CEVRE VE IS GUVENLIGIb7474d085b

1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN KAVRAM VE KURALLARININ
GELĠġĠMĠ
1.1. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN DÜNYADAKĠ TARĠHSEL GELĠġĠMĠ:
Yapılan iĢ ile sağlık arasındaki iliĢkiler üzerinde, ilk defa Yunan ve Roma uygarlıklarında durulmaya
baĢlanmıĢtır. Fakat bu konuda etraflı incelemeler, Paracelsus (1493-1541, iĢçilerin sağlık konularını
ele alan ilk hekimlerdendir), Gregorius Agricola-George Bauer (Saksonyalı hekim, 1526'da Avrupa
madenlerinde çalıĢan iĢçilerin sorunlarıyla ilgili klasik bilgileri içeren ―De Re Metalica‖ adlı eserini
yazmıĢtır) ve Bernardino Ramazzini ile baĢlar. Büyük Ġtalyan klinikçisi Bernardino Ramazzini (16331714), endüstri sağlığının babası olarak kabul edilir. Ramazzini, 1713 yılında yayınladığı "De Morbis
Artificum Diatriba" isimli eserinde meslek hastalıkları ile uzun uzadıya meĢgul olmuĢtur. Endüstri
sağlığı sorunları, daha sonra, özellikle sanayileĢme hareketleri içinde büyük bir ilgi toplamıĢtır.
ĠĢ hekimliği Ġtalya'da doğmuĢ ise de, büyümesini ve geliĢmesini sanayi inkılabının (1760-1830)
beĢiği olan Ġngiltere'de geçirmiĢtir. Endüstri sağlığı meselelerinin devlet tarafından ele alınması,
Ġngiltere'de Sanayi Ġnkılâbı hareketlerinin hızlanmaya baĢladığı devrelere rastlar. Bu ülkede, XIX.
yüzyılın baĢlarında (1802), ―Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu‖ ve bunu izlemek üzere (1833)
―Fabrikalar Kanunu‖ yayınlanmıĢtır. Bu sonuncu kanunda, ―ĠĢ Güvenliği MüfettiĢliği‖ öngörülmüĢtür.
Aynı devrelerde, diğer Avrupa ülkelerinde de devletin çalıĢan insanı himaye etmeye baĢladığı
görülür: Fransa'da 1810 yılında yayınlanan ―Ġmparator Kararnamesi‖, yine aynı ülkede 1841 yılında
yayınlanan ―ĠĢ Mevzuatı‖ bu gayretlerin ilk ürünleridir.
1919 yılında Cenevre'de, Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) kurulmuĢtur. Uluslararası ÇalıĢma
Örgütü tarafından, 1919 yılından bugüne kadar, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili birçok sözleĢme
çıkarılmıĢtır. Bunların önemli bir bölümü de, Türkiye Cumhuriyeti tarafından onaylanarak yürürlüğe
konulmuĢtur.
20. yüzyılda, iĢ sağlığı ve güvenliği, sanayide yaĢanan geliĢmelerle birlikte, özellikle kalkınmıĢ
ülkelerde ön planlarda yer almaya baĢlamıĢtır. Gerçekten, Amerika BirleĢik Devletleri baĢta
olmak üzere, Ġngiltere, Kanada, Avustralya, Japonya ve Almanya gibi ülkelerde, iĢ sağlığı ve
güvenliği ile ilgili modern düzenlemeler yapılmıĢtır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği olgusu, Avrupa Birliği
içerisinde de, 1980'li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya baĢlanmıĢtır. Özellikle, 1989 yılında
çıkarılan 89/391/EEC sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Direktifi, iĢ sağlığı ve güvenliği alanında çerçeve
direktif olarak kabul edilmiĢ ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak, çok sayıda bireysel
direktif çıkarılmıĢtır.
1
1.2. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNĠN TÜRKĠYE'DEKĠ TARĠHSEL GELĠġĠMĠ:
Türkiye'de çalıĢan insanı koruma hareketleri ise, 1865 yılında yayınlanan “Dilaver Paşa
Nizamnamesi” ve onu izleyen “Maadin Nizamnamesi” (1869) ile baĢlamıĢtır. Endüstri sağlığı
konusunun bütün yönleriyle ele alınması ise Cumhuriyet döneminde gerçekleĢmiĢtir. 1865 yılında
çıkartılan "Dilaver PaĢa Nizamnamesi"nde, Ereğli ve Zonguldak kömür havzası iĢçilerinin dinlenme
ve tatil zamanları, barındırma yerleri, çalıĢma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeĢitli konuların
ele alındığı görülür. 1869 yılında çıkarılan "Maadin Nizamnamesi" ise, bütün madenlerde çalıĢanların
güvenliği ile ilgili çeĢitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır.
23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kurulduğu tarihten itibaren ise, iĢ sağlığı ve
güvenliği olgusu da gündeme getirilmiĢ ve çeĢitli yasal düzenlemeler yapılmaya baĢlanmıĢtır. 10
Eylül 1921 tarihinde ―Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanunu‖
çıkartılmıĢtır. Daha sonra, 8 Haziran 1936 tarihinde çıkarılan 3008 sayılı ĠĢ Kanunu içerisinde de,
temel iĢ sağlığı ve güvenliği hükümleri yer almıĢtır. 1967 yılında çıkarılan 931 sayılı ĠĢ Kanunu
içerisinde ilk defa modern hükümlerle yer alan disiplin, bu Kanunun Anayasa Mahkemesi tarafından
Ģekil yönünden iptal edilmesinden sonra, 1971 yılında çıkarılan 1475 sayılı ĠĢ Kanunu içerisinde de
aynı hükümlerle yer almıĢtır. Batı'da, 150-200 yıldır yaĢanan endüstri devriminin bir nebze olsun
yakalanabilmesi için, sanayileĢmenin sürdürüldüğü 1970, 80 ve 90'lı yıllarda ise, 1475 sayılı ĠĢ
Kanunu ve bu çerçevede çıkarılmıĢ olan Tüzük ve Yönetmelikler, iĢ sağlığı ve güvenliği alanının
gereksinimlerine belli ölçüde cevap verebilmiĢtir.
