İndir

KUZEY AMERİKA
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Geniş bir alana sahip olan Kuzey Amerika kıtasında, çok çeşitli
iklim tipleri görülmektedir. Çeşitli tipte iklimlerin hüküm
sürmesinde şu hususlar etkili olmaktadır:
1. Kıtanın kuzey-güney doğrultusunda Kuzey Kutup Bölgesinden
Ekvatoral Bölgeye uzanmış olması,
2. Batıda Kordillera sisteminin, doğuda Appalaşların okyanus
etkilerinin iç kısımlara geçişini engellemesi,
3. Kuzeyde ve güneyde herhangi bir engelin olmaması bir yandan
Kuzey Buz Denizinden (Artic Ocean) kopan soğuk rüzgârların
içerilere kolayca sokulmasına, diğer yandan sıcak güney
rüzgârlarının
Missisipi ve kollarının vadileri boyunca
ilerlemesine olanak vermektedir.
4. Büyük Göller, bulundukları bölgede ve yakın çevresinde nemli
bir ortam oluşturmakta ve sıcaklık, yağış koşullarında
değişiklikler yaratmaktadır.
Kuzey Amerika kıtası,
Kutupsal Karasal (cP), Kutupsal Denizel (mP) ve Tropikal Denizel
(mT) hava kütlelerinin etkisi altında bulunmaktadır.
Kanada’da Tayga Ormanları
Mackenzie deltasında tundralardan taygalara geçiş
Taiga forest in Gaspé, Québec, Canada
Arizona Desert
UTAH
Kayalık Dağlarında Alpin Çayırlar
KANADA
Kuzey Amerika kıtasının kuzeyinde Kutup bölgesinden 48-49. kuzey paralel
dairelerine kadar uzanan; alan bakımından Rusya’dan sonra dünyanın en geniş
ikinci ülkesidir. 10 eyalet ve 3 bölgeden oluşan, merkezi olmayan, anayasal
monarşi ile yönetilen, 1867'de Konfederasyon yasası ile kurulan bir
federasyondur. Nüfusu 37 milyon civarındadır.
Kanada'nın başkenti OTTAWA'dır. Eski bir Fransız ve İngiliz kolonisi olan
Kanada, hem Frankofon, hem de İngiliz Milletler Topluluğuna bağlıdır.
Kanada, çağdaş ve teknolojik olarak ilerlemiş bir ülkedir ve fosil yakıt
kaynakları, nükleer enerji üretimi ve hidro-elektrik güç üretim imkânları ile
enerji bakımından genelde kendine yeterlidir. Ekonomisi geleneksel olarak
yüksek miktarlardaki doğal kaynaklarına dayalıdır. Her ne kadar çağdaş Kanada
ekonomisi çeşitlenmişse de doğal kaynakların kullanımı halen çoğu bölgesel
ekonominin önemli bir parçasıdır.
Güney komşusu ABD'nin onda biri nüfusu ile, Kanada'nın ekonomik gücünün
de onda biri olması beklenirken; gerçekte bu orandan daha fazladır.
Kanada son derece zengin doğal kaynaklara sahiptir. Geniş alanlara yayılan
verimli topaklar, ülkeyi saran orman kuşakları, zengin balıkçılık sahaları ve
maden yatakları çok çeşitlidir. Bu kaynaklar sanayiye gerekli hammaddeyi
sağlar.
TARIM: Topraklarının % 7,8’i tarıma elverişli olup, işgücünün % 10’u bu kesimde
çalışmaktadır. Ülkede buğday, tütün, sebze ve meyveye kadar çeşitli ürünler
yetiştirilmektedir. Kanada, en çok buğday yetiştiren ülkelerden biridir. Buğday
ihracatında ABD’den sonra dünyada ikinci gelir. Diğer yetiştirdiği ürünler
arasında arpa, yulaf, çavdar bulunur. Kanada, en çok elma yetiştiren ülkeler
arasındadır. Elmanın yanında armut, şeftali erik gibi meyvelerin de önemi
büyüktür.
