ı. sanayi şurası demir dışı metaller sanayii raporu

T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI
I. SANAYİ ŞURASI
DEMİR DIŞI METALLER SANAYİİ
RAPORU
I — 4 EYLÜL 1987
ANKARA
T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI
I. SANAYİ ŞU R A SI
DEMİR D IŞI METALLER SANAYİİ
RAPORU
i - 4 EYLÜL, 1987
ANKARA
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM I
: DEMİR D IŞ I METALLER SANAYİİ KOMİSYONU
RAPORU
BÖLÜM II
: PANELİSTLERİN KONUŞMALARI
BÖLÜM IH
: OTURUMDA YAPILAN GÖRÜŞM ELER
BÖLÜM IV
: NİHAİ RAPOR
T.C. SANAYt VE TİCARET BAKANLIĞI
BÖLÜM I
DEMİR D IŞI METALLER SANAYİİ
KOMİSYON RAPORU
1 - 4 EYLÜL, 1987
ANKARA
DEMİR DIŞI METALLER SANAYİ YÖNLENDİRME PLAN
ÇALIŞMALARI KRONOLOJİSİ
TARİH
12.12.1986
GELİŞM ELER
Sayın Bakanımız H.Cahit ARAL'ııı başbanlığında De­
mir dışı Metaller sektöründe faaliyet gösteren kuruluş
yetkilileri ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Konferans
Salonunda ilk toplantı yapılarak Komisyon teşkil edil­
miştir.
Aynı sun öğleden sonra yapılan Komisyon toplantı­
larında Başkan ve raportörler seçilerek, çalışma yeri
ve yöntemi tesbit edilmiş ve gruplar alt komisyonlara
ayrılmıştır.
30.1.1987
Oluşturulan beş ayrı komisyon Ocak ayı içerisinde
İstanbul ve Ankara'da ay n ayrı toplanarak çalışmaları­
na başlamıştır.
8.2.1987
Komisyonlar yine ay n ay n toplanarak çalışmalarına
devam etm iştir.
30.3.1987
Komisyonlar Mart ayı içerisinde ayrı ayn son olarak
toplanmış ve genel değerlendirme toplantısına sunul­
mak üzere hazırlanan komisyon raporlarına son şeklini
vermiştir.
20.4.1987
Sayın Bakanımızın başkanlığında genel bir değerlen­
dirme toplantısı yapılmış ve hazırlanan komisyon ra-
- viii —
porlan sözcüler tarafından okunm uştur. Oaha sonra
Demir dışı Metaller komisyonunun gruplan kendi ko­
nularında hazırlamış olduklan raporların redaksiyon
komitesi tarafından tek ve genel bir rapor haline dö­
nüştürülmesine karar verilerek bu komitenin üyeleri
tespit edilmiştir.
■1.5; 1987
Redaksiyon komitesi Sanayi ve Ticaret Jakanüğın'da
toplanarak çalışmalara başlamış ve hazırlanan rapor
son şeklini almıştır.
- ix Demir-Çelik ve Demir dışı metaller sanayi yönlendirme planı ile ilgili ola­
rak 12.12.1986 günü saat 10.00'da Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Konferans
salonunda Sayın Bakanımızın Başkanlığında yapılan toplantıya katılan
şahıslar ve temsil ettikleri kuruluşların listesi aşağıya çıkarılm ıştır.
ADI VE SOYADI
TEMSİL EDİLEN KURULUR
1 — Engin Örüç
Devlet Planlama Teşkilatı
2 — Rasiın Gültekin
Hazine ve Dış Ticarct Müsteşarlığı
3 — Derviş Öztürk
Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı
4 — Servet Buyuran
Tubitak, Marmara Araştırma Enstitüsü
5 — F uat tnnlakdere
Ankara Üniversitesi
6 — Ergin Kısakürek
İstanbul Teknik Üniversitesi
7 — Veli Aytekin
İstanbul Teknik Üniversitesi
8 — Necdet Gökmen
Maliye ve Gümrük Bakanlığı
9 — Münevver Kılıç kaya
Maliye ve Gümrük Bakanlığı
10 — Ruşen Gezici
Marmara Üniversitesi
11 — Ş akir Bor
O.D.T.Ü.
1 2 — Şakir Bor
O.D.T.Ü.
13 — Naci Sevinç
O.D.T.Ü.
14 — Alpay Ankara
O.D.T.Ü.
15 — Sabri Altıntaş
Boğaziçi Üniversitesi
16 — Ali Durmaz
Gazi Üniversitesi
17 — Kandenıir Çilingiroğlu
Türkiye Odalar Birliği
18 — Ertuğrul Öztürk
Milli Prodüktivite Merkezi
19 — Halil Erkan
DESİYAB
20 — Yusuf Ziya Kayır
Devlet Yatırım Bankası
21 — Ayşegül Kayman
Karadeniz Bakır İşletmeleri
22 - Nergiz Ünlü
İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
ADI VE SOYADI
TEMSİL EDİLEN KURULUŞ
23 — Yıldırım öztürk
Türkiye Demir Çelik işletmeleri
24 - Medet Ablak
Türkiye Demir Çelik İşletmeleri
25 —Mustafa Taşkın
Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları
T.A.Ş.
26 — Haldun Uluğ
Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları
T.A.Ş.
27 —Latif Anbarh
AsO Çelik San. ve Tic. A.Ş.
28 —Feyzuliah Efe
M.K.E.K.
29 - Bekir Çelik
M.K.E.K.
30 —Yavuz Yücel
M.K.E.K.
31 —Hamdi Kargın
M.K.E.K.
32 — Dr. özel İnanç
Etibank
33 —Vedat Altınok
Etibank
34 —Fehmi BağcıoğuHan
Etibank
35 —Ahmet Bilgin Unver
Etibank
36 — Resul Tatlı
Sivas - Deçeko
37 —Mehmet Yantaç
Sivas - Deçeko
38 — H.Falıri Has
M.T.A.
39 — Hüsnü Baltacıoğlu
Kümaş
40 — Sabri Akdemir
Koç Holding A.Ş.
41 — Isınet İzgül
Eges A.Ş.
42 — Metin Başaran
Ferro Döküm San. Tic. A.Ş.
43 — Hüseyin Kıvılcım
İzdaş
44 — Sadun Özdede
Çelik San. A.Ş.
45 — Feham ettln Acarer
İçdaş A.Ş.
46 — A yşe Al
Rabak A.Ş.
47 — Burhan ik i zer
Doğu Çelik San. A.Ş.
48 — Hami Kartay
özel Sektör Demir Çelik Üreticileri
Demeği
ADI VE SOYADI
TEMSİL EDİLEN KURULUŞ
49 —Cemal Yıldırım
Özel Sektör Demir Çelik Üreticileri
Demeği
50 — Nazım Çapraz
Karabük Haddeciler Demeği Başkanı
51 — Hüdayi Demir
Uygar Motor A.Ş.
52 — Ataman Dgaz
Mctaş
53 — Gürol Beğen
Metaş
54 — Yıldırım Turna
Mctaş
55 — Necip Yüksel
Borusan
56 — Müfit Şum nu
Çelik Halat
57 — Mete Nakipoğlu
Dök taş. Dökümcüler Demeği
58 - Mithat Ural
Emaş A.Ş.
59 — Muharrem Al tun bağ
Er boşan A.Ş.
60 — İbrahim Y ardım a
Erbosan A.Ş.
61 — Pınar Aran
Parsan A.Ş.
62 — Turhan Onur
Parsan A.Ş.
63 — Ahmet Baysal
İzsal Döküm San. A.Ş.
64 — Gürsel Yardımcı
Sır Metal A.Ş.
65 — Hami t Gözaydın
Ümran Spiral Kaynaklı Boru San.A.Ş.
66 — Abdullah Erkunt
Erkunt San. A.Ş.
67 — Behçet Arkun
Çolakoğlu Mctallurji A.Ş.
68 — Ersan Karagözlü
Pınar Döküm San. Ve Tic. A.Ş.
69 — Şakir O ktar
Ergün Kablo vc Bakır San. A.Ş.
70 — Nurettin Özde mir
Kale Radyatör Kayalar Bakır
71 — H.Ahmet Alev
Sarkuysan Elektro!ik San. Ve Tic. A.Ş.
72 — Uğur Şahin
Böhler Kaynak Elekrotlan
73 — Memduh Üretmen
Ark Çelik San. vc Tic. Ltd. Şti.
74 — C.Çetin Oğuz
OERLlKON A.Ş.
ADI VE SOYADI
t e m s il e d i l e n k u r u l u ş
75 —Selim Razan
OERLlKON A.Ş.
76 —Erdinç Talu
Ergenekon Çelik San. ve Tic. A.Ş.
77 —Nevzat Kutlar
Elba
78 —Şahin Törkaslan
Yücel Boru
79 —Faruk Özertenı
Yücel Boru
80 —Fikret İnce
Ekinciler Demir Çelik San. A.Ş.
81 —Olgun Altıntaş
Türk Demir Döküm Fab. A .Ş.
82 —Erdal Cingöz
Bant Boru ve San. Tic. A .Ş.
83 —Recep Yazıcı
Diler Demir Çelik
84 —Temel Kaya
Kayalar Bakır Alaşımları A .Ş.
85 — Çetin Şaman
Maktel Mak. ve Tel. Sân. A .Ş.
A. ALÜMİNYUM SEKTÖRÜNÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ
Alüminyum, bazı elementler ile birleşmiş olarak yer kabuğunun yakla­
şık 7c 8'iııi oluşturmaktadır. Günümüzde demir-çelik'teıı sonra en çok
kullanılan metal alüminyunı'dur. Alüminyum bileşimlerinin, milattan
önceleri dahi kullanıldığı birçok maddenin bileşimine girdiği bilinmek­
tedir.
1807 yılında laboratuar düzeyindeki çalışmalar ile alüminyum bilimsel
olarak gündeme getirilmişse de, fabrika boyutlanda bir üretim konusu ol­
ması, alüminanın elektroliz yöntemi ile indirgenmesinin 1886 yılında Hail
ve Hcroult tarafından gerçekleştirilmesi ile mümkün olmuştur.
1910'larda dünya alüminyum üretimi 17.000 ton civarında gerçekleşir­
ken 1984 yılında 15.9 milyon tona yükselmesi alüminyum sanayinin ge­
lişinim daha iyi ifade etmektedir.
Alüminyum diğer metallere göre teminindeki kolaylık, hafiflik, korozyona karşı mukavemet, yüksek iletkenlik, sınırsız ömür, estetik v.s. gibi
fiziksel ve kimyasal yönden büyük üstünlüklerinden ötürü birçok uygu­
lamalarda kullanım alanına sahip olduğundan değişik sanayi kollanmn
gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Ayrıca, aliminyum tekrar ergitilerek yeniden kullanılabilmesi, kullanıl­
mış ürünlerden bu sayede yeni ürünler elde edilebilmesi ve bu şekilde ye­
niden kullanım için gerekli olan işlemlerde harcanan enerji miktarının
birincil alüminyum için gereken enerjinin yüzde beşi olması, alüminyum
kullanımını yaygınlaştırmıştı^
- 2 -
Türkiye Alüminyum Sanayi oldukça yeni bir sanayi koludur. 1956 yıl­
larında küçük ve az sayıdaki atölyelerde 100 ton civarında alüminyum iş­
lenmekteydi. Dayanıklı tüketim mallarının üretiminin başlamasıyla bir­
likte alüminyum uç ürünlerine duyulan ihtiyaç artnuş; 1970'Ii yıllarda ise
otomotiv sanayimdeki gelişme alüminyumun önemini daha da artırarak
talebi hızlandırmıştır. Bu gelişmeler sonucu 1970 yılında kullanım
20.000 tona ulaşmıştır.
Türkiye'de bütün boyutları ile alüminyum sektörünün kurulması 1974 yı­
lında başlamış, ETİBANK Seydişehir Alüminyum Tesisleri ilk kez yur­
dumuzda metal alüminyum üretmiştir.
Yılda altmış bin ton kapasiteli Seydişehir Alüminyum Tesisleri 1985 yı­
lında 54.000 ton metal alüminyum üretmiş, fakat ülke ihtiyacım karşı­
lamadığı için 65.000 ton ham alüminyum ve alaşımları dış alım yoluyla
sağlanmıştır. Bunun 30.000 tonu iç tüketim içindir.
Alüminyum sektörü; üretilen ve ithal edilen külçe, döküm ve işleme ingotunu ve alaşımlarım, döküm, biçimlendirme, ekstrüzyon, haddeleme,
çekme ve dövme işlemlerinden geçirerek mamul üreten; veya hurda alü­
minyumu ve külçelerini çeşitli döküm metodlan ile alüminyum ve işle­
me ingotlan haline getiren ve bunları nihai tüketime kadar işleyen tüm
kuruluşları kapsamaktadır.
Sektörün uğraşı konusu olan Alüminyum yan mamul ve mamullerinin
değişik sınıflandırmalarına rastlanmaktadır. Üretim, gümrük, uluslararası
ticaret ve alüminyumla ilgili kurunılann sistemlerinden kaynaklanan bu
sınıflandırmalar, benzerliklerinin yanında farklı anlayıştan da beraberin­
de getirmektedir. Bu nedenle, önce alüminyum üretim ve teknolojisi
-3 -
esprisine göre düzenlenmiş, özet bir sınıflandırma benimsenmiştir.
A) Döküm Mamulleri:
a) Döküm iııgotu: Alaşımlı Külçe, Alaşımsız Külçe, E.C.Grade, T-Ingot.
b) işleme İngotu: — Yuvarlak Ingot: Ekstrüzyon üretiminde kullanılır.
— Yassı lııgot: Hadde mamulleri üretiminde kullanılır.
c) Sürekli Döküm Levha (Filmaşm) ve çubuk.
d) Granüle Alüminyum,
e) Toz Alüminyum.
B) Hadde Mamulleri:
a) Sıcak Hadde (Levha Rulo): 6 mm. vc daha üst kalınlıkta
b) Soğuk Hadde (Levha, Rulo. Şerit, Disk): 0.2 mm. - 6 mm.
c) Folyo: 7-200 mikron.
C) Ekstrüzyon Mamulleri:
a) İçi Dolu Profiller, Çubuklar,
b) İçi ıîoş Profiller,
c) Alüminyum filmaşin vc teller
D) Parça Döküm Mamulleri:
a) Kum Döküm Mamülleri
b) Kokil Döküm Mamulleri
c) Pres Döküm Mamulleri
E) Alüminyum İletken:
-4 -
ALÜMİNYUM VE ALAŞIMLARININ KULLANIM ALANLARI:
Alüminyum rakip mallara göre teminindeki kolaylık, ucuzluk, hafiflik,
yüksek iletkenlik, estetik, sınınız ömür vs. gibi fiziksel ve kimyasal yön­
den büyük üstünlüklerinden ötürü bir çok uygulamalarda kullanım ala­
nına sahiptir.
A) inşaat Sektöründe:
—Konut Yapımında
—Konut Dışı Yapılarda
—Karayollarında
—Diğer Yapısal Kullanımlarda
B) Kimya ve Gıda Sanayiinde:
—Organik Bileşikler üretiminde
—Plâstik ve sentetik fiber sanayiinde
—K âğıt Sanayiinde
—Gübre Sanayiinde
—Patlayıcı Maddeler Üretiminde
—Mineral Asit Üretiminde
—Karbonat ve Kükürt Üretiminde
—Saf Su ve Buhar Üretiminde
—Elektrokimyasal Sanayiinde
—Petrol Rafinerilerinde
—Gıda, İlaç ve Meşrubat Sanayiinde
—Atom Enerjisi Sanayiinde
—Boya Maddesi ve Boya Üretiminde
—Ambalaj Sanayiinde
C) Ulaştırma Sektöründe:
—Karayolu Taşıtlarında
—Demiryolu Taşıtlarında
—Denizyolu Taşıtlarında
—Havayolu Taşıtlarında
D) Elektrik ve Elektronik Sektöründe:
—Tel ve Kablo Üretiminde
—Enerji Dağıtımı Cihazlarında
—Güç Üretim ve Düzeltme Araçlarında
— Haberleşme ve Elektronik Cihazlarda
—İç Dağıtım ve Aydınlatma Gereçlerinde
E) Makina ve Ekipman İmalât Sektöründe:
—Makina Yatakla.! imalinde
—Pompa, Kompresör, Far vs. İmalinde
—Endüstri Makinalan imalinde
—Tannı Alet ve Makinalan imalinde
—Iş Makinalan imalinde
—Çeşitli Enstrümanların imâlinde
—Isıtma, Havalandırma ve Soğutma Sistemlerinde
—Malzeme Taşıma Ekipmanları imalinde
—Maden ve Petrol Üretim Araçları İmalinde
—Tekstil ve Matbaa Makinalan imalinde
— Elektrik Sistemlerinde
—Askeri Araç-Gereç ve Silahların Yapımında
- 6 -
F) Metal Sanayiinde,
—Alaşım Metali
—Çelik Deoksidasyonu
—Alüminyum Kaplamalı Çelik
—Aiütninyumlama
—Alümiııotermik Reaksiyonlar
G) Diğer Yerlerde Kullanım Alanları:
—Dayanıklı Tüketim Mallarında
—Muhtelif Ev Eşyalarında
—Mutfak Eşyası Yapımında
—Mobilya Yapımında
—Dekorasyon Ürünlerinde
—Takını ve El Aletleri Yapımında
—Diğer Uygulamalarda
GENEL DEĞERLENDİRME:
I —Mevcut Durumumuz:
Alüminyum ve alaşımları sektöründe, bugün Türkiye'de yaklaşık 350
civarında kuruluş bulunmaktadır. Ancak, toplam üretim kapasitesinin
'/o 85 ile 7c 90'ının 10-12 kuruluşta toplandığı gözlenmektedir.
1986 yılı rakamları baz alınarak yapılan değerlendirmede, sektörde
70 milyar TL. sı dolayında ödenmiş sermaye bulunduğu tahmin edil­
mektedir. Tahsis edilmiş olan sermaye içinde, yabancı sermayenin pa­
yı % 1 civarındadır.
- 7-
Türkiye'de 1985 yılı itibariyle fiili alüminyum üretim kapasitesinin 132.
000 ton, tüketici talebinin 93.000 ton olduğu belirlenmiştir. Türkiye'nin
tahmini kurulu kapasitesi ise 311.000 ton civarındadır. Bu rakamlardan
hareketle 1985 yılı itibariyle genel ortalama kapasite kullanımının % 46
olduğu görülmektedir.
Türkiye genelinde üretim kapasitesini, Etibank Seydişehir Alüminyum
Tesislerinin yurt içi yıllık satışları ile, ithal edilen ham alüminyum mik­
tarı ve dönüşen hurda oluşturmaktadır.
1985
1986
Etibank Yurt içi Satışı (Ton )
56.808
61.617
Ham Alüminyum İthalatı (Ton)
59.554
38.446
Hurda Dönüşümü (Ton)
16.000
18.000
132.362
118.063
Toplam Fiili Kapasite (Ton)
Türkiye Alüminyum Sanayi'nin tahmini kurulu kapasitesi sektör bazında
şöyledir:
Kurulu Kapasite (Ton/Yıl)
HAM ALÜMİNYUM
—Birincil
60.000
— İkincil
15.000
YASSI MAMÜLLER
— Levha
60.000
— Folyo
10.000
EKSTRÜZYON
87.000
İLETKEN
55.000
PARÇA DÖKÜM
_40;0 0 0 _ _
TOPLAM
311.000 Toıı/Yıl
Kuruluşlara Güre Kapasite ve Kul 1,..unları:
Sektörün yaklaşık X 9 0 ' ını temsil eden 11 kuruluşun yıllar itibariyle kapasite, üretim ve kapasite kullanım oran
Belirtildiği gibidir.
ıg85
KAPASİTE
Ton/Yı1
Ü R E T l M ^ K A P A S t T E ÜRETİM
Ton
Kullanım S Ton
'
ıgQ6
KAPASİTE^ ÜRETİM KAPASİTE^ ÜREı IM
Ku l l a n ı m ^ — t o n _ K u J_ [£ u_; --------
KURULUSUN A01
ÜRÜN TÜRÜ
ETİ BANK
Sıvı alüminyum
60.000
30.381
51
37.887
63
54.150
90
60.003
100
NASAŞ
Levha
Folyo(Çıplak+Ce3.)
32.000
14.000
19.168
8.363
60
63
16.748
9.331
52
67
17.534
12.310
55
38
21.630
11.900
68
05
RABAK
Al.örgülü ve çelik
özlü iletken
49.000
11.376
23
19.877
41
21.642
44
12.950
26
A l .Dökün/Hadde
35.000
5.477
16.
4.249
12
4.820
14
6.K.3
1U
Ekstrüzyon
10.500
4.600
44
5.219
50
5.804
55
5.<«11
52
12
1.MJO
16
FENIŞ ALÜMİNYUM
3 A
Sekonder Alümin.
ARA Alüminyum Rad.
Yüksek Basınç
ELTEM BASINÇLI DOK.
Yüksek Basınç
Alçak Basınç
Kok il
CEVHEP. OÖKÜM
ZATH. PRES CDOM
Z/m
BASItÇLI DÜKÜM
Alüninyun Dökün
Parça Döküm
Yüksek Basınç
TEKNİK ALÜMİNYUM
Levha
Disk
Şerit
ALÜMINYIM SANAYİCİ.
tksmijyon üretimi
7.770
11.000
2.500
1.000
500
1.500
5.374
820
-
004
1.355
11
-
843
-
11
946
-
2.000
-
18
-
1.300
52
-
200
40
-
•
-
54
893
60
25
1.350
25
081
1.350
----------
-
-
-
59
1.539
103
25
1.500
28
”
-
1.600
53
1.068
850
114
854
637
90
80
75
79
876
731
95
83
86
03
940
765
107
88
90
94
903
71«.
110
"
05
£V.
96
60.000
30.000
50
30.000
50
30.000
50
30.000
50
3.000
■ -
-
-
Kapasite vo üretimler kuruluşların kendi kapasite ve üretimlerini göstermektedir. Kuruluşlar arası alüminyum alımı. Türkiye
genelinde mükerrer kapasite ve ürecimi sonucunu doğuracağından delerlerin toplanması doğru bilgi v e r m e y e c e k t i r . Qu nedenle,
Türkiye genelinde kapasitenin bir önceki paragrafta açıklandığı şekilde hesaplanması daha doğru olacaktır.
Yukarıda
belirtilen II kur ul uşun
toplam
üretimleri üriin gruplarına göre aşağıda
belirtilmiştir.
1906
19« 2
1904
1985
Sıvı Alüminyum
(ET IBA/JK/Seyd işe/ı ir )
30.231
37.007
54.150
Alüminyum Yassı Mamuller (Folyo h.ıriç (vırt).' ürinleri)
(ETİ DANK/Şeydi şe/U r, NASAŞ. RABAK. TEKIIIK Al.)
32.G21
2e. 625
32.445
5.261
6.407
0.510
28.292
31.943
46.068
t. 7.003
Alüminyum Parça Düküm (Kok i 1. Kum, Pres)
(Cevner Dükü m ve Diğer Parça Düküm Sektörü)
9.000
10.000
12.000
15.339
Alıminyım Ekstrüzyon Mamül 1eri (Profil)
(ETIBANK/Seydişefıir ve FENtŞ)
5.47i
6.095
7.570
7.798
11.376
19.037
21.642
Alumınyum Folyo (Çıplak Folyo)
(ETIBANK/Seydişehir. NASAŞ)
Alüminyum Külçe Ingot (Birincil,
(ETIBANK/Seydişelnr, 3 A)
Alüminyum İletkenler
İkincil Al.)
6«.Q O 3
37.51.3
7.1G9
12.950
* A l üm in yu m Sanayicileri D e r n e ğ i n d e n alınan bilgiye göre ETIBAIIK/Seydişehir ve FENtŞ'in de içinde bu­
lunduğu ekstrüzyon mamulü üreten il kuruluşun yıllık toplam üretimleri ya klaşık 30.000Ton/Yı 1 'dır.
T Ü P K IY E 'n ın ALÜHIIİYUK V5 A'.'jKH.'VUi: MAKÛLLî^l
I9£3
KOD
AO 1
İTHALATI
196i
KÛ
S
S
KG
75 Ü1
H a m Al.Al. Dükün- 6 0 . 2 9 7 . 5 7 9
tü ve H u r c u .
7602
A l . İç: d o l u ç u b u k
profil ve teller
7603
Al.Saç,
le vh a. vb .
94 . 0 4 1
2 8 4. 07 1
302.524
8B1.542
7604
A l . ince y a o r a k l a r
ve şeritler
49 8 . 7 9 6
1.930.010
76 5 . 46 9
3.348.152
74.322
82.731.082
.'68.. 5 2 2 . 2 2 2
110.420.619
269.807
108.593
41 9. 11 1
86.726
274.729
1<2.523
460.024
195.698
762.613
100.182
349.551
6.706
60.339
1. 9 7 8
26. 450
5.805
46.152
31.940
231.803
116
851
7.05 1
32.347
3.028
41.313
2.649
15.989
19
602
720
h a l a t l a r :1.818.416
■16.782.763
1.473.136
1.890.391
475
4.584
760S
A l . T o : v e Pul 1er
76 06
Al.
Borular
76 0 7
Al.
Boru taferr.
7608
Al.İnşaat
7609
A l . D e p o l a r ve dİ 9er kaplar
7610
Al.
vb.
7611
Al. K a p l a r
(Basınca dayanıklı)
7612
Al .T el l e r ,
76 1 3
Al. Tel 1 e r , M e n s u ­
c a t Önjj. Kafeılikler
7614
A l . Ytizii Geniş levna
7615
A l . Ev e ş y a s ı
76 1 6
Al.
76
A L Ü M İ N Y U M VE M A MU LLERI TOPLAMI
ve aks.
Fıçılar,
kaplar
kutular
D i ğ e r eş y a
30 7
18
-
-
1 . 476.
40
335
42 .3 76
324.267
968.182
2.241.023
174.449
985.219
.66,. 0 4 9 . 9 5 2
95.425.670
71 . 6 7 6 . 5 3 6
119.351.868
1986
19S5
ICG
S
.
}
(C
5a.S<.5-5l7
*8.**?.S55
287.778
I.14Ó.115
306.751
1.521.706
5I5.SE6
1.513.996
1.515.85*
5.121.6*0
6.024.598
1.9*1.177
7.97*.150
251.520
558.327
28*.*55
1.121.101
56.399
200.094
71.019
5 5 5. 62 5
9.840
63.280
31 M S
1 0 7. 3 1 9
14 . 1 3 0
64.049
Í1.50<i
50?.*6«
11 .4 50
27.387
62
2. 02 5
1.052.609
5.585.986
1.984.825
8.664
91.576
1.45 5
38.680
11.*30
1 0 7. 19 5
2.521.176
3.790.184
2. 5 0 0
11.91*
73.173
42 8 . 5 1 5
12.598
52 . 1 9 8
39.899
196.032
411.841
2 . 490. 8 93
65.743.543
89.745.309
St. 770
28 1 . 8 0 *
509-909
2.766.827
H . 1 1 0. 96 1
69.5*0.785
-
73.111.433
10
59.553.543
TiiwiYr-nm f,L(ıt:ı::nır. y; ^u.-i.’-'vu." ha;
I9B 3
AT) I
ko d
7601
İlam A). Al.
vu M u r d a
S
KG
Dükün-
KG
1. 2 5 4 . 3 4 9
1.U21.E2B
31.520
5. 7 1 5 . 9 1 ü
12.700.002
11.118.567
tü
7602
A l . İçi d o l u ç u h u k
p r of 11 vc t e l I c r
7603
Al.Saç,
»b.
12. 7 1 3 . 1 6 1
21.423.513
10.606.600
7004
Al.İnce yapraklar
»e j c r l l l c r
763. ¿03
1.750.019
3.376.019
7605
Al
.Toz
levha
v c Pul
Ur
7606
Al . B o r u l a r
76 0 7
Al .ü o r u t e f e r r .
7600
A l . Iıı$aat ve aks.
7609
A ) . D e p o l a r v * dl-
5er kaplar
76)0 Al.Fıçılar, Kutu­
7612
7613
451
126.131
3.531
36.015
53.095
515. 464
3.254.000
3. 7 4 5
1. 4o0.
430
ö£
106.404
236.161
106.747
(Basınca d a y a n ı k l ı )
26.030
60.062
44.900
Al.teller, halatlar
-
-
-
-
1.571.924
2 .351.775
1.320
301.360
110.017
45.559.154
Z7 .246.895
Al .Kaplar
Al.Tuller, Mensucat
Örgü; kafesiIkler
Al.Yüzü g e n i ; Levha
7614
7615 Al. Ev eşyası
7616 Al. D l O c r e ş y a
76
7B6
326.413
-
lar vb. kaplar
7611
210
ALÜMİNYUM VE HAMUUERİN TOPLAMI
_
-
490.142
807.030
22.634.545-
26
ra i
ik
;;:
ati
O M __________
$
7 1 . <37
íg iiíh l
)
_________ 1 9 S 5
r. c
t jb í
__________ s
<c
*
750
<1.725
5.257.781
11.908.2li1
-
-
24 .S ia.ó 2 5
U . 410.723
IO.OOB.578
Z I . 12:. <13
11.736.412
19.854.910
12.ii91.820
20.192.727
7 . 5 5 3 . -¡70
4 . 9 0 3 .5 4 1
1 1 . 2 6 1 . 7B 0
210.592
9.496.6*8
1.210
394
836
5.225
7.350
29 3 .7 0 6
62 3 . 418
27').980
7.8«
12.SB2
4 9.266
2 . ".OB
6 . 9 5 1 . 22b
3 47.506
1.966. 193
1.0 6 7 .9 4 5
2 .2 1 0 .9 9 7
34 3 .3 0 3
210.028
600.325
3 4 .1 0 2
15
106
m
-
% na
9.9 2 0
216.906
14 8 , 0 2 0
-
295.2 U
18 . U O
575.459
6. 4 1 5
9 2 0. 40 2
-
20 } . 1 9 }
690.7 41
-
320.099
25 5 . 8 5 9
525.1 52
836.398
«5.B 29
'55-89%
62
150
-
944 .2 23
743.042
1 . 6 4 6 .6 1 1
1.0 8 6 .7 9 8
461.« 9«
1 .317.547
5.51 9 .9 8 9
65^.586
2.655.965
1.566.96}
63 .0 3 2 .1 3 9
29. 40 8 .3 5 7
62.701.914
2 l i. 7 8 7 .9 2 7
*.8.795.922
-12-
Dünyadaki Durum:
a) Gelişmiş Ülkelerde;
Dünya alüminyum piyasası, yirmi yıldan daha fazla bir süreden beri altı
şirket tarafından yönlendirilmektedir. Bunlardan üç tanesi; Alcoa, Kaiser
ve Reynolds ABD’de, Alcan Kanada'da, Alusuisse İsviçre'de ve Pechiney
de Fransa'da kurulmuştur. Görüldüğü gibi bu şirketler dünyanın en ge­
lişmiş ülkelerinde yer almakta ve batı dünyasındaki alümina kapasitesi­
nin % 68'ini ellerinde tutmaktadırlar.
Batı dünyasındaki birincil alüminyum kapasitesinin ise % 50'si bu altı şir­
ketin elindedir. Altı büyüğün karşısında dünyadaki yüz kadar firma geri
kalan kapasiteyi paylaşmaktadır.
Dünya alüminyum piyasası özel sektörün elinde olmasına rağmen hükü­
metlerin ağırlığı da önemlidir. Özellikle Avrupa'da özel sektörde hükü­
metinde payı vardır. Düşük iş gücü yoğunluğu olmasına rağmen alümin­
yum endüstrisi genellikle en büyük hatta bazı özel bölgelerde en önemli
istihdam kaynağıdır. Hükümetlerde enerji politikasıyla enerji fiyatları ko­
nusunda etkili olarak alüminyum sektöründe önemli rol oynamaktadır­
lar.
En avantajlı işletmeler endüstrileşmiş OECD ülkelerinde, en az avantajlı
işletmeler ise 3. Dünya ülkelerinde yer alır.
Sanayileşmiş ülkeler arasında, dünya tüketimin % 40'ına yakın bir ora­
nım tüketen ABD, birinci durumdadır. Bunu % 14 ile Japonya izlemekte­
dir. Sırayla B.Almaııya, Fransa, İtalya ve İngiltere 3., 4.. 5. ve 6. sırada
yer alan tüketici ülkelerdir.
- 13 Alüminyum, ABD’dc en çok paketleme endüstrisinde Avrupa'da taşıma­
cılıkta, Japonya'da inşaat sektöründe kullanılmaktadır.
b) Gelişmekte olan Ülkelerde;
Geüşmette olan ülkelerde, sanayileşme çabası ile bağımlı olarak alümin­
yum talebi belirgin bir biçimde artmaktadır. Çünkü son yıllarda alümin­
yum çeşitli uygulamalarda demir, çelik, bakır, tahta ve plâstik ile reka­
bet etmektedir. Örneğin: yüksek gerilim hatlarında bakırın, inşaatlarda
tahtanın, meşrubat kutularında tenekenin, otomobil endüstrisinde çe­
liğin yerini alüminyum alnuştır.
Hindistan, Brezilya, Bahreyn gibi ülkelerde tanınmış şirketlerin serma­
yedar veya ortak olduğu yeni şirketler kurulmaktadır.
Alüminyum endüstrisinin yerleşimi konusunda elektrik fiyatları ve temin
kolaylığında önemli bir rol oynar, Bu yüzden Kanada, Norveç, İzlanda ve
Yeni Zelanda gibi düşük maliyetli hidroelektrik santrallerinin kurulabi­
leceği yerlerde veya Avustralya gibi kömür rezervlerinin fazla olduğu yer­
lerde yeni tesisler kurulmaktadır.
1986 YILI DÜNYA ALÜMİNYUM SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ:
1986 yılının ilk döneminde alüminyum fiyatları son iki yılın en yüksek
değerine ulaşmıştır. Dönemin başında gözlenen bu yükselişin başlıca ne­
deni hammadde teminindeki zorluk ve gecikmedir. LME fiyatları Mart
ayının 3. haftasında 54.4 £ / Pound'a yükselmiştir. Dönemin genelinde
ise fiyat ı 800/toıı civarında kalmış, dönem sonuna doğru petrol fiyat­
larındaki düşüşe paralel olarak alüminyum fiyatları da düşmüştür.
-14Uluslararası Birincil Alüminyum Enstitüsü (IPAI)'ne ait birincil alümin­
yum stok miktarı 1983 yılı Kasım ayından bu yana ilk olarak bu dönem­
de iki milyon ton'un altına düşmüştür. Daha çarpıcı bir düşüş LME stok­
larında görülmüş, 1985 yılı Aralık ayında 223.000 ton'a ulaşan stok mik­
tarı 161.125 ton'a düşmüştür. Stoklardaki bu düşüşlerin başlıca nedeni,
dünyanın en büyük üreticilerinden Alcoa ve Reynolds’da Mayıs ayında bite­
cek olan iş anlaşmaları sonucundaki olması muhtemel grev söylentile­
ridir.
1986 yılının ilk dönemi yine görev ihtimali nedeniyle siparişlerin en yo­
ğun olduğu dönemdir. Mart ayındaki sipariş artışı önceki yıla oranla %
47 dolayındadır.
1986 yılı ikinci döneminde, bilhassa Haziran ayında Alcoa'daki greve
ve stoklardaki düşüşe rağmen LME Alüminyum fiyatları beklenilen oran­
da güçlü olmadı. Tüccar primleri ve talepleri oldukça düşük seyretti.
Durgunluğun üç ana nedeni:
1 — ABD tüketicilerin grev beklentisi nedeni ile büyük miktarlarda stok
yapmış olmaları.
2 — Tüketicilerin meydana gelen "Gerileınc'den ötürü bağlantılarında
çok özenli olmaları.
3 — ABD grevinin sonuçlarının tüketicileri mümkün olduğunca tedbirli
olmaya itecek kadar belirsiz olması
Alcoa grevinin başlamasından hemen sonra yükselen LME fiyatları Ha­
ziran ayı sonuna doğru düşmüştür. Tüketicilerin yeterincc stok yapmış
- 15 -
olması ve Reynolds ile Alcan'm üretimi sürdürmeleri grevin fazla önem­
senmemesine neden olmuştur.
ABD kapasitesinin % 27'sini oluşturan Alcoa, grevinin ikinci haftasında
110.000 ton/yıl kapasiteli Vancouver/Waslıington dökümhanesini kapat­
mış fakat inğot pazarını pek etkilememiştir. Yılın bu dönem inde Kaiser
Alüminyum 14.3 Milyon $ net zarar rapor etmiştir.
Birinci] alüminyum fiyatları III. Dönem içinde genelde yüksek düzeyde
olmuş, fakat dönem sonuna doğru düşüş gözlenmiştir. Dönem başında
56 i I pound'a kadar yükselen fiyatlar Ekim ortalarında 54 ^/pound'a
düşmüştür, düşüşün sebebi, yüksek maliyetli ergitme tesislerinin kapan­
ması, elektrik, işçilik ve alumina maliyetlerinin düşmesi sonucu metal
tesislerinin ortalama ve marjinal maliyetlerin düşmesidir.
Avrupa piyasası ise bu dönemde pound başına 5.4 c pirim den ötürü Gü­
ney Amerika metaline yönelmiştir. ABD ve Japonya'nın 2.4 £ lik indi­
rimi büyük oranda bir ek talep yaratmamıştır. LMB fiyatları ise hem do­
lar hem de sterlin olarak artmıştır. Temmuz ayında 50.1 4 /pound olan
fiyat Eylül ayında 55.5 i / Pound'a yükselmiş, Ekim ortalarında ise tek­
rar 52.5 4 /pound'a düşmüştür.
Nisan ayındaki son altı yılın en düşük değerinden sonra Ağustos ayında
stok miktarı Uluslararası Birincil Alüminyum Enstitüsü'ne (IPAI) bağlı
firmalarda 244 bin ton artmıştır. LME stoklan ise yaz boyunca sabit
kalmış, fakat Ekim ayında 123 biıı ton'a düşmüştür. IPAL stoklarındaki
artışa paralel olarak Batı Alüminyum dünyasındaki arz/talep dengesi dc
düşmektedir. ABD ve Japon üreticileri bu düşüşü kaücı görmemektedir­
ler. Zira otomobil ve eşya üreticileri gelecekteki satışlarından umutlu­
-
16
-
durlar. Buna rağmen grevlerden sonra arz/talep dengesinin yeniden iste­
nilen noktaya gelmesi uzun zaman alacaktır.
Son aylarda Batı dünyasının alüminyum üretimi belirli bir stabiliteye
nııştır. Ağustos ayındaki grevler sonucunda ABD üretimi ayda 50 bin ton
düşmüştür. Bitmesi muhtemel grevler ile Kanada ve Latin Amerika'da
açılacak yeni tesislerle üretimin artacağı tahmin edilmektedir.
Üçüncü üç aylık dönemde hadde ürün piyasası da durgun bir dönem ge­
çirmiştir. Kısa dönemde de ümit verici bir görünüm vermemektedir. ABD
de hadde ürün piyasasını grev nedeniyle tüketici ve dağıtıcılarda oluşan
aşın stoklan olumsuz etkilerken, Alcoa ve Reynolds’un sendikal anlaş­
maya varmaları bu olumsuzluğu körüklemiştir. Avrupa pazannda etkile­
yen bu durum levha fiyatlarını baskı altına almıştır.
ABD fiyatlannı etkileyen bir başka faktör de hadde ürünlerine olan tale­
bin düşmesi oldu. Avrupa'da ise işlem fiyatlan her yerden daha yüksek
oldu ve Avrupa, birincil alüminyum için en güçlü pazar olmaya devam
etti. D ört büyük Avrupa ülkesinin ilk dokuz aylık talep artışı % 3.6 ol­
du. Ekim ayında ABD ve Avrupa fiyatlannda engellenemeyen düşüşler
dolar'ııı güçsüzlüğü ile açıklandı. IPAI stoklarındaki değişimden LME
fiyatları fazla etkilenmedi. Dolar'ııı Avrupa para birimleri karşısındaki
değer kaybı, Avrupa üretici fiyatlarının 3. üç aya göre 5-15 DM/100
kg.lık düşüşler göstermesine yol açtı. 1986 Avrupa üretici fiyatlanmn
1985 yılı ile kıyaslanması:
Ortalama Fiyat
(DM/100 kg)
1. Döneni
2. Dönem
3. Dönem
4. Döneni
285
305
293
273
% Değişim
(1985-1986)
- 2 3 .6
- 2 0 .4
- 17.0
- 16.0
B :i
ULr.ELERlli
1925 Y I L I N D A B İ R İ N C İ L
ALÜMİNYUM ÜRETİMLERİ
VE
B O K S İ T C E l'HiRI
REZERVLERİ
Birin:ll Altınluyım
bol:Sİ t
FiiZorvl (Ton)
i m i m i (ton)
İ1..CE
A::D
3.500.000
40.000.000
A v l M ııri 1 y ¿
1.000.000
4.572.000.000
« V. Zil anı;,:
7<2.000
Yok
li.rvı-ı;
728.000
Yo k
crc-: 1 1ya
4 5 5 . 0 0 0 ( 1 3 3 4 yı 11 )3.072.000.000
Ei t ı
Aln.arıya
H o r t e:i
ııll.ı lorl
Yu k
352.000
410.000.000
300.000
Y u y o ı U v y a
H ı n d : s'.an
Ingiltere
Yok
369.500
! ijjûiıyj
ü;;rj
276.
i
1 : 1 ¿rıda
4 5 3 ( l‘J U 4
yı 11 ) 1.000.000.000
275.000
Yok
Me l 1 jııda
2 4 7 . 0 0 0 ( 1 3 0 « yılı)
Yok
1 1d 1yi
2 3 0 . 0 0 0
-
J a p o n y a
226.0 0 0
Yo k
A r j «n t in
135.000
Yok
Y u n a n ı starı
123.500
6 0 0 .0 0 0 . 0 0 0
A v u s t u r y a
9 5 . 0 0 0
Yok
1 sve;
6 3 . 0 0 0
Yok
1 s v i ç r e
73.500
T ü r k iy e
5 3 . 0 0 0
Yo k
6 0 .0 0 0 . 0 0 0
AlÜM IIIVUH - YAP.IHAHÛL Ü K E T IH IE R I
1985 Yılının
I OS< r 1 1 1 r.d
1934 Yılı
«
1
«
T/o..
n»
m
ÜII'.E
DelçlU
ü .A 1ır.anya
(Un m,iri. a
1985 Yılı
m!
I
f
4
Tfoır
nı
269.206
7.?
273.659
7.2
1.145.540
30.6
1.156.217
30.6
Mukaytsesi
I
; *
i
»
1.7
4 0.9
17.353
0.5
16.150
0.5
♦
4,6
£58.457
15,0
Sİ0.B43
14.6
-
'.4
In gi 1 t e r e
371.801
10.0
371.820
9.8
İtalya
461.300
12.4
482. 9 0 0
12.8
Fransa
llol U n d a
Yundiıl s t a n
A U - T o d I amı
T İniandlya
♦ 0
♦
4.7
116.037
3,1
118.317
3. 1
< 2.0
95.100
2,6
95.420
2.5
1
3.034.794
81,6
3.067.326
22.312
0,6
23.344
0.6
♦
- 5.7
31, 1
0,3
.1,1
4, 6
Norveç
134.768
3. 6
127.045
3.4
Avusturya
114.523
3.1
117.9)6
3. 1
♦ 3.0
89.133
2.4
92.057
2.4
t 3.3
1svlçre
140.196
3.8
154.773
4.1
«10.4
1sp an ya
181.050
4. 9
201.738
5.3
♦
1,4
*
1, 8
İs v e ç
Datı A v r u p a
Genel Toplamı
(önceki
3.716.776
10 0
3.784.199
100
(3.716.776
(3.758.286
Yıl)
linin T i p l e r i
Yassı
ÇuOul;,
Te l.
Ürünler
2.128.746
57.3
2.138.933
56.5
♦ 0.5
Profil
1.173.560
31.6
1.211.263
32,0
♦ 3.2
391.802
10.5
♦ 4,0
0.6
407.592
26.417
10,8
22.668
0,7
.16,5
Örgülü
D ö v m e Oüt.iim
Tel
19b4 YILI AET ve DİĞER ÖNEMLİ ÜLKELERDE ALÜMİNYUM VE MAMULLERİ
ÜRETİMİ
ÜLKELER
öirinci1
Al .Kapasitesi
Birincil
A).üret imi
İkincil
Al.üret imi
Birincil ve İkincil
AJi/njnyiJTî Tüketimi
2
302.7
269.1
10.1
13
32.5
17.4
4.0
Yan İşlermiş
A!.ürünleri üretim i
Alınunyun
irJiiır. üretimi
Alür.inyuı
Fol VC- brV.
AET
£=! ç ıkâ/Lu/.emburg
Dan ima rka
-
-
Fransa
324
341.5
168.6
722.2
585.9
172.2
B. A)(Tıtinyd
603
777.2
442.2
1637.3
1145.5
238.9
İta 1yâ
253
230.2
283.3
797
461.3
Ingi]tere
287
287.9
143.9
497.3
370.1
77.5
Hol landa
265
247.3
59.9
165.1 •
116.1
11.4
1Spönya
382
380.8
40.6
232.1
181.1
Yunanı starı
150
137
-
283
.‘54
2c. 6
42
156.9
59.2
39
28.3
100.6
95.1
3.1
6284.0
4958.5
830.5
386.8
2493.0
1760.2
725
108.7
153.4
114.5
18.8
34.5
22.3
2.4
10.6
DİĞER
ADD
4099.0
Japonya
286.7
Avusturya
G5
F inlandiya
-
95.8
-
21.6
17.1
Norveç
763
760.8
2.2
129.1
134.8
13.5
1sveç
83
82.9
30.0
118.1
89.1
26.5
14.6
jsvıçre
Yugoslavya
DÜNYA TOPLAMI
»
82
79.2
23.1
154.0
140.2
337
265.5
34.1
193.7
164.
15895.2
!'T > HK) t <ji<ıi lSt; verilmiştir.
*
21179.3
. 22
16.7
-
17.1
-
28.1
10.5
-19-
1905 YILI
İTİBARİYLE DİĞER ÜLKELERDE KİŞİ GAŞINA
ALÛMlflYUM TÜKETİMİ
A.3 . D.
27.5
0.ALMANYA
23.fl
NORVEÇ
21.5
İSVEÇ
19.5
İSVİÇRE
19.1
JAPONYA
18.0
İTALYA
14.5
AVUSTURYA
13.9
FİNLANDİYA
12.6
FRANSA
12.3
HOLLANDA
11.4
İNGİLTERE
10.5
BELÇİKA
9.5
İSPANYA
6.0
TAYLAN
5.71
YUNANİSTAN
5.4
G. A F R İ K A C’
JKJflJRİ YET S
4.0
VENEZÜELLA
2.26
BREZ İL YA
2.2
A R JANTİN
2.0
TÜRKİYE
1.69
M E KS İK A
1.58
İRAN
1.4
198-1 r i l l
A E T v e OlfiEft Ö N E M L İ
Ü L K E L E R İ N A L Ü M İ N Y U M V£ Ü R Ü N L E R İ
İTHALAT VC
A l üm in yu m ve Alaşımları
__________ İ T H A L A T I _____________
AET
B e İç llia/Lül: s e m b u r g
Danimarka
240.1
-
Oiöer
Avrupa
44.3
147.4
94.4
B.Almanya
180.1
341.6
İtalya
199.8
39.0
Ho l l a n d a
38.7
59.6
İngiltere
27. 1
132. 4
İspanya
-
-
Kanada
7.3
-1
. b .'d .
Japonya
Avusturya
F iniandiya
Norveç
İsveç
51
15.5-
15.9
5.2
11.B
tonun
-1
7.6
172.1
ıltınd.ı y a p ı l a n
İhracat
AET
9. 1
DlOar
AvrvtM
ABD
113.4
211
12.3
258.1
43 . 6
88.2
177.7
74.7
31.6
50.6
63.2
ve
AET
AET
Diğer
Avrx-î
AED
Tool .
25 7
3
6.1
5
74.1
168.8
20.1
33
1
58.0
10.4
9.1
2
6.3
146.4
125.0
20.1
-
152.7
150.2
22.4
22 .4 5S5
9
58.2
7.3
294.2
190.0
53.9
2.3
269
254 .
103.6
16.7.
<37
8
-6
2.1
12.1
8.5
2.9
11 .1
-4
. 2
_
612.5
.
-
32.2
279
127.6
232.2
-
106.3
-
94
10.2
1.7
95.5
76.2
2.5
-2
92
147.7
40.5
11.8
209.1
55.5
45.3
259.6
104.8
1.4
-
20.0
26. 4
2.9
.3
13 .6
9.3
638.7
32.4
0.2
2
22.1
-
1. 2
i t h a l â t l a r ü l k e l e r e uflre d a f l ı l ı I m a y ı p
-
133.5
36.7
-
-
.9
01.4
-
-
034.2
2.3
20 7
74.5
20.4
47.6
tODİ .
20.6
23
32.3
ABD
36.6
.
519.7
Oiğer
Avnjoa
Varı İşlermiş A l ü n i m u n
İHRACATI
____
67.4
1347.8
207
Topl.
Yarı Işltnııiş Allmin/un
____________ İ T H A L A T I ___________ .
9.7
86.2
8.2
I
(0.3
1.1
10.5
27
42.3
34.7
722.8
133
6.4
20.5
365
291.8
45
I. B
A l ü m i n y u m v» A l a ş ı m l a r ı
______________ İ H R A C A T
29.2
24.5
42.2
G. 4
1s v i ç r e
*
37.9
Topl.
311
-
fransa
a
ABD
İHRACATI
4.9
-
-
7.7
-
-
185.2
-1
-
75 . 2 .
45 3
31
5.1
-
209 8
-
-
204
11.6
2.5
371
44.6
-
36.5
28.9
9.3
-1
42.7
41.2
24
41.3
42. 1
23.4
3.9
7ü. 4
14.5
53.9
36.1
10.2
-3
46.6
33.3
toplamda gösterilmiştir.
95 8
3.8
-
13.6
-
16
4
3
. i.3
-
33
9
60 8
4
72 2
2 6
14.5
63
1
7.3
1. 3
33
4
9. 6
7.5
57
YENİ YATIRIM VE PROJELER.
* Babcock International şirketinin İtalya bölümü. Hindistan'da Haydarabat'da bir alüminyum hadde tesisi ve folyo değerlendirme tesisi kuracak­
tır. Tesis 1987 sonunda üretime geçecektir. Kapasite, ambalajda kulla­
nılacak 3000 ton/yıl'lık alüminyum folyodur.
* National luxemburg Alüminyum Şirketi, ek bir sürekli döküm lıattı
kurarak, alüminyum levha ve folyo kapasitesinin "r 50 arttırm ıştır.
* Pechiney aerusol kutusu üretimine geçmiştir. Yılda 30 milyon olan
kapasite, 1987 sonuna doğru iki misline çıkacaktır.
* Reynolds Brezilya, Minçs Gerais de kuracağı 55 milyon S'lık kutu te­
sisi için son onayı beklemektedir. Tesis 19S7 \ıknda tamamlanacaktır.
Kapasite 700 milyon kutu olacaktır ve levhalar Brezilya'daki Alcan’daıı
sağlanacaktır.
* Garmco, Bahreyn'de 198S yılında 600 ton/yıl kapasiteli folyo tesisi
kuracaktır.
* The Prodeslıva Ind. Co. Hindistan'da yılda 500 ton süper saf folyo
kapasiteli bir tesis kuracaktır.
* Barmet Industries, Ulrichvill'de saatte 60.000 libre kapasitelik bir sü­
rekli döküm tesisi kurarak, büyüme programı uygulayacaktır. Tesiste döv­
me, gerdirme ve kesme makinaları da bulunacaktır.
