı demokrasisi İlkelerini benimsemesi E) Bağımsızlığını kazanma ve sürdürmedeki başarısı (doğru cevap E) ÖRNEK 3. Yoklanacak davranış: Bir önerinin nedenini bulma (uygulama gücünün bir belirtisi) Öneri: Türk, İslâm ve Avrupa kültürleri arasındaki İlişkileri incelemek isteyen bir Fransız bilim adamına İzmir yerine İstanbul'a gitmesi önerilmiştir. Bu önerinin yapılmasında İstanbul'un özelliklerinden hangisi göz önünde tutulmuştur? A) Avrupa'ya yakın bir Doğu kenti olması B) Her türlü ulaşım olanaklarının varlığı C) Doğu ve Batının en çok etkileşimde bulunduğu bir kent olması D) Çağdaş Türkiye'nin bilim merkezlerinden biri olması E) Doğal güzelliği ve jeopolitik önemi (doğru cevap C) Eleştiri: Kökteki anlatım daha açık ve net hale getirilmeli. İlgili davranışı yoklama gücü artırılmalı. Soru: "Çağlar boyunca Türk, İslâm ve Hıristiyan kültürlerinin etkileşimini ortaya koymak isteyen bir araştıncı İzmir'e gelmiştir.Çalışmalarına başlayacağı sırada bu araştırıcıya, çalışmalarınıİstanbul'da yapması önerilmiş; böyle yaparsa bu konuda daha çok kanıt bulabileceği söylenmiştir." İstanbul'un hangi özelliğine dayanarak böyle bir öneride bulunulmuştur? A) Yeni Türk Devletinin en kalabalık ve gelişmiş kenti olmasına 52 B) Bizans ve Osmanlı dönemlerinde hükümet, ticaret ve kültür merkezi olmasına C) Haçlı ordularının Anadolu'ya geçiş yolu üzerinde bulunmasına D) İstanbul'un Türklerden önce Araplar tarafından da kuşatılmış olmasına E) İstanbul halkının, değişik kültürlerden gelen araştırıcıları hoşgörüyle karşılamasına (doğru cevap B) ÖRNEK 4. Yoklanacak davranış: Haritada gösterilen alan ile ölçek arasındaki ilişkiyi örneklendirme (kavrama gücünün bir belirtisi) Öneri: Aşağıda verilen haritalardan hangisinin ölçeği ötekilerden daha büyüktür? Eleştiri: (1) Kesir kavramını iyi öğrenmiş öğrenciler doğrudan E seçeneğine yönelebilirler. (2) Soru kökü açık ve sınırlı değil. Seçeneklerde verilen alanların sınırlarını belirtmiyor. (3) Seçenekler, kâğıt üzerinde aynı genişlikte olmalıydı. (4) Doğru cevap kesin ve tek değildir. Seçeneklerde verilen haritalar, bir bütünün parçaları gibi düşünüldüğünde tümünün ölçeği birbirine eşit olacağından doğru cevap bulunmayacaktır. Seçenekler tek tek düşünüldüğünde A seçeneğinde verilen harita çok küçük bir bölgeyi E seceneğinde verilen harita ise çok geniş bir bölgeyi göstermekte olabilir. Bu durumda da doğru cevabın varlığından ve tekliğinden söz edilemez. 53 (5) Seçeneklerin biçimi çeldiricilerin gücünü zayıflatmaktadır. "Büyüktür". "küçüktür' vb. ile yöneltilen soruların cevabı doğal olarak iki uçtan birinde bulunacaktır. Bu durum iki uç arasında kalan çeldiricilerin gücünü azaltacaktır. Soru iki seçenekli gibi işleyecektir. Soru: "Kasabayı bütünüyle görebilmek için bir araçla gökyüzüne yükselmek gerekir. Ancak, yükseldikçe görülebilen alan büyürken, cisimler küçülür. yapılar birbirinden ayırt edilemez duruma gelir." Bu durum. haritalarla ilgili olarak neyi örneklendirir? A) Haritaların kullanılışını B) Haritaların işaretlenişini C) Ölçek farkının haritaya etkisini D) Haritaların yönüne konuluşunu E) Görüş açısının değişmeyişini (doğru cevap C) ÖRNEK 5. Yoklanacak davranış: Bir durumu ya da olayı doğuran etkenlerden en güçlüsünü bulma (kavrama gücünün belirtisi) Öneri: Birikinti konisinin oluşmasının nedeni nedir? A) Eğim azalması B) Akım (debi) yükselmesi C) Akarsu D) Yağış biçimi E) Bitki Örtüsü (doğru cevap A) Eleştiri: Sorunun anlatımı geliştirilmeli. Seçeneklerin tümünde