Ancak, 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın baĢlamasıyla birlikte, teknolojinin, tüm sanayi
koĢullarının, endüstri iliĢkilerinin ve çalıĢma mevzuatının baĢ döndürücü bir hızla ilerlediği ve
değiĢtiği gerçeği ortaya çıkmıĢtır. Avrupa Birliği'nin, Aralık-1999'daki zirvesinde, Türkiye'ye adaylık
statüsünün tanınmasıyla birlikte, 2003 yılında 4857 sayılı ĠĢ Kanunu çıkarılmıĢtır. Bu Kanunun iĢ
sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümleri, belki birkaç madde dıĢında, aynen 1475 sayılı ĠĢ
Kanunu'ndan aktarılmıĢtır. Ancak, 4857 sayılı ĠĢ Kanununa göre çıkarılması gereken yönetmelikler,
Avrupa Birliğinin 89/391/EEC sayılı çerçeve direktifine ve diğer bireysel direktiflere göre
uyumlaĢtırılmıĢtır ve 2003 yılı ile 2004 yılı içerisinde artarda yayımlanmıĢtır. Dolayısıyla, ülkemizde
iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatı modern hükümlerle donatılmıĢ durumdadır. Ancak, uygulamada çok
fazla mesafenin kat edilmesi gerekmektedir.
Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) tarafından bugüne kadar iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğine iliĢkin 30
sözleĢme ve pek çok önemli karar kabul edilmesine karĢın, Türkiye bunlardan sadece 7 ILO
SözleĢmesini imzalamıĢtır. Bu yaklaĢım sonucu geliĢkin bir mevzuatın bulunduğu ülkemizde iĢçi
sağlığı ve iĢ güvenliği sorunları çözüme kavuĢturulamamıĢtır.
2
2003 yılında birçok yeni düzenleme getiren ve halen yürürlükte olan 4857 sayılı ĠĢ Kanunu
hükümleri ve ilkeleri gereğince iĢverenler, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin
alınmasında aĢağıdaki genel prensiplere uymakla zorunludur:
•
Risklerin önlenmesi,
•
Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi,
•
Risklerle kaynağında mücadele edilmesi,
•
ĠĢin kiĢilere uygun hale getirilmesi için, özellikle iĢyerlerinin tasarımında, iĢ ekipmanları,
çalıĢma
Ģekli
ve
üretim
metotlarının
gösterilmesi,
özellikle
de
monoton
çalıĢma
temposunun
hafifletilerek
bunların
sağlığa
ve
seçiminde
önceden
olumsuz
özen
belirlenmiĢ
etkilerinin
üretim
en
aza
indirilmesi,
•
Teknik geliĢmelere uyum sağlanması,
•
Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiĢtirilmesi,
•
Teknolojinin,
iĢ
çalıĢma ortamı
organizasyonunun,
çalıĢma
Ģartlarının,
ile ilgili faktörlerin etkilerini
sosyal
iliĢkilerin
kapsayan genel
ve
bir
önleme
göre
öncelik
politikasının geliĢtirilmesi,
•
Toplu
korunma
önlemlerine,
kiĢisel
korunma
önlemlerine
verilmesi,
•
ĠĢçilere uygun talimatların verilmesi.
Yeni mevzuat ilkelerinden bir diğeri de, çalıĢanların mesleki riskler konusunda eğitilmesi,
bilgilendirilmesi ve katılımlarının sağlanmasıdır.
Bugün gelinen noktada, iĢ sağlığı ve güvenliği bir bilim dalı olarak ele alınmaktadır. Sanayide ve
çalıĢma hayatında yeni ortaya çıkan risklerle ilgili, sürekli olarak araĢtırma ve geliĢtirme çalıĢmaları
yürütülmekte ve yeni yasal düzenlemeler yapılmaktadır.
1.3. ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN ÖNEM KAZANMASININ NEDENLERĠ
Teknik Zorunluluklar
Bilim ve teknolojinin hızla geliĢmesi ve yeni enerji kaynaklarının bulunarak kullanılması sonucu
üretim süreçleri daha karmaĢık hale gelmektedir. Bunun sonucunda yeni riskler ortaya çıkmaktadır.
Elektronik fabrikalarında olduğu gibi ileri teknolojiyle çalıĢılan bazı fabrikalarda iĢçilerin son derece
hassas ve dikkatli olmaları gerekmektedir. Bu da çalıĢanların çok sağlam psikolojik ve fizyolojik
yapıya sahip olmalarıyla sağlanabilir. Ayrıca kimya sanayinde olduğu gibi operatörlerin izole edilmiĢ
bir bölümde çok uzun zaman göstergeleri izlemek Ģeklindeki çalıĢma koĢulları çalıĢanlarda stres ve
benzeri ruhsal bozukluklar yaramaktadır. Tekstil ve gıda sanayilerinde kullanılan teknolojilerden
3
kaynaklanan titreĢim, yoğun gürültü, koku, radyoaktivite gibi faktörlerin artması çeĢitli iĢ kazaları ve
iĢçi sağlığı sorunlarına yol açmaktadır.
Ekonomik Zorunluluklar
Yeni teknoloji, yeni üretim teknikleri, daha kompleks makineler ve rekabet ortamı yeni yatırım ve
araĢtırmaları gerektirmektedir. Bunlar son derece büyük harcamaları gerektirmektedir. Bu nedenle
çoğu kez maksimum yarar sağlanması için vardiya sistemi gündeme gelmektedir. Vardiya sistemi gece
çalıĢmalarını zorunlu kılmakta ve gece çalıĢmalarıysa sağlık yönünden ve sosyal yönden çalıĢanları
gittikçe daha çok hırpalamaktadır. Bunun sonucunda birçok sanayi kolunda devamsızlık ve iĢi bırakma
eylemleri, iĢgücü devir hızının yüksekliği gibi sorunlar ekonomik açıdan önemli maliyet artıĢlarına
neden olmakta ve konuya çözüm arama yönünde daha çok çaba harcanmasına neden olmaktadır.
Sosyal Zorunluluklar
ĠĢletmelerin verimliliğini artırmak ve daha fazla kâr sağlamak amacıyla üretim temposunun
hızlandırılması, aĢırı iĢ bölümü, vardiya sistemi ve rahatsız edici çevresel koĢullar, çalıĢanların ve iĢçi
kuruluĢlarının haklı tepkilerine yol açmıĢtır. Çoğu kez toplumun diğer kesimleri de bu haklı tepkileri
desteklemiĢlerdir. Bu tepkiler ilk önce çalıĢma sürelerinin kısaltılması, sağlık tedbirlerinin alınması,
çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesi amacına yönelik olmuĢtur. Nitekim bu tepkilerin sonucu olarak
geliĢmiĢ sanayi ülkeleri, istekler doğrultusunda, bir taraftan yasal düzenlemelerle bazı çözümler
getirmeye çalıĢmıĢlar, bir taraftan da özellikle yürüyen bant sistemi kullanılan iĢyerlerinde, maden ve
inĢaat sektöründe, kısaca ağır çalıĢma koĢullarının bulunduğu iĢkollarında yabancı iĢçi çalıĢtırma
yoluna gitmiĢlerdir. Bütün bu geliĢmeler iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusuna gittikçe daha çok önem
verilmesine neden olmaktadır.
