docEnflasyon Hedeflemesi Stratejisi
download 
Şikayet Transkript
Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi
157 Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi 8 Fenerbahçe futbol tak›m›n›n 1995-1996 sezonunda teknik direktörlü¤ü görevini yürüten C.Alberto Parreria, bir gazeteciyle yapt›¤› söyleflide flu ifadeleri kullanmaktad›r: “... Baflar›ya giden yol, kulübün bir bütün olarak baflar›ya inanmas›ndan geçer; kulübün baflkan›ndan taraftarlara, futbolculardan malzemecilere kadar herkesin baflar›ya kilitlenmesi durumunda sonuç kaç›n›lmaz olarak baflar› olacakt›r...” Türkiye’de futbol kulüplerinin teknik kadrosuna ilk kez bir psikolo¤u dahil eden Parreria, bunun gerekçesini de motivasyon olarak aç›klam›flt›. Fenerbahçe futbol tak›m› ayn› y›l ligde flampiyonlu¤u elde etmiflti. Bir futbol kulübünün baflar›ya kilitlenmesiye enflasyonla mücadelede inand›r›c›l›¤›n bulunmas› aras›nda bir benzerlik kurulabilir mi? Neden? Amaçlar›m›z Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra; Enflasyon hedeflemesi kavram›n› ve enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisinin temel özelliklerini, Enflasyonu do¤rudan hedeflemeye dönük bir para politikas› stratejisinin nas›l yürütülece¤ini, Enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisinin geliflmekte olan ülkelerde uygulanabilirli¤i konusundaki tart›flmalar› aç›klayabilmek için gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z 158 Para Teorisi ve Politikas› Anahtar Kavramlar • Enflasyon Hedeflemesi • Tüketici Fiyat ‹ndeksi • Aktivist Para Politikas› • Zaman Tutars›zl›¤› ‹çindekiler • G‹R‹fi • ENFLASYON HEDEFLEMES‹ KAVRAMI VE ÖZELL‹KLER‹ • Enflasyon Hedeflemesinin Gerekçeleri • Enflasyon Hedefleme Stratejisinin Yürütülmesi • Enflasyon Hedeflemesinin Ön fiartlar› ve Özellikleri • ENFLASYON HEDEFLEME STRATEJ‹S‹ • Hedefin Tespiti • Para Politikas›n›n Di¤er Amaçlar›yla ‹liflkiler • Hedefin Tan›m› • Hesap Verebilirlik • Enflasyon Tahminleri • Neden Her Merkez Bankas› Enflasyonu Hedeflemez? • ENFLASYON HEDEFLEMES‹N‹N GEL‹fiMEKTE OLAN ÜLKELERDE UYGULANAB‹L‹RL‹⁄‹ • Temel Gereklilikler • Genel Özellikler • Enflasyon Hedefinin Belirlenmesi Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi G‹R‹fi Tüm dünya merkez bankalar›n›n paylaflt›klar› bir dizi ortak görüfl oldu¤u, bunlar içerisinde belki de en önemlisinin fiyat istikrar› konusunda duyulan istek oldu¤u genifl ölçüde kabul edilmektedir. Merkez bankalar› bu isteklerine ulaflma yollar› aç›s›ndan farkl›laflmalar›na karfl›n, hiçbir ülkede fiyat istikrar› amac›n›n önemsiz oldu¤u öne sürülmemifltir. Sözü edilen farkl›laflman›n temel nedeniyse ülkeler aras›nda mevcut olan iktisadi, geleneksel ve kurumsal farkl›l›klard›r. Bu konuda verilen geleneksel örnek Almanya’da yaflanan hiperenflasyon deneyimine ba¤l› olarak Bundesbank’›n, bu tür bir deneyim yaflamayan Amerikan Federal Reserve’ne göre, enflasyona karfl› çok daha hassas olmas›d›r. ENFLASYON HEDEFLEMES‹ KAVRAMI VE ÖZELL‹KLER‹ AMAÇ 1 Enflasyon hedeflemesi kavram›n› ve enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisinin temel özelliklerini aç›klayabilmek. 1990’lar›n bafl›ndan itibaren baz› merkez bankalar›, para politikas›na yön veren temel gösterge olarak, say›sal enflasyon hedeflerini uygulamaya koymufllard›r. Sözü edilen bu hedeflerin, fiyat istikrar›n›n sa¤lanmas› ve sürdürülmesinde merkez bankas›na yard›mc› ve yol gösterici olaca¤› düflünülmektedir. Kimi ülkelerde sözü edilen bu hedefler, enflasyonun zaman içerisindeki seyri ba¤lam›nda ele al›n›rken, kimi ülkelerde enflasyonun belirli bir aral›kta seyretmesi ba¤lam›nda uygulanmaktad›r. Hedeflenen enflasyon ölçütü, ülkeden ülkeye de¤iflirken, genellikle tercih edilen ölçüt, tüketici fiyat indeksi ya da perakende fiyatlar indeksi gibi genifl anlaml› bir enflasyon ölçütü olmaktad›r. Enflasyon hedeflemesi, en az›ndan teorik anlamda, yürütülmesi oldukça kolay bir stratejidir. Merkez bankas› enflasyonun gelecekteki seyrini tahmin eder, enflasyona iliflkin bu tahmini de¤er, hedeflenen enflasyon oran› (merkez bankas› ya da hükümet taraf›ndan ekonomi için uygun oldu¤una inan›lan enflasyon oran›) ile karfl›laflt›r›l›r, tahmin edilen enflasyon oran›yla hedeflenen enflasyon oran› aras›ndaki fark, para politikas›n›n hangi yönde ve ne ölçüde de¤ifltirilece¤ini belirler. Enflasyon hedeflemesi uygulayan ülkeler, merkez bankalar› taraf›ndan takip edilen geleneksel yöntemlerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda, para politikas›n›n düzenlenmesinde ve performans›nda iyileflmeler sa¤lanaca¤›na inanmaktad›rlar. Bu nedenle enflasyon hedeflemesi, son y›llarda para politikas› literatüründe yo¤un olarak incelenen bir geliflme niteli¤indedir. Enflasyon Hedeflemesinin Gerekçeleri Bir ülkede, enflasyonu direkt olarak hedefleyen bir para politikas› stratejisinin düzenlenmesi karar›, para politikas›yla yap›labilecekler ve yap›lamayacaklar konusuyla ilgili bir dizi faktöre ba¤l›d›r. Son yirmi y›lda iktisat biliminde ortaya ç›kan ortak bir yarg›ya göre, üretimi canland›rmak ve iflsizli¤i azaltmak amac›yla izlenen aktivist bir para politikas› enflasyona neden olmakta, ancak kal›c› nitelikte bir düflük iflsizlik ve kal›c› nitelikte bir yüksek üretim düzeyi yaratamamaktad›r. Bu nedenle para politikas›n›n temel amac› olarak fiyat istikrar›n›n kabul edilmesi tüm dünyada yayg›nlaflmaktad›r. Fiilen yaflanan olaylarla birlikte, bu stratejiyi uygulayan öncü baz› ülkelerde elde edilen baflar›, iktisat biliminin söz konusu ortak görüfle ulaflmas›nda önemli bir rol oynam›flt›r. 159 160 Para Teorisi ve Politikas› Fiyat ‹stikrar›na Duyulan Gereksinim Üretimi teflvik etmek ve iflsizli¤i düflürmek için aktivist para politikalar›n›n kullan›lmas›na karfl› tepkilerin geliflimi, temelleri Milton Friedman taraf›ndan at›lan bir görüfle dayand›r›lmaktad›r: Para politikas›n›n etkileri uzun ve de¤iflken bir gecikmeyle ortaya ç›kmaktad›r. Para politikas›n›n yarataca¤› etkilerin zaman› ve büyüklü¤ü konusundaki belirsizlik, üretimdeki dalgalanmalar› istikrara kavuflturmaya dönük çabalar›n arzulanan flekilde sonuçlanmamas› olas›l›¤›n› artt›rmaktad›r. Asl›nda aktivist para politikalar› zaman zaman ekonomiyi denge noktas›ndan daha da uzaklaflt›rmakta, para politikas›n›n durumu konusunda kamuoyunda ve hatta para politikas› kararlar›n› alanlarda, bir belirsizlik hakimse bu olumsuz etki daha da güçlenmektedir. Söz konusu belirsizlik, para politikas› kararlar›n› alanlar›n, üretim ve iflsizlikteki dalgalanmalar› azaltacak önlemleri baflar›yla uygulamalar›n› güçlefltirmektedir. Bu dönemdeki bir di¤er önemli geliflme, enflasyon ve iflsizlik aras›nda, uzun dönemde, ters yönlü bir iliflkinin mevcut olmad›¤›n›n genel olarak kabul edilmesidir. Phillips e¤risi olarak bilinen iliflkiye göre, genifllemeci bir politika arac›l›¤›yla k›sa dönemde üretimi artt›rmak ya da iflsizli¤i azaltmak mümkündür. Ancak, bu politika, daha yüksek bir enflasyonla sonuçlanmaktad›r. Fiyatlar yükseldi¤i zaman, hanehalklar› ve iflletmeler daha çok harcamaya ve üretmeye bafllarlar, zira yüksek nominal ücretler ve kâr düzeyi nedeniyle bu gruplar kendilerini daha iyi durumda hissederler ya da ekonomide talebin yükseldi¤ini fark ederler. Oysa ekonomide mevcut olan kapasite k›s›t› nedeniyle üretimdeki yükselme ya da iflsizlikteki düflüfl kal›c› olamaz. Ancak, fiyat art›fl› bekleyifllerini uyard›¤› için, enflasyondaki art›fl kal›c› olabilir. Bu nedenle k›sa dönem Phillips e¤risiyle ortaya ç›kan ters yönlü iliflki uzun dönemde sadece daha yüksek bir fiyat düzeyiyle sonuçlanmakta, reel ekonomik faaliyetler üzerinde olumlu bir etkisi söz konusu olmamaktad›r. Üretimi canland›rmak ve iflsizli¤i düflürmek amac›yla aktivist para politikas›n›n kullan›lmas›ndaki sorunlarla ilgili üçüncü geliflme genellikle para politikas›n›n zaman tutars›zl›¤› (time inconsistency) sorunu olarak adland›r›lmaktad›r. Zaman tutars›zl›¤› sorununun ortaya ç›kma sebebi, ücretlerin ve fiyatlar›n belirlenmesi sürecinde, gelecekte izlenecek para politikas›yla ilgili bekleyifllerin belirleyici bir rol oynamas›d›r. Politika kararlar›n›n tart›fl›lmas›nda bafllang›ç noktas›, genellikle özel sektör bekleyifllerinin veri oldu¤unun varsay›lmas›d›r. Söz konusu bekleyifller sabitken, politika kararlar›n› alanlar, beklenenden daha yüksek düzeyde bir para politikas› izleyerek üretimi canland›rabileceklerini (ya da iflsizli¤i düflürebileceklerini) bilirler. Sonuçta enflasyondan daha çok üretim cephesiyle ilgilenen karar al›c›lar beklenenden daha yüksek düzeyde genifllemeci bir para politikas› izleme e¤ilimi içerisinde olacaklard›r. Oysa iflçiler ve firmalar ücret ve fiyatlarla ilgili kararlar›n› izlenecek politika konusundaki bekleyifllerine dayand›rd›klar› için, karar al›c›lar›n genifllemeci para politikalar› izleme e¤iliminde olduklar›n›n ay›rd›na var›rlar ve onlar da enflasyonla ilgili bekleyifllerini yükseltirler. Sonuçta ücretler ve fiyatlar da yükselecektir. Söz konusu zaman tutars›zl›¤› modellerinin, genel olarak sonucu flu flekilde özetlenebilir: Para politikas› kararlar›n› alanlar›n firmalar› ve iflçileri flafl›rtmas› mümkün de¤ildir. Dolay›s›yla bu tür genifllemeci bir para politikas› stratejisi, ortalama