doğruluk payı var; kesin ve tek doğru cevap olmadığı gibi davranışı da yoklayıcı değil. Soru başka bir biçimde sorulabilir. Seçeneklerde "Akarsu" yerine "Taşınan alüvyon miktarı" daha uygun olur. Soru: Birikinti konisi oiuşumunda, aşağıdakilerden hangisinin payı en büyüktür? A) Eğim azalmasının B) Akım (debi) yükselmesinin C) Yağış biçiminin D) Taşınan alüvyon miktarının E) Bitki örtüsünün (doğru cevap A) 54 ÖRNEK 6. Yoklanacak davranış: Verilen olgulardan hareketle uygun bir genelleme yapma (kavrama gücünün belirtisi) Öneri: Bir ülkede: I. Tanrıda yıllık üretimin yıllar arasında değişiklik göstermesi II. II. Hayvan dağılışı ile bitki dağılışı arasında benzerlik olması Nüfus dağılışı ile yıllık ortalama yağış dağılışı arasında benzerlik olması aşağıdaki yargılardan hangisini doğrular? A) Bu ülkede yaşam büyük ölçüde doğa koşullarına bağlıdır. B) Bu ülkede hayvancılık bilimsel yöntemlerle yapılmaktadır. C) Bu ülkede nüfus sorunları büyük ölçüde çözülmüştür. D) Bu ülkede tarım alanlarından en iyi biçimde yararlanılmaktadır. E) Bu ülkenin iklimi karasal özelliklere sahiptir. (doğru cevap A) Eleştiri: Seçeneklerde tekrarlanan sözler köke alınmalı ve buna uygun bir yöneltme yapılmalıdır. Soru: Bir ülkede: I. Tanmda yıllık tahıl üretiminin yıllar arasında değişiklik göstermesi II. Hayvan dağılışı ile doğal bitki dağılışı arasında benzerlik olması III Nüfus dağılışı ile yıllık ortalama yağış dağılışı arasında benzerlik olması o ülke için aşağıdaki yargılardan hangisini doğrular? A) Yaşam büyük ölçüde doğa koşullarına bağlıdır. B) Hayvancılık gelişmiş yöntemlerle yapılmaktadır. C) Nüfus sorunları büyük ölçüde giderilmiştir. D) Tarun alanlarından en iyi şekilde yararlanılmaktadır. E) İklim, karasal özelliklere sahiptir. (doğru cevap A) ÖRNEK 7. Yoklanacak davranış: 55 Verilen durumun örneklendirdiği yargıyı bulma (kavrama gücünün bir belirtisi) Öneri: "Batı toplumlarında ölümün verdiği büyük kederin nedeni, çekirdek aile yapısında aranabilir. Çok az sayıda kişiyi barındıran bu aile tipinde, her bireye ayrılan rol ancak bir kişi tarafından yerine getirilebilir. Ölen bireyin rolü otomatik olarak ikame edilemez. Oysa bazı ilkel toplumlarda amcaların ya da dayıların baba olarak ikame edilmesi; yeniden evlendirme ya da evlat edinme mekanizmaları, ölünün toplumsal fonksiyonlarının otomatik olarak ikame edilmesi sonucunu doğurmaktadır." Yukardaki paragrafa dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Yas, biçimsel otarak toplumdan topluma değişse de insan tabiatının evrensel öğelerinden biridir. B) Toplumsal yapı, çağdaş modele yaklaştıkça insan tabiatının ortak öğesi olan duyguların yoğunluk derecesi de artar. C) İlkel toplumlarda duyguların gösterimi olan davranışlar toplumsal denetim mekanizmalarıyla sınırlandırılmıştır. D) Yas ile ilgili coşkular, duyguları etkileyen toplumsal ve kültürel yapının bir sonucudur. E) İlkel toplumlarda yas, ölünün toplumsal fonksiyonlanrın doldurulamamasından değil de ona duyulan sevgiden kaynaklanır. (doğru cevap D) Eleştiri: Sorunun sunuluş, biçimi davranışı yoklayacak hale getirilmeli. Anlatım sadeleştirilmeli. Verilen bilgilerin genel doğrulara uygunluğu sağlanmalı. Yöneltme cümlesi değişmeli, Seçeneklerden birden fazlasının doğru olması Önlenmeli. Seçenekler kısaltılmalı. Soru: "Çekirdek aile tipinin yaygın olduğu toplumlarda. ölümün verdiği büyük kederin nedeni, bu aile tipinin yapısında aranabilir. Anne, baba ve çocuklardan oluşan bu aile tipinde başlıca