1.3.1 ĠĢçiler Yönünden ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Önemi
ĠĢ kazaları ve meslek hastalıklarından doğrudan ve en çok etkilenenler bu meslek riskleriyle karĢılaĢan
iĢçilerdir. ĠĢ kazaları çoğu kez yaralanmalara ve hatta ölümlere yol açabilmektedir. ĠĢ kazaları ve
meslek hastalıklarıyla karĢılaĢan kiĢiler iĢ güçlerinin tümünü ya da bir bölümünü sürekli olarak ya da
belirli bir süreyle kaybetmek durumundadırlar. Böyle bir kaybınsa ücret gelirinin tümünün ya da bir
bölümünün sürekli ya da belirli bir süre ile kaybedilmesi anlamına geleceği açıktır. ĠĢçilerin, çoğu kez
ücret gelirinden baĢkaca bir gelirleri bulunmayan kiĢiler olması, bu kayıpları hem kendileri, hem de
bakmakla yükümlü bulundukları aile üyeleri için kuĢkusuz daha da güç katlanılır bir hale getirmektir.
ĠĢçilerin iĢ kazaları ya da meslek hastalıkları sonucunda iĢlerini kaybetmeleri halinde karĢılaĢacakları
güçlük ve problemler çok çeĢitlidir ĠĢçiler her Ģeyden önce sağlıklarını kaybedeceklerdir. Sağlığını
4
kaybeden iĢçilerinse bedensel, ruhsal ve sosyal açılardan olumsuz etkilenmeleri kaçınılmazdır, iĢ
kazaları iĢçileri iki Ģekilde etkileyebilir. Birincisi iĢçi sakat kalabilir. Ġkincisi hayatını kaybedebilir.
Ölüm halinde iĢçiyi geri getirmek olanaksızdır. Yani olayın tazmini tam anlamıyla hiçbir Ģekilde
sağlanamaz. ĠĢçinin sakat kalması halinde ise sakatlığının geçici ya da sürekli olmasına göre geçici ya
da sürekli iĢ göremezlik gelirine hak kazanır. Sosyal sigortalar tarafından yapılan bu ödemeler çok
yararlı olmakla beraber iĢçinin gerçek kayıplarını karĢılamaktan uzak kalacaktır. ĠĢçi ve ailesi için
ortaya çıkan kayıpları Ģu Ģekilde gruplandırabiliriz:
Gelir Düzeyinde Azalmalar
ĠĢ kazaları değiĢik ağırlıklarda ortaya çıksa da, en hafifinden en ağırına kadar hepsinin sonucunda
iĢçinin gelirinde kesinlikle bir miktar azalma olmaktadır. Bu azalma, iĢini kaybetme nedeniyle ücret
kaybı gibi, doğrudan bir azalma olabilir. Bazen de olası bir terfi olanağının yitirilmesi ya da ailesinin
iĢçinin eğitimi, beslenmesi, giyimi için yaptığı harcamaların, bir diğer deyiĢle, ailesinin iĢçiye yaptığı
yatırımların karĢılığını alamamaktan doğan kayıplar gibi dolaylı azalmalar görülebilir.
Çalışma Gücünde ve Meslekte Kazanma Gücünde Kayıplar
ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda iĢçi, en değerli varlığı olan sağlığını kaybetme
tehlikesiyle karĢı karĢıyadır. Bazı doku ve organlarını kaybetmesi, organlarının bir ya da birkaçını
kaybetme riski vardır. En azından bazı organlarının kullanımı kısıtlanabilecektir. Bu durum kuĢkusuz
iĢçinin bundan sonraki çalıĢma hayatını etkileyecek ve belki de iĢçi çalıĢma hayatından tamamen
kopmak zorunda kalacak ve bir daha çalıĢamayacaktır. Bütün bunlar dolaylı olarak gelir düzeyini de
etkileyecektir. Örneğin; kaza sonucu ayaklarını kaybeden bir sürücü artık mesleğini sürdüremeyecek,
belki oturduğu yerde yapabileceği baĢka bir mesleği öğrenmeye çalıĢacaktır. Sözgelimi büro elemanı
olarak daktilo yazmasını öğrenecektir. Burada eski mesleği olan sürücülük mesleğinde kazanma
gücünü kaybetmiĢtir. Ancak geri kalan yetenekleriyle baĢka bir mesleğe yönelmesi söz konusudur.
Bazen daha kötü sonuçlar da doğabilir. Aynı kaza sonucunda iĢçinin felç olduğunu varsayarsak, ne
sürücü olarak, ne de baĢka herhangi bir iĢte çalıĢması artık düĢünülemez. ĠĢte bu durumda çalıĢma
gücü tümüyle kaybedilmiĢtir.
Psikolojik ve Ruhsal Sorunların Ortaya Çıkması
Kaza geçirinceye kadar üretken olan iĢçi, artık tüketici ve belki de baĢkalarına muhtaç hale gelmiĢtir.
Kendisini iĢe yaramayan, ailesine ve topluma yük olan bir kiĢi olarak hissetmektedir. Bu duygu
insanları değiĢik psikolojik bunalımlara itebilir. ĠĢçinin çektiği maddi ve manevi acıların ailesine
yansıması da kaçınılmazdır. Bunların maliyetini tam ve doğru olarak hesaplayabilmekse hemen hemen
olanaksızdır. Sakat kalan iĢçilerin topluma yeniden kazandırılmaları için rehabilitasyon çalıĢmaları
mutlaka gereklidir ve yararlıdır. Ancak bunların çok masraflı olmaları bir yana, tam bir çözüm
getirdikleri de söylenemez. Kaza sonucu çalıĢamaz duruma düĢen kiĢilerin yaĢam tarzlarında ve
5
çevrelerinde değiĢiklikler olacaktır. ĠĢ kaybıyla beraber statü kaybı, buna bağlı olarak dost ve arkadaĢ
çevresinde azalmalar olabilecektir. Bütün bunları olduğu gibi kabul edebilmek çok zordur. Bugün,
normal olarak, bir iĢçinin bakmakla yükümlü olduğu bağımlı nüfusu ortalama dört kiĢi olarak kabul
edersek, bir iĢ kazası en az dört beĢ kiĢinin yaĢantısını etkileyecektir.
1.3.2 ĠĢverenler Yönünden ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Önemi
ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin iĢletme açısından çok yönlü önemi vardır. ĠĢletme tarafından planlı ve
bilimsel Ģekilde yapılan iĢ güvenliği harcamaları iĢ kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltabilir.