anlamda, daha yüksek bir üretim düzeyi yaratmaz, ama daha yüksek bir enflasyon ile sonuçlan›r. Zaman tutars›zl›¤› sorununa göre üretimi teflvik etmek amac›n› sürekli olarak ön planda tutan bir merkez bankas›, üretim cephesinde bir kazanç elde etmeksizin enflasyonist bir yanl›l›kla karfl› karfl›ya kal›r. Bu nedenle merkez bankas›, optimal bir biçimde faaliyet gösterdi¤ine inansa bile, sonuçta optimalite d›fl› bir neticeyle karfl›lafl›r. 161 Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi Aktivist para politikalar›na yöneltilen dördüncü elefltiri, fiyat istikrar›n›n daha etkin çal›flan bir ekonomik sistemi gündeme getirdi¤i ve bunun da yaflam standartlar›n› yükseltti¤i fleklindedir. E¤er fiyat istikrar› sa¤lanamazsa (enflasyonist bir ortam söz konusuysa) toplum baz› iktisadi maliyetleri yüklenmek durumundad›r. Yüksek enflasyonunun (genellikle y›ll›k % 30’dan daha yüksek bir enflasyonun yafland›¤› ortam) yafland›¤› ülkelerde söz konusu maliyetler çok daha yüksek olmas›na karfl›n, son dönemlerde yap›lan çal›flmalar düflük enflasyonist ortamlarda bile ciddi maliyetlerin ortaya ç›kabilece¤ini göstermifltir. Son y›llarda para politikas›n›n temel amac› olarak fiyat istikrar›n›n kabul edilmesinin tüm dünyada yayg›nlaflmas›n›n nedenleri nelerdir? Hedefin Seçimi Merkez bankalar›n›n büyük bir bölümü taraf›ndan kullan›lan nominal bir çapa, parasal taban, M1,M2 ya da M3 gibi bir parasal büyüklü¤e iliflkin büyüme oran› hedefidir. E¤er dolafl›m h›z›, nispeten sabit bir seyir izliyorsa ya da önceden belirlenebilirse, parasal büyüklü¤ün art›fl oran› fleklindeki hedef, nominal gelirin istikrarl› bir büyüme oran› seyri içinde kalmas›n› sa¤layabilir ve bu da uzun dönemde fiyat istikrar›n› beraberinde getirir. Bu tür bir ortamda, bir parasal büyüklü¤ün nominal çapa olarak kullan›lmas›n›n baz› avantajlar› vard›r. Öncelikle baz› parasal büyüklükler (özellikle dar tan›ml›lar), merkez bankas› taraf›ndan çabuk ve etkin bir flekilde kontrol edilebilmektedir. ‹kinci olarak, parasal büyüklükler k›sa gecikmelerle do¤ruluk pay› yüksek bir flekilde ölçülebilmektedir. Üçüncü olarak, parasal büyüklük k›sa sürede bilinir hale geldi¤i için, nominal çapa olarak kullan›lmas› para politikas›n›n fleffafl›¤›n› artt›r›r. Para politikas›n›n bu özelli¤e sahip olmas›n›n önemli avantajlar› söz konusudur. Parasal bir büyüklük, para politikas›n›n içinde bulundu¤u durumla ve karar al›c›lar›n niyetleriyle ilgili olarak, kamuoyuna ve piyasalara an›nda bir sinyal verir ve böylece enflasyonist bekleyifllerin sabitlenmesine yard›mc› olur. Ayr›ca, parasal büyüklük hedefinin fleffafl›¤›, merkez bankas›n›n, enflasyonu düflük tutma konusunda, kamuoyu nezdinde, hesap vermesini gerektirdi¤i için, genifllemeci para politikas›n›n izlenmesi konusunda, merkez bankas› üzerindeki bask›lar›n azalmas›na neden olur. ‹lke olarak, parasal büyüklüklerin hedeflenmesi, birçok önemli avantaja sahip olmas›na karfl›n, uygulamada bu avantajlar›n kullan›labilmesi ancak, parasal büyüklükle nominal gelir aras›nda, yüksek ölçüde, belirlenebilir bir iliflkinin bulunmas›na ba¤l› olmaktad›r. Ne yaz›k ki birçok ülkede, dolafl›m h›z› büyük dalgalanmalar göstermektedir. Son 20 y›lda parasal büyüklüklerle amaç de¤iflkenler aras›ndaki iliflkilerde ciddi bozulmalar oldu¤u tespit edilmektedir. Sonuçta parasal büyüklük hedeflerinin nominal çapa olarak kullan›lmas›, oldukça sorunlu olmaya bafllam›fl ve birçok ülke 1970’li y›llarda uygulamaya koyduklar› parasal hedefleri 1980’lerde terk etmifltir. Do¤al olarak, para politikas› kararlar›n› alanlar da alternatif nominal çapalar aramaya yönelmifllerdir. Genellikle tercih edilen bir di¤er nominal çapa, yerli ülke para biriminin de¤erinin, düflük enflasyon yaflanan bir yabanc› ülkenin para birimine göre sabitlenmesidir. Bu konudaki bir di¤er alternatif yol, yerli para biriminin yabanc› bir para birimine ba¤lanarak, önceden belirlenen bir seyri izlemesidir (crawling-peg). Döviz kuru çapas›, ülke merkez bankas›n›n ön taahhüdü oldu¤u için, zaman tutars›zl›¤› sorunundan kurtulma avantaj› getirmekte, böylece merkez bankas›, döviz kurunun devalüe edilmesine yol açacak, afl›r› genifllemeci politikalar izleyememektedir. Öte SIRA S‹ZDE 1 162 Para Teorisi ve Politikas› yandan, döviz kurunun çapa olarak kullan›lmas›, yerli ülkedeki enflasyonun, takip edilen ülkenin enflasyon düzeyine yaklaflaca¤› konusundaki bekleyiflleri uyararak, ülkedeki enflasyonist bekleyiflleri düflürmek gibi bir avantaja da sahiptir. Nominal döviz kurunun çapa olarak kullan›lmas›n›n belki de en önemli avantaj›, izlenecek para politikas› stratejisinin, kamuoyu taraf›ndan kolayca anlafl›labilmesidir. Oysa, sabit döviz kuru rejimi maliyetsiz de¤ildir ve s›n›rlamalar› söz konusudur. Sabit bir döviz kuru rejiminde, bir ülke, kendi para politikas› üzerinde tam olarak kontrol kuramaz. Yurtiçi floklar karfl›s›nda para politikas›n›n kullan›lamamas›n›n yan›nda, döviz kurunun ba¤land›¤› yabanc› ülkede yaflanan floklar karfl›s›nda da yerli ülkedeki para politikas›n› kullanmak mümkün de¤ildir. Bunun d›fl›nda günümüz dünyas›nda mevcut olan aç›k ve globalleflmifl sermaye piyasalar› ortam›nda, sabit döviz kuru rejimi, döviz kurlar›nda büyük ölçekli de¤iflikliklere neden olarak, ekonomide olumsuzluklara yol açabilir. Bu tür dengesizliklerin, ekonomide neden olaca¤› büyük çapl› olumsuzluklar›n boyutu, son yaflanan Meksika krizinde görülmüfltür. Bask› alt›na girdi¤i zaman, yerli para biriminin de¤erini koruma çabalar› faiz oranlar›nda önemli ölçüde art›fl gerektirebilir. Bu da direkt olarak tüketim ve yat›r›m harcamalar›nda bir daralmaya ve sonuçta bir ekonomik durgunlu¤a yol açabilir. Ayr›ca, yerli para biriminin büyük ölçüde de¤er yitirmesi tüm bankac›l›k sisteminde bir krize ve dolay›s›yla ülke ekonomisinin derin bir depresyona girmesine neden olabilir. Bir enflasyon hedefi, fiyatlar›n izleyece¤i seyir aç›s›ndan, bir nominal çapa olana¤› vermekte ve sabit döviz kuru çapas›nda oldu¤u gibi, kamuoyu taraf›ndan kolayca anlafl›lma gibi bir avantaja sahip olmaktad›r. Ortaya ç›kan fleffafl›k, enflasyonist bekleyifllerin düflürülmesine destek olurken, enflasyon konusunda, arzulanan sonucun elde edilmesine de yard›mc› olmaktad›r. Yine sabit döviz kuru ya da parasal hedefleme stratejisinde oldu¤u gibi, enflasyon hedeflemesi, k›sa vadeli üretim canlanmalar› sa¤layacak ve zaman tutars›zl›¤› yaratacak politikalar izleme konusunda, para otoritelerinin üzerindeki bask›y› da azaltacakt›r. Öte yandan, enflasyon hedeflemeye dönük para politikas› stratejisi, sabit döviz kuru ya da parasal hedefleme stratejilerinden kaynaklanan baz› sorunlardan kaç›nma olana¤› da vermektedir. Örne¤in; sabit döviz kuru stratejisinin aksine, enflasyon hedeflemesi, bir ülkenin ba¤›ms›z bir para politikas› yürütmesine olanak tan›maktad›r. Dolay›s›yla para otoriteleri, yurtiçi floklara müdahale edebilir ve yerli ekonomiyi yabanc› floklar›n etkisinden koruyacak önlemler alabilirler. Öte yandan enflasyon hedeflemesi, parasal büyüklükle nominal gelir aras›ndaki ba¤lant› üzerinde yo¤unlaflma ihtiyac›n› ortadan kald›rd›¤› için, dolafl›m h›z› floklar›n›n neden oldu¤u sorunlardan kaç›nma olana¤›n› da sunar. Zira enflasyon hedeflemesinde, mevcut tüm enformasyon, enflasyonu tahmin etmek amac›yla bir araya getirilmekte ve enflasyon konusunda, arzu edilen sonucun al›nabilmesi için, gerekli para politikas› düzenlemeleri yap›lmaktad›r. Enflasyon hedeflemesi baz› dezavantajlara da sahiptir. Para politikas›n›n enflasyon üzerindeki etkileri konusundaki belirsizlik nedeniyle para otoriteleri enflasyonu kolayca kontrol edemezler. Bu nedenle döviz kurunu sabitlemek ya da belirli bir parasal büyüklük hedefini baflarmak gibi, kesin do¤rulukla enflasyon hedefini gerçeklefltirebilmek, para politikas› kararlar›n› alanlar aç›s›ndan oldukça zordur. Bunun d›fl›nda, para politikas›n›n enflasyon üzerindeki etkileriyle ilgili gecikmeler oldukça uzun (örne¤in; geliflmifl ülkelerde bu süre iki y›ldan daha uzundur) oldu¤u için, bir ülkede para politikas›n›n enflasyon hedefleme konusundaki baflar›s›n›n de¤erlendirilebilmesi oldukça uzun bir sürenin geçmesini gerektirmektedir. Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi 163 Oysa bu tür bir sorun sabit döviz kuru rejiminde ya da parasal büyüklük hedeflemesinde ortaya ç›kmamaktad›r. Enflasyon hedeflemenin bir di¤er dezavantaj›, bu tür bir stratejinin üretim düzeyinin istikrar›n› göz ard› eden bir kural olarak de¤erlendirilebilmesidir. Kat› bir flekilde yorumlan›rsa bir enflasyon hedefi, enflasyon üzerinde daha s›k› bir kontrol olana¤› tan›mas›na karfl›n, üretimde daha büyük ölçüde de¤iflkenli¤e neden olabilir. Örne¤in; enflasyon oran›n› artt›ran ve üretimi azaltan negatif bir arz floku say›sal olarak tespit edilmifl olan enflasyon hedefinin tutturulmas› için, s›k› para politikas› uygulanmas›n› gündeme getirir. Oysa bu tür bir politika, üretimi daha da düflürece¤i için, zarar görenlerin say›s› artacakt›r. Aksine, dolafl›m h›z› floklar›n›n olmad›¤› bir ortamda, parasal büyüklük hedefi nominal gelirin art›fl›n› hedeflemekle ayn› fleydir. Zira nominal gelir art›fl›, reel üretim art›fl›yla enflasyonun toplam›na eflit olmaktad›r. Negatif arz floku fiyatlar› yükseltip reel üretimi düflürdü¤ü için, nominal gelir üzerindeki etkisi, enflasyon üzerindeki etkisinden daha küçük olacakt›r; bu da para politikas›nda daha az bir s›k›laflmaya neden olur. Enflasyon Hedefleme Stratejisinin Yürütülmesi Enflasyon hedeflemesi, “düflük ve istikrarl› bir enflasyona ulaflmay› ve bunu muhafaza etmeyi isteyen bir ülkede para politikas›n›n temel hedefinin fiyat istikrar› olmas› gerekti¤i” fleklinde ifade edilebilecek basit bir önermeden kaynaklanmaktad›r. Tart›flmas›z gibi görünen bu husus, k›sa süre öncesine kadar para sorunlar›yla ilgilenen iktisatç›lar aras›nda uzun y›llar süren bir tart›flman›n merkezinde yatmaktayd›. Günümüzde bu önermeyle ilgili olarak iktisatç›lar aras›nda genifl bir görüfl birli¤i do¤mufl ve önceden beri süregelen tart›flmalar afla¤›daki dört temel hususta, bir uzlaflma ortaya ç›kmas›yla sonuçlanm›flt›r: 1. Para arz›ndaki bir art›fl, orta vadeden uzun döneme kadar nötrdür, yani parasal genifllemenin üretim ya da iflsizlik üzerinde nihai bir etkisi yoktur, sadece fiyatlar› etkiler. 2. Enflasyon, hem kaynak tahsisi anlam›nda (etkinlik maliyeti) hem de uzun dönemli üretim art›fl› anlam›nda (süper nötrlük) bir maliyet getirmektedir, 3. Para k›sa dönemde nötr de¤ildir. Yani para politikas› üretim ve iflsizlik gibi bir dizi reel de¤iflken üzerinde önemli geçici (k›sa süreli) etkilere sahiptir. Ancak, bu etkilerin niteli¤i ya da büyüklü¤ü, kendilerini gösterme süresi ve ekonominin di¤er bölümlerine yans›malar› konular›nda genellikle eksik bir anlay›fl söz konusudur. 4. Para politikas›, enflasyon üzerinde süresi belirsiz bir gecikmeyle etkili olmakta ve enflasyon üzerindeki etkisi de¤iflkenlik göstermektedir. Bu iki faktör, merkez bankas›n›n, dönem baz›nda enflasyonu kontrol edebilme gücünü azaltmaktad›r. Enflasyon hedeflemesini savunanlar taraf›ndan bu listeye ilave edilen beflinci bir uzlafl› noktas›ndan daha söz etmek mümkündür. Buna göre, merkez bankas›n›n, para politikas› araçlar›n›n belirlemesini yaparken, duruma göre davranma olana¤›na sahip olmas›, para politikas›na enflasyonist bir yanl›l›k kazand›rmaktad›r. Daha önce de sözü edilen bu dinamik tutars›zl›k, uygun bir taahhüt tekni¤inin gelifltirilmemifl olmas› durumunda, para otoritelerinin güvenilir bir düflük enflasyon taahhüdünde bulunmalar›na engel olmaktad›r. Bu ortamda para otoriteleri, düflük enflasyon hedefinin yerine, bir baflka hedefi öne ç›kartmak durumundad›r. Yukar›da s›ralanan ilk 4 maddede belirtilen hususlarda ortaya ç›kan görüfl birli¤i kadar genifl olmasa da beflinci hususta ortaya ç›kan bir uzlafl›dan söz etmek mümkündür. Enflasyon hedeflemesi: Düflük ve istikrarl› bir enflasyona ulaflmay› ve bunu muhafaza etmeyi isteyen bir ülkede para politikas›n›n temel hedefinin fiyat istikrar› olmas› gerekti¤i fleklinde ifade edilebilecek basit bir önermeden kaynaklanmaktad›r. 164 Para Teorisi ve Politikas› Ancak, bu konu üzerine gerçeklefltirilen mevcut tart›flmalar, enflasyon hedeflemesinin gereklili¤i hususunda de¤il, sadece uygulama yöntemiyle ilgili olmaktad›r. Asl›nda zaman tutars›zl›¤› sorunu önemli olsun ya da olmas›n, fluras› bir gerçektir ki merkez bankalar›n›n faiz oranlar›n› yükseltmeleri durumunda ald›klar› elefltiri, düflürmeleri halinde ald›klar› elefltiriden daha fazlad›r. Öte yandan ekonomik faaliyetleri canl› tutmak ya da fiyat istikrar› amac›yla çeliflkili di¤er amaçlar› ön planda tutmak konusunda, merkez bankalar›n›n üzerinde sürekli ve yo¤un bask›lar›n bulundu¤u da bir gerçektir. Enflasyon hedeflemesi, enflasyonu para politikas›n›n somut ve tek hedefi haline getirerek, yukar›daki sorunlar› gidermeye yard›mc› olmaktad›r. Böylece merkez bankas›, enflasyonist bask›lar ortaya ç›karmadan önce, önceden belirlenmifl politika de¤iflikliklerini izleyerek ileriye dönük bir uygulamaya kavuflmaktad›r. Enflasyon Hedeflemesinin Ön fiartlar› ve Özellikleri Enflasyon hedeflemesi uygulamay› isteyen bir ülkenin karfl›lamas› gereken ilk gereklilik, para politikas›n›n yürütülmesinde merkez bankas›n›n ba¤›ms›z olmas›d›r. Ancak bu, sözkonusu merkez bankas›n›n tam ba¤›ms›z olmas› anlam›na gelmemekte, belirlenen nominal bir amaca dönük olarak para politikas› arac›n› serbestçe oluflturmada para otoritelerinin yeterince güce sahip olmalar› anlam› tafl›maktad›r. Bir di¤er deyiflle belirli bir ölçüde, araç ba¤›ms›zl›¤›n›n bulunmas› gerekmekte, ancak amaç ba¤›ms›zl›¤› yüzde yüz anlam›nda gerekli olmamaktad›r. Ancak, hemen belirtmek gerekir ki bu flart, sadece enflasyon hedeflemesine dönük bir flart de¤ildir, aksine di¤er finansal politikalardan ayr› olarak, para politikas›n›n formüle edilmesinde de ayn› ön flart gereklidir. Para politikas› analizi yapan ve mevcut sorunlar› tart›flan çal›flmalarda, geliflmifl ülkelerin, bu ön flart› yerine getirdi¤i genellikle kabul edilen bir durumdur. Bu flart› yerine getirebilmek için, bir ülkenin mali tahakküm belirtileri göstermemesi gerekir. Bir di¤er deyiflle para politikas›n›n yürütülmesi, ülke maliyesinin yap›sal özellikleri taraf›ndan belirlenmemeli ya da k›s›tlanmamal›d›r. Genel olarak bu flart, kamu sektörünün merkez bankas›ndan (bankac›l›k sisteminden) direkt olarak borçlanmas›n›n hiç olmamas›n› ya da düflük düzeyde olmas›n›, kamu sektörünün genifl bir gelir taban›na sahip olmas›n› ve sistematik olarak senyoraj gelirine ba¤l› olmamas›n›, yurtiçindeki finansal piyasalar›n kamu borcunu emmeye olanak tan›yacak ölçüde derinleflmifl olmas›n› ve kamu borç stokunun olumsuz dinamikler ve sonuçlar yaratacak ölçüde büyük olmamas› gerekti¤ini ifade etmektedir. Bu flartlar›n yerine getirilememesi, o ülkenin, kaç›n›lmaz olarak enflasyonist bask›lara maruz kalaca¤›, formal ya da informal biçimde bir indeksleme mekanizmas›n›n, özellikle iflgücü ve sermaye piyasalar›nda gündeme gelece¤i ve ekonominin nominal de¤iflkenleri ön plana ç›karaca¤› anlam›na gelmektedir. Maliye politikas› kaynakl› bu tür bir enflasyonist süreç, nominal bir hedefe ulaflmay› amaçlayan para politikas›n›n etkinli¤ini düflürecek ve merkez bankas›n›, boyutlar› gittikçe yükselen uyumcu bir para politikas› izlemeye yönlendirecektir. Para politikas›n›n tamamen uyumcu yap›ya bürünece¤i enflasyon oran›n›n ne oldu¤u, ampirik olarak ya da analitik olarak iyi tan›mlanm›fl de¤ildir. Ancak, art arda birkaç y›l, %15%25 aras›nda y›ll›k enflasyon yaflayan bir ülkenin, enflasyon oran›nda önemli ve kal›c› bir düflüfl sa¤lamak için tek bafl›na para politikas›na ba¤l› kalmamas› gerekti¤i hususunda genel bir anlay›fl oldu¤unu belirtmek gerekir. Enflasyon hedeflemesinin uygulamas›nda ikinci ön flart, herhangi bir flekilde otoriteler taraf›ndan bir di¤er nominal de¤iflkenin (örne¤in; ücretler ya da nominal Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi döviz kuru) izleyece¤i seyir ya da buna iliflkin bir hedef düzeyi konusunda bir taahhütte bulunulmamas› gereklili¤idir. Sabit döviz kuru sistemini tercih eden bir ülke izledi¤i para politikas›n›, döviz kuru hedefinin emrine veriyor demektir ve özellikle sermaye mobilitesinin söz konusu oldu¤u bir ortamda (ki bu durum özellikle geliflmekte olan ülkelerle ilgilidir), bir baflka nominal de¤iflkenin hedeflenmesi mümkün de¤ildir. Yukar›da ortaya konmaya çal›fl›lan iki temel flart› yerine getiren bir ülke, ilke olarak, para politikas›n› enflasyon hedeflemesine uygun biçimde yönlendirebilir. Bunu gerçeklefltirebilmek için para otoriteleri, flu dört faktörü kapsayacak flekilde para politikas› stratejisini oluflturmal›d›rlar: 1. Enflasyon oran› için ileriye dönük somut say›sal hedefler 2. Di¤er tüm hedeflerin üzerinde, para politikas›n›n enflasyon hedefine yönlendirilece¤i konusundaki niyetleri son derce aç›k ve tart›flmaya neden olmayacak biçimde göstermek. 3. Enflasyon tahminlerini gerçeklefltirmek amac›yla kullan›lacak, gelecekteki enflasyona iliflkin enformasyon tafl›yan gösterge ve de¤iflkenlerin kullan›ld›¤› bir model oluflturmak. 