görevler birer kişi tarafından yerine getirilir. Ölen üyenin yeri, bir başkası tarafından kolayca doldurulamaz. Oysa. geniş aile tipinin yaygın olduğu toplumlarda, ölen üyenin görevini aileden bir başkası hemen üstlenebilir." Bu açıklama, aşağıdaki yargılardan hangisi için bir örnek olabilir? A) Çekirdek ailede yasın yoğun olması, az sayıda kişi tarafından paylaşılmasından kaynaklanır. B) Aile yapısı karmaşıklaştıkça duygular abartılır. C) Geniş aile tipinin yaygın olduğu toplumlarda, yas tutulması hoş karşılanmaz. D) Ölenin ardından duyulan yasın derecesi. ailenin yapısı ile ilişkilidir. E) Çekirdek ailede yas, ölene duyulan sevgiye dayanır. 56 (doğru cevap D) ÖRNEK 8. Yoklanacak davranış; Gözlemle sonuç arasında ilişki kurma (uygulama gücünün bir belirtisi) Öneri: "Biri 5, diğeri 10 liralık olan iki posta pulundan 10 liralık olanı daha büyükmüş gibi algılanmaktadır. Yoksul aile çocukları, zengin çocuklarına oranla, paraların boyutlannı olduğundan daha büyükmüş gibi algılamaktadırlar." Algılamaya ilişkin bu i k i gözlemden nasıl bir sonuç çıkanlabilir? A) Nesneler gerçek boyutlanndan daha büyük olarak algılanır. B) Zengin aile çocuklannda algılama hataları görülmez. C) Nesnelerin boyutlarını algılamak, tümünü algılamaktan daha güçtür. D) Algılama hataları, nesnelerin değişim değeri taşımasından kaynaklanır. E) Toplumsal etmenler algılamayı etkiler. (doğru cevap D) Eleştiri: Kök ifadesi anlamayı kolaylaştıracak biçimde yalınlaştırılmalıdır. Duruma başka bir boyut getirmekte olduğundan ikinci gözlem kökten çıkarılmalıdır. B seçeneği ikinci gözleme dayalı olduğundan yerine uygun bir seçenek bulunmalıdır. Yöneltme cümlesi, yeni yazıma uygun düşecek biçimde yeniden düzenlenmelidir. Soru: "Bir araştırmada; biri 5, diğeri 50 liralık olan aynı büyüklükteki iki puldan 50 liralık olanın daha büyükmüş gibi algılandığı görülmüştür." Bu gözle, aşağıdaki yargılardan hangisini destekleyen bir kanıt olabilir? A) Nesneler, gerçek boyutlarından daha büyük olarak algılanır. B) Nesnelerin algılanan yönleri kişiden kişiye değişme gösterir. C) Nesnelerin boyutlarını algılamak. tümünü algılamaktan daha güçtür. D) Nesnelerin taşıdığı değişim değeri algılamayı etkiler. E) Nesnelerin aynı boyutlarda olması algılanmalarını güçleştirir. (doğru cevap D) ÖRNEK 9. Yoklanacak davranış: Mantıksal sonucu belirleme (uygulama gücünün bir belirtisi) 57 Öneri: "Güzel sevme derler nasıl sevmeyem Sevsem öldürürler, sevmesem öldüm" dizelerinden anlaşıldığma göre, öncülleri: I. Ozan güzel severse, ozanı öldürecekler II. Ozan güzel sevmezse, ozan ölecek (p → q) (p- → r) önermeleri olan geçerli bir çıkarımın sonucu aşağıdakilerden hangisidir? A) Ozanı öldürecekler ya da ozan ölcek (q V p ) B) Ozan güzel sevmezse, ozanı öldürmeyecekler (p- → q- ) C) Ozan ölmezse, ozan güzel sevmeyecek (r - → p- ) D) Ozan güzel sevmezse, ozan ölmeyecek (p - → r -) E) E) Ozan güzel severse, ozanı öldürmeyecekler (p → q- ) (doğru cevap A) Eleştiri: Kök daha belirgin hale getirilmeli. D çeldiricisi ikinci öncülle çelişmektedir. E çeldiricisi birinci öncülle çelişmektedir. Doğru cevap, anlatım yönünden seçenekler arasında yalnız kalmaktadır. Bu son durum doğru cevaba ipucu gibi işleyebilir. Soru: "Güzel sevme derler nasıl seymeyem sevsem öldürürler, sevmesem öldüm" Yukardaki dizelerden yararlanarak oluşturulan ve öncülleri: I. Ozan güzel severse, ozanı öldürecekler (p → q) II. II. Ozan güzel sevmezse ozan ölecek (p - → r ) olan geçerli bir çıkarımın sonucu nedir? A) B) C) D) E) Ozanı öldürecekler ya da ozan ölecek Ozan güzel sevmezse, ozanı öldürmeyecekler Ozan ölmezse ozan güzel sevmeyecek Ozan güzel severse ozan ölmeyecek Ozan güzel sevmeyecek ya da ozan ölmeyecek (q V p ) (p- → q- ) (r - → p- ) (p → r -) (p - V r - ) (doğru cevap A) Sosyal bilgiler, tarih, coğrafya, sosyoloji vb. dersleri ile ilgili seçmeli soru yazımı örnekleri istenildiği kadar çoğaltılabilir. Ancak, bu kadarı bile göz önünde tutulacak noktalardan başlıcalarını örneklendirmiş olmalıdır. 