Untitled

Kapak Foto¤raf›: Turgay KARGIN
Age ‹nflaat fiantiyesi
ifl makinalar› mühendisleri birli¤i
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERG‹S‹
‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i yay›n organ›d›r.
Üç ayda bir yay›nlan›r.
ISSN 1306-6943
4
ÖNSÖZ
6
Hidrolik Sistemlerde Flushing
2008 fiubat Say›: 21
IMMB Ad›na Sahibi
Muzaffer KÖYLÜ
Duran KARAÇAY
Bayram Ali KÖSA
Murtaza BURGAZ
‹smail UYAR
Müslüm AYDIN
Mustafa S‹LPAGAR
Faik SOYLU
Erdinç FIRAT
‹lyas TEK‹N
Yaz›flma Adresi
Cevat Dündar Caddesi Kavac›kl› ‹fl Merkezi No: 15/37
Ostim / ANKARA
8
14
Kamyon Üstü Vinçler
20
Sanayide “Çeflitli Yak›tlar›n
Maliyet Karfl›laflt›rma Tablosu”
21
Konutlarda “Çeflitli Yak›tlar›n
Maliyet Karfl›laflt›rma Tablosu”
26
Dizel Motorlar›n Emisyon
De¤erlerindeki Geliflmeler ve
Düflük Kükürtlü Motorine Geçifl
38
Çal›flanlar›n Önerilerini
Özgürce Ortaya Koyabildi¤i
fiirketler Daha H›zl› Büyür
42
Rulmanlar Hakk›nda
S›kça Sorulan Sorular
48
Avrupa Birli¤i Yolunda
Nitelikli ‹nsan Gücü
54
58
‹fl Kanunu’nda Çal›flma Süreleri
Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95
www.ismakinalar›.org
e-posta: [email protected]
e-posta: [email protected]
Grup-e-posta: [email protected]
Grup e-posta üyelik adresi:
[email protected]
Kapak Foto¤raf›
Turgay KARGIN
Age ‹nflaat fiantiyesi
Tasar›m ve Bask›
Bizim Büro Bas›mevi
Selanik Caddesi 18/12 K›z›lay / ANKARA
Tel: 0.312 435 82 07 Faks: 0.312 431 88 81
e-posta: [email protected]
www.bizimburo.com.tr
Grafik Tasar›m
Hasan Erkan
Rezan Tanr›ver
Sevinç Çelik
Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kurulufllara
ücretsiz olarak da¤›t›l›r.
Yay›nlanan yaz›lardaki sorumluluk yazarlar›na,
ilanlardaki sorumluluk ilan veren kurum ve kiflilere aittir.
Yay›nlanan yaz›lara ücret ödenmez.
Yay›nlanmayan yaz›lar geri iade edilmez.
Dizel Sistemleri Ticari araçlar dizel
motorlar› için Birim Pompa Sistemi
62
Etkinliklerimiz ve Haberler
‹fl Makinalar› Sektörünün
Yükselen Y›ld›z›
40. Y›l›nda OST‹M
önsöz
Muzaffer Köylü
‹MMB Yönetim Kurulu Baflkan›
‹fi MAK‹NALARI SEKTÖRÜ
‹MMB Nedir ?
‹MMB; ‹fl makinalar› konusunda uzmanlaflm›fl makina mühendisleri taraf›dan 1998 y›l› A¤ustos
ay›nda kuruldu.
Farkl› sektörlerden (inflaat firmalar›, ifl makinas› üreticileri, ifl makinas› temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla
topland›¤› bir dernektir.
‹MMB’ nin A mac› N edir
‹MMB’nin amac›; ço¤unlu¤u ithal ürünler olan ifl makinalar›n›n tan›nmas›n›, ulusal servetimiz olan
bu üretim makinalar›n›n iyi iflletilmesini ve ekonomik ömürlerinin
verimli bir flekilde sürdürülmesini
sa¤lamakt›r.
Amac›m›z; verimlili¤i sa¤layacak bilgi kaynaklar›na en k›sa sürede ulaflmak, bu kaynaklara ihtiyaç
duyacak nitelikli insan potansiyelinin güç birli¤ini oluflturmakt›r. Bu
bilgilerin teknik alt kadrolara ulaflt›r›lmas›yla da en yayg›n flekilde
paylafl›m›n› sa¤lamakt›r.
‹MMB; Üyelerine her y›l düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sa¤lamaktad›r. Bu seminerler
ayn› zamanda sektördeki insanlar›n bir araya gelerek tan›flmalar›n›
sa¤lamaktad›r ki bu da geliflimi ivmelendirmektedir.
‹MMB’nin internet ortam›ndaki
grup mailinde üyeler ihtiyaçlar›n›
gruba duyurmak suretiyle yard›mlaflmay› sürdürmektedir.
Derne¤in her üç ayda yay›nlad›¤› ‹MMB dergisi ilgili kurumlar,
flirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir.
Ülkelerin kalk›nmas› ve geliflmesinde, sahip olduklar› nitelikli ifl makinas› say›s› önemli bir kriterdir.
Ülkemizin imar ve yat›r›m ihtiyac› oldukça yüksektir. Avrupa ülkeleri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda makina say›s› olmas› gerekenin çok alt›ndad›r.
‹nflaat firmalar›m›z›n yurtd›fl›nda önemli projeler üstlenmesi, ülkemiz insan›na ifl, ülkemize gelir ve
prestij sa¤lamas› ifl makinalar› sektörünün giderek daha da büyüyece¤inin göstergesidir.
Türk müteahhitleri dünyan›n her taraf›nda taahhütler üstlenmektedir. 2007 Y›l sonu itibariyle 68 ülkede 105 milyar dolara yak›n ciroya ulafl›lm›flt›r. 2002 Y›l›nda 1,7 milyar dolar olan yurt d›fl› ifl hacmi
2007 y›l›nda 19,5 milyar dolara ulaflm›flt›r. Bu sermaye birikiminin ötesinde Türk giriflimcisinin, mühendisli¤inin ve çal›flanlar›n›n yetenekleri ve baflarma azminin sonucudur.
Bu sektörün ihtiyac› olan insan kayna¤›, geliflen ifl hacmine paralel artmamaktad›r. Sektör yurt d›fl›nda ve içeride eleman s›k›nt›s› çekmektedir. Nitelikli eleman a盤› sektörü frenlemektedir. Bu alanda
ülkemiz kaynaklar›n›n faaliyete geçirilmemesi, müteahhitlerimizi Hintli, Filipinli ve Pakistanl› iflçilere yönelmesine neden olmaktad›r. Ülkemizdeki iflsizlik dikkate al›nd›¤›nda sonuç trajiktir.
Türkiye'de ifl makinalar›n›n y›ll›k sat›fl› 2007 Y›l itibariyle 11.000 adeti aflm›flt›r. Sat›lan yeni makina ve ekipman cirosu y›ll›k 4,6 milyar USD'a ulaflan ifl makinalar› sektörüne, inflaat sektörünün
y›ll›k 10 milyar USD cirosu da eklendi¤inde ifl makinalar› ve müteahhitlik sektörünün etkileflim
içinde önemli ivmelenme ortaya ç›kmaktad›r.
Türkiye'de sat›lan ifl makina say›s› kadar operatöre, operatör say›s›n›n 1/5'i kadar bak›m onar›m
eleman›na ihtiyaç vard›r.
Bu elemanlar› e¤itecek ve yetifltirecek kurumsal yap›lar oluflmam›flt›r. ‹nflaat firmalar›n›n ve ifl makinalar› sektörünün bu alandaki s›k›nt›s› giderek büyümektedir.Meslek liseleri sektörün taleplerini
mevcut ö¤renci say›s›, müfredat ve uygulama eksikli¤i ile karfl›lamaktan uzakt›r.
Meslek liselerinde bu sektöre yönelik e¤itimlere a¤›rl›k verilmelidir. Dizel motorlar, mobil hidrolik, elektrik ve elektronik alanlar›nda teknisyen ve ustalara ihtiyaç vard›r. Ayr›ca kaynak teknolojisi, kaporta, boya, lastik onar›m› konusunda ustalara ihtiyaç vard›r.
‹fl makinalar›n›n iflletilmesinin temel unsuru olan makina mühendislerinin mesle¤e uyumunu sa¤layacak yeterli müfredat üniversitelerde yoktur. Mezunlar ifl alanlar›nda e¤itim alarak bilgi sahibi olmaya çal›flmaktad›r, sektörün sorumluluk alacak meslek sahibi kiflilere ihtiyac› nedeniyle, büyük ölçüde bu imkan› her yerde bulamamaktad›r.
Makinalar›n yönetim sorunu d›fl›nda verimli iflletilmemesinin genel sebebi ar›zalard›r.
Kapasite afl›m› ve yetersiz operatör makinada s›k ar›zaya sebep olur, makinada yedek parça, servis iflçilik giderleri artar, makinan›n üretimde kalma süresi düfler.
Makinan›n periyodik bak›m ve onar›mlar›n›n zaman›nda yap›lmamas› önce makinada verim düflmesine ard›nda ciddi hasarlar oluflmas›na sebep olur, makina üretim d›fl› kal›r.
Gerek yedek parça harcamalar›, gerekse makinalar›n üretim d›fl› kalmas›, hepsinden önemlisi flantiyede üretimin aksamas›n›n getirdi¤i büyük maliyet, e¤itime harcanacak çok küçük bedellerle önlenebilir.
‹yi bir operatörle vasat bir operatörün kullan›m› aras›nda; kullan›lan ayn› ifl makinas›nda yak›t sarfiyat›
en az %10 fark eder. Ortalama saatlik yak›t harcamas› 30 litre olan bir ifl makinas›nda y›ll›k 1500 saat
çal›flma sonucu 45.000 litre yak›t harcar. %10'luk yak›t fark› 4,500 litrenin parasal de¤eri 10.000.YTL.dir. Yeterli olmayan operatörün yak›ttan kaynaklanan maliyetinin d›fl›nda, hatal› kullan›m nedeniyle makinaya verdi¤i hasar, yüksek oranda yedek parça ve onar›m bedeli, makinan›n ar›zalar nedeniyle üretim d›fl› kalmas›, flantiyede üretim zincirinin kopmas› sonucu genel üretimin aksamas›n›n maliyetini yak›tla k›yaslamak mümkün de¤ildir.
Benzer e¤itimsizli¤in sonuçlar›n›, tamircilerde de görmekteyiz. Gecikmifl bak›mlar, yanl›fl müdahale ve
onar›mlar maliyetleri h›zla büyütür. fiantiyelerimizdeki operatörlerin, bak›m onar›m ekiplerinin ö¤renim düzeyi ilkokul seviyesini aflmamaktad›r. Bu durum, bilgiyi alma ve ö¤renmede oldukça zorlu¤a sebep olmaktad›r. Makina ar›zalar›n›n en önemli nedenlerinden biri de budur.
SONUÇ: ‹fl makinalar›n›n verimli iflletilmesinde her aflamadaki insan›n e¤itimine ihtiyaç vard›r.
Özellikle operatörlerin genel ö¤renim düzeyleri ve ifl makinalar›na yönelik e¤itim seviyelerinin yükseltilmesi gerekmektedir. E¤itimlerde süreklilik sa¤lanmal› teknolojik de¤iflimler en az 5 y›ll›k periyotlarla aktar›lmal›d›r. E¤itime harcanmayan paralar fazlas›yla iflletme gideri olarak heba olup gitmektedir. ‹nflaat sektöründe firmalar ve kurumlar iflbirli¤i yaparak e¤itim giderlerini paylaflmal›-d›r.
‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i Derne¤i, sektörün tüm taraflar› ile içiçe bu alanda üzerine düflenleri yapmak üzere özveri ile çal›flmalar›n› sürdürmektedir.
Sektörün taraflar› ile iflbirli¤i içinde çözüme yönelik her çal›flman›n çaban›n içinde olaca¤›z.
Sayg›lar›m›zla
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Hidrolik Sistemlerde
Flushing
(Sistem Temizli¤i)
Ya¤ viskozitesinin düflük olmas› flushing
debilerini etkilemektedir. Örnek olarak
ISO VG 46 mineral ya¤›n›n de¤iflik ›s›larda viskoziteleri ;
S›cakl›k
Sistemde daha sonra kullan›lacak
hidrolik ya¤›n borularda dolaflt›r›larak
yap›lan temizleme ifllemidir. Kapal› bir
hacimde ya¤›n dolaflt›r›larak partiküllerin temizlenmesi için ya¤›n boru içinde
sürtünme oluflturmas› gerekmektedir.
Boru içinde ya¤›n sürtünme oluflturmas› da ya¤ ak›fl›n›n laminer ak›fltan türbülansl› ak›fla dönmesi ile gerçekleflir.
Ak›fl de¤iflimi ya¤›n viskozitesine boru
çap›na ve Reynold say›s›na ba¤l›d›r.
Reynold say›s› 2320 ve üzeri iken ak›fl
türbülansl› ak›fl olur. Reynold say›s› ile
ak›fl h›z› do¤ru orant›l› olarak de¤iflir.
Flushing ifllemi iki kademede yap›l›r.
Birinci kademede sisteme gerekli büyüklükteki bir unite d›flardan adapte
edilerek ya¤ temizli¤i istenilen normlara
getirilir. ‹kinci kademede ise sistemdeki
pompa ve tank kullan›larak temizlik yap›l›r. ‹kinci temizlik iflleminde sistemin
tank›na ya¤ doldurulaca¤›ndan tank›n
titizlilikle temizlenmesi gerekmektedir.
Bu temizlik iflleminde dikkat edilmesi
gereken husus, temizlik iflleminde kullan›lacak ya¤›n sistem ya¤› olmas› ve temizlik yap›lacak malzemelerin partikül
b›rakmayan özellikte olmas›d›r.
Hidrolik sistemlerde sistemin sorunsuz çal›flmas›ndaki en büyük etken sistemin temizli¤i oldu¤undan flushing çok
önemlidir. Bu temizlik kavram›n›, bir insan›n saç telinin 90 mikron, en iyi gözün
6
görece¤i en küçük partikülün 40 mikron, hidrolik sistemde ise 20 mikron
hatta oransal valflerin oldu¤u sistemlerde 10 mikron ve üzeri ar›za nedeni olmas›yla aç›klayabiliriz. Flushing ifllemi
esnas›nda borulara yumuflak bir çekiçle vurarak oluflturaca¤›m›z titreflim, temizli¤i olumlu yönde etkileyecektir. Ayr›ca ak›fl yönünü belirli periyotlarla de¤ifltirmek gerekir. Ya¤ viskozitesini düflürmek için ya¤› ›s›tmam›z gerekir. Ya¤›
Is›tmak için flushing sisteminde lokal
olarak ya¤› yakmayacak ›s›t›c›lara ihtiyaç duyulmaktad›r. Borularda türbülansl› ak›flla dolaflt›rd›¤›m›z ya¤›n oluflturdu¤u direnç ile ›s› a盤a ç›kacakt›r.
Flushing prosedürüne göre belirledi¤imiz s›cakl›¤›n 60 °C (140 F) üzerine ç›kmamas› için sistemde so¤utucuya da
ihtiyaç duyulur.
Flushing Parametrelerin
Belirlenmesi Ya¤ parametrelerinin belirlenmesi:
Flushing için kullan›lacak ya¤›n sistemin çal›flmas›nda kullan›lacak ya¤ olmas› daha sonradan problem yaflamamam›z› sa¤layacakt›r. Sistem ya¤› ISO
VG 46 mineral ya¤d›r. Flushing parametrelerinde daha sonra görece¤imiz gibi
ya¤ viskozitesi önemlidir.
Viskozite Quintolubric
N 8222 220
2
-18 °C
1000 mm /sn
0 °C
230 mm /sn
40 °C
46 mm /sn
60 °C
22 mm /sn
94 °C
10 mm /sn
100 °C
9 mm /sn
2
2
2
2
2
ISO VG 46 mineral ya¤›n›n tavsiye
edilen çal›flma aral›¤› -10 °C ile 80 °C
aral›¤›ndad›r.
Flushing iflleminde bu ya¤ çal›flma
aral›¤›nda, viskozitenin minimum olmas›
göz önünde bulundurularak optimum
60 °C ya¤ s›cakl›¤› ile flushing yap›lmas› öngörülmüfltür. Böylelikle ya¤ viskozitesini 22 mm2 /sn olarak belirlemifl oluruz.
Filtreleme Elemanlar›n› Belirlenmesi: Filtre elemanlar› seçiminde en
önemli kriter sistemde kullan›lan hidrolik
malzemelerin tipleridir.
Nas 1638'e Göre s›n›fland›rma:
Ak›flkan s›n›fland›r›lmas›nda 14 temizlik
derecesi kullan›l›r. Her s›n›fta her 5 parçac›k büyüklü¤ü aral›¤› için belirli bir
partikül say›s› aral›¤› verilmifltir.
Hidrolik Elemanlar
Temizleme
NAS 1638
Derecesi
ISO DIS 4406
Silindirler
10
19/16
Yön Denetim Valfleri
10
19/16
Pistonlu Pompalar
9
18/15
Bas›nç Kontrol Valfleri
9
18/15
Oransal Valfler
7
15/12
Servo Valfler
13/10
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
SO DIS 4406'ya Göre S›n›fland›r›lmas›: 5 mikrondan fazla büyüklükler
toplam olarak verilmifltir. S›n›fland›rma
yap›l›rken iki rakam ve 26 aral›k kullan›lm›flt›r. Birinci rakam 5 mikrondan büyük, ikinci rakam ise 15 mikrondan büyük parçalar›n aral›k say›s›n› gösterir.
Kullan›lacak filtre elemanlar›n›n gözenek büyüklü¤ü f3 x > 100 olan filtre
elemanlar› kullan›larak yap›lacakt›r. Filtreleme esnas›nda filtre eleman› ilk bafllang›çta büyük daha sonra küçük gözenekli elemanlar kullan›larak yap›lacakt›r.
Filtrenin yap› büyüklü¤ü flushing debisi ve ya¤ viskozitesine göre de¤iflkenlik gösterdi¤inden flushing debisine gore belirlenecektir.
Ak›fl Debilerinin Belirlenmesi: Ak›fl
debilerinin belirlenmesinde en büyük etken ya¤ ak›fl›n›n türbülansl› olmas›d›r.
Türbülansl› ak›fl için Reynold say›s›n›n
2320 ve üzeri olmas› gerekmektedir.
Flushing sisteminde ak›fl debisi ne kadar
büyük olursa flushing süresi ters oranda
de¤iflir. Sistemde boru çaplar› büyük oldu¤undan ak›fl debilerini nominal de¤erlerde tutmaya çal›flaca¤›z. Reynold
sayisinin 2320 ve üzeri olmas› türbülansl›
ak›fl için yeterli olmas›na karfl›n flushing
süresinin k›salt›lmas› ve debinin uygulanabilir seviyede olmas› göz önünde bulundurularak genelde Reynold say›s›
5000 olarak al›nacakt›r.
Ak›fl debisini
Q = Re*v*d*0,0000471
fomülü ile belirleriz.
Q : Ak›fl debisi (It/dak.)
Re : Reynold say›s›
v : Ya¤ viskozitesi (mm /sn)
d : Boru çap› (mm)
Flushing ifllemi esnas›nda bas›nç ve
dönüfl hatt› birlikte temizlenece¤inden
minimum debi 283 It/dak. olarak kabul
edilecektir. Belirtilen debi minimum miktar› belirtmekte olup daha yüksek debi
ile flushing süresi göreceli olarak azalacakt›r. (Sürenin azalmas›na etken olmas›na karfl›n flushing süresini belirleyici
ana unsurun sistemin kirlilik miktar›n›n
oldu¤u unutulmamal›d›r.)
Afl›r› gürültü sistem elastikiyetinin artmas› sonucu güç
P = 1,5xPnx (So / Sn)*
P
: Minimum hidrolik test bas›nc›
(kg/cm )
üretimi ve kontrolünde zor-
Pn : Çal›flma bas›nc› (kg/crrF )
luklara neden olup özellikle
So : 20°C' de izin verilen dayan›m
gücü (DN 50 boru için)
oransal valfli sistemlerde
kontrol imkans›zlafl›r. Ayr›ca
havan›n ak›flkan içerisinde
kabarc›k halinde bulunmas›
s›zd›rmazl›k elemanlar›na da
zarar verir.
Depo Kapasitesinin Belirlenmesi: Ya¤ deposunun kapasitesi ana hatlardaki takribi ya¤ debisinin en az iki kat› seçilmelidir.
Hatlar›n Ya¤la Doldurulmas›:
Flushing Ünitesi sisteme adapte edilerek tüm hat ya¤ ile doldurulacakt›r 1 It.
ya¤ atmosfer bas›nc›nda 0.09 It havay›
içinde ergimifl olarak tutar. Kabarc›k halinde bulunan hava ise sistem için çok
tehlikelidir.
Afl›r› gürültü sistem elastikiyetinin
artmas› sonucu güç üretimi ve kontrolünde zorluklara neden olup özellikle
oransal valfli sistemlerde kontrol imkans›zlafl›r. Ayr›ca havan›n ak›flkan içerisinde kabarc›k halinde bulunmas› s›zd›rmazl›k elemanlar›na da zarar verir. Bu
nedenle flushing ifllemi bafllang›c›nda
tüm hatlar ya¤ ile doldurulacak, tüm
hatlarda en üst noktalarda hava ç›k›fl›
sa¤lamak için ya¤ ç›kana kadar ak›fl
devam edecektir. Bu ifllemin süresi borular›n büyüklü¤ü ve flushing devresinin
pompa debileri ile de¤iflkenlik gösterecektir.
Bas›nç Testi: Flushing ifllemi bafllamadan önce tüm hatlar›n çal›flmaya
uygun oldu¤u ve flushing iflleminden
sonra tadilat yap›lamayaca¤›ndan bas›nç testi uygulan›r. Flushing iflleminde
ana bas›nç hatt› ve dönüfl hatt› birbirine
ba¤lanaca¤›ndan sistemin havas› al›nd›ktan sonra flushing ünitesinin dönüflü
kapat›larak sistem 20 barda kilitlenir. 30
dk sistem incelenerek kaçaklar olup olmad›¤› görülür. Dönüfl hatt› test edildikten sonra sistemde sadece bas›nç hatt›;
Sn : 40°C' de izin verilen dayan›m
gücü (DN 50 boru için)
* So/Sn maksimum 1,1 ç›kar.
Belirtilen bas›nçta sadece bas›nç
hatt› test edilir. Bas›nç testinde görülen
hatalar düzeltilip tekrar test edildikten
sonra flushing ifllemine bafllan›l›r.
Flushing Sisteminde
‹kinci Kademe
Flushing ünitesi ile sistemin temizli¤i
yap›ld›ktan sonra sistemde ana tank
ya¤la doldurulur. Tüm pompalar devreye al›narak daha düflük bas›nçta sisteme ana tank üzerinden ya¤ gönderilir.
Tüm bloklar ve hatlar ba¤lan›r. Silindir
ve hidromotorlar sisteme ba¤lanmaz.
Tüm valfler enerjilendirilir. Sistemin dönüflü ana dönüfl filtrelerine daha sonra
da ana tanka ba¤lan›r.
Flushing iflleminde istenilen de¤erlere ulafl›ld›ktan sonra Flushing devreleri sökülerek sistem çal›flacak konuma
getirilir. Bu esnada demontaj montaj ifllemlerinin titizlikle yap›lmas› gerekmektedir.
Kirlilik Kontrolü
Sistemde flushing devresinde dönüfl hatt›nda bulunan filtre elemanlar› ilk
baflta 20 mikron daha sonra 10 mikron
en son kademede de 5 mikron filtre elemanlar› kullan›larak yap›lacakt›r. Sistemdeki kirlilik ölçümü için elektronik kirlilik
ölçüm cihaz› ile partiküllerin say›m› yap›labilir. Hatlarda minimes ba¤lant› ile direk ba¤lant› yap›labilir. Bu cihazla ile yap›lan ölçümlerle yaz›l› rapor elde edilir. 2
mikrondan 100 mikrona kadar de¤iflik
çaplarda parçalar›n adetlerini ve buna
ba¤l› olarak karfl›l›¤› olan NAS ve ISO
standartlar›n› belirtir.