* 1985'de Japonya'dan sevk edilen haddelenmiş alüminyum ürünlerinin
miktarı
3.2 artarak 7S4.223 tona ulaşmıştır.
-22-
* Alüminyum folyo üretimi 1984 değerini % 2,5 aşarak 111.431 toıı ol­
muştur.
* Commonvealth Aluminium Company, Levvisport, Kentucky hadde te­
sislerine (kapasitesi 204.000 ton/yıl) 20 Milyon dolarlık yatırım yaparak
ürünlerinin kalitesini yükseltmiştir.
Advanced Aluminiunı. Prod. Incorp. Hindistan'da yılda 45.300 ton ka­
pasiteli hadde tesisleri kurmuştur.
* VAYV, Batı Almanya'da 260 milyon marklık bir Udnci folyo hadde te­
sisi kurmalı plânlamaktadır. Tesis 1987 yılında üretime başlıyacak ve
folyo üretimini yılda 50.000 tondan 90.000 tona çıkaracaktır. Folyo
kalınlığı 6-60 mieron arasında olacaktır.
Bu arada şirket döküm ve soğuk hadde tesislerini genişletecek 140 mil­
yon marklık bir yatınm yapmaktadır.
* İngiliz Alcan şirketi Galler'deki Rogerstone hadde tesislerine 10 mil­
yon sterlinlik bir yatınm programı uygulayacaktır. Bu yatınm sayesinde
Alcan'ııı kablo üretimi ac 40 artacak ve maliyetleri yılda 6 milyon ster­
lin düşeccktir. (1985 FRP Monitor Nov)
Böylecc Alcan bu yatınm doğrultusunda 1250 kişilik bir gücünü iki yıl
içinde 200 azaltabilecektir.
Yeni Yatırım ve Projelerin Devamı
— VAVV firmasının Batı Almanya, Hannover'de bilinen tesisine 32 milyon
DM tutarında yeni bir ekstrüzyon presi ve ısıl işlem tesisi kurulacaktır.
Tesis, sert alüminyum alaşımları ekstrüzyon ürünleri üretecektir.
— Kaiser Aluminum firması, Newark, Olıia. USA'da bulunan eksfriizyon
tesisine yeni bir germe ünitesi kurm uştur. 8u sayede. AA 6061, 2024 ve
7075 alaşımlarından yapılan ekstrüzyon ürünleri T51 kalitesine getirile­
cektir. Ayrıca, aynı tesise, 6600 Ton kuvvetinde bir indirekt ekstrüzyon
presi kurulmuştur.
Bazı ülkelerde Birincil Alüminyum Üretim Maliyetleri (Faiz ve amor­
tisman harici) - 1986
Avustralya
38 cts/lb .
Brezilya
41 cts/lb.
Canada
39 cts/lb.
Fransa
50 cts/lb.
B.AInıanya
46 cts/lb .
Norveç
44 cts/lb.
USA
52 cts/lb.
C SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI
1. YATIRIM VE TEŞVİK
Önceki bölümlerde de belirtildiği gibi ülkemizin tek birincil alüminyum
üreticisi olan Etibank Seydişehir Alüminyum tesislerinin mevcut kapasi­
tesi ihtiyacın ancak yarısını karşılayabilmekte ve zorunlu olarak ham
alüminyum ithaline gidilmektedir.
Alüminyum hammaddesinin ithali: ödenen nakliye, gümrük vergisi ımıa-
-24fiyetine rağmen CİF değeri özerinden % 12 oranında ektra ithalât gider­
leri ve zorunlu olarak büyük partiler halindeki alunlann getirdiği finans­
man girdileri ile firmaların üretim giderlerini yükseltmekte, bilhassa
ihracata dönük öretini yapan firmaların dış piyasadaki rekabetini imkân­
sız kılmaktadır.
Seydişehir Alüminyum Tesislerinin mevcut kapasitesinin artırılması
tevsii suretiyle mümkün görülmektedir. Bu nedenle bu projenin en kısa
zamanda uygulamaya konularak kapasite artışının gerçekleştirilmesi,
iç piyasa talebini karşılayacak ve dünya fiyatlarında alüminyum hammad­
desi sağlama olanağı verecektir.
Alüminyum mamul ve yan-mamul üretiminde tesislerin kurulu kapasitesi
ülke ihtiyacının oldukça üzerinde olduğundan yeni yatırımların teşvik
edilmesi yerine, talebin artması durumunda daha az yatırım maliyetiyle
gerçekleşebilecek mevcut kurulu tesislerin tevsii ve modernizasyonu
teşvik edilmelidir. Etibank Genel Müdürlüğü ile Amerikan Bechtel fir­
ması arasında Ocak/1987'de imzalanan sözleşme ile Seydişehir Alümin­
yum Tesilerinde modernizasyon çalışmaları başlatılmıştır.
Mevcut tesislerin modernleştirilmesi veya yeni yatırımlar için ithal edi­
len makinalarda % 3 0 4 0 arası indirimi ve % 100 gümrük muafiyeti uy­
gulamasına devam edilmelidir.
Ekstrüzyon sektöründe özellikle savunma sanayi ve makina imalat sanayi
ihtiyacı olan sert alüminyum alaşımlarından ekstrüzyon ürünleri üretecek
olan tesislerin yatırımı teşvik edilmelidir. Bunun yaraşıra Al Mg Si 0,5 ve
benzeri yumuşak alaşımlardan profil üreten tesislerin daha önce de be­
lirtildiği gibi atıl kapasitesi vardır.
-25 -
Yerli alüminyum külçe kullanılarak, bazı fonksiyonel parçalar istenilen
metahnjik özellikleri nedeniyle dökülememcktedir. Bu konuda gerekli
teknolojik yenilikleri yapıp Etibank'ın piyasa talebine mataluıjik yönden
daha kaliteli külçe üretmesi ve hatta kaliteli imalatın temel girdisi üstün
vasıflı külçe kullanımı konusunda piyasayı yönlendirmesi gerekir. Ayrıca.
Etibank’ın yuvarlak ingot döküm kalitesinin ve kapasitesinin yükseltil­
mesi alüminyum sektörü ve ülke ekonomisi için faydalı olacaktır.
Genekle alüminyum endüstrisi eneıjiyi çok yoğun kullanan bir endüst­
ridir. Batı ülkeleri alüminyum sanayiinde kullanılan elektrik enerjisi
devlet tarafından sübvanse edildiği halde Türkiye'de yalnızca Seydişehir
Alüminyum Testten bu sübvansiyondan yararlanmaktadır. Denıir-Çelik
Endüstrisinde olduğu gibi alüminyum sektörünün bilhassa ihracata yöne­
lik üre tini yapan kesiminde, elektrik enerjisine sübvanse uygulanmalıdır.
Dünyanın üçüncü büyük alüminyum üreticisi olan Reynolds'da elektrik
eneıjisinin maliyet içindeki payı birincil alüminyumda % 26.75, hadde
ürünlerinde % 2 dolayında iken Türkiye'de bu oranlar % 46 ve % 8 'dir.
Ayrıca Türkiye'de kredi faizlerinin yüksekliği, özel sektörü finansman
kaynaklarının kullanımı konusunda fevkalade zorlamaktadır. Finansman
maliyetlerinin toplam maliyetteki oranı kamu kesiminde 7o 2-3 iken,
özel sektörde % 15'e ulaşmaktadır.
II. İTHALAT VE İHRACAT
Alüminyum külçe haricinde katkı malzemeleri (magnezyum ve silisyum
hariç) işletm e malzemeleri, yedek parça ve diğer direkt ve eııdirekt mal­
zemelerden, 7c 10-%40 arası gümrük vergisi alınmakta ve bunlann ithal
-26-
maliyetleri enısal üretim yapan dış firmalara nazaran oldukça yükselmek­
tedir.
Birincil alüminyum ithalâtının gümrük vergisinden muaf olması nedeniy­
le, liberasyon karşısında etkilenmesi söz konusu değildir.
Hadde, ekstrüzyon ve iletken mamulleri üreten sektörler teknolojik ola­
rak ve kalite açısından liberasyona ayak uydurabilecek durumdadır­
lar. Döküm sektörü de "emek yoğun" özelliği ile rekabet edebilecek güç­
tedir.
Ülkemizde alüminyum sektörü, en genç sanayi sektörüdür. Gelişmiş Av­
rupa ülkelerinde çok daha olgun durumda olan alüminyum sektörü, do­
laylı ve dolaysız yöntemlerle devlet tarafından korunmaktadır. Türkiye'­
nin en genç sektörü olan alüminyum sektörünün, rakip ülkelerle rekabet
edebilmesi açısından devlet tarafından korunması gereküdir. Türkiye’de
üretilen profil, iletken, levha, kablo folyosu, pilfer proof, boru ve çıplak
folyo vb. ürünlerin yurtdışından ithalatında koruma şuurları çok düşük­
tür. Bu mamuller ya sıfır gümrükle getirtilmekte, ya da % 10 gümrük ver­
gisine tabi tutulmaktadır. ıiu mamullerin hiç birinden fon alınmamakta­
dır.
Ambalaj sanayinde, folyonun yanısıra kullanılan, maddi değeri folyoya
nazaran oldukça düşük olan diğer bazı malzemelerin ithalâtından 500 $
fon alınırken, 7 mikron ve altındaki folyo sıfır gümrükle ve fonsuz, 7
mikronun üstündeki ç. folyo ise % 10 gümrükle ve fonsuz olarak ithal edi­
lebilmektedir.
Bu mamullerin ithalâtının izae bağlı oluşu sektörü bir miktar korumakta­
dır. Bıınun devam etmesi ve alınan gümrük vergisi oranlarının artırılması,
zaten kuruhı tesisleri ile ülke ihtiyacının çok üzerinde üretim imkânı
olan sektörün daha verimli çalışmasını sağlayacaktır.
Kurulu kapasitenin Türkiye talebinin çok üzerinde olduğu ülkemizde bü­
yük ve entegre kuruluşlar hem kapasitelerini doldurmak açısından, lıcm
de yurt ekonomisine döviz girdisi sağlamak amacıyla ihracata yönelme
durumundadırlar.
Öte yandan sektördeki önemli yardımcı maddeler ve işletme malzeme­
leri ile destek elemanlarının teminindeki dışa bağımlıhk söz konusudur.
Bu malzemelerden alınan yüksek gümrük vergisi oranlan, özellikle ihra­
catta, sektörü olumsuz yönde etkilemekte, maliyetleri yükselterek, dış
piyasa ile rekabet imkânlarını azaltmaktadır.
3 Aralık 19S6 ve 19300 sayılı resmi gazetede yer alan tebliği uyarınca
alüminyum yarı nu m u l ve mamullerine, levha için, 90 USD/Lon ve çıp­
lak folyo için 140 USD/ton Destekleme ve Fiyat İstikrar fonundan öde­
me yapılacağı, ancak 3. maddedeye göre bu ürünlerin İhracatı Teşvik bel­
gesi kapsamında ithal ediieıı girdilerine isabet eden bölüme ödeme yapıl­
mayacağı belirtilmektedir.
Büyük ihracat potansiyeli olan kuruluşlar ve almış olduğu rc 40 veya ("c
50’lik ihracat Teşvik Belgeleriyle ithal girdilerinin ancak bıı bölümünü
teşvikli getirebilmektedir. Dolayısı ile gümrük vergisinden muaf olarak
ithal edilen fakat teşviksiz gelmesi durumunda CİF değeri üzerinden r
8.5 kadar maliyeti artan alüminyum hammaddesi (küIçc-İııgot) ile teş­
vik sınırı aşılmaktadır, riaibuki bu tür kuruluşlar, Seydişehir Alüminyum
-28-
Tcsislcri üretiminin Türkiye ihtiyacım karşılayamaması zorunluluğundan
hammadde ithaline gitmektedir.
Bu nedenle; Otomotiv sanayii ürünlerine uygulanan ve tebliğdeki 4. mad­
dede belirtildiği gibi İhracatı Teşvik Belgesi kapsamında % 4 0 'a kadar
Gümrük Muafiyeti ithal hakkı kullanılması durumunda levha ve çıplak
folyo için öngörülen 90 USD/ton ve 140 USD/ton değerindeki ödeme­
lerin kesintisiz olarak yapılması gerekmektedir.
Alüminyum sektörü ürünlerinin bu madde çerçevesinde değerlendirilme­
si girdi maliyetlerinde bir ölçüde denge sağlayabilecektir.
Diğer yandan sözü edilen 3 Aralık 1986 tarih ve 19300 sayılı resmi gaze­
tede yayınlanan tebliğ'de, Destekleme ve Fiyat İstikrar fonundan yarar­
lanacak mallan içeren listede alüminyum teller (76.02.12) ile alüminyum
iletkenlere (76.12.00) yer verilmemektedir. Ülkemiz sanayileşmesinde
önemli bir yeri olan ve ihracat potansiyeli bulunan söz konusu mamul­
lerin fiyat yönünden yurt dışı firmalarla rekabet edebilmesi için, bu lis­
te kapsamına alınması sağlanmalıdır.
MI - TEKNOLOJİK FAKTÖRLER:
Sektördeki üretim yöntemleri aşağıda ana gruplar halinde izah edilmişitir.
I —Sıvı Alüminyum:
Alüminyum Üretim Yöntemi:
Boksit cevheri Bayer prosesine göre çalışan alümina teshindeki Ham­
- 29 -
madde Hazırlama Bölümü. Otoklav-Kırmızı Çamur bölümü. Dckompozisyon, Hidrat Bölümü. Buharlaştırma Bölümü ve Kalsiııasyoıı bölümlerin­
den geçerek Kalsine Alümina haline dönüştürülür. Elde edilen Alumina.
Hall-Herault prensi hine göre çalışan ve lıer birinde 62 elektroliz hücresi
bulunan dört adet elektrolizlıanede (toplanı 248 hücre) 100 KA akını
şiddeti vc 4.52 volt DC çalışma gerilimi ile elde edilen 955-965*C ısıda,
kriyolit içinde çözünmüş alümina'mn iyonlarına ayrılarak saf alüminyum
katod'da ergimiş durumda toplanması şeklinde elde edilir. Hücrelerde vc
kumla vakumla emilen sıvı alüminyum potalara alınır ve dökümlıanede
kalıplara dökülerek kondurulur.
İleriye Dönük Teknolojik Gelişmeler:
Proseste değişiklik yapılamaz, ancak bazı enstrümanda modern teknolo­
ji Adapte edilebilir. Ayrıca son ürünler olan hadde ürünlerinin üretiminde
teknolojik gelişmelere uyulabilir. Enerji tasarruf tedbirleri alınabilir.
2) Yassı Mamuller (Hadde Ürünleri):
Yassı mamullerin üretiminde sıcak hadde, soğuk lıadde ve sürekli döküm
yöntemleri uygulanmaktadır. Folyo üretimi, soğuk hadde yaıı mamu­
lünün folyo haddeleri vc seperatörlerden geçirilerek minimum 7 mik­
ron kalınlığı indirilmesidir.
3) Alüminyum Parça Döküm:
D ö k ü m m a mu l le r in i n üretim y ö n t e m l e r i :
a) Gravite (Kokil) Döküm
b) Alçak Basınçlı (Kum Döküm
-30-
c) Yüksek Basınçlı (Pres) Döküm.
4) Ekstrüzyon ürünleri:
Çeşitli çaptaki, metal veya alaşım ingotlannın. yüksek basınç altında be­
lirli bir kalıptan geçirilerek istenilen şekillerdeki kesitlerin alınması ile
ekstrüzyon mamulleri elde edilir.
Ekstrüzyon ürünleri, genellikle korozyona karşı koruma, elektrik izo­
lasyonu, aşınma mukavemetini arttırma vc boyanmaya uygun bir zemin
oluşturma yönünden anodik oksidasyon (eloksal) kaplamasına tabi tutulurlar.
5) İletkenler:....
.
.
Alüminyum iletken üreten üretim tesisleri genellikle üç üniteden oluşur:
a) Sürekli Döküm Haddeleme Ünitesi.
b) Tel Çekme Ünitesi.
c) iletken örm e Ünitesi.
Sürekli Döküm Sistemi He elde edilen, alüminyum fîlmaşinler çeşitli
kesitlerde iletken üretimi için tel çekme makinlanndan geçirilir ve tel
eğirme çoklu bükme makinalannda işlem tamamlanır.
Alüminyum sektöründe çok az kuruluş çağdaş teknoloji ile çalışmakta­
dır. Alüminyum tüketiminin az oluşu, üretimin küçük işletmelere yayıl­
mış olması teknolojinin gelişmesini engellemiştir.
Ayrıca, sert alüminyum alaşımlarından yapılan yan ürün ve ürünleri üretecck tesis vc teknoloji halen ülkemizde mevcut değildir. Bu yönde çalış­
- 31 -
ma yapacak tesis ve teknoloji transferinin teşvik edilmesi gereklidir. Sert
alüminyum alaşımları, özellikle savunma, uçak ve makiııa imalat sana­
yiinde kullanılmaktadır.
Son iki yıldır, gelişmiş ülkeler, Alüminyum-Lityum alaşımlarına büyük öııem verrerek çalışmalarını geliştirm ektedirler. Yeni bir malzeme olan
Al-Li alaşımları, bilinen diğer sert aiüm inyunı/bakır/çinko alaşımlarına
göre, % 10 oranında daha hafif ve r'c 6 oranında daha fazla mukavemet
değerlerine sahip olduklarından, yakın geleceğin en önemli alüminyul
alaşımı olacaklırdır.
1986 yılı rakamları baz alınarak yapılan değerlendirmede sektörde 70
milyar TL dolayında ödenmiş sermayenin bulunduğu tahmin edilmekte­
dir. Tahsis edilmiş sermaye içinde yabancı sermayenin payı c 1.0 civarın­
dadır.
Özellikle alüminyum döküm sektöründe yabancı kuruluşlar ile ortak ya­
tırıma gidilerek teknolojinin gelişimi sağlanabilir ve böylece işgücü avan­
tajıyla Avrupa alüminyum döküm sahasinda söz sahibi olunabilir.
Alüminyum yassı mamul sektöründe
NASAŞ, kuruluş aşamasında
AMAX lisansı ile üretim yapmış ve daha sonra SCAL ve REYNOLDS
firmalarından Know-How abıııştır. Değerlendirilmiş folyo üretiminde ise
ALCAN firmasının lisan ve Know-How'ı kullanılmaktadır. Ekstrüzyoıı
sektöründe ise FEN İŞ ALÜMİNYUM. 2-etaplı elektrolitik renklendirme
ve sistem doğrama konularında ALCAN firmasının lisans vc kıum-Iıovv'tm
kullanmakta olup,eloksal kaplama konusunda Avrupa Eloksalcıiar birliği
(EURAS) Kalite Markası ve TSE Markalanın kullanma haklarına sahip
tek kuruluştur.
-32-
IV. ARAŞTIRMA GELİŞTİRME FAALİYETLERİ:
Ülkemizde alüminyum sektörü ile ilgili araştırma geliştirme faaliyetleri
yok denecek kadar azdır. Yalnızca ihracata yönelik üretim yapan bazı bü­
yük firmalar kendi bünyelerinde araştırma geliştirme faaliyetlerini yüditmektedirler.
Muhtelif malzemelerin sistemde daha ekonomik kullanım yollarının araş­
tırılması, pazar yaratmak ama ay la değişik mamul geliştirme çalışmaları
ite mevcut üretim proseslerini ekonomikleştirme ve geliştirme çalışmaları
yapılmaktadır.
Ancak genelde bu faaliyetler yetersiz kalmakta, yeni üretim alanları ve
teknoloji yenileme gibi konularda çalışmalar yapılamamaktadır. Bu tür
faaliyetlerin yürütülmesi ve organizasyonu için kurulacak kuruluşların
teşvik edilmesi, Türkiye Alüminyum Sanayinin gelişimini hızlandıracak­
tır.
Üniversite-Sanayi işbirliği, kuruluş laboratuarlarının teknik olarak ye­
tersiz kaldığı bazı testlerde veya araşbrmaJarda gerçekleşmekte, Tübitak,
Üniversiteler, TSE gibi devlet kuruluşları yada bazı özel sektör kuruluş­
larıyla çalışmalar yapılmaktadır.
Alüminyum sektöründe sayısı çok az olan, özellikle ihracata yönelik üre­
tim yapan kuruluşlarımız dış piyasada rekabet gücü sağlayabilmek için
dünya teknolojisini yakından takip ederek uygulamakta vc dünya stan­
dartlarına uygun kalitede üretim yapmaktadırlar. Ancak Türkiye'deki bü­
yük vc modem tesislerin ve atıl kapasitelerinin mevcudiyetine rağmen,
alüminyum mamul ve yan mamulleri üretiminde küçük işletmelerin yer
- 33 -
almış olması standart dışı mamul üretimine yol açm akta ve TSE'ııin bu
alanda yeterli ve tekili standartalır olmadığından denetim mekanizması
iyi çalıştırılamamaktadır.
Alüminyum konusunda ülkemizdeki standartlar 19S6 yılına dek çok ye­
tersizken, 1986 yılında Türk Standartları Enstitüsü bu konudaki çalış­
malarını hızlandırarak sektörde üretilen mamuller ile ilgili çeşitli stan­
dartları yayınlamış ve ilgili kuruluşlar ile ortak çalışmaya girmiştir.
Bu çalışmalar aynı hızla sürdürülmeli, uygulama ve denetimler yaygınlaştırılmalıdır.
Sektördeki büyük firmalarda, eğitim faaliyetlerine de ağırlık verilmekte­
dir. Fabrika içi teorik ve işbaşı pratik eğitimleri verildiği gibi, çalışanlar
yurt-içi ve yurt-dışı eğitim programlarına ve seminerlere gönderilmekte­
dirler. Ayrıca yine belirli kuruluşlarda çıraklık ve staj eğitimlerine ciddi
olarak eğilinmiş ve bünyelerinde çıraklık okulu açılmıştır.
V - ÇEVRE SORUNLARI VE İŞ GÜVENLİĞİ:
Alüminyu Sanavi, büyük ölçüde çevre kirliliğine yol açan bir sanayi ko­
lu değildir. Ancak resmi kuruluşlar tarafından belirlenen çeşitli önlemler
alınmaktadır, ürünleri standartlarına uygun olmayan atıksular için gerek­
li endüstriyel arıtma tesisleri kurulm aktadır. Bunun haricinde sektörde
çevre kirliliğine neden olan başka fakrör yoktur.
fşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda kuruluşlar kendi bünyelerinde eği­
tim vermektedirler. Ayrıca MESS ve ilgili kuruluşlar ile işbirliği yapılarak
çeşitli seminerler düzenlenmektedir. İş güvenliğini sağlamak amacıyla
-34-
çalışanlara çeşitli koruyucu malzeme verilmekte ve gerekli önlemler almmaktadır. 8 u tür uyguhmalar, sektörün tüm kuruluşlarının benimsemesi
gereken konulardır.
D. UYGULAiMA VE İŞBİRLİĞİ
a) Bakanlık Bünyesinde yapdacak çalışmalar
Günümüzde hemen hemen tüm ülkelerde alüminyum endüstrisi devlet ve
özel sektör işbirliği içinde devletin de katılımıyla milli bir endüstri halin­
de çalışmaktadır. Bu ortak görüntü uygulamada, üretim, pazar, fiyat ve
ihracat politikalarına da aynen yansımaktadır. 3u olgu Batı'da bu sektö­
rün çok tutarlı ve kararlı bir görüntü oluşturmasını sağlamaktadır. Tür­
kiye'de ise ne yazıkkı bi türden bir milli endüstri anlayışı henüz olgun­
laşmamıştır. Devletin bu işbirliğini sağlayarak, alüminyum endüstrisinin
milli bir endüstri haline getirilmesi için çaba sarfetmesi yurt ve sektör
kalkınmasında önemli bir adım olacaktır.
Ayrıca, yeni yatırımlara nazaran daha az yatırım maliyetleri ile gerçekleş­
tirilebilecek kurulu tesislerin tevsii teşvik edilmeli, yatırım teşvik belgesi­
ne haiz yatırımcılara tanına gümrük ve diğer yergilerden muaf alüminyum
ve alüminyum alaşımları mamullerinin temininin ithalât yerine yerli üre­
ticilerden temin edilmesi sağlanmalıdır.
b) Kamu Kuruluşları, Üniversiteler ve Özel Sektör Temsilcileri ile Müşterekek Yapılacak Komisyon Çalışmaları:
Kapasite, üretim, istihdan ve satış açısından Türkiye’deki alüminyum sek­
törünün % 85-90'ınm temsil ettiği tahmin edilen bir kamu (ETİ3ANK
-35 -
Seydişehir Alüminyum Tesisleri), bir kamu-özel (Türk kablo) ve diğerleri
özel olan 11-12 kuruluşun haricinde Türkiye'de 320 kadar küçük sanayi
kuruluşu vardır.
Bu küçük sanayi kuruluşları milli bir alüminyum sektörü politikası doğ­
rultusunda gruplaştırılmak, organize edilmeli ve konulacak kalite stan­
dartlan doğrulutusunda üretim yapmaya zorlanmalıdır.
Kamu olsun, özel sektör olsun, ilgili kuruluşlar birbirlerine zarar veri­
ci değil, destekleyici politikalarla, haklı ve tüm rekabet ortam ını sağla­
yacak doğrultuda hareket etmelidirler.
E SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLERİN BELİRTİLMESİ
Türkiye'deki ilk metal alüminyumun 1974'lcrde üretilmeye başlandığı
gözönüne alınırsa, yurdumuzdaki alüminyum sanayisinin yeni re oldukça
genç olduğu anlaşılır. Türkiye'de 1985 yılı itibariyle fiili alüminyum ka­
pasitesinin 132.000 ton, tüketici talebinin 93.000 ton, kişi başına düşen
alüminyum tüketiminin ise 1.69 kg/kişi olduğu belirlenmiştir. Geçmiş
yılların değerleri ortalama yıllık talep artış hızım fc 10 olarak ortaya
koymaktadır. Buradan gidelerek. sanayici talebinin 1990 yılında 169 bin
ton, 1995 yıünda 200 bin ton ve 200 yılında ise 250 bin ton olacağı tah­
min edilmektedir. F akat bunlar düşük rakamlardır. Bugün Yunanistan'da
bile kişi başına tüketim değeri Türkiye’dekinin yaklaşık 3 katı kadardır.
Bu yüzden çağımızın metali olan alüminyum kullanımında üç ürünlere
inmek, tüketiciyi bilinçlendirmek. Yönlendirmek ve yeni ürün geliştirme
çalışmalarını yürütmek, kaliteyi ve milli bir alüminyum sektörü politi­
kasını sağlamak gereklidir. 3 u amaçla:
-361) T.S.E. bünyesindeki çalışmalar hızlandırılarak, denetleme birimleri ku­
rulmalıdır.
2) Ambalaj malzemelerinin geliştirilmesine ve denetlenmesine yönelik
olarak özel bir enstitü kurulmalıdır.
3) Etibank Seydişehir Alüminyum Tesislerinin tevsii yoluyla Türkiye bi­
rinci alüminyum, külçe ingot ve yuvarlak ingot üretimleri ar tinim alı;
külçe alüminyumun yurt-içinden temin fiyatlan dünya fiyatları düzeyin­
de tutulmalı; ham külçe alüminyum ithalindeki "Muafiyet" uygulaması
sürdürülmelidir.
4) Alüminyum' mamul ve yân mamulleri üretiminde en önemli maliyet
girdisi olan elektrik enerjisi, birincil alüminyumda birim maliyetin % 4 6 ’
sini oluştururken, hadde ürünlerinde bü oran % 8'e ulaşmaktadır. Bu ne­
denle hükümet tarafından birincil alüminyum üretiminde kullanılan efek­
ttik eneıjisme uygulanan sübvansiyonun, hadde, ekstrüzyon ve diğer alü­
minyum mamulleri üretimi içinde uygulanması gereklidir.
5) Bir diğer büyük girdi olan fuel-oil ve motorinin dünya fiyatlan ile te­
mini sağlanmalıdır.
6 ) Yüksek olan kredi faizleri gözden geçirilmeli, finansman kaynakları­
nın kullanımı kolaylaştınlmah ve artırılmalıdır.
7) Sektörde halen faaliyette bulunan yaklaşık 350 kadar büyüklü küçüklü
sanayi kuruluşu bir milli alüminyum sektörü politikasında gruplaş tınlnıalı vc organize edilerek konulacak standartlar doğrultusunda üre­
time zorlanma fadır.
-3 7 8) Teknolojinin geliştirilmesini sağlayacak araştırm a ve geliştirme ku­
ruluşları teşvik edilmelidir.
9) Değerlendirmelerden de görüleceği gibi, Türkiye'de Sektörün kurulu
kapasitesi ve yatırım projeksiyonları ile ulaşılacak kapasite y urt içi tale­
binin muhtemel projeksiyonlarının üzerinde olduğundan, sektörün yaşa­
yabilme şanşı ancak ihracat yapabilmesi ile mümkündür.
Bo nedenle;
a) Alüminyum teknolojisi yönünden, kullanılan diğer ilk maddelerle yar­
dım a maddeler, işletm e ve destek malzemelerinin ithalâtında uygulanan
gömük vergilerinin oranlan dış piyasada rekabet edebilecek makul se­
viyelere indirilmelidir.
b) Alüminyum hammadde, y a n mamul ve mamul ihracatı özellikle de
katma değeri yüksek ürünler açısından rekabet şansı yaratacak ve bunu
sürdürebilecek tedbirlerle desteklenmelidir.
10) Yine yukarıda belirtilen nedenden dolayı, alüminyum sektörü Türki­
ye'de çok iyi izlenmeli, beş yıllık plan projeksiyonlan da dikkate alına­
rak, yeni yatırımlara nazaran (Üç ürünler ve yeni mamuller için olanları
hariç), daha az yatırım m aliyeti ile gerçekleştirilebilcek kurulu tesisle­
rin tevsii ve m odem izyonu teşvik edilmelidir.
11) Yatırım teşvik belgesine haiz yatırımcılara tanınan gümrük vb. den
muaf alüminyum ve alaşımları mamulleri teminin, ithalat yerine yerli üre­
ticilerden temin edilmesi sağlanmalıdır.
-3812) 3 Aralık 1986 tarih 19300 sayılı rfcsmi gazetede yayınlanan 86/23
sayılı tebliği'deki liste kapsamına alüminyum teller<76.02.12) ve alümin­
yum örgülü ve çelik özlü alüminyum iletkenlerin (76.12.00) dalıil edilme­
si, ihracatı teşvik belgesi kapsamında örneğin % 40'a kadar gümrük mua­
fiyeti ithal hakla kullanılması durumunda alüminyum manıuUerinin ihracatında verilen 90 USD/ton ve 140 USD/ton fonlarla alüminyum tel ve
iletkenler için öngörülecek fontarm kesintisiz olarak tamamının ödenmesi
sağlanmalıdır. Dolayışı ile alüminyum sanayi ürünleri tebliğdeki 4. madde
kapsamında değerlendirilmelidir.
Türkiye Alüminyum Sanayinin mevcut dunımunu ve yaşağıdı sorunlan
ortaya koyan bu raponıtt, sektörün gelişmesi için yapılacak çaüşmalara
destele olmasını diliyörüz. 1
.
1987
SANAYİ ŞURASI
İçin Hazırlanan
DEMİR D IŞI METALLER
A LT KOMİSYONU
BAKIR VE BAKIR ALAŞIM LARI GRUBU RAPORU
1987 - İSTANBUL
BAŞKAN
: A Y ŞE AL
MAK. YÜK. MÜH.
RABAK
RAPORTÖR : NECATİ BİLGİ
MET. YÜK. MÜH.
BAKIRSAN
-41 -
Sayfa
C M ?...................................................................... ......................................
45~
A — Bakır Sektörünün Sanayideki Önemi .......................................
46
1 — Ülke K alkınm asında..........................................................
46
2 — S anayileşm ede...................................................................
46
1 — Kablo Sektörü ..........................................................
47
2 — Elektrikli Araç-gereç ve elektronik sektörü . . .
47
3 — Elektrikli Makine Üretim S e k tö rü ........................
47
4 — Diğer Sanayi D a lla n ................................................ ... 47
3 — Savunm ada.......................................................................... ... 48
B — Genel D eğ erlen d irm e................................................................... ... 48
1 — Mevcut D u ru m ................................................................... ....48
a)
1985 ve 1986 ithalat miktarı ve d e ğ e r i...................48
b)
Yurdumuzdaki blister a r z ı .................................... ....49
C — - Kapasite M ik ta rlan ........................................................................ ....53
1 — Blister Bakır ............................................................................53
2 — Elektrolitik Bakır Mamulleri K a p a s ite le ri................... .... 54
3 — Elektrolitik Bakır A laşunlan ......................................... .... 55
D — Üretim Ç e ş itle ri............................................................................ .... 56
1 — Blister Bakır Ü reticileri..........................................................56
2 — Elektrolitik Bakır Ü reticileri........................................... .....56
3 — Alaşım Ü reticileri.............................................................. .....57
a)
Pirinç, Ç ubuk, Lama ve Profil Ü re tic ile ri......... ..... 57
b)
Pirinç Çubuk Ü reticileri.............................................. 57
—
A% —
c)
Pirinç Levha üreticileri ......................................
57
d)
Hediyelik Eşya Ü reticileri..................................
57
Üretim M iktarları......................................................................
58
1—
filister Miktarları ..........................................................
58
2-
Elektrolitse Bakır Mamulleri Üretimi .........................
59
3 -
Alaşım Ü retim i......................... ..
60
II-
Dünyadaki Durum ........................................................
60
a)
Gelişmiş Ülkelerde . . . . . . . . 1...........................
60
b)
GelişmemişÜlketetafe
.......................
69
c)
Sektörün Sanayi Sorunları ..................................
75
1 - Yatırım ve T e ş v ik ........................................
75
a) Yeni Yatmm Teşviği <
: . ___ __
75
...
75
c) A ıtt Girdilerin Teşviği . . . ....................
76
2 — İthalat ve l h r a c a t ...........................
78
a) Girdi S o ru n ları........................................
78
b) Mevcut Tesislerin Teşviği. . . . . . .
1 — Yerli Hammaddeler . . . . . . . . . . .
.
78
ve F o n la r ı....... .....................................
81
2 — İthal Hammaddelerin Gümrük
b) Liberasyon Karşısında Sektörim
D u ru m u ....................................................
82
c) İhracat Sorunları ........................... ..
85
3 - Teknolojik Faktörler ....................................
87
a) T e k n o lo ji..................................................
87
b) Yabancı S erm ay e....................................
88
c) Lisans-Royalty-Know-How ...................
88
4 — Araştırma - Geliştirme F aaliy etleri..........
89
-43 -
a) Üniversite - Sanayi İşbirliği ...................
89
b) Firmalar Bazında Araştırma-Geliştirme. 89
c) Kalite Kontrolü ve S ta n d a rtla r.............. ... 90
d) E ğ i tim ......................................................... ... 90
5 — Çevre Sorunları ve İş G ü v en liğ i................... ... 90
d)
Uygulama ve iş b ir liğ i............................................. ... 91
a) Bakanhk Bünyesinde Yapılacak Ç alışm alar.
91
b) Sektörde Faaliyet Gösteren Kanın ve................ 9 1
Özel Sektör liirl.................................................. ... 91
e)
Sonuç ve Alınacak Önlemler ...................................9 1
—45 —
GİRİŞ
Bakır bazı alanlarda yerini diğer metal ve malzemelerin almasına karşın
günümüzde dünyada en çok kullanılan metaller arasında yer almaktadır.
Bunun ana nedeni bakırın kendisine has yüksek ısı ve iletkenliği (elektriksel) özelliğidir.
Ülkemizde bakır madenciliği ve metal bakır üretimi M.Ö. 2.000 yılların­
da Ergani'deki yatakların Asurİular tarafından işletilmesi ile başlam ış ve
çeşitli aşamalardan geçerek bugünkü düzeyine ulaşm ıştır. «iilinen bakır
cevheri yataklarımız yaklaşık 3 milyon ton bakır metaline eş değer zen­
ginliktedir. Bakır konsantresinin çeşitli yöntem lerle tasviye işlemine
tabi tutulm ası ile elde edilen Blister Bakır kurulu kapasitesi yaklaşık 70.
000 ton/yıl'dır. Blister daların daha saf hale getirilmek üzere elektrolitik
olarak tasfiyesi ile elde edilen elektrolitik bakır (k ato t yaprak) kurulu ka­
pasitesi 140.000 ton/yıl civarındadır. Elektrolitik balar alaşımları mamul­
leri kurulu kapasitesi ise yaklaşık 64.000 ton/yıl'dır.
Bakır Sektörünü tanımlayan mamuller Blister Bakır, Elektrolitik Bakır
Mamülleri, Elektrolitik Bakır Alaşımları Mamüllcri olm ak üzere üç ana
grupta toplanabilir.
Raporum uzda söz konusu üç ana gruptaki üreticilerin. Sanayi ve Ticaret
Ba*ranhs« Sanayi Genel Müdürlüğü Yönlendirme Planı çerçevesindeki ver­
dikleri bilgilere yer verilmekte aynca ülkemiz ve dünyada bakır sektö­
rünün durum u değerlendirilmektedir.
-46A - BAKIR SEKTÖRÜNÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ
I - ÜLKE KALKINMASINDA:
Bakır sektörü istihdam açısından ölke kalkınmasında önemli rolü olan
sektörler arasında yer olmaktadır. Blister Bakır üreticisi &B. t. ile E tibank
fabrikalarından yaklaşık 4500 kişi istihdam edilmektedir. Bu fabrikala­
ra bakır cevherini sağlamak özete işletilen madenlerde ede önemli oranda
-.
‘ ■•'.■ i
''
A
\-
:
•
.:
personel istihdamı yardır. Elektrolitik Bakır ve mamulleri üreticisi Ra bak,
Sarkuysan, Balarsan, Erbakır, Hos ve Botel gibi fiıinalanıi elem an istih­
damı ise 2.000 kişi avam dadır. Elektrolitik Bakır Alaşımlan ve Mamul­
leri üretiminde faaliyet gösteren MJC.E.K. ve diğer birçok irili ufaldı
firmalarda 10.000 civarında eleman istihdam «edilerek iş sahası yaratılmıştır.,..u.
i .r.., : v.a...
^
-
Aynca Bakır Sektörümüzün gerçekleştirdikleri ihracaat açısından Ülke
ekonomisine önemli katkıları vardır. Blister Balar ülke ihtiyacım karşı­
lamaktan uzak olduğu için bu grupta herhangi bir ihracaat söz konusu
değildir. Elektrolitik Bakır Mamülleri ihracaatmda yukarıda belirtilen fir­
maların 1986 yılı ihracaatlan 63 milyon dolar 1civannda olmuştur.: Aynı
yıl için elektrolitik Bakır Alaşımlan Mamülleri ihracaatı ise 2 riiilyon d o ­
lar civannda gerçekleşmiştir. Sektör ülke ekonomisine önemli boyutlarda
katına değerde sağlamaktadır.
2 - SANAYİLEŞMEDE:
Elektrik ve ısıyı en iyi ileten bakır ülkemiz alt yapı ve Sanayinin en
önemli kalemini oluşturm aktadır. Üç ürün olarak tel, lama, çubuk, boru
ve çeşitli profillerle alaşımlar şeklinde sanayimizin çok sayıdaki tüketim
-4 7 -
noktalarmda talep bulmakta ve mevcut teknolojik im kanlar ve stratejik
önemi de dikkate alındığında vazgeçilmez bir özelliğe sahip olm aktadır.
Başlıca kullanım alanlanda şöyle sıralanabilir..
1 — Kablo Sektörü: Enerji kabloları, telekomünikasyon kabloları tesisat
kablolan olarak; eneıji sektörü, haberleşme, inşaat sektörü, beyaz ev eş­
yaları üretimi, otom athr sektörü, elektrikli ev aletleri üretimi ve elektro­
nik sanayinde kullanılmaktadır.
2 — Elektrik araç-gereç ve elektronik sektörü: Bakır; em aye bobin teli
olarak; televizyon, radyo, video, müzik seti ve benzen elektronik cihaz­
lar üretim sektörü, trafo ve transform atör ile elektrik m otoru üretim sek­
törü, büro ve hesap makinalan üretiminde kullanılmaktadır.
3 — Elektrikli makine üretim sektörü; Elektrolitik bakır; lama, yassı tel
ve çubuk tüketim inin yoğun olarak yapıldığı bu sektörde başlıca kulla­
nım alanları; çeşitli soğutucu, ısıtıcı (şohben, term osifon, elektrikli rad­
yatör, fırın gibi) üretim sektörü, otom otiv sektörü, çeşitli sanayi araçgereçleri üretim sektördür.
4 — Diğer sanayi dallan: Kimyasal bileşiklerde, boya sanayinde, kuyum­
culuk ve madeni para malzemelerinde kullanılmaktadır.
Yukandaki dökümden görülcceği üzere ülkemizin sanayileşmesinde ve
alt yapı yatuım lannda elektrolitik bakır mamulleri can dam arını oluş­
turm aktadır.
Yurdumuzda üretilen bakırın % 50'den fazlası elektrik vc elektronik sa­
nayinde kullanılmaktadır.
-48 -
özellikle
e n e ıji
yatırımlannın toplam yatmmlar içinde yerini koru­
ması, telekoriıünikasyon alanındaki yeni yatırımların ve yenileştirme ça­
lışmalarının artması, elektrolitik bakır tüketiminin artmasına neden ol­
maktadır. Yurdumuzda silah sanayinin kurulması için çalışmalar yapıl­
ması ve toplu konut programlan ile inşaat sektörüne canlılık kazandırıl­
ması elektrolitik batar ve bakır alaşımlarına talebi artıracaktır.
3. SAVUNMADA:
ElektroUtikBakır üreticilerinin ürettiği iletken tel, örgülü telsavunma sa­
nayinin ihtiyaç. duyduğu makinalaruun imalatında kullanılır. Pirinç,
bronz ve diğer .bakır alaşımları fişek kovanı, topçu mçrmi kovam, mermi
sevk çemberi, tapa^yidah kapsülü, MpstUIük funyelOc gibi malzemelerin
üretiminde kullanılır.
B - GENEL DEĞERLENDİRME.
1
- MEVCUT DURUM
a) 1985 ve 1986 ithalat miktarı ve değeri:
~■' !
Yurdumuzda üretilen bl^ter bafar miküm elektrolitik bakır üreticilerinin
ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. .Yurdumuzda elektrolitik balara olan
talep yılda ortalama % 7-8 artmaktadır. Son yıllarda ihracaat seferberli
ğinde, telekomünikasyonda ve İnşaat sektöründe yapılan atılım bu ta­
lebi daha çok Blister Bakır İthal etmek zorunda kalmışlardır. K.B.İ.'nin
1985 yılında 45.000 ton, 1986 yılında 47.500 ton balar konsantresi it­
halatı olm uştur.
-4 9 Yttrdumuzda Wis ter bakır ithalatının 1985-1986 yıllan ithalat miktar
ve değerlerinin dökümü elektrolitik bakır mamülieri üreticisi firmalar
bazında aşağıda verilmektedir.
1985
RABAK
BLİSTER
KATOT
HURDA BAKIR
RABAK TOPLAM
MİKTARI (t)
1986
DEĞERİ ($ MİKTARI (t) DEĞERİ ($)
11.250
14.100.00
16.584
5387
7.450.00
4.052
21567398
5.815.651
591
770.000
17.228
22320.000
20.636
27383.049
9.711
13.600.00
22.082
28.717515
1.600
2.444
2.250.000
3.379.951
2.046
997
2.864.000
1.430.000
269
400.000
SARKUYSAN
BLİSTER BAKIR
BAKIRSAN
BLİSTER
KATOT
FtLMAŞİN (0 8 mm)TOPLAM
4.044
5.629.961
3312
4.694.000
5.500
7.700.000
ERBAKIR
BLİSTER
3.800
5320.000
BOTEL
BLİSTER
TÜRKİYE TOPLAMI =
200
280.000
450
640.000
34.983
47.149.951
51.980
69.134564
Yukarıdan görüleceği üzeri toplam ithalat 1986 yılında, 1985 yılına göre
% 49 civarında bir artış göstermiştir. 1986 yılı toplam ithalatının yakla-
-50şık 47.000 tonunu blister bakır oluşturmaktadır ve Blister 3akır ithala­
tında 1985'e göre 9 76 civarında bir artış olmuştur. Elektrolitik Bakır
Alaşımları Mamulleri ithalat dökümü de başlıca üretici bazında aşağıda
verilmektedir.
1985
MİKTARI (t)
1986
DEĞERİ ($) MİKTARI (t) DEĞERİ (?)
ELSAN
PİRİNÇ
747
990.000
668
885.000
100
140.000
100
140.000
50
67.000
50
67.000
567
750.000
567
750.000
ÖZEL METAL
BLİSTER
DOYURAN
PİRİNÇ
ERTAŞ
PİRİNÇ
TOPLAM
1.464
1.947.000
1385
1.842.000
Diğer yandan bakır sektörünün Türkiye genelindeki 1985 ve 1986 Kasını
ayı itibari ile dökümleride 1 no 1u tabloda verilmektedir.
b) Yurdumuzdaki blister arzı yeterli olmadığı için blister bakır ihracaatı
yapılmamaktadır. Elektrolitik bakır üretimi yurt içi talebinden fazla ol­
duğundan yurt dışına ihracaatla üretim fazlası dengelenmektedir. Elek­
trolitik bakır ihracaatının üretici firmalar bazında dökümü aşağıdadır.
Elektrolitik bakır ihracaatı:
1985
RABAK
MİKTARI (t)
1986
DEĞERİ ($) MİKTARI (t) DEĞERİ ($)
Elektrolitik
Bakır Mamulleri
Göztaşı
TOPLAM
10.100
17384.000
9.082
15.272.000
60
39.000
60
36.000
10.160
17.423.000
9.142
15308.000
13.686
23356.180
19.900
34.000.000
1.000
1.681.000
SARKUYSAN
KATOT VE FİLMAŞİN
BAKIRSAN
KATOT
FİLMAŞİN
2.519
4335.672
3.000
5.000.000
1.500
2.000.000
4300
6.963.000
40
280.000
373S2
63.232.000
ERBAKİR
FİLMAŞİN
BOTEL
EMAYE TEL
GENEL TOPLAM
27.665
47314.852
Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere elektrolitik bakır mamulleri toplanı
ihracaatı 1986 yılında 1985'e göre % 35 civarında bir artış gösterilmiştir.
-5 2 Diğer yandan elektrolitik bakır mamulleri 1986 ithalat ve ihracaat de­
ğerlerini karşılaştırdığımızda itlıalatın 7.583.564 dolar fazla olduğunu
görürüz. Bunun nedeni 1986 yılında elektrolitik bakır mamülleri üreti­
mimizde % 25 civarında bir artış olmasına karşın blister üretimimizde
bu oranın % 6.5'ta kalmasıdır.
ALAŞIM İHRACAATI
FİRMA ADI
ÖZEL METAL
1985
MİKTARI(İ)
PİRİNÇ .
1986
DEĞERİ (?) MİKTARI (t) DEĞERİ (f)
-
-
35
73.500
1.132.000
DOYURAN METAL
PİRİNÇ
540
1.132.000
540
80
415.000
144
760.000 .
15
31300
15
31.500
70
175.348
SELKA
TURİSTİK EŞYA
KOREŞ METAL
PİRİNÇ
ALTEK
PİRİNÇ
-
-
RABAK
ELEKTROLİTİK BAKIR
ALAŞIMLARI
TÜRKİYE TOPLAMI
54
152.000
60
152.200
689
1.730.500
864
1324.548
-53-
1986 yılı bakır alaşım cıb n m n ithalat ve ihracaat dcğerieri karşılaştırıl­
dığında Oıracaatte 400.000 dolarlık bir fazlahk olduğu görülür, öakır ala­
şımı üreticilerinin ihtiyaç duyduğu kaliteli hammadde sağlandığı takdir­
de bunların y ab an a ülkelerde rekabet olanakları vc ihracaatlan artacak­
tır. Balar sektörünün Türkiye genelindeki 1985 vc 1986 Kasun ayı iti­
barı ile ihracaat dökümleri 2 n o lu tabloda verilmektedir.
C - KAPASİTE MİKTARLARI
Kapasite miktarları aşağıda gruplar bazında verilmiştir.
l-B Ü S H E R BAKIR
FİRMA
İŞLETMENİN YERİ
EUBANK
ERGANİ
K.Bİ.
K.Bİ.
GÖKTAŞ (MURGUL)
TOPLAM
(1) KKO = Kapasite kullanım oranı.
KAPASİTESİ (t/yü) 1986 KKO1
16.000
%35
40.800
% 57
12.000
68.800
.52
-542 - ELEKTROLİTİK BAKIR MAMULLERİ KAPASİTELERİ
FİRMA
YERİ
RABAK
İSTANBUL, İZMİT
KAPASİTE (t/yıl)
1986 KKO
Elektrolitik :
Bakır (Katot yaprak)
41.000
Elektrolitik bakırdan
fimaşin tc tel
41.000 „
% 67,42
Bak* çubuk, boru,
profil
63.000
Göztaşı
SARKUYSAN
20.000
%60
20.000
%47,5
10300
_
3.000
% 74,5
KAYSERİ
Katot
BOTEL
%70
DENİZLİ
Katot
HES KABLO
46JOOO
HENDEK ADAPAZARI
Katot
ERBAK1R
%68
ÇAYIROVA GEBZE
Katot
BAKIRSAN
3.800
BAKIRKÖY İSTANBUL
Katot
Toplam Elektrolitik Katot Kapasite»
140.000
- 5 5 -
Görüldüğü gibi elektrolitik bakır üreticilerinin kapasiteleri lilister üretim
kapasitesinin iki katıdır. Bu durum hammadde-de yetersizliğine ve yuka­
rıda B -l.a maddesinde belirtildiği üzere hammaddenin ithalatla karşılan­
masına neden olmaktadır.
3 - ELEKTROLİTİK BAKİR ALAŞIMLARI
FİRMA
YERl
RAB AK
İSTANBUL
M.K.E.K.
KIRIKKALE
8.065
UÇAR METAL
İSTANBUL
1.222
ÖZSARISAN
İSTANBUL
2.270
ÇOBANOGLU
İSTANBUL
2.600
UYGUN METAL
İSTANBUL
1.350
A R I METAL
İSTANBUL
2.000
ALB AKSAN
İSTANBUL
9.250
AR-BEK
İSTANBUL
2.000
DOYURAN
İSTANBUL
300
SEL-KA
İSTANBUL
150
ER-BÂK
İSTANBUL
2.500
PlR lN Ç METAL
İSTANBUL
2.900
PİRİNÇ ÇUBUK
İSTANBUL
500
DOĞU METAL
İSTANBUL
1.500
ER-TAL
İSTANBUL
500
SARI METAL
İSTANBUL
2.000
AKSOY METAL
İSTANBUL
1.500
K OREŞ METAL
İSTANBUL
6.000
ALTEK
İSTANBUL
900
TOPLAM
KAPASİTE
16.000
63.987
- 5 6 -
D - ÜRETİM ÇEŞİTLERİ
1 - BLİSTER BAKIR ÜRETICELERİ:
Karadeniz Balar İşletmelerinde Blister Balar, Sülfıirikasit ve pirit kon­
santresi, Etibank'm Erfani işletmelerinde Blister Bakır üretimi yapılmak­
tadır.
2 - ELEKTROLİTİK BAKIR ÜRETİCİLERİ:
Bu firmaların ürettiği ürünler birbirine çok benzerdir. Firmaların üretim
çeşitleri aşağıya çıkarılmıştır.
RABAK: Elektrolitik katot yaprak; elektrolitik bakır filmaşin, som, ka­
lay kaplı, gümüş kaplı tel ve yassı tel, elektrolitik bakır çubuk, boru çe­
şitleri profilleri, bükümlü ve örgülü tellergöztaşı v.b.
SARKUYSAN: Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır filmaşin,
traşlı tel, kalay kapü tel ve yassı tel.