58 5. İngilizce, Almanca, Fransızca Dersleriyle İlgili Seçmeli Sorulann Yazılması Bu kısımda, ingilizce, Almanca, Fransızca dersleriyle ilgili seçmeli soru örnekleri verilmektedir. Bunlar, kök kısımları daha önce kısa cevaplı soru örneği olarak verilen sorulardır. Böylece, kısa cevaplı soru ile seçmeli soru arasındaki ilişki de örneklendirilmiş olmaktadır. İNGİLİZCE İLE İLGİLİ SEÇMELİ SORU ÖRNEKLERİ 1. "If you don't know the meaning of that word, please look it up in the….. cümlesinde altı çizili tamlamaların zamirleri aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) literature B) laboratory C) dictionary D) magazine E) newspaper (doğru cevap C) 2. "Ayşe's uncle bought his wife a new dress." cümlesinde altı çizili tamlamaların zamirleri aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir. A) he/him B) he/her C) she/her D) she/hers E) he/his (doğru cevap B) 3. "Can you pay for the tickets?" cümlesinin dolaylı (indirect) biçimini elde etmek için "My father asked me ….." ifadesinin sonuna aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) I could pay for the tickets B) that you could pay for the tickets C) could I pay for the tickets D) if I could pay for the tickets E) if you could pay for the tickets (doğru cevap D) 4. "If I had repaired the window …….." ifadesini anlam ve anlatım kurallarına uygun olarak tamamlar? A) the children can catch cold B) the children can play in the garden C) the flies would come in D) the rain wouldn't have come in E) we should be cold (doğru cevap D) aşağıdakilerden hangisi 59 5. "I do not know how to drive, and ……." ifadesini anlam ve anlatım kurallarına uygun olarak asağıdakilerden hangisi tamamlar? A) my friend does too B) my friend too C) also my friend D) nor is my friend E) my friend doesn't either (doğru cevap E) 6. “He hadn’t his shoes ….. mended ……. polished." cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde getirilmelidir? A) not/nor B) both/and C) not only/and D) both/or E) only/but also (doğru cevap B) verilenler 7. "Could you put …… chair back in ……..place?" cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) my/its B) yours/it C) it/his D) my/hers E) hers/its (doğru cevap A) 8. "The train is ….. crowded …… it is impossible to find an empty seat." cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) more/than B) as/as C) so/that D) both/and E) not so/for (doğru cevap C) 9. "The players returned ….. Japan ……. May 21st." cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) to/in B) back/cm C) from/in D) from/at E) from/on (doğru cevap E) 10. "My friend would like…. tea, but we haven'ı got…… sugar." cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) a cup of/some B) any/some C) some/any D) a lot of/some E) much/many (doğru cevap C) 11. "It took me only an hour to do the shopping." cümlesinin Türkçedeki dengi aşağıdakilerden hangisidir? A) Alışverişe çıkıncaya kadar sadece bir saat geçti. B) Alışveriş ederken sadece bir saat aldım. C) Alışverişe sadece bir saat almak için çıktım. 