HAYVANCILIK: Kanada’da otlakların çokluğu sebebiyle hayvancılık önemli bir
gelir kaynağıdır. Süt ve et ürünleri ihraç eder. En çok yetiştirilen hayvan sığırdır.
Küçükbaş
hayvanların
ve
atların sayıları gittikçe
azalmaktadır.
Ülkede kürkçülük geliştiği için 2000’e yakın çiftlikte vizon, tilki, su samuru ve
şinşila gibi kürk hayvanları yetiştirilmektedir.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ
49 derece kuzey paraleli
49 DERECE KUZEY PARALELİ
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ = BİRLEŞİK DEVLETLER = UNITED STATES OF
AMERICA (USA)
Kuzey Amerika kıtasının orta kesiminde kuzeyden Kanada, güneyden Meksika ülkeleri
arasında yer almaktadır. Doğuda Atlas Okyanusu'ndan, batıda Büyük Okyanus'a kadar
4.500 km genişliğindedir. Alaska ve Hawaii'yi de içine alan Amerika Birleşik
Devletleri'nin 9 milyon kilometrekareden fazla yüzölçümü vardır. Hawaii ise, Büyük
Okyanus'ta olup, kıta üzerindeki Amerika Birleşik Devletleri'nden 3.200 kilometre
uzaklıktadır. Alaska 50 eyaletin içinde yüzölçümü en büyük (1.717.854 km2 ), olanıdır.
Ülkenin güney tarafında bulunan Teksas yüzölçümü (696.241 km2) bakımından ikinci
sırada yer almaktadır.
50 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan bir federal anayasal cumhuriyettir. Ülkenin
çoğu (48 tane eyaleti olan Kıta ABD'si ve ülkenin federal bölgesi olan Washington,
DC), Kuzey Amerika'nın ortasında, Büyük Okyanus ve Atlas Okyanusu'nun arasında
bulunmaktadır. Bu ülkenin vatandaşlarına Amerikalı veya Amerikan denir.[3]
Kuzeyinde Kanada, güneyinde ise Meksika ile sınırı bulunur. Alaska bölgesi, kıtanın
kuzeybatısında bulunarak doğusunda Kanada ve batısında Bering Boğazı'nın öbür
tarafında bulunan Rusya'nın arasında bulunmaktadır. Hawaii eyaleti, Büyük
Okyanus'un ortasında bulunan bir takımadadır. Ayrıca Karayipler ve Büyük Okyanus'ta
bulunan denizaşırı topraklara sahiptir. Resmî kuruluş tarihi 4 Temmuz 1776'dır.
ABD
Hawaii Adaları
Kuzey Büyük Okyanus'ta, anakaradan 3.700 kilometre uzaklıkta, bir adalar grubudur.
Yaklaşık 800 yıl boyunca çeşitli kabileler buraya yerleşmiş, huzur içinde kültürlerini ve
dinlerini devam ettirmişlerdir. 1778 yılında İngiliz Deniz Kaptanı James Cook, Hawaii
takımadasına yelken açmış ve ilk Avrupa-Hawaii ilişkisini yaratmıştır. Adaya Avrupa'dan ilk
gidenin bir İspanyol olduğu yönünde görüşler bulunmaktadır.
Volkanlardan çıkan lavdan dolayı alan olarak hep büyümektedir. Bugün bildiğimiz Hawaii,
su altı volkanlarından çıkan lavların katılaşıp kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur.
Bu takımada yaklaşık 18 küçük adacıklardan ibarettir. Fakat bunların sekizi ana adalar
olarak tanımlanır. Bunlar: Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lānai, Kahoolawe, Maui,
ve Hawaii adalarıdır. Hawai, en büyük ada olduğu için Big Island diye hitap ederler. O'hau
adasındaki Honolulu şehri Hawaii'nin başkenti ve en büyük şehridir.
1898'de Amerika himayesi altına girip, 1959'da bir referandumla Amerika Birleşik
Devletleri'nin 50. ve sonuncu eyâleti olmuştur. Ayrıca Hawaii Amerika Birleşik Devletleri'ne
bağlı olup Birleşik Krallık'ın bayrağını taşıyan tek eyâlettir.