Verimlilik ve üretim bu sayede artar. Ayrıca, bu tedbirlerin alınmasıyla hem nitelikli iĢgücü, hem de
makine, hammadde, donatım ve diğer araç ve gereçler korunmuĢ olur. Böylece üretimin ve iĢletmenin
sürekliliği sağlanmıĢ olur. Bu açıdan düĢünüldüğünde, konuya gerekli önemin verilmemesi halinde
ortaya çıkabilecek maliyetler de kendiliğinden anlaĢılmaktadır, iĢ kazalarından doğan, maliyetlerin
iĢletmeler açısından iki ana grupta toplandığı söylenebilir. Bunlardan ilki doğrudan maliyetler ya da
sigortalanmıĢ maliyetler, ikincisi de dolaylı ya da sigortalanmamıĢ maliyetlerdir. Bu iki maliyet grubu
birlikte değerlendirilirse iĢletmeler açısından bir toplam maliyet ortaya çıkmaktadır.
Doğrudan Maliyetler
Doğrudan maliyetler, kaza sonucu doğan zararların ödenmesiyle ortaya çıkan maliyetlerdir. Parasal
olarak ölçülebilirler. Doktor, ilâç, tedavi ve bakım masrafları, geçici ve sürekli iĢ göremezlik
ödenekleri, malullük aylıkları, ölüm tazminatları, mahkeme masrafları, sigortalıya ödenen
tazminatlarla, cezai ödemelerdir.
Dolaylı Maliyetler
Dolaylı maliyetler doğrudan maliyetlerden farklı olarak kapsam ve miktar bakımından tam tespit
edilemeyen ve sınırlandırılamayan maliyetlerdir. Ancak, miktar olarak, dolaylı maliyetlerin doğrudan
maliyetlerden çok fazla olduğu söylenebilir. Dolaylı maliyetler çeĢitli açılardan gruplandırılabilir:
•
Kaza Nedeniyle Ortaya Çıkan Hasarın Maliyeti: Kazada hasara uğrayan araç gerecin
onarım ve yenilenmesine yönelik net maliyetler, kaza esnasında kısmen ya da tamamen tahrip olan
hammadde ve ürünlerden doğan kayıplar.
•
Kaza Nedeniyle Yapılması Gereken Harcamaların Maliyeti: Bu tür harcamalar, normal
zamanlarda yapılması gerekmeyen, kaza sonucu yapılması zorunlu olan harcamalardır. Kazaya
uğrayan iĢçilere yapılan ilk yardım ve acil yardım giderleri, kazaya uğrayan iĢçinin yardımına giden ya
da onun ürettiği parçaya ihtiyacı olduğu için çalıĢmasına devam edemeyen iĢçilere ödenen ücretler bu
grupta değerlendirilebilir. Ayrıca, kaza nedeniyle ek tedbirlerin alınmasında yapılan düzenlemelerin
maliyeti, iĢyerlerinin normal çalıĢma düzenine dönebilmesi için yapılan temizleme, onarım ve yeni
yatırımların maliyeti, adli makam ve yetkililerce yapılan inceleme ve soruĢturmaların maliyeti.
6
• Üretimde ve Verimlilikte Ortaya Çıkan Azalmaların Maliyeti: Kazaların doğurduğu üretim
kayıpları fazla çalıĢma yoluyla giderilmeye çalıĢılmaktadır. Kazalar nedeniyle aksayan iĢlerin
tamamlanması için yapılan fazla çalıĢma ücretleri ile ısınma, aydınlatma vb. harcamalar bu grupta
değerlendirilebilir. Kazaya uğrayan iĢçilerin iĢbaĢı yaptıktan sonra verimlerinin düĢmesinden
kaynaklanan kayıplar, diğer iĢçilerinse kazalar ve ölümler nedeniyle moral bozukluğu nedeniyle
verimlerinin düĢmesinden kaynaklanan kayıplar, kaza geçiren iĢçilerin yerine yeni iĢçi alımı
gerekiyorsa bunun getirdiği ek harcamalar ve yeni iĢçilerin iĢe alıĢıncaya kadar geçirdikleri zamandan
doğan kayıplar da hemen akla gelen hususlardır. Bunların yanı sıra kaza sırasında üretime ara
verilmesi yüzünden, makinelerin durması ya da hasara uğraması yüzünden ortaya çıkan üretim
kayıpları da maliyetlere eklenebilir.
• Ürün Teslimindeki Gecikmelerden Ötürü Pazar Kaybından Doğan Zararın Maliyeti: Kaza
nedeniyle normal çalıĢma düzeni aksayan iĢletme, gecikmeler nedeniyle normalde, ulaĢabileceği
üretimden sağlayacağı kârdan yoksun kalacağı gibi, teslim etmesi gereken ürünleri zamanında teslim
edememesi nedeniyle uzun çabalar sonucunda elde ettiği pazar payından da kayıplara uğrayabilir.
Bunun etkisi çok uzun sürebilir. SatıĢların düĢmesi iĢletmeyi bunalıma sokabilir. Ayrıca, iĢletme
Ģöhret kaybedecek, prestiji sarsılacak, geç teslim nedeniyle belki, sözleĢme gereği para cezası ödemek
zorunda kalacak ve gene belki de erken teslim halinde alabileceği primden yoksun kalacaktır.
1.3.3. Ülke Ekonomisi Açısından ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Önemi
ĠĢ kazası ve meslek hastalıkları ülke ekonomisi açısından da son derece önemlidir. ĠĢ kazaları ve
meslek hastalıkları nedeniyle ülke ekonomisi de birçok kayıplara uğramaktadır. Bir kere yetiĢmiĢ
insan gücü kaybı ve bunların iĢ göremez duruma gelmeleri ülke ekonomisini zarara uğratmaktadır.
Sosyal ve kültürel bir varlık olan insan gücünün kaybı toplumun bir kaybıdır. Bu kaybın ölçülmesi
son derece güçtür. Tek bir iĢçi ve iĢletme açısından düĢünüldüğünde kazaların ve hastalıkların
maliyeti rakam olarak belki çok büyük görülmeyebilir. Ancak, ülke ekonomisi açısından durum hiç
de öyle değildir. Kazaya ya da hastalığa maruz kalan iĢçi, üretimden düĢtüğü gibi, ülke ekonomisine
de tüketici olarak bir yük olacaktır. Bu nedenle çalıĢanları korumak ve kazaları önlemek, kaza sonucu
ortaya çıkan zararları tazmin etmekten daha kolay ve ucuzdur.
1.4. Ġġ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ KAVRAMI:
ĠĢ sağlığı ve iĢ güvenliğinin en genel tanımı ―ĠĢyerlerinde, iĢlerin yürütülmesi sırasında, çeĢitli
nedenlerden kaynaklanan, sağlığa zararlı durumlardan korunmak amacı ile yapılan sistemli ve bilimsel
çalıĢmalardır‖ olarak yapılabilir.