‹lham ÇELEB‹
Gemi ‹nflaa. ve Mak. Müh.
Bosch Rexroth Bülteni
7
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Dizel
Sistemleri
Ticari araçlar dizel motorlar› için
Birim Pompa Sistemi
Birim pompa sistemi (UIP),
motorun her silindirine atanm›fl ayr› birer
pompas›
bulunan,
elektronik kontrollü enjeksiyon tasar›m›na dayan›r. Birim Pompa Sistemi,
entegre solenoid valfinden,
yüksek bas›nç pompas›ndan,
k›sa bir enjeksiyon hatt›ndan,
bir s›zd›rmazl›k ö¤esinden ve bir
klasik enjektör kütü¤ünden oluflur. Bu tasar›m flu avantajlar› sunar:
• 2.200 bara varan yüksek enjeksiyon bas›nçlar›
• Orjinalde s›ra tipi ya da distribütör tipi pompalar› kullanan enjeksiyon sistemleriyle kullan›m
için düflünülmüfl silindir kapaklar›n›n yeniden tasarlanmas›na gerek b›rakmaz.
• Basit pompa de¤ifltirme imkan›
servis kolayl›¤› sa¤lar
Birim Pompa Sistemi'nde pompa,
tahrikini do¤rudan do¤ruya motorun kam
mili üzerinden al›r. Bir bilyal› makara eleman› kam milinden gelen kald›rma hareketini pompan›n pistonuna iletir. Sistem,
eksantrik kolu kullanmad›¤›ndan, son derece kat› ve yüksek güç iletimi sa¤lar.
Pompa pistonunun yüksek iletim
debisi, tüm enjeksiyon süresi boyunca
devam eden bir bas›nç art›fl› üretir.
8
Yak›t, yüksek h›zl› entegre solenoid
valflarla ölçülür. Solenoid valfin kapan›fl
noktas› enjeksiyon zamanlamas›n› (enjeksiyon bafllang›c›n›) tan›mlarken, aktivasyon süresi enjekte edilen yak›t
miktar›n› belirler. Motora monte edilmifl ECU (Elektronik Kontrol Ünitesi) sistem çal›flmas›yla ilgili önemi
olan her türlü motor ve ortam
verilerini iflleyip analiz eder ve
solenoid valflar›n› tetikler.
Afla¤›daki sistem kaynaklar› çevre dostu ve son derece
ekonomik bir motor çal›flmas›na
katk›da bulunur:
• De¤iflken enjeksiyon zamanlamas› (enjeksiyon bafllang›c›)
• De¤iflken enjeksiyon süresi
• Genifl bir motor çal›flma koflullar›
yelpazesine uyumda genifl aral›k
• Tek tek silindirler için uyarlanma
düzeltmesi imkanlar›
Yüksek bas›nçl› besleme borusuyla
ve enjektör kütü¤üyle Birim Pompa'ya ek
olarak, bu ekonomik sistem
ayr›ca flunlar› da içerir:
• Düflük bas›nçl› yak›t
besleme devresi ve
besleme pompas›;
yak›t filtresi ve bas›nç kontrol valfi
• ECU ve sensörler ile
ar›za teflhis
Elektronik
Dizel Kontrolü EDC
• Talep edilen herhangi bir enjeksiyon zamanlamas›; tüm motor
yüklerinde azami yak›t ekonomisiyle birlikte asgari egzost gaz
emisyonlar›
• Yaz›l›m bazl› kontrol: Pilot enjeksiyon, ikincil enjeksiyon, enjeksiyon zamanlamas› (enjeksiyon
bafllang›c›) ve enjeksiyon süresi
• Gerçek zamanl› enjeksiyon süresi kontrolü
• Egzost gaz› geri dönüflü EGR,
turbo bas›nç kontrolü, seçmeli silindir kapan›fl›, araç h›z› regülatörü, araç immobilizeri ve di¤er
ek fonksiyonlar
• Genifl kapsaml› güvenlik konsepti
• Versiyona özgü EOL programlamas› için Flash-EPROM
• Araç ar›za teflhis sistemine entegrasyon: Araç ‹çi Teflhis (OBD
Onboard Diagnosis) ve EOBD
ECU (Elektronik Kontrol Ünitesi)
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
(Avrupa tipi OBD) normlar›na
uyum için arac›n ar›za teflhis sistemiyle entegrasyon
• Entegre ar›za teflhisi; sensor
gözlemleme, fonksiyon hatas› alg›lama
• CAN arayüzü
• Analog, dijital ve puls (nab›z) biçimindeki girifl sinyallerinin ifllenmesi
Sensörler
• Tüm önemli çal›flma ve ortam
koflullar›n›n ve ayr›ca sürücü isteklerinin kaydedilmesi:
Birim Pompa
1. Yak›t tahliye hatt›
Teknik özellikler: Ticari araçlar için Birim Pompa Sistemi
2. Meme yay›
UP 12
UP 20
3. Yerlefltirme pimi
Silindir say›s›
4…18
4…18
4. Meme tutma somunu
Memede enjeksiyon bas›nc›
″ 2,200
″ 2,200 bar
Piston stroku
″ 14
″ 18 mm
Piston çap›
Toplam enjeksiyon miktar›
9…11
< 150
10…12 mm
< 400 mm3/strok
5. Enjektör memesi
6. S›zd›rmazl›k parças›
7. Yay
8. Pompa pistonu tutucu
9. Pompa pistonu
Yüksek bas›nç üretimi
ve enjeksiyon
10. Bilyal› kol
Enjeksiyon
11. Kam lobu
• Yüksek h›zl›, elektronik kontrollü
yüksek bas›nç solenoid valfi
12. Yak›t besleme yolu
13. Yüksek bas›nç üretimi
14. Yüksek bas›nç bölmesi
15. Yüksek bas›nç odas›
16. Boru izolasyonu
17. Kontrol valf stop
18. Solenoid valf
19. Solenoid
EDC 7 elektronik kontrol ünitesi
• Enjeksiyon deflarj h›z›n› belirmek
için iki kademeli solenoid aktivasyonu
• Elektronik kontrollü enjeksiyon
bafllang›c›
• Enjekte edilen yak›t miktarlar›n›n
çok hassas kontrolü için ultra
h›zda hassas aktivasyon
• Bas›nç oluflumu solenoid valfin
aktivasyonu ile bafllat›l›r
• Enjeksiyon, 300 barl›k meme açma bas›nc›na ulafl›ld›¤›nda bafllar
• Yüksek debili pompa pistonu:
Türn enjeksiyon süreci boyunca
sürekli bas›nç yükselmesi
• Enjeksiyon sonu solenoid valfin
kapat›lmas›yla meydana gelir.
• Tepe bas›nca enjeksiyon sonunda ulafl›l›r
Birim Pompa Sistemleri, bütün motor çal›flmas›n›n özel yaz›l›mlarda belirlenmifl efllefltirmeler çizelgesi boyunca,
de¤iflken sürede, hassas enjeksiyona
izin verir. Sonuçta, ortaya ç›kan enjeksiyon deflarj miktar› ve yüksek enjeksiyon
bas›nçlar› daha da verimli yanma sa¤lar; bu da daha fazla güç, daha iyi yak›t
ekonomisi, daha düflük egzoz ve gürültü emisyonlar› anlam›na gelir.
Yüksek bas›nç üretimi
• Her silindir için modüler enjeksiyon pompal› enjeksiyon sistemi
• Motor blok yan›na montaj
• Pompa pistonu do¤rudan motor
kam milinden tahrik al›r
• Enjektör memesindeki bas›nç
2.200 bar düzeyine kadar yükselir
• Silindir bafl›na 92 kW güce kadar
motorlar için uygulanabilir
9
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
rinden ba¤›ms›zd›r, böylelikle motor tasar›mc›s› yanma sürecini optimize etmekte daha fazla esnekli¤e sahiptir.
Bosch enjeksiyon
sistemleriyle Dizel
motorlar daha temiz
ve Daha ekonomik
Yak›t enjeksiyon sistemleri - Her
uygulama için son derece hassas olarak üretilmifl bir enjeksiyon sistemi bulunmaktadir; binek otomobiller, ticari
araçlar, a¤›r inflaat araçlar›, yol makinaler›, gemiler ya da tar›m makinaler› için.
Mekanik ve elektronik kontrol sistemleri - Asgari yak›t tüketimi ve egzost
gaz emisyon kanunlar›na uyumun gerekti¤i günümüzde Elektronik Dizel Kontrol'ü (EDC) ön plana ç›km›flt›r.
Distribütör yak›t enjeksiyon pompalar› - Bosch halen 4. nesil distribütör
pompalar›n› (y›ld›z tip pompa) üretmektedir. Kompakt tasar›m› ve hafifli¤i sayesinde bu pompa küçük ve yüksek h›zl› dizel motorlar için idealdir.
Tek pistonlu pompa sistemleri Tek pistonlu pompa sistemleri her silindire püskürtülen yak›t›n hassas ölçülmesini garantilemektedir. Birim Enjektör
Sistemi (UIS), pompa eleman›n› ve enjektör memesini tek bir ünite içinde birlefltirirken, Birim Pompa Sistemi (UPS)
ise pompa, enjektör memesi ve aras›nda k›sa bir yüksek bas›nç hatt›n› içermektedir.
Common Rail Sistemi - Common
Rail Sistemleri (CRS) yak›t tüketiminin
ve egzost gaz emisyonlar›n›n azalt›lmas›nda yeni imkânlar›n önünü açmaktad›r. Basinç üretimi ve enjeksiyon birbi-
10
Enjektör Memesi ve
enjektör kütü¤ü - Enjeksiyon memesi, enjektör sistemiyle yanma odas› aras›ndaki bafll›ca arayüzdür.
Bir enjektörün parças› olarak ya da bir komple enjektör kütü¤üne entegre edilmifl haldeki meme, yak›t›
optimum yanma için haz›rlar ve böylelikle yak›t tüketiminin ve egzost gaz emisyonlar›n azalt›lmas›na
önemli katk›da bulunur.
Sensörler - Elektronik motor kontrolünün kullan›ma girmesinden bu yana, Bosch güvenilirve yüksek do¤rulukta Sensörler gelifltirmeye a¤›rl›k vermifl
durumdad›r. Sensörler, yüksek performansl› dizel kontrolü için ihtiyaç duyulan
tüm bilgileri sa¤lar.
K›zd›rma bujisi sistemleri - Bosch
k›zd›rma bujisi sistemleri kullanan modern dizel motorlar› daha az gürültü ve
emisyon ürettikleri halde, daha da çabuk çal›flmaya bafllar. Yeni düflük voltajl›
sistemler ›s›tma sürecini tam olarak motorun gereksinimlerine uyarlamaktad›r.
DuraSpeed seramik k›zd›rma sistemi,
-28°C so¤ukta bile bir benzin motoruna
benzer flekilde motorun so¤ukken çal›flt›r›lmas›na izin verir. Optimize edilmifl
bir enjeksiyon stratejisiyle kombine edildi¤inde, afl›r› soguk koflullar alt›nda bile
motorun pürüzsüz ve düzgün çal›flmas›
sa¤lanabilir.
Yak›t f›ltreleri - Yak›ttaki en ufak
kirlenme bile enjeksiyon pompas›n›n ve
memelerin fonksiyonunu olumsuz etkileyebilir. Bosch'un yüksek performansl› tek kademeli, çok kademeli ve paralel
filtreleri, her enjeksiyon sistemine hassas bir flekilde uyum sa¤lar.
Emisyon azaltma - Denoxtronic ile
donat›lm›fl SCR katalitik konvertörler,
baflka Euro 4 uygulamalar›na k›yasla,
azot oksit (NOX) emisyonlar›n› %85'e
varan oranlarda; yak›t tüketimini ve karbon monoksit (CO) emisyonunu ise
%5'e varan ölçüde azaltabilir. SCR katalitik konvertörle kombine kullan›lan
yanma için al›nan art›r›lm›fl yanma s›cakl›¤› gibi tedbirler, partikül emisyonunu Euro 4 uygulamalari ile %40'a varan
oranda azaltabilir.
Kaynak: Bosch San ve. Tic.bülteni
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Kamyon Üstü
Vinçler
fiantiyelerde alt ve üst yap› faaliyetlerinde, yükleme ve boflaltma ifllerinde, oto kurtarma ve çekme ifllerinde, kald›rma
ve tafl›ma ifllerinde hurdac›l›kta v.b. ifllerde kullan›lan, farkl› amaçlara uygun vinçlerdir. Seri hareket edebilmeleri, gerekti¤inde yük tafl›yabilmeleri bu tür vinçlerin tercih edilmelerinde
en büyük etkendir.
Kald›rma ifllemi yaparken vinç
seçimi, bafll›bafl›na bilgi gerektiren
bir konudur.
• Kald›r›lacak yükü (boyutlar›
ve a¤›rl›¤›) tan›mak
• Çal›fl›lacak mahalin fiziki
koflullar›n› tan›mak
kapasitesini de gösteren bu sistemin mant›¤› ne kadar mesafede ne kadarl›k bir yük kald›raca¤›d›r. Vinçlerde buna uygun
olarak ton x metre (kg x metre) ifadesi ile adland›r›l›r. Örnek
olarak 35 tonluk bir vinc denildi¤inde, bunun anlam›, vincin
kule ekseninden 3m. Uzaktaki kald›rabilece¤i maksimum
yükün de¤erinin ifadesidir. Vincin as›l kapasitesi ton metre
(kg metre) ile belirlenir. Yani söz konusu 35 tonluk bir vinç,
105 ton-metre kapasiteye sahiptir. Kaba bir hesapla bu de¤erin istenilen mesafeye bölümü bize o mesafedeki yaklafl›k
kapasitesini verecektir. Tabi bu basit ifllem yap›l›rken, her
mesafe art›r›m› için bir de verim kayb› ve di¤er kuvvetler de
devreye girece¤inden kapasitenin bir miktar daha azalaca¤›
unutulmamal›d›r.
• Çal›flacak kald›rma arac›n›n tüm özelliklerini
(boyutu, a¤›rl›¤›, kald›rma sistemi, kald›rma
kapasitesi, tafl›ma kapasitesi) bilmek, do¤ru
seçim için flartt›r.
Kamyon üstü vinçlerde, çeflitli çal›flma koflullar›na
uygun imalatlar vard›r. ‹fle uygun
kamyon ve kald›rma gurubunun
seçimi yap›lmal›d›r. Sa¤l›kl› bir seçim
için kamyon üstü vinçlerin yap›s›n› ve baz› kavramlar› inceleyelim.
Vinç Kapasitesi
Kald›rabilece¤i maksimim a¤›rl›k ve uzanabilece¤i maksimum mesafeye göre vinçlerin belli
bir kapasiteleri vard›r. Bir vinç al›rken ya da kullan›lmadan önce muhakkak bu kapasite s›n›rlar›
gözden geçirilmelidir. Unutulmamal›d›r ki her vincin her ifl için uygun olmas› söz konusu de¤ildir.
Öncelikli yap›lmas› gereken, iflin tan›m›n›n ve büyüklü¤ün belirlenmesi ve buna uygun bir vincin
seçimidir. Bu seçime yard›mc› olabilecek en basit kural ise yük x mesafe kavram›d›r. Vincin
Vinç çal›flma diyagram›
60 ton - metrelik vincin kapasite aç›n›m örne¤i
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
k›rma vinçlerde 2. k›rma grubu portatif bir
özelli¤e sahip oldu¤undan istenildi¤i zaman kolayca sökülerek makine tek k›rmal› hale gelmekte, bu sayede kasan›n
kullan›m› da artmaktad›r.
Katlan›r bomlu vinçler katlanma
durumuna göre de s›n›fland›r›l›rlar.
Tek K›rma Vinç
Vinçlerin (Katlan›r Bomlu)
S›n›fland›r›lmas›
K›rma grubuna göre inceledi¤imizde vinçler tek k›rmal› ve çift k›rmal› olarak 2'ye ayr›l›r. Tek k›rmal› bir vinç standart yük kald›rma faaliyetini gerçeklefltirmek için sahip oldu¤u
tek bom uzatma grubuna sahip olan
vinçtir.
Tüm ifller do¤rusal bir kol boyunda 3
yönlü hareketle gerçeklefltirilebilmektedir. Fakat baz› durumlarda tek bir kol yetersiz kalmaktad›r. Daha
yüksek mesafeye ulafl›lmak
istenildi¤inde ya da belirli bir yükseklikte, standart
k›rma grubuyla ayn› yönde
olmayan, bir yükseklikte
baflka bir yöne do¤ru daha
hareket gerektirecek ifllerde ya da di¤er kullan›labilecek alanlarda, tek k›rman›n
yetersiz kalaca¤› noktalarda standart uzatma grubunun ucuna 1. k›rmadan ba¤›ms›z hareket edebilen 2.
bir k›rma grubu eklenebilir.
Bu sayede 1. k›rma grubu
ile istenilen yüksekli¤e ulafl›larak, 2. k›rma yard›m› ile ister dikeyde ister yatak eksende 3 yönlü hareketle 1.
k›rman›n aç›s›ndan ba¤›ms›z bir aç›yla ifllerin gerçeklefltirilmesi sa¤lan›r.
Katlanma sistemi, vincin, seyir halindeyken araç üzerinde mümkün oldu¤unca az yer kaplamas› ve arac›n özellikle yük tafl›ma gibi baflka iflleri yerine
getirebilmesini sa¤lamaktad›r. Bu kategoride ilk s›n›f olan tam katlan›r bomlu
vinçler kapasitesi 50.000 kg metreye
kadar olan vinçlerin dahil oldu¤u gruptur. Vinçler, ister tek k›rma, isterse çift
k›rma olsun kupa arkas›na tam olarak
kapanacak flekilde katlanmaktad›r. Bu
sayede kamyon arkas›ndaki kasa tamamen malzeme tafl›ma ifllemi için kullan›lmaktad›r. Özellikle Avrupa vinç sektöründe en çok tercih edilen tam katlan›r bomlu vinçler, hem vincin hem de
kasan›n en etkin ve verimli kulland›¤›
vinç s›n›f›d›r. Di¤er s›n›flara göre yaklafl›k 20 cm daha yüksek olan bu vinç-
Tam Katlan›r Vinç
Çift k›rmal› vinçlerin bomu da kasa üzerine katlanabilmektedir. Ancak, çift
Çift K›rma Vinç
Yar›m katlan›r vinç
15
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Vinçlerin Yap›s›
Kamyon üstü vinçler iki ana k›s›mdan meydana gelmifltir.
1. Kald›rma grubu
2. Kamyon
1. Kald›rma Grubu
Kald›rma grubu iki unsurdan oluflur,
1.1. fiasi
1.2. Kule
1.1. fiasi
Arka dingil üzeri montajl› kasa üzerine katlan›r bomlu vinç
lerde, ülkemizdeki baz› flantiye, garaj,
hangar, vb. kap›lar›n alçak olmas›ndan dolay› s›k›nt›lar yaflanabilmektedir.
Vinçlerin kapasite büyüdükçe kullan›lan dik bom, ana bom ve uzatma
bomlar› ile silindirlerin boyutlar› da büyümektedir. Bu nedenle 50.000 kg
metreden daha büyük kapasiteli, kupa
arkas›na monte edilen vinçlerde özellikle kald›rma silindirlerinin dik bomun d›fl›ndan uzand›¤›ndan bomlar›n tam olarak katlanma alan› olmayacakt›r. Fakat
bu vinçler daha farkl› bir flekilde katlanarak yine kasan›n ve arac›n arka bölümünün baflka amaçlar ve özellikle yük
tafl›mac›l›¤› için kullan›labilmesi sa¤lanmaktad›r. Yar›m katlan›r olarak adland›r›lan bu vinçlerde, aynen tam katlan›r
bomlu vinçlerde oldu¤u gibi dönüfl sisteminin merkezi safli üzerinde kaç›k olarak imal edilir ve bu sayede bomlar yere dik olacak flekilde dik bomun yan›na,
dik boma paralel düzlemde katlan›r.
Bomlar›n yar›m katlan›r olmas›, sistemin kamyonun kupa arkas›na monte
edildi¤i standart vinçler için geçerlidir.
E¤er bom say›s› standarttan daha fazla
ise veya bom uzunluklar› daha büyükse
(yani long tipi ise) veya sistemde 2. k›rma tak›l› ise veya vincin kamyonun arka
akslar› üzerine monte edildi¤inde, bomlar›n katlanabilmesi söz konusu olmayacakt›r. Bu durumda vincin bomlar› kasa üzerine katlanacakt›r. Bu nedenle
arac›n kasas› baflka amaçlar için kullan›ma pek izin vermeyecektir. Bomlar›n
kasa üzerine katlanmas› asl›nda bir nevi zorunluluktur. Bu nedenle dönüfl sis-
16
temi flasi üzerinde ortal› olarak imal edilir. 120.000 kg metre ve daha büyük
kapasiteli vinçler, standart olarak arka akslara monte edilmektedir (Tabi
iste¤e ba¤l› olarak daha küçük kapasiteli vinçlerin de bu flekilde monte edilmesi söz konusudur.). Bu durumda da
vincin bomlar› zorunlu olarak arkadan
öne do¤ru kasa üzerine yat›r›larak katlanmaktad›r. Bu tip vinçler kasa kullan›m› için müsait de¤ildir ve standart olarak kasa kapak yükseklikleri daha k›sa
olur.
K›sacas› bomlar›n katlanma durumunu, kapasiteden sonra belirleyecek
olan fley, uygun makineler için kasan›n
kullan›m ihtiyac›d›r. E¤er vinç kapasitesi
120.000 kg metreden daha büyük de¤ilse veya vinç çift k›rmal› ise, 2. k›rma
sökülerek makine tek k›rmal› ve katlan›r
hale gelir. Bu durumda da kasa kullan›labilir. 50.000 kg metreden daha küçük
vinçler tam katlan›r oldu¤undan kasa
her durumda tamamen yük tafl›mac›l›¤›na haz›r olacakt›r.
Vinç fiasisi
Kald›rma grubunu tafl›yan ve kamyon flasisinin üzerine montaj yap›lan çelik konstrüksüyondur.
Yüksek tonajl› olmayan vinçlerde
(150 Ton metreye kadar vinçler) st-52
malzemeden, yüksek tonajl› vinçlerde
akma m›kavemeti yüksek daha kaliteli çelik profillerden imal edilirler.
Ayr›ca; Yük tafl›ma s›ras›nda istenildi¤inde arac›n arkas›na hidrolik olarak
aç›l›p kapat›labilen flasi uzatmas› monte
edilebilmektedir (opsiyonel olarak).
Yük kald›rma (çal›flma) s›ras›nda,
kald›rma grubunu sabitlemek ve yükün
araç tekerleklerine iletilmemesi için hidrolik hareket edebilen flasiye ön ve arka
denge ayaklar› monte edilmifltir.
1.2. Kule
Kald›rma ünitelerinin tümünü üzerinde bulunduran k›s›md›r. Kamyon üzerine iki türlü montaj yap›l›r.
a. Kupa arkas› montaj: Opsiyonel
bir uygulamad›r.
•
Daha çok kald›rma ve tafl›man›n
birlikte yap›ld›¤› makinalarda uygulan›r.