BAKIRSAN: Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır filmaşin, som,
kalay kaplı tel, yassı teL
ERBAKIR:
Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır filmaşin, som
tel.
BOTEL:
bobin teli.
Elektrolitik katot yaprak, elektrolitik bakır som tel, emaye
- 5 7 -
3 - ALAŞIM ÜRETİCİLERİ
Bu dalda üretim yapan firmalar genellikle pirinç, çubuk levha, şerit vc
takoz imal etmektedirler, ancak M.K.E.K. ve Rabak gibi büyük şirketler
farklı ürünlerde üretmektedirler. Bu bölümde üretilen mala göre firmalar
sıralanmıştır.
M.K.E.K.: Ç eşitli bronz ve bakır dökümler, pirinç takoz, bronz çubuk
bakır takoz, bakır ve prinç çubuk, lama, boru, levha, tombak şerit gü­
müşlü kaynak şerit, kovan pullan, plastik vc emaye izoleli teller pirinç
ve cüzzi miktarda bakır çıplak tel örgülü kalay kaplı teL
RABAK: Pirinç tel, profil, boru, kütük, elektrod, yataklık bronz
SARKUYSAN: Yatakhk bronz çubuk
Diğer firmaları ise şu şekilde sıralayabiliriz.
a) Pirinç, çubuk, tu n a ve profil üreticileri:
ALTEK, ÖZSARISAN, GÜRMETAL, A RI METAL, ALBAKSAN, ARBEK, ERBAK PİRİNÇ METAL, PİRİNÇ ÇUBUK, SARI METAL.
b) Pirinç çubuk üreticileri:
UÇAR METAL, ÇOBANOGLU, DOGU METAL, NAR METAL, AKSOY METAL, CENKSA TİCARET.
c) Pirinç levha üreticileri: UYGUN METAL, KOREŞ METAL
d) Hediyelik eşya üreticileri:
DOYURAN BAKIRCILIK, SEL-KA BAKIRCILIK
-58E - ÜRETİM MİKTARLARI
1 - BLİSTER ÜRETİMİ
Toplam
1985 (t)
ETİBANK (ERGANİ
1986 (t) 1985 KKO 1986 KKO
4.340
5.625
K.B.İ. (SAMSUN)
24.265
17.000
K.B.I. (GÖKTAŞ)
4.900
5.200
33.505
35.734
% 48,69
% 51,94
Görüldüğü gibi 1986 yılında 1985'e göre üretim artışı % 6,7 olm uştur.
Türkiye’deki yıllara göre Blister Balar üretimi aşağıdaki gibi olm uştur.
YIL
ÜRETİM (t)
1981
27300
1982
25.400
1983
19.100
1984
30.100
1985
33.500
1986
35.700
-5 9 2 - ELEKTROLİTİK BAKIR MAMULLERİ ÜRETİMİ
ŞİRKET
1 9 8 5 (t)
KKO (%)
1986 (t)
KKO (%)
27.105
66,10
27.670
67,48
2.703
75,08
2.585
71,80
25.896
5630
32.200
70,00
10.687
53,43
11.500
57,50
RABAK
Elektrolitik Bakır
Mamulleri
Göztaşı
SARKUYSAN
Elektrolitik Balar
Mamulleri
BAKIRSAN
K atot
ERBAKIR
9.500
K atot
BOTEL
Elektrolitik Bakır Tel
Emaye Tel
Toplanı
1.692
2.230
994
1.150
69.077
86.835
Görüldüğü gibi Türkiye’deki Elektrolitik Bakır ve Mamulleri üretimi Blis­
ter Bakır üretiminin 1985’te 2, 1986'da 2,5 katı civarında olmaktadır.
Bunun 1983 ve 1984 üretim rakamlarında da görebiliriz. Elektrolitik
Bakır üretiminde de kapasite kullanım oranlan % 70'i geçmemektedir.
Bunun nedeni Türkiye'nin ihtiyacından fazla bir kapasitesinin olması ve
ihracaatla bu fazlalığın dengelenememesidir.
-603 - ALAŞIM ÜRETİMİ
1985 (t)
1986 (t)
M.K.E.K.
7.320
8.708
RABAK
2.152
2.068
ÖZSARISAN
i.ıo o
1.200
ÇOBANOĞLU
100
120
UYGUN METAL
130
150
ARI METAL
300
400
Pirinç takoz
1.500
2.500
Pirinç çubuk
1.500
2.000
ARBEK
150
183
DOYURAN
166
—
SEL-KA
80
144
ER-BAK
858
578
ALBAKSAN
PİRİNÇ METAL
—
276,5
PİRİNÇ ÇUBUK SANAYİ
200
300
DOGU METAL
200
190
ER METAL
68
167
SARI METAL
95
130
AKSOY METAL
350
785
ALTEK
300
325
TOPLAM
16.569
20.224,5
II - DÜNYADAKİ DURUM
a) Gelişmiş Ülkelerde:
Dünyadaki bakır m adenlerinin metal içeriği 510 milyon ton civarında­
dır. Bu m adenlerin % 47'si Amerika kıtasında, % 37'si Afrika, % 13’ü
—6 İ —
Avrupa, % 2,5’uğu Asya ve % 0,5'de Avusturalya latasındadır. Gelişmiş
ölkeler içinde en büyük üretici ortalama 1 milyon ton ile A.B.D.'dir.
(Balanız: tablo 3 dünya blister bakır üretimi) Sovyetler dirliği ikinci Ja ­
ponya ise dünya dördüncüsüdür. Japonya'da balar madeni yatağı olmamastna karşın, dışardan konsantre ithal ederek bu açığı kapatmaktadır.
Dünyadaki yüksek tenörlü bakır rezervlerinin azalması sonucu cevherde
kullanılabilir bakır tenörü % 0 ,2 'ye kadar düşmesine rağmen büyük kapa­
siteler ve gelişmiş teknoloji ile çalışıldığından üretim yine ekonom ik ol­
maktadır. Gelişmiş ülekeler teknolojisi geri olan gelişmemiş ülkelerdeki
cevheri çıkartıp işleyerek bu alanda üretimi istedikleri gibi ayarlam akta­
dırlar. Dünya ekonom ik büyümesinin giderek azalmasına ve bakırın yeri­
ne başka malzemeler kullanılmasına ve balara olan talep düşmesine kar­
şın blister üretiminde bir azalma olm amıştır. Gelişmiş ülkelerdeki elek­
trolitik bakır üretimini tablo 4 'de görebiliriz. Gelişmiş ülkeler elektro­
litik bakırı genellikle kablo sektöründe kullanmakta ve ihraç etm ekte­
dir. Kablo ihracaa tında Japonya dünya birincisidir. Gelişmiş ülkelerde ye­
terli bakır madeni yatağı olmamasına karşın konsantre ve blister balar it­
halatı ile bu açıklarını kapatmaktadırlar. Gelişmiş ülkelerdeki elektro­
litik bakır üreten tesisler yüksek kapasiteli olmalarından ve cevher ile
blisterin ucuza aldıklarından üretim maliyetleri çok düşüktür. Aşağıda
bazı tesislerin kapasitelerini görebiliriz.
Kapasitesi (ton/yıl)
Tesisin Adı
Ülkesi
Magma Copper Co.
Ona ha ma
A .3JX
Japonya
220.000
Affinerie
B.Almanya
180.000
Metalurgie Hobokan
Belçika
270.000
British Copper
rafiners limited
Ingiltere
100.000
İngiltere
66.000
80.000
Norddeutsche
Enfield RoIIin
mills limited
TABLO: 1
OAKIR VE MAMULLERİ
İ THALATI
(1904 - 1905 YILLIK), (1906 OCAK - KASIH
1904_________ ________
AÇIKLAMA
74 01 10
»İİİİH
MİKTAR
DEĞER (DOLAR)
DÜNEMİ)
__ __________ 1905______________
MİKTAR
DEfiER (DOLAR)
1906
MİKTAR
d e C e r ( D0I.Al
Ele ktro litik b d o r
KG
3 .1 7 9 .6 0 2
5 .0 3 7 .5 9 6
1 1.6 04 .01 0
1 6 .9 5 9 .3 7 5
6 .4 2 1 .9 6 3
9 .5 7 5 .0 1 4
74 01 21
B1 i s t e r bd<ır
KG
2 0.7 92 .04 4
3 0.4 3 0 .3 0 6
2 3.1 33 .65 0
3 3 .3 0 5 .7 0 6
3 9.3 6 6 .3 6 0
5 3 .9 0 5 .0 5 9
74 01 22
Han bakır (Diğer)
KG
4 0 0 .9 9 9
6 90 .57 5
205.046
433.050
74 01 23
Bifcır n o tla r ı
KG
-
-
-
74 01 24
B i k i r Düküıtü ve
Mırdalorı
KG
323.727
K G
6 .1 6 3
KG
KG
74 02
74 03 11
1 9 0 .2 6 0
371.310
1 .2 21.045
1 .6 7 7 .9 1 6
1 .1 1 0 .0 2 7
1 .4 0 1 .8 3 3
4 .2 4 0
1 0 .3 19
10.9 00
1 5.616
4 6.5 15
7 .5 4 6
3 3 .5 60
1 .5 2 2 .0 1 0
2 .4 4 5 .1 9 4
1 .9 7 6.0 27
3 .3 6 2.6 51
2 .2 9 1 .9 7 4
3 .5 8 6 .8 0 2
5 .2 4 3 .0 2 9
B . 009 .80 7
4 .0 9 4 .1 1 8
6 .9 7 2 .9 2 0
1 0 .1 3 9 .7 1 5
1 6 .7 9 0 .1 5 3
1 06 .38 9.
KDFTO - ALYAJLAR
i ç i dolu ç ı i a J d a r
(Pirinçten)
74 03 12
İ ç i tb lu ç ı i j j d a r
(Bakırdan)
74 03 19
İ ç i dolu ç \ i x k l a r
(diğer bakır aloş.)
KG
.1 4 2
1 .3 3 0
3 1.9 75
79.0 07
3 0.0 14
76.715
P r o r i l l e r (P irinçte n)
KG
2 9.515
5 3.5 20
1 2 0 .1 1 7
1 9 7 .2 6 7
164.917
2 00 .92 2
KG
3 .1 9 9
10.9 94
41.9 97
6 1.2 00
3 .9 9 1
1 2 .4 72
2 .2 9 6
1 4 .2 10
4 6.3 94
98.004
74 03 21
74 03 22
(Bakirden)
74 03 29
(Diğer
B iAır Aloşınolnndon)
.KG
-
-
74 03 31
Te lle r ( E l e k t r o l i ­
t ik bakırdan)
'k c
0 0 5 .5 4 1
1 .5 9 3 .1 5 9
1 .4 2 0 .2 0 0
3 .2 2 4 .4 3 0
1 .3 1 0 .5 0 3
2.496.004
74 03 32
Te lle r (Pirin çten)
KG
25.512
6 1.6 43
3 1 .1 3 2
7 9 .0 15
1 0.603
49 . J64
74 03 39
Te lle r (Diğer (xi<ır
ül aşımlar incin
KG
649.470
2 .3 4 5 .2 5 9
561.116
1 .1 2 9 .0 4 8
146 .17 9
407.615
J/UN.O: 1
OAKin vr nAMnı.ırııi
M II /V I. A I I
(19110 - 1905 YILLIK), (1906 OCAK - KASIM OtiMtMİ)
22ÜÜ____________ ____________ J905_________
111111H
AljlKl AHA
HİK1AII
d c Gm
(d o i .a i o
HİKIAII
nrt'.ııı (o o i .a i o
______ 19(16
HİKIAII
örfim (ooı.
335.905
606.569
117.316
350.500
110.791
70 (Vı v» iw»; luvH’j, yifjri4<
yritİLT (tirJ<tjti*ı)
kî ;
2 20.0 0 iı
637.030
2.355.06Ü
5.093.051
010.550
063.561
V-'ı O'ı '/I i»«; 1t.-v*wı,
V-TJl (üıQ.bJs,uliı:#.)
KC
07.707
200.359
23(1.000
701.050
1.216.305
0.071.610
7-ı lYj Ul IU<mkıı iıco yt'inık
vo y;ı iller
kc;
KıH. 166
922.611
190.120
1 .220.050
022.302
2.566.05 3
U M III lll/l) \V. L'Mlimi
lıji miAJi
KC.
61.911
7119.(10 5
7).707
V jV.219
91 .023
lu.u vı: Uııhıı Uınılur
(I’ii İu .'Icji)
ki;
156.3*15
061.163
10.910
70.120
126.095
716.607
İrce ve Uııhıı lomlııi'
ı)
KC
959.97ü
2.710.090
1.090.266
2.923.501
1 .200.569
3.050.899
lu.v vu k u h n Ujmlur
(OıfjL’r txrf<ıf ıılitr,.)
KC
2.030
60.061
17.963
1 0 0.10ü
13.019
76.001
.022
.911
.20(1
0.566
.515
10.260
70 CkT,
70 0/ 10
70 07 20
n 07 yo
CO
KC.
o»*
W IVı H1 !.r; U.Mwı, y,'(>rU<
y.TİtİLT (Pirinim)
551
70 OU 10 l'ıı iu ,lm tmm
U'(immiti
kc ;
70 Of) 'Al IW<ı»Wı Ixji\i
tfluı iuj U
KG
2.(100
03.577
11.077
67.901
(1.173
67.605
70 m 'Al Dom UTuı ni.it ı
(DırjiT K İ s ir ııU r;.)
kc ;
3.372
27.225
1 .270
15.722
.503
B. 161
ki ;
3.000
3 5.671
.0 3(1
1 .5 2 9
2 .6 0 0
0 0 .0 5 7
70 oy
İM İK UI11 Ali, İjAINH,! AII
VH. KAM AN
TABLO:
DAKİK Vt MAHULLERİ
İ THALAT
(1904 - 1905 YILLIK), (1906 OCAK - KASIM DÜNCMl)
J904_____________
AÇIKLAMA
DCCCR (DOLAR)
19a5
UİRİM
MİKTAR
İRATLAR V.B.
KC
16.7 91
74 11
OAKin TELLETGCN 1-CNSir.AT
KG
20.4 30
74 12
BAKIIOAN KITAL CCPlUVAnt
(Mİ2Ü CENİŞ LOHft)
KC
-
-
_
AKŞAMI
KG
.010
. 013
.071
BAKIR VEYA BAŞLARI
BAKIR ÇİVllIIİ, PCHİZLER
KG
_
. 634
BAKIR CIVATALAR VE
S m L A R V.B.
KG
5 .3 4 1
6 8.7 B 7
KG
3 .6 2 9
40 .9 8 5
_
74 10
74 13
74 14
74 İ 5
74,16
74 10
____
____ 1986
DfCCR (DOl
MİKTAR
DCCCR (DOLAR)
Mİ KT AR
8 6 .6 0 0
1 0 .3 4 6
67.4 70
606 .06 8
1ÎIO. 062
2 49 .06 6
3 3 .9 6 3
292.954
4 5.3 12
4 01 .02 0
.03 6
2 .3 3 3
1 .0 3 7
.0 0 0
.520
5 .0 3 5
.15 5
2 .1 2 7
15.021
1 27.096
1 5.5 34
1 76.983
3 .8 5 7
6 6 .5 4 8
1 .6 0 5
3 8.0 60
1 .0 0 0
8 .6 8 4
4 .7 4 1
4 9.1 47
üakir i c l l e t o n
BAKIIVM ZttCİRER V£
BAKIR YAN.AR
BAKIRDAN EV EŞYASI,
saCl i C i k o i m j c u eşy a
KG
—
_
74 19
Dl&R BAKİR EŞYA
KG
1 7 0 .3 1 0
747 .70 0
74
BAKIR Vt Mm-IUEDİ
KG
55,. 3 0 0 . 5 3 6
5 0 .9 Ü 2.3 15
7 7 .5 0 8
49.. 0 4 2 .4 0 5 '
6 09.423
162.509
0 1.1 4 7 .90 3
64 . 8 1 7 . 3 3 8
1 .0 4 0 .6 2 3
1 0 3 . 2 Ü 1 .0 9 3
TAOLOı 2
OAKIR VE MAMULLERİ
1 II n A C A T
(1 Viliı - 19Ü5 YILI. Ik), (1906 OCAK - KASIM DlJurMİ)
191)6__________________________
At; I Kİ. AHA
n lııİH
MiKİAR
orr.cil (DOLAlt)
__________________ 1905________________
MİKTAR
o e Kc r
(o o ıah)
'
1906
MİKTAR
n r C f i t (ooı
5 .6 5 2 .2 0 1
n (iı ıo
ric iiliü litik U i:ır
k i;
12 .3 7 4
2 2.19ü
5 .7 1 7 .4 0 7
7 .3 3 5 .3 5 0
4 .3 1 2 .1 4 6
76 01 11
iç i clılu
( P ih r ı ; t ın )
KC
10 .9 9 6
3 7 .B 1 4
140.296
205.002
3 9 .0 8 7
100.415
İç i tiılu ç\ixklur
(IV km trı)
kc;
f l . 155.471
1 2 .9 5 4 .3 7 9
3 .3 6 7 .5 5 0
5 .3 3 5 .4 2 0
6 .6 7 3 .4 6 4
1 0.5 2 3 .9 0 4
İç i ckılıı r.ıJAİdur
(Difjur tvıkır ülug.)
KC
.0 3 0
.3 0 0
5.0 6 2
9 .3 0 5
53.B 61
1 23 .41 6
7/» 05 21
P r o f i l le r (Pirinçleri)
KG
-
-
1 9.167
0 6 .9 0 1
364.539
5 70.573
74 0} 22
P ı u f i l lo r (IW<ırıt.rı)
KG
29.302
0 4.323
9 0.092
159.437
74 0 5 27
P ı u f i l lu r (I) i Qlt
brkır » l a . ; . )
KG
9 65.727
9 55.730
.7 0 5
2 .4 5 6
Tuller ( f U k t r u l i t i k
U i< m in )
KC
2 .7 1 6 .3 0 0
4 .0 9 0 .7 5 4
1 7 .1 7 6 .7 4 0
20.6 47 .15 6
16 . 7 3 6 . 6 4 0
2 7 .3 7 7 .2 5 2
3 0 3 .7 7 3
2 2.112
39.403
5 4.636
139 .22 4
74 03 12
74 05 19
74 05 .51
-
-
ON
l/l
1
-
74 05 32
Tuller (l‘irint;Uıı)
KG
-
-
107.004
74 0.5 yj
Itfllur (Difjur t>tsl<ır
aluijiml;ıı ırtkıı)
KG
30.696
260 .04 0
296.545
471.630
74 04 10 S;»; lıM ıı, ynuııl<
:,j'iıllı;ı (Pji jır ; l u ı)
KG
144.011
3113.735
2 2 0 .1 1 1
5U6.214
6 3 .0 U 4
199 .UU0
74 m 21) i*«,- J(M«ı,
VL’r ıl l u c ( İk i a u t r ı )
KG
1 0 5 .5 0 0
225 .21 6
304.760
5 9 1 .2 3 0
2 1 .2 27
6 2 .7 4 5
S,r; U•\1vı, yıpni<
y.*rıtI lt (eli.Ufc.iıld'j)
KG
10 0 .0 0 0
4 6 .4 42
10.0 40
1 0 .3 0 6
.7 0 0
1 .4 1 3
fW<]l4 V\N İ l i l YAMIAK
w yum m
KG
.62 4
3 .9 3 4
74 IV'ı W
v/ı or>
-
ak)
.
TABLOı 2
BAKİR VC MAHULLCRİ
İ HRACAT
(1904 - 1985 YILLIK), (1986 OCAK - KASIM DONEMİ)
;
...
1 9 8 4 ___________
AÇIKLAMA
B İR İM
HİKTAR
DEfiCR (ODLAR)
MİKTAR
OCfiER (POLAR)
HİKTAR
' _D Ç ÇÇR J00LA R )
74 06 BAKİR TOZU Vt BAKIRDAN
İNX fULAR
KG
.3 9 2
İ . 010
74 07 10 İnce ve k a lı n boıular
(Pirinçten )
3 .6 2 9
1 6.239
4 .9 1 2
1 0.088
120 .00 8
389.914
KG
74 07 20 İnce ve k a lı n borular
(Bakirden)
.477
2 .8 4 8
3 .2 9 0
9 .5 0 7
4 .1 2 8
10-038
KG
74 07 90 ince ve k a lın borular
(Diğer bakır a l a ş . )
8 .1 5 0
2 1 .4 B9
1 .3 1 7
5 .5 0 4
1 .5 6 9
6 .9 3 7
KG
KG
-
1 .7 9 7
2 0.060
.144
.559
74 08 10 P irin ç te n boru t e f o r r .
-
.13 0
1 5.462
.4 2 5
4 .5 9 ?
8 .2 6 4
1 6 .0 78
1 .4 7 1
8 .0 8 3
.53 0
5 .1 6 5
2 38.191
5 66 .33 1
-
3 4.0 58
8 7.5 73
.027
2 .5 0 0
2 .5 0 0
9 3.5 0 0
-
1 .0 7 5
2 .3 4 0
.055
.OBB
-
74 08 20 Bokırdsn boru
"
74 Gû 90 Boru teferruat»
(Digor t a t a r a l a ş . )
74 0 Î
ONUR CCPCLAR, SARNIÇLAR
VB KAPLAR
74 10
BAKİR TELLOTEN
HALATLAR VB.
‘ kg
«
KG
1 .9 3 0
KG
-
. KG
216.658
-
1 1.458
453.081
-
-
-
1 22 .31 2
2 72.902
”
74 11
BAKİR TELLERDEN l-ENSLCAT
KG
74-13
BAKİR ZİNCİRLER VE
AKŞAMI
KG
BAKIR VEYA BAŞLARI BAKİR
ÇİVİLER, PÜC21.ER
KG
-
BAKIR CIVATALAR VE
HM R A R VB.
.956
2 9 .Q 9 9
1 0 .5 25
4 .9 5 2
2 2.534
6 .0 0 1
KG
1 05 .20 9
22 Ü.297
1 1 1 .2 7 2
53.0 06
3 1 .3 7 3
475.394
Ki*
74 14
7i» 15
İH 17
WKIWWl 151 İMA
--CJttA/ljûUI- AliS/VII
lAOLOt I
BAKİR VC HAHUUfRl
İ HRACAT
(J9U4 - İM» YILLIK), (İMA OCAK - KASIN MkCHİ)
At; İKİ. AHA
____________ İM»
nlHİH
HtKIAH
OCCCR (DOLAR)
HİK1AR
»9fl>
__________ ¡ m _________
PCfiCR (IX1LAB)
MİKTAR
DCCfH (D01.AI1)
7-1 İÜ IJAKIfOVOCV [ŞYASJ,
sVi ıCı Kirtmoj rşvA
KG
H.4M
308.46}
303.05)
4.6*7.421
272.72»
1.100.067
7iı 19' ( M Q w iMjkir uyya
KG
«6.079
221.417
U . m
108.631
1W.7B3
2.»6.469
kc
ıiıtth tti
TU
tiAKIN \£ im i.L E R İ
ıiıim ın
ii.ih .m
îs » « ı» n i
tu n u m
-68Yukandan görüleceği gibi bakır madeni yatağı çok az olan 3elçika,
İngiltere ve Federal Almanya gibi ülkeler de kapasiteleri çok yüksek olan
elektrolitik bakır tesisi çalışmaktadır. Bu firmalar aynı zamanda az ge­
lişmiş ülkelerdeki blister üreticisi olan firmalarla ortaklık kurmuşlardır.
Bu nedenle hiçbir zaman hammadde sıkıntısına girmemişlerdir. Genelde
bakır fiatlannın düşmesine karşın bu ülkeler cevheri ve blisteri ucuza
aldıklarından, ayrıca işletmelerinde otomasyona gittiklerinden bundan
bir zarar görmemişlerdir. Bu tesislerin kapasiteleri çok yüksek olduğu
halde kapasite kullanım oranlan hiçbir zaman % 95 ’in altına düşmemiş*
tir. Gelişmiş ülkelerde elektrolitik bakır üretimi fazla olduğu gibi tüketi­
mi de fazladır. Bu nedenle gelişmiş ülkeler bu alanda hem ihracaat hem
de ithalat yapmaktadırlar, örneğin A.3.D.'nin 1983 yılı kablo ithalatı
754 milyon dolar, Federal Almanya'nın 291 ¿milyon Fransa'nın 240 mil­
yon, Ingiltere'nin ise 202 milyon liotardır. ihracata baktığımızda Japon­
ya 828 milyon dolarla baştaâff. Federal Almanya 628 m ily o n , A.B.D.
506 milyon, Ingiltere ise 410 milyon dolarlık ihracat yapmıştır. Görüli? düğü gibi Japonya kablo halinde rafine baki-ithal etmerrçekte £una kar­
şılık ihraç etmektedir. Japonya bunu gelişmekte olan ülkelerden konsantre bakır ithal edip kendi tesislerinde elektrolitik bakır haline getirip
bu bakırı kablo yapımında kullanmakta ve ihraç etmektedir.
> "*
r.
Gelişmiş ülkelerdeki bakır alaşımı üretimine ^baktığımızda bakırda oldu­
ğu gibi bu alanda da en büyük üretici ve tüketici A.B.D. dir. Alaşım üre­
timinde gelişmiş ülkeler yeni teknoloji kullanarak maliyeti düşük ve ka­
litesi yüksek üretim yapmaktadırlar. Gelişmiş ülkelerde bakırın birçok
metalle alaşımı yapılmaktadır. Tablo 5'de gelişmiş ülkelerdeki bakır ve
bakır alaşımı tüketimini görebiliriz. Şekil l'd e Avusturya, Belçika, Fran­
sa, Federal Almanya, Yunanistan. İtalya, Japonya, Hollanda, Portekiz,
İskandinavya, İspanya, İsviçre ve Ingiltere'de bakır ve bakır alaşım lar
mamül tüketiminin dağılımı verilmektedir.
-69-
b) Gelişmekte olan ülkeler:
Gelişmekte olan ülkelerdeki Mister bakır üretim teknolojisi eski olmasına
karşın cevhcrdeki bakır tenoru yüksek olduğu ve işçilik gelişmiş ülkelere
göre düşük olduğu için maliyetler düşüktür. Ayrıca gelişmiş ülkelerdeki
bazı şirketler bu ülkelerdeki tesisleri de işletme hakkını satın almış satın
almış ya da ortak olm uştur. 3u şekilde çalışan işletmelerde ise teknolo­
ji biraz daha iyidir. Gelişmekte olan ülkeler Dünya bakır Hatlarını kendi­
leri ayarlayabilmek için CIPEC (Conseil, Intergovemıontal Des Pays
Eportant De Cuivrc) örgütünü kurmuşlardır. Fakat bugüne kadar çeşitli
nedenlerden dolayı bu konuda başarılı olamamışlardır, gelişmekte olaıı
ülkelerdeki blister bakır üretimini tablo 3'de görebiliriz.
Gelişmekte olan ülkeler blister bakır üretiminde Dünyada ilk ona girme­
lerine karşın elektrolitik bakır üretiminde geridedirler. Gelişm ekte olan
ülkelerin elektrolitik bakıra olan talepleri düşük olduğundan üretimleri
de düşük olmuş ve bu tesisleri geliştirme büyütme konusunda çalışına
yapmanuşlardır. Gelişmekte olaıı ülkelerdeki elektrolitik bakır ürctinı
teknolojisi Türkiye'den geridir.
Gelişmekte olan ülkelerdeki bakır alaşımı üretimi ve kalitesi de Türkiye'­
den geridir. Bu nedenle Türkiye bakır alaşımı üretimi vc dökümü konu­
sunda bu ülkelerle rekabet etme şansına sahiptir. Avusturya. Belçika.
Fransa, B.Almanya, Yunanistan, İtalya, Japonya, Hollanda. Portekiz.
İskandinavya.
İspanya, İsviçre ve İngiltere'de IWCC (International
Wrought Copper Council) projeksiyonuna göre bakır vc bakır alaşımları
mamul üretiminin 1987'nin ilk yan yılında 1985 yılmuı ilk yarı yılıyla
aynı düzeyde 2,97 milyon ton olarak gerçekleşeceği talimin edilmekte­
-70-
dir. Ayrn ülkeler için aynı kuruluşça yapılan uzun dönem projeksiyonla­
ra göre elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamul üretiminin 1988
yılı için 5,95 milyon ton ve 1993 yılı için 6.83 milyon ton olacağı tah­
min edilmektedir. Bu, 1988'den 1993'e yıllık % 1,3'lük ortalama artışa
tekabül ederki bu değer 1978'den 1983'e %0,1 ve 1983'den 1988'e
% 1,4 olmaktadır. Bakır ve bakır alaşımları mamul tüketiminin 1988'de
5,03 milyon ton ve 1993'de 5.35 milyon ton olacağı tahmin edilm ekte­
dir, ki bu yılda % 1.2'lik ortalama artışa eş değerdir, 1978'den 1983'e
yıllık ortalama artış % 0.4 ve 1983'den 1988'e yıllık ortalama artış % 1.2
olmaktadır.
r e KİL:!
r.‘/<X OF. 1??5 YUNDA PAKIR VE PAKlR ALAŞIMLARI MAKÜl L ERİ DAĞILIMI
ÜRÜN
ANALİZİ
•/.? p/j*tR -cumjKr/ErronıiEn ;/.2 alaşim tel
r.? w p Aİ./ŞIMU notu
% İT
BAKIR TEL
l
1?ALASIK LEVHA
Kka v r r.eriTLG?
V. 17AUS-IM ÇUOUIf
VE pro FİLLER
/;
ULKE ANALtZI
ı 2<
ı•
UÜ-Hİ
-}
î.'fj-rfji
W
v.
.N
-i
tn
.V .
Ö
r b i l i s i » :İÎIİPİH!Ulüiylii iıil.1 lllıiiiill ill'lliılillliii f î i m ^ jgıns
10
e :?.c 1?.3 - .6 0.7 t A 3.t ?.1
2.0 1.5 U
^ v vijzCEJ-ERl
S
U.»
C
t
o
c*
O.S
-7 2 TSBW 3: CÜNYA BLÎSTER BAKER ÜRETİMİ(x 1000 m. ton)
1982;
1983
1984
1985
1986
Avusturya
.
B elçika
F inlandiya
Fransa
3 .Almanya
Norveç
P ortekiz
Ispanya
İsveç
Yugoslavya
TOPLAM
27.1
61.7
54.0
6.5
251.4
32.0
3.2
107.9
73.8
102.4
720.0
30.0
81.9
66.2
6.0
240.0
24.4
1.5
135.0
89.9
106.0
780.9
30.0
73.3
70.1
6.3
253.6
24.7
5 .2
118.0
101.8
119.3
804.3
30.0
76.0
77.6
7.0
225.5
37.0
3.5
127.2
102.7
125.1
812.6
30.0
115.1
68.9
7.0
247.0
38.2
4 .6
120.5
100.7
127.8
859.8
2 7 .0
8 1 .0
5 2 .5
4 .5
180.0
2 6 .4
4 .5
9 0 .0
8 1 .0
100.3
6 4 7 .2
AFRtKA
Nabibya
Güney A frika
Zahire
Zanbiya
Ztababye
TOPUM
ASYA
H indistan
İran
Japonya
Utman
F ilip in le r
Güney Kore
Tayvan
îU rkiye
TCPIAM
;
.
S
O o ın ın o *r ıo o o n rı
1981
AVRUPA
39.7
185.4
• 468.2
571.6
30.1
1295.0
49.8
191.8
466.4
580.7
-30..5
1319.2
54.2
192.3
465.5
562.7
31.2
1305.9
46.4
180.3
465.5
531.9
24.2
1248.8
43.3
168.4
469.4
544.2
24.4
1249.7
3 3 .9
1 2 1 .5
332.0
3 8 5 .9
1 8 .0
8 9 1 .3
25.9
980.1
—
108.2
53.1
27.3
1194.6
32.6
18.0
1046.3
119.4
47.5
25.4
1289.2
35.4
8.5
1061.9
7.6
57.6
124.0
37.9
19.1
1352.0
40.4
• 47.9
929.9
21.3
109.2
100.2
47.6
30.1
1325.7
33.6.
60.0
932.6
18.3
133.8
112.7
- 55.1
34.0
1380.6
3 0 .0
4 5 .0
7 1 7 .7
1 5 .0
9 0 .0
8 2 .0
37.7
2 8 .0
1045.4
479.0
1377.6
412.4
ın->n a
440.0
1183.447.3
1098.3
70.4
331.1
3170.5
480.0
1193.3
80.6
1088.5
71.1
354.0
3267.5
3 5 2 .0
8 7 2 .9
4 6 .4
825.6
4 1 .9
2 36.3
2375.7
174.6
6932.2
132.9
5092.5
«ÇRÎKft
Kanada
A.3.D
3174.0
2874.5
406.4
987.0
58.7
1058.9 69.9
295.9
2876.8
177.2
6560.8
180.3
6444.1
181.8
6520.8
188.0
67 4 5 .6 '
10.0
62.0
8 .0
16.0
352.0
1150.0
214.0
1861.5
12.0
62.0
10.8
17.0
3.2
360.0
1130.0
235.0
1870.5
12.0
60.0
10.0
17.0
0.6
357.0
1120.0
225.0
1841.8
12.6
70.0
10.0
14.0
0.6
365.0
1120.0
245.0
1875.2
380.0
1140.0
275.0
1938.0
8422.3
8314.1
8362.6
8620.8
8870.2
J U İ.J
TOPUM
JZ3.2
AVUSTURÂLYA
A vusturalya
TOPUM
DİĞER ÜLKELER
A rnavutluk
B u rç a rista n
Çekoslavakya
D.Alnanya
M acaristan
Polonya
S.S.C .B.
_
Ç in v e d iğ e r Asya
TOPLAM
DÜNYA TOPLAMI
13.0
70.0
10.0
14.0
TAULU 4.
IİAKU Vt «AKI* A L A J I M U * HAHUILI»!
1976
Avukturyj
l u (Çİ k, .
l ' r. i ntta
ti. Al ı u ı ı t y u
YunftnUiuıı
İtalya
lUkır
Alayı»
31.2
) 1.9
Toplam
IS.)
39.7
325.7
3;o.:
40.8
İ*kır
İ69.0
396.6
407.0
430.7
Ala*!»
lop İd*
176.6
545.4
193.1
578.7
178.2
»65.3
189.1
609.8
lUkır
AU»l»
Tbp!«»
¿73,2
398.7
»41.4
394.0
617.1
169.7
971.9
9>». 4
100b.8
2». 7
397.0
128.0
125.0
38.7
306.3
231.8
528.0
31.9
306.0
321.0
991. S
502.0
1494.S
1053.1
501.7
1554.8
1183.»
»32.4
1715.9
100,3
103.4
10.9
6.1
12.3
9.)
T opl««
lıkır
At «i | l 8l
lUktr
TopU»
Bakır
B*kır
Atiyi«
T o p İ 41»
kakır
Alaft»
topla*
kâki t
AU|i»
T opla»
17.6
163.}
69.7
30.8
»27.0
Vb . 1
13.2
7.3
30.1
38.1
308.0
333.0
»31.0
1228.4
»59.1
1787.»
99.9
13.8
7.7
20.»
178.6
67.7
185.»
63.7
249.2
113.3
62.2
175.5
113.2
»6.8
170.0
»9.2
173.6
31.3
38.0
69.2
40.»
46.7
41.9
49.2
87.2
41.9
83.7
44.9
94.1
403.6
226.7
436.1
J37.8
440.9
335.1
420.6
222.2
642.3
233,0
114.4
61.0
173.4
630.2
673.9
67».9
3366.8
AU»I»
T o p İ «i»
1019.9
5026*6'
3455.3
1431». )
5293.3
3694.9
1937.2
»»22.1
lukır
1476.«
Al«|l»
745.6
2227.4
1647.9
783.6
1649.9
7)6.»
2431.5
2436.4
Ala|i»
4743.6
2565.4
5103.1
7621.7
Topl«u
7100.0
7724.8
»34.3
21. 21. 7
795B.»
Baktı
6 5H. 6
429.1
1047.7
171.3
64.7
236.0
kakır
Toplan
Topla*
Oltruk
34.3
338.3
Uptıtyu
Ab D
11.3
31.7
299.4
lukır
AU|i»
Topla»
1UCC
26.4
14.2
38». 2
40.»
( •kdndi flAV
ÛUfrUri
Ingi H e r «
1979
20.0
390.0
48.3
AU|t»
TüpU*
İsviçre
1978
13.9
14.8
214.3
48.9
■¡Ol. 2
HmU r
AU|l»
ToplM
Uolland#
l*oı l u k i ı
-M t lU .A *
Aİ4|I»
T o p 14W
Topla«
>A|*tmyu
1977
.
lr
246.3
114.4
3799.»
1911.7
»711.2
1972.2
»52.3
2824.»
»771.7
2764.0
8535.7
X 1000 TO'
1 A HASINDA UM TİM I
X Clun««
19 U0
I»«l
1 9 B2
1911
1914
1981
1981-84
n . i
» . 0
29.1
3B. 1
41.1
10.0
IÏ.J
47.2
I I . 1
12.1
7. J
ia.4
-1.1
-9.6
40. a
9.2
37. J
6.6
46.1
16.6
-4.7
300.2
ïl».6
271. a
19.0
260.0
246.4
7.9
«.1
104.7
312.1
7.6
319.7
1.3
-1.4
440.«
171.4
614.2
*'16.0
14». 0
161.0
-1.1
-14.1
-4.8
692.7
476.1
664.3
¿bl.9
in o .i
-4.1
-2.2
-1.1
» .1
112.4
272.6
1.1
2.1
1.2
1.7
17.»
32«.0
14.1
29i. 1
294.9
267.»
461.0
476.1
47».4
419.0
!»?.)
(it .)
i n . :
649.7
163.a
160.0
643.3
199.0
619.2
n o . *
1119.6
617.1
41)4. 0
610.0
611.0
419.4
1474.4
116».2
46.«
219.4
12.2
104.1
3» . 6
126.0
3S9.3
164.0
if.«
34». 1
1061.1
196.9
1016.9
4.»
24»,)
41.J
110.0
212.0
SSb.O
162.0
43.0
106.1
2J1 .a
>10. 0
1183.1
»1 .9
1»77.3
1200.6
1221.0
1211.0
116«.0
1291.0
119.1
1760.4
109. a
1710.a
170.0
1763.0
614.0
2002.0
610.0
ItOl.O
103.9
>4.0
<1.1
13.7
7.6
20.1
71.1
11.1
7.7
20. a
87.4
»7.»
12.7
104.»
11.0
to.a
7.3
-11.0
7.3
20.2
6.6
1».3
1.»
• 16.7
-10.6
-13.1
169.6
61.7
179.1
til.a
¡3.1
l»7.3
19.0
4.3
-6.6
» 5
23.1
181.0
-1.1
-1.9
-4.9
19.1
219.2
347.9
119.2
63.2
313.4
117.1
101. 1
14.9
116.3
101. 0
10.3
111.3
»4.1
10.1
144.a
4a.i
147.»
S0.1
43.2
41.a
ia.i
37.»
41.«
41.»
46.3
48.0
92.7
II.»
7 ».»
89.»
48.3
»4.6
160.2
182.1
141.1
110. 9
111.2
466.1
127. 0
161.1
491.1
324.»
164. 2
479.0
111.7
171.»
101. 6
134. 2
169. »
494.1
-2.1
-1.2
-1.9
1716.1
1669.6
1797.9
16I2.2
1701.0
H84.7
-1.8
1381.2
1968.0
1912.7
1816.6
1912.7
1416.1
1619.1
I7B2.2
1401.7
1729.1
- 2.1
1764.1
727.6
1497.4
647.0
20)4.4
1611.1
1710.4
<.42. a
2271.1
714.4
1781.3
601.7
2161.0
1.9
-17.«
»73.1
«7.1
J40.4
10«.]
it .)
166.4
11.6
48.6
102.1
1977.9
1764.0
171«.2
692.6
74)0,1)
1104.3
2670.1
1174.«
211.1
69.4
47.7
3492.1
1411.1
j ı ı ı . ı
744«.6
1210.6
2494.8
1169.6
2249.0
2421.0
1611.1
2703.4
7417.6
7671.6
9)17.1
311.3
1.1
»».4
1.2
-1.6
1197.»
2116.4
1114.)
2.1
10.6
.6
1.3
- 2 .H
-4.0
-)
-6.9
-2.7
TA B LO 5 .
»A K İ K VE A U Ş I H . A R I
MAMULLERİ
m *
Avuıiuryj
Bakır
Ahıytm
l.tpla»
Mu İ ç i k a
Frjuua
4'ı.İ
14.0
63.4
60.6
58.1
35.0
57.5
33.1
90.6
15.«
/¿.O
Bakır
Alayın
ISI. 4
191. 0
542.4
369. 9
I H 6 ..6
556. S
172. J
556.2
55Î. 2 ;7
403. 3
3 'İH. 7
642.0
469. 0
3 2 2. 7
7 9 1. 7
495.7
315.5
811.2
3Jo. *
874.5
Bakır
Al.»>»*>
91.1
»3.1
193.1
SJ**. 1
¿¿.i
15. 9
28.8
34.1
¿HL.6
$02.2
298. 2
222. S
5 2 0 . ,7
28S.7
216.3
502.0
301.8
240.0
Sil.S
914.6
443.0
1357.6
951..4
425., 1
1 376. î
lU/'İ.B
457*2
1528.0
1127.2
485.5
1612.7
lopla«
98.7
1 0 9. 7
93.3
96.2
Bakır
Alajıo
Toplam
15.5
9.7
23.2
15 . 7
13 . 6
29. 3
16.7
16.2
27.7
27.8
Bakır
Al a t i »
Top t a s
»40. 5
63.9
2. ‘ 4 . 4
136. , 1
76. , 9
213. 0
133.9
70.8
204.7
126.6
80.9
207. 6
Topl am
Bikir
Ala«ı»
Top U n
215. 4
Japonya
Bakır
Alalın
Toplan
H ol la nda
Pürt«kU
It.panyu
1979
64. 1
41. 6
105. 7
İtalya
l akatıdiuav
4 4 . *1
14. i
58. 5
1978
55.9
40.4
90.)
|«>¡11uit.
Utku I* rt
197?
Hak1 r
Al a > ı u
Toplan
Toplan
F.Alaany.ı
3v.ı
u . 1
s ı .2
İÇ TtlICIiTIMLERI
Bakı r
AUfim
1IH.0
11.0
120. 1
65. 1
112.2
53.9
(85. î
166. 1
1. 6
118.8
57.2
177.0
Toplası
6>.4
183.4
liviçnt
Bakır
Aİ J | i a
Topla»
40.0
35.6
70.4
56 . , 1
44. 1
1 0 0 .. 2
61.»
41.0
102.5
70.4
42.6
113.0
l ı t g i I tut' tf
Bakı r
Al »t m
Topla«
350. t
215.3
565.4
3 6 0. >
223. 6
584. 3
378.5
223. V
601.8
392.7
222. 7
I UCC T o p l a «
Bakır
A U 41B
Topl.ıu
2965.0
1684.5
4589.5
JK67.i i
16)9.6
4657.J
3125.7
I6S1.I
«778.1
JI65.1
İM İ.»
SOS].«
AHU
Balar
1525.6
6 I H. 3
1698.5
056.?
175*.J
Alalım
1968.3
919.2
Toplam
ZK'I.'J
2555.2
2648.1
2842.6
46»0.6
2^0'J.Ö
691Î.4
461>C. I
‘ #80.7
İIH.I"
2 5 « .}
7 ' M . İ
2761.0
H12.4
7471.1
."‘J I l - *
lopla«
Bakır
M il> ı«
V-j pUm
893.8
615.«
* «000 Toa
. . . .
I960
* 1 984
1983
1982
1 981
1,85
* eiiMi*»
1984-85
7 -6
57.4
61.9
15.9
71.3
U.l
-!>■*
66.1
4 M
15.6
65.5
76.0
1-7
37.8
17.8
55.6
44.9
15.7
* 60.6
52.7
19.6
72.3
51.1
11.4
11.5
- * '1
140.0
146. 1
4*86. 1
347.3
151.5
500.8
298.7
142. 2
440.9
) .2
141.2
444.4
451.0
»•#
510.4
288.8
839.2
» 6 .3
289.3
843.5
559.2
305.1
863. i
367.8
351.4
921. 2
595.7
344.0
91».7
‘ -9
-J.7
2.0
í t . v
i & ğt
‘ 71.9
36.9
14.3
71*2
43.»
29.3
75.4
39.9
24.1
64.0
17n.4
179.9
558.3
612.7
372.4
9«*. I
•
51.1 •
;>
15.0
10
111.0
HO.n
•'
->•'
Î-®
-2:2
43.6
41.0
32.7
39.5
48.3
40.1
--à
339.2
286.3
645.5
334.1
230.9
565.0
316.3
219.8
SJ6.1
317.6
216.8
536.4
335. 6
248.1
604.7
151.7
254.6
-1.4
2.7
60«,5
.1
1 0* 71. 7
514.4
1586.1
1089.8
482.1
1571.9
.1090.5
486.2
1577.0
1219.5
566. 2
1765.7
1151.0
504.0
1622.0
-».0
-11.0
*6.9
111*3
87.1
68.0
76.8
89.7
99.3
>0.7
19.0
19.8
10.7
30.S
18.7
30.6
17.3
10.3
27.6
16.9.
9.9
26.5
16.7
10.1
27.0
-1.2
4.0
.7
124.1
115.4
124.1
63.3
209.6
66.0
68.8
184.4
litt.S
53.4
173.9
11.6
1096.8,
429.4
1526.2
10.2
16,9
’
120.9
78.2
199.0
121.1
.2
193.9
113.9
72. 4, *
186.3
75.5
196.6
-l.J
-1.2
103.2
47.1
132.3
114.3
56.5
170.6
115.5
51.1
165.6
113.4
53.6
167.0
115.6
51.7
167.5
2.1
-3.5
.1
77.7
47.2
124.9
72.9
39.0
111.9
65.0
32.2
97.2
60.5
33.9
94.6
66.3
42.6
103.9
71.«
44.6
n a . 4
I I . 1
4.7
9.7
314.7
177.3
452.0
276.0
164.2
442.2
294.7
17/.3
472.0
304.0
165.3
469.5
J07.9
178.4
486.3
291.2
181. 7
-»-4
2-4
471.9
-2.»
3178.4
1107.3
1356.6
4663.9
3092.3
1511.9
4594.4
3049.0
1558.9
3268.4
-•*
-1.9
4607.9
1759.4
5027.8
1240.4
1691.4
4919.5
-1.8
73/. 4
1744.2
838.7
1481.6
630.1
1654.7
742.5
1796.3
895 7
1816.1
725.7
2.2
-18.9
2197.6
25B2.9
-4.6
1931.9
5110.2
1660.4
t OJ Ü. f c
48SI.λ
2Ó69. 2
2395.)
7i o s . o
2111.9
2397.2
2691.3
2561.8
4 S6 6. 1.
2142.2
4701.7
5064.7
50H4. 6
■*
2101.4
26^4.6
2417.1
-8-9
7719.1
7501.1
--•*
6706.3
7605•1
i j
¿ t
I
-7 5 -
SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI
1 - YATIRIM VE TEŞVİK
, a) Yeni yatırım lar Teşviği:
Daha önce B.c bölümünde belirtildiği üzere ülkemizdeki btister bakır it­
hal edilmek zorunda kalınmaktadır.
Bu nedenle Blister bakır üretimi tesisleri ile blistcr bakır üretiminde ham­
madde girdisi olan konsantre cevher üretim tesislerinin teşvik edilmesi ge­
rekmektedir. Elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamullerinde ise ka­
pasite fazlalığı olduğundan bu alandaki yeni tesislerin teşvik edilmemesi
ülke yararına olacaktır. Yalnızca yeni mamul türlerine yönelik yatıranlar
teşvik edilmelidir.
b) Mevcut tesislerin teşviği:
Ek elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamulleri kapasitelerine gerçek­
ten ihtiyaç duyuduğunda yeni tesis yerine yeni tesislere göre daha kısa
sûrede daha az y ab n m maliyeti ile gerçeldeştirililebilecek kurulu elektro­
litik bakır üretim tesislerinin teşvik edilmesi uygun olacaktır. Diğer yan­
dan idames iyileştirm e, yenileme, kalite düzeltme, darboğaz giderme,
enteıgrasyon ve güncel teknolojilerin aktarılmasına yönelik m evcut blis­
ter bakır, elektrolik bakır ve bakır alaşımları mamulleri tesislerinin teş­
vik edilmesi uygulamalarına devam edilmelidir.
76/1 sayılı tebliği gereğince uygulanmakta olan % 100 gümrük muafi­
yeti % 30-100 yatırım indirimi; vergi, resim harç istisnası, diviz tahsisi.
-76-
kaynak kullanımı destekleme primi, yerli temin edilen üretime yönelik
yatırını mallan için teşvik primi gibi teşvik uygulamalarına devam edil­
melidir.
Kaynak kullanımı destekleme primi gelişmiş bölgelerde yapılacak darbo­
ğaz giderme, modernizasyon, entegrasyon, tevsiat yatırımları ve beledi­
yelerce organize sanayi bölgelerine taşınmaya zorlanan tüm yatm m lan
kapsayacak şekilde yaygınlaştınlmalıdır.
c) Ana girdilerin teşviği:
işletme ana hammaddeleri ile ara mallanna komple yeni yatırım halin­
de 3 ay süreyle uygulanmakta olan gümrük muafiyeti teşviği; kurulu te­
sislerdeki darboğaz giderme, modernizasyon, entegrasyon ve tevsiat yatı­
ranlarını da kapsayacak şekilde genişletilmelidir.
K.B.I. ve Etibank blister bakın pahalıya üretmekte ve satmaktadır. Bu­
gün blister bakır fiyatı dünya fiyatlarının çok üzerindedir. Blister bakır
üretiminin ülke ihtiyacının ancak yansmı karşılayabilmesi nedeniyle
blister bakır ithal edilmek zorunda kalınmaktadır.
Blister bakırın % 1 gümrük vergisi, fon, v.s. ile birlikte ithalat gideri CİF
tutarın % 25'ine kadar ulaşmakta, aynca zorunlu olarak yapılan büyük
ahııılann getirdiği finansman giderleride ilaveten gelmektedir. Her iki
durum da maliyetinin yaklaşık % 80’ini blister bakır oluşturan elektro­
litik bakır ve bakır alaşımlan mamülleri sektöründe maliyetlerin yüksel­
mesine neden olm akta ve yurt dışı firmalarla rekabeti olanaksızlaş to ­
maktadır. M aliyette diğer önemli bir kalemde eneıji ve finansman gider­
leridir. Bu nedenle ham alimünyum üretiminde olduğu gibi blister bakır
sektöründe de devletçe eneıji giderlerine sübvansiyon uygulanması,
bu uygulamanın Demir Çelik Sektöründe olduğu gibi elektrolitik bakır ve
bakır alaşımları mamülieri sektörünün bilhassa ihracaata yönelik üretim
yapan kesimine yaygınlaştırılması blister bakır ve konsantre bakır ithala­
tının ham alümünyum olduğu gibi gümrükten m uaf tutulması düşük fa­
izli kredi uygulaması gibi uygulamalarla maliyetlerin aşağı çekilmesine
çalışılmalıdır. Blister bakır üretiminin bir bölününün küçük sanayicilere
tahsis edilmesi standart dışı mamul üretimini teşvik etm ektedir. İletken­
liği düşük ve şekillendirme kabiliyeti az bakırdan mamuller üretilmesi ve
kullanılması sonucunda;
i) A ynı işi yapm ak için daha fazla malzeme kullanma gereği bakır isra­
fına yol açm akta ya da benzer malzeme ile yapılan işler yüksek direnç
nedeni ile eneıji israfına neden olm aktadır.
ii)
Yüksek direnç ve kırılganlıklar aşın ısınmalara ve yangınlara neden
olm aktadır.
iü) A rıtılm adan kullanılan bakır içerisinde altııı, gümüş v.b. kıym etli yer­
altı varlıklarımız heder olm aktadır.