60 D) Alışveriş etmem sadece bir saat sürdü. E) Alışveriş ederken bana sadece bir saat aldı. (doğru cevap D) 12. "Mehmet's friend Ali is a director in a government office. Mehmct wants to see him; he goes to Ali's secretary and asks her: ……….." Yukarda verilen durumda Mehmet, aşağıdakilerden hangisini söylemiş olabilir? A) The director is not here, is he? B) Did you see me yesterday? C) Where have you been. Ali? D) Should I see the director? E) May I see the director? (doğru cevap E) 13. I. So he got off at the next stop. II. A few minutes later a bus came. III. Ahmet was waiting at the bus-stop. IV. He got on it. V. But he realized he was on the wrong bus. Yukardaki cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturan sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A) III., II., IV., V., I. C) IV., V., II., I., III. E) I., H., IV.. III.. V. (doğru cevap A) B) II., IV., V., I, III. D) I I I ., I., V., IV., II. 14. "Yatmadan önce kapıyı kilitlediğini söylüyor." cümlesinin İngilizcedeki dengi aşağıdaküerden hangisidir? A) He says he locked the door before going to bed. B) He says he went to bed without locking the door. C) He says he went to bed before the door was locked. D) He says he locked the door and returned to bed. E) He says he had the door locked before going to bed. (doğru cevap A) 15. "John is too old to play football." cümlesinin başka bir deyişle söylenmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) John isn't young enoguh to play football. John isn't old enough to play football. John isn't young, but he can play football. John is very old, but he can play football. John is old enough to play football. 61 (doğru cevap A) 16. - 18. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayıntz. Some people do not like children in cinemas, because they may make a lot of noise. If the film interests the children they make very good audiences and forget that the events they see are not real. Once the audience was in complete silence, watching a scene in which a girl was about to miss the train. Suddenly they heard a child shouting: "Oh, please do be quick or you will miss the train." Then everyone in the cinema started to laugh. 16. The audience laughed when the chüd …….. A) missed the train B) shouted to the girl in the film C) started to cry D) tried to stop the train E) made a lot of noise (doğru cevap B) 17. Children are not wanted in the cinema because…... A) films are not good for them B) they always shout and run C) they always make good audiences D) sometimes they do not keep quiet E) they are frightened of the dark (doğru cevap D) 18. Childen ….. A) eaisly forget what they see in a film B) are too young to go to the cinema C) like to live with other people D) sometimes take for real what they seen in a film E) get so excited that they usually miss the train (doğru cevap D) ALMANCA İLE İLGİLİ SEÇMELİ SORU ÖRNEKLERİ 1. "Der Kauffmann hat einen kleinen Unfall; er muss sein Auto in die ….. bringen." cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Tankstelle B) Autofabrik C) Handwerk D) Reparatunverkstatt E) Stadt (doğru cevap D) 2. "Hat der Lehrer den Schülern die Bücher gegeben? 