4. Enflasyon tahminlerinin temel ara hedef olarak kullan›ld›¤› ve enflasyonist bask›lar karfl›s›nda kullan›lacak araçlar›n belirlendi¤i ileriye dönük bir faaliyet prosedürü oluflturmak. Yukar›da verilen bu liste, daha önce verilen iki ön flart›n d›fl›nda, para otoritelerinin yurtiçi enflasyon oran›n› modellemek ve tahmin edebilmek için gerekli kurumsal ve teknik kapasiteye sahip olduklar›, enflasyonu belirleyen unsurlar›n enflasyon oran› üzerinde hangi sürede etkili oldu¤u konusunda bilgilerinin ya da tahminlerinin oldu¤unu, parasal de¤iflikliklerin temel makro ekonomik de¤iflkenleri etkileme biçimi ve aç›klad›klar› faaliyet prosedüründe kullan›lacak çeflitli para politikas› araçlar›n›n nispi etkinlikleri konusunda güçlü bilgilere sahip olduklar› varsay›lmaktad›r. ENFLASYON HEDEFLEME STRATEJ‹S‹ AMAÇ 2 Enflasyonu do¤rudan hedeflemeye dönük bir para politikas› stratejisinin nas›l yürütülece¤ini aç›klayabilmek. Bu bölümde, enflasyon hedeflemesinin ay›rt edici özelliklerini ayr›nt›l› olarak ortaya koymaya çal›flacak ve enflasyon hedefinin yürütülmesiyle ilgili pratik sorunlar› tart›flaca¤›z. Enflasyon hedeflemesi stratejisini uygulayan ülkelerde, yaflanan tecrübelerin ortaya koydu¤u sorunlar flu flekilde s›ralanabilir. Hedefi kim belirleyecektir? Hedefin di¤er para politikas› araçlar›yla iliflkisi nas›ld›r? Hedefe iliflkin uygun tan›m nedir? Enflasyona iliflkin tahminlerin, uygulanacak stratejideki önemi ve rolü nedir? Hedefin baflar›lmas›nda merkez bankas›, hangi ölçüde hesap verebilir olmal›d›r? Hedefin Tespiti Enflasyona iliflkin hedefi kimin tespit edece¤i hususu merkez bankas›n›n ba¤›ms›zl›¤›yla yak›ndan ilgili bir husustur. Bu anlamda merkez bankas›n›n ba¤›ms›zl›¤› kendi amaçlar›n› belirleme serbestli¤i anlam›na gelmemektedir. Merkez bankas›n›n, amaç belirleme aç›s›ndan ba¤›ml› olmas› (para politikas› amaçlar›n›n hükümet ya da yönetim taraf›ndan belirlenmesi), ancak araçlar›n uygulanmas› aç›s›ndan ba- 165 166 Para Teorisi ve Politikas› ¤›ms›z olmas› (yani belirlenen amac›n yerine getirilmesinde para politikas› faaliyetlerine bir s›n›r getirilmemesi) merkez bankas› aç›s›ndan daha uygundur. Enflasyon hedefinin aç›klanmas›, enflasyon hedeflemesi stratejisi uygulayan ülkelerde farkl›l›klar göstermektedir. Baz› ülkelerde (Avusturya, Finlandiya ve ‹sveç) enflasyon hedefi, hükümetle herhangi bir temasta bulunmaks›z›n, direkt olarak merkez bankas› taraf›ndan kamuoyuna aç›klanmaktad›r. Bu stratejiyi uygulayan di¤er ülkelerde (Kanada ve Yeni Zelanda) enflasyon hedefi Maliye Bakan› ve merkez bankas› governörü aras›ndaki ortak bir anlaflmayla belirlenmektedir. Enflasyon hedefinin merkez bankas› taraf›ndan belirlenip kamu oyuna aç›kland›¤› ülkelerde, belirlenen hedef, ço¤u zaman sonradan hükümet taraf›ndan onaylanmaktad›r. Bu durum, ülke ekonomisini yönlendiren karar al›c›lar aras›nda anlaflmay› teflvik edici oldu¤u için, oldukça yararl› bir yol olarak de¤erlendirilmektedir. Enflasyon hedefinin merkez bankas› taraf›ndan tek tarafl› olarak aç›klanmas›, hedefin hükümet taraf›ndan desteklenmemesi durumunda, enflasyon hedeflemesi stratejisinin etkinli¤i azal›r ve kredibilitesi zay›flar. Belirlenen bir enflasyon hedefi, merkez bankalar› taraf›ndan haz›rlanan dokümanlar›n (tebli¤, yönetmelik, sirküler vb) hiçbirisinde somut olarak yer almamaktad›r. Aksine bu stratejiyi izleyen merkez bankalar›, belirlenen hedefi, nihai amaçlar› olan fiyat istikrar›n›n gerçeklefltirilmesinde bir faaliyet biçimi olarak de¤erlendirmektedirler. K›sa dönem Phillips e¤risi ile ortaya konan k›sa dönemdeki ters yönlü iliflki veriken, amaçlar› aras›nda enflasyonun yan› s›ra, tam istihdam›nda bulundu¤u merkez bankalar›, bir amac› di¤erine tercih edebilecekleri fleklinde de¤erlendirebilirler. Bu sorunu ortadan kald›rmak için, merkez bankalar› uzun dönemde üretim ve enflasyon aras›nda ters yönlü bir iliflki bulunmad›¤› görüflünü benimsemifllerdir. Buna göre, uzun dönemde daha yüksek bir ekonomik büyümenin gerçeklefltirilmesine yard›mc› olabilmek için, merkez bankalar›na düflen görev, düflük bir enflasyon oran›n›n sürdürülmesini sa¤lamakt›r. Para Politikas›n›n Di¤er Amaçlar›yla ‹liflkiler Enflasyon hedeflemesi rejiminde, para politikas›n›n en önemli amac›, belirlenen enflasyon hedefinin baflar›lmas›d›r. Di¤er amaçlar, enflasyon hedefiyle uyumlu olduklar› sürece göz önüne al›nabilir. Örne¤in; enflasyon hedeflemesi, sabit döviz kuru rejimiyle uyumlu de¤ildir. Asl›nda enflasyon hedeflemesi stratejisini uygulayan baz› ülkelerde, enflasyon hedefi ,do¤rudan sabit döviz kuru rejiminin yerine kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Sabit döviz kuru rejiminde, para politikas›n›n içselli¤i veriyken, orta vadede, yerli para biriminin ba¤land›¤› yabanc› ülkede mevcut olan enflasyon oran›nda çok farkl› bir enflasyon oran›n› hedeflemek mümkün de¤ildir. Döviz kuru için belirlenen aral›k, enflasyon tahmini için kullan›labilir ve gerçeklefltirilen bu tahmine göre para politikas› kararlar› al›nabilir. Tam istihdam amac›, enflasyon hedefiyle her zaman çeliflkili olmak zorunda de¤ildir. Uzun dönemde enflasyon hedefinin gerçeklefltirilmesi, para politikas›n›n tam istihdam amac›na ulaflmada yapabilece¤i en iyi katk›d›r. Ancak, k›sa dönemde her iki amaç aras›nda bir çeliflki söz konusu olabilir. Bir talep floku durumunda, para politikas›n›n gösterece¤i tepki, enflasyon hedeflemesinde de tam istihdam amac›nda da ayn›d›r. Para politikas› tepki fonksiyonunda, enflasyon oran›n›n kullan›lmas› ve uyar› sinyallerinin hayata geçirilmesi, enflasyon hedefinin neden oldu¤u arz floku karfl›s›nda gösterilecek tepkinin, tam istihdam amac›yla çeliflmeyece¤ini ifade etmektedir. Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi Enflasyon hedeflemesi rejiminde para ve maliye politikalar›n›n amaçlar› aras›nda da somut bir iliflki söz konusudur. Para politikas›, maliye politikas›n›n enflasyonun gelece¤i üzerindeki etkilerini göz önüne almak, maliye politikas› da enflasyon hedefini destekleyici olmak durumundad›r. Örne¤in; büyük miktarlara ulaflm›fl bir kamu borç stoku, gelecekte, enflasyonun ortaya ç›kaca¤› yönündeki bekleyiflleri uyarabilir ve bu da k›sa dönemde enflasyon hedefine ulaflma konusunda, merkez bankas›n›n iflini güçlefltirebilir. Sonuçta ortaya ç›kan yüksek faiz oranlar›, devletin borç servisi yükünü artt›rabilir ve borç stokunun yükselmesine neden olabilir. Görüldü¤ü gibi, böyle bir durumda, yüksek faiz oran› yüksek borç fleklinde bir k›s›r döngü ortaya ç›kabilir. Hedefin Tan›m› Enflasyon hedefinin tan›mlanmas›, bu stratejiyi uygulayan ülkelden ülkeye de¤ifliklik göstermektedir. Söz konusu temel farkl›l›klar, hangi fiyat indeksinin kullan›laca¤›, hedefin düzeyi ve enflasyon hedefinin bir aral›k olarak m› yoksa belirli bir nokta olarak m› tespit edilece¤i hususlar›yla ilgilidir. Hedefin Düzeyi Enflasyon hedefi, birçok ülkenin fiyat istikrar›na bak›fllar›n› ve bu kavram› nas›l yorumlad›klar›n› göstermektedir. Teoride, s›f›r enflasyon ortam›, fiyat istikrar›n› ifade etmek üzere kullan›lmaktad›r. Ancak uygulamada fiyat istikrar› kavram›, ölçüm ve nominal rijitlikler gibi hususlardan etkilenmektedir. Tüketici fiyat indeksinin(TÜFE)) hesaplanmas›ndaki yanl›l›k, uygulamada, fiyat istikrar›n›n s›f›r enflasyon olarak de¤il, TÜFE’deki art›fllara iliflkin küçük bir pozitif de¤er olarak de¤erlendirilmektedir. TÜFE hesaplamas›ndaki yanl›l›k, yeni mallar›n indekse dahil edilmesi, stoklar›n de¤iflmesi, kalite de¤ifliklikleri ve temel tüketim sepetindeki de¤iflmelere ba¤l› olarak ortaya ç›kan nispi fiyat de¤iflmelerine tüketicilerin uyum göstermelerinden kaynaklanmaktad›r. Bu hususlar›n tamam›, fiyat indeksinin hesaplanmas›na özgüdür ve ülkedeki istatistik bürosunun çal›flmalar›yla ilgilidir. Merkez bankalar› da s›f›rdan farkl› bir enflasyon hedefinin tespit edilmesi gerekti¤i hususunda baz› gerekçeler öne sürmüfllerdir. Öncelikle fiyatlar›n ve ücretlerin afla¤› do¤ru rijit olmas› olas›l›¤›, küçük oranl› pozitif bir enflasyonun nispi fiyatlar›n uyum göstermesine olanak tan›yaca¤› öne sürülmektedir. ‹kinci olarak; nominal faiz oranlar› s›f›rla s›n›rland›r›ld›¤› için, s›f›r enflasyon hedefi negatif reel faiz oran›n›n sözkonusu olamayaca¤›n› ifade etmektedir. Oysa kimi zaman, özellikle resesyonun son aflamalar›ndan ekonomik canlanmay› teflvik etmek için, negatif reel faiz oran› gerekli olabilmektedir. Ekonomi düflük enflasyon rejimine uyum gösterdi¤i zaman, ücretler ve fiyatlardaki afla¤›ya do¤ru rijitlik azalabilir ve dolay›s›yla ekonomik büyümeyi teflvik edebilmek için reel faiz oran›na duyulan ihtiyaç da ortadan kalkabilir. Ancak, özellikle geçifl döneminde, afla¤›ya do¤ru nominal rijitlik enflasyon oran›na bir taban getirebilir ve dezenflasyonist sürecin maliyetini artt›rabilir. Enflasyon hedefleri, genellikle y›ll›k % 2 civar›nda bir enflasyon oran›nda merkezileflmektedir. Böylesine düflük enflasyon düzeylerinde, daha düflük bir enflasyon oran›n› (örne¤in; %1) hedeflemenin yararlar› konusunda, yeteri kadar ampirik kan›t bulunmamakta, ancak, bu tür düflüflün, oldukça maliyetli olaca¤› hususunda görüfl birli¤i bulunmaktad›r. Bu tür bir ortamda elde edilecek yarar, belirsizli¤in azalmas›ndan kaynaklanabilir. 