ABD
Birleşik Kırallık
Alaska, ABD'nin yüzölçümü en büyük (1.717.854 km2 ), nüfus
yoğunluğu en az olan eyâletidir. Rusya İmparatorluğu'ndan 30
Mart 1867'de 7,2 milyon dolar karşılığında satınalınarak ABD'ye
katılmıştır. Oldukça soğuk bir iklime sahiptir. Başkenti JUNEAU’dur.
Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, genel seçimle dört yıllık bir süre için seçilir.
Seçilen Başkan, sürenin sonunda bir devre daha seçilebilir. Başkanın Amerika'da
doğmuş ve yaşının en az otuz beş olması gerekir. Başkan, kongre tarafından
onaylanmış bir kanun tasarısını veto eder veya bunu imzalamayı reddederse;
kongrenin her iki kanadı tarafından üçte iki oyla alınan bir karar bu vetoyu
hükümsüz kılar ve tasarı kanunlaşır.
Başkan; federal hakimleri, büyükelçileri, yüzlerce hükûmet yetkilisini tayin eder.
Başkanın ölümü, istifa etmesi veya kalıcı olarak sakatlanması halinde görevi
seçime kadar başkan yardımcısı yürütür. Birleşik Amerika Anayasası uyarınca,
görev süresi tamamlanmamış bir Başkan, ancak görevi kötüye kullandığı
iddiasının, yeterli delile dayanılarak, Temsilciler Meclisinde üyelerin üçte iki
çoğunluğunun tasdik etmesi ile görevden alınabilir. Bugüne kadar yalnız bir
Amerikan Başkanı görevi kötüye kullanmakla suçlanmıştır. O da 1868'de
muhakeme edilerek beraat eden Andrew Jackson'dır. Ancak 1974'te başkan
Richard Nixon dâhil, yüksek makamda birçok yetkilinin karıştığı seçim
kampanyasında kanun dışı para toplama olayı mahkemeye intikal etti.
Watergate skandalı olarak adlandırılan bu olayda Nixon, mahkemeye çıkmadan
istifa etti ve yerine Gerald Ford geçti.
Yasama kolu olan Kongre; Senato ve Temsilciler Meclisi'nden
meydana gelir. Senatörler 6 yıl, Temsilciler Meclisi üyeleri ise iki yıl
için seçilirler. Senatör ve Temsilciler aday olmak istedikleri sürece
tekrar seçilebilirler.
Elli eyaletin her biri, Kongreye iki senatör gönderir. Senatonun üçte
biri, her iki yılda bir seçilir. Senatör seçilmek için adayın otuz yaşını
doldurması ve seçilmesinden en az dokuz yıl önce Amerikan
vatandaşı olmuş bulunması şarttır.
Temsilciler Meclisinin 435 üyesi vardır. Her eyalet, kendi nüfus
oranına göre belli sayıda üyeye sahiptir.
Eyaletler aşağı yukarı eşit nüfuslu seçim bölgelerine ayrılır ve her
bölgenin seçmenleri Kongreye bir temsilci üye seçerler. Bir üyenin
en az yirmi beş yaşında ve en az yedi yıllık Amerikan vatandaşı
olması gerekir.
Bir tasarının kanun olabilmesi için hem Senato hem de Temsilciler
Meclisi tarafından tasdik edilmesi gerekir.
Washington DC Amerika Birleşik Devletleri'nin başkentidir. DC
kısaltmasının
açılımı
"District
of
Columbia"
(Kolumbiya
Bölgesi)'dir. Maryland ve Virginia eyaletlerinin arasında yer alır.
Kendi başına bir eyalet değildir ve hiçbir eyaletin sınırları içinde
yer almaz. Direkt olarak federal devlete bağlıdır.
Beyaz Saray, ABD Kongresi, ABD Yüksek Mahkemesi, Dünya
ülkelerinin büyükelçilikleri, kabine sekreterlikleri (bakanlıklar) gibi
bütün federal kurumlar bu kentte yer alır.