62 sorusunun cevabı asağıdakilerden hangisidir? A) Ja, sie hat es ihm gebeben. B) Ja, er hat sie ihnen gegeben. C) Nein, er hat sie uns nicht gegeben. D) Ja, sie haben es ihr gegeben. E) Nein, er hat sîe euch nicht gegeben (doğru cevap B) 3. "Mein Vater sagte mir, dass er mich um neun Uhr anrufen kann." cümlesinde virgülden sonraki kısmın doğrudan (direkt) biçimi aşağıdaki-lerden hangisidir? "Du kannst mich um neun Uhr anrufen." A) "Rufe ihn um neun Uhr an!" B) "Rufe mich um neun Uhr an!" C) "Ich kann dich um neun Uhr anrufen." E) "Er kann mich um neun Uhr anrufen." (doğru cevap D) 4. "Wenn ich viel arbeite, …..." ifadesini anlam ve anlatım kurallarına uygun olarak aşağıdakilerden hangisi tamamlar? A) muss ich mehr Geld haben B) habe ich viel Zeit C) dann werde ich nicht müde D) habe ich Kopfschmerzen E) so brauche ich viel Geld (doğru cevap D) 5. "Die Dame, ….., wohnt nicht hier." ifadesini anlam ve anlatım kurallarına göre tam bir cümle haline getirebilmek için boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) wovon Sie sprechen B) mit dem Sie sprechen wollen C) auf den Sie warten D) nach denen Sie fragen E) von der Sie sprechen (doğru cevap E) 6. Die alte Frau sagte: 'lch sehne mich …. meinem verstorbenen Mann und denke immer ….. unsere schönen Tage.' " cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) von/über b) nach/an C) nach/für D) bei/für E) von/an (doğru cevap B) 63 7. "Stellen Sie ….. mal vor, dass Sie …. seit einem Monat nicht gewaschen haben!" cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) sich/sich B) sich/dir C) euch/sich D) Ihnen/sich E)dir/dir (doğru cevap A) 8. "Er …. so, als ob er alles gewusst ……. ." cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin getirilmelidir? A) macht/hatte B) tut/ist C) tat/hätte D) tat/hat hangisinde verilenler E) tut/hatte (doğru cevap C) 9. "….. du schneller läufst, …… kannst du vielleicht den Zug erreichen." cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) so/dass B) je/desto C) so/wie D) Sowohl/als auch E) Wenn/dann (doğru cevap E) 10. "Das Kind rief seinem unten vor der Haustür stehenden Vater aus dem Fenster …..: 'Papa. komm schnell ….. ! " cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) hinaus/heraus B) heraus/herauf C) hinaus/herauf D) heraus/hinauf E) herauf/hinauf (doğru cevap C) 11. "Wenn Mehmet pünktilich gekommen wäre, hätte er ein Buch als Geschenk bekommen." cümlesinin Türkçedeki dengi aşağıdakilerden hangisidir? A) Mehmet vaktinde gelince hediyelik bir kitap kazandı. B) Mehmet kitabı hediye olarak kabul etseydi vaktinde gelirdi. C) Eğer Mehmet önce gelseydi hediye olarak bir kitap alırdı. D) Eğer Mehmet vaktinde gelseydi hediye olarak bir kitap alırdı. E) Mehmet vaktinde gelseydi kitap ona hediye edilirdi. (doğru cevap D) 12. "Warum haben Sie sich verspätet?" sorusunun cevabı aşağıdakilerden hangisidir? A) Schon seit zwei Stunden. B) Dann ist es virklich zu spat. C) Denn ich bin zu früh gekommen. D) Sie haben sich eine Stunde verspätet. 64 E) Weil ich den Bus verpasst habe (doğru cevap E) 13. I. Er wollte an der Univesität studieren. II. Jetzt wohnt er in der Stadt. III. Im Dorf konnte er das nicht tun. IV. Er verlies mit seiner Familie das Dorf. Yukardaki cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturan sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A) I., III., IV., II. B) I., IV., II., III. C) IV., III., I., II. D) III., II., IV., I. E) II., IV., III., I. (doğru cevap A) 14. "Gelecekte Türkiye önemli bir endüstri ülkesi olabilir." cümlesinin Almancadaki dengi aşağıdakilerden hangisidir? A) Die vichtigste Industrie der Türkei kann in der Zukunft entstehen. B) Näehstes Jahr