7
ĠĢ sağlığı ve güvenliği tıp, hukuk, mühendislik ve iktisat disiplinlerinin ortak ilgi alanını oluĢturan
çalıĢanların sağlık ve güvenlik konulan ile ilgili çok yönlü ve geniĢ kapsamlı bir alandır.
ĠĢyeri ortamında bulunan teknik ekipmanlar ile çalıĢma koĢullarından kaynaklanan çeĢitli riskler
nedeni ile çalıĢanların sağlığı bozulabilir. Sağlığı bozulan ve hastalananların teĢhis ve tedavisi de bu
uğraĢıların içine girer, ama bu çalıĢmaların asıl amacı, iĢyeri ortamında bulunan bu riskleri kontrol
altına almak suretiyle iĢyerini sağlıklı ve güvenli bir yer haline getirmek ve sonuç olarak da bu ortamda
bulunan ve çalıĢan kiĢilerin sağlığının olumsuz etkilenmesinin önüne geçmektir. ÇalıĢma Ģartları,
çalıĢan kiĢinin bedensel ve ruhsal sağlığını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebildiğinden, iĢ
güvenliğinin sağlanması ile toplumun mutluluğu arasında bir iliĢki kurmak da mümkündür.
Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de meydana gelen iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının bir
bölümü ölümle, bir bölümü ise sakatlanma ve yaralanmalarla sonuçlanmaktadır. Bu olayların
manevi üzüntüsü ve meydana gelen maddi zararın ve milli servet kaybının büyüklüğü, insanların
iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği üzerinde önemle durmalarının önemli nedenleridir.
ĠĢverenler; maddi ve manevi menfaatleri nedeniyle, çalıĢanlar; doğrudan etkilenen kiĢiler olarak,
devlet ise, vatandaĢlarının sağlığını ve mutluluğunu düĢünmek zorunda olduğu için ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ
Güvenliği konusu ile yakından ilgilenmek durumundadır. Buna göre iĢ sağlığı ve iĢ güvenliğinin amacı
aĢağıdaki üç madde ile özetlenebilir.
a. Çalışanları korumak : ÇalıĢanları iĢyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve güvenli bir
ortamda çalıĢmalarını sağlamak iĢçi ve iĢ güvenliğinin ilk amacıdır.
b. Üretim güvenliğini sağlamak : ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle oluĢabilecek iĢ gücü
ve iĢ günü kayıplarının en aza indirgenmesi, dolayısıyla iĢ veriminde artıĢın sağlanması ile üretim
korunması iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin diğer bir amacıdır.
c. İşletme güvenliğini sağlamak : ÇalıĢma ortamlarında alınan tedbirlerle, iĢletmeyi tehlikeye
sokabilecek yangın, patlama, makine arızaları ve devre dıĢı kalmalarını ortadan kaldırılması
iĢletme güveliğini sağlayacaktır.
Bir baĢka deyiĢle, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin amacı; kaza ve hastalık Ģeklinde ortaya çıkan
tehlikelerden çalıĢanları korumak, zarar verici etkileri asgariye indirmek, mümkünse ortadan
kaldırmak, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halini hedefleyip yaĢam kalitesini yüksek
tutarak çalıĢanların mutlu olmalarını sağlamaktır.
8
ĠĢ sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarının iki temel boyutu vardır:
Bunlardan birisi, çalıĢanların sağlığının yapacakları iĢle ilgisini araĢtıran, belirleyen (örneğin; daha
önce akciğer rahatsızlığı geçirmiĢ bir kiĢinin tozlu bir iĢte çalıĢtırılmaması gibi) ve iĢyeri ortamında
oluĢabilecek bazı risklere karĢı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygulamak (örneğin; tetanos aĢısı
uygulaması vb. gibi) ve iĢyerindeki çalıĢmalar esnasında sağlık sorunu olanların hastalıklarının teĢhis
ve tedavisi ile hastalığın yapılan iĢle ilgisini araĢtırarak gerekli önlemleri almak Ģeklinde ifade
edilebilecek olan tıbbi boyuttur. Bu ilgi alanına "ĠĢ Hekimliği" adı verilebilir.
Ġkinci boyut ise, iĢyeri ortamındaki sağlık ve güvenlik risklerinin saptanması, bununla ilgili ölçümler
yapılması (örneğin; iĢyerinde kullanılan çeĢitli kimyasal maddelerin, iĢyeri ortam havasındaki
ölçümü, iĢyerinde yapılan iĢler esnasında ortama yayılan ve sağlığa zararlı olduğu bilinen tozların
ölçümü, makine ve tezgahlardan kaynaklanan gürültünün düzeyini belirlemek üzere yapılan ölçümler
gibi) ve bu risklerin kontrol altına alınması Ģeklindeki uğraĢılan içeren ve konunun daha çok teknikmühendislik yanını oluĢturan "ĠĢ Güvenliği" boyutudur. Bu boyut, iĢyeri ortamında sağlıklı ve
güvenlikli bir ortam oluĢturmak için yapılan tüm çalıĢmaları kapsadığı için "ĠĢ Hijyeni" olarak da
adlandırılmaktadır.
1.4.1. ĠĢ Sağlığı Kavramı
ĠĢ sağlığının en geniĢ kapsamlı tanımı; “Çalışma hayatı ile sağlık arasındaki ilişkiyi inceleyen bir
bilimdir” Ģeklindedir. ÇalıĢanlara yönelik olarak verilen koruyucu ve tedavi edici hekimlik
uygulamaları olan “iş hekimliği” uygulamaları ile çalıĢılan ortamın sağlığı etkileyen faktörlerinin
kontrol altına alınması için yapılan uygulamalar olan “iş hijyeni” uygulamalarının bütününe “İş
sağlığı” adı verilir.
ġekil 1..1 ĠĢ sağılığı kavramı
9
Daha kısa ifade etmek gerekirse ―çalıĢanların‖ ve ―çalıĢılan ortamın‖ sağlıklı olması iĢ sağlığının ta
kendisidir.
Hem ILO hem de WHO'nun katılımıyla ortak kararlaĢtırılan tanıma göre "İş sağlığı; bütün
mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyili hallerini sürdürme ve daha üst
düzeye çıkarma çalışmalarıdır."
1.4.2. ĠĢ Sağlığı Kapsamı
ÇağdaĢ iĢ sağlığını oluĢturan iki temel faaliyet iĢ hekimliği ve iĢ hijyenidir.