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
2. Kamyon
Kald›rma grubunu ve gerekti¤inde
kald›r›lan yükü tafl›mak için kullan›lan
kamyonlar; öncelikle, kald›rma kapasitesinin büyüklü¤üne göre seçilir. Yayg›n
olarak 2, 3 ve 4 aksl› kamyonlar kullan›l›r. Ayr›ca iflin özelli¤ine göre, tahrik edilen dingil say›s› da seçilir. Bunlar›n seçim kriterlerini incelersek:
2 aksl› 4x2, 4x4 kamyonlar
40 Ton - metre s›n›rdaki vinçlere uygundur.
3 aksl› 6x2 6x4 kamyonlar
Vincin ana unsurlar›
•
•
Çal›flma s›ras›nda kule'nin dönüflü 180° yi geçmemelidir. Bu 180°
lik alan, kupa arkas› aland›r.
• Kulenin diferansiyel üstü montaj› durumunda: 120Ton-metreye
kadar kapasiteli vinçlerde kullan›l›r, istisna olarak 150 Ton-metre uygulanmas›da vard›r, Ancak;
bu durumda denge a¤›rl›¤›n›n
baflka bir römorkla tafl›nmas›
gerekir.
Dönüfller ayak hizas›nda son bulmal›d›r.
Ön tarafta (kupa taraf›ndan) çal›flma
yap›l›rsa kamyonun flasisi zarar görebilir, vinç devrilebilir.
b. Difransiyel üzeri montaj: Daha
yayg›n ve standart bir uygulamad›r.
4 aksl› 8x2, 8x4 kamyonlar
• Kasas›nda tafl›ma yap›lamaz
• 360° çal›flabilir
• Arka dingil alt›ndaki denge ayaklar›na ilave 5. - 6. ayaklar tak›l›r.
Kule Dönüfl sistemleri
Kulenin ekseni etraf›nda dönmesini
sa¤layan sistemdir. ‹ki tür sistem kullan›lmaktad›r.
Kramayer diflli sistem: hidrolik sistem taraf›ndan hareket ettirilen krama-
Çember dönüfl sisteminde kule dönüfl ringi
yer difllinin sa¤lad›¤› bir dönüfl sistemidir. Tek ve çift krameyer sistem uygulanabilir.
• Maksimum dönüfl 400° dir.
• Döndürme momenti daha güçlüdür
• E¤imli yerlerdeki çal›flmalarda
tercih edilir
• Küçük tonajl› 60 Ton metre'ye
kadar olan vinçlerde kullan›l›r
25 Ton metre'den büyük kapasiteli vinçlerde çift krameyer sistemi
uygulan›r.
Çember diflli sistem: Kompakt
bir yap›ya sahip olan (hidrolik motor
fren sistemi akupleli) planet (pinyon)
diflli ve çember diflliden meydana
gelir.
Kramayerli dönüfl sistemi
• Kulenin kupa arkas› montaj› durumunda: 100-105 Ton-mt kapasiteli vinçlerde kullan›l›r. (ön aks
kapasitesi 7,5 Ton ile s›n›rl›d›r).
150Ton-metre üstü kapasiteli vinçlerde zorunlu olarak bu tip kamyonlar
kullan›l›r.
• 4 aksl› kamyonlara karayolar›
mevzuat› gere¤i 32 Ton'luk tafl›ma izni verilir. Kamyon imalatç›lar›n›n öngördü¤ü tafl›ma kapasitesi ise 41 ton'dur.
• Bu kamyon kapasitesi 150-200
Ton - metre kald›rma kapasitesine
uygundur.
• 225 Ton-metre üzeri vinçler için
özel izin belgesi ç›karmak gerekir.
• Kapasite 150 Ton-metreyi geçince, denge a¤›rl›¤› ve 2. K›rma
ataflmanlar› ç›kar›larak, baflka bir
römorkla tafl›nmas› gerekir.
• 4 Aksl› kamyonlarda 2 farkl› yap›land›rma vard›r.
• Büyüktonajl› vinçlerde
1. Önde çift aks, arkada çift aks tafl›ma kapasitesi 41-42 Tondur.
• Düz yerde çal›flma yap›lan vinçlerde kullan›l›r.
2. Önde tek aks, arkada üç aks tafl›ma kapasitesi 32 Tonla s›n›rl›d›r.
17
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Kald›rma Gurubundaki
Ana Unsurlar
Hidrolik Pompa
Kamyonun flanzuman›ndan hareket
alan, güç kayna¤› hidrolik pompa vard›r.
• Kullan›lan pompalar 250 bar çal›flma bas›nc›nda, 350 bar pik
bas›nç de¤erindedir.
• Kapal› yerlerde çal›flacak vinçlerde
ayr›ca hidrolik depo üstüne yerlefltirilen elektrik motorlu hidrolik pompalar opsiyonel olarak kullan›l›r.
• fianzumanda bir sorun oldu¤unda
acil durumlar için ayr›ca hidrolik
depo üzerinde el pompas› vard›r.
Hidrolik Depo
• Sistemdeki hidrolik ya¤›n hacmine uygun bir depo vard›r.
• 75 Ton metre'nin üzerindeki makinalarda ya¤ so¤utucusu kullan›l›r (standart ekipman).
• Küçük tonajl› makinalarda ›s›
problemi olmaz. Makina büyüdükçe valflerdeki k›s›lmalar artar
ve ya¤ ›s›n›r.
• Hidrolik sistemlerde max 80° ye
kadar çal›flma s›cakl›¤›na izin verilir.
Valfler
Sistemin hareketlerini sa¤layan,
kontrol eden çeflitli amaçl› valfler vard›r.
Yön Kontrol Valfi
• Ayaklar›n hareketini
• Kulenin, bomun hareketini yönlendirir
Hortum Patlama Valfi
Denge ayaklar› üzerinde bulunur.
Daha önceki sistemlerde tüm hatlarda
kullan›l›rd›, “over center” valfi kullan›l›nca
hortum patlama valfi denge ayaklar› d›fl›nda kullan›lmamaktad›r.
Over Center (Yük Tutma) Valfi
Silindirlerin giriflinde bulunan bir
emniyet valfidir. Yön valfi ile silindir aras›nda oluflabilecek ar›za durumunda silindirleri kilitler, hareketini önler. Pilot
valften gelecek ikinci ikaza kadar sistemi sabit tutar.
‹kiz Kilit Valfi
Denge ayaklar› üzerinde bulunur.
Over center valfine benzer. Ancak, daha basittir. Görevi, ayaklar›n konumunu
sabit tutmakt›r.
Moment Kontrol Valfi
Operatörün vincin kapasitesinin üzerine ç›kmas›n› s›n›rlayan bir valftir. Opsiyonel olarak tak›l›r, yüksek kapasiteli vinçlerde, çift k›rma vinçlerde tavsiye
edilir.
‹ki türlü moment kontrol valfi vard›r.
1. Hidrolik sistemli valf,
2. Bilgisayar destekli elektronik kontrol sistemli valf.
Proportional Valf
Kablolu veya radyo frekansl› uzaktan kumandal› vinçlerde hassa çal›flmalar s›ras›nda, operatörün ani hareketlerinde ani ivmelemeleri önlemek için kullan›lan bir valftir. Uzaktan kumandaya
uygundur. Opsiyonel olarak tak›l›r.
Silindirler
Bas›nç Emniyet Valfi
Çal›flma limitlerinin üzerindeki çal›flmalarda silindirlere giden ya¤› keser.
S›ralama Valfi
Bomdaki uzatma silindirleri üzerinde
bulunan bu valf, silindirlerin s›rayla ç›kmas›n› sa¤lar.
Sistemin hareketlerini sa¤layan ünitelerdir.
• Kald›rma,
• Uzatma silindirleri mevcuttur.
Bomlar
1. Teleskopik bomlar
Uzatma bomlar› hekzagonal kesitte
imal edilirler. 6 gen kesitte 70° s›n›r bükme aç›s›d›r. Büküm radyüsünün daha
uygun olmas›, saç y›rt›lma riskini azalt›r.
Halat Tamburu
Opsiyonel olarak tak›l›r.
Düfley hareket fazla olan çal›flmalarda, bir engel arkas›ndan yük al›nacaksa, vincin bomunun çok fazla çal›flt›r›lmas› istenmedi¤i durumlarda halatl› kald›rma techizat› tak›l› vinçler tercih edilir.
Tambur tahrik sistemi iki tip olabiir:
a. Planet redüktörlü
b. Nihayetsiz diflli redüktörlü
• Tek kat halatla çal›flmada 48-50
m/dak. h›za ulaflabilir
• Çok makaral› sistemle tafl›ma
kapasitesi art›r›labilir. Bu durumda çal›flma h›z› düfler.
•
Halatl› sistemin düzgün çal›flmas› için sistemde halat bask› yay›,
bask› makaras› gibi parçalar olmal›d›r.
Ayr›ca tambura düzgün halat sar›m›
için kanca blokunun a¤›r olmas› gerekir.
• Çift k›rmal› bomlu makinalarda k›r›lma yerlerinde klavuz makara
kullan›lmal›d›r.
Vinç Kantar›
Opsiyonel olarak tak›labilir.
Kald›r›lan yükün veya yüklenen yükün a¤›rl›¤›n›n takibi yap›lmas› gereken
çal›flmalarda kullan›l›r.
Uzaktan Kumanda
Opsiyonel olarak tak›l›r.
• Kablolu
• Radyo frekans kontrollü olmak
üzere iki tür uygulama vard›r.
‹nsan Sepeti
Vinç sepetinin kullan›lmas› yasal
olarak yasakt›r.
‹nsan kald›rmas› için, tafl›y›c› platformu olan kald›r›c›lar kullan›l›r.
2. Katlanabilir bomlar
Check Valf
Sistemin üzerinde bir çok yerde hidrolik ya¤›n sisteme geri dönmesini-boflalmas›n› engeller.
18
Kamyon üstü vinçlerde genelde katlanabilir bom kullan›l›r. Bomlar›n imalat›nda,
akma mukavemeti 700 N/mm2 - 1300
N/mm2 aras› de¤erlerde saçlar kullan›l›r.
Operatör Kabini
Opsiyonel olarak tak›labilir.
Operatörün güvenli¤ini sa¤layacak
yap›da imal edilirler.
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Çal›flma flartlar›na ve vinç kulesi
yerlefltirme tiplerine göre kasa üstüne
montaj› yap›l›r.
Vinç kulesinin kupa arkas› yerlefltirildi¤i tiplerde kabini yerlefltirmek oldukça
güçtür. Kabinin araya montaj›ndan sonra, daha geriye kule montaj› yap›l›r. Yer
kayb›na neden olur. Kasa, küçük vinçlerde 40-50 cm, büyük vinçlerde 70-80
cm daha k›sa olur, bu da tafl›ma kapasitesini düflürür.
Ayak Basma Tablalar›
Kald›rma sisteminin a¤›rl›¤›n› zemine
tafl›yan parçalard›r. Çal›fl›lan zeminin yap›s›na göre büyüklü¤ü seçlilir.
Tablalar büyük ama tafl›nabilir olmal›d›r. Bu nedenle art›k saç yerine daha
hafif ve mukavemetli kompozit malzemeler kullan›lmaktad›r.
Kamyon Vinçlerde
Çal›flma Emniyeti
1. Enerji hatlar› alt›nda çal›flmay›n›z.
2. Tepe lambas› ve yeterli çevre
›fl›kland›rmas› olmadan gece çal›flmay›n›z.
3. Denge ayaklar›n›n bast›¤› zeminin sa¤lam oldu¤undan emin
olunuz.
4. Zemin sa¤lam de¤ilse, basma yüzeyini artt›r›c› tablalar kullan›n›z.
5. Çal›flma esnas›nda kamyonun tekerleklerinin yerle temas›n› kesiniz.
Tekerlekler boflta olsa bile, ön ve
arkas›na takoz koyunuz.
6. Denge ayaklar›n› açmadan vinci
kullanmay›n›z.
Ancak; zorunlu durumlarda ve
kompakt yüklerde (a¤›r ama küçük hacimli) yükün a¤›rl›k merkezini ve uygulanan momenti inceliyerek (Devrilme momentini etkiler)denge ayaklar›n› açmadan, bulundu¤u yerde zemine bast›r›larak
çal›flma yap›labilir.
7. Vinç kald›rma ekipman›d›r; sürükleme, çekme, döndürme ifllerinde ve yere gömülü cisimlerin
sökülmesinde kullanmay›n›z.
8. Ayaklar›n karfl›s›nda durmay›n›z.
11. Makinan›n çal›flma diyagram›n›
biliniz ve bu diyagram de¤erlerine uyunuz. Her yük kald›rmadan
bu kontrol yap›lmal›d›r.
12. A¤›rl›¤› bilinmeyen ve emin olmad›¤›n›z yükleri kald›rmay›n›z.
13. Vinçlerde CE flart› vard›r. CE iflareti olmayan vinci kullanmay›n›z.
‹nsan tafl›yan platformlarda akredite
bir kurulufltan CE belgesi al›nmas› gerekir.
Yük kald›rma makinalar›nda ise “self
decleration” CE belgelendirmesi yeterlidir.
9. Basma tablalar›n›n alt›na ayaklar›n›z› sokmay›n›z.
10. Vinç bomunun ve kald›r›lan yükün
alt›na girmeyiniz, yak›n›n da bulunmay›n›z.
Ahmet Ali AK
Uçak Mühendisi
12.12.2007 tarihinde Kardelen
Mühendislik Mak. Otom. San. ve Tic.
Afl.’nin derne¤imiz üyelerine verdi¤i vinç
seminerinden özet sunum
19
SANAY‹DE
Kesintili Do¤algaz Sanayi
Proses, Buhar ve Elektrik
üretiminde
BOTAfi
8250
kcal/m3
0,47 YTL/m3
93%
1
Do¤algaz OSB
Proses, Buhar ve Elektrik
üretiminde
BOTAfi
8250
kcal/m3
0,47 YTL/m3
93%
2
Kesintisiz Do¤algaz Sanayi
Proses, Buhar ve Elektrik
üretiminde
BOTAfi
8250
kcal/m3
0,48 YTL/m3
93%
3
Do¤algaz Sanayi
Serbest tüketici olan(*)
‹GDAfi
8250
kcal/m3
0,49 YTL/m3
93%
4
Do¤algaz Sanayi
Serbest tüketici olmayan(**)
‹GDAfi
8250
kcal/m3
0,57 YTL/m3
93%
5
‹thal Sibirya Kömürü
‹stanbul-Ceviz tipi
HAKAN KÖMÜR
7000
kcal/m3
0,32 YTL/kg
65%
6
Yerli Linyit Kömürü
Soma K›srakdere
Manisa - EL‹
4640
kcal/m3
0,29 YTL/kg
65%
7
Fuel-oil No:4
Kalorifer Yak›t›/POAfi
‹stanbul Avrupa Yakas›
9562
kcal/m3
0,96 YTL/kg
80%
8
Elektrik
Sanayi
TEDAfi
860
kcal/kWh
0,14 YTL/kWh
99%
9
Dökmegaz Büyük Sanayi
LPG - Miks
AYGAZ
11100
kcal/kg
2,23 YTL/kg
92%
10
Dökmegaz Küçük Sanayi
LPG - Miks
AYGAZ
11000
kcal/kg
2,45YTL/kg
92%
11
Dökmegaz Sanayi
LPG - Propan
AYGAZ
11100
kcal/kg
3,59 YTL/kg
92%
12
Motorin
‹stanbul Avrupa Yakas›
POAfi
10256
kcal/kg
2,50 YTL/kg
84%
13
LPG 45 kg
Sanayi Tüpü ‹stanbul
AYGAZ
11000
kcal/kg
3,05 YTL/kg
31 Ocak 2007
Tarihindeki
Birim Fiyatlar
0,468523 x 1.000
8.250 x 0.93
0.06
100
0,44 YTL/m3
7%
2
0,468523 x 1.000
8.250 x 0.93
0.06
100
0,44 YTL/m3
7%
2
0,482302 x 1.000
8250 x 0.93
0.06
103
0,45 YTL/m3
7%
2
0,493700 x 1.000
8250 x 0.93
0.06
105
0,46 YTL/m3
7%
2
0,568814 x 1.000
8250 x 0.93
0.07
121
0,52 YTL/m3
9%
3
0,322034 x 1.000
7.000 x 0.65
0.08
126
0,32 YTL/kg
0%
1
0,289000 x 1.000
4.640 x 0.65
0.10
157
0,26 YTL/kg
13%
4
0,957627 x 1.000
9.562 x 0.80
0.13
205
0,72 YTL/kg
33%
7
0,138112 x 1.000
860 x 0.99
0.16
266
0,12 YTL/kWh
14%
5
2,254545 x 1.000
11.100 x 0.92
0.22
360
1,85 YTL/kg
20%
8
2,450000 x 1.000
11.000 x 0.92
0.24
396
2,04 YTL/kg
20%
8
2,590000 x 1.000
11.100 x 0.92
0.25
415
2,19 YTL/kg
18%
6
2,497242 x 1.000
10.256 x 0.84
0.29
475
2,19 YTL/kg
19%
7
3,050847 x 1.000
90%
11.000 x 0.90
0.31
505
2,55 YTL/kg
20%
8
T.C. Merkez Bankas› Efektif Sat›fl Fiyat›
DÖV‹ZLER
31 Ocak 2008 Tarihindeki Döviz Kurlar›
31 Ocak 2007 Tarihindeki Döviz Kurlar›
Y›ll›k
Birim
Fiyat
De¤iflim
Oran›
Y›ll›k Art›fl
S›ralamas›
1
Ocak 2008
Ocak 2007
En Ucuza Göre
Yak›t Maliyeti
Birim Fiyat›
Yak›t
31 Ocak 2008
Tarihindeki
Fiyatlarla
YTL/1000 kcal
Ortalama
Verim
31 Ocak 2008
Tarihinde
Alt Is›l
De¤eri
Ucuzluk S›ras›
1000 kcal/saat ISI ‹HT‹YACI ‹Ç‹N GEREKL‹ OLAN
“ÇEfi‹TL‹ YAKITLARIN MAL‹YET KARfiILAfiTIRMA TABLOSU”
(31 OCAK 2008 tarihinde belirlenmifl KDV HAR‹Ç fiyatlarla)
Y›ll›k De¤iflim
Oran› (%)
US Dolar
1,18 YTL
1,42 YTL
-17%
Euro
1,74 YTL
1,84 YTL
-5%
Aç›klamalar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
20
Bu tablo yak›tlar›n yaklafl›k iflletme maliyetleri hakk›nda fikir verebilmek için
haz›rlanm›fl olup, birim fiyatlarda %18 KDV HAR‹ÇT‹R.
‹flletme veriminin bir bölümü ortalama verim de¤erlerinin içerisinde olup, yak›t
haz›rlama, depolama, iflletme giderleri vb. yak›t yakma yan maliyetleri de bu
de¤eri etkilemifltir.Otomatik kontrol kullan›m›, bak›m ve iflletme kalitesi gibi
nedenlerle verim yükseltilip, daha uygun maliyetler oluflturulabilir.
Do¤algaz fiyatlar› 31 Ocak 2008 tarindeki Botafl ve ‹gdafl da¤›t›m flirketinin tarifelerinde belirtilen fiyatlard›r. ‹gdafl' daki do¤algaz birim fiyatlar› ayl›k ÜFE oranlar›n›n de¤iflimine göre belirlenmektedir.
LPG tüp ve Dökmegaz fiyatlar› 31 Ocak 2008 tarihli güncel fiyatlar›d›r.
Elektrik fiyat› 31 Ocak 2008 tarihi itibariyle olup, sanayi kullan›m›nda TRT pay› ve
enerji fonu için %3, Elektrik Tüketim Vergisi için ise %1 ilave edilmifltir.
Elektrik kullan›m›ndaki ›s›tma cihaz› elektrikli ›s›t›c› olup, ›s› pompas› kullan›m›nda
cihaz›n COP sistem ve y›ll›k de¤erleri kullan›lmal›d›r.
Motorin birim fiyat› POAfi'›n sirkülerindeki YTL/litre de¤eri 0,845 dönüflüm katsay›s›na bölünerek bulunmufltur.
Akaryak›t fiyatlar› EPDK taraf›ndan aç›klanan Petrol Ofisi Afi taraf›ndan tavsiye
edilen 27 Aral›k 2007 tarihli ‹st -Trakya mahalli akaryak›t sat›fl fiyatlar› al›nm›flt›r.
Akaryak›t alt ›s›l de¤erleri Tüprafl Teknik servisler Müdürlü¤ünden 01 Mart 2006
tarininde verilen de¤erlerdir.
10. Yerli linyit kömürü fiyatlar› EL‹'nin +20 mm parçal› torba cinsi için 31 Ocak 2008
tarihli Bayi Depo sat›fl fiyatlar› listesinden al›nm›fl olup, Nakliyeciler Kooperatifinin
43 YTL/ton olan nakliye ve KDV dahil edilmifltir.
11. ‹thal sibirya kömürü fiyatlar› Hakan Kömür flirketinin ceviz tipi linyit için 31 Ocak
2008 tarihli nakliye ve kdv dahil peflin sat›fl fiyat› olan 380 YTL/ton olarak
al›nm›flt›r.
12. Miks dökme gaz›n kullan›m›nda buharlaflt›r›c› gerekmektedir. ‹flletme maliyetleri
gözönüne al›nmam›flt›r.
13. Botafl '›n OSB ve Sanayiye satt›¤› do¤algaz›n birim fiyat› içine 0,023 YTL/Sm3
olan ÖTV dahil edilmifltir.
14. Botafl '›n OSB kesintili fiyat› 1 Nisan 2005 tarihinden itibaren kald›r›lm›fl ve
sadece OSB kesintisiz fiyat› geçerli olmufltur. S›nai müflterilerine kesintili sat›fl
fiyat› OSB kesintisiz fiyat› ile ayn›d›r.
15. (*) ‹gdafl'›n y›ll›k 1.000.000 m3 ve üzerinde do¤al gaz kullanan sanayi müflterilerine uygulanan fiyatt›r.
16. (**) ‹gdafl'›n y›ll›k 999.000 m3 ve daha az do¤al gaz kullanan müflterilerine uygulanan fiyatt›r.
KONUTLARDA
1
Do¤algaz Eskiflehir
Konut
ESGAZ
8250
kcal/m3
0,62 YTL/m3
93%
1
Do¤algaz Bursa
Konut
BURSAGAZ
8250
kcal/m3
0,62 YTL/m3
93%
2
Do¤algaz Ankara
Konut
EGO
8250
kcal/m3
0,66 YTL/m3
93%
3
Do¤algaz ‹stanbul
Konut
‹GDAfi
8250
kcal/m3
0,67 YTL/m3
93%
4
Do¤algaz ‹zmit
Konut
‹ZGAZ
8250
kcal/m3
0,68 YTL/m3
93%
5
‹thal Sibirya Kömürü
‹stanbul-Portakal
HAKAN KÖMÜR
7000
kcal/m3
0,42 YTL/kg
65%
6
Yerli Linyit Kömürü
Soma K›srakdere
Manisa - EL‹
4640
kcal/m3
0,34 YTL/kg
65%
7
Fuel-oil No:4
Kalorifer Yak›t›/POAfi
‹stanbul Avrupa Yakas›
9875
kcal/m3
1,63 YTL/kg
80%
8
Elektrik
Konut
TEDAfi
860
kcal/kWh
0,19 YTL/kWh
99%
Dökmegaz Konut
LPG - Propan
AYGAZ
11100
kcal/kg
0,19 YTL/kWh
92%
10
Motorin
‹stanbul Avrupayakas›
POAfi
10256
kcal/kg
2,95 YTL/kg
84%
11
LPG 12 kg
Ev Tüpü ‹stanbul
AYGAZ
11000
kcal/kg
3,58 YTL/kg
90%
9
DÖV‹ZLER
0,622550x1.000
8250x0.93
0,622550x1.000
8250x0.93
0,660000x1.000
8250x0.93
0,671196x1.000
8250x0.93
0,684707x1.000
8250x0.93
0,420000x1.000
7.000x0.65
0,341020x1.000
4.640x0.65
1,630000x1.000
9.875x0.80
0,188994x1.000
860x0.99
3,150600x1.000
11.100x0.92
2,946745x1.000
10.256x0.84
3,583333x1.000
11.000x0.90
Ocak 2008
Ocak 2007
31 Ocak 2007
Tarihindeki
Birim Fiyatlar
0.08
100
0,58 YTL/m3
7%
2
0.08
100
0,58 YTL/m3
7%
2
0.09
106
0,62 YTL/m3
7%
2
0.09
108
0,62 YTL/m3
9%
3
0.09
110
0,63 YTL/m3
9%
3
0.09
114
0,40 YTL/kg
5%
1
0.11
139
0,30 YTL/kg
13%
4
0.21
254
1,31 YTL/kg
24%
7
0.22
274
0,16 YTL/kWh
19%
6
0.31
380
2,68 YTL/kg
18%
0.34
442
2,47 YTL/kg
19%
6
0.36
446
3,00YTL/kg
19%
8
T.C. Merkez Bankas› Efektif Sat›fl Fiyat›
31 Ocak 2008 Tarihindeki Döviz Kurlar›
Y›ll›k
Birim
Fiyat
De¤iflim
Oran›
Y›ll›k Art›fl
S›ralamas›
Birim Fiyat›
En Ucuza Göre
Yak›t Maliyeti
31 Ocak 2008
Tarihinde
31 Ocak 2008
Tarihindeki
Fiyatlarla
YTL/1000 kcal
Ortalama
Verim
Yak›t
Alt Is›l
De¤eri
Ucuzluk S›ras›
1000 kcal/saat ISI ‹HT‹YACI ‹Ç‹N GEREKL‹ OLAN
“ÇEfi‹TL‹ YAKITLARIN MAL‹YET KARfiILAfiTIRMA TABLOSU”
(31 OCAK 2008 tarihinde belirlenmifl KDV DAH‹L fiyatlarla)
31 Ocak 2007 Tarihindeki Döviz Kurlar›
5
Y›ll›k De¤iflim
Oran› (%)
US Dolar
1,18 YTL
1,42 YTL
-17%
Euro
1,74 YTL
1,84 YTL
-5%
Aç›klamalar
1.