167 168 Para Teorisi ve Politikas› Fiyat ‹ndeksinin Seçimi Hedeflenen enflasyon oran›n›n hesaplanmas› için tercih edilen fiyat indeksi, ülkeler aras›nda, tüketici fiyat indeksinin hesaplanmas›ndaki metodolojik farkl›l›klar› ve TÜFE enflasyon oran›n›n arz floklar› karfl›s›ndaki hassasiyetini yans›tmaktad›r. Genel anlamda uygulama, enflasyon hedefinin GSMH deflatörü ba¤lam›nda de¤il. TÜFE ba¤lam›nda belirlenmesidir. Zira kamuoyu fiyat indeksiyle daha yak›ndan ilgilenmektedir. Öte yandan fiyat indeksi daha k›sa sürede aç›klanmakta ve revizyona tabi tutulmamaktad›r. Ancak GSMH deflatörü de daha genifl bir kapsama sahiptir. Baz› ülkeler yay›nlanan ya da manfletlere ç›kan TÜFE enflasyon oran›n› de¤il,TÜFE’ne ba¤l› olarak elde edilen “çekirdek” enflasyon ölçütünü kullanmaktad›r. Çekirdek enflasyon oran› üzerinde durulmas›n›n amac›, enflasyon oran›ndan parasal olmayan belirleyicilerin etkilerini ay›klamakt›r. Baz› ülkeler, çekirdek enflasyon hedefini kullan›rken, TÜFE’nin hesaplamas›nda kullan›lan baz› bileflenleri hesaba katmamaktad›rlar. Örne¤in; Kanada ve Finlandiya dolayl› vergilerdeki de¤ifliklikleri d›flar›da b›rakmakta ve böylece maliye politikas› de¤iflikliklerinin para politikas›nda istenmeyen de¤ifliklikler yaratmas›na engel olunmaktad›r. ‹lke olarak sözü edilen bu bileflenin ay›rt edilmesi de oldukça kolayd›r. Kanada ve Finlandiya’da kullan›lan çekirdek enflasyon oran›,yüksek ölçüde de¤iflken olma e¤ilimi gösteren, ancak uzun dönemde (iki ya da üç y›l) ortalama de¤ere geri dönen bir kavram olarak de¤erlendirilen g›da ve enerji fiyatlar›n› da d›flar›da b›rakmaktad›r. Sözü edilen bu son sorunun çözümlenebilmesi için önerilen bir yöntem, enflasyon hedefinin bir y›ldan daha uzun bir süre için tan›mlanmas› ve böylece k›sa dönemli dalgalanma e¤ilimi gösteren fiyat de¤iflikliklerinin dengelenmesidir. Öte yandan bu amaçla y›ll›k enflasyon oran›n›n hareketli ortalamas› da kullan›labilmektedir. Ancak, geleneksel olarak bir y›ll›k bir sürenin kullan›lmas› genel bir yaklafl›md›r. Ekonomideki tüm fiyat ve ücretlere iliflkin kararlar al›n›rken yay›nlanan manflet enflasyon oran› esas al›n›yorsa çekirdek enflasyon oran› üzerinde yo¤unlafl›lmas› sorun yaratabilmektedir. Ancak, manflet enflasyon oran›ndaki de¤iflmeler karfl›s›nda fiyatlar›n ve ücretlerin gösterece¤i tepkiyi çekirdek enflasyon oran› ile yakalamak da mümkündür. Bunun ötesinde, çekirdek enflasyon oran›, fleffaf bir de¤er olmad›¤› fleklinde elefltirilebilir. Ancak, söz konusu oran ülkedeki istatistik bürosu taraf›ndan hesaplan›rsa bir ölçüde bu sorundan kurtulmak mümkündür. Hedef Aral›¤›n›n Geniflli¤i Ülkeler aras›nda enflasyon hedeflerinin tan›mlanmas›ndaki bir temel farkl›l›k da nokta hedefin etraf›nda oluflturulan aral›¤›n geniflli¤i ya da böyle bir aral›¤›n tan›mlan›p tan›mlanmad›¤›d›r. Avustralya ve Finlandiya’da uygulanan stratejide, enflasyon oran›na iliflkin belirli tek bir oran üzerinde durulmaktad›r. Buna karfl›l›k Kanada, ‹sveç, ‹ngiltere ve Yeni Zelanda’da enflasyon hedefi için bir aral›k belirlenmekte, ‹spanya’da ise hedef, enflasyon oran› için bir tavan›n belirlenmesiyle ifade edilmektedir. Enflasyon hedefi için bir aral›k belirlemenin nedeni, para politikas›n›n enflasyon oran› üzerinde tam bir kontrol kuramamas›d›r. Para politikas›n›n etkileri ile ilgili olarak, uzun ve de¤iflken bir gecikme yap›s› ya da gelecekteki enflasyonu tam olarak tahmin etmenin olanaks›zl›¤› veriyken, enflasyon oran›ndaki de¤iflkenli¤i belirli bir düzeyin alt›na indirebilmek mümkün de¤ildir. Öte yandan k›sa dönemli floklar karfl›s›nda gösterilecek tepkiler de bir esneklik gerektirdi¤i için bir aral›k gerekli olmaktad›r. Enflasyon hedefleme stratejisinin uyguland›¤› ülkelerde kullan›- Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi lan aral›k geniflli¤inin birbirinden farkl› olmas› k›smen enflasyonda uygulanabilir minimum de¤iflkenli¤in ne olaca¤› konusundaki farkl› görüflleri yans›tmaktad›r. Aral›k geniflli¤inin (ya da nokta hedef yerine hedef aral›¤›n›n) seçimi, keskin s›n›rlar ilan edip, bu s›n›rlar› nadiren ihlal etmek ile genifl bir aral›k aç›klay›p (hatta kimi zaman hiçbir aral›k aç›klamay›p) merkez bankas›na bir olanak sa¤lamak aras›ndaki çeliflkiyi ifade etmektedir. Nispeten daha dar bir aral›k, enflasyon hedefiyle ilgili daha güçlü bir taahhüdün göstergesi olarak da yorumlanabilir. Ancak, uygulamada, belirlenen aral›k içerisinde kalmak zor oluyorsa, aral›¤›n s›k s›k ihlal edilmesi, kredibilite konusunda olumsuzluklar yaratabilir. Tespit edilen dar bir aral›k, enflasyon hedefinin baflar›lmas›nda, merkez bankas›n›n, k›sa dönemli hesap verebilirli¤ini ön plana ç›kartmaktad›r. Ortaya ç›kan bir aral›k ihlali, merkez bankas› taraf›ndan, bu konuda bir aç›klama getirilmesini gerektirmektedir. Oysa daha genifl bir aral›k tan›mland›¤›nda, merkez bankas›n›n k›sa süreli performans›n› de¤erlendirebilmek oldukça güçtür. Bu nedenle merkez bankas›n›n, orta vadedeki hesap verebilirli¤i artar. Öte yandan genifl bir aral›k, merkez bankas›na, k›sa dönemde gerekli olan esnekli¤i sa¤layabilir. Son zamanlarda yap›lan çal›flmalarda, enflasyon hedefinde, uygun aral›k geniflli¤inin ne olmas› gerekti¤i sorunu, sistematik olarak ele al›nm›flt›r. Bu çal›flmalarda enflasyon ve üretim eflitlikleri ile para politikas› tepki fonksiyonunun yer ald›¤› küçük makro ekonomik modeller arac›l›¤›yla simülasyonlar gerçeklefltirilmifltir. Bu modellerde gerçeklefltirilen simülasyonlarda, merkez bankas›n›n ekonomik yap›y› bildi¤i, üretim a盤› ve enflasyonun a¤›rl›kl› ortalamas›ndan oluflan bir amaca dönük hedefe sahip oldu¤u kabul edilmektedir. Örne¤in; ‹ngiltere için yap›lan çal›flmada % 1-4 gibi bir enflasyonu gerçeklefltirme olas›l›¤› sadece % 50’dir. Avustralya’da hedeflenen enflasyon oran› için %95 güven aral›¤›n›n hedeflenen oran›n 5 puan üstü ve alt› olaca¤› hesaplanmaktad›r. Bu çal›flmalardan ç›kart›lacak temel mesaj, para otoriteleri, optimal para politikas› izleseler bile, enflasyon hedefi için belirlenen dar aral›klar›n s›k s›k ihlal edildi¤idir. Hesap Verebilirlik Enflasyon hedeflerinin üstlendi¤i bir di¤er rol enflasyonist bekleyifller için nominal bir çapa ya da bir koordinasyon arac› sa¤lamakt›r. Bu anlamda, enflasyon hedefinin üstlendi¤i bir di¤er fonksiyon daha söz konusudur: Merkez bankas›, enflasyon hedefine göre para politikas›n› düzenledi¤i ölçüde, ortaya ç›kan sonuç konusunda hesap verebilir konuma gelir ve söz konusu hedef, bu konuda bir kriter olarak kullan›labilir. Son on y›lda, politika kararlar›n› alanlar›n hesap verebilir olmalar›n› artt›rmak için, enflasyon hedefinin kullan›lmas›, hem avantajlara, hem de dezavantajlara sahiptir. Merkez bankas›na, bir enflasyon hedefinin yüklenmesi, bankan›n performans›n› de¤erlendirebilmek için, aç›k ve kolayca ölçülebilir bir kriteri ortaya koymaktad›r. Enflasyon için hedeflenen aral›¤›n ihlal edilmesi ya da arzulanan hedef düzeyinden önemli bir sapman›n ortaya ç›kmas›, merkez bankas›n›n ayr›nt›l› bir aç›klama yapmas›n› gerektirmektedir. Geçmiflte merkez bankalar› hedefleri, genel anlam›yla tan›mlamakta ve bu da merkez bankalar›n›n performans›n› de¤erlendirmekte güçlükler yaratmaktayd›. Oysa günümüzde yerleflen anlay›fla göre, merkez bankalar›, birbiriyle çeliflen çok say›da amaç için hesap verme yükümlülü¤üne sokulamazlar. Öte yandan para politikas› araçlar›yla nihai enflasyon hedefi aras›nda genifl bir aç›k bulundu¤u için, hedef ihlalinin, para politikas›n›n hatal› yürütülmesinden mi, yoksa merkez bankas›n›n kontrolü d›fl›ndaki floklar›n bir sonucu olarak m› ortaya 169 170 Para Teorisi ve Politikas› ç›kt›¤›n› belirlemek son derece güç olabilir. Hesap verebilirlik aç›s›ndan, enflasyon hedefinin bir kriter olarak kullan›lmas›n›n neden oldu¤u bir ikinci sorun, para politikas›n›n sahip oldu¤u uzun ve de¤iflken gecikme yap›s›d›r. Al›nan bir para politikas› önleminin etkisi en az›ndan bir y›l (muhtemelen daha uzun bir süre) içinde belirlenemeyecektir. Bu sorunu çözmenin bir yolu, kriter olarak enflasyon tahminlerinin kullan›lmas›d›r. fieffafl›k sorunu hesap verebilirlik sorunuyla yak›ndan iliflkilidir. Enflasyon hedeflemesi rejiminde para politikas›n›n etkinli¤ini artt›rmak için, politika de¤iflikliklerinin duyurulmas› ve bu de¤iflikli¤in nedenlerinin somutlaflt›r›lmas› gerekmektedir. Bu durum, enflasyon hedefinde ortaya ç›kan ihlalin merkez bankas›n›n yapt›¤› hatadan kaynaklan›p kaynaklanmad›¤›n› ya da politika karar› al›nd›¤› zaman bu ihmalin öngörülür olup olmad›¤›n› daha aç›k ortaya koyacakt›r. Bu nedenle enflasyon hedefi rejiminin kendisi mümkün oldu¤unca fleffaf olmal›d›r. Art›r›lan fleffafl›k, para politikas› de¤iflikliklerinin fiyat ve ücret kararlar› üzerindeki gecikmesini azalt›p, etkinli¤ini art›rmaya yard›mc› olacakt›r. Artan fleffafl›k ve hesap verebilirlik, enflasyon hedeflemesi rejimini yürüten bir merkez bankas›n›n, sahip olmas› gereken araç ba¤›ms›zl›¤›n› gerçeklefltirme olana¤› sa¤layan unsurlar olarak de¤erlendirilebilir. Genel olarak enflasyon hedefine sahip bir merkez bankas›, direkt olarak hükümete hesap verebilir fleklinde de¤erlendirilebilir. Parlamentoya verilen düzenli brifingler ve y›ll›k raporlar›n yay›nlanmas›, hesap verebilirlik aç›s›ndan, bir temel teflkil etmektedir. Enflasyon hedeflemesi rejiminin hesap verebilirli¤ini ve fleffafl›¤›n› artt›rmak için kullan›labilecek bir di¤er araç, düzenli (genellikle üç ayda bir) olarak enflasyon raporlar›n›n yay›nlanmas›d›r. Hesap verebilirlik ve fleffafl›k konusundaki en ilginç örne¤i Yeni Zelanda Merkez Bankas› (Reserve Bank of New Zealand RBNZ) sunmaktad›r. Bu ülkede merkez bankas›n›n hesap verebilirli¤ini artt›rmak için, Politika Hedefi Anlaflmas› merkez bankas› governörünün istihdam flartlar›n› ortaya koymaktad›r. Enflasyon hedefi ihlal edildi¤i zaman, governörün performans› RBNZ kurulunun incelenmesine al›nmaktad›r. Söz konusu kurul, hükümete, governörün sözleflmesinin devam edip etmemesi hususunda öneride bulunmakta ve böylece Merkez Bankas› governörü Yeni Zelanda ekonomisinde, enflasyonun seyriyle ilgili direkt olarak hesap verebilir konumuna gelmektedir. Örne¤in; Mart 1996’ da enflasyon hedefinin ihlâl edilmesi üzerine Maliye Bakan› RBNZ kurulunu governörün görevlerini tam olarak yerine getirip getirmedi¤ini de¤erlendirmek için toplant›ya ça¤›rm›flt›r. Kurul, governörün ald›¤› kararlar›n uygunlu¤u, ortaya ç›kan küçük ölçekli sapman›n ekonomik geliflmelerin sonucu oldu¤u ve merkez bankas›n›n Yeni Zelanda ekonomisinde fiyat istikrar› taahhüdünü yerine getirebilmesi için, her hangi bir sorunun mevcut olmad›¤›n› belirtmifltir. Enflasyon hedeflemesi rejimi uygulayan di¤er ülkelerin hiç birisinde merkez bankas› ya da onun governörü için bu kriterler uygulanmamaktad›r. Di¤er ülkeler, merkez bankas›n›n davran›fllar›n› disiplin alt›na alabilmek için genellikle merkez bankas› governörünün ismini ya da bir kurum olarak merkez bankas›n› ön plana ç›karmaktad›rlar. Ancak, yine de düzenli enflasyon raporlar›n›n yay›nlanmas› ve parlamentoya brifing verilmesi, merkez bankas›n›n hesap verebilirli¤ini artt›rman›n temel yollar›ndan bir tanesidir. SIRA S‹ZDE 2 Politika kararlar›n› alanlar›n hesap verebilir olmalar›n› artt›rmak için enflasyon hedefinin kullan›lmas›n›n ne gibi dezavantajlar› vard›r? Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi Enflasyon Tahminleri Para politikas›n›n etkilerindeki gecikme veriken, enflasyon hedefi zorunlu olarak ileriye dönüktür. Para politikas› araçlar›ndaki de¤ifliklikler, enflasyon oran› yükselmeye bafllamadan önce yap›lmal›d›r. Yani karfl› taraftan önce sald›r›ya geçmek gerekmektedir. Bu nedenle merkez bankas›n›n yapaca¤› enflasyon tahminleri, bu tür bir rejimde, para politikas›n›n oluflturulmas›nda çok önemli bir rol üstlenmektedir. Uygun bir dönem için gerçeklefltirilen enflasyon tahmini, hedeflenen enflasyondan farkl›lafl›yorsa para otoritesi, para politikas›n›n durumunu de¤ifltirerek önlem almal›d›r. Enflasyon hedeflemesi rejiminde, yukar›da sözü edilen enflasyon tahminlerinin en önemli faktör oldu¤una iliflkin baz› kriterler öne sürülmektedir. Örne¤in; yeterli bir tahmin stratejisinin bulunmas› zorunludur. Öte yandan, güvenilir iliflkilerin tahmin edilebilmesi için elde, geçmifle dönük yeterli veri bulunmal›d›r. Yine söz konusu iliflkilerin, yeni rejim döneminde, yeteri kadar istikrarl› oldu¤undan emin olmak gerekmektedir. Ancak, merkez bankas› aç›s›ndan, tahminlerin dayand›r›laca¤› bir model üzerinde fikir birli¤ine varmak oldukça zordur. Bu sistemde uygulanacak temel ilke, tahminler belirli bir modelden elde edilmemifl olsa bile, para politikas› kararlar›, enflasyonun gelecekteki seyri konusunda yap›lan projeksiyonlara dayand›r›lmak zorundad›r. Oysa uygulamada, belirli bir modelden elde edilen enflasyon tahmini, para politikas› kararlar›n›n oluflturulmas›nda kullan›lan girdilerden sadece bir tanesidir. Bir enflasyon tahmini modelinden direkt olarak elde edilemeseler de öncü göstergelerden elde edilen di¤er enformasyonun da göz önüne al›nmas› yararl› kabul edilmektedir. Merkez bankas›n›n hesap verebilir olmas›na dönük gereksinim, enflasyon tahminlerinin de yay›nlanmas› gerekti¤ini göstermektedir. Yay›nlanan enflasyon tahminleri, enflasyon hedefinin ihlâl edilmesi durumunda, merkez bankas›n›n bunu tahmin hatalar›na ba¤layarak aç›klamas›na imkan tan›r. Tahmin aflamas›nda meydana gelen sistematik hatalar da kamuoyu aç›s›ndan fleffaf olmal› ve böylece merkez bankas›n› tahmin metodolojisini iyilefltirmeye zorlamal›d›r. Neden Her Merkez Bankas› Enflasyonu Hedeflemez? Enflasyon hedefleriyle ilgili gerekçeler ve enflasyon hedeflerinin özellikleri veriyken, tüm merkez bankalar›, neden enflasyonu hedeflememektedirler? Bunun üç temel nedeni vard›r. Öncelikle baz› merkez bankalar›, enflasyon hedefi kullanmaks›z›n, para politikas›n› etkin bir biçimde yürütebilmektedir. Örne¤in; ABD’de Federal Reserve, son birkaç y›ld›r düflük bir enflasyonu gerçeklefltirirken, somut bir say›sal enflasyon hedefi olmaks›z›n, sürdürülebilir bir ekonomik büyümeyi de hayata geçirmifltir. ‹kinci olarak; baz› ülkelerde yasalar, merkez bankas›na çoklu amaçlar›n gerçeklefltirilmesi görevini yüklemektedir. Örne¤in; ABD’de Kongre, Federal Reserve’e maksimum istihdam›, fiyat istikrar›n› ve ›l›ml› uzun dönem faiz oranlar›n› etkin biçimde sa¤lamak amaçlar›n› vermektedir. Nitekim baz› iktisatç›lar, enflasyon hedefleme stratejisinin tüm dikkatlerini, uzun dönem enflasyon amac›na yöneltirken, üretim ve istihdamdaki k›sa dönem de¤iflkenli¤in önlenmesi hedefini göz ard› etti¤ini ifade etmektedir. Üçüncü olarak; enflasyon hedefleme stratejisi hükümetin deste¤ini gerektirmekte ve baz› durumlarda hedef, merkez bankas›na, genellikle maliye bakan› taraf›ndan dikte ettirilmektedir. Enflasyon hedeflemenin yararl› oldu¤u konusunda, siyasi anlamda bir fikir birli¤i olmad›kça, hükümetlerin 171 172 Para Teorisi ve Politikas› bunu uygulamak isteme olas›l›¤› düflüktür ve merkez bankalar›n›n kendi bafllar›na bu stratejiyi uygulamaya koymalar› beklenmemelidir. ENFLASYON HEDEFLEMES‹N‹N GEL‹fiMEKTE OLAN ÜLKELERDE UYGULANAB‹L‹RL‹⁄‹ AMAÇ 3 Enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisinin, geliflmekte olan ülkelerde uygulanabilirli¤i konusundaki tart›flmalar› aç›klayabilmek. Geliflmekte olan ülkelerin, hangi flartlar alt›nda, enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisi uygulayabilecekleri, mevcut uygulamalar›nda enflasyon hedefleme stratejisi olarak kabul edilip edilemeyece¤i hususu tart›flmal›d›r. Geliflmekte olan ülkeler, özellikle izlenen para politikalar› ve finansal piyasalar›n›n mevcut yap›s› ba¤lam›nda, oldukça karmafl›k bir gruplanma özelli¤i göstermektedirler. Para politikas›n›n yürütülmesinde dolayl› araçlar›n kullan›lmas› yönünde genel bir e¤ilim söz konusu olmas›na, uluslararas› sermaye piyasalar›na ulaflmada gözlenen art›fla ve finansal sektörde gerçeklefltirilen reformlara karfl›n, bu ülkelerdeki finansal geliflmeyle ilgili olarak genellemeler yapmak oldukça güçtür. Faiz oranlar›, finansal derinleflme ve gelir düzeyi gibi standart göstergeler, geliflmekte olan ülkeler aç›s›ndan, genifl ölçüde kabul gören bir s›n›fland›rma yapmaya henüz olanak tan›mamaktad›r. Sonuç olarak, enflasyon hedeflemesi uygulaman›n bu ülkeler aç›s›ndan sa¤layaca¤› yararlar› de¤erlendirebilmek son derece güçtür. Bu nedenle afla¤›da ele alaca¤›m›z analiz genifl ölçüde aç›klay›c› düzeyde kalmakta ve tart›fl›lan baz› hususlar› gündeme getirmekte, ampirik kan›tlara dayanmamaktad›r. Temel Gereklilikler Hat›rlanaca¤› gibi, enflasyon hedeflemesine dönük para politikas›n›n uygulanaca¤› ülkelerde, iki temel ön flart söz konusuydu: Maliye politikas›ndan ba¤›ms›zl›k ve otoritelerin di¤er hedeflerle (örne¤in; döviz kuru) ilgili bir taahhütlerinin bulunmamas›. Geliflmekte olan ülkelerin baz›lar›nda, enflasyon hedeflemesi uygulamas›na geçifl için gerekli ön koflullar›n aç›k bir flekilde yerine getirilemedi¤i görülmektedir. Kronik enflasyon sorunu (y›ll›k %30-40’dan daha yüksek) ile karfl› karfl›ya olan ülkelerde, para politikas›, büyük ölçüde uyumcu olacak ve genellikle enflasyon oran› üzerinde k›sa ömürlü ve belirlenemez etkiler yaratacakt›r. Bu tür ülkelerde izlenecek iktisat politikalar›nda öncelik, uygulanacak yeterli bir programla enflasyonda kal›c› düflüfller sa¤lamaya dönük olmal›d›r. Bu program, bütçe a盤›n›n düflürülmesi, kamu faaliyetlerinin merkez bankas›ndan finansman›na k›s›tlar getirilmesi ve enflasyonist bekleyiflleri kontrol edecek bir çapa olarak bir ya da daha fazla say›da göstergenin hedeflenmesini içerecek flekilde düzenlenmelidir. Bu ülkelerde para politikas›n›n, enflasyon hedeflemesi stratejisine benzer bir biçimde yürütülmesi, bir seçenek olarak de¤erlendirilebilir. Ancak, bu seçenek, mevcut sorunlar›n, maliye politikas›yla ilgili olan köklerinin ortadan kald›r›lmas› ve enflasyon oran›n›n yönlendirilebilir düzeye çekilmesinden sonra söz konusu olabilir. Öte yandan geliflmekte olan ülkelerin ço¤u için, yukar›da sözü edilen ön flartlar›n uygunlu¤unu de¤erlendirmek de oldukça güçtür. Bu ülkelerdeki merkez bankalar›n›n ba¤›ms›zl›¤›na iliflkin araflt›rmalar, baz› istisnalar d›fl›nda, göstermektedir ki merkez bankalar›n›n ba¤›ms›z bir para politikas› izleme konusundaki ça- Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi balar› senyoraj gelirine a¤›r flekilde ba¤›ml›l›k, s›¤ finansal piyasalar ve narin bankac›l›k sistemi taraf›ndan engellenmektedir. Senyoraj Gelirine Ba¤›ml›l›k Senyoraj gelirine güvenmek, maliye politikas›na ba¤›ml›l›¤›n en bilinen göstergelerinden birisidir. Bir devletin, gereksinim duydu¤u geliri, geleneksel kaynaklardan elde etmedeki yetersizli¤i ve senyoraj› bir gelir kayna¤› olarak kullanmas› aras›ndaki ba¤lant›lara iliflkin çok say›da araflt›rma yap›lm›flt›r. Geliflmekte olan ülkelerdeki yap›sal özellikler (s›n›rl› ve istikrars›z vergi has›lat›, zay›f vergi toplama mekanizmas› ve bozuk gelir da¤›l›m› gibi) ve senyoraj hakk›n› (özellikle kriz dönemlerinde) istismar etme e¤ilimi nedeniyle yukar›da sözü edilen ba¤lant› çok daha güçlüdür. S›¤ Finansal Piyasalar S›¤ sermaye piyasalar› da maliye politikas›na ba¤›ml›l›¤›n bilinen göstergelerinden birisidir. Asl›nda bu piyasalar, devletin uygulad›¤› çeflitli finansal bask› yöntemleri (faiz oran› tavanlar›, yüksek zorunlu rezervler ve sektörel kredi politikalar› gibi) ile finansal sistemden gelir etme konusundaki devlet politikalar›n›n bir yan ürünüdür. Düflük gelirli baz› geliflmekte olan ülkelerdeki azgeliflmifl sermaye piyasalar›, maliye politikas›na ba¤›ml›l›¤›n sonucu oldu¤u kadar, nedeni olarak da de¤erlendirilebilir. Çünkü; böyle bir durumda, devletin elinde kalan tek seçenek, senyoraj gelirini