Bu nedenle standartlara uygun rekabet olanağı olan yüksek kaliteli
mamül üretim i için blister bakınn elektrolitik bakır üretimine tahsisi ve
ve diğer balar ihtiyaçlarının elektrolitik bakır olarak karşılanması sağlan­
malıdır.
-78-
2 - i t h a l a t v e ih r a c a t
a) Girdi Sorunları
1 — Yerli Hammaddeler:
Yurdumuzdaki bakır madeni yataklarının birçoğu açık işletme olarak ça­
lıştırılmıştır. Son yıllarda ise cevherdeki bakır tenörû çok düşmüştür. Ve
bu işletmelerin çalıştırılmaları artık ekonomik olmamaktadır. İşletmeler­
deki maklna parklarında demode olmuş ve eskimiştir. Daha önccdc belir­
tildiği gibi maden yataklarımız dünya standartlarına uygun değildir.
Yalnız Çayeli ve Murgul'daki yataklar büyük balar yatağı sınıfına girer.
Tablo 6 Türkiye'deki bakır yataklarının durumlarım göstermektedir.
Madenlerden çıkartılan bakır cevherlerinin tenörünün giderek düşmesi
blister üretiminin azalmasına nedenlerinden biridir. Elimizdeki cevher­
lerin minoroljik yapısı ile ergitme sistemide birbirine uygun olmalıdır.
Yurdumuzdaki blister bakır üretiminin düştüğünü göstermek için 1966
ve 1986 Türkiye Blister Bakır üretimini karşılaştırmak yeterlidir. 1966
yılında Ergani ve Murgul'un kuruluş kapasiteleri toplamı 28.000 ton/yri
iken üretim 26.000 ton/yıl olmuştur. 1986 yılında ise Samsun Murgul
ve Ergani'nin kuruluş kapasiteleri .68.000 ton/yıl iken üretim 35.700 ton
olarak gerçekleşmiştir. Görüldüğü gibi yurdumuzda blister bakır kapasi­
tesi arttığı halde kapasite kullanım oranı hammadde yokluğundan düş­
müştür. Bu nedenle K.B.İ. ve Etibank'ın hammadde sorunlarını gidermek
için küre bakırlı pirit işletmesi, Siirt Madenköydeki konsantre tesisleri­
nin, Rize Çayeli'ndeki Bakır Madeni tesislerinin ve K.B.I.’nin Murgul'daki Murgul maden Developlanı ve konsantratör darboğaz giderme proje­
-7 9 -
sinin hızlandırılması gerekir. Elektrolitik bakır üreticilerinin aııa ham­
madde girdisi blister bakırdır. Yurdumuzdaki blister bakır üretimi kapasi­
tesini ve gerçekleşen üretimlerle elektrolitik balar kapasitesini vc gerçek­
leşen üretimleri karşılaştırdığımızda elektrolitik bakır üretim kapasite­
sinin blister baların Od katı olduğunu görürüz. Bu durum da elektrolitik
bakır üreticileri blister bakır ithal etm ek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca
y u rt içindeki blisterin fiaü 1249 TL/kg. iken blisterlerin y u rt dışı fiab
850 TL/kg. dır. iken blisterlerin y u rt dışı fiab 850 TL/kg. dır. Zaman
zaman bu fíat düşmektedir. Daha öncede belirtildiği gibi blister bakırın
elektrolitik bakır üretiminde maliyete etkisi % 80 civarında olduğundan
blister bakır fia tındaki yükseklik elektrolitik bakır üreticilerine ayrı bir
yük getirm ektedir. Hammadde yetersizliği yüzünden tesislerin düşük ka­
pasite kullanım oram ile çalış m alanda maliyeti artırıcı diğer bir unsur ol­
m aktadır. Uıracat yapabilmek, elektrolitik bakır tesislerini yüksek kapasi­
te ile çalıştırm a ve döviz tasarrufu bakır yetm ediğinde ise dışardan elek­
trolitik bakır yerine blister hakir ithal etm em iz gerekm ektedir. Hammad­
de yetersizliği bakır alaşımları üreticileri ve dökümcüleri içinde geçerlidir.
Y urt içinde kullanılan elektrolitik bakır malzemeler ekonom ik ömürleri­
ni tamamladıkları için hurda bakır sirkülasyonu çok azdır. Ortaya çıkan
horda bakır da ihtiyaca cevap verememektedir. Daha önceki yıllarda şa­
hıslar tarafından bakır ithalatında çeşitli suistimaller olm uştur. Bu ne­
denle bakır alaşımını üreticilerinin hammadde girdisi olan hurda bakır
M.K.E.K. veya başka bir devlet kuruluşu tarafından ithal edilip ençok
üreticiye satılm ak ya da üretici firmalara izne tabi mallar listesinde it­
halat yapm alarına izin verilmelidir.
TABU». 6: TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ BAKIR MFıDENlERÎNlN DUFUMJ
YERİ
PEZEKV
MUMKUN REZERV
(1000 T)
KARADENİZ
‘
Vaionakkaya (Murgul)
Dainar Murgul (Artvin)
Meydancık,Şavşat
Kuvarshan,Artvin
Madenküy, Çayeli (Rize)
Kutlular, Sürmane
Lahaııos,Espiye
- K .B .I.'y e
- Krupp'a
- Kapalı ocak
- Pirit cevheri
Kızılkayalar, Espiya
Bakibaba, Küre, Kastamonu
Aşıköy, Küre
DİĞER DOliGEtER
Alacadağ, Torul
Uskuhat-Şenkaya
Muradinköy,Koyulhisar
- M.T.A.'ya göre
Anayatak, Maâan
Madenköy» Şirvâjı
Karakoca, Simav
Babadağ, Kızılcabölük
Elmalı, Maraş
23.000
22.000
80
51
16.807
1.450
2.300
2.5S1
2.002
4.221
5.500
1.800
10.000
270
449
2.693
1.500
200
100
510
12.750
5.000
75
50
590
G.500
• 45
250
100 (?)
içerik
TOPLAM REZERV
^
^
---- S
0 .2 1
1 .7 1
0 .2 1
1 .7 1
2 8 .0 0 0 .
2 2 .0 0 0
350
500
1 9 .5 0 0
1 .4 5 0 ;
1 .0 5
1 .5 0
1 .2 0
. 2 .1 6
3 .4 7
2 .5 2
2 .3 0 0
2 .5 5 1
4 .2 2 1
4 .2 2 1
5 .5 0 0
1 .8 0 0
1 1 .5 0 0 .
3 .5 9
2 .3 9
2 .6 3
0 .8 5
3 .4 0
2 .7 5
.2 0 0
100
3 .1 0
8 .9 5
4 .2 5
6 .8 0
1 .1 0 0
1 2 .7 5 0
1 1 .5 0 0
120
300’
100 (?)
0 .8 8
1 .7 8
0 .9 2
1 .1 4
0 :8 0
1 .8 1
*
4 .2 2
0 .1 3
0 .5
0 .5
4 7 .6 0
•>
■>
3 9 .0 0
0 .5
0 .5
4 .1 5
2 .3 8
2 .1 2
1 .9 4
Katot Grade
3 9 .4 6
3 5 .3 3
3 6 .4 9
3 6 .9 5
0 .5
0 .5
0 .5
0 .3
4 3 .3 5
4 2 .0 0
8 .7 9
3 8 .0 0
1 0 .5
- 8 1
-
2 - İTHAL HAMMADDELERİN GÜMRÜK FONLARI
önceki bölümlerde belirtildiği üzere biistcr bakır üretimi ülke ihtiyacının
yaklaşık yansını karşılayabildiğinden blister bakır ithal edilmesi zorun­
lu olmaktadır. Biistcr bakır ithalatında % I gümrük veıgisi uygulanmakta
fon, kesintiler, damga resmi v.b. giderlerle ithalat masrafları CİF tutarın
% 25’inc ulaşmaktadır. Bu durum da ithal blister bakırın y u rt iç i maliye­
ti dünya satış fiatlannın çok üzerinde olm aktadır. Gerek yurt içi blister
bakır fiatı, gerekse ithal blister bakır maliyetinin yüksekliği maliyetin %
80'nini blister balar oluşturan elektrolitik bakır ve bakır alaşımları üre­
ticisi firmaları özellikle ihracaata yönelik olanların dünya firmaları ile
rekabetini olanaksızlaş&rmakta ve düşük kapasite ile çalışmaları sonucu
üretim maliyetleri daha da yükselmektedir. Bu nedenle blister bakır it­
halatının % 100 gümrük muafiyeti olması gerekmektedir. Diğer yandan
blister bakır üreticisi firmalarda zaman zaman bakır konsantresi ithal et­
mek zorunda kalmaktadırlar. Japonya ve AET ülkeleri v.b., gelişmiş ül­
keler balar cevheri üreticisi ülkelerde o rtak yatırımlara girerek dünya
konsantre ve blister bakır ticaretim tekellerinde tuttuklarından dünya
bakır ithalatından büyük rekabetler söz konusudur. Ve spot alımlar yap­
tığımızdan alış Hatlarımız yüksek olmaktadır. Bu olgular elektrolitik ba­
kır ve bakır alaşımları mamulleri maliyetlerinin yüksek olmasının en
önemli etkenlerinden İmini oluşturm aktadır. Ayrıca yardım a malzeme
ve işletme malzemelerinde de yüksek oranda gümrük vergileri uygulan­
m aktadır ki bu dua y u rt içi üretim maliyetini dış ülkelere oranla daha
yüksek olmasının diğer nedenlerinden birini oluşturm aktadır.
Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı konsantre bakır, blister bakır ve
elektrolitik bakır mamülleri üretimi için gerekli yardımcı ve işletme mal­
zemelerinin % 100 gümrük muafiyetti olarak ithalatı sağlanmalıdır.
-82-
b) LİBERASYON KARŞISINDA SEKTÖRÜN DURUMU
Elektrolitik bakır ve mamulleri üretiminde Türkiye'de kurulu kapasite ül­
ke ihtiyacının yaklaşık' üç misline yakındır. Bu sektörün rakip ülkelerle
rekabet edebilmesi açısından devlet tarafından korunmasına ihtiyaç var­
dır. Bugün Türkiye de üretilmekte olan elektrolitik bakır mamülleri,
katot yaprak, filmaşın, tel çubuk, örgülü ve bükümlü tel v.b. ile elektro­
litik bakır alaşımları mamulleri, pirirtç boru, çubuk tel, yataklık bronz
v.b. ürünlerin yurt dışından ithalatında uygulanmakta olan korum a
sınırlan çok düşüktür ve fon alınmamaktadır. Bu durumun sonucu olarak
bakır sektörü kısmen yerli kısmen ithal blister bakın kullanarak filmaşin,
tel ve diğer mamulleri ihraç etmeye çalışırken kablo sektörü söz konusu
tel ve filmaşinlerin ithalini yapmaktadır. Böylece birçok gereksiz masraf­
lara girildiği gibi aşağıdaki hesaplamadan görüleceği üzere bakır sektö­
rünün yaratacağı katma değer için yurt dışına döviz ödenmektedir. Gü­
nümüzde blister balar, filmaşın ve tel için F.O.B. fiatlan sırasıyla 1.200
dolar/ton* 1.600 dolar/ton ve 2.000 dolar/ton civarındadır. Tel ve fîlmaşin yerine blister bakır ithal edildiğinde yurt dışına ödenen dövizde
ton başma yaklaşık 600 dolarlık bir azalma olacak ve yılda 16.000 to n
kablo üretildiği varsayımına göre: 16.000 x 600 = 9.600,000 dolar/yıl
döviz tasarrufu sağlanmış olacaktır. Aynı şekilde ihraç sayılan dahili sa­
tış uygulamasının elektrolitik bakır mamülleri üreticilerine katot satışı
ile kablo, emaye bobin teli ve transfermatör imalatçılarına tel ye filınaşın satışında uygulanmasında sağlanacak döviz tasanufu hesaplamasında
tabloda gösterilnuştir.
.
Malzemenin
İthal edilen
Cinsi
miktar (yaklaşık)
Katot bakırı
5.000
Filmaşin (8 mm)
(Kablo, emaye
bobin teli)
Yassı ve yuvarlak tel
20.000
3.000
Dahilden teminindeki
Toplam
döviz tasarrufu (3 / TL)
($J
225 Dolar
1.125.00
400 Dolar
8 000.00
800 Dolar
2.400.00
.
11.525.00
-84-
t
Yukarıdaki açıklamalardan görüleceği üzere elektrolitik bakır, fîlmaşin ve
tel yerine blister bakır ithali halinde küçümsenmeyecek bir döviz tasar­
rufu sağlanmaktadır. Bu hesaplama diğer elektrolitik bakır ve bakır
alaşımları mamullerine yaygınlaştırıldığında sağlanacak döviz tasarrufu
daha da büyüyecektir. Mevcut ithalat rejimi çerçevesinde söz konusu
mamüller bakır borular dışında izene bağlı mallar listesinde bulunması
yerinde bir uygulama olarak görülmektedir. Ve bu uygulamaya devam
edilmelidir. Ancak ihraç ettiği kablo transformatör, emaye bobin teli v.b.
mamüller ihracatı karşılığı ihracatçılara filmaşın, tel v.b. mamulleri güm­
rüksüz getirme hakkı tanındığından söz konusu ithalat rejiminin koruyu­
culuğunun etkisi kalmamakta ve ülkemiz yukarıda da açıklandığı üzere .
büyük oranda döviz kaybına uğramakta ve elektrolitik bakır mamülleri
üretimlerinde haksız ber rekabetle karşı karşıya kalmaktadır.
Diğer yandan 1986 yılı sonuna kadar izine bağla m allar listesinde bulu­
nan ve % 10 gümrük vergisi ile ithal edilen bakır borular bu tarihten iti­
baren liberasyona alınmıştır. Geçmişteki uygulamada sürekli üretimi ya­
pılmadığından 0 ,7 0 mm'den düşük et kalınlığındaki bakır boruların it­
halatına izin verilmekte daha büyük et kalınlığı ise üretici firmalarla te­
mas edilerek ithalat yapılmaktaydı. Günümüzde söz konusu bakır boru
üretim ranjnun genişlemiş ve kapasitenin ülke ihtiyacım karşılayabilecek
düzeyde gelmiş olmasına karşın seri imalatı yapılan boyutlarında ithalatı
kolaylaştırılmış gerek hammadde ve diğer maliyet girdileri yönünden
önceki bölümlerde açıklanan çeşitli güçlükler içinde olan bu sektör dün­
ya firmaları ile haksız bir rekabetle karşı karşıya getirilmiştir. Her ne ka­
dar ithalatta 1 A.B.D. dolan/kg.Uk bir fon uygulaması ile bu sektör fiat
yönünden korunm ak stenilmişsede uygulamada bu fonun yetersiz kal­
dığı görülmüştür.
-8 5 Aynca blister bakır ithalatuıda izin bebesi abrarken % 7'lik ithal harcı
yaratılmaktadır. Blister bakır fiatı yüksek olduğundan h arç tu ta n yüksek
boyutlara ulaşm aktadır, ökneğin 1000 tonluk ith alatta yaklaşık 70
milyon TL 'lik bir harç yatm lm aktadır. Gümrük ve formlara ilaveten it­
halat h a ra yatırılması maliyetleri daha da artırm akta ve elektrolitik bakır
mamülleri üreticilerini zor durum da bırakm aktadır. Söz konusu harcın
ya kaldırılması yada % 1-2 gibi bir düzeye indirilmesi blister bakır ile hur­
da bakır ithalatçısı üreticilere kolaylık sağlayacaktır.
Sonuç olarak elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamüllerinden hali ha­
zırda izne tabi mallar listesinde yer alanların gümrük korum a sınırlan yük­
seltilerek aynı liste kapsamında kalmalarına devam edilmesi bakır boru­
ların gümrük koruma smnrtuı yükseltilerek izne tabi inallar listesine alın­
ması blister bakırdaki ithalat h aran ın ya kaldırılması ya da % 1-2 sının ııa
çekilmesi gerekmektedir.
c) İHRACA A T SORUNLARI
Elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamülleri üretim kapasitesi y urt
içi ihtiyacının çok üzerinde olduğundan ve kurulu tesislerin maliyetlerin
yükselmesinde önemli diğer bir unsur olan düşük kapasitede çalışm am a­
ları için söz konusu ma müDerin ihracatlarının artırılması zorunlu görül­
mektedir. İhracat için belirli bir potansiyel mevcut olup ihracatın gerçekleştirilebilmesindeki belirleyici unsur uluslararası ortam da fîat ve kalite
hazanda resabet edilebilmesidir. Elektrolitik bakır ve mamülleri kalitesi
uluslararası standartlara uygundur ve y urt dışı firmalarla rekabet edebi­
lecek düzeydedir. Elektrolitik bakır mamülleri (alaşımları) için ise
M.K.E.K. ve Rabak v.b. kuruluşlar kalite kontrol olanaklan ile donatıl­
mış olduklanndan gerekli kalite kontrollan yaparak istenilen kalite düze­
-86-
yinde ihracat yapma olanağına sahiptirler. Kalite kontrol olanağı olma­
ya da çok sınırlı olan küçük kuruluşlar için ise bu kuruşların katkıları
ile bir kalite kontrol merkezinin kurulması için bir sistem geliştirilmeli­
dir.
Fiat yönünden ise önceki bölümlerde belirtilen nedenlerle üretim m aliyet­
lerinin yüksek oluşu rekabeti olanaksızlaşhrmaktadır. 1987 yılında sağ­
lanan teşviklerde 1986 ve öncesine oranla gelişmeler olm uştur. Ancak
yeterli düzeyde değildir, örneğin bazı ihraç mallar için fíat istikrar fonu
kapsamında sağlanan teşviğin daha tiziz ve objektif bir inceleme ile yeni­
den gözden geçirilerek bu teşviğin kısıtlı olanaklara karşın geçen süre
içerisinde önemli ihracaat değerlerine ulaşmış ya da ihracat potansiyeli
yüksek sınai mamüllerinede uygulanması gerekmektedir. Söz konusu te ş­
viğin yer aldığı tebliğ 3 Aralık 1986 tarih ve 19300 sayılı resmi gazetede
yayınlanmış olup bu tebliğde 45 kalem mala ihracatı desteklemeye fiat
istikrar fonundan ödeme yapılacağı belirtilmesine karşın bu listede elek­
trolitik bakır ve bakır alaşımları mamüllerinden hiçbirine yer verilmemiş­
tir. Ülke sanayileşmesinde istihdam ve katma değer sağlanmasında vaz­
geçilmez katkısı olan bu sektörün önemli ihracat potansiyelinin değerleııdirilebilmesinde fiat yönünden rekabet olanağının geliştirilebilmesi
için bu liste kapasamına alınması gerekmektedir. Fiat yönünden rekabet
için diğer bir önlenı olarakda maliyetlerin düşürülmesine olanak sağla­
mak açısından imalat aşamasında elektrik, fuel-oil, motorin v.b.nin
dünya fiatlan üzerinden verilmesinin sağlanması yardımcı ve işletme mal­
zemelerinin ithalatında uygulanan gümrük v.b. vergi oranlarının dış piya­
sada rekabet olanağını verebilecek uygun düzeylere indirilmesi gerek­
mektedir. Teşvik tedbirlerinde salt ilıracatcı ve ihracat şirketleri yerine
imalatçı ihracatcıya ve ihracata yönelik imalata ağırlık verilmesi gerek­
mektedir.
V¿'~
- 87 -
İhracat ya da ihracat sayılan satışlar karşılığı em aye bobin teli, kablo,
transform atör v.b. uç mamul üreticisi firmalara tanınan gümrük m un fi­
ye tli k ato t yaprak, filmaşuı, tel v.b. mamul temininin yerli üreticilerden
sağla m alan halinde bunun ihracat sayılmasını sağlayıcı önlemler alın­
malıdır.
TEKNOLOJİK FAKTÖRLER
a) Teknoloji:
Blister bakırın hammaddesini oluşturan konsantre bakır üretim tekno­
lojimiz ve m akina parkım ız çok eskidir. Uzun yıllardır açık İşletmeler
şeklinde çalıştırılan madenlerimiz de bakır tenörünün düşmesi sonucu
yeni teknolojilerle yeraltından cevher çıkarm ak zorunda kalınacaktır.
Ergani, Murgul ve G öktaş da blister bakır üretiminde flaş sisteme göre
daha pahalı ve eski bir teknoloji olan neverber fin n sistemi kullanılmak­
tadır. Dünyada artık b u tip finnlardan vazgeçilmiş ve outokum pu oy
(Finlandiya) un flash ergitme K anada'da yerleşik Inco şirketinin oksijen­
le ergitm e, siklon ergitme ve Mitsubishi (Japonya), Noranda (Kanada)
ve Worcra (Avusturalya) 'nın sürekli blister bakır üretim yöntemleri ağır­
lık kazanm ıştır.
Yurdum uzda ise Samsun'da outokum pu oy (Finlandiya) şirketinin geliş­
tirm iş olduğu flash ergitme sistemi kullanılmaktadır. Ancak cevherin
minerelojik yapısı bu sisteme uymadığından ve başka birçok nedenden
dolayı tam kapasite ile üretim yapılamamıştır. Bu üç işletm e de encıji
kayıplan proses nedeni ile çok Cazladır. Enetm e fırınına bağlı olarak konvertisaj işlemine alınırsa ve maripilasyonda azaltılırsa enerji kayıplan en
aza indirilebilir.
-88-
Elektrolitik bakır üreticileri dünyadaki gelişmiş teknolojiyi takip edebile­
cek teknolojik bilgiye ve olanağa sahiptirler. Rabak, Sarkuysan, Bakırsan
gibi firmalar anot dökümünde outokunipu oy firmasının döküm çarkım
kullanmaktadırlar. Fakat hammadde sıkıntısı yüzünden fırınlarını ve
çarklarım tam kapasite ile çalıştırmaktadırlar. Bu da üretim maliyetini ar­
tırmaktadır.
Bakırın elektrolitik rafinasyonunda P.C.R. (Periodik Current Reversal) gi­
bi yeni elektroliz yöntemi ile yaprak üretiminde de titan katot kullanımı
başan ile uygulanmaktadır. Filmaşin üretiminde outokum pu oy'un dik
döküm tesisi, İtalyanların Properzr ve A.B.D. nm South-Wire tesisleri kulIanılmaktadır. Üretilen bu fîlmaşinlerin 0 0.05 mm. gibi ince çaplara in­
dirilmesinde ise yine en gelişmiş tel çekme makinalan kullandmaktadır.
Bakır alaşımları dökümü ve mamullerinin üretiminde konvansiyonel tek­
noloji kullanılmaktadır.
b) Yabana Sermaye:
Bakırsan firmasının sermayesinin % 21, 3 1 lik kısmım İslam Kalkınma
Bankası oluşturmaktadır. Karadeniz Bakır işletmeleri Espiye’deki Lahanos cevher yatağım işletmek üzere outokumpu oy firmasıyla ortak­
lık kurmak için çerçeve anlaşması imzalanmış olup outokumpu oy firması
bir ön fizibilite hazırlamak üzere çalışmalara başlamıştır. Bu sektörle b u n ­
ların dışında herhangi bir yabana sermaye ortaklığı bulunmamaktadır.
•
c) Lisans - R oyalt - Know-How:
K.B.I. Samsun İşletm eleri Finlandiya'nın outokumpu oy Şirketinden
Know-How olarak 1973 yılında üretime başlamıştır. Elektrolitik bakır
-89A üreticilerinde durum aşağıdaki gibidir.
RAB AK:
Elektrolizde P.C.R. yöntem i uygulaması Tcchnlka (Bulgaris­
tan) sariklu bekır filmaşin (SBF) üretimi Southwire (A.B.Ü.) firması
Gsanst 3e yapılmaktadır. Ajmca Niehoff (BjU m anya) firması lisansıyla
tel çekm e m akinalan imal edilmektedir.
BAKIRSAN: Elektrolizde Wertli A.O. (İsviçre) P.C.R. yöntem i, Çubuk
dökümde outokum pu oy (Finlandiya) sürekli döküm sistemi, tavlı
O .F.H .G 0 8 mm üretiminde Henrich (B.Almanya) firmasının prototip
fpfPŞ*,
SARKlîYSAN: Ç ubuk Dökümde outokum pu oy (Finlandiya) sürekli dö­
küm tesisi
4 - ARAŞTIRM A GELİŞTİRM E FAALİYETLERİ
a) Üniversite — Sanayi işbirliği:
Kuruluş laboratuarlarının yetersiz kaldığı bazı testlerde enerji tasarrufu
ya da üretimle flgflî bazı sorunların çözümü v.b. konularda üniversitelerle
ortak çalışm alar yapılmaktadır.
b) Firmalar bazında araştrnna-getiştirme:
Sektördeki büyük kuruluşlar işletm e maliyetinin düşürülmesine enerji
tasarrufuna yeni mamul türlerinin geliştirilmesine işletm e koşullarının
iyileştirilmesine dünyadaki teknolojik gelişmelerin incelenerek mevcut
sistemlere adaptasyonuna v.b. yönelik araştırma geliştirm e çalışmaları
-90yapmaktadır. Bu tür faaliyetlerin daha da geliştirilmesinde ve küçük
kuruluşlanda kapsayacak şekilde genişletilmesinde yarar bulunm aktadır.
c) Kalite Koıitrolu ve; Standartlara
Büyük kuruluşlar geniş laboratuar olMaklan sayesinde üretimin her a şa­
masında gerekli kontrolleri yaparak Türk ve Uluslararası Standartlara uy­
gun mamül üretmektedif.' Ancak laboratuar olanaklarına sahip olm ayan
küçük kurjıluşlar gerekli kontrolleri yapamamaktadır. Standartlara uygun
mamül üretiminin sağlanabilmesi için küçük kuruluşların merkezi b ir la­
boratuar olanağuıa kavuşturulmaları yönünde gerekli önlemler alınmalı
ve sektördeki tüm mamullerin standartlara uygun olarak üretiminin sağ­
lanması için TSI&e etkin bir denetimin yapılmasını teminen bir sistem
geliştirilmelidir.
d) Eğitim:
Sektördeki büyük firmalarda eğitim faaliyetleri fabrika içi teorik ve işb a­
şı eğitim, yurt içi ve yurt dışı çeşitli eğitim programlan ve seminerlere
katılım şekillerinde uygulanmaktadır. Ayrıca staj ve çıraktık eğitim lerine
de ağırlık verilmektedir.
5 - ÇEVRE SORUNLARI VE İŞ GÜVEN LİGİ
Resmi kuruluşlarca belirlenen ve su ürünleri standartlarına uygun olm a­
yan atık sular için büyük firmalar kendi bünyelerinde nötralizasyon ve
atık su antm a tesisleri kurmaktadırlar. Küçük firmalarda Belediyelerin
gösterdiği alanlarda işletmelerini yeniden kurmaktadırlar. Kuruluşlarda
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığımın İş Güvenliği konusundaki tali­
-91 -
matları işyerlerinde uygulanmakta aynca işçi sağlığı ve iş güvenliği konu­
larında kendi bünyelerinde ve/veya çeşitli kuruluşlarla ortaklaşa eğitim
ve seminerler verilmektedir.
D - UYGULAMA VE İŞBİRLİĞİ
Ülkenin yatırım, üretim, pazar, fîat, ithalat vc ihracat politikalarının sağlıkh olarak tespiti için Bakınhk bünyesinde DPT ve Hazine Dış Ticaret
Müsteşarlığı temsilcilerinin de katılacağı sektörde faaliyet gösteren fir­
malar bir araya getirilerek uygulamaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
b)
Sektörde faaliyet gösteren Kamu Kuruluşları ve Özel Sektör temsil­
cilerinin bir araya gelerek sorunlarına üniversitelerde işbirliği yapmak su­
retiyle çözüm bulmalarında yarar vardır.
E - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER
Sektördeki kurulu kapasite: Blisîer bakırda yaklaşık 70.000 ton/yıl elek­
trolitik bakır katot yaprak olarak 140.000 ton/yıl, bakır alaşımları ma­
nisilerinde 63.000 ton/yıl'dır. Üretim ise 1986 yılında biister bakırda
36.000 ton, elektrolitik bakır mamullerinde 87.000 ton vc elektrolitik
bakır alaşımları mamullerinde ise 20.000 ton civarında gerçekleşmiştir.
Yurt içi elektrolitik bakır mamulleri tüketimi 45-50.000 ton civarındadır.
Bu rakam lar biister bakır üretiminin ülke ihtiyacı için yetersi/, olduğunu
diğerlerinde ise ihracat potansiyeli olduğunu vurgulamaktadır. Ülkemiz
sanayileşmesinde katma değer yaratma ve istihdamı katkıları vazgeçil­
mez boyutta olaıı bu sektörün yaşaması için aşağıdaki önlemlerin alın­
ması gerekmektedir.
- 9 2 -
1 - Mamullerin standartlarına uygunluğunun sıla denetimi için TSE bün­
yesinde etkin bir sistemin geliştirilmesi
2 - Açık işletme şeklinde yapılan madencilik çalışmalarının yer altı
madenciliği şeklinde de geliştirilerek daha zengin tenörlü bakır maden­
lerinin bulunup işletilmesi
3 — Köre, Siirt - Madenköy, Rize-Çayeli ve Murgul'daki yatırımların hız­
landırılarak yeterli cevher üretiminin sağlanması.
4 — Konsantre üretim bölgelerindeki makina parkının ihtiyaca cevap
verebilecek hale getirilmesi
5 — Ergani, Murgul ve Samsun'daki blister üretim tesislerinin rehabilitas­
yonu ile kapasitelerine yakın üretim yapar hale getirilmeleri.
6 — Elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamulleri üretiminde mali­
yetin % 80'nini oluşturan blister bakur Şatlarını dünya fiatlanna yakın
hale getirmek için bu tesislerin enerji başta olmak üzere bazı ihtiyaçları­
nın devletçe sübvansiye edilmesi ve bu uygulamanın elektrolitik bakır
ve alaşımları sektörünün bilhassa ihracata yönelik üretim yapan kesimin­
de Demir Çelik Sektöründe olduğu gibi yaygınlaştırılması
7 - Yurtiçi üretimi yetersizliği nedeni ile ithal edilmek zorunda kalınan
blister bakınn dünya Hatlarında temini için gümrük muafiyetli bir fonsuz olarak ithalinin sağlanması ve % 7 oranındaki ithal haranın kaldırıl­
ması ya da % 1-2 düzeyine indirilmesi.
-938 — Kapsadığı altın, gümüş ve diğer değerli matellarin kaybolmaması için
blister bakınn yalnızca elektrolitik balar üretimine tahsis edilmesi diğer
bakır ihtiyaçlarının elektrolitik bakır olarak karşılanması.
9 — Elektrolitik balar mamulleri kurulu kapasitesinin ülke ihtiyacının
yaklaşık 3 misli olması nedeni ile ihracata karşın kurulu tesisler kapasite
kullanım oram % 701er düzeyimle kaldığından su sahada yeni tesislere
yeni mamul tülleri hariç teşvik verilmemesi ek kapasitelere gerçekten
ihtiyaç duyulduğunda ise yeni tesis yerine yeni tesislere göre daha kısa
sürede daha az yatırım maliyeti ile gerçekleştirilebilecek kurulu tesislerin
teşvik edilm esi
10 — İdame, iyileştirme, yenileme, kalite düzeltme, darboğaz giderme,
entegrasyon ve günvel teknolojilerin aktarılmasına yönelik kurulu blister
bakır, elektrolitik bakır ve bakır alaşımları mamulleri tesislerinin 87/1
sayılı tebliğ gereğince teşvik edilmesi uygulamalarına devam edilmesi.
11 — Teşvik primi uygulamalarındaki formalitenin azaltılması.
12 — K aynak kullanımı destekleme piriminin gelişmiş bölgelerde yapıla­
cak dar boğaz giderme, modernizasyon, entegrasyon, tevsiat yatırımları
ve Belediyelerce organize sanayi bölgelerine taşınmaya zorlanan tüm ya­
tıranları kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması.
13 — İşletm e ana hammaddeleri ite ara mallarına 3 ay süre ile uygulan­
m akta olan gümrük m uafiyeti teşvinin kurulu tesislerdeki dar boğaz gi­
derme, modernizasyon, entegrasyon ve tesisat yatırımlarını da kapsaya­
cak şekilde genişletilm esi
-9414 — Düşük kredili finansman kaynaklan sağlanması ve kullanımlarının
kolaylaştttilmasL
15 -
'
Elektrolitik bakır dlâşımlâti mamüfleii üreticiferinın1hamitıadde
girdisi olan hudda bakınn bir kamu kuruluşunca ithal edilerek gerçek
üreticiye satılmasının sağlanması veya üretici firmalarca izne tabi m allar
Üstesinde ithaline izin verilmesi.
16 — önceki bölümlerde belirtildiği üzere ülkeye önemli oranda döviz
kazandırması nedeni 3e elektrolitik te k ir ve bakır alâşımlan mamulleri
ithalatının gümrük koruma şuurlarının yükseltilerek bu mamüller yerine
blister ithalatının yapılmasını sağlayıcı önlemlerin alınması bu m eyanda
Iibeıe mallar listesinde yer alan bakır boruların izne tabi mallar listesi
kapsamına alınarak gümrük koruma sınırlarının yükseltilmesi.
17 — önceki bölümlerde açıklandığı üzere Türkiye'de söktürün kurulu
kapasitesi mevcut yurtiçi talep ve muhtemel projeksiyonlarının üzerinde
olup sektörün mevcudiyetini devam ettirmek şansı ihracat yapabilmesi
ile mümkündür. Bu nedenle;
— Sektörde kullanılan yardıma malzeme ve işletme malzemelerinin ith a­
latında uygulanan gümrük v.b. vergi oranlarının dış piyasada rekabet ola­
nağı verebilecek makul düzeylere indirilmesi.
— İhracat veya ihracat sayılan satışlar karşılığı kablo, emaye bobin teli,
transformatör v.b. uç mamul üreticisi firmalara tanınan gümrük m uafuyetli katot yaprak, filmaşin, tel v.b. elektrolitik bakır Ve bakır alaşım lan
nıamül temininin yerli üreticilerden sağlanması halinde bunun ihracat sa­
yılan teşvik edilmesini sağlayacağı önlemlerin alınması.
-95— 3 Aralık 1986 tarih ve 19300 sayılı resmi gazetede yayınlanan tebliğ
gereğince ihracatı destekleme ve fiat istikrar fonundan yararlanacak
mallar listesi kapsamına elektrolitik bakır ve bakır alaşımları nıamüllcrininde dahil edilm esi
— İhracatın im alat aşamasında, teşvik edilerek diğer önemli bir maliyet
kalemi olan elektrik, fııet-oil ve motorinin dünya fladan üzerinden veril*
meşini sağlayıcı önlemlerin alınması.
— Teşvik tedbirlerinde; salt ihracatçı ve ihracat şirketleri yerine imalat*
çı-ihracatçıya ve ihracata yönelik imalata ağırhk verilmesi.
Bu çalışm anın sektöre yararlı olmasını dileriz.
1987
SANAYİ ŞURASI
DEMİR D IŞI METALLER ffl. GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
ÇİNKO
SEKTÖRÜ
-9 9 -
IÇINDEKİLER
Sayfa
I-
G İ R İ Ş ........................................................................................... .... 101
1 — Sektörün T a n ım ........................................................................ 101
2 —T a r i h ç e ...................................................................................... 102
3 — Kullanım Alanları ....................................................................102
4 — Ülkemizde Yalan G eçm işteki Gelişmeler ..........................104
n -
SEKTÖRÜN SANAYİDEKİ Ö N E M İ..........................................107
1 — Ülke K alkınm asında..................................................................107
2 — Sanayileşm e................................................................................107
3 — Savunmada ................................................................................108
IH -
GENEL D EĞ ERLEN D İRM E........................................................108
1 — Sektördeki K u ru lu şla r..................................................... .......108
2 —Mevcut Kapasite ve K u lla n ım ı...............................................108
3 — Üretim M iktarları................................................................. .....110
4 — Üretim M aliy etleri....................................................................114
5 —Üretim Yöntem i T e k n o lo jis i.................................................116
6 — ihracat M iktan ve D e ğ e ri........................................................121
7 — İthalat M iktan ve D e ğ e r i........................................................123
8 — Stok D u ru m u .............................................................................124
9 - Y urt iç i T aleb i...........................................................................125
1 0 —İstihdam Durumu ....................................................................126
11 — Sektörün Hammadde P o tan siy eli..................................... .....127
I V - DÜNYADAKİ D U R U M ............................................................ .....128
1 — Üretim M iktarları......................................................................128
2 — Dünya Çinko Metal Ü retim i.............................................. .....133
3 — Dünya Çinko Metal T üketim i............................................ .....138
- 100 —
V -
SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI.................................... .....144
1 — Yatırım ve Teşvik ............................................................ .....144
2 —İthalat ve İh racat...................... . ...................................... .....144
3 —Teknolojik F ak tö rler........................................................ .....145
4 —Araştırma-Geliştirme F aaliy etleri.................................. .....146
V I - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER ......................... ........... 147
1 —Talep Projeksiyonu.................... ...........................................147
2 — Üretim Projeksiyonu ............................... ...................... .......147
3 —İthalat, İhracat Projeksiyonu........................................... .....147
4 —Alınacak önlem ler............................................................ .....148
- 101 -
ÇİNKO SEKTÖRÜ:
I - G İR İŞ:
1 — Sektörün Tanımı:
Çinko; çelik, alüminyum ve bakırdan sonra dünyada miktar olarak yülık
tüketimi en fazla olan dördüncü metaldir. Kimyasal olarak aktif olması
ve diğer metallerle kolayca alaşım yapabilmesi nedeniyle çinko, endüstri­
de ara maddesi çinko olan alaşımların ve bileşiklerin üretiminde kullanı­
lır. Kuvvetli bir elektropozitif özelliği olmasından dolayı diğer metal­
lerin, özellikle dem ir çelik ürünlerinin aşınm aya karşı korunmasında
(çinko ile kaplanmasında) kullanılmaktadır.
Mavi-Beyaz bir metal olan çinkonun atom ağırlığı 65,38, özgül ağırlığı
20°C da 7,13 gr cm'*, ergime noktası 4 1 9 'C ve kaynama noktası 900°C
dir. Ç inkonun ticari dökümlerinde saflığı % 98,3-%99,99 Zn arasındadır.
Günümüzde çinko metali birincil (cevherden) üretildiği gibi, ikincil (hur­
da ve kalıntılardan) olarak da üretilmektedir. Çinko üretiminde ikincil
kaynak olarak kullanılan eski hurda kaynaklan, pres, döküm ve klişe
kalıplan artıklan ile bronz ve prinç artıklan, yeni hurda kaynaklan ise
imalat sanayiiden gelen çinko ve bakır bazlı alaşımı ve galvanizasyon ar­
tıklan ile pres döküm potalandır. Otomobil hurdaları ile ev eşyası pres
döküm kahntılan önemli ikincil çinko hammaddesi potansiyelidir. Hurdanan kazanılan çinko metali, ülkeden ülkeye değişmekle beraber, or­
talama toplam çinko metal üretiminin yaklaşık %12'sini oluşturm akta­
dır.
- 1022 —Tarihçe:
Çinko metal olarak bilinmeden önce, bir alaşım elementi olarak m eta­
lürjisi bilinm ekteydi Dünyadan bulunmuş olan en eski çinko parçası bir
dini heykel olup, Transilvanya'daki Drosch şehrinde tarih öncesi Decian
yerleşme bölgesinde bulunmuştur. Bu ikondan alınmış bir parçanın ana­
lizinde % 87,5 Zn, %11,5 % Pb, % 1 Fe bulunmuştur. Bir çinko alaşım ı
olan princin Romalıların M.Ö. 200 yılından beri kullandıkları tahm in
edilmekte olup, büyük bir olasılılıkla çinko XTV. yüzyılda ticari am açla
izabe edilmiştir. XVII ve XVIII. yüzyıllarda Asya'dan büyük m iktarda it­
hal edilmiş olan çinko, Avrupa pazarlarında çeşitli isimler altında satıl­
mıştır.
1730 da izabe teknolojisi Çin'den İngiltere'ye getirilmiş, 1939'da da­
mıtma (distüasyon) metodu için bir patent bulunmuş ve arkasından da
İngiltere'de Bristol şehrinde bir izabe hane kurulmuştur. A.B.D. de ilk
çinko 1835 yılında üretilmiş olmasına rağmen endüstrisi 1860'da başla­
mıştır.
Çinko metal üretimi ve tüketimi bu gün tonaj olarak çelik, alüminyum ve
bakırdan sonra metaller içinde dördüncü sırayı almaktadır. Halen dün­
yanın en büyük çinko cevherleri üreticisi Kanada olup, ikinci S.S.C.Ö., üçüncü Avustralya'dır. Çinko metal üretiminde S.S.C.B. başta olmak üze­
re diğerlerin Japonya, Kanada ve A.B.D.dir.
3 — Kullanım Alanları:
Çinko sanayide saf halde kullanıldığı gibi alaşım ve bileşik hallerinde de
geniş kullanım alanlarına sahiptir.
İÜ
- 103 -
Çinko döküm alaşımları, ara d em en d en alüminyum ile bakır olan çeşit­
li çinko alaşımlarıdır. Bu alaşımlardan en ço k kullanılan % 3,5 Al, %1,25
Cu ve % 0,03 - 0,088 Mg içerenidir.
Prinçlerde, esas elem ent bakır olm akla beraber çinko başlıca alaşım ele­
mentidir. (% 5- 4 0 Zn olabilir) Başlıca alaşım elementi bakır ve kalay
olan bronzlar % 4 ,5 'e kadar çinko taşıyabilirler. Üretilen çinko metalinin
ana in in olarak tüketildiği başlıca 5 alan vardır. Gatvenizleme, kalıp dö­
küm, haddelenm iş çinko, prinç ve bronz ürünleri ile kimyasal uygulama­
lar için çinko oksit galvanizleme, çinkonun m iktar olarak en ço k tüketil­
diği alandır.
Çinko kaplamalı (galvanizli) ürünler binlerce olup, bunlar arasında sıcak
su tankları, köprii ve iskele ayaklan, h alik a b o tia n , kova, teneke, tel se­
pet ve yem lik gibi her türlü kap madeni eşyalar, boru ve bağlantılar çe­
lik pencereler, yapı çeliği, tel halat vb. en önemlileridir.
Çinko bazUcahp dökümler, otom otiv endüstrisinde karbüratör, yakıt
pompası, radyatör ızgaralan gibi çeşitli parçaların yapımında, evlerde
kullanılan dikiş ma kinası, ütü, çam aşır makinası ve m utfak eş yalan gibi
dayanıklı tüketim mallarının yapımında, tekstil, paketleme makinalan,
öğütücüler, tartı aletleri gibi çeşitli ticari ma kin a ls ın parçalarının yapı­
mında kullanılır.
Haddelenmiş çinko levha, sac, şerit ve tel ürünleri, çatı kaplaması, isim
levhası, d u v ara başlıkları, denk şeridi, nefesli çalgı borusu, katotsal ko­
ruma levhaları, ofset baskı levhaları, çatı ohıklan ve delik halkası olarak
kullanılır.
— 104 —
Lastik sanayi koruyucu ve dekoratif kaplamalar, seramik sanayii, mensu­
cat ve tekstil sanayii çinko oksidin cn çok kullanıldığı alanlardır.
Yukarda ara ürün olarak çeşitli kullanma alanlarına ilaveten çinko boya
maddesi olarak da kullanılmaktadır.
Çinko yan mamulleri ve mamulleri üretim yöntemleri ve kullanılış
alanlarına göre aşağıdaki gruplara ayrılmıştır.
1 —Çinko metal
2 — Çinko yassı ürünleri
2.1 —Pil yassı pulu
2.2 —İnşaat levhası
2.3 —Diğer yassı ürünler
3 —Zamak
4 —Prinç ürünleri
5 —Yatak alaşımlan
6 — Diğer uzun ürünler
7 —Çinko oksit
8 — Diğer çinko bileşikleri.
4 — Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler:
Kayseri 21amantı bölgesindeki mevcudiyeti çok eski zamanlardan beri bi­
linen, oksitli ve karbonatıl tip çinko ve kurşun cevherlerinin ülkemizde
işlenmesi için, D.P.T. nin öncülüğünde 1968 yılında halka açık bir şirket
olarak Çinkur  .Ş. kurulmuştur. Burada şunu belirtmekte fayda müla­
haza ediyoruz. Bu yıllara kadar adı geçen bu cevherler, halen sülfuriü tip
cevherlerde olduğu gibi, yurt dışına gönderilerek işlenip daha sonra yük­
- 105-
sek bir fiyatla ülkemize çinko ve mamulleri olarak dönm ekte idi.
Tesisler Kayseri-Adana karayolu üzerinde 22. Km. de 1800 dekarlık bir
arazi üzerine kurulm uştur. Sınai yapılarla, makina ve teçhizatın sipariş
ve imallerine 1972 tarihinde başlanm ış ve 12 Haziran ve 1976 tarihinde
tamamlanarak çinko üre ton tesisleri işletm eye açılm ıştır. Tesisin tamam­
lanmasında 29 milyon Kanada d olan dış kredi kullanılmıştır.
Yatırım tu ta n 1976 yılında re vize edilen fizibilite raporuna göre 1.3
milyar TL. tahm in edildiği halde 2.2 m ilyar TL. y a tamamlanabilen Çin­
idir, ruluşlan arasında yer alan ve tek elektrolitik külçe çinko ve metal
kadmiyum üreten kuruluşudur.
Ülkemiz 1977 yılma kadar ihtiyacı olan külçe çinkoyu (taşandan ithal
ederken, Ç inkur'un devreye girmesi ile ithalatını bu yıllardan sonra
düşürmüştür. Çin kur halen ülkemizin artan ihtiyacını, hammadde sıkıntı­
sı olmasına rağm en % 50 sinden fazlasını karşılamaktadır.
Sektörde bulunan ham k ü ç e çinko işleyen firmalar hakkında detayh bil­
gi olmamasına karşın, Çinkur A .Ş . satışlarının takriben % 75*ini tüketen
başlıca 15 firmanın bulunduğu 3, tüketir alanlan ve son iki yıl içerisin­
de Ç inkur'dan almış olduklan külçe çinko mik tarlan hakkında bilgi ve­
rilecektir.
106
-
Bulmduqu İl
Tüketim Alanı
M.K.E.
Ankara
Prinç-Pres döküm
Assan Demir Sac San. A.Ş.
Kadıköy/İSTANBUL
Galvaniz
Yücel Boru San.
İstanbul
Galvaniz
İztaş İzmir Dış H e . A.Ş.
İzmir.
İhracat
Başer Kardeşler Çinko
Levha San. A.ş
Topkapı/İSTANBUL
Levha
Borusan Holding A.Ş.
Gemlik/BCRSA
Galvaniz
Firm a
Adi
Borusan Birlik
Pendik/İSTANBUL
Galvaniz
Erk. Boru ve Profil San.
Gebze/İSTANBUL
Galvaniz
Mitaş A.Ş.
Ankara
Galvaniz
S.T.F.A. Bıerji San.
Adana
Galvaniz
Rabak A.Ş.
İzait-İstanbul
Mannesman Sümerbank Boru Dıd.
İzmit
-Galvaniz
Demaş A.Ş
İzmir
Galvaniz
Doğu Gal. ve Lastik San.
Gebze/İSTANBUL
Galvaniz
Kart» Kimya San.
İstanbul
Çinko oksit
Firma
Adı
1985
H.K.E.
Prinç
(Birim : İtan)
1986
Topla«
2.082
2. 480
4.562
636
2.051
2.681
2.682
205
2.887
992
1.508
2.500
Başer Kardeşler Çinko
Levha San. A.Ş.
1.621
182
1.803
Borusan Holding A.Ş.
1.107
517
1.624-
Borusan Birlik
903
185
1.088
Erk. Boru ve Profil San.
675
616
1.291
Hitaş A.Ş.
774
797
1.571
S.T.F.A. Bıerji San.
585
162
747
Assai Demir Saç San. A.Ş. '
Yücel Boru San.
İztaş İzmir Dış Tic. A.Ş.
Rabak A.Ş.
1.088
415
1.503
Mannesman Sünerbank Boru End.
572
212
784
Demaş A.Ş.
677
125
802
Doğu Gal. ve Lastik San.
350
309
659
Karbo Kimya San.
909
244
1.153
15.653
10.008
25.661
To pla m
(Kaynak : Çinkur A.Ş .)
;
- 107 -
II - SEXTÖRÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ:
1 — Ülke Kalkınmasında:
Yeraltı zenginliklerimizin değerlendirilmesi ve sanayide kullanılan ham­
m adde ihtiyacının karşılanması açısından olan önemi ile birlikte, bu sek­
törün, madencilik, taşımacılık ve ülke sathına yaydan külçe çinko kulla­
nan sanayii tesislerinin yarattığı istihdam^imkanlarının ülke kalkınma­
sındaki yeri büyüktür. Sektör hali hazır üretimi ile (20.000 ton/yıl)
ülke ihtiyacının yandan fazlasını karşılamakta ve ithalatla dışa döviz
akışım nisbeten önlemektedir. Ülke ihtiyacının tamamına cevap vermek
ve aynca sülfuriû cevherlerin geçici ihraç yoluyla dışardan işlenmesini
engellemek, bu sayede ülke çıkarlarını korum ak amacıyla, sülfurlü cevher­
lerin işlenmesine yönelik tevsii projesi fizibilite çalışmaları sürdürülmek­
tedir. Bu yatıran gerçekleştiği takdirde sektörün ülke kalkınmasındaki
önem i ço k daha fazla olacaktır.
2 — Sanayileşmede:
Çinko sektörü, Türkiye’de büyük kuruluşlar içerisinde yeralmaktadır.
Gerek üretilmesi ve gerekse işlenmesi özel yetenek, beceri, bilgi ve tec­
rübe isteyen proseslere dayanmaktadır. Bu tesislerde yetişen teknik ele­
manlar çinko teknolojisinde uzmanlaştığı gibi, buna yakın diğer kontinü
prosesler uygulayan tesisleride işletecek nitelik kazanmaktadırlar. Bu ne­
denle sektör kendi ihtiyaçları için yan sanayi kuruluşlarına iş yaptırır­
ken aynı zamanda toplum um uzun sanayi toplumu olma yolunda önemli
yeri vardır.
-1 0 8 -
3 - Savunmada:
Çinkonun kullanım alanlan dikkate alındığında, bilhassa alaşımlarının
savurana sanayiinde oldukça büyük rolü vardır. Bu durum M.K.E.K. fab ­
rikasının Od yıl içerisinde Çmkur'dan aldığı külçe çinko miktarı ile ken­
dini belli etmektedir.
m - GENEL DEĞERLENDİRME:
1 —Sektörde Kuruluşlar:
Ülkemizde çinko, metalini cevherden waelz (Pirometaluıji) liç (Hidrometaluıji) ve elektroliz metodu ile üreten yegane kuruluş Çinkur A .Ş .
dir.
Kurulu kapasitesi 33650 ton/yıl elektrolitik külçe çinkodur. Bu üretim in
bir kısmının ürünlere dönüştürülmesi için, haddehane ve alaşım döküm
tesisleri mevcuttur. Ancak haddehane kısmı başlangıçtan beriçahştm lmadığı için, 1986 senesinde Assan Demir ve Sac. Sanayi A .Ş . ye satıl­
mıştır. Alaşım tesisleri devrede olup zamak-3 ve Zamak-5 alaşımı tesisleri
4000 ton/yıl ve pil alaşım .tesislerinde 4000 ton/yıl olmak üzere, toplam
8000 ton/yıl alaşım üretebilecek kapasitededir.
(Kaynak: Çinkur A .Ş.)