Bu tablo yak›tlar›n yaklafl›k iflletme maliyetleri hakk›nda fikir verebilmek için
6.
2.
‹flletme veriminin bir bölümü ortalama verim de¤erlerinin içerisinde olup, yak›t
7.
8.
Sat›fl Fiyatlar› Listesi'ndeki al›nm›flt›r.
Do¤algaz fiyatlar› 27 Aral›k 2007 tarindeki Botafl, ‹gdafl, EGO, Esgaz, ‹zgaz
ve Bursagaz flehir gaz da¤›t›m flirketlerinin tarifelerinde belirtilen fiyatlard›r
Bursagaz ve Esgaz'›n do¤algaz birim fiyatlar› Botafl'›n ayl›k birim fiyatlar›
üzerinden birim hizmet ve amortisman bedeli olan 2,5 cente göre belirlen
mektedir ki bu fiyat US Dolar› baz›nda her ay ortalama bir de¤er olarak
bildirilmektedir. ‹gdafl, EGO ve ‹zgaz daki do¤algaz "birim fiyatlar› ise ayl›k
ÜFE oranlar›n›n de¤iflimine göre belirlenmektedir.
Akaryak›t fiyatlar› EPDK taraf›ndan aç›klanan Petrol Ofisi Afi taraf›ndan
tavsiye edilen 31 Ocak 2008 tarihli ‹stanbul Trakya yakas› Mahalli Akaryak›t
nedenlerle verim yükseltilip, daha uygun maliyetler oluflturulabilir.
3.
Motorin birim fiyat› POAfi'›n sirkülerindeki YTL/litre de¤eri 0,845 dönüflüm
katsay›s›na bölünerek bulunmufltur.
haz›rlama, depolama, iflletme giderleri vb. yak›t yakma yan maliyetleri de bu
de¤eri etkilemifltir. Otomatik kontrol kullan›m›, bak›m ve iflletme kalitesi gibi
Elektrik kullan›m›ndaki ›s›tma cihaz› elektrikli ›s›t›c› olup, ›s› pompas› kullan›m›nda cihaz›n COP sistem ve y›ll›k de¤erleri kullan›lmal›d›r.
haz›rlanm›fl olup, birim fiyatlara %18 KDV DAH‹LD‹R.
9.
Akaryak›t alt ›s›l de¤erleri Tüprafl Teknik Servisler Müdürlü¤ü'nden 01 Mart
2006 tarininde verilen de¤erlerdir.
10. Yerli linyit kömürü fiyatlar› EL‹'nin +20 mm parçal› torba cinsi için 27 Aral›k
2007 tarihli Bayi Depo Sat›fl Fiyatlar› listesinden al›nm›fl olup, Nakliyeciler
Kooperatifinin 43 YTL/ton olan nakliye bedeli de dahil edilmifltir.
11. ‹thal sibirya kömürü fiyatlar› Hakan Kömür flirketinin portakal tipi linyit için
4.
LPG tüp ve Dökmegaz fiyatlar› 27 Aral›k 2007 tarihli güncel fiyatlar›d›r.
31 Ocak 2008 tarihli nakliye, yedinci kattaki apartman dairesine tafl›ma ve
5.
Elektrik fiyat› 27 Aral›k tarihi itibariyle olup, konut kullan›m›nda TRT pay› ve
KDV dahil peflin sat›fl fiyat› olan 420 YTL/ton olarak al›nm›flt›r.
enerji pay› için %3 ve ElektrikTüketim Vergisi için %5 ilave edilerek bulunmufltur.
21
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Dizel
Motorlar›n
Emisyon
De¤erlerindeki
Geliflmeler ve
Düflük
Kükürtlü
Motorine
Geçifl
Dünya üzerindeki enerji rezervlerinin azalmas›, çevresel kayg›lar ve endüstriyel rekabet en verimli yak›t› kullanma ihtiyac›n› artt›r›yor. petrol dünyada günlük 85 milyon varil tüketim ile
hala en de¤erli enerji kayna¤› olarak
yerini korumakta ve bundan sonrada
önemini sürdüre¤i görülmektedir. Bu
anlamda otomotiv sanayi, do¤aya zarar vermeyecek sistemler üzerinde çal›fl›rken ayn› zamanda teknolojinin gereklerini de yerine getirerek performans
ve maliyet aç›s›ndan en uygun çözümü
bulma yolunda yo¤un bir u¤rafl veriyor.
Bu süreçte Euro 1, 2 ve 3 Standartlar›nda motorlar›n› iyilefltiren, yanma süreçlerini Motorlar›n çevreye daha
az at›k b›rakmas› yönündeki ilk ad›m
1993 y›l›nda Euro 1 standard›n›n yürür-
lü¤e girilmesi ile at›ld›. Avrupa Birli¤i Ülkelerinde 2005 y›l›ndan beri Euro IV
standartlar› uygulanmakta, bu araçlar›n
ço¤u 50 PPM kükürt içeren motorin
kullanmaktalar. Avrupa Komisyonunun
ald›¤› karara göre ekstra düflük kükürtlü motorin olarak isimlendirilen (ULSD)
azami 10 PPM kükürt içeren motorine
2009 y›l›nda geçilmesi hedeflenmektedir. Bununla birlikte Euro V. Standartlar› uygulanmaya bafllanacakt›r. 2014
y›l›nda ise Euro VI. standartlar›na geçilece¤i konuflulmaktad›r. AB'de Euro.IV'ten Euro V ve VI.'ya geçiflte araç
bafl›na maliyetin 600 Euroya yak›n oldu¤u bilgisi literatürde yer almaktad›r.
Euro emisyon standartlar›nda rakam
büyüdükçe tafl›tlar›n çevreye verdi¤i
zarar önemli ölçüde azalmaktad›r. Ticari tafl›tlardaki zararl› emisyon oran›
Euro 1’den bugüne yaklafl›k %85 oran›nda azald›¤› görülmektedir. Bu kapsamda AB genelinde bir süredir Euro.IV standard›n›n alt›nda motor kullan›lmazken Türkiye'de baz› bölgelerde
Euro-1 motora sahip tafl›tlar›n bile bulundu¤u görülmektedir.
Avrupa Birli¤i Çevre Emisyon
Standartlar› EURO ve Amerika Birleflik devletleri çevre koruma kurumu
EPA’n›n belirledi¤i araç emisyon
standartlar› ve kükürt s›n›r de¤erleri
ile geçifl takvimi yukar›da verilmifltir.
26
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
10 PPM motorinin yurt d›fl›ndan da ithal
edilerek temin edilmesi mümkündür.
Buradan da görülece¤i gibi Ülkemiz yasal mevzuat ve teknik alt yap› olarak AB
standartlar›n› yakalama durumuna gelmifltir.
Buna geliflmelere paralel olarak
Çevre konusunda Avrupa Birli¤i (AB)
standartlar›na uyum kapsam›nda
28.08.2006 Tarihli ve 26273 Say›l› Resmî Gazete yay›mlanan Motorlardan Ç›kan Gaz ve Partikül Kirleticilerin Emisyonlar›na Karfl› Al›nacak Tedbirlerle ‹lgili Tip Onay› Yönetmeli¤inin (88/77/AT)
hükümlerine göre; “1/1/2008 tarihinden itibaren yeni araç tipleri ve
1/1/2009 tarihinden itibaren bütün
araç tipleri, kullan›mda egzoz emisyonlar›n› izlemek üzere araç üzerinde
teflhis sistemi (OBD) veya araç üzerinde ölçme sistemi ile donat›lmal›d›r." Denilmekte ayr›ca bu Yönetmelikte
olabilecek herhangi bir anlaflmazl›k durumunda, bu Yönetmeli¤in esas al›nd›¤›
Avrupa Birli¤i’nin 88/77/EEC direktifi ve
de¤iflikliklerindeki metinler geçerli k›l›nm›fl geçici 2.madde ile s›n›r de¤erleri
ayr›nt›l› olarak verilmifltir. Böylece Ülkemizde de 1 Temmuz 2008 itibari ile Euro IV, 1 Ocak 2009 itibari ile de Euro V.
Standartlar›na geçilece¤i anlafl›lmaktad›r. Bu motorlar›n yak›t ihtiyac›n› karfl›lamak içim TÜPRAfi ‹zmit Rafinerisinde
Ekim-2007 itibari ile motorin üretiminin
Euro V standartlar›na yükselten ünitesi
hizmete açm›flt›r. Yeni ünitenin devreye
girmesi ile birlikte AB standart› olan 50
ppm'nin alt›nda 10 ppm (Tonda 10
gram kükürt) motorin üretimine bafllanm›fl, bununla birlikte Tüprafl’›n düflük
kükürtlü motorin üretme kapasitesinin
y›lda 2.5 milyon ton, benzin üretim kapasitesi ise 1 milyon ton art›r›ld›¤› TÜPRAfi yetkililerince belirtilmektedir. Ayr›ca
SCR (Katalitik metot ile indirgeme)
Emisyon standartlar›n› yakalamak
için daha da gelifltirilen ve elektronik
kontrol ünitelerini artt›ran tafl›t üreticileri,
istenmeyen at›klar› azaltmak için egzoz
gaz›n› yeniden ifllemek ya da filtrelemek
zorunlulu¤u ile karfl›laflt›lar. Bu nedenle
flimdi a¤›r tafl›t üreticilerinin, Euro IV
normlar›n›n yakalanmas› için SCR (Katalitik metot ile indirgeme) ve EGR (Egzoz gaz› geri dönüflümü) olmak üzere
iki farkl› yöntem aras›nda tercih yapt›¤›
görülmektedir. SCR ve EGR sisteminin
çal›flma prensibi ile ilgi flema afla¤›dad›r.
Türkiye’de Avrupa piyasalar›nda oldu¤u gibi dizel araç kullan›m› a¤›rl›k kazanmaktad›r. Otomotiv Distribütörleri
Derne¤i (ODD) verilerine göre, Türkiye
otomotiv pazar›nda, 2006 y›l› toplam binek otomobil sat›fl›n›n yüzde 49'unu dizel araçlar oluflturmaktad›r.
Kükürt Emisyonlar›n›n
Etkileri
Petrol ürünleri içeri¤inde do¤al olarak bulunan kükürt, yanma esnas›nda
oksijen ile birleflerek kükürt kombinasyonlar›n›n (SOX) ortaya ç›kmas›na neden olur. SOX’ ler hava kalitesini düflürerek çevresel ve sa¤l›k koflullar›n›n
olumsuz etkilenmesine yol açar.
EGR (Egzoz gaz› geri dönüflümü)
27
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Araçlar›n yak›t›nda bulunan kükürt
çevreyi etkileyerek di¤er çevresel zararl›
bileflenlerin artmas›na yol açar. Yüksek
kükürt miktar› araçlardaki katalitik konverter kapasitesinin azalmas›na ve çevreye Azot oksit (NOX), karbon monoksit
(CO), hidrokarbonlar ve uçucu organik
bileflenler (VOC) ‘in emisyonlar›n›n çevreye at›lmas›na yol açar. Ancak arac›n
yak›t›nda kükürt bulunmas›n›n ya¤lanmaya katk›s› olmakla birlikte, arac›n
emisyon de¤erlerini azaltmak için kükürt konsantrasyonunu düflürmek gereklidir. Ya¤lar› seçerken yak›t ekonomisi yada ya¤ de¤ifltirme s›kl›¤›n› azalt›l-
28
mas›n› da göz önünde tutmak gereklidir. Ya¤lay›c›lar›n serbest deterjanlar›nda
kükürt bulunmas›; yüksek kaliteli ana
malzemeler ve antioksidanlar›n art›r›lmas› ile daha yararl› hale gelebilir. Bu konudaki tart›flmalar devam etmektedir.
Kükürt emisyonlar› ile ilgili temel sorun asit ya¤murlar› ve oluflan partiküllerdir. Kükürt dioksit (SO) ‘in etrafa yay›larak su ile etkileflimi sonucunda sülfirik
asit yada asit ya¤murlar› oluflmaktad›r,
Asit ya¤murlar›, su kaynaklar›n›n asitleflmesine, topra¤›n asiditesinin artmas›na
ve bitki örtüsünün zarar görmesine ne-
den olur. Asit ya¤murlar›ndan binalar ve
insanlar›n kulland›¤› alt yap›lar da etkilenmektedir.
Araçlardan yay›lan kükürt partikülleri (SO) formunda bulunsa dahi, azot oksitlerle birlikte (NOx) bu partiküller hava
kirlili¤ine (PM-particulate matter) sebep
olurlar.
PM emisyonlar› sonucunda havan›n görüfl aç›kl›¤› düflerek insan sa¤l›¤›na etki eder. Bu etki insan sa¤l›¤›
üzerinde genellikle bronflit ve ast›m
hastal›klar›n›n artmas› fleklinde kendini
göstermektedir..
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Kükürtün Motora Etkileri
Düflük kükürtlü motorinde, motorinin tutuflmas›n› sa¤layan setan (kendi
kendine tutuflma kabiliyeti) say›s› daha
yüksek olmaktad›r. Motorinde bulunan
yüksek miktardaki kükürt, yanma sonucu sülfirik asit oluflmas›na, Sülfirik
asitde, motor ya¤›na kar›flt›¤› için ya¤›n
çabuk kirlenmesine ve sekman, eksantrik mili gibi motor elemanlar›nda hasar
oluflmas›na neden olmaktad›r. Ayr›ca,
Düzensiz yanma sonucu arac›n yak›t tüketimi artmakta, egzost subaplar› ile
motor pistonlar›nda kirlilik ve piston tepelerinde metal erimeleri oluflmaktad›r.
Yüksek su oran› yak›t içinde afl›r›
çamur oluflmas›na yol açar, filtrenin normal ömründen önce görev yapamaz hale gelmesine neden olur. Ayr›ca yak›t
pompas› ve enjektörleri daha çabuk afl›n›rlar.
Orhan GEREDEL‹O⁄LU
Makine Yüksek Mühendisi
KAYNAKLAR:
1. http://en.wikipedia.org, Ultra-Low-Sulphur-Diesel, 2007
2. http://puregreencars.com, Ultra-Low-Sulphur-Diesel-Fuel,2007
3. http://autos.canada.com, Engine uses low-sulphur diesel fuel,2007
4. http://www.wynns.eu,/ Fuel range for diesel engines
5. M. Lemmetty1, L. Pirjola, T. Rönkkö, J. M. Mäkelä, and J. Keskinen, The Effect of
Different Dilution–Cooling Conditions on Nucleation in diesel exhaust,2007
6. Alberta government-CANADA, Sulphur Levels in Gasoline and Diesel,2007
7. Total, Ucuz mazotun zararlar› nelerdir,web,2007
8. Hürriyet Gazetesi, Tüprafl’›n reformer ünitesi hizmete aç›ld›,21 Kas›m 2007
Laf› Gedi¤ine
Koymak
Neyzen Tevfik bir yazar arkadafl›na ziyarete gider. Malum neyzenin çocuklar› karakuru tipler.
Yazar: Üstad bu bokböcükleri sizin mi ?
Neyzen: Evet hofl kokunuza geldiler.
9. National Renewable Energy Laboratory, Low Emissions Potential of
EGR-SCR-DPF and Advanced Fuel Formulations-A Progress Report,2007
11. The Impact of Fuel Parameters on Vehicle Emissions, Paper for Presentation at
China/Asia Fuels International Conference, November, 2004
12. The Worldwide Evolution of Diesel Emissions Standards, Presentation
13. EPA gives the green light on diesel-sulfur rule
14. http://www.epa.gov/cleandiesel/
15. Sulphur in Diesel Fuel Regulations (SOR/2002-254)
16. Ultra Low Sulphur Diesel to be made mandatory from 1 December 05
17. Need for a technological leapfrog in Asia for clean air
18. Ultra low sulfur diesel to be available in Hong Kong
19. Database on Particular Policy Issues - Economic Services
20. Swedish Petroleum Institute
21. About zero sulfur ultra-low aromatics fuels
Churchill, avam kamaras›nda konuflurken, muhalif
partiden bir kad›n milletvekili,
Churchill' e k›zg›n k›zg›n flöyle seslenir:
-"E¤er, kar›n›z olsayd›m,
kahvenizin içine zehir kar›flt›r›rd›m."
Churchill, oldukça sakin kad›na döner ve laf› yap›flt›r›r:
-"Han›mefendi, e¤er kar›m siz olsayd›n›z, o kahveyi
seve seve içerdim."
FIKRA
10. Mercedes benz, SCR and EGR Technologies, 2007
29
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Çal›flanlar›n Önerilerini Özgürce Ortaya
Koyabildi¤i fiirketler
r
ü
y
ü
B
›
l
z
›
H
a
h
Da
Düflünce özgürlü¤ü,
ihtiyaç duyulan
yeniliklerin de serbestçe
savunulmas›na
imkân verir. Özgürlük
sayesinde çok say›da
düflünce filizlenince,
bunlardan baz›lar›n›n
yararl› olma ihtimali
de artar.
38
Bir zamanlar, h›zl› ekonomik kalk›nman›n yaln›z diktatörlük ile yönetilen ülkelerde
gerçekleflece¤i inanc› epey yayg›nd›. O dönemlerde flirketler de “kontrol” ifllevine öncelik verilerek bir demir disiplin ile yönetilir,
emir demiri keserdi. Günümüzde ise gerek
ülke yönetiminde gerekse flirketlerde kal›c›
büyümenin yolunun demokrasinin derinleflmesinden geçti¤i düflünülüyor. Çünkü günümüzün sorunlar› art›k tek kiflinin veya dar
bir kadronun çözüm bulamayaca¤› kadar
çok ve karmafl›k oldu¤u için çal›flanlar›n›n
tümünün çözümlere katk›da bulunmas›n›
gerekiyor. Çözüm bulman›n yaln›z yöneticinin ifli oldu¤una inan›lan toplumlarda ve kurumlarda geliflme ikide bir durakl›yor ve
krizler ortaya ç›k›yor.
Çal›flanlar›n yönetime katk›s›n›n artt›¤›
ve her önerinin özgürce ortaya konuldu¤u
flirketler ise daha h›zl› gelifliyor. Özgürleflme
e¤ilimi flirketlerde “birlikte ve kat›l›mc› yönetim” olarak tan›mlanan yönetiflimi bir ihtiyaç
haline getiriyor. Çal›flanlar daha özgür olurken, yönetimler de ister istemez demokratiklefliyor.
Geliflimin ‹tici Gücü
Esas›nda tarihteki tüm geliflme ve ilerlemelerin itici gücü de özgür düflüncedir. ‹fller normal seyrinde devam ederken, birileri
ortaya ç›kar ve özgür bir ortamda sorunlar›n çözümü için yeni bir düflünce, yol ve
yöntem önerir. Bu düflüncelerin önemli bir
bölümü yetersiz veya hatal› olabilir. Uyguland›¤›nda iflleri bazen eskisinden de kötü
duruma getiren bu yeni düflüncelerden çekinen yöneticiler, bu tür önerilere so¤uk
davran›r, hatta yasaklara baflvurabilir. Ancak düflünce özgürlü¤ünün k›s›tlanmas›,
say›s› az da olsa teknolojiyi ilerletecek ve
hayat› kolaylaflt›racak yeni ve yararl› fikirlerin de ortaya ç›kmas›n› engeller. Bu engelleme, toplumlar›n ve ekonominin duraklamas›na, hatta gerilemesine yol açar.
Düflünce özgürlü¤ü, o dönem için yarars›z ve zararl› düflüncelerin yan›nda, ihtiyaç duyulan yeniliklerin de serbestçe savunulmas›na imkân verir. Özgürlük sayesinde
çok say›da düflünce filizlenince, bunlardan
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
baz›lar›n›n yararl› olma ihtimali de artar.
‹flin bafllang›c›nda ço¤unlu¤un karfl›
ç›kt›¤› bu yeni düflünce ve çözümler,
yararlar› görüldükçe yayg›nlafl›r ve yerleflik bir uygulama olur.
Canl›lar›n evriminde de benzer bir
süreç vard›r. DNA'n›n kopyalanmas› s›ras›nda ortaya ç›kan hatalar›n ço¤unlu¤u
zararl›d›r. Ancak bu mutasyonlardan baz›lar› canl›ya, ortamdaki de¤iflikli¤e uyum
sa¤layacak flekilde evrim geçirme imkân›n› verir.
Düflünce Fakirli¤i
Toplumun genelinde demokrasi derinleflmemiflse ve özgürlükler k›s›tlanm›flsa, insanlar yeni düflünceler ileri
sürmekten korkar. Bu düflünce fakirli¤i
nedeniyle sorunlara çözüm bulmak iyice zorlafl›r. Bireylerin giriflkenli¤i s›n›rlan›nca, çözümler hep liderden, tek
adamlardan ve devletten beklenir.
Düflünce özgürlü¤ü k›s›tland›¤›nda
ödenecek fatura da çok yüklüdür. Toplum bireylerinin de¤iflen koflullara uyum
için üretecekleri yeni düflüncelere ve önerilere hoflgörü gösterilmedi¤inde iç dinamikler körelir. Bu durumda toplumun geliflmesinde d›fl dinamikler baflrolü oynar
ve ülke yönetiminin hareket alan› büyük
ölçüde k›s›tlanabilir.
Türkiye'de düflünce özgürlü¤ünün
k›s›tland›¤› ve ortaya at›lan yeni önerilere
hemen olumsuz bir etiket yap›flt›r›ld›¤›
için, reformlar›n altyap›s›n› oluflturacak
bir düflünce ve tart›flma özgürlü¤ü yarat›lamad›. Bu sürecin sonunda, ekonomik ve toplumsal reformlar›, AB ve IMF
gibi d›fl unsurlar›n bask›s›yla yapmak
zorunda kald›k. ‹çeride düflünce özgürlü¤ünün yetersiz olmas›, bizi d›fl bask›larla özgürlü¤ümüzün k›s›tlanmas› tehlikesi ile karfl› karfl›ya b›rakt›.
düflünce alan›nda at oynatabildi¤inde,
ufkumuz geniflleyecek, bilgimiz ve özgüvenimiz artacak. Artan bilgi ve özgüven ise bilim adamlar›m›za, sanatç›lar›m›za ve sporcular›m›za dünya çap›ndaki baflar›lar›n yolunu açacak.