soll die Türkei auf die Investierung der Industrie Gewicht legen. C) In der Zukunft kann die Türkei ein wichtiges Industrieland werden. D) In der Zukunft wird die Türkei ein wichtiges Industrieiand. E) Im nächsten Jahrhundert wird die Türkei ihre Industrieprodukte ausführen können. (doğru cevap C) 15. "Am Ende des Semesters ist uns eine Erholung nützlich." cümlesinin başka bir deyişle söylenmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Wir erholen uns immer im Laufe des Semesters. B) Wir brauchen etwas Ruhe, wenn das Semester zu Ende ist. C) Das Semester ist nützlich zur Erholung. D) Am Ende des Semesters sind wir nicht müde. E) Eine nützliche Erhol.ung kann man im Semester haben. (doğru cevap B) 16- - 18. sorulan aşağıdaki parçaya göre cevaplaymız. Jeden Mittwoch gibt es unserer Stadt Markt. Die Bauern kommen mit ihren Pferdewagen und bringen frische Kartoffeln, Gurken, Erbsen, Bohnen, Butter, Eier und Käse. Einige Frauen bringen Blumen aus ihren Gârten, um sie zu verkaufen. Auf einer anderen Seite des Markplatzes sieht man Âpfel, Birnen, Kirschen, Erdbeeren und Pflaumen. 65 16. Das Gemüse kommt ……. A) aus den Geschäft B) von einem Warenhaus C) aus dem Stadtgarten D) vom Nachbargarten E) aus den Dörfen (doğru cevap E) 17. Man kann ….. auf den Markt gehen. A) einmal in der Woche B) einmal im Monat C) an jedem Wochenende D) achtmal im Monat E) Zweimal in der Woche (doğru cevap A) 18. Mann kann auf dem Markt …… kaufen. A) nur Blumen, Kâse und Erdbeeren B) Gemüse, Obst, Blumen, Eier und Milchwaren C) hauptsâchlich Eier und Butter D) Milchwaren wie käse und Yoghurt E) nur Bohnen und Kartoffeln (doğru cevap B) FRANSIZCA İLE İLGÎLİ SEÇMELÎ SORU ÖRNEKLERİ 1. "Vous allez chez ….. parce que vous êtes malade." cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) I’ingénieur B) I’instituteur C) le Médecin D) le compositeur E) le décorateur (doğru cevap C) 2. "Ali et Mehmet ont vu la voiture rouler." cümlesinin zamirlerle söylenmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Ils l'ont vu rouler. B) Ils I’ont vue rouler. C) Ils la voient rouler. D) Ils vont la voir rouler. E) Ils la verront rouler. (doğru cevap B) 3. "Il lui dit: J’ai mangé, ton chocolat!" cümlesinin dolaylı (indirect) biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) II lui disait qu'il mangerais son chocolat. B) II lui a dit qu’il avait mangé son chocolat. C) II dit qu'il a mange du chocolat. D) II lui dit qu'il a mange son chocolat. E) II va lui dire qu'il aurait mangé son chocolat. (doğru cevap D) 66 4. '"J'irais chanter …….." ifadesini anlam ve anlatım kurallarına uygun olarak aşağıdakilerden hangisi tamamlar? A) même ysi je n’étais pas malade B) même si vouz êtes malade C) même si je suis malade D) même si j' étais malade E) même s'il est malade (doğru cevap D) 5. "Elles ont peur que ……..." ifadesini anlam ve anlatım kurallarına uygun olarak aşağıdakilerden hangisi tamamlar? A) vous avez fait une faute B) vous faites une faute C) vous feriez une faute D) vous ferez une faute E) vous fassiez une faute (doğru cevap E) 6. "Paul était au cinéma, mais il vient …… sortir." cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) d’y B) d'en C) d’où D) en E) dans (doğru cevap B) 7. "Si tu ne …… pas tout de suite, tu vas manquer le train." cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) pars B) partiras C) partirais D) seras parti E) partais (doğru cevap A) 8. "Ayşe est …… petite élève de sa