2 — Mevcut Kapasite ve Kullanma:
Ülkemizde bulunan çinko tüketen firmaların, mevcut kapasite ve kapa­
site kullanımları hakkında yeterli bilgi bulunmadığı için, burada sadece
üretici durumda olan Çinkur A .Ş.nin kapasitesi ve kullanımı hakkında
bilgi verilecektir.
-1 0 9 -
ÇİNKUR A.Ş.
(Birim: Ton)
Sura No:
Ana Mallar
Kapasite
1
Külçe Çinko
36.650
2
Zamak 3-5
4.000
3
Fil Alaşım
4.000
% Olarak Kapasite Koflanma:
Ana Mallar
1985
1986
1
Külçe Çinko
66,02
45,86
2
Zamak 3-5
22,25
21,38
3
Pil Alaşımı
3,58
8.78
Sıra No
Külçe çinko üretimine göre kapasite kullanımı fabrikanın genel üretim
kapasite kullanımıdır. Zamak ve pil alaşımı kullanımı ise sadccc bu üni­
telere ait alaşım yapma kapasite kullanımıdır. Bu alaşımlar da sipariş
üzerine yapıldığı için, kapasite kullanımı oldukça düşük gerçekleşmiş­
tir.
(Kaynak: Çinkur A .Ş.)
3 — Üretim Miktarları: (Kaynak: Çinkur A .Ş.)
ÇİNKUR A .Ş. ÜRETİMİ:
(Birim : Ton)
Sıra No:
Ana Mallar
1
Külçe Çinko
2
Zaınak 3-5 Alaşımı
3
Pil Alaşımı
Toplam Üretim :
■
*
'
1985
21.063,90
1.009,99
143,34
21.2 İ 7,23
14.226,56
‘
' 855,62
351,28
15.433,46
Yurt İçi Üretimi: (Dirim: Ton)
Sıra No
Ana Mallar
1984
1-
Ham Çinko
20.000
2-
Çinko Ürünleri
17.000
a-
Pii Yassı Pulu
7.000
l>-
inşaat Levhası
1.000
c-
Diğer Yassı Ürünler
1.000
d-
Zamak ve Diğerleri
1.000
e-
Prinç ürünleri
5.000
f-
Yatak Alaşımları
1.000
8-
Diğer Uzun Ürünler
1.000
(Kaynak: D.P.T.)
1985
1986 (Tahmini)
24.800
17.100
21.290
21.960
7.000
7.450
2.080
2.100
2.550
2.700
7.960
8.210
1.500
1.500
—
112
—
1 Ton K ü lçe Ç inko Ü re tim in e Göre İ l k v e Y ardım cı Hadde K u lla n ım ı
C
i
n
s
i
_____ B irim
_________ 1 9 8 4 ________________1985 ________________ 1986_________
1 T tn .
1 itan
1 Ton
T b p la n
Zn İ ç i n
Thplam
2n İ ç i n
Ttoplam
Zn İ ç i n
Ton 109.000,000 5,480
Cemler
M
0,037
Çinköoksit tozu
741,00
tl
Zn Kons.(Sülfürlü)
736,958 0,003
II
Zn Kons.(Oksitli )
3.274.823 0.165
«I
Koktozu
43 . 706,132 2,200
M
Kalker
15.918,000 ü, 801
M
Fuel-Oil
13 . 797,740 0.654
II
Sülfirik Asit
5.682.230 0,286
tl
Mangandioksit
110:385 0,006
it
Çinko tozu
2.062,640 0,144
Denir 9iilfat
Kgr
25.100 1,263
Potasyun Permang. * • ••
4.800 0,242
tl
Bakır Sülfat
123.800 6,230
M
Çökturücii
2.085 0,105
1«
Antimuan T.Oksit
620 0,031
İt
Arsenik T. Oksit
15.225 0,766
II
Stronsiyım Sülfat
30.380 1,529
SodyuTi Karbonat
«
14.350 0.723
İt
Meyan Balı
14.710 0.742
Kemik Zamkı
"
1.310 0,066
•<
Ajî>onyvjn Klörür
30.680 1.544
II
Sudkostik
69.376 3.517
II
Trisodvvm Fosfat
1.330 0.067
H
Hidrazın
709 0,036
Elektrik Enerjisi
Mwh
105.886 5,329
Llkitgaz
Tüp
1.920 5.096
'teş Tuğlası
Kgr
614.060 30.906
değirmen Bilyası
Kgr
9.199 0,463
n
Kraft Kağıdı
39.472 1.987
1«
ıliminyun Levha
205.282 10.332
•1
<ülçe Alüminyın
_
AiimmyuB Kaynak Teli"
576 0,029
M
<\ulçe Kurşun
63.212 3,182
İt
iulo Kurşun
4.463 0,255
H
<urşun Elektrod
1.055 0,053
Kgr
Külçe Gümüş
259 0.013
H
İzomer P Tozu
450 0,023
M
Polyester
90 0,005
Döner Filitre Bezi Adet
9 w*
_
M
Pres Filitre Bezi
729
İzalatör A+B Tipi T # M
5.280 0,256
M
Katot Kenar Şeridi
1 0 .0 0 0
0,503
Tüp
Argon Gazı
94
»1
_
Asetilen
14
Oksijen
13
Benzin
Litre
3.198 0,161
••
Motorin
76.151 3,833
(Kaynak : Ç in k u r A ..Ş .)
125.144,000
1.226,221
1.174.925
9.397.547
57.615,451
31.814.481
14.881,940
8.558,716
473,370
2.204,220
16.500
7.450
297.435
4.938
620
40.925
12.000
4.440
16.295
807
35.635
67.300
1.310
520
119.943
2.086
440.731
5,645
0,055
0,053
0,424
2,599
1,435
0,671
0.386
0,021
0,099
0,744
0,336
13.418
0,223
0,028
1,846
0,541
0,200
0,735
0.036
1.608
3.036
0,059
0.023
5.411
0.094
19.883
91.578,000
2.771,000
521,000
2.370,295
40.267,570
22.230,000
11.892,000
5.866,000
90,000
1.390,565
56.300
2.325
129.850
4.046
300
14.800
11.070
4.800
13.925
232
20.850
40.000
20
250
79.163
1.303
432.930
5,947
0,180
0,034
0,154
2,615
1,444
0, 772
0,381
0,006
0,090
3,657
0,151
8.434
0.263
0,019
0,961
0,719
0,312
0,904
0,015
1.354
2,598
0,001
0,016
5,141
0,085
28,119
38.100
155,261
28.386
484
171.723
1,718
7,005
1,305
0,022
7.747
25.196
66.112
1,636
4,293
244
-
0,016
-
980
798
100
180
25
875
4.104
19.500
87
32
37
6.930
104.262
0,044
0.0? 6
0,005
0,008
_
0,185
0,880
—
-
0,313
4,703
-
_
-
-
-
0.065
16 7 0,011
10
209
4.064 0,264
12.000 0,779
34
8
10
7.445 0,483
94.448 6,125
1.000
1 Ton Külçe Çinko Üretiminde Ana Girdilerin Maliyetteki Payı
(Sınai Maliyete Göre)
1986
1985
1984
Ana Girdiler
TL/Ton
%
TL/Ton
%
TL/Ton
Hammadde
89.625,-
23
191.220,-
29
204.396,-
Koktozu
65.560,-
17
100.505,-
15
123.374,-
Fucl-Oil
48.625,-
12
63.444,-
9
91.653,-
Elektrik
79.452,-
20
160.947,-
24
218.681,-
Amortisman
45.347,-
11
49.722,-
7
54.161,-
Diğerleri
66.249,-
17
105.066,-
16
180.576,-
T o p l a m : 394.398,-
100
670.904,-
100
872.641,-
(Kaynak: Çinkur A .Ş.)
4 - Üretim Maliyetleri: (Birim: TL/Ton)
1985
Ana Mallar
'
Sınai
■Ticari
Çinko Metali
670.904,-
,787.566,-
ÇK. 1-2
679.931,-
.788.253,-
Za ma k-3 Alaşımı
714.486,-
851,165,-
705.760,-
749.159,-
ÇK. 1-1
Pil Alaşımı
'
,
(Kaynak: Çinkıır A .Ş .j
Sınai
872.64J,-
*
Ticari
t
882.144.-
872.859,-
967.670,-
904.296,-
1.013.630,-
906.763,-
1.017.488,-
Dünya Metal Çinko Fiyatları
(Londra Metal Borsası G.O.B. JS/Ton)
Aylar
1985
Aylar
1986
5.3
900
12.2
2.4
960
4.4
670
700
24.5
930
29.4
730
18.6
880
23.5
760
11.7
830
5.6
800
13.9
780
13.6
840
16.10
730
27.8
4.11
18.12
670
700
15.9
14.1.87
880
920
820
Ortalama
820
T L Karşılığı: 639.600
799
623.220
— 116 —
Tablolarda görüldüğü gibi, dünya çinko satış fiyatları, Çinkur A .Ş . m a­
liyet fiyatlarının sürekli olarak altında seyretmektedir. Bu nedenledirki Çinkur A.Ş. üretimi, yurt içi tüketimini karşılamadığı halde üretim in
tamamı satılamamış ve elde her yıl stok çinko kalmıştır. Çinkur m aliyet­
lerinin yüksek olmasının başlıca nedeni üretim girdileri tablosunda görül­
düğü gibi, prosesin gereği olarak girdilerde büyük payı olan kok, fuel-oil
ve elektrik fiyatlarının sürekli artış göstermesidir.
5 — Üretim Yöntemi Teknolojisi:
Çinko cevherlerinden metalik çinko üretiminde uygulanan yöntem ler
çeşitlidir. Yöntemlerin seçimlerinde göz önünde bulundurulacak en
önemli faktör, cevherlerin mineralojik ve kimyasal yapısıdır. Bu açı­
dan cevherler genellikle şu cinslere ayrılır.
—Sülfürlü çinko cevherleri
—Oksitli çinko cevherleri
Bugün dünyada ve ülkemizde endüstrinin temel hammaddelerinden sayı­
lan kurşun ve çinko düşük tenörlü cevherler halinde bulunm aktadır.
Bu tip cevherlerinin doğrudan doğruya izabe edilmeleri mümkün olm a­
dığından önce çeşitli cevher zenginleştirme metodlanyla konsantre
edilmektedir.
Sülfürlü Çinko Cevherlerinin Zenginleştirilmesi:
Sülfürlü cevherler genellikle flatasyon metodu ile zenginleştirilirler.
Fhtasyon, ç o k ince tane büyüklüğünde ayrılması mümkün olan mineral­
lerin zenginleştirilmesinde kullanılan ve değişik minerallerin değişik yü­
- 117-
zey özelliklerinden faydalanılarak Fiziko-Kimyasal temellerle dayalı
bir konsantrasyon m etodudur. Kompleks (Zn, Pb, Cu, Fe içeren) cev­
herde her metal ayrı ay n (Selektif olarak) kazandabilir veya bu yöntem
kurtarm a randım anım düşmüyorsa toplu konsantre (bulk konsantre)
haline getirilir. 3u konsantrelere genellikle % 45-60 çinko ihtiva ederler.
Oksitli Çinko Cevherlerinin Zenginleştirilmesi:
Oksitli ve K arbonath çinko-kurşun cevherlerinde yüksek kurtarm a ve­
rimliliğinde bir zenginleştirme m etodunu uygulamak zordur. Bu cevher­
ler için, zenginleştirme yöntemi olarak waelz prosesi uygulanan metodlardan biridir. Waelz fm nlannda % 85 e kadar kurtarm a randımanı elde
edüebilmektedir. Ülkemizde oksitli cevherler için bu m etod uygulanmak­
ta ve % 85 e kadar kurtarm a randımanı sağlanm ıştır. VVaeLz prosesinde
cevher içindeki kadar kurtarm a randımanı sağlanmıştır. VVaeLz prosesin­
de cevher içindeki metaller a k tif kok 3e indirgenerek buhar haline getiri­
lir. Fırındaki sıcaklık maksimum 1300°C civarındadır. Buharlaşan metal
döner fm n oksitleyici havasında oksijenle birieşerek temiz okside dönü­
şür. Ancak döner fırm havasında ince tozlarla karıştıklarından torbalı filitrelerde tutulan Waelz oksit de Zn % 60-65, Pb % 6-10 civarında olmak­
tadır.
Oksitli ve karbonatlı cevherlerin w adz prosesi ile zenginleştirilmesi ye­
rine ağır mayi sistemi ile sülfurlenmeli. Flatasyon uygulayarak iki etaplı bir zenginleştirme yöntem i uygulanır. 3 u sistemde ağır mayide yüzen
(atılacak) artık, flatasyona verilir ve zenginleşen bölüm, konsantre ağır
mayi sistemi ürüne eklenir.
-
1 1 8
—
Karbonatlı cevherlerin bir başka zenginleştirme yöntemide kalsinasyon
yöntemidir. Kalsinasyon; mineralleri oksitlemeden, suyu, karbondioksidi ve diğer gazlan uçurmak için ısı uygulanarak yapılan işlemdir.
Çinko Metali Üretim Teknolojisi:
Çinko cevherlerinden metalik çinko üretiminde uygulanan yöntem ler;
yatay retord, dikey retord, elektrotermik ve elektrotik yöntemlerdir. 13u
yöntemlerden üçü yatay retard, dikey retard, elektrotermik pirom etalurjik yöntemlerdir. Elektrolitik metod ise hidrometalurjik bir yöntem
olup, finnlarda eriterek izabe etmek yerine elektrikle elde etm e y ö n te­
midir.
Kullanılan dört çinko izabe yönteminde belirli farklılıkların yanında üç
benzer evre vardır.
1. Kavurucuda veya sinter tesislerinde kükürt'ün ayrılması,
2. Diğer yabana maddelerin pirometaluıjik yöntemlerde Sinter uygu­
lamayla; elektrolitikte liç yöntemi ile ayınmı,
3. Çinko taşıyan metaryalin metal üreten ünitelerde külçe haline geti­
rilmesi,
A - Piro-Mefalurjik Metodla Çinko Üretimi:
Yüksek sıcaklıkta cevher içindeki oksidin karbon ile çinkoya indirge­
mesi esasına dayanmaktadır. Yüksek sıcaklıkta (1250-1300°C.) çalışıl­
ması sonucu çinkonun sıvı değilde buhar olarak elde edilmesi pirom eta-
-119hjıjüc uygulamadaki güçlüklerin ve verimsizliklerin kaynağıdır. Önlem
olarak destüasyon-kondemasyon kontrolünü, sıvı çinkonun en az miktar­
da oksitlenme ve kayba uğraması ve oksitlenmeden kondense olmasını
sağlamaktır. Bu metodla değerlendirilecek olan sülfurtü çinko cevherle­
rine önceden kavrulma (roasting) işlemi uygulanarak oksit bileşiği ha­
line getirilmesi zorunludur. M etodun ekonom ik olabilmesi için düşür tenöriü cevherlerin önceden zerçinleştirilerek en az % 55-60 çinko tenörlü konsantreler haline getirilmelidir. Diğer taraftan bu yöntem ile üretilen
metalik çinko % 97-99 saflıkta olup bir çok am açlar için dahada saflaş­
tırılması gerekmektedir. O. Dünya savaşı sonuna kadar çinko genellikle
bu metodla üretilmekte iken bu grnı bu tip tesisler yavaş yavaş kapatıl­
m akta, yerini hidrometalurjik tesislere bırakmaktadır. % 55-60 çinko tenörüne kadar zengmleştirilıııiş sülfürlü konsantreler kavurmadan sonra
hidrom etaluıjik yolla değerlendirilmektedir. Pirometalurjik m etodunun
uygulandığı Imperial-Smelting prosesi, çeşitli tenördeki oksitli çinkok u rşu n cevherlerini değerlendirmektedir. Çinko ve kurşun konsantrele­
rinin bu yöntemle beraber izabe edilmesi sağlanmaktadır. Buna rağ­
m en tam olarak oturm uş bir m etod değildir.
B — Hidrometaluıjik (Elektroliz) Yöntemle Çinko Üretimi:
Çeşitli cevherlerin, cevherdeki yan minerallerin yapısına göre, çinkoyu
çözebilen uygun bir çözücü ile işlem görmesi ve çözeltiye geçen çinko­
nun, bir çinko bileşiği veya metalik olarak çöktürülüşü esasına dayan­
m aktadır. Çinko sülfürü çoğu çözücülerin sınırh olması nedeniyle, sülfurlü cevherlerin bir dikey akışkan yatakta kavrularak oksit bileşimi hali­
ne getirilmesi ve sülfür oranının % 1'e düşürülmesi gereklidir. Kavurmada
(2 Z nS + 302 = 2 ZnO + 2SC>2) üretilen SC>2 gazı sülfat asidi üretiminde
kullanılır. Kavrulan konsantre çinko seyreltik sülfirik asitle liç edilerek
-1 2 0 -
çinkn sülfat çözeltisi elde edilir. Çözelti arıtılarak elektrolitik hücrelere
gönderilir. Çinkonun aliminyum katotlarda birikmesi sağlanır.
ÇİNKUR Tesislerinin ham cevherleri olan ortalama % 24 m etal tenörlü
(21.8 Zn, 2.1 Pb) Zamanti bölgesi oksitli çinko cevherleri de, daha önce
bahsedilen Waeiz prosesi ile zenginleştirildikten sonra elde edilen % 65
Zn tenörlü Waelz oksitten liç ve elektroliz m etodu ile yüksek vasıflı
elektrolitik çinko üretilmesi sağlanır.
t
Dünya Çinko Üretim Yöntemleri ve Kapasiteleri:
PROSES
Elektrolitik
ÜRETİM KAPASİTESİ
DAĞILIM
1000 Metrik Ton
%
5062,2
72,75
lmperial Tasfiye (ISP)
802,9
11,54
Dikey Retart
5443
7,54
Elektrotermik
214,1
3,08
Yatay Retart
160,6
2,31
Belirlenemeyen
174,2
2,50
TOPLAM :
6958,3
100,0
6 - ihracat Miktnrı ve Değeri:
a) İhracat
1984
Ana Mal
Miktar
Değer
Çinko ve
122.589
83.552.
Manıüllcri
Kaynak: l.G.M.
1985
Miktar
Değer
1.694,88
1.718,734
(Uirim: Miktar Kg)
(Değeri: )5)
1986
Miktar
Değer
b) Geçici ihraç yolu ile yurt dışına gönderilen sülfür!ü konsantre miktarı ve bunların karşı­
lığı olarak yurda dönen külçe çinko miktarı ve değeri:
Karşılığı Gelen Zıı Metali
İHRACAT
Yılı
Ana Mal
İTHALAT
M iktan (Ton)
Miktar (Ton)
Değeri JS
1985
Sülfürlü Konsantre
52.733
12.601
8.193,837
1986
Sülfürlü Konsantre
47.005
10.630
6.783.440
Kaynak: l.G.M.
7 - İthalat Miktarı ve Değeri:
1984
Ana Mallar
Miktar
Değer
Ham Çinko Diğer Hallerde
100.00
Ham Çinko DökUntU ve 18.374.144
Hurda Çinko
Çinkodan İçi Dolu Çubuk
160
Çinkodan Teller
8.800
Çinkodan İç Dolu Çubuk
8.800
Profil ve Teller (Toplam)
Çinko Levhalar
ISO
Çinko Yapraklar
Çinko Şeritler
Çinko Tozu
22.865
Çinko Pullar
12
Çinkodan levha, Yapmk
23.027
Şerit Toz ve Pullar (Toplam)
Çinkodan İnce ve Kalın
40
Borular
Çinko Oluklar
Çinkodan Sair Mamuller
Çinkodan Diğer Eşya
251
108.529
18.346.833
Toplam Çinko ve
18.400.670
Kaynak: l.GM.
18.406.428
675
13.412
14.087
684
34.020
90
34.794
686
4.020
(Birim: Miktar Kg)
198S
Miktar
Defer
9.162
27.S72.782
12.383
23.83S.879
49.000
49.000
76.117
76.117
-
Değeri: $
1986
Miktar
Defer
919.243
20.284
23.919.243 17.486.986
1
1
15.734
62
15.798
11
4
28.424
40
1
27.000
35.026
28.962
62.067
420
14
50.432
64.708
523
115.574
157
1.316
962
10.227
543
826
826
6.052
330
330
71
1.439
27.638.138
23.944.539
23.982.815 17.618.839
8 - Stok Durumu:
Ana Maliar
1985
Külçe Çinko
5229
Zamak Alaşımları
10
Pil Alaşımları
—
Toplam:
Kaynak: Çinkur A.Ş.
5239
(Birim :;Ton)
1986
1811
112
. 76
1999
N>
4*
9 - Yurt içi Talebi:
(dirim: Ton)
D IŞ
ALIMLAR
İÇ
SATIŞLAR
Gcçici
Ham
Çinko
Yıllar
Çinko
Ürünleri
1985
1986
Çinko Bileşik-
İhraçla
Toplam
İcri (Zn İçeriği)
Çinkur
Gelen
Talop
17580
58
21.492
12.601
61.731
23938
54
18.682
10.630
53.294
Bu tabloda talebin son yıllarda 50-55 bin ton civarında olduğu görülmektedir.
Î O — İstihdam Durumu:
Çinkur A .Ş. İstihdam Durumu Esas Alınmıştır.
>
Aylık
Yıllar
Personel
î
Yevmiyeli Personel
Fabrika - Maden
Toplam
1984
101
739
202
1043 „
1985
98
767
132
997
1986
93
765
858
- 127-
Ç inkur'un kendi işletm ekte olduğu maden ocaklarının, bir kısmının re­
zervinin sona ermesi ile kapatılmasından, diğerlerininde müteahhit mari­
fetiyle çalıştırılmasından 1986 yılında maden sektöründe çalışan işçisi
kalmamıştır. Dolayısıyla son üç yılda toplam işçi mevcududunda 184
kişilik bir azalma olm uştur.
11 — Sektörün Hammadde Potansiyeli:
(B irim : T o n )
Cevherin
Tenor
Gömnur
Cinsi
% Zn
Reaerv
Rezerv
Rezerv
Rezerv
Oksidi vc Karbo­
2050
290.000
400.000
410.000
1.100.000
225.000
4.40 44.000.000
10.000.000
4.000.000
58.000.000
2.552.000
4.70 44.290.000
10.400.000
4.410.000
59.100.000
2.777.000
Muhtemel
Mümkün
Toplam
Metal
İçeriği Zn
natlı tip ccvhcder
Sâlfirlû T ip cerheder
Toplam
Tablodan da görüldüğü gibi ülkemizde bulunan sülfurlü tip cevher potansi­
yeli, oldukça zengin yataklara haizdir.
Kaynak: Çinkur ve M.T.A.
i v - DÜNYADAKİ DURUMU:
1 — Üretim Miktarları:
Dünya Çinko Cevheri Üretim: (Çinko Metal İçeriği Olarak) Birim 1000 Ton
ÜLKELER
AVRUPA:
Avusturya
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Batı Almanya
Yunanistan
İrlanda
İtalya
Norveç
İspanya
İsveç
İngiltere
Yugoslavya
Topla m
1984
1985
6 Aylık
1986
20.9
71.3
60.2
36.4
113.1
8.9
85.8
21.7
70.4
60.6
40.6
117.6
21.1
191.6
45.4
27.8
226.8
216.4
7.2
89.3
9.4
33.7
29.7
23.0
55.5
10.0
96.2
13.4
14.8
112.9
111.0
5.0
46.2
1132.5
1134.3
558.5
22.6
205.9
42.3
28.7
228.1
210.0
I
£
ÜLKELER
1984
AFRİKA :
Cezayir
14.6
—
Kongo
Marako
11.6
Namibya
30.6
Güney Afrika
103.0
Tunus
6.7
Zaire
68.4
Zambia
41.3
T o p l a m:
276.2
6 Aylık
1986
13.5
6.0
2.0
1.0
14.7
1.0
31.2
18.0
96.9
4.9
5.6
3.0
67.9
36.0
50.6
16.3
2H2.4
131.2
129
1985
ÜLKELER
1984
ASYA:
Burma
3.5
Kıbrıs
-
Hindistan
43.7
İran
47.1
Japonya
Filipinler
252.7
2.2
Güney Kore
53.1
Tayland
39.0
Türkiye
50.4
Toplam:
491.7
6 Aylık
1986
1.2
27.7
18.0
119,0
0.9
20.1
18.0
15.4
219.9
ÜLKELER
AMERİKA:
Kanada
A.B.D.
Arjantin
Bolivya
Birczilya
Şili
Honduras
Meksika
Peru
Diğer Amerika ülkeleri
Toplam:
OKYANUSYA
Avusturalya
Genel Toplam:
1984
1207.1
277.0
34.9
37.8
79.3
19.2
41.S
303.6
568.3
0.5
2569.2
658.7
5128.3
1985
6 Aylık
1986
1172.2
251.9
36.2
38.1
85.0
22.3
44.0
312.2
582.6
613.8
120.4
17.1
18.8
42.6
3.0
24.0
140.0
249.0
2544.5
1228.7
742.5
323.1
5213.9
2461.4
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER:
Bulgaristan
65.0
Çekoslavakya
7.2
Macaristan
1.9
Poluııyn
190.7
Romanya
39.0
S.S.C.D.
980.0
Çin Halk Cumhuriyeti
190.0
Kuzey Kore
150.0
Vietnam
İO.O
Toplam:
DÜNYA TOPLAMI
1633.8
676-2.1
1985
68.0
7.5
2.0
190.9
4Q.0
1000.0
200.0
185.6
10.0
1703.4
6917.3
I
w
rw
*
2 - Dünya Çinko Metal Üretimi:
ÜLKELER
1984
AVRUPA:
23.9
Avusturya
Belçika
270.7
Finlandiya
158.8
Fransa
258.8
Batı Almanya
356.3
İtalya
166.8
Hollanda
209.7
Norveç
94.2
Portekiz
6.4
İspanya
207.4
Ingiltere
85.6
Yugoslavya
92.6
Toplam:
1931.2
6 Aylık
1986
25.2
10.1
271.4
138.0
160.0
75.4
247.2
128.4
366.9
188.1
210.1
117.2
202.8
90.9
92.7
43.5
5.9
J.O
213.3
98.2
74.3
46.1
83.4
40.1
1953.8
979.0
ÜLKELER
1984
AFRIKA:
Cezayir
35.0
GUney Afrika
90.3
Zaire
66.1
Zambia
29.2
T o p l a m:
220.6
6 Aylık
1986
35.7
17.3
93.7
39.1
66.1
66.4
22.8
11.0
218.3
133.8
ÜLKELER
1984
ASYA:
Hindistan
55.8
Japonya
754.4
Güney Koro
108.5
Tayland
4.0
Türkiye
19.9
T o p I a m:
942.6
6 Aylık
1986
70.9
38.0
739.6
372.8
111.7
62.9
60.1
30.0
22.2
6.0
1004.5
509.7
ÜLKELER
1985
AMERİKA:
Kanada
A.B.D.
Arjantin
Brezilya
Kolombiya
Meksika
Peru
683.2
331.2
27.7
106.9
185.3
148.9
Toplam:
1483.2
OKYANUSYA
Avusturalya
Toplam:
306.4
4884.0
6 Aylık
1985
1986
692.4
311.2
30.4
116.1
326.1
147.1
17.1
34.5
184.4
163.1
82.9
75.4
1498.0
683.1
288.4
158.1
4963.0
2463.7
u>
ON
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER
Bulgaristan
93.0
Doğu Almanya
17.0
Polonya
Romanya
S.S.C.I3.
176.1
47.0
1050.0
Çin Halk Cumhuriyeti
190.0
Kuzey Kore
130.0
Vietnam
Toplam:
DÜNYA TOPLAMI:
10.0
1713.1
6597.1
1985
90.0
17.0
180.1
45.0
1050.0
215.0
180.0
10.0
1787.1
67.50.1
3 - Dünya Metal Çinko Tüketimi:
ÜJ.JC E L E R __
___
AVRUPA:
Avusturya_________________ I o ”
Belçika
17* °
Danimarka
'•
Finlandiya
Fransa
424.9
Batı Almanya
13.2
Yunanistan
1.0
İrlanda
210.0
İtalya
54.4
Hollanda
20.0
Norveç
10.8
Portekiz
99.6
' sl>anya
36.0
İsveç
18.0
İsviçre
185.4
İngiltere
90.0
Yugoslavya
Diğer Ülkeler
—
Toplam:
1679.8
1985
31.9
169.1
12.4
26.0
246.9
408.8
15.2
1.1
218.0
51.1
20.0
8.3
100.3
34.5
26.2
195.1
106.9
6 Aylık
1986
11.6
90.0
6.3
12.0
145.6
201.0
6.0
0.6
125.8
30.0
8.5
5.4
48.0
17.1
18.3
82.2
82.2
0.2
1671.8
890.6
ÜLKELER
i 984
AFRİKA:
Nijerya
12.0
G.Afrika ve Namibya
85.2
Diğer Ülkeler
27.6
Toplam
124.8
6 Aylık
1986
8.0
6.0
84.4
42.0
38.3
11.7
130.7
59.7
139
1985
ÜLKELER
1984
ASYA:
Hong kong
30.0
Hindistan
112.0
Endonezya
68.4
Japonya
774.6
Fiipinier
24.0
Singapur
12.0
Güney Kore
123.0
34.8
Tayvan
37.2
Tayland
20.4
Türkiye
Diğer Ülkeler
Topl am:
50.4
1286.8
6 Aylik
1985
1986
21.5
9.0
130.0
66.0
50.6
34.2
780.1
370.4
13.0
9.0
6.4
6.0
124.0
71.2
49.4
30.0
42.0
18.0
45.9
19.2
44.8
25.2
1308.7
658.2
ÜLKELER
1984
AMERİKA:
Kanada
145.8
A.B.D.
960.0
Arjantin
30.0
Birezilya
107.8
J.6
Şili
Kolombiya
10.8
100.7
Meksika
Peru
15.6
Vcnczucilıı
Diğer Ülkeler
Toplam:
9.6
16.8
1400.7
6 Aylık
1985
1986
156.5
77.8
940.6
515.0
28.6
13.7
145.4
68.7
6.3
1.8
18.5
5.4
106.3
45.4
41.2
.15.0
15.4
10.8
12.9
8.4
1471.7
762.0
ÜLKELER
1984
OKYANUSYA
Avusturalya
77.0
Yeni Zeilanda
18.0
Diğer ülkeler
Toplam:
Genel Toplam:
—
95.0
4587.1
6 Aylık
1985
1986
81.9
41.4
22.0
22.0
12.0
0.1
104.0
53.4
4686.9
2423.9
£
ÜLKELER
DİĞER ÜLKELER
Bulgaristan
80.0
Çekoslovakya
59.0
Doğu Almanya
75.0
Macaristan
25.7
149.4
Polanyo
47.0
Romanya
1050.0
S.S.C.B
Çin Halk Cumhuriyeti
330.0
Kuzey Kore
24.0
Küba
2.0
Diğer Ülkeler
8.0
Toplam:
1850.1
DUNYA TOPLAMI :
6437.2
Kaynak: World Metal statistics
1985
75.0
60.0
80.0
26.0
152.8
45.0
1000.0
350.0
25.0
1.8
10.0
1856.6
6512.5
-144V - SEKTÖRÜN SANAYİİ SORUNLARI:
1 —Yatının ve Teşvik:
a) Yeni Yatırımlar Teşviği:
Raporun sonuç ve önlemler kısmından bahsedilecek olan yatırım ların
gerçekleşmesi için sektörün, her türlü Devlet desteğine ve teşvikine ih ­
tiyacı vardır. Zira, halen 20.000 ton çinko döviz ödenerek dış ülkelerden
alınmaktadır.
b) Mevcut Tesisler Teşviği:
Mevcut tesislerde teşviği gerektiren herhangi bir darboğaz yoktur.
c) Ana Girdilerin Teşviği:
Enegı ana girdileri olan elektrik, kok tozu ve fuel-oil fiatlannın y ü k s e k
olması dolayısıyla külçe çinko maliyetleride bunlara bağlı’olarak y ü k ­
sek olmaktadır. Bu nedenle dünya piyasaları fle rekabet im kanı o lm a m a k ­
tadır. Satış fiatlan çinko ithal fiatlannın üzerine çıkanlam adığm dan zaranna satmak mecburiyeti hasıl olmaktadır. Çinkur'un zarardan k u r t u l ­
ması için yukarda belirtilen girdilerin fiatlannda subvanse uygulaması ge­
rektiği kanaatindeyiz.
2 — ithalat ve İhracat:
a) Girdi Sorunlan (Yerli Hammaddelerin, ithal Hammaddelerin G üm rük
ve Fonlar):
- 145 Bu konularda kayda değer bir sorun yoktur.
b) Liberasyon Karşısında Sektörün Durumu:
Çinkur A .Ş. üretimleri Türkiye tüketimini karşılayamadığı için, doğal
olarak çinko ihtiyacının bir kısmını ithalatla karşılanmaktadır. Dış piya­
sa fiatiarı daha düşük olduğu için, dışardan çinko girişi fazla olduğu za­
man Çinkur ürettiği çinkoyu satm akta güçlük çekm ektedir. Bunu önle­
mek için satış Hatlarını dış çinko Hatlarına yaklaştırmak zorunda kal­
m akta ve devamlı zarar etm ektedir.
c) İhracat Sorunları:
Üretilen çinko ölke tüketiminin altında olduğu için ve dünya piyasaları
ile de rekabet imkanı bulunamadığından çinkonun ihracı pek söz konusu
değildir. Ancak subvanse üe ihraç mümkün olabilir.
3 — Teknolojik Faktörler:
a) Teknoloji:
Oksitli cevherlerin işlenmesinde uygulanan mevcut teknoloji daha önce
izah edildiği gibi kok tozu ve fuel-ofl kullanımına dayalıdır. Bu girdilerin
fiatlannm son zamanlarda aşın yükselmesinden bu tür teknoloji ekono­
mik olm aktan uzaklaşıraşür. Bu nedenle sülfürlü cevherlerin işlenmesi
için tevsii projesinin gerçekleştirilmesi Oe birlikte dünya piyasaları ile
rekabet yapabilecek yeni bir teknoloji uygulaması sağlanmış olacaktır.
b) Y abana Sermaye:
-1 4 6 -
b) Yabancı Sermaye:
Bu konularda işbirliği yapılması düşünülerek yeni yatırımlar için yabancı
firmalardan ortak çalışmalar teklifi alınmakta ve halen Çinkur A .Ş . b ir
Alman firması ile sülfürlü cevherlerin işlenmesi konusunda müşterek fizi­
bilite çalışma lan yapmaktadır. Fizibilite çalışmaların neticesine göre ser­
maye ortaklığı düşünülmektedir.
4 —Araştırma - Geliştirme Faailiyetleri:
a) Üniversite - Sanayii İşbirliği:
Ülkemizde üniversite sanayi işbirliğinin istenilen şekilde yapıldığı söyle­
nemez. Bu çalışmalar sık olmadığı gibi yapılanlarda sorunlara çözüm ge­
tirmekten uzaktır. Teori Oe pratiğin kaynaştırılması için, bu işbirliğinehem üniversitenin ve hemde sanayii kesiminin fazlaca gayret sarfetm esi
ve önemle üzerinde durması gerekli görülmektedir.
b) Firmalar Bazında Araştırma- Geliştirme, Kalite Kontrol ve Eğitim :
Sektörde firmalar bazında araştırma-geliştirme, kalite kontrol ve eğitim
işleri yapılmakta isede, bilhassa eğitim ve araştırma-geliştirme dalın­
da yeterli olduğu söylenemez. Gerek kamu ve gerekse özel sektörlerde b u
gibi konulara yeterli ödenek ayrılmamaktadır. Kalkınmış ülkelerde o ld u ­
ğu gibi ülkemizde de bu konulara gereken önemin verilmesi sa ğ la n m a lı­
dır.
c) Çevre Sorunları ve fş Güvenliği Konusunda Sektörün Durumu:
Ülkemiz son zamanlarda çevre sorunlan konusunda oldukça önem li a-
- 147 -
dımiar atlım ışbr.
Bütün kuruluşlar, işçi sağhğı ve iş güvenliği tüzüğü kuralları uyarınca,
iş güvenliği konusunda gerekli önlemleri almaktadırlar. Ayrıca son çıkan
çevre kanunu gereğince de, bütün kuruluşlar atık maddelerin arıtılması
ve hava kafitesinin korunması için gerekli tedbirleri almaya m ecbur bırak ilmiş birdir.
VI - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER:
1 —Talep Projeksiyonu:
Yurt içi talebi tablosunda görüldüğü üzere, son yıllarda ülke tüketimi
55.000 ton/yıl kabul edilerek ve % 3 Kik bir artış trendi uygulanarak ta­
lep projeksiyonu çizilmiştir.
Birim : Ton
1987
1988
56j650 58350
1989
1990
60.000 62.000
1991
1997
63.700 76.000
1998
1999
2000
78300 80.600 83.000
2 — Üretim Projeksiyonu:
Mevcut üretim, yeni bir yatın m yapılana kadar 15-20.000 ton/yıl olarak
ancak devam edebilecektir. Kapasitenin 33.650 Ton/yıl olmasına karşın,
hammadde sıkıntısı üretimi sınırlamaktadır.
3 — ithalat, İhracat Projeksiyonu:
Çinko sektöründe önemli bir ihracat söz konusu değildir. Bu nedenle
- 148sadece ithalat projeksiyonu yapılacakbr. Artış trendi % 3 kabul edilm iş­
tir.
1987
25.000
1988
1989
25.750 26500
1990
İ997
1998
1999
2000
27300 33.500 . 34.500 35.600 37.000
1987 yılı ihracatı l.GJVf. değerlerinden tahmin edilmiştir.
•
\
4 —Alınacak Önlemler:
Burada sektörde söz sahibi olan Çinkur A.Ş. nin darboğazları ve çözüm
önerileri üzerinde durulacaktır.
DARBOĞAZLAR:
Kuruluşun içinde bulunduğu darboğazlar başlıca iki bölümde to p lan a­
bilir.
—Hammadde Kaynaklarının Yetersiz Oluşu.
—Mafiyet ve Pazarlama Darboğazı.
Hammadde Kaynaklarının Yetersiz Oluşu:
Çinkur tesisleri daha önce izah edildiği gibi oksitli çinko cevherlerini iş ­
leyerek, çinko metalini üretmektedir. Ancak tesislerin faaliyete geçtiği
ilk yıllarda dahi fizibilitede ön görülen miktarda cevher tem in edile­
memiş vc sürekli rezerv eksiklikten ortaya çıkmıştır. Tahmin edilen re­
- 149-
zerve göre fiiliyatta % 70lere varan rezerv eksiklikleri öe karşılaşılm ış­
tır. Halen görünür + muhtemel olmak üzere 700.000 ton civarında olan
oksitH cevherlerin ancak 500.000 tonu çinkur tesislerinde işlenebilecek
evsaftadır.
Yeterli cevher tedariki yapılamaması sonucu, yurt dışından oksitli kon­
santre satm alınması yoluna gidilmiştir. Ancak y u rt dışı oksitli konsant­
re temininde süreklilik sağlanamamıştır. Ayrıca temin edilen konsantre­
ler iyi evsaftı olmadığı, için sürekli olarak cevherden elde edilen çinko
oksitle belirli oranda karıştırılmak zorunda kalınmıştır. Dolayısıyla bu
durum kapasite kullanım oranımda etkilem iştir.
Maliyet ve Pazarlama Darboğazı:
Bütün dünyada olduğu gibi tesislerdeki üretim metodu, elektrik eneıjisi
yoğun bir üretim m etodudur. Ayrıca fazladan birde eneıji olarak kok
tozu ve fuel-oü girdisi vardır.
Tesisler kurulurken fizibilite aşamasında özellikle elektrik, kömür, fueloil ve ham m adde için maliyet kriteri olarak esas alınan değerler son 7-8
yıl içinde büyük artışlar göstermiş ve işletme ekonomisi merîn yönde bü­
yük boyutta etkilenm iştir.
Ayrıca Ç inkur’un kuruluşundan bu -yana yeterli öz kaynağa sahip ola­
maması neticesi, kredi faizlerinden dolayı ürün maliyetlerinde finansman
girdileri payının artmasına, ticari maliyetin yükselmesine sebep olm uştur.
Bu suretle oluşan yüksek maliyetler Çinkur'un dış pazar imkanını tama­
men tıkadığı gibi, iç pazardaki satışlarında zorlaştırmıştır.
- 150 ÇÖZÜM ÖNERİLERİ:
Hammadde Darboğazı:
Oksitli cevherlerle ilgili hammadde darboğazı, arama faaliyetleri ile yeni
rezervlerin ortaya konması ve yıllık cevher üretim potansiyelinin yük­
seltilmesi suretiyle giderilmeye çalışılmalıdır. Ancak, yeterli rezervler
tesbit edilerek bu darboğazın tümüyle aşılabileceği beklenm em elidir.
Bu nedenle uzun vadeli çözüm olarak, halen geçici ihraç yolu ile y u rt d ı­
şına gönderilen bulk ve seüektif konsantreler ile tüm sülfidli kaynakların
değerlendirileceği tesislerin kurulması zorunlu görülmektedir. Bu suretle,
kurşun ve diğer altın, gümüş gibi kıymetli metallerinde işlenmesi söz k o ­
nusu olacağından artan rantabilite yanında elde edilecek curuflarla halen
kurulu olan tesislerde hammadde sağlanmış olacaktır.
Maliyet ve Pazarlama Darboğazı:
Maliyet unsurlarının en büyüğü finansman ve pahalı elektrik enerjisi gir­
disinden kaynaklanmaktadır.
Finansman darboğazının izalesi için yeniden sermaye artırım ının en kısa
sürede gerçekleştirilmesi gereklidir. Sermaye, finansman girdilerini as­
gariye düşürecek ölçüde yükseltamelidir.
ayrıca sınai maliyette en büyük oranı teşkil eden elektrik eneıjisi fia tln nnııı yabancı ülkelerde ve ülkemizde benzer kuruluşlarda o ld u ğ u g ib i
subvarıse edilmesi gerekmektedir.
- 151 -
Maliyeti indirgemek için yerli üretimin ülke çapındaki pazar payını yük­
seltmek gerekir. Bunun için, ülkemize geçici ihraç yolu ile giren çinko­
nun, normal ithal yolu ile giren çinkonun ve tahsis suretiyle ve sair yol­
larla giren ucuz çinko miktarının minimize edilmesi zorunlu görülmekte­
dir. Bilhassa sülfürt
cevherlerin geçici ihracının önlenmesi, lusa vadede
Ç inkur'un pazar sorunu halledeceği gibi, uzun vadede düşünelen tevsii
projesinin var olan hammadde kaynağmın giderek azalmasmıda önleye­
cektir.
TEVSİİ PROJESİ:
Çinkur A .Ş . nin kuruluşunun esas amacı ülke ihtiyacının karşılanması ve
hatta ihracata yönelmesi idi. Başlangıçta çeşitli teknolojik aksamalardan,
şim di ise hammadde teminindeki güçlüklerden üretim 22.000 ton/yıl'uı
üzekine çıkarm ak mümkün olmamıştır. Çinkur'un 15-20.000 ton/yıl
üretimle varlığını sürdürmesi mümkün görülmemektedir.
Üretim miktarının artınla bilmesi ise yeterli ve uygun evsaflı hammadde
tedarik etm eye bağlıdır. Daha önce izah edildiği gibi oksitli cevherlerin
rezervleri yetersizdir. Oksitli tip cevher rezervleri ülkemizde ve dünyada
teşekkül tarzı icabı geniş bir rezerve sahip değildir. Buna mukabil ülke­
miz sülfid tipi cevher rezervleri yönünden oldukça zengindir. Şimdiye ka­
dar yapılan çalışmalar sonunda ülkemizde toplam 60.000.000 ton civannda süfidii tip cevher rezervi tesbit edilmiştir. Bunun çinko metal içe­
riği yaklaşık 3.000.000 ton kadardır.
Ülkemizde sülfidli tip cevherlerden halen gereği kadar yararlamlamaınakta, mevcut kaynağa nazaran çok düşük nisbette yurt dışına dönük ccvher üretimi yapılmaktadır. Bu ncdcnledirki D.P.T. icra planlarında 1977
- 152-
ytlından itibaren sülfidli tip cevherlerin yurt içinde izabe edilmesi Çinkur'a görev olarak verilmiştir. Bu gerçekleştiği takdirde;
1 — Geçici ihraç yolu ile yurt dışına gönderilen cevher ve konsantrele­
rin yurt içinde değerlendirilmesi,
2 — Çinkur'un asgari olarak ülke ihtiyacını karşılayacak optim um üre­
tim kapasitesi ile çalıştırılması,
3 — Daha ekonomik yöntemle çalışması sonucu dış fiatlarla rekabet edecek düzeye gelinmesi gayesiyle yatırım yapmak ülke ekonomisi açısın­
dan zorunlu hale gelmiştir.
Tevsii projesi için Çinkur tarafından bir ön fizibilite etüdü hazırlanm ıştır.
Halen bir yabancı firma 3e nihai fizibilite etüdü yapılma safhasına gelin­
miştir.
Tevsii projesi sülfidli tip cevherlerin izabesi ile birlikte, yeni kurulacak
kurşun izabe ve rafınasyon tesislerimde kapsamaktadır.
Tevzii projesi gerçekleştiği takdirde aşağıda belirtilen ürünlerin üretimi
sağlanacaktır.
— Çinko
71.000 Ton/Yıl
— Kurşun
39.000 Ton/Yıl
— Kadmiyum
—Gümüş
— Kobalt Oksit
— Altın
180 Ton/Yü
71 Ton/Yü
4 Ton/Yıl
235 Kgr/Yıl
Ayrıca bu endüstri, üretimde yoğun eneıji kullanımı gerektirdiğinden,
tevsii projesi ile birlikte bir de hidroelektrik santralin kurulması öngö­
rülmüştür.
Fizibilite çalışmaları olumlu netice verdiği takdirde, bu yatırımın b iran
evvel gerçekleşmesinde, ülkenin büyük kazana olacağı kanaatindeyiz.
1987 SANAYİ ŞURASI
DEMİR DIŞI METALLER III. GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
KURŞUN
SEKTÖRÜ
- 157 -
İ Ç İ N D E K İ LER
Sayfa
I-
G İR İŞ .................................................................................................159
1 — Sektörün Tanımı ....................................................................... 159
2 — Tarihçe ................................................................................... ....159
3 — Kullanım Alanları .....................................................................161
4 — Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler ....................... ....162
II - SEKTÖRÜN SANAYİDEKİ Ö N E M İ....................................... ....163
1 — Ülke K alkınm asında.............................................................. ....163
2 — S anayileşm ede............................................................................163
3 —Savunmada ............................................................................ ....163
m - G E N E L DEĞERLENDİRM E..................................................... ....163
1 — Sektördeki K u ru lu şlar..............................................................163
2 — Mevcut Kapasite ................................................................... ....164
3 — Üretim M iktarları................................................................... ....165
4 — Üretim Yöntemi Teknolojisi .............................................. ....165
5 — İhracat Miktarı ve D e ğ e ri.........................................................170
6 — İthalat Miktarı ve D e ğ e r i.........................................................171
7 — Y urt İçi T a le b i....................................................................... ....173
S — İstihdam Durumu ................................................................ ....174
9 — Hammadde Potansiyeli ....................................................... ....174
- 158 Sayfa
IV -DÜNYADAKİ DURUM .............................................................
175
1 - Üretim Miktarları.................................................................
175
2 —Tüketim Miktarları...............................................................
181
V - SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI .......................................
187
1 - Yatırım ve Teşvik ...............................................................
187
2 —Diğer Sorunlar................................... ..................................
187
3 - Çevre Sorunları ve İş Güvenliği Konusundaki
Sorunlar........... .....................................................................
187
VI -SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER.....................................
188
1 —Talep Projeksiyonu .............................................................
188
2 —Üretim Projeksiyonu...........................................................
188
3 - İthalat ve İhracat Projeksiyonu .........................................
188
4 —Alınacak ö n le m ler................................................................
199
-
159 —
KURŞUN SEKTÖRÜ:
ı - G İRİŞ:
1 —Sektörün Tanımı:
Kurşun, madencilik sektöründe metalik madenlerin demirdışı metaller
bölümü içinde yer alan insanoğlunun kullandığı ilk metallerden biridir.
Kurşun, ersime noktası düşük, kolayca şekillendirilebilen, korrozyoııa
karşı dayanıklı, yüksek özgül ağırlığına (11,4 gr/cm 3) ve atom ağırlığı­
na (207,2) sahip çeşitli alaşımlar meydana getirebilme gibi özellikler
taşıyan bir elem enttir. Kurşunun ergime noktası 327,4°C. kaynama nok­
tası ise 1740°C dir. Kurşun metalinin sembolü Pb (Plumbum), sertliği
1,5, atom numarası S2 dir. Adi metaller arasında korrozyoııa karşı cn
dayanıklı, yassılaşma ve tel çekme özelliğine sahip bir metaldir. Kurşun
yüzeyinde oksidasyon sonucu meydana gelen PbSO^ ve PbCO^ korrozyona karşı mukavemeti sağlar. Kurşun PbO. PbjO ^, Pb 3
0
^, P b O v c
Pb-jO olmak üzere 5 tip oksit teşkil eder. En deyanıkh kurşun oksidi
PbO 'dur. Diğer oksitleri 630°C ta (PbO + O) Serüzit (PbC 03 ) vc Ar.dezit (P b S O ^ ’tir. Bunlar arasında kurşun üretimi bakımından en önemlisi
Galen'dir Galen bazen yalnız bulunur, bazen çinko mineralleri ile beraber
bulunur.
2 —Tarihçe:
Kurşun, kullanılmakta olan en eski metallerden biridir. Bunun en eski
örneği Çanakkale yöresindeki tarihi "Abydos" şehrinde bulunan bir fi­
gürdür ve M.Ö. 3000 yılına aittir. Mısır'da eski Mısır Medeniyetine ait
kurşun borular bulunm uştur ve kurşun lehiminin çeşitli alanlarda kui-
- 160-
lanildiği saptanmıştır. Finikeliler, Kıbrıs, Sardunya ve Ispanya'da kurşun
madenleri işletmişlerdir. Yunanistan'daki Lauriunı Kurşun-Gümüş m a­
deni tarihi zenginlik kaynağı olarak ün yapmıştır. Britanya, Sardunya
ve Ispanya'daki kurşun madenlerinin izabesinden sonra üretilen yan ürün
gümüşler, Ronıa'nın yükselişinde önemli rol oynamıştır.
Türkiye'de külçe kurşun üretimi milattan öncesine uzanmaktadır. Türki­
ye'de ilk üretilen kurşun madenlerinden en iyi bilineni Balıkesir'de Bal­
ya Karaaydın madenidir. Bu maden bir Fransız şirketi tarafından uzun
yıllar işletilmiş, tenörün düşmesi nedeniyle ekonomik olm aktan ç ık tı­
ğı için hükümetinde müsaadesi ile 1939 senesi ortalarında kapatılm ıştır.
Ancak, kapanıştan birkaç ay sonra ikinci dünya savaşı çıkm ış ve artan
kurşun talebi nedeniyle Balya-Karaaydın maden ekonomik durum a girnıişsede ıııaden ocağı kapandığından yer altındaki dekoviller, tulum balar,
destekler ve kuyu tesisleri söküldüğü, maden galerileri su dolduğu ve ç ö k ­
meler olduğu için tekrar işletitememiştir. Türkiye'nin bir çok yöresinde
bulunan kurşun yatakları tarih boyunca kurşun ve gümüş üretimi yap­
mak için işletilnıiştir. Yozgat Akdağmadeni, Bolkardağı madeni, Balya
madeni, Keban madeni ve Gümüldür madeni izabe curuflan ve zengin­
leştirme artıklan bu çalışmaların kanıtıdır.