Özgür bir düflünce ortam› giriflimcilikte ve ekonomide de yükselen bir baflar› grafi¤ine katk›da bulunacak. Hayat›n di¤er alanlar›ndaki özgürlükçü ortam
sayesinde bir canl›l›k ve dinamizm kazanan beyinler, flirketlerde de inovasyonlar› cesaretle uygulayacak ve ekonomiyi modernlefltirecek…
fiirket ‹çi Demokrasi ‹le
Gölgeden Ifl›¤a
Her flirkette karmafl›k sorunlar› çözüme ulaflt›racak bir potansiyel yarat›c›l›k ve kolektif zekâ vard›r. Baz› flirketlerde kat› hiyerarfli, potansiyel yarat›c›l›¤›
ve gizli enerjiyi daha gün ›fl›¤›n› görmeden yok eder. Bu flirketlerde genç beyinlerin ve alt kademelerde çal›flanlar›n
önerilerine kulak verilmez. Kurumda yaln›z üst düzey yöneticilerin, k›demlilerin
ve ileri yafltakilerin sözü geçince, yeni fikirler ortaya ç›kamaz. Çünkü y›llard›r bir
arada bulunan yönetici ekibin düflünce
tarz› ve fikirleri giderek birbirine benzeflir.
Bu kifliler di¤erlerine duymaktan hofllanaca¤› fleyler söyler ve a¤›rlaflan sorunlar›n alg›lanmas› giderek zorlafl›r.
Daha demokratik bir örgütsel yap›n›n bulundu¤u baz› kurumlarda ise ön
yarg›lar, küçük düflme endiflesi ve büyüklük kompleksi gibi olumsuz duygu-
lar, potansiyel enerji ve yarat›c›l›¤›n hayata geçirilmesini engeller. Yöneticiler çal›flanlar›n önerilerine dudak büker veya
burun k›v›r›rsa, yeni fikir kaynaklar› birer
birer kurur. ‹leride ifle yarayacak birçok
fikir ve düflünce, iflin bafl›nda saçma bulundu¤u için iyi karfl›lanmaz. Bu tür tutum ve davran›fllar›n yayg›n oldu¤u kurumlarda ve toplumlarda insanlar içine
kapan›r ve yaln›z kendinden istenenleri
yapar. Kifliler fikir ve proje üretmek yerine baflkalar›n›n önerilerini elefltirmekle
yetinir.
Potansiyel enerji ve yarat›c›l›¤›n önüne engeller koyman›n tek olumsuz sonucu, sorunlar›n çözümsüz kalmas› de¤ildir. Bask›lar, küçümsemeler ve önyarg›lar
nedeniyle engellenen potansiyel enerji ve yarat›c›l›k, kiflisel ve kurumsal bilinçalt›na itilir. Bu kolektif bilinçalt›, kurumun veya toplumun "gölge"sidir. Yarat›c›l›¤›n hapsedildi¤i bu gölge giderek bir
öneriler ve fikirler mezarl›¤›na dönüflür.
"Gölge" yar›m kalm›fl projeler, k›r›lan
umutlar, bask› alt›na al›nan hayallerle
doludur. Pozitif amaçlara yönelemeyen
potansiyel yarat›c›l›k zamanla negatif
enerjiye dönüflür. Bu ortamda k›skançl›klar, çeliflkiler ve klikçilik boy verir. Gölgelerin dünyas›nda kiflilerin enerjisi, kurumun veya toplumun daha iyiye götürülmesine de¤il, birbirini yemeye ve y›pratmaya yönelir. Bir sonraki aflamada
ise fliddet sahneye ç›kar. Gölge ayd›nlanmad›kça, geliflme ve ilerleme gecikir.
Özgürlü¤ün Erdemi
Demokrasinin derinleflmesi ve düflünce özgürlü¤ü konusunda evrensel
standartlar› kendi irademizle uygulad›¤›m›z takdirde Türkiye'nin dünyadaki sayg›nl›k düzeyi yükselecek. Kendi insan›m›za hak etti¤i özgürlükleri yine kendimiz sa¤layabildi¤imizde, insanlar›m›z
hayat›n her alan›nda daha baflar›l› olacak. Zihinlerimiz daha engin genifl bir
39
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Kurumlar›n ve toplumlar›n ilerlemesi
için "gölge"nin yerini ›fl›¤a b›rakmas› gerekir. Bunun için flirket içi demokrasi derinlefltirilmelidir. Böylece flirkette s›n›rs›z
düflünce zenginli¤ine ulaflmak ve bireylerin potansiyel enerji ve yarat›c›l›¤›n› serbest b›rakmak mümkün olur.
Gölgeden ›fl›¤a geçiflin ilk koflulu insana sayg›d›r. Bu sayg›, umutlar›, hayalleri, becerileri, özlem ve istemleriyle ayr› bir dünya olan bireyin gizli yarat›c›l›¤›n›, gölgenin esiri olmaktan kurtar›r ve
gün ›fl›¤›na ç›kar›r.
Yeni Düflünce Üretiminin
Önündeki Engeller
Yeni daima korkutur. Çünkü insanlar
ço¤unlukla al›flt›¤› gibi yaflamak ve çal›flmak ister. Yeninin ayak sesleri, bu nedenle insanlar› hep huzursuz eder. Yeni
karfl›s›nda ilk tepki kabu¤una çekilmek-
yollar›n› araflt›r›r. Direnenlerin yan›nda
yeniye coflku ile sar›lanlar da vard›r. Merak ve keflif tutkusu eskinin duvarlar›nda gedik açmaya bafllar. Eninde sonunda yeni, yener.
‹nsanl›k tarihi boyunca özgür düflüncenin yeni ürünleri afla¤›daki yöntemlerle engellenmifl ama ekonomideki,
teknolojideki ve toplumsal hayattaki de¤iflim yine de gerçekleflmifltir:
Tabular ve yasaklama: Yeni ve de¤iflik düflüncelerin yasalar yolu ile yasaklanmas›, yöneticileri belki bir dönem
için rahat ettirir ama geliflme ve ilerlemeyi durdurur. ‹nsan zihninin düflünce
alan›n›n yasaklarla, sansürle ve tabularla daralt›lmas›, yeni sorunlara çözüm
bulunmas›n› zorlaflt›r›r. Yasaklar, hayal
gücünü gözle görünen dünyan›n s›n›rlar› içine hapseder, yeni yöntemlerin araflt›r›lmas›n› cezaland›r›r.
ezbercili¤in k›s›rl›¤›na saplan›p kalan kifliler, yeniliklerin amans›z düflman›d›r.
Etiketlenme korkusu: Analitik ve
elefltirel düflünce yetene¤ine sahip olmayan kifliler, karfl›tlar›n›n gard›n› a¤›r
suçlamalarla düflürmek ister. Uzlaflma
ve tart›flma kültüründen nasibini almam›fl kifliler, karfl›tlar›n› vatan hainli¤i ve
iflbirlikçilikle suçlar. Di¤er cephede ayn›
zaaflarla sakatlanm›fl beyinler ise karfl›tlar›n›n ça¤d›fl› dinozorlar oldu¤unu ileri
sürer.
Uymac›l›¤›n k›s›rl›¤›: ‹nsanlar›n ço¤unlu¤u yürürlükteki kurum, ölçüt ve
koflullar ile kat› kal›plara, elefltiril bir de¤erlendirme yapmadan uyma e¤ilimindedir. “Konformizm” diye de adland›r›lan bu e¤ilim, toplumlara ve ekonomiyi
duraklat›r. Herkes mevcut kurallara uydu¤unda, de¤iflimin ve yenilenmenin
tüm yollar› kapan›r.
Yeniliklere “bidat” diye karfl› ç›kma:
Arapçada yeni olan fley anlam›na gelen
bidat kelimesi, dinle ilgili konularda Peygamber'den sonra ortaya ç›kan fleyleri
de tan›mlar. Esas›nda yeniliklerden ürken
kiflilerin, dirençlerini ve karfl›tl›klar›n› dinsel gerekçelerle ortaya koymay› amaçlar. Mehmet Akif, yaflad›¤› dönemde bu
tür kiflilerin, “Milletin hayr› için her ne
düflünsen: bidat” dediklerinden yak›nm›flt›r.
Geliflmeyi H›zland›rmak ‹çin
Düflünceyi Özgürlefltirin
tir. Sonra yeniye direnç bafllar. Bu direnç giderek düflmanl›¤a dönüflür. Yeni,
belirsizli¤i ve bilinmezli¤i simgeler. Yeninin ad›m ad›m yaklaflan sesi insana önce bir gürültü, bir parazit gibi gelir. Bu
ses, belle¤e kaydedilen hiç bir sese
benzemez çünkü…
Yeni, y›llar›n bilgi ve deneyimini büyük ölçüde hükümsüz k›labilir. Bir kez
daha s›f›rdan bafllamak insanlara zor
gelir. Bu nedenle yeninin düflüncesi bile
kifliyi yorar
“Yeni” yine de yoluna devam eder.
Bu kez yeni, görmezden gelinir, inkâr
edilir. Ama bir kez kuflku bafllam›flt›r art›k. Bir taraftan umutsuzca direnen kifli,
bir taraftan da yeniye ayak uydurman›n
40
De¤iflimin “bozulma” olarak görülmesi: ‹ktisat tarihçisi Ahmet Tabako¤lu'nun vurgulad›¤› gibi Osmanl› sisteminde tecrübe birikimini de¤erlendirerek en mükemmele ulafl›laca¤› kanaati hâkimdi ve buna göre de¤iflme ancak
bozulmayla sonuçlanabilirdi. Bozulmay›
önlemek için Fatih ve Kanuni dönemindeki düzene dönüfl özlemleri a¤›r bas›nca, yeni fikirlerin hayata geçirilmesi yolu
büyük ölçüde kapand›.
Tutuculu¤un bask›s›: Belirli bir dönemde çok iyi sonuçlar veren bilgiler,
yol ve yöntemler, koflullar de¤iflince ifle
yaramaz olur. Ancak insanlar bu eski
yöntemlere s›k› s›k›ya sar›lma e¤ilimindedir. Eskinin baflar›l› yöntemlerini yeniden üretmek ve yap›land›rmak yerine
Toplumlar›n geliflmesi ve kalk›nmas›
için yarat›c› zihinlere ve bu zihinlerin
üretti¤i yeniliklere ihtiyaç vard›r. Yarat›c›l›k ise ancak özgür bir düflünce ortam›nda serpilebilir. Bunun için hayal gücüne tam yol vererek fikir ve proje üretenler, el üstünde tutulmal›d›r. Benimsedi¤imiz görüfllere ayk›r› olsa da yeni düflünce ve öneriler sayg›yla karfl›lanmal›,
tart›flma özgürlü¤üne önem verilmelidir.
E¤itim sisteminde, flirketlerde ve
ekonomide yeni düflüncelerin ortaya
ç›kmas›, icat ve kefliflerin yap›lmas› için
yöneticilerin afla¤›daki önerileri dikkate
almas› yararl› olabilir:
Merak› ve sorgulamay› teflvik edin:
Özgür ve yeni düflünceler giden yolu merak etmek ve soru sormak açar. Toplum-
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
K›s›tlay›c› sözleri kullanmay›n: Bir
toplumda yafll›lar›n ve bir kurumda k›demlilerin, yeni bir düflünce ortaya atanlar›
afla¤›daki sözlerle azarlamas›, özgür düflüncenin önünü keser:
• Senin akl›n ermez.
• Boyundan büyük ifllere kalk›flma!
• Sana m› kald›?
• Eski köye yeni adet getirme!
• Bu yenili¤in henüz zaman› gelmedi…
• Su küçü¤ün söz büyü¤ün.
Gençleri küçümsemeyin: Bir zamanlar “zamane gençli¤i” diye elefltirilen genç nüfus son dönemlerde “apolitik” olmakla suçlan›yor. Oysa her döne-
min gençli¤inin düflüncesi önceki kuflaklar›n zaaf ve erdemleri taraf›ndan flekillenir. Gençli¤i oldu¤u gibi de¤il de olmas›n› istedi¤i gibi görmek isteyenler,
yeni kuflaklar›n dinamizm ve enerjisinden yararlanamaz. Gençlerin politikaya
sa¤l›kl› bir ligi duymas›n› sa¤lamak da
zaten önceki kuflaklar›n görevidir..
Vasatl›k zincirini k›r›n: Vasat ve basmakal›p çözümlerin standart olarak kabul
edildi¤i kurumlarda, yenilik aray›fl› çok zay›f kal›r. Yöneticilerin, çevresindekilere vasatl›¤a ve s›radanl›¤a isyan etme özgürlü¤ü tan›d›¤› kurumlar ise biraz kargafla içinde ve huzursuz görünür ama yenili¤in öncüleri bu tür kurumlardan ç›kar.
“Nakil yerine ak›l” ilkesini uygulay›n: E¤itim sisteminde ezbercilik ile mevcut düflüncelerin gençlere aynen nakledilmesi, elefltirel ve analitik düflünce yetene¤inin kökünü kurutur. Gençlere
mevcut bilgi stokuna ilave yapacak
araç ve yöntemler verildi¤inde, ortaya
ç›kacak fikir bereketi, teknolojinin ve
ekonominin geliflmesini h›zland›rabilir.
Teknolojiden önce bilime yönelin:
Türkiye'de Bat›'dan haz›r teknoloji ithal
etme al›flkanl›¤› nedeniyle bu teknolojileri
üreten bilimsel teori ve modellerin oluflturulmas› ihmal edilir. Afl›r› pragmatizm nedeniyle baz› tespitler, “Teoride iyi ama
pratikte çözüm getirmez” denerek reddedilir. Oysa bilimsel altyap› kurulmad›kça, teknolojide ikinci ele muhtaç olmaktan kurtulamay›z. Bazen en soyut teoriler
bile k›sa sürede somut sonuçlar verebilir.
Örne¤in çok soyut olan “Kaos Teorisi”,
kalpteki ritm bozukluklar›n›n anlafl›lmas›
konusunda ipuçlar› verebiliyor.
Hata yapma özgürlü¤ü tan›y›n: Yenilikler, ancak say›s›z çözüm bulma giriflimi denendikten ve baflar›s›zl›klardan
ders al›nd›ktan sonra ortaya ç›kabilir. Yenilik ararken hata yapanlar›n an›nda cezaland›r›ld›¤› bir ortamda herkes mevcut
çözümlere sar›l›r ve aray›fltan vazgeçer.
Birkac yüzy›l önce ... Papa bütün Yahudilerin Roma'y›
terk etmeleri gerekti¤ine karar verir. Do¤al olarak Yahudi
toplumundan büyük bir tepki gelir. Bunun üzerine, Papa ile
Yahudi toplumundan önde gelen birisiyle karfl›l›kl› dini bir
müzakere yapmalar›n› önerir. Yahudiler kazan›rsa kalacaklar, Papa kazan›rsa gidecekler. Yahudiler caresiz kabul eder
ve temsilci olarak Moiz'i seçerler. Ancak Moiz'in Papa ile
ayn› dili konuflamamas› nedeniyle müzakere de konuflmak
yerine sadece iflaret dilinin kullan›lmas›n› teklif ederler.
Papa kabul eder. Müzakere günü geldi¤inde iki taraf
karfl›l›kl› yerlerini al›rlar ve karfl›l›kl› olarak bir süre bak›flt›ktan
sonra Papa elini kald›rarak 3 parma¤›n› gösterir. Buna karfl›l›k Moiz tek parma¤›n› kald›r›r. Papa parmaklar›n› sallayarak bafl›n›n etraf›nda cevirir. Moiz ise parma¤›yla yeri iflaret
ederek oturdu¤u yeri gösterir.
Papa yan›ndaki çantadan bir parça ekmek ve flarap
ç›kart›ncaMoiz'de bir elma ç›kart›r.
Bunun üzerine Papa aya¤a kalkarak "Ben pes ediyorum,Yahudiler kalabilirler" der. Müzakere sonrasinda Papa'n›n etraf›na toplanan kardinaller Papa'ya ne oldu¤unu
sorduklar›nda Papa; Ben önce 3 parma¤›m› gösterip Kutsal Üçlüyü iflaret ettim. Buna karfl›l›k o bana tek parma¤›n›
Gösterip her iki dinin de tek tanr›y› tan›d›¤›n› söyledi. Ben
parmaklar›m› sallayip bafl›m›n etraf›nda cevirerek tanr›n›n
Faruk TÜRKO⁄LU
Referans Gazetesi
bizim etraf›m›zda oldu¤unu gösterdi¤imde o da oturdu¤u
yeri iflaret ederek tanr›n›n onlar›n durdu¤u yerde de oldu¤unu iflaret etti.
Ben kutsal ekmek ve sarap ç›kart›p tanr›n›n bizim
günahlar›m›z› ba¤›fllad›¤›n› göstermek istedi¤im zamanda
hemen bir elma ç›kart›p bana ilk günah› hat›rlatt›. Herifin her
fleye bir cevab› var. Ne yapabilirdim ki?"
Ayn› s›rada Yahudi cemaati de Moiz'in etraf›n› sarm›fl
ona nas›l baflard›¤›n› soruyorlard›
Moiz;" Önce bana 3 parma¤›n› gösterip 3 gün içinde
buray› terk etmemizi istedi.
Ben de ona bir tekimizin bile ayr›lmayaca¤›m›z› söyledim. Sonra bütün flehrin Yahudilerden temizlenece¤ini söyledi. Ben de, hic bir yere gitmeyip oldu¤umuz yerde kalaca¤›m›z› söyledim"
"Sonra ne oldu?" diye kalabal›k heyecanla sormufl.
Valla, sonrasini ben de pek anlamad›m.Adam biraz hiddetlendi ve ö¤le yeme¤ini ç›kartt›. Bunun üzerine ben de benimkini ç›kartt›m. Hepsi bu!.."
‹nsanlar›n ne konufltu¤u de¤il ne anlad›¤› önemlidir. Ya seni anlayan biri ile konufl ya da anlafl›lm›yorsan sus ki, konufltu¤un kifliye bir de kendini anlatmak zorunda kalmayas›n!..
FIKRA
da bir fleylerden kuflku duyan, olgular
ve olaylar› merak edip araflt›ranlara kötü gözle bak›ld›¤› takdirde yenilikler hayata geçirilmez: Ailede, okullarda ve flirketlerde soru soranlar›n, ukala ve iflgüzar bireyler olarak görülmesi, yeni düflünceleri daha filizlenmeden yok eder.
41
Rulmanlar Hakk›nda
S›kça Sorulan Sorular
Rulman Ömrü Nedir?
Rulman bileziklerinden veya yuvarlanma elemanlar›ndan birinde ilk malzeme yorulma belirtisi (yüzeyden parçac›klar›n kopmas›) ortaya ç›k›ncaya kadar rulman›n dayanaca¤› devir say›lar›
(veya sabit devir say›s›nda toplam iflletme saatleri) dir. Bununla beraber, laboratuvar testleri ve pratik tecrübeler birbirinin tamamen ayn› olan rulmanlar›n,
tamamen ayn› iflletme flartlar›nda farkl› ömürlere sahip oldu¤unu göstermifltir.
Bu nedenle rulman üreticileri taraf›ndan dinamik yük say›lar› ile ilgili olarak verilen de¤erler “nominal” ömre dayan›r.
Nominal Ömür:
Yeterli derecede büyük bir grup teflkil eden ve birbirinin tamamen ayn› olan
rulmanlar›n›n %90'n›n ayn› iflletme flartlar›nda eriflmesi veya aflmas› beklenen
ömürdür. Rulmanlar›n yar›s›, hesaplanan nominal ömrün yaklafl›k befl kat›
ömre ulafl›r.
42
Servis Ömrü:
Belirli bir rulman›n çal›flamaz hale
gelmeden önce sa¤lad›¤› gerçek ömürdür. Rulman hasar› genellikle yorulma
sonucu ortaya ç›kmaz; afl›nma, korozyon, kirlenme, s›zd›rmazl›k elemanlar›n›n bozulmas› ile'de oluflur.
Bir rulman›n servis ömrü çeflitli iflletmle flartlar›na ba¤l›d›r. Ayr›ca, rulman›n tak›lmas›nda ve bak›m›nda uygulanan ifllemlerde ayn› derecede önemlidir.
Önceden al›nan bütün tedbirlere ra¤men bir rulman vaktinden önce hasara
u¤rayabilir. Bu durumda, rulman›n dik-
katle kontrol edilerek hasar sebebinin
belirlenmesi ve hasar önleyici ifllemlere
bafllanmas› gerekir.
Tip ömrü:
Makina ve ekipman yap›mc›s› taraf›ndan belirlenen ömürdür. Yap›mc›
taraf›ndan verilen teorik yük ve h›z de¤erleri esas al›narak hesaplanm›flt›r.
Rulman ar›zalar›n›n
önlenmesi için, hangi
esaslar dikkate al›nmal›d›r?
• Üretimin tamam› kaliteli olmal› (%
100 kalite)
• Ya¤›n kaliteli olmas› (yeterli özel
likte ve miktarda)
• Ya¤lama sisteminin kaliteli olmas›
• Temizlik (çal›flma ortam›n›n temizli¤i)
• S›zd›rmazl›¤›n iyi olmas›
• Mekanik hatalar›n önüne geçilmeli
(kaplin ayars›zl›¤›, eksen kaç›kl›¤›)
• Do¤ru ayar ve balans
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
• Periyodik bak›m›n iyi olmas› (do¤ru bak›m)
• Kestirimci bak›m yap›lmas›
Standart rulmanlar kaç
dereceye s›cakl›¤a kadar
kullan›l›r?
• Montaj ve demontaj›n iyi olmas›
(Hatas›z)
Standart rulmanlar 125°C s›cakl›¤a
kadar kullan›l›r.
Bunlara dikkat edilirse rulman kulland›¤›n ünitenin ömrüne efl de¤er ömür
sa¤lar.
Rulmanlar montajda kaç
dereceye kadar ›s›t›lmal›d›r?
Not: Avrupa da yap›lan araflt›rmada
rulmanlar›n›n %34'ünün ömrünü tamamlayabildi¤i, %66's›n›n çeflitli nedenlerle erken de¤ifltirildi¤i tesbiti yap›lm›flt›r.
Erken de¤ifltirilen rulmanlardan;
%16 s› montaj ve demontaj hatalar›ndan ömrünü tamamlayam›yor
%36 s› ya¤lama hatalar›ndan ömrünü tamamlayam›yor
%14 ü kötü çal›flma flartlar› ve kirlilikten ömrünü tamamlayam›yor
Rulmanlar tamir
edilebilir mi?
Büyük rulmanlar tamir edilebilir.
110°C her türlü geçme s›cakl›¤› için
yeterli s›cakl›kt›r (Rulman ›s› kayna¤›na
do¤rudan temas etmemelidir).
Büyük ve a¤›r rulmanlar
(D›fl çap >420mm) nas›l
depolanmal›d›r?
Büyük ve a¤›r rulmanlar yat›k olarak
depolanmal›d›r.
Rulman ömrü nelere
ba¤l›d›r?
Rulman kalitesi, çevre ve çal›flma
flartlar›, bak›m, montaj ve demontaj kalitesine ba¤l›d›r.
En çok rastlanan rulman
ar›za nedenleri nelerdir?
En çok rastlanan ar›za nedenleri balanss›zl›k ve eksen kaç›kl›¤›d›r. Tüm ar›zalar›n %80-90 ›n› teflkil eden ar›zalard›r.
Koruyucu bak›mda rulman
durum izlemeleri ne flekilde
(hangi metodlarda) yap›l›r?