artt›rmak ve dolay›s›yla di¤er finansal bask› yöntemlerini devreye sokmakt›r. Oysa nedeni ne olursa olsun, finansal bask›yla yurtiçi sermaye piyasalar›n›n geliflimi aras›ndaki ters yönlü iliflki tart›fl›lmaz bir tespittir. Narin Bankac›l›k Sistemi Bankac›l›k sisteminin her türlü krize aç›k narin bir yap›ya sahip olmas›, uzun y›llar boyunca devam eden finansal bask›lar›n bilinen bir sonucudur. Ancak, finansal sektör reformlar› sonras›nda ortaya ç›kan olumsuz sonuçlar, bankac›l›k sisteminin izlenecek para politikalar› üzerinde olumsuz etkiler do¤urmas›na neden olabilir. Çünkü; böyle bir durumda, bankac›l›k sisteminin karl›l›¤›n› düzeltecek politikalarla fiyat istikrar›n› sa¤lamaya dönük politikalar aras›nda bir çeliflki ortaya ç›kacakt›r. Yap›lan son çal›flmalar bankac›l›k sektöründe yaflanan krizlerin, geliflmifl ülkelere göre, geliflmekte olan ülkelerde daha y›k›c› etkiler yaratt›¤›n› ortaya koymaktad›r. Bu yönde elde edilen kan›tlar, finansal liberalizasyonun ilk aflamalar›nda para politikas›n›n amaçlar›n›n aç›k bir flekilde ortaya konmas› ve bir öncelik s›ras› çerçevesinde yürütülmesi gerekti¤ini göstermektedir. Genel Özellikler Geliflmekte olan ülkelerde, yukar›da ele al›nan üç faktörün nispi önemine iliflkin olarak gerçeklefltirilen istatistiki bir analizde baz› önemli bulgular elde edilmektedir. Bu bulgulara iliflkin özet afla¤›da yer alan Tablo 7.1’de verilmektedir. Tablonun incelenmesinden görülebilece¤i gibi, senyoraj gelirine ba¤l›l›k, geliflmekte olan ülkelerde, sanayileflmifl ülkelere göre, çok daha yüksektir. Geliflmekte olan ülkelerde senyorajdan elde edilen y›ll›k gelir ortalama olarak bölgelere göre GSMH’n›n %1.4 ile %3.4’ne ulaflmaktad›r. Oysa geliflmifl ülkelerde bu kaynaktan elde edilen y›ll›k gelirin son 16 y›ldaki ortalamas› %1’in alt›nda kalm›flt›r. ‹kinci olarak, ortalama anlamdaki mali aç›k, enflasyon ve senyoraj aras›ndaki iliflki bölgeler ve ülke gruplar› aras›nda de¤ifliklik göstermektedir. Bu durum öl- 173 174 Para Teorisi ve Politikas› çüm sorunlar›ndan kaynaklanan bir sonuç olarak de¤erlendirilebilir. Ancak, mali aç›klarla enflasyon aras›nda tart›flmas›z bir flekilde ortaya ç›kan sonuç dikkat çekicidir. Dolay›s›yla mali a盤›n büyüklü¤ünü, maliye politikas›na ba¤›ml›l›¤›n bir göstergesi olarak de¤erlendirmek do¤ru görünmemektedir. Tablodan ç›kan üçüncü sonuç, enflasyon hedeflemesi uygulayan yedi adet geliflmifl ülkedeki, ortalama anlamdaki, senyoraj ba¤›ml›l›¤› tüm geliflmifl ülkeler için hesaplanan ortalama orana oldukça yak›nd›r. Ancak, bu oran›n A.B.D.’de ve Almanya’daki orandan düflük oldu¤unu da belirtmek gerekir. Bu durum, söz konusu iki geliflmifl ülkede, neden enflasyon hedeflemesi stratejisine gerek duyulmad›¤› sorusunun da bir ölçüde cevab›n› vermektedir. Yukar›da ortaya konmaya çal›fl›lan tespitlere göre, geliflmekte olan ülkelerin ço¤unda maliye politikas›na ba¤›ml›l›k ve zay›f finansal altyap›, ba¤›ms›z bir para politikas› izlenmesine çok ciddi s›n›rlamalar getirmektedir. Asl›nda bu ülkeler aç›s›ndan, merkez bankalar›n›n kendi seçtikleri araçlar› kullanmak anlam›nda, etkin bir ba¤›ms›zl›¤a kavuflmalar›, ancak kapsaml› bir kamu sektörü reformunu gerektirmektedir. Söz konusu reform çerçevesinde vergi taban›n›n geniflletilmesi, kamu sektörünün senyoraj gelirine ve finansal bask›lardan elde edilen di¤er gelirlere ba¤›ml›l›¤›n›n azalt›lmas›, enflasyon oran›n›n en az›ndan düflük düzeydeki iki haneli de¤erlere indirilmesi ve bankac›l›k sistemiyle daha genel anlamda finansal sistemin yeniden yap›land›r›lmas› gerekmektedir. Maliye politikas›na ba¤›ml›l›¤›n para politikas› üzerine getirdi¤i s›n›rlamalar, yüksek enflasyon ve finansal bask›lar 1990’l› y›llarda üst orta gelir grubuna dahil geliflmekte olan ülkelerde, önceki y›llara göre, daha az yo¤unluk göstermektedir. Genel anlamda, geliflmekte olan ülkeleri, enflasyon hedefleme stratejisine uygun bir para politikas› yürütmekten al›koyan engeller, uygulanabilirlik koflullar›n›n sa¤lanmas›n› amaçlamaktan çok, para politikas›n›n di¤er amaçlar›n› bir tarafa b›rak›p, enflasyonu düflürme iste¤ine öncelik vermeyen otoritelerin tavr› olarak görünmektedir. SIRA S‹ZDE 3 Geliflmekte olan ülkelerdeki merkez bankalar›n›n bir ço¤unun ba¤›ms›z bir para politikas› izlemelerini engelleyen etmenler ve bu merkez bankalar›n›n kendi seçtikleri araçlar› kullanmak anlam›nda etkin bir ba¤›ms›zl›¤a kavuflturulmalar› için getirilen öneriler nelerdir? Enflasyon Hedefinin Belirlenmesi Enflasyon hedefi, al›nacak farkl› para politikas› kararlar›n›n hedeflenen enflasyon oran› üzerindeki etkisini de¤erlendirerek, hedefe ulafl›lacak süre göz önüne al›narak ve fiyat indeksinde d›flar›da b›rak›lacak bileflenler ortaya konarak belirlenmek durumundad›r. Orta vadeli bir enflasyon hedefi uygun ya da optimal enflasyon oran› konusunda bir ortak yarg›y› ifade etmektedir. Bir ölçüde ba¤›ms›z para politikas› izleme olana¤›na sahip olanlar da dahil olmak üzere, geliflmekte olan ülkelerin ço¤unda, optimal enflasyon oran› üzerinde bu tür bir uzlaflma söz konusu de¤ildir. Çeflitli nedenlerle bu ülkelerde düflük ya da istikrarl› bir enflasyon oran›n›n yararlar› net olarak ortaya konmam›flt›r. Bu durum devam etti¤i sürece, bu ülkelerde orta vadeli bir enflasyon oran›n›n hedef olarak seçilmesi sadece enflasyona geçici bir s›n›r getirecektir. Böyle bir hedef belirlense bile, bu hedefe ulaflma h›z› konusunda söylenebilecek fazla bir fley yok gibidir. Zira para politikas›n›n temel amac›n›n ne olmas› gerekti¤i hususundaki görüfllerin farkl›l›¤›, yukar›da sözü edilen sorunla ilgili görüfllere yans›d›¤› için, enflasyon hedefine ulaflma h›z›n›n ne olmas› gerekti¤i hususunda ortak bir görüfle ulafl›lmas› da güç görünmektedir. Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi Öte yandan, enflasyon hedefine temel teflkil edecek fiyat indeksinin seçimi de geliflmekte olan ülkelerde daha sorunlu olacakt›r. Her ne kadar, genifl y›¤›nlar taraf›ndan bilinen (tüketici fiyat indeksi gibi) bir indeksin kullan›lmas›, para politikas›n›n kredibilitesini ve fleffafl›¤›n› olumlu yönde etkilese de s›k s›k arz floklar› ile karfl›laflan geliflmekte olan ülkelerin, çok büyük de¤iflkenlik gösteren kalemlerin d›flar›da b›rak›lmas›yla oluflturulacak bir ölçütü kullanmalar› gerekti¤i savunulmaktad›r. Geliflmekte olan ülkelerin ço¤unda, yönlendirilen ve kontrol edilen fiyatlar, genel fiyat indeksinin önemli bir bileflenini oluflturmaktad›r. Bu nedenle söz konusu fiyatlar, enflasyonun k›sa dönemdeki davran›fl›nda önemli ölçüde belirleyici konumdad›r. Uygun bir enflasyon tahmini prosedürü, bu fiyat de¤iflikliklerinin zaman› ve büyüklü¤ü konusunda somut varsay›mlar yap›lmas›n› gerektirmektedir. Bu nedenle fiyatlar›n piyasa koflullar›nda belirlendi¤i ülkelere göre, söz konusu yap›ya sahip geliflmekte olan ülkelerde para politikas› otoriteleriyle maliye politikas› otoriteleri aras›nda çok daha güçlü bir koordinasyonun oluflturulmas› gerekmektedir. 175 176 Para Teorisi ve Politikas› Özet Enflasyon hedeflemesi kavram›n› ve enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisinin te1 mel özelliklerini aç›klayabilmek. • Enflasyon hedeflemesi, en az›ndan teorik anlamda, yürütülmesi oldukça kolay bir stratejidir. Merkez bankas› enflasyonun gelecekteki seyrini tahmin eder, enflasyona iliflkin bu tahmini de¤er hedeflenen enflasyon oran›yla karfl›laflt›r›l›r, tahmin edilen enflasyon oran›yla hedeflenen enflasyon oran› aras›ndaki fark, para politikas›n›n hangi yönde ve ne ölçüde de¤ifltirilece¤ini belirler. • Bir enflasyon hedefi, fiyatlar›n izleyece¤i seyir aç›s›ndan, bir nominal çapa olana¤› vermekte ve sabit döviz kuru çapas›nda oldu¤u gibi, kamuoyu taraf›ndan kolayca anlafl›lma gibi bir avantaja sahip olmaktad›r. Ortaya ç›kan fleffafl›k, enflasyonist bekleyifllerin düflürülmesine destek olurken enflasyon konusunda arzulanan sonucun elde edilmesine de yard›mc› olmaktad›r. Yine sabit döviz kuru ya da parasal hedefleme stratejisinde oldu¤u gibi, enflasyon hedeflemesi, k›sa vadeli üretim canlanmalar› sa¤layacak, ancak zaman tutars›zl›¤› yaratacak politikalar izleme konusunda para otoritelerinin üzerindeki bask›y› da azaltmaktad›r. • Enflasyon hedeflemesi uygulamak isteyen bir ülkenin karfl›lamas› gereken ilk gereklilik, para politikas›n›n yürütülmesinde merkez bankas›n›n ba¤›ms›z olmas›d›r. Öte yandan, para politikas›n›n yürütülmesi, ülke maliyesinin yap›sal özellikleri taraf›ndan belirlenmemeli ya da k›s›tlanmamal›d›r. Enflasyon hedeflemesinin uygulamas›nda ikinci ön flart, herhangi bir flekilde otoriteler taraf›ndan bir di¤er nominal de¤iflkenin (örne¤in; ücretler ya danominal döviz kuru) izleyece¤i seyir ya da buna iliflkin bir hedef düzeyi konusunda bir taahhütte bulunulmamas› gereklili¤idir. AMAÇ Enflasyonu do¤rudan hedeflemeye dönük bir para politikas› stratejisinin nas›l yürütülece¤ini 2 aç›klayabilmek. • Enflasyon hedeflemesi rejiminde para politikas›n›n en önemli amac›, belirlenen enflasyon hedefinin baflar›lmas›d›r. Di¤er amaçlar, enflasyon hedefiyle uyumlu olduklar› sürece göz önüne al›nabilir. Enflasyon hedeflemesi rejiminde para ve maliye politikalar›n›n amaçlar› aras›nda da somut bir iliflki söz konusudur. Para