classe." cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) aussi B) tellement C) la pius D) le moins E) le plus (doğru cevap C) 9. "Tu demanderas …… tes aimis ….. venir te voir." cümlesindeki boş yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir? A) de/à B) de/pour C) à/pour D) avec/de E) à/de (doğru cevap E) 10"…. sont morts pour défendre la Turquie." cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) l'armée turque B) Les filles turques C) Les soldats turcs D) Les femmes turques E) Ce brave soldaı turc 67 (doğnı cevap C) 11. "II y a longtemps qu'il ne vient plus à l'école." cümlesinin Türkçedeki dengi aşağıdakilerden hangisidir? A) Uzun bir süre okula gelmedi. B) Uzun süredir okula gelmez oldu. C) Uzun bir süre artık okula gelmeyecek. D) Uzun süredir, artık okula gelmiyor. E) Uzun bir süre okula gelemez. (doğru cevap D) 12. "Pourquoi n'es-tu pas venu chez nous,hier soir? aşağıdakilerden hangisidir? A) C'est dommage, j'irai au théâtre. B) Tiens! J'avais complètemem oublié. C) On vient d'arriver chez vous. D) Je l'avais pourtant bien essayé. E) J'ai manqué le train, aujourd'hui. (doğru cevap B) 13. I. Elle monte tout de suite dans le train. II. Mais il se trouve dans sa poche. III. Elle le cherchc dans son sac. IV. Elle arrive à la gare en courant. V. Le conducteur lui demande son billet. sorusunun cevabı Yukardaki cümlelerin anlamlı bir bütün uluşturan sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A) V., IV., II., I., III. B) III., I.. II., IV., V. C) II.. V., IV.. III.. I. D) I., II., III., V., IV. E) IV., I., V., III., ft (doğru cevap E) 14. "Bir anne en çok çocuklarının arasında mutludur." cümlesinin Fransızcadaki dengi aşağıdakilerden hangisidir? A) Une mère est très heurcuse au milieu de ses enfants. B) C'est la mère la plus heureüse au milieu de ses enfants. C) C'est au milicu de ses enfants qu'une mere cst la plus heurcuse. D) Au milieu de ses enfants, une mère est heureuse. E) La mère la plus heureuse èst au milieu de ses enfants. (doğru cevap C) 68 15. "La foire aura peut-être lieu à İzmir." cümlesinin başka bir deyişle söylenmiş biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) II est impossible que la foire ait lieu à İzmir. B) II est certain que la foire aura lieu à İzmir. C) II est possible que la foire ait lieu à İzmir. D) II cst bon que la foire ait lieu à İzmir. E) II est nécessarie que la foire ait Heu à İzmir. (doğru cevap A) 16.- 18. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayınız. Jacques se réveille de bonne heure et voit par la fenêtre le soleil qui brille avec éclat dans le ciel. II saute de son lit et court avec joie vers la fenêtre. II en ouvre les deux battants. L'air pur entre dans la pièce. "Un beau jour de printemps donne du bonheur à tout et à tous" se dit-il, en réspirant profondément. 16. Il se sent heureux …… A) de se réveiller de bonne heure B) d'avoir une belle journée de printemps C) de voir les hommes heureux D) d'avoir bien dormi E) de n'avoir rien à faire (doğru cevap B) 17. Cette scène se passe ……. A) à minuit C) à une heure avancèe B) au coucher du soleil D) dans la matinèe E) à midi (doğru cevap D) 18. II saute de son lit …….. A) quand on frappe à la porte B) parce qu'il a eu peur C) car les deux battants de la fenêtre se sont soudain ouverts D) dès qu'il voit le soleil briller. E) avant le lever du soleil. (doğru cevap D ) KAYNAKÇA: Test Hazırlama Kılavuzu, ÖZÇELİK Durmuş Ali, ÖSYM Eğitim Yayınları, Ankara, 1992, s:186. 69