• Ya¤la:
Gres: Rulman gresle ya¤lan›yorsa önerilen ya¤lama periyotlar›nda ve miktarda gres bas›n›z.
S›v› ya¤: S›v› ya¤ içinde çal›flan
rulmanlar›n ya¤ seviyesini kontrol
ediniz.
• Vibrasyon ölçümü yap: Titreflimdeki anormal de¤iflimleri tespit ediniz.
• Raporla: Yap›lan kontrollerin neticesi görülenleri kay›t alt›na al›n›z.
• Lazerli kaplin ayar›
• Balans alma
• Sistemi temizleyiniz
• Elektrik motoru analizi
• Ç›kan ya¤› kontrol ediniz (Gres veya s›v› ya¤)
• Termal (›s›) kontrolü
• Ultrasonik kontrol
• Model analizi
• Vibrasyon kontrolü
Eksen kaç›kl›¤›n›n keçenin
s›zd›rmazl›k eleman›n›n
ömrüne etkisi nedir?
Rulman d›fl çap› D<62 mm olanlarda; lityum sabunlu, NLG-I3 konsistenste çal›flma s›cakl›¤› -30… +120°C olan
gresler kullan›lmaktad›r.
• Bak: Rulman çal›flma yerinin
gözle fiziki koflullar› kontrol edilir.
Gevfleklik, s›z›nt›, k›r›k-çatlak gibi
olumsuzluklar tesbit ediniz.
Makina Çal›flmad›¤›nda
Neler Yap›lmal›?
• Ya¤ analizi
6000 Serisi plastik kapakl›
rulmanlarda ne tip gres
kullan›l›r?
• Dokun: Çal›flma ›s›s›ndaki farkl›l›klar tesbit ediniz. Afl›r›
›s› rulman ömrünü k›salt›r.
Eksen kaç›kl›¤› keçenin ömrünü
%50-70 azalt›r.
Çal›flma s›ras›nda
nelere bakmal›?
• Dinle: Do¤rudan veya dinleme aleti yard›m› ile ç›kan seslerde düzensizlik olup olmad›¤› kontrol ediniz.
• S›zd›rmazl›k elemanlar›n› kontrol
ediniz
• Yeni ya¤ (Gres veya s›v› ya¤) doldurunuz
• Makina uzun süre çal›flmayacaksa, rulmanlar› nem ve kirlerin olumsuz etkilerinden korumak için tedbir al›n›z.
Sökülen rulmanlar yeniden
kullan›labir mi?
Sökülmüfl bir rulman› her zaman
kontrol ediniz, temizleyinceye kadar yeniden kullan›p kullanmayaca¤›n›za karar
vermeyiniz.
43
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Kirli bir rulman› asla döndürmeyiniz.
‹yice temizledikten sonra; rulmanlar› yak›ndan inceleyiniz. Yuvarlanma yüzeylerini, kafesi ve yuvarlanma elemanlar›n›
kontrol ediniz. S›yr›klar, noktasal derinlikler, çizikler, çatlaklar, renk de¤iflimleri, ayna gibi yüzeyler, ezikler görüldü¤ünde rulman› kullanmay›n›z.
• Rulman› döndürün ve ç›kan
sesi dinleyin. Zarar görmemifl,
yani üzerinde herhangi bir hasar iflareti bulunmayan ve içinde anormal bir radyal boflluk
meydana gelmedi¤inden, emin
oldu¤unuz, dönmesi düzgün
olan bir rulman yeniden kullan›labilir.
Ancak; kritik bir yerde çal›flan rulman› söktükten sonra tekrar kullanmay›n›z, yenisi ile de¤ifltiriniz.
Büyük ve pahal› rulmanlar› uzman bir kuruluflta tahribats›z muayene yapt›rarak karar veriniz.
• Hasarl› rulmanlar› mutlaka inceleyerek hasar›n sebebini bulunuz. (Çok önemli).
• Hemen kullanmayaca¤›n›z kullan›labilir rulmanlar›n›z› uygun flartlarda muhafaza ediniz (Koruyucu ya¤la ya¤lad›ktan sonra parafinli ka¤›da veya naylona sar›n›z).
Rulman Takarken Nelere
Dikkat Edilmeli?
Rulman› montajdan hemen önce
ambalaj›ndan ç›kar›n›z. Rulman› ve yataklaman›n bütün elemanlar›n› gözden
geçirin, kir ve pislik bulaflmas›na dikkat
edin. Mili ve fatura omuzunu temizleyin;
oturma yerlerini çap tolerans› ve flekil
hassasiyeti yönünden kontrol edin. S›zd›rmazl›k elemanlar›n› muayene ederek,
hasarl› gördüklerinizi yenileyin. Kauçuk
elemanlar› mutlaka de¤ifltirin.
Rulmanlar› mümkün mertebe kirlenmekten korumal›s›n›z. D›fl bilezi¤in d›fl
yüzeyi ile delik yüzeyi hariç, rulmana sürülmüfl olan korozyondan koruyucu
maddeyi oldu¤u gibi b›rak›n. Sözü edilen yüzeyleri ise, petrol esasl› bir çözücü ile y›kay›p kurulay›n.
Büyük rulmanlar ço¤unlukla, s›cak
gres banyosuna dald›r›lm›fl nisbeten ka-
44
l›n, koruyucu bir tabaka içinde muhafaza edilirler. Montaj'dan önce, y›kayarak bu tabakay› temizleyin.
Rulman; izafi nem ve s›cakl›¤›
mümkün mertebe sabit, sars›nt›s›z
ve kuru yerlerde saklanmal›d›r.
Uygun bir ortam bulun. Temiz bir
çal›flma alan› ve do¤ru montaj yöntem
ve aletleri, iyi sonucu garantiler. Montaj
yap›lacak ortamda, metal parçac›klar›,
talafl, kum, çimento, korozyon yap›c›
maddeler vs. olmamal›d›r.
Orjinal ambalajlar›ndan ç›kart›lm›fl
rulmanlar›n, pislik ve korozyona karfl› güvenceye al›nd›¤›ndan emin olunmal›d›r.
Mümkünse, rulman tak›lacak makinay› veya makina parças›n› yukar›daki
özellikleri haiz olan atölyenize getirin.
Bunu yapam›yorsan›z, makinan›n üzerini örterek etraftaki pisliklerden rulman›
koruyun.
Elemanlar›n tümünü temizleyin
Milin, yata¤›n ve di¤er yataklama elemanlar›n›n temiz ve kuru oldu¤undan
emin olun. Makina, bilhassa yeni rulman
tak›lacak bölgeler bütünüyle temiz olmal›d›r.
Rulmanlar›n Depoda
Bekleme Süresi Nekadard›r?
Rulmanlar, paketlenmeden önce
korozyondan koruyucu bir madde ile
kaplan›r ve orjinal ambalajlar›nda uzun
y›llar n›uhafaza edilebilirler. Ancak, koruyucu madde ile muamele ve ambalaj,
korozyondan kurtulabilmek için al›nacak tedbirlerin tümü de¤ildir. Mümkünse, rulman›n depolanmas›, tutulmas› ve
nakli s›ras›nda nem ve s›cakl›k kontrol
edilmelidir.
Baz› rulman tiplerinde, depoda bekleme süresi s›n›rl›d›r. Örne¤in, -2Z tertibindeki örtme kapakl› rulmanlar ile 2RS1 tertibindeki conta kapakl› rulmanlar, uzun süre depoda tutulduklar›nda,
yeni rulmanlara göre bafllang›çta daha
büyük bir sürtünme momenti gösterirler.
Ayr›ca, uzun bekleme süreleri sonunda,
gresin ya¤lama kabiliyeti de azal›r.
Rulman Bofllu¤u Nedir?
Bir rulman›n bofllu¤u, bir rulman
bilezi¤inin di¤erine göre hareket ettirilebilece¤i s›n›r konumlar aras›ndaki mesafedir.
Radyal do¤rultudaki hareket “radyal rulman bofllu¤u” olarak tan›mlan›r.
Eksenel hareket de “eksenel rulman
bofllu¤u” olarak tan›mlan›r.
Rulman Bofllu¤u C S›n›flar›
• C1 Rulman bofllu¤u C2 den daha küçük
• C2 Rulman bofllu¤u Normalden
daha küçük
• C3 Rulman bofllu¤u Normalden
daha büyük.
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Genifl iç bilezikli oynak bilyal› rulmanlar›n radyal boflluklar›, C2 ve Normal boflluk s›n›flar› bölgesinde bulunmaktad›r.
Tek s›ral› e¤ik bilyal›
rulmanlarda boflluk
• C4 Rulman bofllu¤u C3 den daha büyük.
¤unda, en iyisi montajdan sonraki rulman bofllu¤unu kontrol etmektedir.
• C5 Rulman bofllu¤u C4 den daha büyük.
Çift kullan›lan sabit bilyal› rulmanlarda, tek s›ral› e¤ik bilyal› ve konik
makaral› rulmanlarda, iki s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlarda ve dört nokta rulmanlar›nda, radyal bofllu¤un yerine eksenel boflluk de¤erleri verilir. Çünkü, bu
tip rulmanlar›n uygulama alanlar›nda, eksenel bofllu¤un önemi daha büyüktür.
Bir rulmanda montajdan önce mevcut olan boflluk ile, iflletme s›cakl›¤›nda
çal›flan monte edilmifl bir rulman›n bofllu¤unu (iflletme bofllu¤u), birbirinden
ay›rt etmek gerekir. ilk boflluk (montajdan önce), iflletme bofllu¤undan daha
büyüktür; çünkü de¤iflik geçme s›k›l›klar› ve rulman bilezikleriyle karfl› parçalar›n farkl› miktarlarda ›s›l genleflmeleri
dolay›s›yla, bileziklerde geniflleme veya
daralma meydana gelir.
Rulman›n verimli çal›flmas›nda radyal bofllu¤un önemi büyüktür. Genel bir
kural vermek gerekirse, bilyal› rulmanlar›n iflletme boflluklar› hemen hemen s›f›r olmal›d›r. Küçük bir öngerilme yükü de mevcut olabilir. Silindirik
makaral› ve oynak makaral› rulmanlarda ise, iflletme s›ras›nda, küçük de
olsa bir montaj sonras› bofllu¤u bulunmal›d›r. Rulman›n belirli bir öngerilme yükü ile monte edildi¤i pinyon mili yataklamalar›nda oldu¤u gibi, rijitli¤in
istendi¤i durumlar d›fl›nda, ayn› fley konik makaral› rulmanlar için de geçerlidir.
Normal ad› verilen rulman bofllu¤u,
genelde tavsiye edilen geçmelerle
monte edilen ve normal iflletme flartlar›nda çal›flan rulmanlarda, uygun bir iflletme bofllu¤u oluflacak flekilde seçilmifltir. Her iki bilezi¤in de s›k› geçme ile
tak›lmas› veya al›fl›lm›fl›n d›fl›ndaki s›cakl›klarda sürekli çal›flma gibi montaj
ve iflletme flartlar›n›n normal olmad›¤›
durumlarda, normalden büyük veya küçük boflluk de¤erleri gerekir. Böyle oldu-
Sabit bilyal›
rulmanlar da boflluk
Bir s›ral› ve iki s›ral› sabit bilyal› rulmanlar seri olarak “Normal” radyal rulman bofllu¤u ile imal edilirler. Baz› bir s›ral› rulmanlar›n - özellikle küçük boyutlular›n - “Normal”den daha büyük veya daha küçük radyal boflluklu olarak temin
edilmeleri mümkündür.
Doldurma yuval› sabit
bilyal› rulmanlar da
(S›k taneli) boflluk
Tek s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlar›n eksenel bofllu¤u ancak montajdan sonra
tayin edilebilir. Rulman›n eksenel bofllu¤u, karfl› yöndeki klavuzlamay› sa¤layan
ikinci rulmana dayanmas›na ve ayarlanmas›na ba¤l›d›r. Sona konan CB sembolü ile tan›mlanan genel tipteki SKF
rulmanlar›yla, istenen herhangibir tertipte montaj yapmak mümkündür.
Sona konan CA, CB veya CC sembolü ile tan›mlanan rulmanlarla; iki veya
daha fazla say›da rulman›n istenildi¤i gibi kullan›labilece¤i yataklama tertipleri
elde edilebilir. Ön gerilme yüklü rulmanlar (GA, GB GC tipleri) ise sadece çift
olarak yataklanabilirler.
‹ki s›ral› e¤ik bilyal›
rulmanlarda boflluk
‹ç bilezi¤i tek parçal› olan, iki s›ral› e¤ik bilyal› rulmanlar “Normal” eksenel
bofllukla imal edilirler. Ayr›ca çeflitli büyüklükteki bir çok rulman, “Normal”den
daha büyük ya da daha küçük boflluklu
olarak da temin edilebilir.
Verilen eksenel boflluk de¤erleri,
monte edilmemifl rulmanlarda ve ölçme
yükünün s›f›r olmas› halinde geçerlidir.
Doldurma yuval› sabit bilyal› rulmanlar, seri olarak “Normal” radyal rulman
bofllu¤u ile imal edilirler. Ayr›ca Normal'den daha büyük ve daha küçük
boflluklu rulmanlar da temin edilebilir.
Oynak bilyal›
rulmanlar da boflluk
SKF in silindirik ve konik delikli, oynak bilyal› rulmanlar›, seri olarak “Normal” radyal rulman bofllu¤u ile imal edilirler. Konik delikli rulmanlar, seri olarak
C3 radyal rulman bofllu¤u ile de imal
edilmektedir. Standart de¤erlerden daha büyük ve daha küçük radyal bofllu¤a sahip rulmanlar da istek halinde temin edilmektedir.
45
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Rulmanlarda Kafes
Seçimi Nas›l Yap›l›r?
Kafesin esas görevi, yuvarlanma
elemanlar›n› birbirlerine göre uygun bir
mesafede tutmak ve komflu yuvarlanma
elemanlar›n›n do¤rudan temas›n› önlemektir. Böylece, rulman içindeki sürtünme ve dolay›s›yla ortaya ç›kan ›s›, en aza
indirilmifl olur.
Bilezikleri ayr›labilen rulmanlarla, yuvarlanma elemanlar› ayr›ca kafes yard›m›
ile rulman içinde tutulur ve bu suretle
takma veya sökme s›ras›nda bileziklerin
biri ç›kart›ld›¤›nda düflmeleri önlenir.
Silindirik makaral›
rulmanlar da boflluk
Radyal rulman bofllu¤u: SKF nin
tek s›ral› silindirik makaral› rulmanlar› ve
kafessiz silindirik makaral› rulmanlar› seri olarak “Normal” bofllukla imal edilirler;
rulmanlar›n ço¤u C3 radyal bofllu¤u ile
temin edilebilir. Bunlar›n yan› s›ra tek s›ral› silindirik makaral› rulmanlar›n bir k›sm›n›n çok daha büyük C4 bofllu¤u ile
temin edilmesi de mümkündür. Teslim
imkan›n her zaman olmad›¤› bu rulmanlar, sipariflten önce sorulmal›d›r. Rulman
bofllu¤u de¤erleri; DIN 620 nin 4. bölümüne uygundur.
Eksenel rulman bofllu¤u: Eksenel
bofllu¤un ölçülmesi s›ras›nda, makaralar yana e¤ilebilir ve bu durum eksenel
bofllu¤unun büyümesine neden olabilir.
Çapraz silindirik makaral›
rulmanlar da boflluk
Standart imalat olan çapraz silindirik makaral› rulmanlar›n radyal bofllu¤u “Normal”dir. Ayr›ca daha küçük veya daha büyük boflluklu rulmanlar ve
ön gerilme yüklü rulmanlar da imal
edilebilirler.
‹¤neli rulmanlar da boflluk
‹ç bilezikli i¤neli rulmanlar› seri olarak, “Normal” radyal bofllukla imal edilirler. Ayr›ca daha küçük veya daha büyük boflluklu rulmanlar da imal edilebilirler. Teslim imkan›n mümkün olmad›¤›,
sipariflten önce sorulmal›d›r. Rulman
bofllu¤u de¤erleri; DIN 620 nin 4. bölümüne uygundur.
46
Oynak makaral›
rulmanlar da boflluk
Oynak makaral› rulmanlar, seri olarak “Normal” bofllukla imal edilirler. Bu rulmanlar›n “Normal” den daha büyük C3 ve
C4 boflluklar› ile de temin edilmeleri mümkündür. Baz› büyüklüklerdeki rulmanlar
“Normal”den daha küçük C2 bofllu¤u ile
teslim edilebilir.
Konik makaral›
rulmanlar da boflluk
Tek s›ral› konik makaral› rulmanlar›n
eksenel boflluk de¤eri, montajdan sonra elde edilebilir. Bu de¤er; rulman›n,
karfl› klavuzlamay› sa¤layan ikinci bir
rulmanla olan ayar konumuna ba¤l›d›r.
Çift kullan›lan, tek s›ral› konik makaral› rulmanlarda eksenel boflluk de¤eri,
her iki rulman›n aras›na konan ara bilezi¤i yard›m›yla tesbit edilebilir.
Gres ile ya¤lanan rulmanlarda, gresin
bir k›sm› kafese yap›flarak bir ya¤lay›c›
haznesi oluflturur ve rulman›n çal›flan yüzeylerinde iyi bir ya¤lama temin eder.
Standart kafes nedir?
Rulmanlar›n gelifltirilmesiyle birlikte,
çeflitli tip ve büyüklükteki rulmanlar için,
de¤iflik kafes türleri ortaya ç›kt›. Sonra,
her rulman için bunlardan birisi standart
olarak seçildi. Standart kafes, her zaman için, performansta yüksek ve uygulama alanlar›n›n ço¤unda elveriflli olagelmifltir. Ayn› seriden büyük rulmanlarla küçük rulmanlar›n standart kafesleri
farkl› olabilmektedir.
Rulman sembolleri içinde kafes dizayn›n› son ek sembolleri gösterir. Ancak, belirli büyüklükteki bir rulmanda
kafes, stardart bir kafes ise, durum her
zaman sembolde belirtilmeyebilir.
Kafes Malzemeleri Nelerdir?
• Poliamid kafesler
Küçük ve orta büyüklükteki rulmanlardan baz›lar›nda, standart kafes
olarak, s›cakl›k stabilizasyonu yap›lm›fl
ve cam elyaf› ile takviye edilmifl poliamid 6.6. dan mamul döküm kafesler
kullan›l›r. Poliamid kafesleri kullan›rken
n›üsaade edilebilen iflletme s›cakl›¤›
göz önünde bulundurulmal›d›r. Bu s›cakl›k afl›ld›¤›nda, kafes malzemesi
yafllanacak ve afl›r› s›cakl›kta kalma
süresi, uzad›kça yafllanma h›zlanacakt›r.
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
• Pirinç kafesler
Pres ile flekil verilmifl pirinç kafesler,
küçük ve orta büyüklükteki rulmanlarla
kullan›l›rlar. Fakat büyük çapl› rulmanlarla bu kafesler, ço¤unlukla döküm veya
dövme malzemenin ifllenmesiyle elde
edilirler.
S›cakl›k, k›sa bir sure için, müsaade
edebilen maksimum de¤erin 20°C (35°F)
üzerine ç›karsa, bu art›fl›n sözü edilen
maksimum, alt›ndaki iflletme s›cakl›klar›nda uzun süreli çal›flmalar›n aras›nda
meydana gelmesi ve ya¤lay›c› için izin
verilen maksimum s›cakl›¤›n afl›lmamas›
durumunda, rulman için bir tehlike olmad›¤› söylenebilir.
‹flletme s›cakl›¤›, sürekli 120°C
(250°F) ›n üzerinde ise, madeni kafesli rulmanlar kullan›lmal›d›r. Elastik özelliklerini kaybetmeleri sebebiyle, poliamid kafeslerin -40°C
nin alt›ndaki s›cakl›klarda kullan›lmalar› da uygun de¤ildir.
Normal olarak rulman temizli¤inde kullan›lan beyaz ispirto veya trikloroetan gibi organik
çözücüler ile suland›r›lm›fl alkali temizleyiciler (soda gibi), oda
s›cakl›¤›nda ve k›sa süreli temasta kafesi etkilemezler. So¤utmada kullan›lan kloroflorokarbonlar›n ve amonya¤›n da poliamid üzerinde tahrip edici bir etkisi
yoktur.
Çelik kafesler, 300°C (570°F) ye kadar iflletme s›cakl›klar› için uygundur.
Bunlar, normal olarak rulmanlarda kullan›lan madensel veya sentetik esasl›
ya¤lardan ve rulman temizli¤inde yararlan›lan organik çözücülerden etkilenmezler. Ancak, suyun oldu¤u yerde korozyon riski vard›r.
Pirinç kafesler, 300°C (570°F) nin
üstündeki s›cakl›klarda kullan›lmamal›d›r. Bunlar, sentetik ya¤lar›n ve greslerin
de içinde bulundu¤u, yayg›n olarak kullan›lan rulman ya¤lay›c›lar›n›n ço¤undan
etkilenmezler. Normalde kullan›lan organik çözücülerle temizlenmeleri mümkündür. Yaln›z, alkali temizleme maddeleri tavsiye edilmez. Amonyak (örne¤in,
so¤utucularda), pirinçte gerilme çatla¤›na sebep oldu¤undan, bu gibi yerlerde pirinç yerine çelik kafesler kullan›lmal›d›r.
• Di¤er kafes malzemeleri
Yukar›da sözü edilen malzemelerden
baflka, özel uygulama alanlar›nda kullan›ln›ak üzere, mühendislikte kullan›lan di¤er plastiklerden, hafif alafl›mlardan ve
özel dökme demirden de rulmanlar için
kafes yap›labilmektedir.
Rulman üzerindeki
rakamlarla rulman ölçüsü
aras›nda ba¤ varm›d›r?
Evet vard›r. Rulman üzerindeki son
iki rakam 5 ile çarp›l›rsa iç bilezik çap›n›
verir. 0-20 mm aras› ve 500 mm üzeri iç
çap› olanlar ve istisnalar hariç. 500 mm
den sonra çap direkt yaz›l›r.
Bilyal› ve makaral›
rulmanlar nerelerde
kullan›l›r?
• Bilyal› yataklar noktasal yük tafl›rlar, bu nedenle devir yüksek
olup küçük yük tafl›nmas› durumunda kullan›l›r.
• Makaral› rulmanlar çizgi boyunca (çizgisel) yük tafl›rlar. Düflük
devir ve büyük yüklerde kullan›l›r.
• Çelik kafesler
Bilyal›, oynak makaral› ve konik
makaral› rulmanlar›n ço¤unda, standart olarak, pres ile flekil verilmifl çelik saçtan kafesler kullan›l›r.
Derleyen: M. Akif ÖZ
Kaynak: SKF Rulman yay›nlar›
22.11.2007 Tarihli SKF'in
OST‹M'de düzenledi¤i
Rulman E¤itimi semineri.
47
Avrupa Birli¤i Yolunda
Nitelikli ‹nsan Gücü
Türkiye'nin genç nufusunun e¤itim
seviyesi düflük oldu¤u sürece, AB kamuoyu bu genç nufusu ekonomilerine
yeni bir kan olarak de¤il, ülkelerine ak›n
edecek vas›fs›z bir iflsiz ordusu olarak
görünmektedir.
AB'ye kat›l›m süreci, Türkiye'deki
insan sermayesinin gelifltirilmesi için
önemli baz› f›rsatlar sunmaktad›r. Bu f›rsatlardan daha görünür olanlar›, e¤itim
alan›nda AB'den aktar›lacak yeni finansal kaynaklar ve uluslararas› akademik
de¤iflim programlar›na kat›l›m olana¤›d›r. Kat›l›m sürecinin sundu¤u daha az
görünür olan ancak kal›c› de¤iflim için
büyük önem tafl›yan f›rsatlar ise halihaz›rda devam eden e¤itimin yeniden yap›land›r›lmas› sürecine kazand›rd›¤› ivme ile bu süreçte Avrupa'da uygulanan
iyi örneklerden yararlanma olana¤›d›r.