1.) ĠĢ hekimliği; bireylere yönelik olarak sağlık personeli tarafından verilen, tanı tedavi ve bireysel
korunma faaliyetlerini ifade eder. BaĢlıca iĢ hekimliği uygulamaları Ģunlardır:
a. ĠĢe giriĢ muayeneleri,
b. ĠĢkolunun
özelliğine
göre
erken
tanı
arama
testlerinin
uygulanması
(örneğin
gürültüyle çalıĢılan iĢyerlerinde odiografi ile iĢitme kaybının erken aĢamalarında yakalanması
veya kurĢun etkilenimi olasılığı bulunan iĢyerlerinde kan kurĢun düzeyi ve ilgili enzim
düzeylerinin takibi vb.)
c. Hastalık
semptomlarından
çalıĢanların
haberdar
olmasını
sağlamak
amacıyla
bireylere yönelik sağlık eğitimi faaliyetlerinde bulunulması
d. ÇalıĢanlar açısından risk oluĢturuyorsa biyolojik risklere karĢı bağıĢıklama yapılması (örneğin
gıda sektöründe çalıĢanların hepatit, A, Hepatit B, Tetanoz gibi hastalıklara karĢı korunmasını
sağlayıcı tıbbi ve hijyenik önlemlerin alınması)
e. ÇalıĢanların
vücut
direncinin
sağlanması
amacıyla
düzenli,
dengeli
ve
yeterli
beslenmesinin sağlanması
f.
ÇalıĢanların
kiĢisel
hijyenlerini
sağlaması,
el
yıkama
uygulamasının
öğretilmesi,
uygun koruyucuları kullanmayı öğrenmesi ev kullanabilme becerisine sahip olması,
2.) ĠĢ hijyeni; çalıĢma ve yaĢama ortamlarında sağlığı tehdit eden faktörlerin saptanması ve kontrol
altına alınması faaliyetlerini kapsayan "iĢ ve çevre sağlığı" (iĢ hijyeni) faaliyetleridir. Bu ana faaliyet
alanı; sağlık risklerinin saptanması, ölçümlerin yapılması ve risklerin kaldırılması gibi alt faaliyetleri
içerdiğinden iĢ sağlığının "teknik boyutu" olarak da isimlendirilmiĢtir. Bu kapsamda yapılabilecek
faaliyetlerin baĢlıcaları Ģunlardır:
a. ĠĢyeri sağlık risklerinin saptanması amacıyla (iĢkoluna göre farklılık arz etmekle
birlikte) ölçümler yapılması. Örneğin, toz ölçümü, gürültü ölçümü, kimyasal maddelerin
havadaki konsantrasyonlarının tespit edilmesi, ortam hijyenik kontrollerinin yapılması vb.
b. Saptanan
sağlık
risklerinin
kontrol
altına
10
alınmasını
sağlamak
amacıyla
teknik
önlemler alınması (Örneğin kullanılan tehlikeli madde değiĢtirilebilir, ya da tehlike arz eden
yöntem değiĢtirilebilir,
c. Söz konusu etken(ler) ortaya çıkmak zorunluluğu varsa çalıĢanların bu risklerden
korunması,
bu amaçla etkenin çıktığı çalıĢma ortamı çalıĢanlardan izole edilebilir,
havalandırılabilir, böylece etken(ler) izole edilmiĢ olabilir. Ya da çalıĢanların kiĢisel koruyucu
ekipman kullanması sağlanabilir.
1.4.3. ĠĢ ve Sağlık ĠliĢkileri
ĠĢ sağlık iliĢkisinin çok eski zamanlardan beri ilgilenilen bir konu olduğu bilinmektedir. Sağlık
durumu
iĢi
etkileyebilmekte
iken
buna
karĢılık
olarak
iĢin
gereklilikleri
de
sağlığı
etkileyebilmektedir. Sağlık durumunun iĢi etkilemesi daha az konuĢulan ve irdelenen bir konu olup
daha çok sosyal çalıĢmaların ve sağlık ve sosyal politikaların konusu olmuĢtur. Chadwick'in 1800’lü
yıllarda sözünü ettiği; yoksulluk ve sağlıksızlık kısır döngüsü iĢ -sağlık iliĢkilerinin de karmaĢıklığını
göstermektedir.
Buna göre; kötü çalıĢma koĢullan ve iĢsizlik, yoksulluğun sebebidir. Yoksulluk kötü beslenme ve
kötü yaĢama koĢullarını tetiklediği için sağlıksızlığın tetikleyicisidir. Sağlıksız birey ise ya iĢ
bulamaz veya kötü çalıĢma koĢullan olan iĢlerde çalıĢmaya razı olur. Bu kısır döngü aĢağıda ġekil
2.de gösterilmiĢtir. Bu kısır döngünün kırılmasında iĢ sağlığının rolü çok büyüktür. Kötü çalıĢma
koĢullarının önlenmesine yönelik yönetimsel, yasal, idari, teknik ve tıbbi önlemlerin bir bütün
halinde uygulanması gereklidir.
ġekil 1.2. Yoksulluk ve sağlıksızlık kısır döngüsü
ÇalıĢma ortamına ait faktörler ve bireysel faktörlerin hastalık oluĢumundaki etkileĢimleri aĢağıdaki ġekil
3’de Ģematize edilmiĢtir. Buna göre bireye ait özellikler doğrudan hastalık oluĢumuna neden olabildiği
gibi bireysel faktörlerden bağımsız olarak çalıĢma ortamına ait faktörler de hastalık oluĢumuna neden
olabilir. ÇalıĢma ortamına ait faktörlerin bireysel faktörleri etkilemesi kaçınılmazdır. Bireysel faktörler de
11
doğrudan çalıĢma ortamına etki etmese bile çalıĢma ortamının birey sağlığına olan etkilerini azaltabilir
ya da arttırabilir.
ġekil 1.3.ÇalıĢma ortamına ait faktörler ve bireysel faktörlerin hastalık oluĢumundaki etkileĢimleri
1.4.4. ĠĢ ve Sağlık ĠliĢkisini Belirleyen Faktörler
ĠĢyerlerinde, çalıĢanların sağlığı üzerinde etkili olan, bir anlamda ĠĢ ve Sağlık iliĢkisini belirleyen baĢlıca iki
grup faktör vardır; bunlar, kiĢisel bazı özellikler ve çevresel faktörlerdir.
KiĢisel faktörler olarak, kiĢinin yaĢı, cinsiyeti, genetik özellikleri, beslenme durumu, sigara, alkol vb.
alıĢkanlıkları ile yaĢadığı çevrede bulunan bazı faktörler bir araya gelerek bir insanın sağlık durumunu
belirler. Bu etkileĢim sonucunda da kiĢi sağlıklı olabilir veya sağlığı değiĢik seviyelerde bozulmuĢ olabilir.
Bu sağlık bozulması, bazen çok hafif derecede olabilir ve kiĢide önemli bir hastalık tablosuna yol açmaz.