Kurşun madencilik ve metalürjisi bugün dünya çapında büyük bir endüst­
ri olup, 1972 de kurşun metal üretimi tonaj olarak çelik, alüminyum ,
bakır ve çinkodan sonra beşinci sırayı almıştır. Dünyadaki endüstrileş­
miş ülkeler prim er kurşun yanında, kurşun ihtiyaçlarını büyük çap ta es­
ki ve hurda malzemeleri örneğin; akümülatör plakaları, kablo m uhafaza­
ları, boru ve levhaları toplayıp yeniden eıgittikden sonra izabehanelerde
rafine etm ek suretiyle de karşılamaktadırlar. Böylece sekonder olarak ra­
fine kurşun veya ana maddesi kurşun olan çeşitli alaşımlar elde edil­
mektedir.
- 161 -
3 — Kullanım Atanları:
Kurşun metalinin kullanım atanlarını aşağıdaki şekilde sıralamak müm­
kündür;
a) Ulaşım Sanayii: Akümülatör yapımı, benzin katkı maddesi, otom o­
bil yapım sanayii, makina yapım sanayii.
b) İnşaat Sanayii:
Kaplama sanayii, kurşun boru ve tesisat malzemesi,
ses izolasyonu, boya imali, kurşun yünü yapımı.
c) Harp Sanayii:
Mermi çekirdeği yapımı, muhtelif silah ve araç-gereç
yapımı için malzeme alaşımları.
d) Elektro-Teknik (Haberleşme) Sanayii:
Kablo imali, metal alaşımı
yapımı.
e) Ambalaj Sanayi:
Paket mühür kurşunu, konserve kutusu imalatı,
m uhtelif ambalaj malzemesi imalatı.
f) Matbaa Sanayii: Matbaa harfleri imali, kalıp imali.
g)
Boya ve Kimya Sanayii:
Kurşun oksit, kurşun krom at, bazik kro-
mat, üstübeç imali, m uhtelif kurşun bileşikleri, tetraetil ve tetram etü
kurşun, toz kurşun gresi, kurşun borosilikat.
h ) Diğer Kullanım Alanları: Aside dayanıklı depo iç kaplamaları, titre­
şimi önleyici bloklar, X ışınlarından korunma (röntgen, atom santrali
v.s.), kalafat kurşunu olarak, çinko elektrolizinde anot olarak, lehim,
av saçması....
- 162 —
4 — Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler:
Ülkemizde 1935 yılında M.T.A'nın (Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü)
kurulması ile kurşun-çinko aramalarının bilimsel olarak yapılmasına b a ş­
lanmıştır. Etibank'ın da aynı yılda kurulmuş ve maden işletmeciliğine
başlamış olması ülkemizde metalik madenlerin işletilmesi ve izabesi için
atılmış önemli bir adımdır. Etibank, eski bir kurşun-çinko m adeni olan
Keban madenini 1935 yılında işletmeye başlamıştır. Etibank, K eban'dan
üretilen çinko-kurşun cevheri ile bunlardan üretilen konsantrenin ço k az
olmasından dolayı rafine kurşun üreten bir tesis kurmaya teşebbüs e t­
memiştir.
1960 yılından sonra özellikle özel sektör tarafından küçük kapasiteli k o n ­
santre ve kalsine tesisleri kurulmuş ve ürünleri genellikle dış satıma dönük
olmuştur.
Çinko-Kurşun metali üretiminde en büyük atılım, 1973 yılında kurulm a­
sına başlanan "ÇİNKUR" tesisleri olmuş ve bu tesisler 1976 yılında ta ­
mamlanarak deneme üretimene geçmiştir. Kurşun izabe izabe tesisi ise
1979 yılında deneme üretimine başlamıştır. Bunun dışında özel sektör
kuruluşlarının işletmeye aldığı izabe ve rafinasyon tesisleri m evcut o l­
makla birlikte genellikle ikincil kurşun (hurdaya dayalı üretim ) üretim i
ülkemizde daha yaygındır. Çoğunlukla kurşun üreten firmalar kendi üret­
tikleri kurşunun tüketicisi durumundadırlar.
Nevarki, Çinkur Kurşun Tesisleri, çinko üretimi sırasında elde edilen yan
ürünleri değerlendirmek gayesi ile kurulduğu halde, yaptığı test ça lış­
malarından netice alamamıştır. Halen tesis atıl vaziyette b e k le m e k te d ir .
- 163 -
II - SEKTÖRÜN SANAYİDEKİ ÖNEMİ:
1 —ülke Kalkınmasında:
Yeraltı zenginliklerimizin değerlendirilmesi ve sanayiide kullanılan ham
madde ihtiyacının karşılanması açısından ülke kalkınmasında önemi bü­
yüktür.
2 — Sanayileşm ede:
Kurşun kullanım alanları itibariyle otom obil sanayii, inşaat sektörü ve
haberleşm e sektöründe en fazla kullanım alanı bulm aktadır. Bu nedenlede sanayileşmede büyük önemi haizdir.
3 — Savunmada:
Savunma sanayiinde hala mermi yapımında kullanılmakta olup, önemini
m uhafaza etm ektedir.
m - GENEL DEĞERLENDİRME:
1 — Sektördeki Kuruluşlar:
Ülkemizde kurşun metali üreticilerinin büyük kısmı kurşun tüketici­
leridir. en büyük izabe tesisleri olan bir üretici, üretimin tümüne ilaveten
büyük bir pay ile ithal edilen kurşunun da tüketicisidir. Diğer kurşun üre­
ticileri de metal ürünleri, boru, saçma ve kurşun oksit haline çevirmek­
tedirler. Ancak bu üreticilerin çoğunun hurda kurşun kullandıktın, ürün­
lerinden çok az bir kısmını cevher veya kurşun konsantresinden ürettik-
- 164 —
leri görülmektedir.
Türkiye'de kurulu en büyük kurşun izabe tesisi Mutlu Akü ve Malzemele­
ri A .Ş.'nin İstanbul Kartal'daki fabrikalarıdır. Bu fabrika iki adet su ce­
ketli izabe fırını ve rafinasyon tesisinden müteşekküldir.
Ülkemizdeki diğer önemli kurşun izabe ve rafinasyon tesisleri, İzm ir'deki
Aslan Kurşun Sanayi ve Ticaret A.Ş. kurşun fabrikası, İstanbul K ağıt­
hane'deki Ateş Kollcktif Şirketine ait kurşun fabrikası, Ç inkur A .Ş .
nin Kayseri'deki kurşun tesisleri, M.K.E. Kurumunun Kırıkkale fabrika­
sında sinter-izabe-rafiııasyon bölümlerinden oluşan kurşun fabrikası,
1011 Anatamir fabrikasına bağlı Ankara-Beypazan yolu üzerindeki k u r­
şun fabrikası sayılabilir.
2 - Mevcut Kapasite: (1982 yılı itibariyle)
Ş irk e t
Sin ter
Mutlu A.Ş.
40.000
Çinkur A.Ş.
Aslan A va - H. Yavaş
Ateş Koli. Şti.
Ana Tamir
M.K.E. Kurumu
Diğer Küçük Tesisler
Toplam :
(Birim: Ton/Yıl)
Rafinasyon
izabe
20.000
21.000
6.000
6.000
—
5.000
3.000
3.000
5.000
—
3.000
3.000
2.000
2.000
700
700
2.000
2.000
700
1.000
58.700
36.700
30.700
\
(Kaynak: TSKB Kimya Sektör Araştırması No: Kimya 18)
- 165 -
Kurşun sektöründe kurulu tesislerin özel sektör tarafından işletilmesi so­
nucu kapasite kullanımı hakkında yeterli bilgi ahnaınanuştır. Ancak ka­
pasite kullanımının % 50 civanndo olduğu tahmin edilmektedir.
3 —Üretim Miktarları:
Kurşun ve ürünleri Üretim Miktarları (1984-1985-1986)
(Birim :T on)
1984
1985
1986 (Tahmin)
Ham Kurşun
13.000
11.710
12.880
Kurşun Ürünleri
12.000
16.590
17.075
2.000
1.800
1.910
10.000
14.790
15.165
Yuvarlak ürünler ve profiller
Yassı ürünler
(Kaynak: DPT Yıllık Programları)
4 — Üretim Yöntemi Teknolojisi:
Kurşun cevherinden, kurşun konsantresinden, kurşun-çınko toplu kon­
santresinden metal kurşun elde edilmesi iki ana metodla yapılmaktadır.
A) Piro Metaluıjik Metod
B) Hidro Metaluıjik Metod
Günümüzde kurşun metali üretimi için araştırma halindeki usüBer şun­
lardır:
- 166 -
1 - "Conıinco" Kanada prosesi
2 _ O - S (St Joseph [Converter İzabesi) prosesi
3 - Kivcet - CS prosesi
4 — Liç prosesi
Klasik kurşun ergitme yöntemleri ise şunlardır:
5 —Reverbcr fırını
6 - Normal cevher haznesi fırını (Normal ore-heartlı)
7 - Modern cevher haznesi fırını (Modem ore hearth)
S - "Eoliden" elektrik ark fınnı
9 - "Outokump" flaş sistemi
10 —"Lurgi" prosesi
11 —Yüksek fırın (Şaft fırını)
12 —imperial İzabe metodu
Yukarıda sıralanan araştırma halindeki ve klasik metal kurşun üretim
usûlleri ayrı ayn izah cdilmiyecek, ancak yurdumuzda yaygın olarak u y ­
gulanan Pirometalurjik vc Hidrometalurjik metodlardan bazıları ile rafinasyon işlemleri anlatılacaktır.
A) Pirometalurjik İzabe Mctodları:
Pirometalurjik izabe ısı yoluyla madenlerin ergitilerek elde edilmesi m e ­
todudur.
(A .l) Wafcr-Jackct (su ceketli) Dik fırınlarda kurşun izabesi ham kurşun
üretimine yarayan Water Jacket fırınlan, daire veya kare kesitli dik fırın­
lardır. Madenin eridiği kısunda hava tüyerlerini havi su soğutmalı s a ç t a n
- 167 -
mamul çift cidarh su ceketleri fırının yan duvarlarını oluşturduğu için
bu fırınlara Water Jacket fırınlan adı verilir. Bu fmnlarda çinkosu 7c 3 'ün
ve bakın % 0,5'in altında olan zengin galen ve serüzit cevherleri ile flatasyondan elde edilen (% 40-60 Pb ihtiva eden) konnsantre direkt olarak
izabe edilir. İzabe işlemi iki safhada olur.
—Kavurma (2ünter) safhası
—Water-Jacket fırında izabe safhası
Kavurma (Zinter) safhası: Bu safha galenin (PbS) ihtiva ettiği % 20 niıı
özerindeki kükürdün % Ve indirilmesi ve izabe için gerekli katık madde­
nin ilavesi safhasıdır. Ocaktan üretilen cevherde 7c 3 ten fazla Zn ve 7c 0,5
der fazla Cu varsa Water-Jacket fınnlannda izabe edilemez. Bunun için
bu tip cevherlerin bakır ve çinkosunun daha önce flatasyon tesislerinde
ayrılması gerekir.
Water-Jacket izabesinde fırına şarj edilen kavrulmuş zinterlerin katkı
maddelere şu esasa göre hesaplanır. Fırında elde edilecek cunıfun akıcı
olması ve % 1 'in altında kurşun ihtiva etmesi için elde edilecek curufta:
7c 30 S i0 2
7* 35 FeO
7c 15 CaO
bulunmalıdır. Şarj hesabında bu yüzdeler esas alınarak cevher ve koktaki
SİO-), FeO ve Cao hesap edilir ve katkı maddelerinden eksik olanları ka­
vurma esnasında cevher veya konsantreye ilave edilir. Zengin cevher ka-
- 163 —
vurma esnasında cevher veya konsantreye ilave edilir. Zengin cevher ve
katkı maddeler 2-3 mm. ye kırılarak harman edilir. Kavurma az m iktar­
da (% 1-3) kömür tozu ulavesi ile Dwit-Loyd (hareketli ızgara) veya yer
tavalarında yapılır. Kavurma 700°C civarında olur ve kavurma boyunca
gerekli ısıyı cevherin bünyesinde yanan kükürt sağlar. Kavurma işlemine
kükürt muhtevası % l'in altına düşünceye kadar devam edilir.
WAter-Jacket fırınında İzabe Safhası: Bu usûlle izabe için cevherin c7c 50
der fazla kurşun ihtiva etmesi gerekmektedir. Reverber fırınlarının içleri
ateşe dayanıklı tuğla ile örülürdür. Yan deliklerden ergime bölgesine hava
verilir ve fırındaki ergime fuel-oü ile sağlanır. Reverber fırın aynı zam an­
da zamanda kavurma fırını olarak kullanılır ve fırında izabe iki safhada
olur.
—Kavurma safhasında kurşun konsantresi fırın tabanına serilir ve 600°C
ta kadar ısıtılarak hava verilir ve galenin PbO, PbSO^ haline gelmesi
sağlanır.
— Redüksiyon safhasında heva kesilir, ısı 800°C'a yükseltilir. Meydana
gelen galen PbO ve PbSO^ kavrulmamış galen ile birleşerek kurşun a ç ı­
ğa çıkar. Isı tekrar 600°C'a düşürülerek fırına hava verilir ve böylece bu
ameliyeler kurşunun redüksıyonuna kadar tekrarlanır. Neticede üstte
toplanan curuf akıtılır, alt kısımdan ham kurşun alınır ve fırına tekrar
konsantre şarj edilir.
B) Hidrometalurjik Metodlarr.
Madenlerin bir çözelti ile muamele edilerek (Liçing) bünyesinde yabancı
maddelerin önemli bir kısmının tasfiyesi ile daha yüksek tenörlü konsant-
- 169-
re üretimi hidrom etalurjik m etodudur.
(B .l) Klorlu Mahsûllerle Tasfiye: PbS halinde olan cevhcr önce 400-500°
C de kavrulur ve PbSO,j haline getirilir. Sonradan kavurmaya devanı edi­
lirken. tuz katılarak veya kavrulmuş maden KG veya F eC ij ile muamele
edilerek kuurşun klörûr (PbCl-?) elde edilir. Suda ayrılmış olan kurşun
klörûr hurda demirle muameleye tabi tutularak kurşun çöktürülür. Bu
şekilde elde edilen kurşun çam uru pirometaluıjik izab metodlanııdaıı
biri ile izabe edilerek külçe kurşun elde edilir.
(B.2) Sülfirik Asitle U ç Metodu: Kurşun cevheri sülfırik asitle muamele
edilirken yabancı maddeler erir ve çöken kısımda kurşun kısmen PbSO^
ve kısmen PbS olarak kalır. Bu şekilde elde edilen çökelek (Konsantre)
pirometaluıjik metodlardan biri ile izabe edilerek külçe kurşun elde edi­
lir.
HAM KURŞUN RAFİNASYONU:
a) Zararlı Metallerin Ayrılması:
Pirometaluıjik metodlarla üretilen ham kurşun brülörle ısıtılan bir potada
erşimiş halde iken dönen bir karıştırıcı ile karıştırılarak rafine edilir.
Ergimiş haldeki kurşunun içine toz halinde kükürt konup karıştırılarak
bakır ayrıştırılır. Ağaç talaşı ilave edilir ve lıava üflenir, bu suretle diğer
metaller ayrılır. Sudkostik ilavesi fle de antimuaıı ve bizmut yüzeyde
curuf olarak toplanır. Delikli kepçe ile yabancı maddeler alınır ve % 99.8
saflıkta kurşun (yum uşak) elde edilir.
-
170 —
b) Gümüş Tasfiyesi:
Kurşun cevherindeki gümüş ham kurşundan toplanır. Gümüşün kur­
şundan aynlması Perkes usulü ile sağlanır. Ham kurşundan yukardaki be­
lirtilen usul ile zararlı metaller ayrıldıktan sonra ergimiş kurşun içine
saf çinko tozu atılır. Çinko üc gümüş amalgam oluşturarak gümüş köpü­
ğü halinde (dross) yüzeyde toplanır ve süzgcçli kepçeler ile alınır. Bu kö­
pük, bir fırında bıülörle ısıtılarak çinko uçurulur ve gümüş elde edelir.
Uçurulan çinko yoğunlaştırılarak tekrar külçe çinko halinde kazanılır.
5 —İhracat Miktarı ve Değeri:
Kurşun Metali ve mamülleri ihracat Miktarı ve Değerleri
(Kaynak: IGM)
1984
Miktar
_________________ (Kg)
Ham Kurşun, Hurda
1985
Değer
(Dolar)
1986
Miktar
Değer
Miktar
Değer
(Kg)
(Dolar)
(Kg)
(Dolar)
12.000
9.152
2.010
1.407
750
2594
2.760
4.001
6.000
4.000
21.782
29.697
4.641
5.925
27.782
34.497
16.641
15.077
ve Döküntüleri
Kurşun Ürünleri
T o p tu n :
6 - İthalat Miktarı ve Değeri:
a) Kurşun Metali vc Mamulleri İthalat Miktarı ve Değerleri
(Kaynak: İGM)
1984
1986
1985
Miktar
Değer
Miktar
Değer
Miktar
Değer
(Kg)
(Dolar)
(Kg)
(Dolar)
(Kg)
(Dolar)
10.179.063
4.996.553
16.498.144 7.977.441
16.446.805 6.680.325
152.784
5.110.474
15.506.398 8.014.781
16.591.568 6.876.231
----------------- ----------------
--------------- ----------------
Hnın Kurşun,
Hurda ve
Döküntüler
Kurşun
ürünleri
Toplam:
10.331.847
5.110.474
16.506.398 8.014.781
16.591.568 6.876.231
b) Geçici ihraç yoluyla yurt dışına gönderilen sülfîirlü cevher ve konsantrelerin karşılığı olarak
yurda gelen kurşun metali:
1985 Yılı
İthalat
İhracat
Miktar
52.733.167 Kg
Kurşun (Pb)
Miktar
Değer (Dolar)
6.221.250 Kg
2.294.165
7.199.257 Kg
2.223.180
1986 Yılı
47.005.337. Kg.
8 - Yurt İçi Talebi: (Kaynak: DPT Yıllık Programlım)
1984
Ham Kurşun
23.000
Kurşun ürünleri
12.000
(Dirim: Ton)
1985
1986 (Tahmin)
28.196
30.625
16590
17.144
- 174-
9 - İstihdam Durumu:
Ülkemizdeki kurşun üretim tesisleri çoğunlukla özel sektör kuruluşları
tarafından işletildiği için istihdam durumu hakkında kesin bilgi alına­
mamıştır. Ancak 400-500 kişi civarında olduğu tahmin edilmektedir.
10 —Kurşun Sektörünün Hammadde Potansiyeli:
Ülkemiz, kurşun maden rezervi bakımından zengin bir ülke sayılmamak­
la beraber bugüne kadar bilinen zuhurlarda saptanan görülür, muhtemel
ve mümkün cevher rezervinin kurşun içeriğinin 1,2 milyon ton'a yaklaş­
ması küçümsenemez. Bilinen rezervler uygun bir maden işletmeciliği,
zenginleştirme ve izabe projesinin gerçekleşmesi ile yurt içi tüketimi uzun yıllar karşılayabilir. Hatta mevcut zuhurlarda arama faaliyetlerinin
hızlandırılması ile büyük rezervlerin bulunması ihtimali kuvvetlidir.
Türkiye'nin Bilinen Çinko-Kurşun Cevheri Kaynaklan
(Kaynak: Kimya Sektör Arattırma Yayın No: 18)
Rezerv
Göninür
(Ton)
36.182.794
Tenor%
Muhtemel
Mümkün
(Ton)
(Ton)
17.199.362
6.923.716
Metal İçtıiği
Toplam
Pb
Zn
(TOI>)
(Ton)
Pb
Zn
(T °n)
2,03
6,18
60.305.872
1.222.908 37.256.675
IV - DÜNYADAKİ DURUM:
(Kaynak: World Metal statistics)
1 - Üretim Miktarları: (Birim: 1000 Metrik Ton)
Ü_LJÇE J L E R ________
AVRUPA:
Avusturya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
B.Almanya
Yunanistan
İrlanda
İtalya
Hollanda
Norveç
Portekiz
İspanya
İsviçre
İngiltere
Yugoslavya
T o p I a nı
6 Aylık
___ 1986_
_ _ J 9 8 4 _ __
1985
26.2
119.7
13.0
4,5
205.7
357.2
11.6
9.1
140.5
33.6
—
6.0
77.5
2.0
338.4
120.2
25.5
105.3
4,6
223.6
356.3
13.7
9.0
135.0
37.3
—
7.0
69.1
2.0
327.2
131.7
10.7
51.1
2,4
111.8
190.7
9.0
4.2
78.0
19.1
—
3.0
42.5
1.2
157.1
74.9
1.612.8
1.603.4
828.9
ÜLKELER
1984
AFRİKA:
Marako
48.3
Namibya
28.9
Nijerya
G.Afrika
0.6
24.0
Tunus
8.4
Zambiya
Diğer Ülkeler
9.3
Toplam:
6.5
126.0
1985
63.5
31.8
38.5
20.5
0.8
34.1
2.0
0.6
12.1
1.2
10.1
2.9
6.0
3.0
155.0
72.1
ÜLKELER
1984
ASYA :
Utır ma
Hindistan
6.9
23.1
7.5
İran
Japonya
362.9
Malezya
9.0
Fiiipinicr
4.0
G.Korc
20.3
Tayvan
44.3
Tayland
6.2
Türkiye
9.0
Diğer ülkeler
T o p 1 a nı :
10.0
503.5
6 Aylık
1985
1986
9.4
24.0
7.5
4.8
11.9
3.6
367.0
10.0
7.0
20.2
189.0
4.8
3.6
'
24.6
7.5
3.6
10.0
4.8
520.5
3
12.0
48.7
9.2
i
5.4
268.1
ÜLKELER
1984_
AMERİKA:
Kanada
254.4
A.B.D.
1.014.0
Arjantin
31.3
Birczilya
63.7
Meksika
172.4
Venezüella
Diğer Ülkeler
Toplam:
17.0
3.6
1.627.6
6 Aylık
1985
1986
240.0
140.2
1.067.9
497.0
35.0
17.4
72.9
39.7
201.9
92.7
20.0
8.4
6.4
3.0
1.727.4
827.6
ÜLKELER
1984
OKYANUSYA:
Avustralya
Yeni Zelanda
Toplaın:
GENEL TOPLAM :
220.3
6.0
226.3
4.096.0
6 Aylık
1985
1986
212.1
103.8
6.0
3.0
218.1
106.8
4 . 224.4
2. 103.5
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER:
Bulgaristan
114.0
Çckoslavakya
47.0
D. Almanya
35.0
Polonya
83.4
Romanya
45.9
S.S.C.B.
800.0
Çin Halk Cumhuriyeti
200.0
K. Kore
T o p la ııı:
DÜNYA TOPLAMI:
65.0
1.390.3
5.485.3
6 Aylık
1985
116.0
21.5
55.0
87.3
47.0
810.0
215.0
65.0
1.416.8
5.641.2
1986
2 - Tüketim Miktarları:
(Dirim: 1000 Metrik Ton)
ÜLKELER
1984
AVRUPA:
Avusturya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
B.Almanya
Yunanistan
İrlanda
İtalya
Hollanda
Norveç
Portekiz
Ispanya
İsveç
İsviçre
İngiltere
Yugoslavya
Diğer ülkeler
62.3
72.4
17.0
19.5
209.1
357.0
20.0
9.4
233.0
47.2
14.0
26.6
112.7
27.0
9.5
295.3
115.2
0.2
Toplam
1.647.4
1985
61.9
65.9
13.4
24.1
208.0
345.0
22.8
9.4
230.0
45.1
14.0
25.9
103.1
26.5
10.5
274.3
139.3
0.3
1.619.5
6 Aylık
1986
29.5
43.1
6.6
9.1
103.0
181.8
12.0
4.2
148.8
27.9
6.3
12.0
59.9
23.9
5.3
138.0
61.5
872.0
ÜLKELER
1984
AFRİKA:
Mnrako
4.1
G.Afrika
43.9
Tunus
3.5
Zambiya
17
Diğer Ülkeler
53.7
Toplam :
106.9
6 Aylık
1985
1986
5.0
36.8
2.4
3.0
38.3
2.4
33.0
85.5
57.1
1.8
0.7
19.2
00
to
ÜLKELER
ASYA:
Hindistan
Japonya
57.6
390.1
G.Korc
46.0
Tayvon
55.8
Tayland
16.6
Türkiye
19.2
Diğer ülkeler
T o p I a nı :
102.5
687.8
6 Aylık
1985
1986
70.0
30.0
394.9
192.8
63.2
23.7
40.4
21.4
23.0
9.0
26.5
6.0
77.5
39.0
695.5
321.5
ÜLKELER
1984
AMERİKA:
119.8
Kanada
1.185.3
A.B.D.
Arjantin
28.0
Birezilya
64.3
Meksika
86.3
Peru
14.2
Diğer Ülkeler
35.8
Toplam:
1.533.7
6 Aylık
1985
1986
100.3
1. 141.7
33.0
74.2
56.1
540.9
17.4
40.2
105.6
13.7
37.2
42.5
1. 505.7
9.0
22.8
728.9
ÜLKELER
1984
OKYANUSYA:
Avustııralya
58.8
Yeni Zelanda
8.1
Toplam:
GENEL TOPLAM:
55.9
4.042.7
6 Aylık
1985
1986
59.4
30.3
10.5
6.0
69.9
36.3
3.976.1
2.015.8
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER:
3.0
Albania
Bulgaristan
114.0
Çckoslavakya
48.1
D. Almanya
90.0
Hungurya
13.2
Polonya
89.5
Romanya
89.5
S.S.C.Ü.
790.0
Çin Halk Cumhuriyeti
215.0
27.0
K.Kore
Küba
3.5
Diğerleri
3.0
T o p 1a m :
1.447.3
DÜNYA TOPLAMI:
5.490.0
6 Aylık
1986
3.5
115.0
50.0
95.0
13.5
93.5
93.5
800.0
220.0
25.0
4.2
3.0
1. 471.7
5. 447.8
- 187 -
V - SEKTÖRÜN SANAYİ SORUNLARI:
1 —Yatırım ve Teşvik:
ülkemizde genel olarak kurşun metali üretimi ikincil yeni hurda malze­
meye dayanılarak gerçekleştirilmektedir. Ülkenin ihtiyacı olan nıetal
kurşunun karşılanması için, her yıl yaklaşık 15 ila 20 bin ton civarında
kurşun metali döviz ödenerek ithal edilmektedir. Raporumuzun sonuç
kısmında açıklandığı gibi. Çinkur A.Ş. nin tevsii projesinde öngörülen
yaklaşık 40.000 ton/yd kapasiteli, birincil kaynaklardan kurşun ürete­
cek olan tesislerin yatırımının gerçekleşmesi büyük önem taşımaktadır.
Dolayısıyla bu yatırım gerçekleştirilebilmesi için, her türlü devlet desteği
ve teşviğinin yapılması zorunludur.
2 — Diğer sorunlar:
Sektörde ülke ihtiyacım karşılayacak düzeyde metal üretimi halen yapı­
lamadığı gibi, yapılan üretimde ikincil kaynaklardan (hurda, döküntü)
yapdmaktadır. Bu nedenle sektörün ihracat, teknolojik faktörler, liberas­
yondan etkilenme gibi sorunlarının önemli olmadığı kanaatindeyiz.
3 —Çevre Sorunları ve İş Güvenliği Konusundaki Sorunlar:
Bu sektörde, özellikle kurşun buharlarının kötü etkilerinin önüne geçil­
mesi için İşçi Sağlığı vc İş Güvenliğine uygun hareket edilmesi gerekli­
dir. Ayrıca periyodik olarak çalışanların kan analizleri yapılmalı kanda
kurşun miktarlarının sınır değerlerini aşması halinde çalışanın ver değiş­
tirmesi sağlanmalıdır. Bunun dışında çevre kanunun amir hükümleri ye­
rine getirilerek hava kalitesinin korunması, çevredeki bitki ve hayvanlara
- 188 —
zarar vermeyecek tedbirler alınması sağlanmalıdır.
VI - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER:
1 - Talep Projeksiyonu (1987-2000):
Ülkemiz yıllık ham kurşun talebi 30.000 ton, kurşun ürünleri talebi 17.
000 ton civarındadır. Bu değerler baz alınarak ve % 3 lük artış trendi
kabul edilerek talep projeksiyonu yapılmıştır.
(Birim : Ton)
1987
1988
1989
1990
1997
1998
1999
2000
Ham
Kurşun 30.000 30.900 31.827 32.787 40.317 41.527 42.772 44.056
Kurşun
Ürünleri 17.000 17.510 18.035 18.576 22.846 23.531 24.237 24.965
2 —Üretim Projeksiyonu:
Ülkemizde üretilen kurşun metali mevcut talebe cevap vermekten uzak­
tır. Çinkur A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi düşünülen kurşun tesisleri
kuruluncaya kadar bu durum devam edecektir. Dolayısıyle üretim ar­
tışı beklenmemektedir. Bu nedenlede üretim projeksiyonu yapılmamıştır.
3 - İthalat —İhracat Projeksiyonu:
Mevcut kurşun üretim inin düşük seviyede olması nedeniyle ortaya çıkan
- 189 -
talep eksiği ithalat ve geçici ihraç yoluyla temin edilmektedir. Şu anda
ülkemizde ham kurşun üretimi 13.000 ton/yıl. kurşun «ünleri 17.000
ton/yd civarındadır. Talep projeksiyonunda öngörülen ihtiyaç ise ithalat
yoluyla sağlanacakta. Diğer taraftan kurşun ihracatımız yok denecek
kadar azdır, ülkemizin kurşun metal ithalatı 16.000 ton/yıl civarındadır.
Bu m iktar esas alınıp *7 3 artış trendi kabul edilerek projeksiyonu yapıl­
mıştır.
Kurşun Metali İthalat Projeksiyonu (1987-2000)
1987
1988
1989
1990
1997
1998
1999
2000
Ham
Kurşun 16.000
16.480 16.974 17.483 2 1 J 0 2
22.148 22.812 21J 0 0
4 —Ahnacak önlem ler:
Ülkemizin kurşun metali tüketimi yaklaşık olarak 30.000 ton/yıl civarın­
dadır. Bu ım ktann yaklaşık 13.000 ton/yıl kadarı yurt içinde ikincil
(hurda) kaynaklardan üretilmektedir. Talebin arta kalan kısnu, ithalat
ve geçici ihraç yoluyla yurt dış ma gönderilen sülfüriü konsantrelerden
geri getirilen metal kurşunla karşılanmaktadır.
Geçici ihraç yoluyla yurt dışına gönderilen sülfüriü konsantrelerin ülke­
mizde değerlendirilmesi, direkt ithalatla döviz kaybını önlemesi bakımın­
dan birinci kaynaklara (cevher, konsantre) dayalı, tüke ihtiyaçlarına ce­
vap verecek üretim tesislerinin kurulması üzerinde önemle durulmalıdır.
Bu am açla Çinkur A.Ş. tarafından, sülfürlû cevherlerden kurşun ve çin­
ko üretimine yönelik tevsii yatırımı fizibilite çalışmaları sürdürülmekte-
- 190 -
dir. Bu yatırımda 39.000 ton/yıl kurşun metali üretilebileceği planlan­
mıştır. Bu çalışmaların bir an önce neticelendirilmesinin ülke çıkarları
açısından faydalı olacağı kanaatindeyiz.
1987
SANAYİ ŞURASI
DEMİR D İŞİ METALLER III. GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYON RAPORU
KADMİYUM
SEKTÖRÜ
- 193 —
İÇİNDEKİLER
Sayfa
I-
GİRİŞ .......................................................................................... .... 195
1 —Sektörün Tanımı ve Kuüanım A lan ları............................ .....195
2 — ülkemizde Yatan Geçmişteki G e lişm e le r..................... .... 196
U-
GENEL DEĞERLENDİRM E................................................... .... 196
1 —Sektördeki k u ru lu ş la r............................................................ 196
2 —Mevcut Kapasite ve kullanım lar.............................................196
3 — Üretim m iktarları..................................................................... 197
4 — Üretim M aliyetleri.............................................................. .....197
5 — Üretim Yöntemi ve T eknolojisi.............................................198
6 — ihracat M iktan te D eğerleri....................................................200
7 —itthalat Miktarı ve Değe H e r....................................................201
8 —Stok D urum u....................................................................... .....201
9 — Y urt içi T alebi..................................................................... .....201
10 —istihdam Dununu .............................................................. .....202
11 —Sektörün Hammadde P otansiyeli..................................... .....202
IH -
DÜNYADAKİ D U R U M .................................................................203
1 — Üretim M iktarian......................................................................203
2 —Tüketim M iktarian.............................................................. .....209
I V - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER .................................
1 —Talep P ro jek siy o n u ............................................................ ..... ^ 4
2 — Üretim P rojeksiyonu..........................................................
3 —Alınacak Ö nlem ler..............................................................
.
-1 9 5 KADMİYUM SEKTÖRÜ:
I - G İRİŞ:
I —Sek torun Tanımı ve K ofanan Alanları:
Atom ağırlığı
Atom No'stı
112,41
48
Elcime "C
320,9
Kaynama °C
765
Yoğunluk
7.65 gr/an1
1917 ydmda Stromaycr tarafından çinko karbonat içerisindeki enpüritelerden tespit edilmiştir. Kadmiyum çinko cevherleri içerisinde iz ele­
m ent hafinde b ulunma k ta * r. CdS "Gıenokit’' kadmiyumun tek tabii bi­
leşiğidir. D tayada kadmiyum. çm ko-knışan-faabr işleyen tesislerde yan
örfin olarak elde edilmektedir. Genellikle çinko üretiminin yan ürünü ola­
rak elde edilir. Ortalama her ton çinko için takriben 3 Kg. kadmiyum
üretilmektedir.
Kadmiyum yum uşak gümüş renginde olup pek çok özelliği çinkoya ben­
zeyen bir elementdir. Çok düşük ergime noktah alaşımların yapımında,
düşük sürtünme katsayılı ve yorulmaya karşı dirençli yatak alaşımlarının
yapımında ve en fazla (kullanımının % 60'ı) kaplamacılıkta kullanılmak­
tadır. Oksitlenmeye olan direncinden ötürü çinko galvanizleme ye benzer
bir şekilde kadmiyum kaplaması yapılmaktadır. Elektrik kon faktörlerin­
de gümüşle birlikte yapmış olduğu lehim tipi alaşımları, baladı alaşıınlann uzun ömürlü ve şarj edilebilir Ni-Cd pD yapımı ve nükleer reaktörlerde
reaksiyon kontrol çubukları diğer kullanım a lan lan dır.
-1 9 6 -
Kadmiyum bileşikleri, siyah-beyaz ve ıenldi televizyon tüplerinde, san
ve kırmızı boya yapımında, bazı kimyasal işlemlerde katalizör olarak,
elektronik endüstrisinde yan iletken imalinde kullanılmaktadır.
2 —Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler:
Kayseri-Zamantt bölgesindeki oksitli çinko-kurşun cevherlerinin d eğ er­
lendirilmesi amacıyla 8.5.1965 tarihinde merkezi Kayseri'de olm ak üze­
re halka açık anonim şirket olarak ÇİNKUR A.Ş. kurulm uştur. F abrika
tesisleri inşası 1972 yılında başlamış ve 1976 yılmda tesis çin k o üreti­
mine geçmiştir.
Yukarıda bahsedildiği üzere, çinko metalürjisinin yan ürünü olarak k ad ­
miyum metalinin elde edilmesi için, birdde kadmiyum tesisi in şa edil­
miştir. Çinko üretim miktarına bağlı olarak çalışan bu tesis 1978 yılında
yurdumuzda Ok kadmiyum metali üreten tesis olarak devreye girm iştir.
D - GENEL DEĞERLENDİRME:
1 —Sektördeki Kuruluşlar
Sektörde üretim yapan yegane kuruluş ÇİNKUR A .Ş. dir.
2 - Mevcut Kapasite ve Knllanimı: (Kaynak: Çinkur A .Ş.)
Ana Mal
Kapasite Birimi
Kadmiyum Metal
Kapasite
Ton/yıl
125
Kapasite KaHammı: (% olarak)
1984
1985
1986
25
26
5
Kadmiyum ünitesinin üretimi, çinko üretimine bağlı olarak, yukanda
görüldüğü gibi (1986 yılı revizyon dobyısıyfe) % 5 oranında gerçekleşe­
bilmiştir.
3 — Üretim Miktarları:
Ana Mal
Üretim Birimi
1984
1985
Ton
30,924
32,146
1986
Kadmiyum
Metal
6,070
4 — Üretim M aliyetleri: (Birim: TL/Ton)
1984
1985
1986
Sınai
Ticari
Sınai
Ticari
Sınai
Ticari
934.516
1.076.099
1.283.094
1.203390
1.817.498
1.203.390
Ticari maliyetler satış durum u dikkate alınarak hazırlandığı için satışın
fazla olduğu yıllarda ve stoktan satılma durumlarında o yılın sınai ma*
liyetinin altına düşmektedir.
- 198 —
5 —Üretim Yöntemi Teknolojisi:
Kadmiyum Dünya'da hemen hemen sadece çinko üretiminin yan ürünü olarak elde edilmektedir. Ortalama her ton çinko için takriben 3 Kg.
kadmiyum üretilmektedir. Az miktarda ikincil üretim olarak baca tozla­
rından, curuf ve diğer proses artıklarından, kullanılmış pillerden üretil­
mektedir. Çok az miktarda da birinci olarak kadmiyum, kurşun ve bakır
izabelerinden elde edilmektedir.
Kadmiyum üretiminde kullanılan yöntem başlıca iki tiptir.
1 —Hidrometaluıjik Yöntem:
Genellikle oksit halinde yan ürün olarak elde edilen kadmiyumlu artık­
lar, içerisinde bulunan diğer minerallerin yapısına göre kadmiyum çizebOen bir çözücü ile işlem görmesi ve çözeltiye giren kadmiyumun bir m e­
tal olarak çöktürülmesi esasına dayanmaktadır.
2 —Elektroliz Yöntemi:
Bu yöntem hidrometalurjik yöntemin bir devamı olarak netilendirilebiIir. Hidrometaluıjik yöntemle çöktürülme sağlanmadığı taktirde solüs­
yondan kadmiyum alınması elektroliz yolu ile gerçekleştirilir.
Çinkur A.Ş. de uygulanan hidrometaluıjik yöntemin kısa izahı:
Çinkur A .Ş. fabrika tesislerinde bulunan liç ünitesinde çinko üretim
teknolojisinin bir kademesi olan çinko sülfat solüsyonunun arıtılması es­
nasında elde edilen arıtma kekleri, kadmiyum ünitesinde 160 gr/lt asit
-
199 -
(H-* S O .I ihtiva eden kullanılmış asit ile (elektroliz ünitesinden alman)
50
kapasiteli beton ve içi aside mukavim tuğla iie kaplanmış kadmi­
yum ünitesi I. ve 2. liç tanklarında homojen bir karıştırma ve 80-85°C sı­
caklıkta liç edilir. PH: 5 civarında Ni ve Cu çöktürülür. Solüsyon pres
filtrelerden süzülür, süzülen solüsyon 3. kadmiyum tankına alınır. Pres
filtrelerde Cu ve Ni tutulur. 3. kadmiyum tankına alınan solüsyona stronsuyum karbonat ilave edilerek kurşun çöktürülür. Tekrar pres filtrelerden
geçirilerek arıtılan solüsyon 4. kadmiyum tankına alınır. Bu solüsyon
kadmiyum sülfat (CdSC>4 solüsyonudur. Bu solüsyona saf çinko tozu ila­
ve etmek suretiyle kadmiyum sünger halinde çöktürülür. Tankta kalan
çinko sülfat solüsyonu pompa vasıtasıyla, yeniden değerlendirilmek
üzere liç imitesine gönderilir. Kadmi> ur süngeri (pponge), briket makine­
sinde briket haline getirilir. Briketler pota fırınında ergitildikten sonra
kurşun ve çinkodan anndm lm ası için gıanüle sudkostik ilave edilerek
empürifeierin curuf olarak üste toplanması teıran edilir. Alttaki erimiş
kadmiyum metal çubuk veya levha halinde kalıplara dökülerek satışa
arzedüir.
Birim Üretim Girdileri:
Cinsi
Birim
Miktarı
1. Arıtma keki
2. A ntm a keki
Çinko tozu
Sönmüş kireç
Stronsuyum Karbonat
Kraft kağıdı
Pres filtre bezi
Buhar
Demineralize su
Ham su
Basınçlı hava
Eneıji
Ton
Ton
Ton
Ton
Ton
Kgr
m
m3
m3
m3
m3
Mwh.
5
5
1,5
0.150
0.050
64
35
100
115
320
700
6.5
(Kaynak : Çinkur A .Ş.)
İhracat Miktarı ve Değerleri: (Kaynak: Çiıikur A .Ş.)
1984
Metal Kadmiyum
1985
1986
Miktar
(Kg)
Değer
(¡5)
Miktar
(Kg)
Değer
($ )
Miktar
(Kg)
Değer
($ )
—
—
—
—
53.772
127.440
7 - ithalat Miktarı ve Değerleri: (Kaynak: l.G.M)
1984
Kadmiyum ve
Mamulleri
1985
1986
Değer
Miktar
Değer
(fi)
Miktar
(Kg)
(3 )
(Kg)
(JS)
16.991
1.508
4.494
6.287
Miktar
Değer
(Kg)
4.680
21.894
8 - Stok Durumıt: (Kaynak: Çinkur A.Ş.)
1984
Metni Kadmiyum
47,618
9 - Yurt İçi Talebi:
Yıllar
Dış Alımlar
(Kg)
1984
4.680
1985
1.508
1986
6.287
(Dirim: Ton)
1985
1986
72,704
12.850
İç Satışlar
(Kg)
Toplnın Tüketim
(Kg)
11.695
•16.375
7.059
8.567
18.339
12.052
-2 0 2 -
10 —İstihdam Durumu:
Tüketici firmalann istihdam dununu hakkında bilgi sağlanamamıştır.
Ancak üretici firma olarak Çinkur A.Ş. deki istihdam durumu dikkate
alınacak olursa;
Bilindiği gibi kadmiyum çinko üretimine bağlı olarak bir yan ürün şek­
linde üretilmektedir. Bu nedenle sektörün işçi istihdamı çok az olm ak­
tadır. Çinkur A.Ş. de kadmiyum ünitesinde çalışan elemanların sayısı
10 kişi matında değişmektedir.
1 1 —Sektörün Hammadde Potansiyeli:
Kadmiyum genellikle çinko ve kurşun kompleks cevherlerinde bulunur.
Bu cevherlerin oksidi olanlarında takriben % 0,6, sülfürlü tiplerinde ise
% 0,01 civarındadır. Ülkemizde 500.0000 ton oksitli ve 60.000.000 ton
civarındada sülfürlü tip cevher mevcuttur. Bu değerlere göre, oksidi tip
cevherlerde 3.000 ton ve sülfürlü tip cevherlerde 6.000 ton olmak üzere
toplam 9.000 to n lu k bir potansiyel olduğu mevcut rezerv verilerinden
anlaşılmaktadır.
(Kaynak: M.T.A., ÇİNKUR A.Ş.)
Ill - DÜNYADAKİ DURUM: (Kaynak: World Metal Statistics)
Dünya Rafine Kadmiyum Metal üretim i: (Ulriın: Ton)
6 Aylık
0 LK HL ER
1984
1985
1986
AVRUPA:
Avusturya
Finlandiya
Fransa
53.0
1450,0
1293,0
564,0
614,0
446,9
365,4
36.0
919.0
386.0
345.9
933.7
240.0
515,0
1095,4
360,0
636,3
597,5
163,5
Ispanya
152,0
189,8
425,5
110.2
267,9
180.0
Ingil tere
389.9
48,0
370,3
48,0
235,0
36.0
5700,8
5178,0
3847.5
Had Almanya
İtalya
Hodanda
Norveç
Yugoslavya
T o p 1a m :
1110,9
203
Belçika
48,8
ÜLKELER
1984
AFRIKA:
Cezayir
Namibya
24.0
41.0
300,0
Zaire
Zambia
Toplam:
365,0
9 Aylık
1986
24.0
18,0
60.0
79,0
280,0
210.0
364,0
307,0
204
1985
ÜLKELER
1984
ASYA:
Hindistan
Japonya
143,0
2399,9
Güney Kore
Türkiye
460,0
12,0
Toplam
3014,9
9 Aylık
1986
190,3
119,1
2554,8
1884,3
460,0
345,0
16,0
3221,1
2360,0
205
1985
ÜLKELER
1984
AMERİKA:
Kanada
1773,7
U.S.A.
2066,4
Aıjantin
24,0
Brezilya
224,5
Meksika
893,6
—
Peru
Toplam:
4982,2
9 Aylık
1986
1173,4
1677,7
1805,2
46,0
34,7
223,6
189,5
852,1
574,5
4510,9
3777,3
206
1711,5
Ü L K KL KK
1984
OKYANUSYA:
Avustralya
Genel Toplam:
1060,1
15123,0
9 Aylık
1985
1986
878,9
650,4
14152,9
10942,6
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER:
Bulgaristan
Demokratik Almanya
Polonya
175,0
15,0
600,0
Romanya
U.S.S.R
Çin
Kuzey Kore
60,0
2750,0
360-°
120,0
T o p 1a m :
4080,0
DÜNYA TOPLAMI:
19203,0
9 Aylık
1986
175.0
15.0
55.0
2750.0
380.0
360.0
4345.0
18497,9
208
610.0
2 - Tüketim Miktnriıın:
IMlnya Rafine Kndıniyum Metni Tüketimi: (BirimToıı)
ÜLKliLliR
1984
AVRUPA:
Belçika
1777,0
Fransa
917,9
Batı Almanya
1437,8
İtalya
474,4
İsveç
296,0
Ingiltere
1283,1
Yugoslavya
Diğer Avrupa ülkeleri
T o p I a ın
96,0
144,0
6426,2
6 Aylık
1985
1986
1924.5
1104,4
1010,0
507,5
1372,3
775.1
400.0
72,4
296.0
148.2
1390.6
745,9
96,0
48.0
144.0
72.0
6633,4
3473,5
I
$
ÜLKELER
1984
ASYA:
Hindistan
142,2
2094,8
Japonya
Güney Kore
60,0
Taiwan
57,0
Diğer Asya Ülkeleri
50,0
T o p l a m:
2404,0
6 Aylık
1985
1986
184,3
98.5
2041,9
1007,5
60,0
30.0
57.0
28.5
50.0
25.0
2393,2
1189,5
0 I. K I- I, !■: K
1984
AMI IÎİKA:
K;m:id;i
l*W,5
USA
422(>,.l
l!iic/ily;i
2U7.0
M rk sik a
57(>,0
D ijmt Amerika Ülkeleri
! o |) I ;i m :
48,0
5250,8
6 Aylık
1985
1986
118.7
50.1
3(.7.»,3
2586.4
224.0
122.3
572.8
264.9
48,0
24.0
4636,8
3047.7
ÜLKELER
1984
OKYANUSYA:
Avustralya
Genel Toplam
144,0
14243,0
6 Aylık
1985
1986
144,0
72,0
13819,4
7788,7
ÜLKELER
1)10ER ÜLKELER.
Çekoslovakya
210,0
Demokratik Almanya
400,0
Polonya
200,0
U.S.S.R
2200,0
Çin
330,0
Diğerleri
245,0
T o p l a ın ;
DÜNYA TOPLAMI:
3585,0
17828,0
6 Aylık
1985
350.0
420.0
210.0
2900.0
400,0
4535.0
4535.0
18354,4
1986
-2 1 4 -
IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER:
1 —Talep Projeksiyonu:
Türkiye’nin son üç yılda, ithalat ve Çinkur’un yurt içi satış m iktarlarına
göre tüketim miktan ortalama 14,5 ton'dur. Bu tüketim dikkate alına­
rak % 3 artış trendi uygulayarak talep projeksiyonu çizilmiştir.
1987
1988
1989
1990
1997
1998
1999
2000
14,9
153
15,8
16,3
20,6
21,2
21,9
22,5
2 —Üretim Projeksiyonu:
Ülkemizdeki çinko metal üretimine bağlı olarak, kadmiyum m etali üre­
timinin 25*30 ton/yıl olarak devam edeceği Çinkur A .Ş. üretim m ik tar­
larından anlaşılmaktadır.
3 —Alıncak önlemlerin Belirtilmesi:
Son üç yılda bu sektörde talebin 14,5 ton civarında olduğu saptanm ıştır.
Bu talebin 4,5 ton'u ithal yolu ile sağlanmaktadır. Talebin takriben % 70
'i Çinkur A .Ş. tarafından karşılanmaktadır. Çinkur A .Ş. ülke tüketim i­
nin üzerinde bir üretim yapmakta ve mevcut üretim miktarına görede ül­
kenin 2000 yılma kadar olan talebine cevap verebilmektedir. Ç inkur A .Ş
üretim maliyetlerinin, dünya piyasa satış fiyatlarının üzerinde olm asından
kadmiyum ihracatında sıkıntılar olmakta isede, zaman zaman fiyat d a l­
galanmasından istifade ederek ihraç imkanı bulunmaktadır. Bu n e d e n le
sektörde şimdilik yeni bir yatırıma gidilmesine veya herhangi bir şekilde
sektörün korunmasına gerek görülmemektedir.
1987 SANAYİ ŞURASI
DEMİR D IŞI METALLER İÜ. GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
C I VA
SEKTÖRÜ
—217 —
İÇİNDEKİLER
Sayfa
I-
G İR İŞ .......................................................................................... 219
1 —Sektörün Tanımı ve Tarihçesi .......................................... 219
2 —KuUanon Alanları ...............................................................220
3 —Ülkemizdeki Yakın Geçmişteki G elişm eler................... 220
O-
GENEL DEĞERLENDİRM E................................................... 221
1 —Sektördeki K u ru lu şlar........................................................221
2 —Mevcut Kapasite kullanım ı................................................. 222
3 —Üretim M iktarları................................................................. 224
4 —Üretim M aliyetleri.............................................................. 225
5 — Üretim Yöntemi Teknolojisi ............................................ 227
6 —İhracat Miktarı ve D eğerleri.............................................. 228
7 — İthalat Miktan ve D eğ erle ri.............................................. -28
8 —Stok D orum u........................................................................228
9 — Y ort Dışı T alebi................................................................... 228
10 — istihdam Durama ...............................................................229
11 —Sektörün Hammadde Potansiyeli......................................230
m -
DÜNYADAKİ D U R U M ............................................................ 230
1 —Ü retim ................................................................................... 231
2 - İ t h a l a t................................................................................... 232
3 - AET Ülkeleri İthalat ve İhracat Detaylan ..................... 232
I V - SONUÇ VE ÖNERİLER ..........................................................234
— 219 —
CIVA SEKTÖRÜ:
I —G İR İŞ:
1 —Sektörün Taunu ve Tarihçesi:
Civa metali ilk önce Yunan Filozofu Aristo kles tarafından M .ö. 4. asır­
da keşfedilm iştir. M .ö. 315 yılında Sinaberin (HgS) sirke ile prinç ha­
vanda dövülerek civanın ekle edOdiği befirtümektedir. M.ö. 50. yılda ise
Dioscrides tarafından, dem ir pota içerisinde HgS ısıtılarak dtstflasyon yo­
lu Qe civanın elde edilmesi sağlanmıştır.
Civa m etali + 1, + 2 değerliklidir, özgül ağırlığı 20°C de 13.545 gr/cm5
dür. Erime noktası -3 8 ,8 7 °C olup, kaynama noktası 357,3° dır. Crva.
oda sıcaklığında av ı halde bulunan gnnûş parlaklığına sahip bir metal­
dir.
Civa tabiatta bir takım büeşOüer hafinde bulunmaktadır. En ekonomik olanı Sinaber (HgS) dir. ö z g ü ağttbğj 8,0-8,2, serdiği 2-2.5 tur. Genel ola­
rak bazik koşullarda ve hidrotermal alkalin solüsyonlarından oluşur.