Sabanc› Üniversitesi bünyesinde faaliyet gösteren "E¤itim Reformu Giriflimi" çerçevesinde haz›rlanan çal›flmada,
Türkiye'ye sosyoekonomik ve demografik benzerlikleri nedeniyle ‹spanya e¤i-
48
tim politikalar› örnek olarak al›nmaktad›r. ‹spanya'da serbest piyasa ekonomisi kurulmas›nda ve refah düzeyinin
yükselmesinde, Avrupa ile bütünleflme
önemli bir role sahiptir. AB üyeli¤i gibi
ortak bir amac›n›n varl›¤› nedeniyle neoliberal yap›sal uyum politikalar›na halk›n
önemli bir kesimi destek vermifltir. Üyelik öncesinde yüksek enflasyon ve iflsizlik oranlar›na sahip ‹spanya'da kifli bafl›na düflen gelir 1985'te AB ortalamas›n›n çok alt›nda bir rakam olan 5 bin dolar iken, 2006'da 23 bin avroyu aflm›fl
ve AB ortalamas›n› yakalam›flt›r. Kifli bafl›na düflen gelir artarken, gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizlikler azalt›lm›fl ve toplumsal birlik güçlendirilmifltir. Daha eflitlikçi bir gelir da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›nda
‹spanya'da Avrupa'daki sosyal model
do¤rultusunda at›lan sosyal politika
ad›mlar› önemli bir rol oynam›flt›r.
‹flsizlik ‹spanya'n›n en önemli sorunlar›ndan biridir. 1990'l› y›llarda yüzde 18
olan iflsizlik oran› bugün yüzde 9'dur.
Ayn› dönemde, temel ifl alan› olarak ta-
r›m ve sanayinin yerini hizmet sektörünün almas› gibi baz› yap›sal de¤ifliklikler
de yaflanm›flt›r. Bu dönemde ‹spanya'daki iflgücünün yaflad›¤› dönüflümün
en önemli ayaklar›ndan biri Kad›nlar›n
iflgücüne kat›l›m›nda yaflanan art›flt›r.
Son 20 y›lda, ‹spanya'da kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m› ikiye katlanarak yüzde
50'ye ç›km›fl ve kad›nlar için yüzde 25
olan iflsizlik oran› yüzde 12'ye inmifltir.
‹spanya'da 0 -14 yafl grubundaki
nüfusun toplam nüfusa oran› 1980'den
itibaren azalm›fl, AB ortalamas›n›n da
alt›na düflerek 2005 y›l›nda yüzde 14,5
olmufltur. Sonuçta nüfus art›fl›n›n e¤itim
sistemi üzerindeki bask›s› gittikçe azalm›fl ve e¤itimde eriflim yerine kaliteye
odaklanabilmifltir.
Zorunlu e¤itim süresi 1970 y›l›nda
6-14 yafl grubunu kapsayacak flekilde
sekiz y›la, 1990 y›l›nda da 6-16 yafl grubunu kapsayacak flekilde on y›la ç›kar›lm›flt›r. Okullaflma oranlar› e¤itimin her
seviyesinde sürekli olarak art›fl göstermifltir.
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
‹spanya'da merkezi yönetimin okul
öncesi e¤itim alan›nda uygulad›¤› en
önemli politika 1975 sonras›nda 3-5
yafl için ücretsiz okul öncesi e¤itim
programlar›n›n istikrarl› bir biçimde art›r›lm›fl olmas›d›r. Zorunlu e¤itim kapsam›na al›nmamas›na ra¤men okul öncesi e¤itime eriflimde önemli bir artifl sa¤lanm›flt›r. Okul öncesi e¤itimde brüt
okullaflma oran› 1975 y›l›nda yüzde
33,2 iken 1985'te yüzde 71,6'ya ve
2000'de yüzde 102,3'e ulaflm›flt›r. Erken çocukluk e¤itimine eriflim hem çocuklar›n zihinsel ve duygusal geliflimlerine katk›da bulunmakta hem de Kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›n› kolaylaflt›rmaktad›r. Kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m›ndaki
art›flta bir di¤er etmen e¤itim düzeylerindeki art›flt›r. 1970 y›l›nda Kad›nlar›n yüksekö¤retimde brüt okullaflma oranlar›
yüzde 4,7 iken, bu oran 2005'te erkeklerin oran›n› da aflarak yüzde 72'ye ulaflm›flt›r.
Genel olarak bak›ld›¤›nda, ‹spanya'da okullaflma oran› ve
e¤itimin ortalama süresinde gerçekleflen art›fl, ekonomik kalk›nman›n en önemli girdilerinden biri olan insan sermayesi kalitesinin giderek artmas›n› sa¤lam›flt›r.
AB-25 ortalamas› 100 olarak al›narak iflgücü verimlili¤i karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 2005 y›l›nda ‹spanya'n›n ortalamaya çok yak›n olan
98,9 puan ald›¤› görülmektedir.
‹spanya'da AB'ye üyelik müzakereleri s›ras›nda ve sonras›nda, e¤itim sisteminde gerçeklefltirilen bafll›ca kurumsal ve yasal
de¤ifliklikler, merkeziyetçi yap›n›n
yerine yerel yap›n›n güçlendirilmesi, ö¤retim programlar›n›n iyilefltirilmesi, yüksekö¤retim ve meslek
e¤itiminin yeniden yap›land›r›lmas›d›r.
E¤itimde kalitenin art›r›lmas› amac›yla
ö¤retim programlar›nda yap›lan bafll›ca
de¤ifliklik, bakanl›k taraf›ndan ilk ve ortaö¤retim için bir Çekirdek program haz›rlanmas› ve her özerk toplulu¤un bu
çekirdek program› temel alarak ö¤retim
programlar›n› kendi bölgelerin sosyal,
ekonomik ve kültürel özelliklerinden hareketle geniflletmesini düzenleyen yasa
olmufltur.
Ayr›ca zorunlu e¤itim
uzat›larak:
• Alt› y›l ö¤retim ve dört y›l orta ö¤retim olarak yeniden düzenlenmifl;
• Ö¤retim program›na yabanc› dil
ve meslek dersleri eklenmifl;
• Meslek e¤itimi ve genel e¤itim
aras›ndaki seçim daha geç bir
yafla ertelenmifl,
• 10. y›l›n sonunda meslek e¤itimi
almak isteyen ö¤rencilerin iki y›ll›k meslek okullar›na, üniversiteye
devam etmek isteyen ö¤rencilerin de iki y›ll›k genel liselere gitmelerine olanak sa¤lanm›fl;
• Sanat ve dil dersleri için özel programlar oluflturulmufl;
• Matematik, yabanc› diller ve okuma konular›na öncelik verilmifl ve
yabanc› dil ö¤retimi 8 yerine 6
yafl›nda bafllat›lm›flt›r.
AB'nin öncelik verdi¤i alanlardan
olan meslek e¤itimi konusunda ‹spanya'n›n att›¤› bafll›ca ad›mlar ise; e¤itim
sisteminin yeniden düzenlenmesine dair 1990'da kabul edilen yasa kapsam›nda meslek e¤itiminin de yeniden düzenlenmesi ve bafll›ca iflçi sendikalar›, iflveren konfederasyonlar› ve hükümet aras›nda iflbirli¤i anlaflmalar› imzalanarak
ilk ulusal meslek e¤itimi program›n›n
oluflturulmas› olmufltur.
Yüksekö¤retim alan›nda yap›lan de¤iflikliklere bak›ld›¤›nda ön plana iki düzenleme ç›kmaktad›r. Birincisi 1983 y›l›nda, üniversitelere ö¤retim programlar›
ve bütçe konular›nda özerklik verilmesinin yan› s›ra özel yüksekö¤retim kurumlar› aç›lmas›n›n sa¤lanmas› ve üniversitelere Milli E¤itim ve Kültür Bakanl›¤› taraf›ndan tan›nan diploma programlar›n›n d›fl›nda kendi diploma programlar›n›
oluflturma hakk› verilmesidir. ‹kincisi ise,
Bologna Bildirisi'nde belirtilen önceliklerin uygulanmas› amac›yla 2007 y›l›nda
yüksekö¤retimin yeniden düzenlenmesi
ve her üniversitenin ulusal ö¤renci seçme s›nav› yerine kendi ö¤renci seçme
sistemini oluflturmas›na izin verilmesidir.
AB'ye üyelik sürecinde ‹spanya'n›n
e¤itim kamu bütçesindeki de¤iflimlere
bak›ld›¤›nda ortaya ilginç bir tablo ç›kmaktad›r. E¤itime ayr›lan toplam ve kifli
bafl›na kamu bütçesi sürekli olarak artmakla birlikte e¤itime yap›lan kamu harcamalar›n›n GSMH içindeki
pay›, ekonomik büyümenin
yüksek h›z›ndan dolay› azalm›flt›r. Burada unutulmamas› gereken bir nokta yaflanan demografik de¤iflim ve
do¤um oranlar›ndaki düflüfl
sonucu e¤itim sistemi üzerindeki nüfus bask›s›n›n
azalm›fl oldu¤udur.
‹spanya'daki tüm bu yap›sal ve kurumsal de¤iflim
sürecinde AB deste¤i önemli
bir rol oynam›flt›r. Nitekim
tüm üye ülkeler aras›nda, insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesini amaçlayan Avrupa
Sosyal Fonu'ndan en çokyararlanan ‹spanya olmufltur.
Özellikle AB deste¤i ile yap›lan meslek
e¤itimi alan›nda yat›r›mlar, iflgücünün iyilefltirilmesinde önemli bir rol oynam›flt›r.
Avrupa Birli¤i yolundaki süreçte, f›rsatlar› görüp, de¤erlendirme ve süreci
mümkün oldu¤u kadar k›saltma amac›yla çal›flmalar yap›lmas› ümidiyle...
Prof. Dr. Nilüfer E⁄R‹CAN
Tesisat Dergisi Say› 143 - Kas›m 2007
49
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
‹fl Kanunu'nda
Çal›flma Süreleri
Çal›flma mevzuat›, çal›flanlar›n bedenen
ve zihnen y›pranmalar›n› önlemek ve sa¤l›klar›n korunmas› amac›yla çal›flma sürelerine
genel s›n›rlama veya iflin özelli¤ine göre özel
s›n›rlamalar getirilmifltir.
Günlük çal›flman›n
bafllama ve bitifl saatleri ile dinlenme saatleri iflyerlerinde iflçilere uygun araçlarla
duyurulur. Yap›lan ifllerin niteli¤ine göre,
iflin bafllama ve bitifl
saatleri iflçiler için
farkl› düzenlenebilir.
54
4857 Say›l› ‹fl Yasas›'na göre çal›flma süresi haftada en çok 45 saattir. Haftal›k çal›flma süresinin ifl günlerine eflit ölçüde
bölünmesi kural›na esneklik getirilerek,
sözleflmelerle haftal›k normal çal›flma süresinin iflyerinde haftan›n çal›flan günlerine farkl› bir flekilde da¤›tabilece¤i kabul
edilmifltir. Bu arada iflçilerin sa¤l›klar›n korumak amac›yla Avrupa Birli¤i'nin de¤iflik
23.11.1993 tarih ve 93/104 say›l› Direktifine
uygun olarak, 24 saat iflçiye kesintisiz 12
saatlik bir dinlenme olana¤› sa¤layacak
flekilde günlük çal›flma süresinin bir iflçi
en fazla ara dinlenmeleri hariç 11 saat olmas› benimsenmifltir.
Genel anlamda çal›flma süresi 4857 Say›l› ‹fl Yasas›'n›n 63. maddesinde ve bu maddeye dayan›larak ç›kar›lan 06.04.2004 tarih
ve 25425 say›l› Resmi Gazete'de yay›mlanan Çal›flma Süreleri Yönetmeli¤i'nde düzenlenmifltir. Yönetmelik k›smi süreli çal›flma, telafi çal›flmas› ve denklefltirme esas›na göre çal›flma flekilleri gibi çal›flma hayat›na 4857 say›l› Yasa ile giren çal›flma biçim-
lerinin nas›l uygulanaca¤›n› düzenlemifltir.
Çal›flma süreleri 4857 yasa ile birlikte eski
kat› sistemden ayr›larak, esnek sisteme
do¤ru kaym›flt›r.
Çal›flma Süresi
Çal›flma Süreleri Yönetmeli¤ine göre çal›flma süresi, iflçinin çal›flt›r›ld›¤› iflte geçirdi¤i süredir (Yönetmelik md. 3). ‹fl Kanunu'nun 66. maddesinin birinci f›kras›nda belirtilen flu hususlar:
• Madenlerde, tafl ocaklar›nda yahut
her ne flekilde olursa olsun yer alt›nda
veya su alt›nda çal›fl›lacak ifllerde iflçilerin kuyulara, dehlizlere veya as›l çal›flma yerlerine inmeleri veya girmeleri
ve bu yerlerden ç›kmalar› için gereken
süreler;
• ‹flçilerin iflveren taraf›ndan iflyerlerinden baflka bir yerde çal›flt›r›lmak üzere göndermeleri halinde yolda geçen
süreler;
• ‹flçinin iflinde ve her an ifl görmeye
haz›r bir halde bulunmakla beraber
çal›flt›r›lmaks›z›n ve ç›kacak ifli bekleyerek bofl geçirdi¤i süreler;
• ‹flçinin iflveren taraf›ndan baflka bir
yere gönderilmesi veya iflveren evinde veya bürosunda yahut iflverenle
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
ilgili herhangi bir yerde meflgul
edilmesi süretiyle as›l iflini yapmaks›z›n geçirdi¤i süreler;
• Çocuk emziren kad›n iflçilerin
çocuklar›na süt vermeleri için belirtilecek süreler;
• Demiryollar›, karayollar› ve köprülerin yap›lmas›, korunmas› ya da
onar›m ve tadili gibi, iflçilerin yerleflim yerinden uzak bir mesafede
bulunan iflyerlerine hep birlikte
getirilip götürülmeleri gereken her
türlü ifllerde bunlar›n toplu ve düzenli bir flekilde götürülüp getirilmeleri esnas›nda geçen süreler,
çal›flma süresinden say›l›r.
Ara Dinlenmeleri
Ara Dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve iflin niteli¤i göz önünde tutularak, yirmidört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate
al›narak düzenlenir. (Yönetmelik md. 3).
4857 Say›l› Yasa'n›n 68. maddesi
uyar›nca günlük çal›flma süresinin ortalama bir zaman›nda o yerin gelenekleri
ve iflin gere¤ine göre ayarlanmak süretiyle iflçilere;
• Dört saat veya daha k›sa süreli ifllerde onbefl dakika,
• Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedibuçuk saat
dahil) süreli ifllerde yar›m saat,
• Yedibuçuk saatten fazla süreli ifllerde bir saat, ara dinlenmesi
verilir ve verilen ara dinlenmeleri çal›flma süresinden say›lmaz.
Ara Dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve iflin niteli¤i göz
önünde tutularak, yimidört saat içinde
kesintisiz oniki saat dinlenme süresi
dikkate al›narak düzenlenir. 4857 say›l› ‹fl Yasas›'n›n 69. maddesinin son f›kras›nda yer alan; “Postas› de¤ifltirilecek
iflçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilemeden di¤er postada çal›flt›r›lamaz.” Hükmü sakl›d›r.
‹flin niteli¤inden do¤may›p da iflveren taraf›ndan s›rf sosyal yard›m amac›yla iflyerine götürülüp getirilme esnas›nda araçlarda geçen süre çal›flma süresinden say›lmaz.
Günlük Çal›flma Süresinden
Daha Az Çal›fl›lacak ‹fller
Sa¤l›k kurallar› bak›m›ndan, günde,
ancak 7,5 saat ya da daha az çal›flmas› gereken ifllerde çal›flan iflçiler hakk›nda, ifl süreleri yönünden, ‹fl Kanunu'nun 63. maddesinin son f›kras›nda
öngörülen sa¤l›k kurallar› bak›m›ndan
günde ancak yedibuçuk saat ve daha
az çal›flmas› gereken ifllere iliflkin yönetmelik hükümleri uygulan›r (Yönetmelik md. 10).
Çal›flma Sürelerinin
S›n›rland›r›lmas›
Çal›flma süreleriyle ilgili olarak öngörülen s›n›rlamalar, iflyerleri ya da yürütülen ifllere de¤il, iflçilerin flah›slar›na iliflkindir (Yönetmelik md. 11). ‹flin niteli¤ine göre ifle bafllama ve bitifl saatleri iflçiler için farkl› flekilde düzenlenebilir
(4857 say›l› kanununun md. 67).
Haftal›k Normal
Çal›flma Süresi
Genel bak›mdan çal›flma süresi haftada en çok k›rkbefl saattir. Aksi kararlaflt›r›lmam›flsa bu süre, iflyerlerinde
haftan›n çal›fl›lan günlerine eflit ölçüde
bölünerek uygulan›r.
Haftan›n ifl günlerinden birinde k›smen çal›flan iflyerlerinde, bu süre
haftal›k çal›flma süresinden düflüldükten sonra,
çal›flan sürenin çal›flan
gün say›s›na bölünmesi
süretiyle günlük çal›flma süreleri belirlenir.
Günlük çal›flma süresi
her ne flekilde olursa olsun
11 saati aflamaz.
Bir iflçinin bu s›n›rlar› aflan sürelerle
çal›flt›r›lmas›nda ;
• 4857 Say›l› ‹fl Kanunu'nun 41,42
ve 43. maddeleri,
• 79 say›l› Milli Korunma Suçlar›n›n
Aff›na, Milli Korunma Teflkilat,
Sermaye ve Fon hesaplar›n›n
Tasfiyesine ve Baz› Hükümler ‹hdas›na Dair Kanu'nun 6. maddesi hükümleri uygulan›r (Yönetmelik md. 4).
Günlük Çal›flma Süresinin
Duyurulmas› ve Belgelenmesi
Günlük çal›flman›n bafllama ve bitifl
saatleri ile dinlenme saatleri iflyerlerinde
iflçilere uygun araçlarla duyurulur. Yap›lan ifllerin niteli¤ine göre, iflin bafllama
ve bitifl saatleri iflçiler için farkl› düzenlenebilir.
‹flveren, iflçilerin çal›flma sürelerini
uygun araçlarla belgelemek zorundad›r
(Yönetmelik md. 8,9).
1475 say›l› Yasa döneminde çal›flma saatlerinin iflyerinde yaz›l› olarak ilan
edilmesi gerekiyordu. Yeni uygulamaya
göre bu kurula esneklik getirilerek iflçilere farkl› araç ve yöntemlerle bu hususun
belirtilece¤i belirtilmifltir.
Denklefltirme Esas›na
Göre Çal›flma
Taraflar›n yaz›l› anlaflmas› ile haftal›k
normal çal›flma süresi, iflyerinde haftan›n çal›fl›lan günlerine günde onbir
saati aflmamak kofloluyla farkl› flekilde da¤›t›labilir. Bu halde, yo¤unlaflt›r›lm›fl ifl haftas› veya haftalar›ndan
sonraki dönemde iflçinin daha az sürelerle çal›flt›r›lmas› süretiyle, toplam
çal›flma süresi, çal›flmas› gereken
toplam normal süreyi geçmeyecek
flekilde denklefltirilir. Burada üzerinde
durulmas› gereken konu ifl sözleflmesi
ile denklefltirme esas›na göre çal›flman›n kabul edilip edilmeyece¤idir. Denklefltirme esas›na göre çal›flma iflin yo¤unluk durumuna göre belirlenece¤inden ifl sözleflmesi ile bu hususu önceden belirlemek çok güçtür. ‹fl sözleflmesinde belirtildi¤i gibi hiç sapma olmadan haftal›k çal›flma sürelerine aynen uyulursa ifl sözleflmesi ilede taraflar denklefltirme esas›na göre hangi dönemlerde
55
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
çal›flma yapabileceklerini belirleyebilirler.
Bize göre en makul olan› her denklefltirme süresi için denklefltirme esas›na göre çal›flma (ifl) sözleflmesi düzenlemesidir.
Denklefltirme iki ayl›k süre içinde
tamamlanacak, bu süre toplu ifl sözleflmeleri ile dört aya kadar art›r›labilecektir.
Denklefltirme dönemi için de günlük
ve haftal›k çal›flma süreleri ile denklefltirme süresi uygulamas›n›n bafllang›ç ve
bitifl tarihleri iflverince belirlenir (Yönetmelik md. 5). Denklefltirme süresi ay›n
herhangi bir gününde bafllayabilir. ‹ki
ayl›k süre, denklefltirme esas›n›n baflland›¤› tarihten itibaren hesap edilir.
Denklefltirme esas›na göre çal›flmay› bir örnekle aç›klayal›m: Haftan›n 5 günü çal›fl›lan bir iflyerinde iflçi üç hafta
boyunca haftada 35 saat çal›flt›r›lmak
süretiyle, haftal›k ortalama çal›flma suresi olan 45 saat afl›lmam›fl olacakt›r.
K›smi Süreli Çal›flma
‹flyerinde tam süreli ifl sözleflmesi ile
yap›lan emsal çal›flman›n üçte ikisi oran›na kadar yap›lan çal›flma k›smi süreli çal›flmad›r (Yönetmelik md. 6). K›smi
süreli çal›flma, tam süreli çal›flan emsal
iflçiye göre belirlenmektedir. Örne¤in
tam süreli ifl sözleflmesi ile bir iflyerinde
haftal›k 45 saat çal›fl›l›yorsa bu iflyerindeki k›smi süreli çal›flma haftada 30 ve
daha az süre ile yap›lan çal›flmad›r.
56
Telafi Çal›flmas›
Zorunlu nedenlerle iflin durmas›,
ulusal bayram ve genel tatillerden önce
veya sonra iflyerinin tatil edilmesi veya
benzer nedenlerle iflyerinde normal ça›lflma sürelerinin önemli ölçüde alt›nda
ça›lflmas› veya tamamen tatil edilmesi
ya da iflçinin talebi ile kendisine 4857
say›l› ‹fl Kanunu, ifl sözleflmeleri ve toplu ifl sözleflmeleri ile öngörülen yasal
izinleri d›fl›nda izin verilmesi hallerinde,
iflçinin çal›flmad›¤› bu sürelerin iflçiye
yapt›r›lacak çal›flma, telafi çal›flmas›d›r.
Telafi çal›flmas› yapt›racak iflveren;
bu çal›flman›n 4857 say›l› ‹fl Kanunu'nun 64. maddesinde say›lan zorunlu
nedenlerle iflin durmas›, ulusal bayram
ve genel tatillerden önce veya sonra iflyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle iflyerinde normal çal›flma sürelerinin önemli ölçüde alt›nda çal›fl›lmas› veya tamamen tatil edilmesi ya da iflçinin
talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, bu nedenlerden hangisine dayand›¤›n› aç›k olarak belirtmek, hangi tarihte
çal›flmaya bafllanaca¤›n›, ilgili iflçilere bildirmek zorundad›r.Telafi çal›flmas›, kayna¤›n› olusturan zorunlu nedenin ortadan kalkmas› ve iflyerinin normal çal›flma
dönemine bafllamas›na takip eden 2 ay
içerisinde yapt›r›l›r. Telafi çal›flmas›, günlük en çok çal›flma süresi alan 11 saat
aflmamak koflulu ile günde 3 saatten
fazla olamaz. Telafi çal›flmas›, tatil günlerinde yapt›r›lamaz (Yönetmelik md. 7).