Bazı durumda ise sağlık bozulması ileri derecede olabilir ve kiĢide ciddi bir hastalık tablosu ortaya çıkabilir,
hatta bazen kiĢi, bu hastalık yüzünden hayatını da kaybedebilir.
Çevresel faktörler ise, iĢçinin çalıĢtığı iĢyeri ortamında bulunan çeĢitli sağlık riskleridir. DeğiĢik iĢyeri
ortamında bulunan sağlık riskleri pek çoktur. Bu nedenle, bu faktörlerin; fiziksel faktörler ya da etkenler,
kimyasal etkenler, tozlar, biyolojik etkenler, ergonomik etkenler, psikolojik etkenler Ģeklinde
gruplandırılması, sık olarak yapılan bir yaklaĢımdır. Bu etkenleri Ģu Ģekilde inceleyebiliriz;
12
1) Fiziksel Etkenler: Gürültü, Vibrasyon (TitreĢim), Aydınlatma, Termal Konfor ġartlan, Havalandırma,
Radyasyon, Basınç DeğiĢimleri olarak sıralanabilir.
a) Gürültü; genellikle istenmeyen ve rahatsız edici sesler gürültü olarak tanımlanır. ĠĢçi
sağlığında ise gürültü 'iĢitme duyusunun azalmasına veya sağlığının bozulmasına ya da baĢka
tehlikelerin oluĢmasına neden olan seslerdir.
b) TitreĢim (Vibrasyon); TitreĢim ses dalgalan gibi belirli aralıklarla tekrarlayan mekanik bir
enerjidir. Ġletim ve etkileme derecesi, titreĢimin frekans ve Ģiddetine bağlıdır.
c) Aydınlatma; Ġyi bir iĢyeri aydınlatması yapılan iĢe göre yeterli Ģiddette, tek düze, iyi yayılmıĢ,
gölge vermeyen ve göz kamaĢtırmayan aydınlatmadır. Doğal aydınlatma, gündüz aydınlığı, güneĢ ile olan
aydınlatmadır. Yapay aydınlatma, ampul ya da floresanlarla direkt, yarı indirekt ve indirekt olarak yapılan
aydınlatmadır. Yetersiz veya uygunsuz aydınlatma sonucunda, görme fonksiyonunda zorlanmalar, göz
yorgunluğu, gözlerde batma, yanma, kızartı olur, ileri derecede etkilenme ile görme bozulur. Ayrıca, iyi ve
yeterli derecede aydınlatılmamıĢ bir ortamda yapılan çalıĢmalarda (ağaç iĢleme tezgahları, torna tezgahları
gibi tehlikeli makinelerin kullanılması ile) iĢ kazaları artabilir.
d) Termal Konfor ġartlan; (Isı, nem, havalandırma); ÇalıĢma ortamlarının ısısının ve neminin
çalıĢılan iĢ koluna göre bulunması gereken miktarı değiĢiktir. Bazı iĢ kollarında belirli ısı ve nem teknolojik
bakımdan gerekli olan fiziki koĢullardır. (Tekstil sanayinde pamuk, yün ipliklerin yapımı, elyafın
yumuĢaklığı, bükülme uygunluğu vb. için)
e) Radyasyon; enerjinin elektro manyetik veya parçacık modeliyle taĢınması radyasyon olarak
tanımlanır. Kısa dalga boylu olan ıĢınların (mor ötesi ıĢınlar) deri ve gözde tahriĢ edici etkisi vardır.
(Kaynakçılıkta gözlük kullanmadan kaynak yapılması gibi). X ve gama ıĢınlan ise bazı kanserler ve genetik
bozukluklara yol açar. Uzun dalga boylu radyasyonun ise sıcaklık arttırıcı etkisi vardır.
f) Basınç DeğiĢimleri: Alçak basınç ve yüksek basınç altında çalıĢanlarda birtakım etkilenmeler
olur. Basınç değiĢikliklerinden etkilenmelerle dalgıçlarda, sünger avcılarında, dağcılarda, uçaklarda
çalıĢanlarda kulak uğultusu, sinüslerde ağrı, duyma bozuklukları, kaĢıntı belirtileri, karın ağrısı, kemik
ağrıları, sarhoĢluk hali gibi tüm vücudun etkilenmesiyle çalıĢma yeteneğinin kaybı ve hatta ölüme varan iĢ
kazaları oluĢabilmektedir. Yüksek rakımlı yerlerde düĢük atmosfer basıncı nedeniyle oksijen basıncının
azalmasına bağlı belirtiler görülebilir.
2) Kimyasal Etkenler : Çevrenin normal yaĢama uygun kimyasal bileĢimini az veya çok değiĢtiren
elementlere genel olarak ―Kimyasal Etkenler‖ denir.
13
Endüstrinin her dalında, atölyeler, laboratuarlar, sokaklar hatta evlerde organik ve inorganik bileĢiklerle,
insektisitler, ilaçlar, gaz, buhar, duman ile insanlar birlikte yaĢamaktadır. Bu maddelerin çevredeki oranlan
belirli düzeylerin üzerinde olunca, sağlığa zararlı olurlar. Bunlar;

Metaller; (kurĢun, civa, manganez, nikel, magnezyum, selenyum, uranyum gibi)

Solventler; (çözücüler; benzen, toluen, trikloretilen, karbontetraklorür, alkollar, eterler gibi)

Zehirli Gazlar; (karbonmomoksit, hidrojensülfür, klor, brom, iyot, flor, amonyak, kükürtdioksit
gibi)

Asit ve Alkaliler; (nitrik asit, sülfürik asit, formik asit, sodyum ve potasyum hidroksit gibi)

Boyalar; Madeni boyalar (arsenikli, kurĢunlu, civalı, kromlu vb.), sentetik organik boyalar (azotlu,
difenilmetanlı, indigo boyaları gibi)

Pestisitler; Ġnsan ya da bitkiler için bazı zararlı canlıları yok etmek için kullanılan kimyasal
maddeler olarak tanımlanabilir, (fungusitler, rodentisitler, herbisitler, mollusitler olmak üzere 5
gruptur.)

Plastikler; Monovinilklorür gibi sağlığa zararlı olanlar.

Kanserojen Maddeler; Kanser oluĢumuna neden olan veya kanser oluĢumunu hızlandıran
maddelerdir.(katran, zift, mineral yağlar, krom tuzları, nikel, asbest, arsenik, benzen vb.)
3) Tozlar: Tozlar, çapları 0.5-150 mikron büyüklüğünde olup, havada asılı duran katı parçacıklara "toz"
denir. ÇalıĢma ortamında bulunan tozların akciğerlere girip birikerek etki yapması sonucunda oluĢan
hastalıklara "Pnömokonyoz" denir. Pnömokonyozlar, insanlık tarihinde belirlenen ilk meslek hastalıklarıdır.