580° C ye kadar dayanıklıdır. Asitlerden etkilenmez, sadece kireç suyun­
da bir m iktar erime gösterir. Sinaber. (HgS) % 86,2 Hg ihtiva eder. Doğa­
da uzun süre kalabildiği için plaser yatak şeklindede bulunabilir. Çoğun­
lukla masif halde bazen de kristal hafinde bulunmaktadır.
Civa minerallerin zuhurlarında befirii bir yaş veya belirli tur yatak şekli
söz konusu değildir. Cevher intizamsız damar halinde, breş zonlannda
veya disséminé halde poröz kayaçlarda bulunmaktadır. Bunların intizam­
sız oluşları ve breşöc kayaçlarda bulunmaları, yüzeye yakın teşekkül et­
-2 2 0 -
tiklerinin bir delili olarak sayılmaktadır.
2 — Kullanım Alanları:
Civa Metali; elektrikli cihazlar üretiminde, boya endüstrisinde, ilaç ya­
pımında, endüstriyel araçlarda ve kontrol aygıtlarında, laboratuvariarda,
tarım kesiminde, kağıt hamura üretimi, dişçilikte v s . gibi daha başka
birçok sahalarda kullanılmaktadır.
3 —Ülekemizde Yalan Geçmişteki Gelişmeler:
Ülkemizde başhca av a yatakları İzmir, Konya ve Kastamonu iHerimizdedir. Türkiye’deki dva madenciliğinin Ok belirtileri M.Ö. 1500 y ı l l a r ı n d a
Konya bölgesinde Prigalılar tarafından yapıldığı eski yazıtlarda belirtil­
mektedir. Hahköy Civa madenleri 1870*11 yıllarda lngjlizler tarafından iş­
letilmiştir. Hatta bu devirden kafana civa ihtiva eden fakir cüruflar
bilahare Etibank tarafından değerlendirilmiştir.
1970 yılından evvel dva fiyatlarının yüksek (duşu sanayideki kullanma
alanlarının genişliği ve ülkemizde civa üretimine elverişli ocakların b u lu ­
nuşu civa sektörânün gelişmesine yol açmıştı. 1970-1985 villan arasında
doğanın korunması, zirai ilaçlamadaki aşın zehirli durum civanın kul­
lanma alanlarım daraltmış, dünya civa fiyatlarında düşüşlere neden,
olmuş ve bunun yerine sentetik maddelerin kullanılmasına başlanm ıştır.
O yıllarda faaliyette bulunan 14 kuruluştan, kamu'ya ait iki kuruluş ha­
riç (Halıköy-Konya) Onikisinin peyderpey kapanmasına neden olm uştur.
Halen ülkemizde civa sektöründe Kamu Kuruluşu olan Etibank kalm ış­
tır.
II - GENEL DEĞERLENDİRME:
I —Sektördeki Kuruluşlar:
1975 yılından itibaren cıvada özel sektör üretim yapmaktan vazgeçmiş
sadece kamu kuruluşu olan Etibank iki kuruluşu ile (Halıköv-Konyal
faaliyetine devam etmiştir.
a) Kuruluşun Adı: Etibank Hafaköy Civa İşletmesi Müessesesi
Coğrafi Yeri: İzmir - Ödemiş - Beydağ
1984
Mülkiyet yapısı
Kapasitesi
1985
Kamu
Kamu
190 Ton Yd 190 Ton/Yıl
İşçim ik tan
222
Sermayesi (Mflvon TL) 2.710
Etibank'ın sermayesi (%)
100
215
3.500
100
1986
Kamu
190 Ton/Yıl
216
4.105
100
b) Kuruluşun Adı: Etibank Konya Civa İşletmesi
Coğrafi Yeri: Konya - Sarayönü
1984
Mülkiyet yapısı
Kapasitesi
Etibank’m sermaye
payı r e )
1985
Kamu
Kamu
262 Ton Yıl 264 Ton/Yıl
100
100
1986
Kamu
226 Ton/YU
100
1983 yılında Etibank Genel Müdürlüğüne bağlı işletme. 19S4 ve 19S4 yıl­
larında Seydişehir Alüminyum İşletmesi Müessesesine bağlı işletme ola­
rak faaliyet gösterdiğinden müstakil sermayesi bulunmamaktadır.
2 — Mevcut Kapasite Kullanımı:
a) Halıköy Civa İşletmesi Mflessesesi:
Yıllar
Üretim Çeşiti
Üretim Kapasitesi
1984
Civa
190 Ton/Yıl
1985
Civa
190 Ton/Yıl
1986
Civa
190 Ton/Yü
Üretim
Miktarı (Ton)
Kapasite
Kullanım Oranı (%)
b) Konya Civa işletmesi:
Yıllnr
Orlln Çcşitl
üretim Kapasitesi
1984
Civa
100 Ton/Yü
1985
Civn
100 Ton/Yıl
1986
Cıva
100 Ton/Yıl
üretim
Miktarı (Ton)
Kapasite
Kullanım Oranı (%)
3 — Üretim Miktarları:
İşletme — Ürün
1984
Halıköy — Civa
108,400
Konya - Civa
73,726
Üretim Miktarları (Ton)
1985
1986
I
151,179
135,034
&
75,149
126,615
'
4 - Üretim Maliyetleri:
Birim üretim Maliyetler (Ticari) TL. Ton
işletme - ürün
1984
1985
1986
Halıköy - Civa
3.938.437
4.308.436
4.972.380
Konya - Civn
7.878.200
11,939.017
11.622.855
-2 2 6 -
Civa Ticari Maliyetinin 1986 tarihi itibariyle gider türlerine göre yüzdesi:
Halıköy Civa
Hammadde
Yakıt
Elektrik
İşçilik
Amortisman
Finansman Gider Payı
Diğer Giderler
1986
0,4
19,8
7,0
41,8
4,1
—
26,9
Toplam:
100,0
Konya Civa
1986
Hammadde
0,2
Yakıt
8,9
Elektrik
37
işçflfc
Amortisman
Finansman Gider Payı
Diğer Giderler
Toplam:
52,1
41
_
310
100,0
- 227 -
5 — Üretim Yöntemi Teknolojisi:
Civa cevherinden metalik civa üretimi; genellikle pirometaiurjik ve Liçdektrolitik met odlar olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır.
Günümüzde, Dünya'da ve ülkemizde civa endüstrisinde kullanılan metodlar büyük bir çoğunlukla pirom etahııjiktir. Bu nedenle buruda da pirometalurjik üretim yöntemi açıklanacaktır.
Pirometaiurjik metodlarla Civa Üretimi:
Cıva cevherinin düşük sıcaklıkta kavrulmasıyla civanın buharlaşması ve
buharların tekrar yoğunlaştırılması esasına dayanan civa izabesi 4 unsur­
da incelenebilir.
1 — Civa cevherinin kavrulması
2 — Fırın gazlarının tozlardan ayrılması
3 —Civa buharlarının kondenzasyonu
4 —Civa çam urunun (stup) işlenmesi
Civa cevheri 3,5 cm. ebada kırıldıktan sonra fuel-oil ile ısıtılan döner
fırında kavrulur. 585
de kavrulan cevherdeki civa buhar halinde baca
gazlarıyla birlikte emilir ve kon dense sistemine basılır. Kondense siste­
minde sıcaklığı atm osfer sıcaklığına düşen cıva buhar halinden sıvı ha­
line geçer ve kondense borularında stup adı verilen civah çamur şeklin­
de toplanır. Kondense borularının yıkanması ile havuzlara alınan çamur
sönmemiş kireç fle muamele edilerek saf civa çamurdan ayrıştırılır ve
şişelenerek satışa arzedilecek hale getirilir.
-2 2 8 -
6 —İhracat Miktarı ve Değerleri (1984,1985 ve 1986)
(K aynak: İGM)
1984
1985
1986
Miktar (Kg) Değer ($) Miktar (Kg) Değer (?) Miktar (Kg) Değer ($ )
270.649
2.270.589 298.114
2.425.839 181.459
1.062.207
7 —İthalat Miktan ve Değerleri (1984,1985 ve 1986)
Mevcut bSgüere göre civa ithalatı yoktur.
8 —Stok Durumu (1986 Sonu İtibariyle):
(Kaynak: Etibank)
Konya Civa İşletmesi
116,225 Ton
Hahköy Civa İşletmesi
86,154 Ton
Toplam:
202,379 Ton
9 — Yurt içi Talebi:
(Kaynak: DPT)
1985
Miktar
2 Ton
Gerçekleşme
Değer
20 Milyon
(TL)
1986 Tahmin
Miktar
3 Ton
Değer
30 Milyon
(TL)
1987 Program
Miktar
Değer
3 Ton
30 Milyon
(TL)
10 - İstihdam Durumu: (Kaynak: Etibank)
Kuruluşun Adi
Hakköy Civa İşletm esi:
Ifçİ
Memur
Toplam
Konya Civa İşletm esi:
Işci
Memur
Toplam
Genel Toplam
İstihdam Editen Personel
1985
1986
222
215
216
60
68
64
282
283
280
262
264
226
35
297
36
34
300
260
579
583
540
229
1984
-2 3 0 -
11 —Sektörün Hammadde Potansiyeli:
(Kaynak —Etibank)
a) Konya Civa İşletmesi:
Görünür Toplam Rezerv
Muhtemel + Mümkün Rezerv
Toplam
198.781 Ton (% 0,430 - 0,557 Hg)
98.000 Ton (% 0,343 Hg)
276.781 Ton (% 0,414 Hg)
b) Halıköy Maden İşletmesi:
Görünür Toplam Rezerv
176.333 Ton (% 0,4 - 0,45 Hg)
Muhtemel Rezerv
210.000 Ton (% 0 3 5 Hg)
Mümkün Rezerv
400.000 Ton (% 0,1 - 0,35 Hg)
Toplam
Genel Toplam
786333 Ton
1.083.114 Ton
D i - DÜNYADAKİ DURUM:
1850 yılına kadar Dünya civa üretiminde İspanya, Yugoslavya ve Peru söz
sahibi idiler. İtalya ve Amerika ise daha sonra civa üretimine geçm işler­
dir. 1850 yıllarından sonra İspanya, Yugoslavya, İtalya ve Amerika Dün­
ya civa piyasasına hakim olmaya başlamışlardır. Rusya, Cezayir. Çin
Halk Cumhuriyeti ve Meksika'nın civa üretiminde söz sahibi olmaları ya-
-231 km zamanlara rastlamaktadır.
1 — Üretim (Ton):
1982
Toplam:
6.402,200
1983
1984
3.613,702
AET Ülkeleri:
50,025
50,025
1.725,862
1.406,496
1.520,656
Cezayir
790,395
800,400
800,400
Çin
476,238
496,248
Meksika
295,147
221,110
383,985
Tükiye
246,123
161,184
182,000
A.B.D.
888,444
862,431
656,535
1.700,850
1.700,850
1.700,850
Batı Almanya
İtalya
İspanya
53,026
159,079
Diğer ülkeler:
U.S.S.R.
-232-
2 — ithalat (Ton):
1982
1983
1984
Belçika-Lüksemburg
285,211
259,198
329,475
Fransa
106,294
171,603
143,175
Batı Almanya
242,707
560,280
424,350
Hollanda
130,996
343,999
156,630
İngiltere
260,923
185,092
288,316
53,026
74,037
73,623
317,986
—
AET Ülkeleri :
Diğer Ülkeler:
Kanada
Hindistan
Japonya Güney Afrika
İsveç
A.B.D.
81,040
123,061
53,130
124,062
105,052
96,600
12,006
32,016
31,050
530,610
505,460
910,800
3 — AET Ülkeleri İthalat ve İhracat Detayları:
Fransa İthalatı (T o n ):
Toplam:
1982
1983
1984
106,294
171,603
143,175
233
Belli Başlı Ülkeler:
1982
1983
Çin
28,117
19.009
2,104
ispanya
44,712
111,400
100,153
242.707
560,280
426,110
Çin
58.098
9,108
7.107
Hollanda
27 3 9 3
140.208
48.885
Ispanya
39,813
113,712
222.904
260,923
185,092
287,626
Hollanda
118,990
65,032
115.540
İspanya
54.646
99,050
87.009
A.B.D.
27,427
1984
Batı Almanya İthalatı (Ton)
Toplam:
Belli Başh ülkeler:
İngiltere İthalatı (Ton):
Toplam:
Belli Başlı Ülkeler:
1,138
Ispanya ihracatları (Ton) :
Toplam:
19SI
1982
1983
790.981
614.997
903.003
- 234 -
Belli Başlı Ülkeler:
79,005
36,984
92,977
1,000
10,005
62,997
Hindistan
50,991
176,985
254,989
Hollanda
20,010
94,012
73,002
Güney Afrika
51,991
42,987
29,014
İngiltere
38,985
28,980
104,983
404,995
86,008
69,000
Fransa
Batı Almanya
A.B.D.
IV - SONUÇ VE ÖNERİLER:
Civa kullanımının çevre kirlenmesine neden olması ve bunun yerine ika­
me materiyalin bulunması 1970 yılından sonra fiyatların düşmesine ne­
den olmuştur. Halen bu durum aynen devam etmektedir. Civa maliye­
timizin Dünya satış fiyatlarına göre (1986 Türkiye ortalama maliyeti
8.000.000, —TL./Ton, Londra Metal Boısası fiyatı ise 4.500.000, —TL.
/Toıı'dur.) yüksek oluşu ve Dünya'nm en büyük üretici ve ihracatçıla­
rından biri olan Ispanya'nın AET üyesi oluşu sektörde rekabet im kanla­
rımızı yok etmektedir. Türkiye civa tüketimi üretime nazaran çok düşük­
tür. Bu nedenle civa sektöründe üretim artışı için herhangi bir yatırım
yapılmasına gerek olmadığı görüşündeyiz. Üretimin de ihracat imkanları
göz önünde bulundurularak planlanmasının uygun olacağı kanaatin­
deyiz. Bu nedenlerle sektörün talep, üretim ve ihracat projeksiyonları,
gerçeği yansıtmayacağı için düzenlenmemiştir.
1987 SANAYİ ŞURASI
DEMİR D IŞI METALLER Di. GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORL
ANTİMUAN
SEKTÖR 0
-2 3 7 -
IÇtNDEKlLER
Sayfa
I-
GİRİŞ ............................................................................................239
1 —Sektörün Tanımı ...................................................................239
2 —T a r i h ç e ................................................................................ ..240
3 — Kullanım Alanları .............................................................. ..240
4 — Ülkemizde Yalan Geçmişteki Gelişmeler .......................241
D-
GENEL DEĞERLENDİRM E.....................................................242
1 — Sektördeki K u ru lu şlar....................................................... ..242
2 — Mcvcut Kapasite ...................................................................243
3 — Üretim M îktarian................................................................ ..243
4 — üretim Yöntemi Teknolojisi ..............................................244
5 — İhracat Miktarı ve D eğ eri.....................................................244
6 — İth a b t Miktarı ve D e ğ e ri.....................................................245
7 — Yıırt İçi T alebi..................................................................... ..245
8 — İstihdam Durumu .............................................................. ..245
9 —Sektörün Hammadde Potansiyeli..................................... ..246
ffl - DÜNYADAKİ DURUM .............................................................. .. 247
1 — Dünya Antinıuan Üretimi ................................................ ..247
2 — Dünya Antimuan Tüketimi .............................................. .. 254
IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLENMLER................................ ...254
1 —Talip Projeksiyonu.................................................................254
2 — Üretim Projeksiyonu......................................................... ...254
3 — ihracat P rojeksiyonu......................................................... ...255
4 — Alınacak Ö nlem ler.............................................................. ...255
-2 3 9 ANTfMUAN SEKTÖRÜ:
I - G İRİŞ:
I —Sektörün Tanımı:
Anrinıunn. madencilik sektöründe metalik madenlerin demir dışı metal­
ler bölümü içinde yer alan gümüş beyazı, kırılgan bir metal olup, doğada
çoğunlukla kimyasal formülü Sb 2 S^ olan Antimonit (Stibnit) şeklinde
veya oksit bileşikleri halinde pirit, altın, gümüş, galen ve arsenik cev­
herleriyle birlikte bulunur ve bunların izabe edilmesinden elde edilir.
Bunun dtşında akü metali ve matbaa harflerinden kullanılan antimuanın
tekrar kazanılması ekonomik olduğundan ikincil antimuan üretimi tüke­
timde önemli bir rol oynamaktadır.
Saf antimuanın 26°C deki özgül ağırlığı, 6,7 gr/cm3, sertliği mohs öl­
çeğine göre 3, ergime noktası 630°C, kaynama noktası 1380°C, atom
ağırlığı ise 121,76 gr. dır. Elektriği kötü, ısıyı ise çok iyi iletir.
Ticarettc cıı az vr 99,60 3nümuan ve en çok ^ 0,015 arsenik içeren antinıııan metaline "Regülûs" adı verilir. Antimuan bileşikleri içinde ticari
açıdan en önemlisi antimuan trioksittir (Sb-^O^). Bu maddenin "enellikle ^ 99.2 - 99,5 Sb-,0^ ve değişik oranlarda arsenik, demir ve kurşun
gibi safsızhklar içeren cinsleri ticarette tercih edilmektedir.
Antimuan kimyasal olarak scyrcltik hidroklorik asit, nitrik asit ve sülfirik
asitlere karşı dayanıklıdır. Konsantre sülfirik asit antinıuana ancak 9095°C sıcaklıkta etki eder. Antimuan normal çevre sıcaklığında havadan
ve sudan etkilenmez.
-2 4 0 -
2 —Tarihçe:
Antinuıan insanlar tarafından çok eskiden beri devamlı olarak kullanı­
lan metallerden biridir. Antimuan cevherinin ilk arama, üretim ve kullanı­
mının M.Ö. 4000 yıllarına rastladığı sanılmaktadır. Antimuan o çağlar­
da göz boyası olarak kullanılmıştır.
Antimonit (80203 ) adı ilk defa M.S. 1060 yılında Kantatinus adü bir
a rap kimyacısı tarafından kullanılmıştır. Antimonitin kükürtü, ilk kez
kimyacı Beıgam tarafından ayrılmış ve bundan sonra antimuan metali
ile cevher isimlendirilmiştir. 1780 yıünda Bergman'm antimuamn varlığı­
nı kanıtlamasından sonra 19. yüzyılda antimuan teknik sahalarda kulla­
nılmaya başlanmıştır. Antimuanla ilgili ilk bilimsel gerçek araştırm a Nicolos Lenıery (1645-1715) tarafından yapılmıştır.
Türkiye'de antimuan cevheri üretimi ilk kez Turhal'da 1933 yılında baş­
lamış, ük metal antimuan 1949 yılında Özdemir Antimuan Şirketinin
Turhal'daki tesislerinde üretilmiştir.
3 —Kullanım Alanları:
Sanayiide pek çok kullanım alanı bulunmakla birlikte metal antimuamn
en önemli kullanım alanı, akü plakalarında sertleştirici özelliği dolayısıyle kurşun ile birlikte alaşım halinde kullanılmasıdır. Antimuan-Kurşun alaşımları akülerden başka pompa ve borularda, tank malzemesi
olarak, çatı ve cephane yapımında kullanılır. Antimuan kalay ve kurşun
ile alaşım yaparak yatak imalinde kullanılır. Bu alaşımlarda antimuan
mekanik sağlamlığın ve paslanmaya karşı dayanıklılığın artmasını sağ­
lar.
- 241 -
Antinıuanın kimyasal bileşikleri (oksit veya klörür) aleve dayanıklı mad­
delerin imalatında kullanılır. Antimuan trioksit. metal ve seramiklerin
emaye edilmesinde ve beyaz pigment olarak boya imalinde kullanıldığı
gibi silikatlara benzer olarak camın da yapımına girer ve özel ışık geçir­
genliği sağlar, televizyon ekranlarının yapımında kullanılır. Antimuan
sülfür yanınca çıkardığı beyaz duman nedeniyle donanma fişeği yapımın­
da kullandır. Antim uan Peııta Sülfür (Sb-,S-) ise kauçuk sanayiinde vulkanize edici olarak kullanılır. Antimuan oksit tekstil endüstrisinde elyafa
zarar veren ultraviyole ışınlarını tutmak amacıyla kullanılmaktadır.
Bütün bunlardan başka enerji naklinde ve haberleşmede kullanılan kab­
loların kaplanmasında, m atbaa harfi yapımında, antimuan bileşikleri az
miktarlarda ilaç sanayiinde kullanılırlar.
4 — Ülkemizde Yakın G eçm işteki Gelişpıeler:
Ülkemizde antim uan cevheri üretimi ilk kez 1933 yılında, ilk metal anti­
muan üretimi ise 1949 yıluıda gerçekleştirilmiştir. Bu üretimler özel şir­
ketler tarafından yapılmış, kam u kesimi ise 1976 yılında 1976 yılında an­
timuan madenciliğine ve m etal üretimine girmiştir.
M.T.A. çalışmalarına göre, ülkemizde bilinen antimuan cevherlerinin me­
tal eşdeğeri, dünyanın bilinen rezervlerinin “~c l'i civarında olduğu hal­
de, antim uan madenciliğimiz dünya üretiminin Te 2 'si ile r} 5 'i arasında
değişm ektedir.
Ülkemizde antim uan üretimi ile uğraşan kuruluşların sayısı ile üretim
miktarları sürekli dalgalanma göstermektedir. Örneğin 1970 yılında anti­
muan üreten şirket sayısı 16 dır. Bu savı I974'de IS'c yükselmiş, bundan
sonra ise azalarak 1978'de 9'a inmiştir. 1984 yılında bu sn\ı 1 l'd ir Hu-
-2 4 2 -
na göre zaman içinde antimuan işletmelerinin sayısı azalmıştır.
Tuvenaıı üretimene gelince; 1970 yılında 32,208 ton olan üretir 1973
de 41.547 ton'a, 1978'te ise 46.138 ton'a yükselmiştir. 1979’da 14.570
ton’a gerileyen üretim 1984'de 41.171 ton'a yükselmiştir.
Konsantre üretimi 1973'te maksimum nokta olan 8.725 ton'a ulaşmış,
1979'da ise minimum nokta olan 378 ton'a düşmüştür. 1964 üretimi ise
1.821 ton'dur.
Regülüs üretimi birçok iniş-çıkışlarla doludur. 1971 yılında 2 ton olan
üretim devamlı artarak 1974'de 378 ton'a çıkmış, daha sonra düzenli bir
azalmayla 1979'da 51 ton'a inmiş, bundan sonra ise yükselerek 1984
yılında 442 ton'luk en üst seviyeye ulaşmıştır.
Halen ülkemizde gerek cevherden gerekse ikincil üretim olarak en büyük
antimuan üreticisi Mutlu A.Ş. dır.
II - GENEL DEĞERLENDİRME:
1 —Sektördeki Kuruluşlar:
Türkiye'nin en büyük antimuan izabe tesisi Gediz-Kütahya'daki Mutlu
Akü A .Ş . ne aittir. Aynı kuruluşun İstanbul'da akü hurdalarından hare­
ketle ikincil antimuan metali ürettiği küçük bir tesisi vardır. Bunun dışın­
da belli başlı antimuan üreticileri Etibank Halıköy işletmesi, Özdemir
Antimuan Mad. Ltd. Şti. ve Egemetal Madencilik A .Ş. gibi kuruluşlar­
dır.
-2 4 3 2 — Mevcut Kapasite:
Türkiye'nin Metal Antimuan Üretim Kapasitesi:
Kuruluşlar
Kapasite (Ton/Yıl)
Mutlu Madencilik A .Ş.
1.091
Etibank-Halıköy IşL
650
Özdemir Antimuan Mad. Ltd. Ş ti
600
Eğemetal Madencilik A.Ş.
50
Toplam:
2.391
(Kaynak: İGM Antimuan Dış Pazar Araştırması)
3 — Üretim Miktarları:
Bu konuda Mutlu Akü A .Ş.'nin üretim miktarları hakkında bilgi elde edi­
lebilmiştir.
MUTLU AKÜ A .Ş. nin ÜRETİM MİKTARLARI
Yıl
Miktar (Ton)
1984
219,9
1985
372,2
1986
682,0
-2 4 4 -
4 —Üretim Yöntemi Teknolojisi:
Türkiye'de antinıuan cevheri üretimi, yeraltı işletme yöntemleriyle
yapılmaktadır. Ocaktan çıkarılan cevher ilk önce elle, zengin ve fakir cev­
herin mümkün olduğu kadar birbirlerinden ayrılması suretiyle zenginleş­
tirilir. Bu safhada zengin, cevher, parça cevher olarak satılabilmektedir.
Düşük tenörlü cevher ise flotasyon tesislerinde zenginleştirilir ve konsan tıe olarak satışa arzedüir.
Regülüs elde edilmesi ancak bir safhadan sonra mümkün olabilmektedir.
3-15 cm boyutlu ve en az % 10 Sb tenörlü parça cevher yüksek fırında
işlem görerek metal haline gelir. Daha sonra elde edilen metal reverber
fırınında biraz daha saf hale getirilir. Son olarak da rafine işleminden ge­
çirilip regülüs (en az % 99,6 Sb içeren antimuan metali) elde edilir. Talep
olduğunda, metal elde etme prosesinin bir ara ürün olan antim uan
trioksit (St^O^) de satılmaktadır.
5 —İhracat Miktarı ve Değeri:
Yıllar
(Kaynak İGM)
Miktar (Kg)
Değer (Dolar)
1984
336.000
1.049.005
1985
474.450
1.320.776
1986
427.000
1.073.319
- 245 -
6 — İthalat Miktarı ve Değeri : (Kaynak İG.M)
Ülkemizde kayda değer bir antimuan ithalatı yoktur. Az miktarda aııtimuan trioksit ithalatı vardır, örneğin 1985 yılında 45 ton antimuan trioksit ithal edilmiştir.
7 — Y urt İçi Talebi: (Kaynak: İGM)
Yıllar
Cevher (Ton
Regûlüs
1984
39.200
400
1985
39.800
187
1986 (Tahmin)
40.700
206
S —İstihdam Durumu:
Kesin bilgi alınamamış olmakla beraber bu sektörde 500 kişi civarında
istihdam olduğu tahmin edilmektedir.
9
Sektöriln Hammadde Potansiyeli:
Türkiye Antim uan Rezervleri
(1981 Yılı İtibariyle, Ton)
REZERV
Yer i
Balıkesir (İvrindiKorucu-Taşdibi)
Balıkesir (İvrindiKorucu-B. Yenice)
Balıkesir İvrindiKayapa-K.Yenice
İzmir (ÖdemişEmirli)
Kütahya
(iimav-Dağardı)
Nigdo (MorkezGiinıüşler-i)ren dere )
Niğde (Merkoz-GUmüşler-Canyangı)
Tokat (Turhalüzdemir Madeni)
Tokat (TurhalCamlıca)
Tokat. (Turhal-
T enör(%Sb)
GörUnUr
Muhtomol
MUmkUn
Toplam
Metal
Dağılım
(%)
6
—
48.000
235.000
283.000
16.980
6.76
6
—
—
26.000
26.000
1.560
0j62
6
5.120
8.000
91.350
104.470
6.268
2,50
122.949
236.İ67
“
359,116
20.391
**“
2,584.440
2.684.44Ü
165.404
65,8ü
100,000
100.000
4.500
1,79
893
0,36
b,68
6,4
4,5
38
4
—
““
43,000
4
—
12
124.000
2,350
111,000
M»
2,350
8,12 •
150.000
304.000
12.160
4,84
200.000
200,000
8.000
349
124.000
14.880
5,93
4.087.376
251.036
100,00
•M
KlaUmş)
T <> p 1 a m :
295.069
5’v u l u l.Cı.M. Anümuan 1)«} Pazar Araştırına
405.517
3,386,790
Ill - DÜNYADAKİ DURUM: Knynnk: World Mctnl Statistics
1 - Dünya Antimunn üretim i:
a) Antimuan Cevheri üretim i: (Cevherdeki alınabilir metal içeriği olarak)
(Dirim: Metrik Ton)
1983
1984
AVRUPA:
Avusturya
Fransa
Yunanistan
İtalya
Ispanya
Yugoslavya
970
111
—
—
489
950
523
_
244
554
945
477
_
542
554
1.321
2.520
2.266
2.894
Toplam:
1985
247
ÜLKELER
ÜLKELER
1983
AFRİKA:
Cezayir
M o ro k k o
454
G.Afrika
6.302
Ziıııbabe
143
T o p Ia m
6.899
(Birini: Metrik Ton)
1984
1985
994
994
7.S09
7.390
130
130
8.633
8.514
ÜLKELER
1983
ASYA:
Bıırma
Malezya
133
Pakistan
C.Korc
Tnyland
1.740
Türkiye
1.059
Toplam:
2.932
(Dirim: Metrik Ton)
1984
1985
17
27
5
5
2.874
2.800
203
200
3.099
3.002
ÜLKELER
1983
AMERİKA:
Kanada
454
A.B.D.
760
Arjantin
Bolivya
8.951
Brezilya
Guatamela
500
10
Honduras
2.519
Meksika
375
Peru
Toplam :
14.569
(Birini: Metrik (Ton)
1984
1985
1.094
505
500
9.281
8.635
93
93
320
320
3.064
3.574
540
263
14.356
14.476
250
554
ÜLKELER
1983
OKYANUSYA:
Avustralya
Genel Toplnın:
536
27.458
(Birim : Metrik Ton)
1984
1985
900
900
29.254
29.816
M
Vl
ÜLKELER
1983
DİĞER ÜLKELER:
Çekoslavakya
900
S.S.C.B.
6.900
Çin H.C.
13.000
Diğerleri
500
Toplam:
DÜNYA TO PLA M I:
20.900
48.358
(Birim: Metrik Ton)
1984
13.500
450
21.450
50.704
252
1.000
6.500
1985
b) Dünya Antímuan Metal Üretimi:
ÜLKELER
Çin H.C.
Bolivya
G.Afrika C.
S.S.C.D.
Meksika
Tayland
Türkiye
Fas
Yugoslavya
Ispanya
Peru
Avustralya
Avusturya
Kanada
A.B.D.
İtalya
Honduras
Zimbaye
Guatcmela
Malezya
Birezilya
Burma
Toplam:
(Antiımıan içeriği, ton)
1982
1983
1984
9.000
13.978
9.134
6.500
1.565
970
1.237
845
1.517
710
296
1.203
667
907
456
473
20
233
10.000
10.524
6.302
9.072
1.542
1.740
1.170
998
1.361
497
699
1.179
599
321
760
362
10
200
454
299
299
13.500
9.281
7.509
6.500
3.064
2.874
1.729
994
949
554
540
528
523
510
505
330
320
130
92
—
128
—
—
50.171
—
48.787
—
—
—
50.449
-2 5 4 -
c) Dünya Antim uan Tüketimi:
literatürlerden dünya antimuan üretiminin 1980 den bu yana, 50-60
bin ton arasında bulunduğu görülmektedir. Dolayısıyle dünya antim uan
tüketimininde bu civarda olduğu tahmin edilmektedir. Başlıca tüketici
ülkeler; A.B.D., Fransa, BAlmanya, Japonya, İngiltere, Belçika, İtalya,
Kanada'dır.
IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER:
1 —Talep Projeksiyonu: (Birim: Ton)
Ülkemiz antimuar talebi mevcut verilere göre 400 ton/yıl civarındadır.
Bu talebe % 3 artış trandi uygulanarak projeksiyon yapılmıştır.
1987
400
1988
1989
1990
1997
1998
1999
2000
412
424
437
537
553
570
587
2 —Üretim Projeksiyonu:
Türkiye'de antimuan metal üretim kapasitesi yaklaşık 2400 ton/yıldır.
Mevcut metal üıetimi 1000 ton civarındadır. Bu üretim cevher üretim ine
bağlı olduğundan muntazaman bir seyir takip etmemektedir. Bu nedenle
üretim için projeksiyon yapılmamıştır. Ancak talep projeksiyonu dikkate
alındığında, mevcut üretimin bu talebi karşılayacağı görülmektedir.
-2553 — Antimuan İhracat Projeksiyonu:
İhracat durumu içinde yukarda izah edilen nedenlerden dolayı projeksi­
yon yapılamamıştır. Ancak, tüketim fazlasının (3000-500 civarında) ih­
raç edilmesi mümkündür.
4 — Alınacak önlemler:
Antimuan metal üretiminin, üretim kapasitesi ve ülkemizdeki durumu
dikkate alındığında, duşde olduğu görülmektedir. Antimuan üretimi ge­
nellikle özel sektör elinde olduğu için, mevcut teknolojik ve maden iş­
letme problemleri hakkında yeteri! bilgi aknamamaktadır. Ancak mevcut
durumdan, cevherin işletilmesinde, aranmasında darboğazlar olduğu dolayısıyle cevher üretimine bağlı olarak antimuan üretiminin düşük olduğu
kanaati hasıl olmaktadır. Bu nedenle antimuan sektöründe bulunan
kuruloşlann finimsite ve M .T A . 3e işbirfiği yapmaları ve bununda hü­
kümetimiz tarafından desteklenmesine ihtiyaç vardır.
1987 SANAYİ ŞURASI
DEMİR D IŞ I METALLER IH. GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
GÜMÜŞ
SEKTÖRÜ
-2 5 9 İÇtNDEKlLER
Sayfa
I-
G İ R İ Ş ............................................................................... ~^T~
1 — Sektörün Tanım ı....................................................... ..261
2 - T arih ç e..................................................................... ..261
3 — Kullanım Alanları ........................................................262
4 — UUcentizdc Yakın Geçmişteki Gelişmeler................... ..262
H-
G E N E L D E Ğ E R L E N D İ R M E ............................................
263
1 — Sektördeki Kurutuşlar..................................................263
2 — Mevcut Kapasite ve KuBanunı...............................* ...
264
3 — Üretim Maliyeti ............................................................265
4 — Üretim Yöntemi Teknolojisi...................................... ..265
5 — İhracat Miktarı ve Değeri............................................ ..265
6 — İthalat Miktarı re Değeri............................................ ..265
7 - Yort İçi Talebi........................................................... .. 266
8 — İstihdam Durumu
........................................................ 267
9 — Sektörün Hammadde Potansiyefi................................... 267
İD - D Ü N Y A D A K İ D U R U M ..................................................... .. 268
— Dünya Gümüş Cevheri Üretimi (Metal İçeriği Olarak) . . . .
268
- A E T ve Diğer önemli Ülkelerdeki Durum ..................... .. 274
1 — İhracat....................................................................... .. 274
2 — İthalat....................................................................... .. 275
3 - A E T Ülkeleri ithalat ve İhracat Detayhn ................... ...277
IV -
S O N U Ç V E A L IN A C A K Ö N L E M L E R ................................283
1 — Talep Projeksiyonu................................................... ...283
2 — Üretim Projeksiyonu.....................................................283
3 — İthalat ve İhracat Projeksiyonu.................................. ...283
4 — Ahnacak önlemler.........................................................283
- 261 -
GÜMÜŞ SEKTÖRÜ
I- G İ R İ Ş :
1 — Sektörün Tanımı:
Gümüş doğada ender oiaıak saf halde bulunur. Daha çok Aıgentit (Agj
S) ve gümüş klöför (AgCı) hafinde bulunur. Bu tür mineraDeride sülfürIfi diğer yataklan Oe kompleks haldedir. Dünyada gümüş rezervlerinin
üçte Odsi balar, kurşun ve çinko sülfür yalaklan içerisinde, üçte binde
diğer cevherlere hağh oiaıak bulunmaktadır. Dünya gümüş fitetiminin
beşte biri birincil kaynaklardan (gümüş filizlerinden), geri katanı ise
ikincil kaynaklardan (baka-, kurşun, çinko elde edilmesi sırasında yan
ürân oiaıak) elde edilmektedir.
Atom ağırlığı
107,86
Ergime noktası
962° C
özgül ağırlığı
10,5 gr/ero3
Buharlaşma sıcaklığı
22I2°C
olan gümüş metali bütün madenlerin en beyazıdır, iyice parlatıldığı za­
man tam bir yansıtma yüzeyi meydana getirir. Safken çok yumuşak ol­
ması nedeniyle altından sonra en kolay dövülebiJen metal niteliğini taşır.
Gerek ısı gerekse elektriği iyi iletmesi bakımından bütün metallerden ön­
de gelir.
2 — Tarihçe:
Gümüş insanlık için yüzlerce senedir önemli bir metal olarak yerini ko­
rumuştur. ilk insanlar mücevherat, süs eşyası, kap-kaçak olarak gümüşü
-262kullanmışlardır. Bazı dönemlerde para sisteminde örneğin Roma İm pa­
ratorluğunda standart para olarak uluslar arası ticarcttc kullanılm ıştır.
Gömüşün bu kıymeti, Meksika'da büyük gümüş yataklarının bulunması ile
sona ermiştir. 18. ve 19. yüzyıldan sonra gümüş üretiminin artm ası ile.
ülkeler para sisteminde gümüşün yerine favori olan altını tercih etm işler­
dir.
3 — Kullanım Alanları:
Kıymcdi metallerden Gümüş'ün endüstride sayısız kullanım alanları var­
dır. Çok yumuşak olması nedeniyle süs ve para yapımında saf gümüş
yerine bakırlı alaşımları kullanılır. Gümüş'ün belli başlı kullanım alanları
aşağıda izah edildiği gibidir.
—Elektronik sanayiinde
—Fotoğrafçılıkta
—Gümüş süs eşyası yapınunda
—Elektroliz yöntemi 3e kaplamacılıkta
—Tıp endüstrisi alanında
—Ayna sanayiinde
—Ofset basım tekniğinde
—Elektrik sanayiinde
— Para imalinde
—Soğutma vc havalandırma ekipmanlarında
4 —Ülkemizde Yakın Geçmişteki Gelişmeler:
Ülkemizde halen gümüş üretimi, Rabak, Sarkuysan vc M.K.E.K. tarafın­
dan ikincil kaynakların bakır, kuruşun ve çinkonun elde edilmesi sırasın­
-2 6 3 da) y u rt dışında izabe ettirilmesi suretiyle yan ürün olarak elde edilmek­
tedir. Ancak yakın bir gelecekte gümüş üretimi Etibank tarafından birin­
c i kaynaklardan (Gümüş filizilerinden) elde edilecektir.
0 - GENEL DEĞERLENDİRME:
1 —Sektördeki Kuruluşlar:
K uruluşun Adı: Etibank 100. Yıl Gümüş Madeni İşletmesi Müessesesi
K uruluş halen yatm nı safhasında olduğundan, aşağıda açıklanan bilgi­
ler Etibank tarafından Ocak 1986 aynıda hazırlanmış otan fizibilite etü­
dünden alınmıştır.
Etibank 100. Yıl Gümüş Madeni Konsantrasyon ve İzabe Tesisi Projesi
1979 yıhnda başlam ış olup, muhtemelen 1987 yılının Nisan ayında ¿re­
tim faaliyetini gerçekleştirm iş olacaktır.
Coğrafi yeri
: Kütahya - Gümüşköy
Mülkiyet yapısı
: Kamu
Sermayesi (Milyon TL)
: 1-565
l ş d sayısı
: 365 kişi olarak öngörülmüştür.
2 — Mevcut Kapasite ve Kullanımı:
Üretim
Kapasitesi
Yıllar
Ürün Çeşİti
(Troy oz/Yıl)
1987
Külçe Gümüş
3.935.691
1988
Külçe Gümüş
3.935.691
1989
Külçe Gümüş
3.935.691
Ürctilecek
Kapasite
Miktar
Kullanım
(Troy 02)
Oram (%)
1.475.884
2.951.768
3.935.691
59
75
100 olarak
öngörülmüştür.
-2 6 5 3 — Üretim Maliyeti:
Külçe Gümüşün fizibilite erüd maliyeti 95 TL/gr. olarak hesaplanmıştır.
(2.954 T L /T roy oz)
4 — Üretim Y öntem i Teknolojisi:
Tuvanan olarak ocaklardan getirilen cevher Kırma-EJenıe ve Öğütme iş­
lemini takiben Sodyum S iyanir 3e liç edilir. Daha sonra sıvı-katı ayrımı
tiknerierde y jp ıh r. Gümüş çinko tozu ile çöktürülür. Elde edilen konsant­
reden izabe ve elektroliz yöntem i ile saf gümüş elde edilir. Saflık dercccsi
% 99,9 olacaktır.
5 — İhracat M iktarı ve Değeri:
K uruluşta üretilecek olan külçe gümüşün yaklaşık % 8 0 'ninin ihraç edile­
ceği ve % 20 sinin de iç tüketim de kullanılacağı fizibilite çalışmalarında
öngörülmüştür.
6 — İthalat Miktarı ve Değeri:
1984
Ana Mal
Miktar
Değer
(Kg)
(S)
4.566
499.791
1985
19S6
Miktar
Değer
Miktar
Değer
(Kg)
(5)
(Kg)
($)
Ginüş « Gömüş
Halita lan
6.142
704.466
5.345
695.651
-2 6 6 -
7 — Yurt İçi Talebi:
Türkiye'c halen doğrudan üretimi yapan herhangi bir tesis bulunm am ak­
tadır. Üretilen gümüş genellikle blister balar artıklarının (Anot çam uru)
yurt dışında izabe ettirilerek içerisindeki altın ve gümüşün alınması şe k ­
linde gerçckleştirOmektedir. Bu şekilde elde edilen metallerden T e, Se,
Ni, Bi ve Cu işleme ücreti olarak yur dışında kalmaktadır. Bu m etaller
işleme ücreti olarak kafi gelmediği taktirde altın ve gümüşün b ir kısmı
da izabe ücreti olarak yurt dışında bırakılmaktadır.
Ülkemizde üretilen blister bakır içerisinde % 99,01-99,30 bakır, 6-8
gr/ton altın ye 150-200 gr/ton gümüş bulunmaktadır.
Türkiye'de bu yöntemle gümüş üreten firmalar ve geçmiş yıllara ait üre­
tim miktarları aşağıda gösterilmiştir.
Üretim Miktarları (Troy oz)
Firmalar
1980
1981
1982
Etibaıık
14363
43.051
14.942
Sarkuysan
21.877
96.485
77.508
Rabak
29.356
42.604
65.787
M.K.E.K.
Toplam:
—
65.596
8.199
190.339
—
158.237
Yukarıda belirtildiği şekilde ülkeye gelen gümüş ile, ithal edilen gümüş
yaklaşık olarak y u rt içi talebini ortaya çıkarmaktadır. Yukarıdaki de-
- 267 -
ğerlerden ülke talebinin 10-15 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.
8 — İstihdam Durumu:
E tibank'm bu yıl içerisinde devreye girmesi programlaştınlan KütahyaGümüşköy tesislerinde, 365 işçi ve 85 memur olmak üzere toplam 450
kişinin çalıştırılacağı öngörülmüştür.
9 — Sektörün Hammadde Potansiveli:
Etibank Kütahya —Gümüşköy Tesisleri:
İşletilebilir gümüş cevheri rezervi:
Rezerv
: 14.500.000 Ton
T en ö r
: 193 gr Ton
Metal içeriği
2800 Ton
Ill - DÜNYADAKİ DURUM:
(Kaynak: World Metal Statistics)
Dünyada Gümüş cevheri ve konsantresi üreten ülkeler : (Cevher ve konsantrelerdeki alın
Gümüş (Ag) Miktarı
(Metrik Ton)
6 Aylık
ÜLKELER
1984
1985
1986
AVRUPA:
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Batı Almanya
Yunanistan
14,0
27,0
24,3
38,1
57,0
13,2
31,0
26,9
33,9
50,7
13,6
13,
17,
25,
İrlanda
İtalya
8*7
50,2
71,5
’
36,0
Ispanya
İsveç
221,4
180,2
199,2
189,8
.
106,0
İngiltere
Yugoslavya
2,1
128,0
1.7
156,0
0,9
87,0
Diğer Ülkeler
0,9
751,9
1.0
783,5
0,9
408,0
T o plam
ÜLKELER
1984
AFRİKA
Mornko
126,6
Namibya
105,5
Giincy Afrika
217,6
Zaire
38.0
Znmbia
24,7
Diğer ülkeler
T » |> I a ın :
6,9
547,3
(Metrik Ton)
6 Aylik
1985
1986
69.5
105,5
52,8
209.0
107,9
38,0
23.6
16,9
12.3
1.8
3.0
539,9
283,3
269
139.0
ÜLKELER
1984
ASYA:
Bıırma
17,9
Hindistan
24,9
Endonezya
34,9
Japonya
323,6
Malfczya
14,6
Filipinler
50,1
Güney Kore
69,6
Tayvan
»3
Diğer Ülkeler
Topla m :
37,0
583,9
(Metrik Ton)
6 Aylik
1986
17,7
9,0
25.4
16,5
35.0
17,4
339,5
169,8
16,2
8,1
54.1
27,2
69,6
69,6
11.4
2,0
21,9
18,6
590,9
338,2
270
1985
1984
ÜLKELER
AMERİKA:
Kanada
1171,0
A.B.D.
1382,2
Arjantin
61,5
Bolivya
141,8
Biıczilya
66,8
Şili
486,6
Kolombia
4,8
I).Cumhuriyeti
37,7
Honduras
80,7
Meksika
1986,7
Nikaragua
1,5
Peru
1662,7
Diğer ülkeler
1,0
Toplam:
7085,0
(Metrik Ton)
6 Aylik
1985
1986
1206,8
536,2
1205,2
552,7
62.0
45.0
111,4
41.6
66,5
33.0
517,6
255,0
5,2
2,9
49.2
24.7
83.3
41,6
2153,0
1117.0
1.5
1,2
1769,8
919,6
1,0
0,4
7232,5
3570,9
ÜLKELER
1984
OKYANUSYA
Avusturalya
1062,9
Yeııi Gine
Diğer Ülkeler
44,7
0,6
T o p 1 a nı :
1108,2
TOPLAM
10076,3
I
(Metrik Tori)6 Aylık
1986
1062,9
527,4
46,3
28,0
0,5
0,3
1109,7
555,7
10256,5
5155,8
272
1985
ÜLKELER
1984
D tûER ÜLKELER:
Bulgaristan
26,0
Çckoslavnkyn
32,0
Federal Almanya
40,0
Macaristan
0.5
744,0
Polonya
23,0
Romanya
U.S.S.R.
1600,0
Çin
90,0
Kuzey Kore
50,0
T o p Ia m :
DÜNYA TOPLAMI :
2605,5
12681,8
(Metrik Ton)
6 Aylik
1985
1986
I
273
-2 7 4 -
Tablodan anlaşılacağı özere dünya toplam gümüş üretimi 12.000 ton ci­
varındadır. 1981 yılından itibaren bu rakam pek değişiklik gösterm em iş­
tir. Demek oluyorki, yılda yaklaşık 12.000 ton gümüş metali çeşitli alan­
larda dünya'da tüketilmektedir.
(Kaynak: World Metal Statistics)
AET ÜLKELERİ VE DİĞER ÖNEMLİ ÜLKELERDEKİ DURUM:
1 —İhracat:
(Birim: Troy Oz)
AET Ülkeleri
1982
1983
1984
Belçika-Lüksemburg
Fransa
30.192.710
3.814.828
34.011.024
18.768.301
12.273.407
9.436.060
Batı Almanya
14.275.251
23.623.272
10.978.996
Hollanda
4.570.329
3.877.354
1.231.675
İngiltere
54.421.623
77.521.585
50.315.193
Kanada
36.470.114
33.629.052
34.682.443
Japonya
5.085.341
2.163.609
Meksika
2.961.529
38.280.313
Peru
25.839.551
32.700.520
7.345.641
Diğer Ülkeler
Güney Afrika
İsveç
7.640.977
5.456.626
İsviçre
20.716.0734
A.B.D.
12.875.790
Yugoslavya
4.983.365
—
__
—
—
6.430.148
9.872.239
7.394.673
12.353.347
12.658.014
2.893.567
10.339.882
—
2 - ithalat:
AET Ülkeleri
liclçika-Lükscınburg
Fransa
tlntt Almanya
Hollanda
Ingiltere
Danimarka
(Dirim:Troy oz)
1983
1984
16.370.574
12.273.407
12.873.225
33.988.318
31.077.615
1.939.316
1.233.139
77.633.084
49.654.708
2.379.155
275
50.296.557
Diğer Ülkeler
1982
Avusturya
5.166.788
Brezilya
2.877.363
Kanada
15.568.674
Hong Kons
Japonya
İsveç
771.907
16.641.475
4.854.762
İsviçre
35.012.447
A.B.D.
96.917.200
(Birim :Troy oz)
1983
2.553.733
1984
4.006.047
3.205.558
10.914.435
6.917.514
822.288
1.729.048
13.582.199
16.169.305
1.093.125
835.920
35.643.470
33.438.829
161.198.668
98.716.820
3 - AET Ülkeleri İthalat ve İhracat Detayları:
Belçika-Lükscmburg İhracatları
Toplam:
(Biriın: Troy oz)
1982
1983
1984
30.192.710
34.011.024
18.768.301
Belli Başlı Gidiş Yerieri:
1982
Fransa
3.075.123
İsviçre
18.262
İngiltere
A.B.D.
Fransa İthalatları:
9.479.439
12.200.269
(Birim: Troy oz)
1982
T o p 1 a nı
14.228.194
(B irim :Troy oz)
1983
1984
734.137
4.744.755
1.718.745
11.256.297
9.421.090
12.542.424
2.044.964
1983
12.273.407
1984
12.873.225
Belli Başlı Kaynaklar:
Bntı Almanya
1982
538.082
İsviçre
1.897.688
Ingiltere
2.524.726
A.B.D.
3.831.958
Batı Almanya İthalatları:
(Birim: Troy oz)
(Birim :Troy oz)
1983
1984
367.441
511.711
368.974
408.284
1.379.835
2.788.084
754.214
1.891.817
1983
33.988.318
1984
31.077.615
Belli Başlı Kaynaklar:
1982
Belçika-Ltiksemburg
1.172.216
Fransa
538.911
Kuzey Kore
3.459.806
Polonya
2.713.008
İsveç
4.483.421
İsviçre
2.783.290
İngiltere
11.929.147
A.B.D.
3.821.662
Yugoslavya
İngiltere İhracatları:
410.179
(Birim: Troy oz)
1982
Toplam işlenmemiş:
54.421.623
(Birim :Troy oz)
1983
1984
1.096.212
1.8317.351
910.638
4.055.211
2.346.811
4.005.211
2.136.706
2.973.043
5.754.436
6.294.215
937.966
2.807.982
1.372.129
1.145.017
5.206.523
4.017.782
1.000.917
910.316
1983
1984
Belli Başlı Gidiş Yerleri:
1982
Fransa
1.919.688
Doğu Alınnnyn
1.644
Batı Almanya
11.184.642
İtalya
571.316
İsviçre
10.883.892
A.B.D.
24.957.872
Ingiltere Itlııılatlnrı:
(Birim: Troz o/.)
1982
Toplam İşlenmemiş:
44.598,648
(U irim :Troy o /)
1983
1984
1.270.002
962.425
424.972
86.808
630.1
Sä
806.002
80.657
723.676
29.506.725
18.521.145
41.069.649
1983
1984
77.633.084
49.654.703
Belli Başlı Kaynaklar:
1982
Avustralya
5.539.462
Belçika-Lüksemburg
1.718.348
Dubai
1.216.244
Fransa
4.005.220
Doğu Almanya
Batı Almanya
10.454.190
62.627.
Hong Kong
1.623.190
Japonya
1.219.725
Meksika
5.647.725
Peru
5.315.610
Güney Afrika
2.470.259
A.B.D.
Yugoslavya
44.460
423.512
(Dirini: Troz oz)
1983
1984
5.854.766
5.219.175
2.617.609
2.614.428
13.102.691
5.457.211
4.348.345
6.408.784
9.049.116
10.683.461
3.052.562
6.611.511
6.308.473
3.071.036
494.087
7.029.098
1.117.570
4.145.969
3.612.513
2.483.434
2.328.500
360.496
144.504
1.055.507
491.659
I
£
N»
I
-2 83 -
IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER:
1 —Talep Projeksiyonu:
ithalat ve geçici ihraçla yurda dönen gömüş miktarlarına göre Türkiye'­
nin yıllık tüketimi 15 ton dolayında gözükmektedir. Buna göre % 5 ar­
tış trendi kabul edilerek talep projeksiyonu yapılacak olursa, iieriki yıl­
larda ülke tüketimi aşağıdaki gibi olacaktır.