politikas›, maliye politikas›n›n enflasyonun gelece¤i üzerindeki etkilerini göz önüne almak, maliye politikas› da enflasyon hedefini destekleyici olmak durumundad›r. • Enflasyon hedefinin tan›mlanmas›, bu stratejiyi uygulayan ülkeden ülkeye de¤ifliklik göstermektedir. Söz konusu temel farkl›l›klar hangi fiyat indeksinin kullan›laca¤›, hedefin düzeyi ve enflasyon hedefinin bir aral›k olarak m› yoksa belirli bir nokta olarak m› tespit edilece¤i hususlar›yla ilgilidir. AMAÇ Enflasyon hedeflemesine dönük para politikas› stratejisinin geliflmekte olan ülkelerde uygulanabilirli¤i 3 konusundaki tart›flmalar› aç›klayabilmek. • Geliflmekte olan ülkelerin baz›lar›nda enflasyon hedeflemesi uygulamas›na geçifl için gerekli ön koflullar›n aç›k bir flekilde yerine getirilemedi¤i görülmektedir. • Öte yandan geliflmekte olan ülkelerdeki merkez bankalar›n›n ba¤›ms›zl›¤›na iliflkin araflt›rmalar, baz› istisnalar d›fl›nda, göstermektedir ki merkez bankalar›n›n ba¤›ms›z bir para politikas› izleme konusundaki çabalar› senyoraj gelirine a¤›r flekilde ba¤›ml›l›k, s›¤ finansal piyasalar ve narin bankac›l›k sistemi taraf›ndan engellenmektedir. AMAÇ Ünite 8 - Enflasyon Hedeflemesi Stratejisi Kendimizi S›nayal›m 1. Son yirmi y›ld›r izlenen aktivist para politikas› uygulamalar›n›n sonucuna bak›larak, para politikas›n›n hangi amac› ön plana ç›kar›lm›flt›r? a. Fiyat istikrar› b. Tam istihdam c. Ekonomik büyüme d. Ödemeler bilançosu dengesinin sa¤lanmas› e. Gelir da¤›l›m› adaletinin sa¤lanmas› 2. K›sa dönemli Phillips e¤risinin yarataca¤› üretimdeki yükselme ya da iflsizlikteki düflüfl, uzun dönemde hangi kal›c› ekonomik soruna yol açar? a. Fiyat istikrars›zl›¤› b. Düflük ekonomik büyüme c. D›fl aç›k d. Yüksek iflsizlik e. Adil olmayan gelir da¤›l›m› 3. Merkez bankalar›n›n büyük bir bölümü taraf›ndan kullan›lan nominal çapa, afla¤›daki de¤iflkenlerden hangisiyle iliflki içinde de¤ildir? a. Üretim hacmi b. Parasal taban c. M1 d. M2 e. M3 4. Afla¤›dakilerden hangisi, fiyat istikrar›n›n sa¤land›¤› bir ortamda, parasal büyüklü¤ün nominal çapa olarak kullan›lmas›n›n avantajlar› içinde yer almaz? a. Merkez bankas›n›n baz› parasal büyüklükleri çabuk ve etkin bir flekilde kontrol edebilmesi b. Para politikas›n›n fleffafl›¤›n› artt›rmas› c. Kamuoyu ve piyasalara an›nda sinyal vermesi d. Dolafl›m h›z›n› artt›rmas› e. K›sa gecikmelerle do¤ruluk pay›n›n yüksek bir flekilde ölçülmesi 5. Afla¤›dakilerden hangisi, sabit döviz kuru rejiminin maliyetleri aras›nda de¤ildir? a. Ülke kendi para politikas›n› kontrol edemez b. Yurtiçi floklar karfl›s›nda para politikas› kullan›lamaz c. Döviz kurunun ba¤land›¤› yabanc› ülkede yaflanan floklar karfl›s›nda, yerli ülkedeki para politikas› uygulanamaz d. Aç›k ve globalleflmifl sermaye piyasalar› ortam›nda döviz kurlar›nda büyük ölçekli de¤iflikliklere yol açmaz e. Faiz oranlar›nda önemli ölçüde art›fl gerektirebilir 177 6. Afla¤›dakilerden hangisi, enflasyon hedeflemesinin dezavantajlar› aras›nda yer almaz? a. Para otoriteleri enflasyonu kolayca kontrol edemezler b. Para politikas›n›n enflasyon hedefleme konusundaki baflar›s›n›n de¤erlendirilebilmesi uzun süre gerektirir c. Üretim düzeyinin istikrar›n› korur d. Üretim düzeyinin istikrar›n› gözard› eder e. S›k› para politikas› uygulamas›n› gündeme getirir 7. ‹ktisatç›lar enflasyon hedeflemesiyle ilgili, hangi konuda uzlafl› içinde de¤ildirler? a. Para k›sa dönemde nötr’dür, yani parasal geniflleme sadece fiyatlar› etkiler b. Para arz›ndaki art›fl, orta vadeden uzun döneme kadar nötr’dür c. Enflasyon kaynak tahsisi anlam›nda ve uzun dönemli üretim art›fl› anlam›nda bir maliyet getirir d. Para politikas› enflasyon üzerinde belirsiz bir gecikmeyle etkili olmaktad›r e. Merkez bankas› para politikas› araçlar›n› belirlerken duruma göre davranma olana¤›na sahiptir 8. Enflasyon hedeflemesinde ilk koflul merkez bankas›n›n ba¤›ms›z olmas›d›r.Bunun için, afla¤›daki koflullardan hangisi gerekli de¤ildir? a. Kamunun merkez bankas›ndan borçlanmas›n›n çok düflük seviyede olmas› b. Kamu sektörünün sistematik olarak senyoraj gelirine ba¤l› olmas› c. Finansal piyasalar›n yeterince derinleflmifl olmas› d. Kamu borç stokunun büyük olmamas› e. Para politikas›n›n yürütülmesinin ülke maliyesinin yap›sal özellikleri taraf›ndan belirlenmemesi ya da k›s›tlanmamas› 9. Enflasyon oran›n› artt›ran üretimi azaltan negatif bir arz flokunun bulundu¤u bir ortamda, enflasyon hedefinin tutturulabilmesi için, nas›l bir para politikas› gündeme gelir? a. Daralt›c› b. Geniflletici c. Nötr d. Harcamalar› artt›r›c› e. Faiz oranlar›n› düflürücü 10. Aktivist para politikalar›n›n kullan›lmas›na karfl› tepkilerin geliflimi hangi iktisatç› taraf›ndan at›lan görüfle dayanmaktad›r? a. Marshall b. Friedman c. Keynes d. Fisher e. Smith 178 “ Para Teorisi ve Politikas› Yaflam›n ‹çinden Kullan›lan kavramlar: Enflasyon beklentileri, enflasyon hedeflemesi, kredibilite Enflasyonun düflece¤ine toplumu inand›rabilmek, enflasyonla mücadelenin vazgeçilmez önkoflullar›ndan birisidir. Bu nedenle beklentilerin yönetimi anlam›nda ele al›nd›¤›nda, soruda sözü edilen iki olay aras›nda bir benzerlik kurmak mümkündür. Enflasyonla mücadelede en önemli faktörlerden bir tanesi beklentilerin yönetilmesidir. Beklenti yönetimindeyse “söylenenlerden çok yap›lanlar” ön plana ç›kmaktad›r. Bu nedenle enflasyonla mücadelede, para politikas›n›n enflasyon hedeflemesi stratejisiyle baflar›l› olabilmesi, insan faktörüne ve inand›r›c›l›¤a (kredibilite) ba¤lanmaktad›r. Zira, iktisat politikas› kararlar›n› oluflturanlar, bu hedefler sayesinde vatandafllarla iletiflim kurabilirler. Ancak, bu iletiflimin ard›nda yatan fley somut gerçeklerdir. E¤er somut gerçekler insanlara güven afl›l›yorsa iflte o zaman yap›lanlar inand›r›c› hale gelir. Burada at›lmas› gereken en önemli ad›m, Merkez Bankas› ve hükümetin vatandafllar› yapabileceklerine inand›rmas›d›r. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. a 2. a 3. a 4. d 5. d 6. c 7. a 8. b 9. a 10. b Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri:Hedefin Seçimi” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri:Hedefin Seçimi” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri:Hedefin Seçimi” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri:Hedefin Seçimi” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri:Enflasyon Hedefleme Stratejisinin Yürütülmesi” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesinin Ön fiartlar› ve Özellikleri” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri” konusuna bak›n›z. Ayr›nt›l› bilgi için “Enflasyon Hedeflemesi Kavram› ve Özellikleri” konusuna bak›n›z. S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Son yirmi y›lda, iktisat biliminde ortaya ç›kan ortak bir yarg›ya göre, üretimi canland›rmak ve iflsizli¤i azaltmak amac›yla izlenen aktivist bir para politikas› enflasyona neden olmakta, ancak kal›c› olarak düflük iflsizlik ve yüksek istihdam düzeyi yaratamamaktad›r. Fiilen yaflanan olaylarla birlikte, para politikas›n›n temel amac› olarak fiyat istikrar›n›n kabul edilmesi stratejisini uygulayan baz› öncü ülkelerin elde etti¤i baflar›, iktisat biliminin söz konusu ortak görüfle ulaflmas›nda önemli bir rol oynam›flt›r. S›ra Sizde 2 Hesap verilebilirlik aç›s›ndan enflasyon hedefinin bir kriter olarak kullan›lmas›n›n neden oldu¤u sorunlardan biri, para politikas› araçlar›yla nihai enflasyon hedefi aras›nda genifl bir aç›k bulundu¤u için, hedef ihlalinin para politikas›n›n hatal› yürütülmesinden mi, yoksa merkez bankas›n›n kontrolü d›fl›ndaki floklar›n bir sonucu olarak m› ortaya ç›kt›¤›n› belirlemenin son derece güç olmas›ndan kaynaklan›r. ‹kinci bir sorunsa, para politikas›n›n sahip oldu¤u uzun ve de¤iflken yap›s›ndan kaynaklan›r. Al›nan bir para politikas›n›n etkisi en az›ndan bir y›l içinde belirlenemeyecektir. ” S›ra Sizde 3 Geliflmekte olan ülkelerdeki merkez bankalar›n›n ba¤›ms›zl›¤›na iliflkin yap›lan araflt›rmalar, bu ülke merkez bankalar›n›n ba¤›ms›z bir para politikas› izleme konusundaki çabalar› “senyoraj gelirine a¤›r flekilde ba¤›ml›l›k, derinleflmemifl finansal piyasalar ve narin bankac›l›k sistemi” taraf›ndan engellenmektedir. Bu ülkelerin etkin bir ba¤›ms›zl›¤a kavuflmalar›, kapsaml› bir kamu sektörü reformunu gerektirmektedir. Söz konusu reform çerçevesinde vergi taban›n›n geniflletilmesi, kamu sektörünün senyoraj gelirine ve finansal bask›lardan elde edilen di¤er gelirlere ba¤›ml›l›¤›n›n azalt›lmas›, enflasyon oran›n›n en az›ndan düflük düzeydeki iki haneli de¤erlere indirilmesi ve bankac›l›k sistemiyle daha genel anlamda finansal sistemin yeniden yap›land›r›lmas› gerekmektedir. Baflvurulabilecek Kaynaklar Keyder, Nur. (2002). Para Teori Politika Uygulama. Ankara: s.331-347;445-461. Paras›z, ‹lker. (1994), Para Banka ve Finansal Piyasalar. Bursa: s.421-443. fi›klar, ‹lyas. (1999). Enflasyon Hedeflemesi ve Para Talebinin Rolü. Eskiflehir: s.11-58. Yararlan›lan Kaynaklar Baye, M.R. - D.W. Jansen. (2001). Money, Banking and Finacial Markets. Washington: Houghton Mifflin. Champ, B. - S. Freeman. (2000). Modelling Monetary Economies. Washington: John Willey & Sons. Kohn, M. (2003). Money, Banking and Financial Markets. New York: Dreyden.