Amerika Birleşik Devletleri'nin başkentinin herhangi bir eyaletin
sınırları içinde yer almasının o eyalete çok büyük bir ayrıcalık
sağlayacağı düşüncesiyle bu kent District of Columbia denilen özel
statüde bir bölge olarak kabul edilmiştir. Kentin belediye başkanı
vardır; ama valisi yoktur.
Başkent
Sıralama
Şehir
Eyalet
Nüfus
1
New York
New York
8.363.710
2
Los Angeles
Kaliforniya
3.857.799
3
Chicago
Illinois
2.714.856
4
Houston
Teksas
2.160.821
5
Philadelphia
Pensilvanya
1.547.617
6
Phoenix
Arizona
1.488.750
7
San Antonio
Teksas
1.382.951
8
San Diego
Kaliforniya
1.338.348
9
Dallas
Teksas
1.241.162
10
San Jose
Kaliforniya
982.765
11
Detroit
Michigan
912.062
12
San Francisco
Kaliforniya
808.976
13
Jacksonville
Florida
807.815
14
Indianapolis
Indiana
798.382
15
Austin
Teksas
757.688
16
Columbus
Ohio
754.885
17
Fort Worth
Teksas
703.073
18
Charlotte
Kuzey Karolina
687.456
19
Memphis
Tennessee
669.651
20
Baltimore
Maryland
636.919
21
El Paso
Teksas
613.190
22
Boston
Massachusetts
609.023
23
Milwaukee
Wisconsin
604.477
24
Denver
Kolorado
598.707
25
Seattle
Vaşington
598.541
26
Nashville
Tennessee
596.462
27
Washington, DC
District of Columbia
591.833
MEKSİKA
MEKSİKA
ABD’nin güneyinde, Büyük Okyanus ile Meksika Körfezi arasında Orta Amerika kıstağına
doğru daralarak uzanan Meksika, yüzölçümü bakımından Latin Amerika’nın üçüncü büyük
ülkesidir. (1.958.128 km2). Kuzeyden ABD, güneyden Guatemala ve Belize ile komşudur.
Sierra Madre Oriental ve Sierra Madre Occidental dağları, arasında Meksika Platosu yer alır.
Ülkenin kuzeybatı ucunda Sonora Çölü uzanır. Yucatan Yarımadası ve kuzeybatıdan Pasifik
Okyanusuna sokulan Kaliforniya yarımadası (Aşağı Kaliforniya) bu görüntüyü bozar. Yengeç
dönencesi, ülkeyi hemen hemen eşit iki parçaya ayırır. Doğuda ve güneydoğuda kıyı şeridi
tropikal bir düzlükle kaplıdır. Meksika’da ırmakların çoğu sığ, kısa ve dik eğimlidir. Ancak
Meksika-ABD sınırında 2.784 km boyunca uzanan El Bravo del Norte (ABD’deki adı: Rio
Grande Irmağı) ile Meksika-Guatemala sınırının bir bölümünü oluşturan Usumacinta ırmağı
diğer akarsulardan farklıdır.
Meksika’da kıyı ovaları Meksika körfezi kıyılarında ve Yucatan Yarımadasında ve Pasifik
kıyısında önemli yer tutmaktadır. Meksika körfezi kıyılarında uzanan doğu kıyı ovaları
kuzeyde geniş olup, Veracruz yakınında güneye doğru daralır, sonra Mexico Körfezinin güney
tarafında tekrar genişleyip Yucatan Yarımadasının kireçtaşı platformuna ulaşınca birdenbire
son bulur. Pasifik kıyısındaki ovalar da kuzeyde geniş olup, güneye doğru daralır. Tehuantepec
kıstağının doğusundan itibaren ova bir kere daha devamlı hale gelir ve genişler.
SONORA
ÇÖLÜ
Meksika Platosu, batıdan Sierra Madre Occidental; doğudan Sierra Madre Oriental,
güneyden Sierra Volconica Transversal Dağları ile kuşatılmıştır. Plato üzerindeki dağ
sıraları, yükeltisi kuzeyde 900 - 1200 m, güneyde ise 2150 - 2450 m’ye ulaşan havzaları
birbirinden ayırmaktadır.