Çal›flma Sürelerinin Önemi
Çal›flma sürelerine uyulmamas› ve
çal›flanlar›n uzun süre çal›flmalar›ndan
dolay› verimlilikleri ve ifle karfl› motivasyonlar› azalacakt›r. Çal›flma sürelerinin
üzerinde çal›flmalar yap›lmas› çal›flanlar›n dikkatsiz davranmalar›na ve ifl kazalar›n›n oluflmas›na neden olacakt›r. Çal›flanlar›n verimliliklerinin art›r›lmas› ve
sa¤l›klar›n›n korunmas› için mevzuatta
öngörülen çal›flma sürelerine uyulmas›
gerekmektedir. Çünkü çal›flma süresi
uzad›kça verimlilik azalmaktad›r. Örne¤in günde 7 saat çal›flan bir iflçinin verimlili¤i ile günde 12 saat çal›flan iflçinin
verimlili¤i ayn› de¤ildir.
Çal›flma süresi uzad›kça verimlilikte
belirgin bir düflüfl olacakt›r.
Sonuç
4857 say›l› Yasa ve ilgili Yönetmeli¤e göre günlük çal›flma suresi en çok
11 saat olarak belirlenmifltir. Bu çal›flma
süresinin üzerinde iflçiler çal›flt›r›lmamal›d›r. ‹flçilerin 24 saatlik bir zaman diliminde en az 12 saat dinlendirilmeleri
yasal bir zorunluluktur. Denklefltirme
esas›na göre çal›flmalarda denklefltirme
süreleri ifl sözleflmeleri ile en fazla iki
ay'd›r. Toplu ifl sözleflmeleri ile bu süre
dört aya kadar ç›kar›labilmektedir. Y›l
içerisinde iflçilere birden fazla iki ayl›k dönemler içerisinde kalmak koflulu ile denklefltirme esas›na göre
çal›flma yapt›r›labilecektir. Taraflar
haftan›n de¤iflik günlerinde farkl› çal›flma süresi uygulayacaklarsa bu hususu
yaz›l› olarak düzenleyeceklerdir.
Telafi çal›flmalar›n›n fazla çal›flma
veya fazla sürelerle çal›flma say›lmayaca¤› aç›kça belirtilmek suretiyle, uygulamada ortaya ç›kabilecek tereddütler
giderilmifltir.
Telafi çal›flmalar›n›n da zorunlu nedenin ortadan kalkt›¤› tarihten itibaren iki ay
içerisinde yap›lmas› gerekmektedir.
‹fl sürelerinin belgelenmesi, iflverene
ait bir yükümlülük olarak ön görülmüfltür. Bu nedenle iflçilerin günlük çal›flma
sürelerinin iflveren taraf›ndan iflçinin de
imzas›n› tafl›yan belgelerle veya iflyerinin
durumuna göre iflçinin ifle devam›n›n
elektronik ayg›tlarla sa¤land›¤› yerlerde
bu tür araçlarla belgelenmesi gerekmektedir. Aksi halde uyuflmazl›klarda
taraflar›n ma¤dur olmalar› söz konusu
olabilecektir.
Arif TEM‹R
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl›¤› ‹fl Müfettifli MPM Yay›n›
Kaynakça
1- fiakar Müjdat, ‹fl Kanunu Yorumu, Yaklafl›m Yay›nc›l›k Ankara 2006.
2- Temir Arif, Çal›flma Sürelerinin Uygulanmas›na ‹liflkin Esaslar, Yaklafl›m
Dergisi , Temmuz 2004, Say› 139.
3- Temir Arif , Apartman Yönetimi ve Kap›c›lar, Yaklafl›m Yay›nc›l›k, Ankara
2004.
4- Karakafl ‹sa, Temir Arif, SSK ve ‹fl Mevzuat› ‹htilaflar› ve Çözüm Yollar›, Yaklafl›m Yay›nc›l›k, Ankara 2005.
Etkinliklerimiz ve Haberler
SEKTÖRDEN HABERLER
‹MDER Ola¤an Genel Kurul Toplant›s› 14.01.2008 Tarihinde gerçekleflti.
Türkiye ‹fl Makinalar› Distribütörleri ve
‹malatç›lar› Birli¤i(‹MDER) Yönetim Kurulu Baflkanl›¤›na R›zanur MERAL yeniden
seçildi.
1
Derne¤imiz Yönetim Kurulu, 13.11.2007 Tarihin de Ostim Mesleki
E¤itim Merkezi Müdürü Sn. Bayram Kocaman'› tan›flma amaçl› ziyaret
etti. Sektördeki e¤itim ihtiyac› gorüflülerek; iflbirli¤i yapmak konusunda
görüfl birli¤ine var›ld›.
2
Yönetim Kurulumuz; 13.11.2007 Tarihinde Ostim ‹dare Merkezini ziyaret etti.
3
TÜPRAG K›fllada¤ Alt›n Madeni tesislerinde, yöre köylülerinden istihdam edilen firma iflçilerine Derne¤imiz taraf›ndan alt› haftal›k D9T CAT
Dozer Operatörü e¤itim program› uyguland›.
Baflkan Sn. Orhan Ayd›n ile tan›flma toplant›s› gerçeklefltirildi. Toplant› sonunda; ifl makinalar› konusunda karfl›l›kl› iflbirli¤inin gelifltirilerek devam ettirilmesi kararlaflt›r›ld›.
Baflkan Yard›mc›l›¤› ve Baflkan Vekilli¤ine, Çukurova Holding Çukurova Ziraat
End. ve Tic. A.fi Genel Müdürü Taner
SÖNMEZER,
Baflkan Yard›mc›l›¤›na Hidromek Hidrolik ve Mekanik Makine ‹malat San. ve
Tic. A.fi. Pazarlama ve Sat›fl Sonras› Koordinatörü Merih ÖZGEN,
Sayman ve Baflkan Vekilli¤ine, Enka
‹nflaat ve San. A.fi, Enka Pazarlama ‹hr.
‹th. A.fi Genel Müdürü fiükrü ELTUTAR
Türkiye ‹fl Makinalar› Distribütörleri ve
‹malatç›lar› Birli¤i (‹MDER) Yönetim Kurulu
Üyeliklerine ise; Borusan Makina Servis ve
Tic. A.fi , ‹cra Komitesi Üyesi-‹fl Mak. Türkiye Direktörü Murat ERKMEN
Tüprag K›fllada¤ Alt›n Madeni Gnl. Müdürü
Bill Crabtree ve Genl. Müd. Yrd. Özer fiener Pratik E¤itim sahas›nda kursiyerlerle.
Kursiyerin usta e¤itici nezaretinde dozerde uygulamal› çal›flmas›.
Çukurova ‹thalat ve ‹hracat Türk A.fi
Genel Müdür Yard, Orhan AYDO⁄AN
Hmf Makina ve Servis Sanayi ve Tic.
A.fi Genel Müdürü, Tamer ÖZTOYGAR
Sif ‹fl Makinalar› Pazarlama Ltd. fiti.
Genel Müdürü Cüneyt D‹VR‹fi
Temsa Sanayi ve Tic. A.fl Taner KÖSELER,
‹fl Makinalar› Direktörü Volvo Otomotiv
Türk Ltd. fiti.Genel Müdürü Mahir HOCAO⁄LU,
Getirilmifltir.
Dozer Operatörü e¤itimi sonunda düzenlenen sertifika töreni.
58
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
4
30.11.2007 Tarihinde Derne¤imizle ERKUNT Mesleki E¤itim Merkezi
aras›nda bir “E¤itim ‹flbirli¤i Protokolü” imzaland›.
SEKTÖRDEN HABERLER
GAMA Ticaret ve Turizm A.fi. ZOOMLION kamyona monte beton pompas›, sabit
beton pompas›, kule vinç ile tekerlekli ve
paletli mobil vinçlerin temsilcili¤ini üstlendi.
‹mza töreninden görüntüler
Bugüne kadar Mor Teknik A.fi. ile Türkiyede hizmet ve servislerini sürdüren
WIRTGEN GRUBU, 2008 y›l›ndan itibaren
WIRTGEN ANKARA Makine Sanayi olarak
Türkiye’de kendi yap›lanmas›n›, oluflturdu.
Ankara - Konya yolu üzerinde 12 dönümlük arazide 3500m2 lik sat›fl ve servis hizmet binas›n›n inflaat›na baflland›. Firman›n
Genel Müdürlü¤üne Sn. U¤ur G‹RG‹NKAYA atand›. Sn. U¤ur G‹RG‹NKAYA’ya baflar›lar dileriz
KALE Metal Sanayi ve Ticaret A.fi.
2000 y›l›nda temsilcili¤ini Dynapac hafif inflaat makinalar›na, 2006 y›l›nda GEHL ve
2007 y›l›nda KUBOTA ifl makinalar› temsilcili¤ini ekledi.
KALE Kocaeli - Gebze ile ‹stanbul - Tuzla'da, satıfl ve servis hizmeti sunmaktad›r.
Protokol imza sonras›
5
Tören sonras› ‹MMB yetkilileri
ERMEM tesisleri önünde.
2008 Ocak ay› itibari ile derne¤imizin “E¤itim Salonu” hizmete
al›nm›flt›r. Dernek binam›z›n üst kat›ndaki yer kiralanm›fl ve E¤itim için gerekli donan›m sa¤lanarak 22 kiflinin e¤itim görebilece¤i bir s›n›f oluflturulmufltur.
Motorine 2008'de AB standart›
Halen motorin piyasas›n›n yüzde 83'ünü oluflturan yüksek kükürtlü motorin kullan›m› 2008 y›l›ndan itibaren sona erecek. Enerji Piyasas› Düzenleme
Kurumunun (EPDK) düzenlemesi çerçevesinde, yak›t kalitesinin yükseltilmesi
hedefinin bir parças› olarak, 1 Ocak 2008 tarihinden itibaren bir kilogram motorinde en fazla 500 miligram kükürt içeren "motorin 500'' ve 2 bin miligram
kükürt içeren "motorin 2000'' dolafl›mdan kalkacak.
KALE Metal San. Tic. A.fi.
Ba¤dat Cad. No:39/5 TR-41400
Gebze / Kocaeli - TÜRK‹YE
Telefon : +90 262 641 19 91
Faks : +90 262 646 28 79
E-mail : [email protected]
BORUSAN Makina Servis ve Ticaret
A.fi. Ankara Bölge Müdürlü¤üne Sn. Mithat SUNAR atand›. Sn. Mithat SUNAR'a
yeni görevinde baflar›lar dileriz.
ÇUKUROVA ‹thalat ve ‹hracat A.fi. Ankara Bölge Müdürlü¤üne Sn. Uluhan OYTUN atand›. Sn. Uluhan OYTUN'a yeni görevinde baflar›lar dileriz.
SANKO Makina Pazarlama ve Tic. A.fi.
Ankara Bölge Müdürlü¤üne Sn. Cüneyt
DEM‹REL atand›. Sn DEM‹REL’e yeni görevinde baflar›lar dileriz.
1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren ise piyasada, kilogramda en fazla 50
miligram kadar kükürt içeren "motorin 50'' ve en fazla bin miligram kükürt içeren "motorin 1000'' d›fl›nda motorin sat›lmayacak.
ÜYELERDEN HABERLER
Böylece 1 Temmuz 2008 tarihinden sonra, benzin ve motorin türleri, Avrupa Birli¤i'nde dolafl›m›na izin verilen akaryak›tlarla ayn› teknik özelliklere kavuflacak ve geçifl döneminden sonra kal›c› isimleriyle yani "motorin'' ve "k›rsal motorin'' olarak piyasaya arz edilecek
Üyelerimizden Sn. Muhittin BÜKER yol
üst yap› makinalar›na yönelik (finifler silindir) hizmet vermek üzere BADEMO⁄LU ‹fl
Makinalar› ‹th. San. ve Tic. fiti'ne ortak oldu. Sn. Muhittin BÜKER'e baflar›lar dileriz.
59
‹fi MAK‹NALARI MÜHEND‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
6
7
Derne¤imizle OST‹M Mesleki E¤itim Merkezi aras›nda 16.01.2008
Tarihinde “E¤itim ‹flbirli¤i Protokolü” imzaland›.
Derne¤imizin Erkunt Mesleki E¤itim Merkezi (ERMEM) ile imzalad›¤› protokol çerçevesinde 18-20 Ocak 2008 tarihlerinde Makina Mühendislerine yönelik “Temel Hidrolik” kursu düzenlenmifltir. ERMEM Tesislerindeki otomasyon
teknolojileri uygulama dersanesinde, uygulamal› olarak 3 gün süren bu e¤itime 16 kifli kat›lm›flt›r.
8
9
Derne¤imizin üyelerine “Pedagojik Formasyon” e¤itimi düzenlenmifltir.
Milli E¤itim Bakanl›¤›nca kabul edilebilir e¤itici olmak için flart olan bu e¤itim, Derne¤imiz e¤itim
salonunda ERMEM e¤itimcileri taraf›ndan verilmifltir.
Kardelen Mühendislik Mak. Otom. San. ve Tic A.fi. Derne¤imiz üyelerine ve konuklar›m›za 12.12.2007
Tarihinde “Kamyon üstü mobil vinç uygulamalar›” konusunda bir seminer verdi. Sunum Genel Müdür Sn.
Ahmet Ali AK taraf›ndan taraf›ndan gerçeklefltirildi. Bu sunumun özeti dergimizin 14. sayfas›ndad›r.
Kardelen Vinç semineri ve kat›l›mc›lar›n görüntüleri.
60
‹fi MAK‹NALARI MÜHED‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
‹fl Makinalar› Sektörünün Yükselen Y›ld›z›
40. Y›l›nda Ostim
1967 Y›l›nda küçük sanayi konumunda planlanarak temeli at›lan, 1997
Y›l›nda Organize Sanayi Bölgesi konumuna kavuflan OST‹M (Ortado¤u Sanayi Ticaret ‹fl Merkezi) bugün 5 bin firma 40 binden fazla istihdam ile Ankara'dan dünyaya ›fl›k saç›yor.
OST‹M; ‹fl ve ‹nflaat makinalar›, yedek parça imalat›, plastik kauçuk sa¤l›k
araç gereçleri savunma sanayi, elektrikelektronik gibi sektörlerdeki yaklafl›k
100 ayr› sektörde ülkemiz ve dünya pazarlar› için binlerce ürün imal ediyor.
OST‹M'in pilot sektörü ‹fl Makinalar›d›r. Müteahhit Firmalar›n ihale
merkezine yak›n olmalar› gereksinimi;
flirket merkezlerininde Ankara'da toplanmas›na sebeb olmufltur. ‹nflaat firmalar›n›n makina yönetim birimleri de
Ankara'da yap›lanm›flt›r. Bak›m merkezleri burada oluflmufl ifl makinalar›na
destek hizmetleri (servis, yedek parça,
ikmal ve vb.) buradan çözümlenmifltir.
Taahhüt sektörünün bu yap›lanmas› Ankara'da sanayi önemli ölçüde etkilemifltir. ‹fl makinalar› sektörü OST‹M'de
en önemli bir sektör haline gelmifltir.
Önceleri birkaç sokakta bir rastlanan ifl makinalar› sektöründeki iflyerleri;
bugün neredeyse her sokakta birkaç iflyeri olarak görülmektedir. Ülkemizin her
yerinden onar›m, servis, yedek parça,
yeni ve 2. El iflmakinalar› ifl makinalar›
al›m› için OST‹M'e gelinmektedir.
Hatta son birkaç y›ld›r, ortado¤u ve
eski Rus Cumhuriyetlerinden insanlar›n
u¤rak yeri olmufltur.
Türkiye'nin ifl makinalar› alan›nda
önemli büyüklükteki temsilcilerinin de
burada kal›c› yat›r›m yapmalar› OST‹M'in çekim gücünü art›rm›flt›r.
OST‹M'de; Karun Servis A.fi., Atlas
Copco Makinalar› ‹malat A.fi., Borusan
Makina Servis Tic. A.fi., Sandvik End.
Mam. San. ve Tic. A.fi., Enka Pazarlama ‹th. ‹hr. A.fi., Sanko Makina Pazar-
62
lama ve Tic. A.fi., HMF Makina ve Servis San. ve Tic. A.fi. bu firmalar tesislerini yenileyerek modernize ederek Ostim'de kal›c› olduklar›n› gösterdiler.
Bu alanda Ostim'de uzun süredir
faaliyet gösteren Çukurova ‹th. Ve ‹hr.
Türk A.fi., Çukurova Ziraat Endüstri Tic.
A.fi., Volvo Otomotiv Türk Ltd. fiti.
Ostim; çok say›da yetkili servis ve
özel ifl makinas› servisleri, yedek parça
imalat› ve sat›c›lar, ifl makinalar› sektörünü tamamlayan; hidrolik-pnömatik firmalar›, s›zd›rmazl›k elemanlar› bunlar›n
üretici sat›c›lar›n› dizel motor, yedek
parça ve yak›t sistemi servisleri, lastik
servisleri; ifl makinalar›na yönelik a¤›r
onar›mlar› yapabilen borhwerk torna,
freze ifllemi; boom kaynalkar›n›, boom
ve flase düzeltmeleri yapabilen firmalar
yer almaktad›r.
OST‹M'de ifl makinalar› sektöründe
yok yok!
Çok say›da inflaat firmas›n›n ifl makinalar› park›na yönelik bak›m ve sat›n alma birimleri Ostim'e ifl ya¤d›rmaktad›r.
Ostim her y›l büyüyor bu büyüme önce
Sincan Organize Sanayi oluflturdu. Ostim'e s›¤mayanlar Sincan'a tafl›nd›. Burada art›k 200-500 m2 l›k dükkanlar yok
ifl hacmi belirli kapasiteye gelen seri üretim yapan firmalar var. Burada ifl yerleri
2000-5000 m2 lik alanlarda faaliyet gösteriyor. Buna en önemli örnekte Hidromek Ltd. fitd dir. Firman›n Sincan'daki
üretim alan› 110.000 m2 dir.
‹fi MAK‹NALARI MÜHED‹SLER‹ B‹RL‹⁄‹ DERNE⁄‹
Son y›llarda Ostim deki geliflime üniversitelerin de ilgisi artarak
bu alanda üniversite sanayi iflbirli¤inde önemli ad›mlar at›lm›flt›r ve
at›lmaktad›r.
Ortado¤u Teknik Üniversitesi,
At›l›m Üniversitesi, Çankaya Üniversitesi Ostim de ki faaliyetlerde
yer almaya katk›da bulunmaya çal›flmaktad›rlar.
‹MMB (‹fl Makinalar› Mühendisleri Birli¤i Derne¤i)’de Ostim'de kurulmufltur.
‹fl makinalar› alan›nda;
‹nflaat firmalar›nda çal›flan makina mühendisleri, ‹malatç› ve temsilci firmalarda çal›flan makina mühendisleri ile kendi iflinde çal›flan
makina endüstri ve uçak mühendisleri de Derne¤imizin as›l üyeleri
olarak Ostim'de üretime katk›da
bulunmaktad›rlar. Di¤er mühendislik dallar›ndan ve mühendis olmayan Fahri üyelerimiz ile Ostim'de
bulunan üyelerimiz toplam üye say›m›z›n 1/4 ünü oluflturmaktad›rlar.
Ostim'de kurumsallaflm›fl firmalar›n ço¤unun e¤itim ve ö¤retim konferans› amaçl› salonlar›
bulunmaktad›r.
Ayr›ca Ostim ‹dare, OS‹AD,
ÖDTÜ Teknokent, Ç›rakl›k E¤itim
vakf› gibi kurulufllar oldukça nezih
konferans ve e¤itim salonuna sahipler. Ostim bu konumu ile geliflmeleri izleyen paylaflan bir yap›ya
sahip. E¤itim kuruluflundan Ç›rakl›k E¤itim Merkezi, Ç›rakl›k
Vakf›, Meslek E¤itim Merkezi nitelikli ifl gücünün oluflturulmas› için
çaba harcamaktad›rlar.
Kurulufllar›n e¤itime yüksek ilgisi, yap›lan ça¤r›lara yüksek kat›l›m sa¤lamaktad›r. Derne¤imizin
Kastafl Kauçuk firmas› ile Ç›rakl›k
E¤itim Vakf›nda yapt›¤› “hidrolik
pnömatik devrelerde s›zd›rmazl›k
elemanlar›” konulu seminer; OST‹M
idare'nin Ankara Rulman iflbirli¤i ile
gerçeklefltirdi¤i “RULMANLAR” konulu seminer en yak›n örnektir.
Çinko ve Önemi
Tüm canl›lar için esansiyel bir element olan
çinkonun insan sa¤l›¤› için önemi ilk kez 1960 l›
y›llarda belirlenmifltir. Vücutta çinko, en yüksek
miktarlarda gözde retina tabakas›nda ve üreme
organlar›nda (prostat s›v›s›nda) bulunmaktad›r.
Karaci¤erde depo görevi gören küçük bir miktar ise acil ihtiyaçlar› karfl›lamaktad›r. Sac ve derideki çinko asla sistemik metabolizmaya girmezken, çinko eksikli¤i oluflturan fizyolojik ve
patolojik durumlarda kas ve kemikteki çinko
k›smen kullan›labilir. Anne sütü çok önemli bir çinko kayna¤›d›r. Anne sütü ile
beslenen bebeklerin çinko düzeyleri özellikle ilk 3 ayda daha yüksek olmakta ve
bebeklerin boyca büyümeleri de daha fazla olmaktad›r.
En iyi çinko kaynaklar› etler ve deniz ürünleridir, daha az olarak da bezelye
ve f›nd›kt›r. Bu¤dayda, pirinçte ve tohumlu besinlerde de yeterli çinko olmas›na
ra¤men çinkoyu ba¤layan fosfat ve fitat içerikleri çinko emilimini azalt›r. A¤›zdan
al›nan çinko barsaklar›n ikinci k›sm›ndan emilerek kana kar›flmaktad›r. Barsaklardan çinko al›m›n› ve transferini etkileyen diyet ve barsa¤a ait faktörler oldu¤u gibi, sigara stress alkol ve ilaçlar da emilimi etkileyen negatif faktörlerdir.
Karaci¤erin çinko metabolizmas›nda önemli bir yeri vard›r. Çinko eksikli¤inde bir süre diyetle al›nan çinkonun emilimi attar ve endojen çinkonun kayb› azal›r. Organizmada bir miktar karaci¤er d›fl›nda önemli bir deposu olmad›¤› için,
uzun süreli diyet eksikliklerinde (6 aydan uzun) barsak hücrelerinin yenilenmesi
bozuldu¤u için, emilim de bozulmakta ve çinko dengesi korunamay›p çinko eksikli¤i ortaya ç›kmaktad›r.
Günlük çinko ihtiyac›; bebeklerde 5 mg, 110 yaflta 10 mg, adolesanda 15
mg d›r. Büyüme ve geliflmede çinkonun önemi kan›tlanm›fl olup bebeklik ve çocukluk dönemi beslenmesinde mutlaka gerekti¤i kadar sa¤lanmal›d›r.
Anne sütündeki çinko ilk 4-5 ay yeterli olmakla birlikte, hem anne sütündeki
miktar›n›n azalmas›, hem emilimi engelleyen ek g›dalara geçilmesi nedeniyle bu
dönemden sonra bebeklerde marginal çinko eksikli¤i ortaya ç›kmaktad›r. Alt›nc›
aydan sonra 5mg/gün çinko eksikli¤i önemli olmaktad›r. Özellikle geliflmekte olan ülkelerde hem çinko
içeren g›dalar›n az tüketilmesi, hem tüketilen g›dalarda çinko biyo yararl›l›¤›n›n azl›¤› marginal çinko
eksikli¤i boyutlar›n›n çok genifl olmas›na neden olmaktad›r. Bebeklerde ifltahs›zl›k, kilo almada güçlük, huzursuzluk, zaman zaman ishaller, immun
fonksiyonlarda bozulma nedeniyle enfeksiyon s›kl›¤›nda art›fl, daha büyük çocuklarda tat ve koku duyular›nda azalma, pika, büyüme gerili¤i, gece körlü¤ü, pubertede gecikme, ruhsal dengesizlik, gibi bulgular›n çinko eksikli¤i bulgular› olabilece¤i unutulmamal›d›r.
Dr. Sinan Mahir KAYIRAN
Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Uzman›
63