(Birim: Kg)
1987
1988
19S9
15.750
16.500
17.400
1990
1997
1S.200 25.600
199S
1999
2000
26.900 28.200 29.600
2 — Üretim Projeksiyonu:
FizibOite çalışmalarında öngörüldüğü üzere E ti bank tesisinin üretimi 120
Ton/Yıl olarak devam edecektir.
3 — ith alat ve İhracat Projeksiyonu:
Etibank tesisleri devreye girdikten sonra (1987) ithalat yapmaya lüzum
kalmadığı gibi ihracatın da 80-100 Ton/Yıl olarak seyredeceği tahmin
edilmektedir.
4 — Alınacak Önlemler:
E tibank 100. Yıl Gümüş Madeni Konsantrasyon ve izabe Tesislerinde
1987 yılı Nisan ayında üretime seçileceği tahmin edilmektedir, ilk iki
-2 8 4 -
yılı tesisin rantabl çalışmaya geçiş devresi olarak kabul edersek, üretim
nıiktan tanı kapasiteyi tutamıyacağı için, amortisman giderleride yük­
sek olacağından maliyetle tahmin edilenin üzerinde olacaktır. Bu durum
başlangıç yıllarında tesisin dış rekabet gücünü olumsuz yönde etkiliyecektir.
Sektör fizibilitede öngörüldüğü gibi, 1989 yılında tam kapasiteye ulaştığı
taktirde 120 Ton/Yıl üretim yapmış olacaktır. Yine aynı yıllarda ülke ih­
tiyacının 20 Ton/Yıl dolayında olacağı göz önüne akmışa, yaklaşık tü k e­
timinin ise fazla olmasından, btı ülkelere gümüş ihraç imkanının mümkün
olduğu gözükmektedir. Ancak yukarda izah edildiği üzere, ilk 5 yılda üre­
tim maliyetleri yüksek olacağından, bu süre içerisinde dış rekabet im kanı
verilmesi için sektörün korunmasında yarar görülmektedir.
1987
SANAYİ ŞURASI
DEMİR D IŞI METALLER m . GRUP
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
KALAY
SEKTÖRÜ
- 287 -
İÇİNDEKİLER
Sayfa
I-
G lR lŞ ...............................................................................................289
1 — Sektörün Tanımı .....................................................................289
2 — Kullanım Alanları ...................................................................289
II -
GENEL D EĞ ER LEN D İR M E.......................................................290
1 — Sektördeki K u ru lu şla r.......................................................... .290
2 — ithalat Miktarı ve D e ğ e r i........................................................291
3 — ihracat M iktan ve D e ğ e ri........................................................292
IH -
DÜNYADAKİ D U R U M ............................................................... ..293
1 — Üretim M iktarları......................................................................293
2 - Tüketim M iktarları................................................................. ..299
I V - SONUÇ VE AUNACAK ÖNLEMLER ................................... ..305
İthalat P rojeksiyonu...................................................................... ..^ 0 5
KALAY SEKTÖRÜ:
I- G İR İŞ :
1 — Sektörün Tanımı:
Sanayinin önemli bir maddesi olan kalayın bir çok tüketim atanlarında
yerini alacak başka bir metal yoktur. En fazla teneke imalinde, lehim ala­
şımı yapm anda re mskina yatakları imalinde alaşım malzemesi olarak
kul! anılır.
Kalayın atom ağırlığı 118,7, özgül ağırlığı 7,30, ergime noktası 232°C
ve buharlaşm a noktasında 2260° C dir
Kalay metali başlıca ekonomik cevheri olan Kassiterit'ten (SnO-ı) zengin­
leştirm e, izabe ve raGnasyon işlemlerinden sonra elde edilir, izabeden
sonra elde edilen pik kabyın pazarlaması, rafinasyon işleminden sonra
yapılır.
2 — KaDanım Alanları:
Kalayın makina sanayimdeki yatak imalatı ile, lehim işlerinde önemini
faıla muhafaza etm ekte olup, teneke imalinde yerine ikame olunan cam.
alüminyum, çelik ve plastikden mamul kaplar kullanıldığı için bu alanda­
ki tüketim i azalmaktadır. Kullanılan başlıca alaşımları bronz, beyaz me­
tal ve lehimdir.
-2 9 0 -
II - GENEL DEĞERLENDİRME:
1 —Sektördeki Kuruluşlar:
Ülkemizde ham kalay üretimi yoktur. Makina sanayii tüketici olarak ka­
lay alaşımlarını üretmektedir. Kısmen Kamu kesiminde ve özel sektörde­
ki makina sanayiinin kalay ütünleri üretim kapasitesi hakkında bilgi alı­
namamıştır. Sektörün ihtiyacı olan ham kalay ithal yolu ile karşılandığı
için, üretim teknolojisi hakkında detaylı bilgi sağlanamamıştır.
2 - İthalat Miktarı ve Değeri: (Kaynak l.G.M.)
1986
1985
1984
Anamallar
Miktar
(Kg)
Değeri
($)
Miktar
(Kg)
Değeri
($)
Miktar
(Kg)
Değeri
($)
Kalay-Haın
853,495
10.493.773
1.006.370
12.734.546
1.031.762
7.231.639
7.856
96.090
9.360
89.717
12.834
105.05
337
5.030
14.912
210
.4.400
2.114
29.909
897
28.867
4.060
47.071
2
527
5
1.812
863.804
10.625.329
1.017.588
12.869.854
1.049.076
7.396.450
Kalaydan içi dolu
çubuk, profil vc
Teller
Kalay Saçlar, levha­
lar, yapraklar vc
şeritler
Kalaydan ince Yap­
rak, şerit
940
Kalaydan Dorular
Kalaydan Diğer
Eşya
Toplam:
3 — İhracat Miktarı vc Değeri:
(Kaynak: l.G.M.)
1984
Miktar
Değeri
Miktar
(Kg)
(jS)
(Kg)
Kalay ve
Mamülleri
2.986
1986
1985
Değeri
Miktar
Değeri
(fi)
(Kg)
($)
19.551
330
2.641
Ill - DÜNYADAKİ DURUM:
1 - Üretim Miktarları: (Kaynak: World Metal Statistics)
ÜLKELER
1984
AVRUPA:
Belçika
Danimarka
»atı Almanya
Yunanistan
Mollamla
Norveç
Portekiz
Ispanya
Ingiltere
o .ı
o.ı
0.3
6.2
6.2
o .ı
0.4
3.4
13.8
Topla m :
24.6
(1000 Ton)
6 Aylık
1985
1986
0.2
0.1
0.1
0.5
3.5
3.5
0,1
1.0
6,2
6.2
0,1
0,5
3,9
14.8
27.0
0.2
1.2
6.6
12.3
ÜLKELER
1984
AFRIKA:
Nijerya
1,3
Rwanda
1,0
Güney Afrika
2,2
Zaire
0,1
Zimbabo
1,2
T o p I a nı
5,8
(1000 Ton)
6 Aybk
1985
1986
1,0
0,5
0,7
0,3
2,5
0.9
1,2
0,6
5,4
2,3
ÜLKELER
1984
ASYA:
Uıırına
0.7
Hindistan
0,1
Endonezya
22,5
Japonya
1.4
Malezya
43,0
Singapur
3.5
Güney Kore
1.2
19.7
Tayland
T o |t I ıı m :
92,1
(1000 Ton)
6 Aylık
1985
1986
0.5
0.3
0,1
20.4
10,5
1.4
0,6
45.5
22,1
4.0
2,0
1.6
0.8
18.0
11.0
91.5
47.3
ÜLKELER
1984
AMERİKA:
Kanada
0.2
U.S.A.
5,1
Arjantin
0.2
Bolivya
15,8
Birezilya
18,9
Meksika
0,8
T o p I a nı :
(1000 Ton)
6 Aylık
1985
1986
0,2
4,2
1.7
0,2
0,2
12,1
5,0
24,7
12,4
0,8
0,2
42,0
18,5
tsJ
VO
ÜLKELER
1984
OKYANUSYA:
Avustralya
Genel Toplam:
2,7
166,2
(Í000 Ton)
6 Aylık
1986
2,7
0 .9
168.8
81.3
297
1985
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER:
Çekoslovakya
0,3
D.Almanya
3,0
U.S.S.R.
18.2
Çin
17,0
0,5
Vietnam
Toplam:
DÜNYA TOPLAMI :
39,3
205,5
(1000 Ton)
6 Aylık
1985
1986
0,3
3,3
18.2
41,3
210,1
298
19,0
2 - Tüketim Miktarları: (Knynnk: World Metni Stntistics)
ÜLKELER
AVRUPA:
Avusturya
Dclçikn
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Batı Almanya
Yunanistan
İtalya
Hollanda
Norveç
Portekiz
Ispanya
İsveç
İsviçre
Ingiltere
Yugoslavya
Diğerleri
T o |> I » m ;
1984
0,4
I
0,2
7,8
15,6
0,4
4,4
4,9
0,4
0,4
4,4
0,1
0,6
10,0
1,2
52,6
(1000 Ton)
1985
3 Aylık
1986
0.5
1.3
0.1
0.1
6.9
15.7
0.4
5.0
4.5
0.4
0.7
4.3
0.4
0.2
0.3
0.8
0.2
9.4
1.0
0.1
51.6
2.3
0.4
ı
1.8
İ
3.8
0.1
l .l
'
1.7
0.1
0.2
0.8
0.1
13.1
ÜLKELER
AFRİKA:
Mısır
0,4
Fas
0,4
Nijerya
0,1
Güney Afrika
1,6
Zaire
—
Diğerleri
1,2
T o p 1a n ı :
3,7
(1000 Ton)
3Aylık
1985
1986
0,4
0,1
0,1
0,1
1.6
0,4
0,9
0,2
3,1
0,7
ÜLKELER
1984
ASYA:
Hoııg Konk
0,8
Hindistan
2,3
Endonezya
1.0
Iran
0,4
İsrail
0,1
Japonya
33,3
Male/.ya
0,6
Pakistan
0,4
Filipiıtlcr
l ,2
Singapur
0,4
Güney Kore
3,5
Suriye
0,1
Tayvan
1,6
Tayland
0,6
Türkiye
0,8
Diğerleri
0,1
T o p I a ııı :
47,2
(1000 Ton)
3 Aylık
1985
1986
1,5
0.4
2.3
0.6
1,0
0.2
0.5
o.ı
o.ı
o.ı
31.6
-
1.3
0.5
0.1
-
0.3
..
0.5
0.1
2.6
0.7
o.ı
-
1.2
0.3
0.5
o.ı
0.9
0.2
0.7
45.2
3.3
ÜLKELER
1984
A M E R İK A :
4,1
K anada
49,4
U.S.A.
A rjan tin
0,8
Uolivya
1,0
B irczilya
4,3
Ş ili
2,0
M eksika
1,6
V enezüella
0,7
D iğerleri
ı.o
T o p 1a m
64,9
(1000 Toll)
3 Aylık
1985
1986
3,9
0,9
51,5
12,5
1,2
0,3
0,4
0,1
4,6
0,4
0,7
0,2
1,0
0,3
1,0
0,3
1,2
0,3
65,5
15,3
O L K U L i: K
OKYANUSYA:
Avustralya
Y. Zelanda
T o |> I :ı ın
(1000 Ton)
3 Aylık
1985
1986
3.1
0.7
0.1
3.2
0,7
ÜLKELER
1984
DİĞER ÜLKELER:
Bulgaristan
1,0
Çekoslavakya
3,5
D.Almanya
3,0
Macaristan
2,0
Polonya
3,6
Romanya
2,0
U.S.S.R.
30.0
14,0
Çin
1,5
Diğerleri
T o |> 1 ii m •’
60,6
dünya toplam i
232.1
(1000 Ton)
3 Aylık
1985
1.0
3.2
3.3
1,8
3.0
2.0
30.0
11.0
1,5
56,8
2 2 5 ,4
*986
- 305 -
IV - SONUÇ VE ALINACAK ÖNLEMLER:
Ülkemizde kalay üretimi olmadığı için bu konuda herhangi bir önlem
gerekmektedir. Ülkemizin kalay tüketimi yaklaşık yılda I I 00 ton'dur
Tamamı ithal edildiği için ithalat projeksiyonu aynı zamanda talep pro­
jeksiyonu olanık kabul edilebilir.
ithalat Projeksiyonu:
Yılda takriben % 3 ’lük artış trendi düşünülerek ithalat projeksiyonu ha­
zırlanmıştır.
(Ton)
Ana Mallar
1987
1988 1989
1990 1997 1998
1999 2000
Kalay-Ham
1070
1102 1135
1168 1435 1478
1522 1566
22
23
24
25
30
31
32
33
Saçlar, Levhalar,
Yaprak ve Şeritler
I
1,03
1,06
1.1
1.4
1.45
1.5
1.53
ince Yaprak ve
Şeritler
6
6,18 6,36
6.5
8
S.3
Borular
I
1.03
1.06
1,1
içi Dolu Çubuk
Profil ve Teller
Toplam:
1100
1133 1166
1,4 1,45
1200 1475 1520
8.5 8,S0
1.5
1,53
1565 1610
BÖLÜM II
I. S A N A Y İİ Ş U R A S I
D E M İR D I Ş I M E T A L L E R SAN A Y İİ
O T U R U M U N D A P A N E L İS T L E R İN
KONUŞMALARI
PANELİSTLER:
BAHRİ ERSÖZ
: Rabak A .Ş. G enel Maduni
FETHİ AÇALAR
: Nasaş Alüminyum San. ve
Tic. A .Ş. Genel Müdürii
-3 1 1 -
BAHRİ ERSÖZ
Rabak A .Ş.
Genel Müdürü
Sayın Bakanım, Sanayi Şurasının değerli delegeleri önce bakır sektörü
ve demir dışı metaller sektörü hakkında görüşlerimi belirtmek istiyorum.
ilk önce, sözüme başlamadan şunu belirteyim ki, alt sektörün hazırla­
mış olduğu d c m in ş ı metaller haklandaki rapor ve onun özetinde belir­
tilen bilgiler ve önerilere genellikle bende katılıyorum.
Bakır binlerce sene birinci metal olma vasfım muhafaza etm iştir. Ancak
18. asırdan sonra, demir de yapılan büyük hamle 3e ikinci metal durumu*
na düşmüştür. 1950lerden sonrada. Alüminyumun yaptığı atakla üçüncü
sıraya gelmiştir. Buna rağmen önemini yitirmemiş tir.
Bu m etalin ana vatanı Anadohıdur. M ilattan 7000 yıl önce Anadolu'da
bakır işlendiği tesbit edilmiştir. Trakya hududundan Kars'a Karadeniz’­
den A kdeniz'e kadar yurdun butun sathında pek ço k mahalde bakır cev­
herinin tarihin m uhtelif devrelerinde bulunduğunu ve işlendiğini görü­
yoruz.
Cumhuriyet devrinde bakır 1934 senesinde ETİBANK'ın bu konuyu ele
almasıyla Türkiye de tekrar üretilmeye başlanmıştır. Bugün sadece Er­
gani,
Maden. Muıgul, Küre ve Kanideniz Bakır işletmelerinde işlenmek­
te ve yılda ancak 35 bin ton civarında bilister bakır elde edilmektedir.
1986 yılında Türkiye de 85.000 ton bilister bakır tüketilmiş bunun 50.
000 tonu ithal edilmiştir. Bunun en önemli sebebi, Türkiye de henüz bü­
—312 —
yük çapta bir bakır cevheri yatağının bulunmamış olması ve bu işe kafi
derecede Sermaye ve emek aynlıp arama işlerine gerekli önemi vermemiş
olmamızdan kaynaklanmaktadır.
Bakır sektöründe ilk yapılacak iş muhakkak surette maden araştırm a iş­
lerini genişletmemiz ve hızlandırmamızda. Cevheri çıkardıktan sonra bu­
nu önce b itte r balar haline getirmek lazımdır. Bu işler için teknik bilgi
birikim ve büyük sermaye istemektedir, özel sektörde henüz ikiside y ete­
ri kadar mevcut değildir. Onun için devlet sektörünün buna sahip çıkm a­
sı, gerekirse yabana sermaye getirmesi gerekmektedir.
Bakırda, ham bakırın durumu böyle olmakla beraber, bakırdan sonra ilk
merhale olan elektrolitik' bakır üretimi çok daha yeni olmakla berab er,
hızlı bir şekilde Türkiye'de inkişaf etmiştir. İlk olarak 1959 senesinde bi­
risi devlet sektörü, birisi özel sektör olmak üzere 2 firma 2 müessese elek­
trolitik bakır üretimine geçmiştir. O sırada Türkiye'deki tüm Bakır üreti­
mi, yılda 2-3 bin ton mertebesindeydi. Kurulan elektrolitik Bakır kapa­
sitesi de 7 bin tondur, birisi 4 diğeri 3 bin ton olmak üzere 7 bin tondur.
Bugün, bu kapasite raporda 141 biri ton olarak belirtilmiş, buna yuvar­
lak olarak 150 bin ton demeKde mümkün, Halbuki bakırın e le k tr o litik
bakır olarak tüketimi de heıiüz 60-70 bin ton civarında o halde kurulu
kapasite, bugünkü ihtiyacın 2-2.5 mislidir.
Elektrolitik bakır tesisleri Türkiye’de kurulduktan sonra, bakır işleyen
sanayide de Türkiye'de hızla gelişmeye başlamıştır. Bunlar:
— Kablo Sanayii,
—Transform atör Sanayii,
— Elektrik gereçleri Sanayi,
-313 -
—Motor Sanayii,
Elektronik sanayii, bu dallarda da, hepinizin bildiği gibi çok büyük geliş­
meler kaydedilmiş, memleket ihtiyacını karşılar durumdan çıkarılarak,
ihracata başlanm ıştır.
Bakır dalındaki problemler umumiyetle diğer sanayideki problemlerimi­
zin çoğunun hemen hemen aynıdır. Bakır Sanayii ile ilgili şu sırada mev­
cut olan bir-iki problemden bir tanesi, son zamanlarda son bir iki senedir,
m alesef nereden nasıl geldiği belli olmayan ve gümrüksüz geçmiş olduğu
m uhakkak olarak ithal mah, çok ucuz balarlar satılmaktadır. Piyasada
buhınan menşeini» bulunup muhakkak önlenmesi lazım, bakır sanayiini
baltalamak tadır.
Diğer bir husus, bütün sanayi dalları için önemlidir, kanaatindeyim, o da
Türkiye'de çok büyük projeler geliştirilmekte olup, bunlar umumiyetle
büyük yatııım lar olduğundan, bu yatırımlar için dışarıdan getirilen mal­
zeme İçin de gümrük muafiyeti tanınmaktadır. Böyle olunca Türkiye'de
bir santral kurulduğu zaman, Türkiye de bir iletişim ağı kurulduğu
zaman eğer ihale bir dış kredi ile yapılmışsa bir dış firmaya doğrudan
doğruya veya müşterek olarak verilmişse, normal olarak o iş için gerekli
malzemeler gümrüksüz olarak girebilmektedir. Bu da, haksız bir rekabeti
doğurm aktadır. Bu durum önlenirse öyle zannediyorum ki, bakır sektö­
ründe daha önem li bir canlanma mümkün olacaktır.
Bakır sektörüne bu kadar değindikten sonra, Türk sanayii için önemli
gördüğüm ve bakır sektörü için de demir dışı metaller sektöriinün tümü
için de geçerli bazı genel görüşlerimi belirtmek istiyorum.
-3 1 4 Bir defa, Türkiye'de Türk parası, sermaye birikiminin ne kadar k ıt oldu­
ğunu biz sanayiciler herhalde herkesten daha iyi biliyoruz. Aynı zam anda
dövizimiz de çok bol değil. Bugün sıkıntı çekmeden ihtiyaçlarım ızı gi­
deriyoruz. Ama bunu dış memleketlerin imkanlarıyla mukayese e ttiğ i­
miz zaman döviz rezervlerimizin veya döviz imkanlarımızın çok büyük
olmadığını hemen görürüz.
Bir diğer hıısus, Türkiye bugün 50 milyonun üzerinde nüfusa sahiptir.
Önemli bir miktarda gizli veya açık işsizimiz var. Diğer taraftan da, ç o k
hızlı bir nüfus artışı var. Her sene 1,5 milyon civarında bir nüfus artışı
gözleniyor. Elbette bunlardan da en az 500 bin kadan her yıl yeni iş­
gücüne katılıyor. O halde bizim Türkiye’de muhakkak surette bu insan­
lar için iş sahası geliştirmemiz lazım.
Bu üç hususu göz önünde tuttuğumuz zaman, yatırımlarda öncelikle en
kısa zamanda, en çok para getirecek, yeni kar getirecek, cn kısa zam anda
en çok döviz getirecek ve en çok istihdam edilecek yatırımlara, m uhak­
kak surette her şeyden önce öncelik vermemiz lazım, Bu demek d e ğ il­
dir ki, başka faktörler de nazan itibara alınmasın, ama öyle zannediyo­
rum id, bu üç faktör muhakkak surette yatınm yaparken, gerek devlet
olarak gerek özel teşebbüsler olarak, bizler olarak daima göz ö n ü n d e bu­
lundurmamız gereken kıstaslar olmadığı kanatindeyim.
Diğer bir husus da Türkiye uzun zamandan beri sanayi kalkınması iç in ­
de herkes bütün hükümetler halktınız sanayie ehemmiyet verilmesini is­
tiyor ve ehemmiyet veriyor. Ama bugün baktığımız zaman, ekonom ik
d ö rt sektörden tanm , hizmet, enerji. Enerjiyi belki sınai olarak saym ak
da mümkün Ticaret bunların arasında Sanayiin en az teşvik edilen sek tö r
olduğunu görüyoruz. Tarıma bakarsak, en ucuz kredi tarıma veriliyor.
-315-
En fazla kredi tanına veriliyor. Herhangi bir afet anında zarar görenlere
hükümet sübvansiyon veriyor. Ama sanayi de bunu karşılaştırdığımız za­
man böyle olmadığım görüyoruz. Halbuki, umumi görünüş bilhassa m at­
buatım ıza akseden taraf, sanayiin çok fazla desteklendiği şeklindedir.
Böyle zannediyorum ki bunu yalandan incelemek ve sanayie bu dört
sektör arasında özel yerini vermek muhakkak ki zamanı gelmiştir. Bu­
gün ihracatımızın yüzde 70'inin hatta 751nin sanayi ürünleri olduğuyla
İftihar ediyoruz. Bunun devam etmesi için, sanayie de muhakkak surette
gereken önemi vermek mecburiyetindeyiz, diğer sektörlere en az verdiği­
m iz kadar.
U m um iyetle, sanayide kullanılan hammaddeler, hangi sanayi dalı olursa
olsun, ister demir-çelik ister bakır ister alüminyum ister diğer sanayi kol­
lan , b u hammaddefeleri, Türk Sanayii dünya fiyatlarıyla alabilme imkanı­
na kavuşturulmalıdır. Bu nasıl olur? Eğer, ithal ediliyorsa, bu maDann,
yane hammaddelerin, (Hammadde cevher olabilir, konsantre olabilir,
külçe olabilir) mamul haline, Deri mamul haline gelmeden olan şekliyle
m uhakkak suretle gümrüksüz olarak ithali dediğimiz zaman, gümrük ver­
gisini kastetm iyorum , onun dışında, liman resmi, belediye resmi, fon­
lar, vesaire, Çünkü, Avrupa'da Amerika'da Japonya’da, Kore'de bizim
rakiplerim iz olan sanayiciler bu maDan dünya borsa fiyatlarına kendi
m em leketlerinde alabiliyorlar. Bizim de bu iınkanı muhakkak sağlama­
mız lazım.
Bir diğer konu, eneıji konusudur. Enerji yakıtlar ve elektrik eııeıjisidir.
Bunda da yalnız dem irçelik, yalnız özel bir kesim değil, bütün sanayi
kullandığı miktara göre, normal dünya fiyatlan ile bu eneıji girdilerini
mal edebilmelidirler.
-3 1 6 -
Bunun dışında, bir üçüncü önenıli unsur, bugün en önemli unsur haline
gelmiştir. O da; kredi maliyetidir. Bugün sanayiin kredi maüyeti yüzde
80'Iere 90'Iara varmaktadır. Bankalarımız, yüzde 55'le, 601a kredi veri­
yorum diyor, fakat bunu 3 ay sonra faizini kendisi aldığı için, yüzde
74'e geliyor, ona vergileri Bave ederseniz yüzde 85lere 9 0 'lara geliyor sa­
nayicinin aldığı kredinin maliyeti, bu böyle devam ettiği m üddetçe mu­
hakkak ki Türk sanayiinin rekabet gücünü kaybedeceği, hatta ayakta kal­
ması İmkanlarının azalacağı da muhakkaktır. Elbette, vaktiyle olduğu gi­
bi enflasyon hızının altında, kredi faizi istemiyoruz. Ama hiç değilse en f­
lasyonun yüzde 5-6 puan üstünde bir faizle sanayie kredi bulunabihnelidir.
Tabii yalnız kredi faizini düşürmek değil, aynı zamanda gerektiği zam an,
bilhassa büyük yatırımlar için, kafi finansman kaynaklan da tem in edil­
melidir.
Bunlar yapıldığı zaman, öyle zannediyorum, ki bugün ço k detaylı ola­
rak düşünülen birçok teşvik unsurları, bilhassa ihracat için düşünülen
teşvik unsurlarım kısmen ortadan kaldırmak mümkün olacaktır. Çünkü
sanayi, çok daha iyi malım üretme imkanını bulacak, ve dolayısıyla bel­
ki bazı dış memleketlerde oiduğu gibi, onların yaptığı şekilde ve m iktar­
da bir teşvik ihracatta da bugünkünden daha fazla başan kazanılmasını
sağlayacaktır kanaa tındayım.
Bunun dışında, yine genel olarak değinmek istediğim bir kaç husus,
Türkiye'de eğer biz devamlı surette diğer sanayi memleketlerinin g etir­
mesinde onlan takip etmeye devam edeceksek, takip etme d u ru m u n d a
kalmayacaksak o zaman muhakkak surette araştırmaya büyük ehem m i­
-317 -
yet vermemiz lazım. Üniversitelerimizin bir yüksek okul durumundan
çılap, bir araştırm a merkezi, bir üniversite haline gelmesi lazım. Sanayi
ile sıkı işbirliği yapması lazım. Aynı şekilde sanayiin de kendi kolların­
dan önemli bir kısmını araştırm aya ayırması lazım.
Bunun dışında, yine ileri bir memleket olabilmek için, bugün bütün ileri
memleketlerin yüksek teknoloji dedikleri, tekknoloji alanlannada girme­
miz lazım. Onlar önce bir pilot çalışma şeklinde olabilir. Fakat muhak­
kak surette buna'da hemen başlamamız gerekir kanaatindeyim.
Bir diğer değinm ek istediğim husus, bir zamanlar Türkiye'den dışarıya
birçok talebe gönderirdik, bilhassa mühendislik alanında yetiştirm ek
için, öyle zannediyorum ki, yalnız Türkiye içinde kalırsak, yalnız kendi
üniversitelerimizden bilgi sahibi olmaya çalışırsak, biz dünyaya ayak uy­
d u rm a y ız . M uhakkak surette diğer memleketlerede iretiim ekte olan
bOgüeri en kısa zamanda memleketimize getirmek durumundayız. Bu­
nun için de, dışarıda bilhassa lisansüstü çalışma yapacak olan talebeler,
bunların adedi yüzlere değil, kanaatimce onbinlerle olmalıdır. Oralarda
üretilen teknolojiyle, Türkiye'ye en kısa zamanda getirme imkanını bula­
caklardır. Bunlara büyük bir önem verilmesi gerektiğini kanaatindeyim.
Hiç değilse, Cumhuriyetin ilk dönemlerinde verildiği kadar.
Diğer bir hususda, hammaddeden başlayarak nihai tüketim malına kadar,
bütün mamullerin, malzemelerin standartlan yapılmalı vc Türkiye'de üre­
ticiler m uhakkak standart mamul üretmeli, kullanıcılar da ancak standart
mal kullanmalıdırlar. Bunun da Türk sanayiinin gelişmesi için zaruri
olduğu kanaaöndayım .
Son olarak, eğitim konusuna ayrıca değinmek istiyorum. Umumiyetle
—318 —
Türkiye'deki hızlı nüfiıs artışından hepimiz şikayet ediyoruz. Ve nüfus
planlanması konusunda çalışmalara gidiyoruz. Bunun elbette yapılması
lazım. Bir insan, daima kendi ihtiyacının üstünde, daha fazla birşeyler
yalnız kendi hayatını idame ettirecek bir yaşam içinde değildir, tnsan,
muhakkak surette kendine yetecek kadar şeyi ürettiği! gibi, başkaları
için de fazlasıyla üretim yapabilir. O itibarla, bir memlekette nüfus a r­
tıyorsa, biz eğer o nüfusu eğitcbiliyorsak, eğitebilirsek o m uhakkak su­
rette artan nüfus, kendinden fazlasını besleyecek ve memleketin daha
hızlı ilerlemesine katkıda bulunacaktır. O itibarla, bilhassa bu hızlı nüfus
artışım kolaylıkla engelleyemeyeceğimize göre, eğitime son derece ehem ­
miyet vermeliyiz ve artan nüfusu eğiterek, kendisinden, kendi ihtiyacın­
dan daha fazla bir şeyler üretmek imkanını ona temin etmeliyiz. Bunu
yapabildiğimiz takdirde, Türk Milletinin çok hızlı ilerleyebileceği kanı­
sındayım.
Görüşlerimi dinlediğiniz için çok teşekkür ederim.
— 319 —
FETHİ AÇALAR
Nasaş Aluminyum San- ve Tic. A .Ş .
Genel Müdüıü
Sayın Bakanım, sanayi Bakanlığının değerli yetkililer«, sanayi şurasının
değerli üyeleri; Bundan evvelki konuşmacı arkadaşlarımızın ve değerli
yetkflililerin belirttikleri konular dışında, benim konum ve inceleyeceğini
atan, alüminyum sanayii olacak.
1
Alüminyum sanayiinin 2 bin yılında nerede olacağı. O rtak Pazara nasıl
hazırlanabileceği ve O rtak Pazardaki yapısının ne olabileceği yaşayıp
yaşayam ayacağını tartışm adan evvel bugünkü şartlarda Türkiye'deki
alüminyum sanayiini inceleyerek, bunan problemlerinden konuya gir­
mek istiyorum.
Türkiye'de bugün alüminyum sanayiinde 350 büyüklü küçüklü firma bu­
lunm akta ve 350 firmanın 311 bin ton kapasitesine karşılık, 130 bin ton
üretim yapılmaktadır. Bu durum da, bugün itibariyle Türkiye'de bir kapa­
site fazlalığı ve kapasite kullanım problemi m evcuttur. Bunu detaylı in­
celediğimiz takdirde külçe alüminyumda 60 bin tonluk Seydişehir kapa­
sitesine karşılık, kullanım yüzde 100 olup, Seydişehir Alüminyum Te­
sisleri üretim yaptığı süre içinde kapasitesini tamamen kullanılmaktadır.
Bundan sonraki seviyelerde yassı mamullerde, ekstrüzyonunda, iletkende
ve parça dökümde maalesef Alüminyum sanayiinde şu anda kapasite kul­
lanımı yüzde 45 yüzde 501er civarındadır.
Bugün alüminyum sanayinin ikinci problemi kapasite kullanımı olduğu
gibi ikinci bir problemi de, hammaddeden gelmektedir. Türkiye’d e yılda
-320-
kullanılan 20-140 bintoıı arasındaki alüminyum hammaddenin 60 bin to ­
nu Seydişehir Alüminyum Tesislerinden sağlanırken, geriye kalan 60 bin
veya 70 bin ton arasındaki bir hammadde yurt dışından ithal edilm ekte­
dir, ithalatta karşılaşılan güçlükler, daha önce burada belirtildiği için gir­
mek istemiyorum. Diğer sanayi dallarında karşılaşılan güçlükler, aynı
şekilde alüminyum sanayiinde de geçerlidir. Ve bu ithalat her sene yapıl­
maktadır.
Üçüncü önemli bir problemimiz, bugün itibaıyla alüminyum sanayiinde
diğer sektörlerden daha ileride olan bir problemimiz ithalatta mevcut­
tur. Alüminyum sanayinde belirli uç mamuller, bazen sıfır koruma ile
bazen de yüzde 10 ile korunmaktadır. Gümrük oranı olarak bugün Rey­
nolds Alünimyum Amerika'da elektrik girdisini 2 cent'e alırken, ve fuel
oil girdileri Amerika'da ve Avrupa'da çok düşük fiyatlarda verilirken,
Türkiye'de yüzde 11 koruna fle alüminyum sanayinin korunamayacağı
çok ayan beyan ortadadır. Demek ki, alüminyum sanayiinin üçüncü bu­
günkü ana problemi ithalattan gelmektedir.
Dördüncü ana problemimiz ise, kapasitemizi kullanabileceğimiz veya de­
ğerlendirebileceğimiz ihracatla ilgilidir. Bugün Türkiye'deki alüminyum
sanayii belirli oranlarda Batı teknolojisinde, hatta belirli alanlarda belki
onların seviyesinin belirli alanlarda üstünde diyebileceğimiz noktaları var­
dır. Yalnız, burada belirli noktalarda maalesef zorlanıyoruz.
Birincisi elektrik problemimiz, biraz önce söylediğim gibi, büyük alü­
minyum firmaları burada da küçük bir açıklama yapmak istiyorum, dün­
yada alüminyum sanayii altıtane büyük firma tarafından y ö n l e n d i r i l i y o r .
Bunlara altı kardeşler deniyor. Amerika'da Reynolds, İsviçre'de Alisuiss,
Fransa'da Peşine, Almanya'da VW Kanada'da Alkan vc yine Amerika'da
Aııii ilko ile b e r a be r altı taııc şi r ke t bugün d ü n y a d a k i a l ü m i n y u m işlerini
yürütm ekte
ve
yönlendirmektedir.
Bu
ş i r ke t l er i n
el ektrik
k ont rat ları na
b a k ı l d ı ğ ı z a m a n görül en f i y at l ar 2 s e nt , 2 . 5 s e n t civarında i k en , bugün
Türkiye'de
lira, 6 0
trik
olan
alüminyum
sanayiinde
ihracat
yapan
firmalar
e l ek t r i ği
56
lira d ü z e y i n d e al ma k t ad ı r l ar . Bıı şartlarda p a k e t l e n m i ş bir e l e k ­
alüminyum'un
i h r a c a tı n d a
karşı l aşı l an
zorlukları bütün y e t k i ­
lilerin ve ş u r a d a ki s ayı n ü ye l e r in d i k k a t i n e s u n m a k i s t i y o r u m .
i k i n c i ana p r o b l e m i m i z h a m m a d d e d e n g e l m e k t e d i r . Bizlcr Batı'da» h a m ­
m a d d e itha! e t m e k t e ve bu i t ha l a tı n f i na n s yükü nü üs t ü mü zd e b u l u n d u r a ­
rak,
t ek ra r
bunu
gerisin
geriye
Ba t ıya ihraç e t m e k t e y i z .
Bu da. bizim
i h r a c a t t a k a r ş ı l a ş t ı ğ ı m ı z ö n e m l i p r o b l e m l e r d e n biridir.
A l ü m i n y u m s a n a y i i n in k e n d i n e d ö n ü k d i ğ e r bir p r o b l e m i de ya t ı rı ml ar ­
la ilgilidir. M a a l e s e f u ç ürünlere y a t ı r ı m z a m a n ı n d a , t am olarak y a p ı l a m a m ı ş
vc y a p ı l a n y at ı rı m l ar da u ç ürünlerde belirli b o ş l u k l a r m e y d a n a g el mi ş t i r.
B u n d a n s o n r a y a p ı l a c a k y a t ı rı m l a r u ç ürünlere y ap ı l ma sı g er ek i r ke n, şu
a n d a Iıalen y ü z d e 5 0 o r a n ı n d a ç a l ı ş a n yassı m a m u l l e r oranı nda İst anbul
K a r t a l ’d a y e n i bir f a br i ka k u r u l m a k t a d ı r . B ö y l e c e yat ırı mlarda y ö n l e n d i r ­
m e v e u ç ürünlere g i t m e k y e r i n e , şu an iti bari yl e fazla k a p a si t e d e olan
k a p a s i t e l e r e y e n i k a pa s i t e l e r e k l e n m e k t e d i r .
Ö z el s e k tö r elektriği
sisleri
elektriği
56-60
sübvansiyonlu
liradan alırken. S e y d i ş e h i r A l ü m i n y u m T e ­
d a h a düşük f i y at l ard a n aldı. B u n u n h a m ­
m a d d e d e a l ı n m a s ı ü z e r in de s ö y l e n e c e k h i ç b i r ş e y y o k . d ü n y a m a her v e ­
ri nde z a t e n e l e kt r i k h a m m a d d e bebli bir ş e k i l d e u cu z fiyatlarla \eri l i>or.
Y a l n ı z , m a m u l ü re t i m i n e e l e k t r i ğ i n u c u z fiyatlarla verilmesi, tabii olarak
h a k s ı z bir r e k a b e t i n iç p i ya s a da d o ğ m a s ı n a n e d e n o lm a k t a dı r .
-3 2 2 -
Bugünkü problemlerimiz çözülmeden ileriye dönük olarak alüminyum sa­
nayiinin gelişmesi ve bir yerlere gelmesini beklemek çok zordur, ileriye
dönük olarak alüminyum sanayiini geliştirebilmemiz ve bir yerlere girebil­
memiz için, ihracata kesin olarak destek verilmelidir. Yalnız bu destek
verilmelidir. Yalnız bu destek üreticiye verilmiş durumdadır. Bugün Tür­
kiye'deki ihracat destekleri çoğunlukla aradaki sermaye şirketlerine veya
ihracatı organize eden ihracat sermaye şirketlerine verilmektedir. Bura­
da esas yükü çeken bütün sorumluluğu üstünde taşıyan ve ihracatın ger­
çekleşmesi için bütün uğraşı veren üretici şirketlerdir. Bunun için ihra­
cata destek verilirken, üretici şirketlere destek verilmelidir. Verilen des­
tekler kesin olarak vergi iadesi şeklinde olabileceği gibi, bunun dışında
elektrik, fuel oil vergi gibi oranlarda yapılacak çeşitli indirimlerle sağla­
nabilir. Bunların üreticilere verilmesi çok daha basit olacağuıdan ve d ik ­
kat çekmeyeceğinden yurt dışından rekabet şansımızı daha da arttıra ­
bilecektir.
İkinci önemli bir olay, alüminyum sanayii açısından, alüminyum sana­
yiinin şu anda belirli bir korumaya ihtiyacı vardır. Yurt içinde elek tri­
ği 50 lira, 60 liradan alan bir sanayiinin yurt dışına karşı yüzde 10'larla
veya yüzde sıfırla korunmasuıuı beklenmesi bence yanlış ve im kansız
olan bir olaydır.
Üçüncü önemli bir konumuz, yine ileriye dönük olarak, alüminyum sa­
nayiinde diğer devrelerde olduğu gibi, milli bir politikanın tespit edile­
rek bunun üzerinde yürünmesi gerekir. Bunda da her firmanın her şeyi
yapm aya kalkmması yerine, belirli ürünlerde spesifal olması ve bunları
geliştirm eye çalışması lazımdır. Bugün, Türkiye’de alüminyum sanayiin­
de bir tek sıcak lıadde mevcuttur. Bu da Seydişehir Alüminyum Tesisle-
-3 2 3 -
rindedir. Seydişehir Alüminyum Tesisleri, yeni bir yapı içinde yeni düşün­
celerle Savunma Sanayiine dönük belirli üretimleri gerçekleştirm ek için
çabalar sarf etmektedir. Ticari kaliteyi ise, sıcak haddesi olmayan ve daha
çok comnıercaL, ticari kaGte üreten fabrikalara bırakmalıdır.
Bugün Türkiye savunma sanayiine girerken, savunma sanayiinde gerekli
olan alüminyumu yapabilecek tesislere ve yapıya sahipken, belirli oran­
larda bunları kullanmayı düşünmektedir. Bugün bunlar kullanılmamak­
tadır. Ve bu tip alüminyum ithal edilmektedir. Bunu Türkiye yapacağı
belli bir plaıı içinde, Türkiye de üretebilir ve kendisi kullanabilir.
Türkiye'nin alüminyum sanayiinin gelişmesinde esas önemli sorun bizcc
hammaddedir. Hammadde sorununun çözümünde ise, bence Türkiye'de
yaklaşık birazcık değişmelidir. Seydişehir Alüminyum Tesislerini bir şe­
kilde yenilemek, elimizdeki kapasiteyi modem ize etmek, fakat bu arada
elimizdeki Boksit madenlerini de dışarıda bulunan çeşitli hammadde
üreticileriyle takas şeklinde değerlendirme şansına sahibiz. Yani yurt
dışına boksit veya aiümina göndererek, bunun karşılığında alüminyum
ingot ithal ederek, Türkiye'deki alüminyum hammadde açığını kapatma
şansına sahibiz.
Bugün, Türkiye'deki elektrik problemi hepimiz tarafından bilinmektedir.
Bir alüminyum tesisinin, hammadde tesisinin kullanacağı elektriğin bü­
yüklüğü düşünerek, böyle bir yolun ivedilikle seçilmesi gerekmektedir.
Bu konuda misal vermek gerekirse Dubai'de kurulu Dubai Alüminyum
Tesisleri Alüminasınt Avustralya'dan getirmektedir. Bütün Ingotunu da
Londra metal borsasıııa vermektedir. Yine aynı şekilde, Bahreyn'de kuru­
lu olan Balko, alüminastnı Avustralya'dan getirmekte ve ihracatını Londra
-3 2 4 -
metal borsasına satmaktadır. Bu devletlerde, böyle bir anlaşmaya git­
mek, bugünkü şartlarda yapılabilecek bir olaydır. Yine, şu anda kurul­
ması düşünülen uınalkoeyn'de kurulması düşünülen bir smcltır da, ham­
madde Kuzey Çin'den gelecek, Kuzey Çin devleti hammadde vererek
buraya ortak olacak hammaddenin satışını Alkan yüklenecek, Ingot sa­
tışını alkan yüklenecek ve Alkan da satış yönünden buraya ortak olacak­
tır. Böyle bir dengeye Türkiye'deki alüminyum tesislerinin ve Türkiye
alüminyum sanayimin girmesi şarttır.
Alüminyum hammaddesi olmayan bir sanayiinin, uzun vadede çok büyük
zorluklarla karşılaşacağı herkes tarafından görülmeli ve gerekli tedbirler
alınmalıdır.
Bunun yanı sıra, yönetim sistem ve şekilleri alüminyum sanayiinde de geçerlidir. Bugün Londra metal borsasında fiyatı değişen bir alüminyum sek­
törünü takip edebilecek iyi bir yönetimin ve bununla her gün yaşayabile­
cek, belirli sistemleri geliştirebilecek bir yönetim tarzının alüminyum sek­
töründe geliştirilmesi. Ve buna dönük olarak yeni yöneticilerin yetişti­
rilmesi bizim sektörümüzde de şart olarak görülmektedir.
Bunun yanı sıra, araştırma geliştirme Türkiye'de alüminyumun uzun
vadede talebini artıracak olaylardan biridir. Türkiye'de bugün alüminyum
kullanımı kişi başına 1,6 kilogram civarındadır. Bunun karşılığında, eğer
bu yurt dışında incclenecek olursa, Amerika Birleşik Devletlerinde, 2 6 - 2 7
kilolara kadar çıkmaktadır. Amerika Birleşik
Devletlerinde 27,5 kilo,
Almanya'da 23 kilo, Yunanistan'da 5,5 kilo iken, bizde halen 1 kilodur.
Bunda, Türkiye'de alünıinyum'dan yapılacak mamullerin araştırm a geliş­
tirmesi düşüklüğü ve yeni mamullerin piyasaya sürülmemesinin de neden­
-3 2 5 -
leri ortadadır. Onuıı için, araştırma geliştirmeye büyük önem verilmeli,
yani mamuller geliştirilerek uç üretimle konsimura direkt olarak müş­
teriye mal satabilecek durum a gelinmek zorundadır.
Alüminyum sanayiinin uzun vadede Türkiye için önemi gelişen bir sa­
nayinin, alüminyuma ve alüminyuma bağlı olarak ondan üreyen veya
üretileli diğer mamullerin öneminden ötürü bugün itibariyle hemen ted­
bir alınmasını gerektirm ektedir. Bu tedbirlerin alınması sonucunda, Tür­
kiye'de alüminyum sanayii kendisini bir 10—13 sene içinde gerekli seviye­
de bulacaktır. Bunlar yapddığı takdirde, alüminyum sanayii gerekli şekil­
de yörüngesine oturm uş olacaktır.
İlginize ve beni dinleme sabn göstermenize çok teşekkür ederim.
BÖLÜM III
I.
SANAYİ ŞURASI
DEMİRD1ŞI METALLER SANAYİ
OTURUMUNDA YAPILAN GÖRÜŞMELER
-3 2 9 -
SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI
I. SANAYİ ŞURASI BAŞKANLIK DİVANINA
I. Sanayi Şuıasuım ikinci oturum unun konusunu teşkil eden "Demir Çe­
lik ve Demir Dışı Metaller Sanayii Yönlendirme Plan çalışmaları rapor­
larının" sunuluşunu takip eden sorular ve cevaplar bölümünde zamanın
yetersizliğinden dolayı Sayın Bakanımızın talimatları gereği yazılı alın­
ması istenen ve Demir Dışı Metaller grubunda yer alan Bakır ve alaşımları
ile ilgili görüşlerimiz aşağıdaki gibi arz edilmiştir.
1— isminden de anlaşılacağı özere “ Elektrolitik bakır" olarak andan ve
% 99.95 bakır ihtiva eden saf bakırın üretiminde en büyük maliyet
unsuru elektrik eneıjisi olacaktır. Örneğin ark ocakları ile yapılan
çefik ike timinde 500 KWH/t civarında olduğa beyan edilen eneıji
tüketimi, elektrolitik bakır üretiminde, 1800 k\vh/t olmaktadır.
Zira elektrolitik bakır üretiminde elektrolizle saflaştırmada uygu- lanan redresörierin yanı sıra, eritilmesinde de endüksiyon ftanları
gibi oklukça yüksek enerji tüketim i olan elektrikli cihazlara ihtiyaç
olm aktadır. Bundan dolayı şu anda sektörümüz için uygulanan 60
TL/kvvh ofcrn elektrik eneıjisi fıatlan seviyesinde tutulması sektörün
bilhassa ihracat faaliyetlerine oldukça olumlu katkılar sağlayacaktır.
2— Malum olduğu veçhile ülkemizde üretilen blister bakır miktarı,
elektrik bakır iffetim kapasitesine kafi gelmektedir. Bilhassa Kara­
deniz Baka- İşletmelerinin revizyonda olduğu 1987 ve 1988 yılların­
da blister bakır üretimi 15.000 ton/yıl civarında olabilecektir. Du
-3 3 0 -
da elektrolitik bakır tüketiminin sadece % 20'sini karşılayabilmektedir.
Dolayısıyla Elektrolitik bakır sektörü ihtiyacı olan blister bakır % 80 den
50 — 60 bin tonu ithal etmek zorundadır. İthal blisterin yıllık değeri
120—140 milyar TL olup, ithalatta uygulanan % 7 ilk ithal tem inatı 9 —
10 milyar TL’ye bağlı olmaktadır. Çözülmesi minimum 10 ayı bulan bu
teminatlar, finansmanın oldukça pahalı olduğu ülkemizde, elektrolitik
?
bakır üretim sektörünü sarsfnaktadır. Bu itibarla blister ithalatın da u y ­
gulanan ithal teminatının daha önceki uygulamalarda olduğu gibi % 1
civarına indirilmesi zaruret arzetıııektedir.
Saygılarımla.
Hayrettin ÇAYCI
Sarkuysan A .Ş.
v Genel Müdürü
BÖLÜM IV
I.
SANAYİ ŞURASI
DEMİRDIŞI METALLER SANAYİİ
NİHAİ RAPORU
-3 3 3 -
Birind Sanayi Şurası, "Deminiışı Metaller Sanayii" oturumunda. Baş­
kanlık Divanı, Panelist ve Konuşmacılar tarafından ifade edilen hedef
ve önerileri kapsayan sonuç raporu takdim edilmektedir.
Şıua'nm bilgi ve onayma sunulur.
1— Yurtiçi alüminyum ihtiyacının ancak yansını karşılayabilen Sey­
dişehir Alüminyum Tesisleri'nin. elektrik eneıjisi fiyat ve miktarının
yeterli olması durumu ile, birinci alüminyum üretim üniteleri tev­
sii edilmelidir.
2— özel sektör alüminyum yan—ürün üretim kapasitesi, yurtiçi ihtiya­
cının çok özerinde bulunduğundan, yeni tesisler teşvik edilmeme­
lidir.
3— Seydişehir Alüminyum Tesisleri, Savunma Sanayiine yöneltilerek,
modernize cdflmefidir.
4— Türkiye'nin birincil Alüminyum ithalatında, alümina üc alümin­
yum takası şeklinde bir sistem geliştirilmelidir.
5— Blister bakır üreten tesisler modernize edilerek verimleri ve kapa­
siteleri yükseltilmelidir.
6— Hurda hnkw ithali müsaadeye bağlanmalı veya bir kamu kuruluşun­
ca yapdmalsdır.
7_
Yeni verimli bakır yataklarının aranmasına öncin verilerek çalış­
m alar genişletilmelidir.
-3 3 4 -
8 — Değişik yollardan gümrüksüz giren ve sektörde haksız tasarruf ve
rekabete neden olan sistem önlenmelidir.
9 — Çinko sektöründe, oksitli çinko rezervlerinin aranmasına önem ve­
rilerek
çalışmalar genişletilmelidir.
Çinkur Tesisleri'nin
sülfitli
cevher işlenmesi için fizibilite çalışmalarının tamamlanarak, gere­
kiyorsa Tesis'in bu yönde tevsii sağlanmalıdır.
10— Kurşun sektöründe, ülkemizde mevcut rezervlerin değerlendirilme­
si için çalışmalar yapılmalıdır.
11— Kadmiyum ve Gva sektörlerinde, üretim, yurtiçi tüketimden fazla
olduğundan, ihracat imkanları araştırılmalıdır.
12— Antimuan sektörünün verimli çalışması için, cevher arama ve işle­
me çalış malan; özel sektör üniversite, MTA ve devlet desteği ile
yapılmalıdır.
13— Gümüş sektöründe yeni devreye giren Etibank'ın Kütahya'da b u ­
lunan tesisi verimli çalıştırılarak, ihracat imkanı araştırılm alıdır.
14— Ülkemizde üretimi yapılmayan kalay metalinin üretimi için fizi­
bilite çalışması yapılmalıdır .
İ S — Türk Sanayii'nin, hammadde teminini dünya borsa fiyatları ile
yapm ası sağlanmalıdır. Alüminyum blister bakır ve diğer ham m ad­
delerin ithalat maliyetleri düşürülmelidir.
-3 3 5 -
16— Bugün için, faiz oranları 'T 80—90 olan krediler ucuzlatılarak, faiz
oranlan enflasyon yüzdesinin makul ölçüde üzerinde olacak şe­
kilde ayarlanmalıdır.
17— Halen standardı olmayan veya yetersiz kalan konular içiıı staııdardlar hazırlanmalı ve bunlara uygun üretim yapılmalıdır.
18— İşletm elerde modernizasyon teşvikleri yetersiz
vikler daha yüksek oranlara çıkanlm abdır.
kaldığından teş­