Güney Meksika’daki dağlık arazilerin batı kısmını, dar vadileri ve pek az yüksek arazi
havzaları ile bir dağ sistemi meydana getiren Sierra Madre Del Sur teşkil eder. Doğu
kısmında, 1850 ila 2500 m yüksekliğe erişen, güneyden Chiapas Vadisi, kuzeyden körfez
kıyı ovası ile çevrili bir yayla yer alır. Bu yaylanın batı kısmında, verimli Oaxaca yüksek
arazileri bulunur. Chiapas Vadisinin güneyinde Sierra Madre de Chiapas mevcut olup,
Guatemala sınırı boyunca 4000 m’ye ulaşan volkanlardan meydana gelir.
Baja (Aşağı) Kaliforniya Dağ sırası, 1300 km uzunluk ve 50 ila 240 km genişlikle
yarımadayı kaplayan bir dağdır. Yükseklikleri kuzeyde 3000 m’yi ve daha güneyde ise
2000 m’yi aşar. Yarımadanın kuzeydoğusundaki Colorado Deltası önemli bir ünitedir.
Üçüncü yüksek arazi olan Baja Kaliforniya, 1300 km uzunluk ve 50 ila 240 km genişlikle
yarımadayı kaplayan bir dağdır. Yükseklikleri kuzeyde 3000 m’yi ve daha güneyde ise
2000 m’yi aşar. Kuzey Meksika’da pek az nehir bütün sene boyunca akar. Colorado Nehri,
Kaliforniya Körfezi başlangıcında büyük bir delta meydana getirir fakat suyun çoğu,
tarımsal sulamada kullanıldığından denize ulaşmaz. Kuzeybatı Meksika’daki diğer büyük
nehirler Yaqui ve Fijerte’dir. Orta ve güney Meksikadan Pasifik Okyanusuna dökülen
nehirler daha nemli bölgelerden geçer ve suları daha gürdür. En önemlileri Santiago ve
Balsas’tır.
En önemli nehir, büyük bölümü Meksika’yı ABD’den ayıran ve Meksika Körfezine dökülen Rio Grande’dir
(veya Rio Bravo). Daha güneyde Panisco, Tecolutla, Papalcapan, Grijavala ve Usumacinta’dır. Merkezi
yaylada, denize çıkışı olmayan birçok nehirler, kapalı havzalar meydana getirir. Orta Meksika birçok büyük
ve çekici gölleri ihtiva eder. En büyüğü Guadalajora yakınındaki 1080 km2lik Chapala Gölüdür.
Meksika tropikal bölgede yer alır, iklimi (alçak kesimlerde, Yucatan Yarımadası) sıcak ve
nemli olup, yüksekliğe bağlı olarak değişiklikler arz eder. 750 ila 900 m’den daha alçak
tropikal araziler sıcak bölgeyi meydana getirmekte olup, bu yerlerde yıllık sıcaklık
ortalaması 24°C’nin üstündedir. Ilıman bölge yıllık sıcaklık ortalaması 18° ila 24°C arasında
değişen ve yüksekliği 1850 m’ye ulaşan yerlerdir. Meksika yüksek arazilerinin çoğu bu
sıcaklık bölgesindedir. Daha soğuk bölgede yıllık sıcaklık ortalaması, 13° ila 18°C
arasındadır. 3000 ila 3300 m arasında 10°C, 4200 ila 4500 m’nin üstünde ise 0°C’nin
altındadır.
Güneydoğuda yazın meydana gelen oldukça nemli Atlantik-Karayib sıcak hava akımının
sonucu olarak mevsimlik yağış 1016 mm’yi aşar. Yağış, kuzey ve kuzeybatıya doğru
azalarak, kuzeybatı ucunda yağış miktarı 130 mm’ye düşer. Kışın Kuzey Meksika’da
atmosfer basıncı yüksek ve nisbi nemlilik azdır. Ara sıra ekim ve ocak ayları arasında
Merkezi Kanada’dan Meksika içine ve Meksika Körfezi üzerine doğru soğuk hava dalgası
eser. Soğuk hava fırtınalı bir cephenin arkasına Tehuantepec Kıstağından geçer. Bu kuzey
fırtınaları zamanında kıyı ovalarında don görülür. Yazın kuzey ve kuzeybatı sıcak ve
kuraktır. Bilhassa Kaliforniya Körfezinin başlangıcına yakın olan araziler oldukça sıcaktır.
Her yıl en az 15 günde bir 43°C veya daha üstüne ulaşır. Burası Meksika’nın en sıcak
bölgesidir.
Meksika’nın kuzey bölümlerindeki bitki örtüsü ve bölgede yaşayan doğal hayvanlar,
ABD’nin güneybatısındakilere benzer. Ülkenin güneyi ise Orta Amerika ile ortak doğal
özellikler gösterir. Kozalaklı ağaçların yaygın olduğu güneyde en sık görülen ağaç çam
olmasına karşın sedir ve meşelere de rastlanır. Az yağış alan kuzey bölgelerde çalılıklar,
kaktüs türleri yaygındır.
Zoocoğrafik unsur olarak geyik, puma, vaşak, çakal, kokarca ve oklukirpi gibi hayvanların
yaşadığı bir ülkedir. Meksika Körfezi kıyılarının güney yağmur ormanlarında maun ve
gülağacı yer alır. Güneyde opossum, tapir, sert kabuklu bir kertenkele cinsi olan
armadilloslar ve Vipera türü yılanlar gibi hayvanlar görülür. Merkezdeki Meksika Platosu
savanlar, otlaklar ve hurma ağaçlarıyla kaplıdır.
Meksika sanayisi büyük ölçüde ülkenin yeraltı zenginliklerini işlemeye dayanır. Çelik,
sanayi sektöründe önemli bir rol oynar. Yıllık çelik üretimi beş milyon tonun üstündedir.
Çelik, uzun zamandan beri öncelikle Kuzey Meksika’da (Monclova ve Montorkrey)
üretilmektedir. Veracruz’da, Ciuda Lazaro Carden’da yeni çelik fabrikaları açılmıştır. Kömür
üretimi yetersiz olup, 11.000.000 ton civarındadır. Yeni bulunan petrol yatakları (Poza
Rica, Panuco, Veracruz’un kuzeyi) ile petrol üretimi yılda 910.137.000 varile çıkmıştır.
Tabii gaz ve petrol iç ihtiyaçlara cevap verir ve çoğu sanayi tesislerinin temelini teşkil eder
(Tampico, Poza Rica, Mexico City’de petrol rafinerileri). Meksika, gümüş üretiminde (2400
ton) Kanada’dan sonra dünyada ikincidir. Flor, baryum oksit ve tuz, ABD’ye ihraç edilir.
Sodyum güçlü bir selüloz sanayiine imkan verir. Bu sanayi bilhassa Mexico City’de
Veracruz’da, Colima’da ve Chihvahua’da gelişmiştir. Ülkede kimyevi gübre sanayii de
gelişmiştir. Çimento, kauçuk otomobil sanayileri de önemlidir.
Mısır, Meksika’nın her tarafında yetiştirilir. Ülke topraklarının ekime elverişli olan
kısmının yaklaşık yarısı bu bitkiye ayrılmıştır. Fasulye, en çok ekilen ikinci bitkidir. Diğer
bitkiler sınırlı miktardaki topraklarda yetiştirilir. 800.000 hektardan fazla bir arazide,
bilhassa kuzeybatının sulanan vadilerinde ve Merkezi Bajio bölgesinde buğday ekilir.
Süpürge darısı (sorghum) üretimi artırılmaktadır. Kış sebzeleri bilhassa kuzeybatıdaki
Sinalova eyaletinde yetiştirilir. Tropikal bitkiler kıyı bölgelerinde ve güneyde yetişir.