Silisyum, asbest, uranyum, alüminyum, radyum, pamuk, keten, ağaç tozlan vb. bu gibi hastalıklara neden
olurlar.
4) Biyolojik Etkenler: ÇalıĢma ortamındaki tehlikeli biyolojik etkenler bulaĢıcı hastalıklara neden olabilir.
Bunlar mikroorganizmalar, bakteriler, parazitler, mantar ve virüslerdir.(ġarbon, tetanos, viral hepatit, HIV,
tüberküloz, tifo, brusellozis gibi). ĠĢyerleri ve çevresindeki çöplük, açık kanalizasyon, bataklık gibi yerlerde,
özellikle de hastanelerin belirli bölümlerinde çok yüksek dirençli mikroorganizmalann varlığı bilinmektedir.
5) Ergonomik Etkenler : ÇalıĢma yaĢamında ergonomi, çalıĢma koĢullarının insanın niteliklerine uygun hale
getirilmesi olarak değerlendirilmektedir. ĠĢyerlerinde ergonomik kuralların yerine getirilmesi, insanın sağlığı
açısından olduğu kadar üretim ve verimlilik açısından da önem taĢımaktadır.
6)Psikolojik Etkenler: Ruhsal veya fiziksel faktörlere bağlı olarak geliĢen ve etkene özgü olmayan, koĢullara
uyum (adaptasyon) güçlüklerine karĢı olan vücut reaksiyonlarına "stres" denilir. Nedenleri ruhsal ve
sosyaldir. Örneğin iĢyerinde geçimsizlik, iĢini kaybetme endiĢesi, ücret azlığı, terfi edememe, vardiyalar,
dengesiz ücret sistemi, iĢ değiĢtirmeler gibi nedenler en çok rastlanılan stres sebepleridir.
14
1.4.5. ÇağdaĢ iĢ sağlığı ve güvenliği uygulama ilkeleri
ÇağdaĢ ĠĢ sağlığı uygulamalarının temel amacı çağdaĢ sağlık hizmetinin amacına benzer Ģekilde hastalıklar
daha oluĢmadan tedbir almak, hastalık yapıcı etkenleri önlemek, yok edilemeyen etkenlerin ise insana temas
etmemesi için gerekenleri yapmak olmalıdır.
ĠĢ sağlığı uygulamaları Halk Sağlığı uygulamaları ile paralellik göstermektedir. Halk sağlığı felsefesine göre
önce sorun tanımlanmalı, daha sonra risk ve koruyucu önlemle belirlenmeli, korunma stratejileri geliĢtirilip
test edilmeli son olarak ta uygulamalar yaygınlaĢtırılmalıdır. Koruyucu sağlık hizmetlerinin uygulanma
basamaklarına karĢılık gelen bu aĢamalar iĢ sağlığı uygulamalarının da sıralı basamaklarıdır.
ġekil 1.4. ĠĢ sağlığı uygulamaları
Sağlığı koruma üç basamakta sınıflandırılır. Buna göre sağlığı tehdit eden etken vücuda girmeden önce
alınacak her türlü tedbir birincil korunma olarak adlandırılır. Buna karĢın etken vücuda girmiĢ ancak henüz
hastalık düzeyine gelmemiĢ ancak bazı değiĢiklikler oluĢturmuĢ ise erken tanı ve erkenden tedavi amacıyla
yapılan uygulamalar sekonder korunma olarak adlandırılır. Etken vücuda girmiĢ ve sağlık etkisi
oluĢturmuĢsa verilecek hizmetin "tersiyer korunma" hizmeti yani etkin tedavi olduğu söylenebilir.
Ancak primer korunma da kendi içinde basamaklandırılabilir. Elbette etkene yönelik mücadeledir ama
etkenin ortaya çıkıĢını engellemek amacıyla yönetimsel, idari, teknik önlemler ve mevzuata iliĢkin
düzenlemeler yapmak primer korunmanın en kapsamlı ve etkili olanıdır. Ancak her türlü tedbire rağmen
etken ortada ise ortam ölçümleri, erkenden önlemler almak.
15
ġekil 1.5. Sağlığı koruma basamakları
ĠĢyeri ortamındaki çeĢitli faktörlerin sağlığa olan etkileri ve bu iliĢkiyi karıĢtıran durumlar ġekil 6’da
Ģematize edilmiĢtir. Buna göre sağlığı etkileyen faktörler iĢyerindedir ve sağlıklı iĢyeri sağlanırsa
bütün sağlık sorunları çözülür Ģeklinde bir çıkarım yapmak uygun olmaz. Çünkü Ģekilde de
anlatıldığı üzere çalıĢanın, YaĢı, Cinsiyeti, Beslenme durumu, bağıĢıklık durumu vb. kiĢisel
özellikleri
yanında
temas
süresi
ve
sıklığı
gibi
oluĢan
etkilenimin
karmaĢıklaĢtırmaktadır.
ġekil 1.6. ĠĢyeri ortamındaki çeĢitli faktörlerin sağlığa olan etkileri
16
yapısı
durumu
Yukarıda sayılan karmaĢık etkilenim mekanizmaları göz önüne alındığında iĢ sağlığı uygulamalarının
bilimsel bir disiplin içerisinde kapsamlı bir modelde verilmesi uygun olacaktır. Bu amaçla iĢ sağlığı
uygulamaları 6 temel ilkeden oluĢan baĢlıklar altında incelenir. Bu ilkelerden ilk beĢi çalıĢanın iĢe
girdiği andan itibaren sırasıyla yapılması gereken uygulamalardır. Sağlık eğitimi ise bu sıralamanın
her aĢamasında vardır.
1. Uygun iĢe yerleĢtirme
2. ĠĢyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi
3. Sağlık risklerinin kontrolü
4. Aralıklı kontrol muayenesi
5. ĠĢyerinde sağlık hizmeti sağlanması
1. Uygun işe yerleştirme :
Öncelikle iĢe alınacak çalıĢanın fiziksel, ve mental kabiliyet, beceri ve özelliklerine göre uygun bir
iĢe yerleĢmesi sağlanmalıdır. Bunu sağlamak için çalıĢanın
YaĢı,
Cinsiyeti,
Beslenme durumu,
Enfeksiyon öyküsü
BağıĢıklık durumu,
Aktivite düzeyi
Genetik yapısı, ırk vb. bireysel özellikleri yanında mesleki bilgi ve beceri düzeyi bilinmelidir.
Riskli iĢ kolları olduğu gibi riskli bireyler de söz konusu olabilir. ĠĢ sağlığı uygulamalarında riskli
gruplar, baĢta çocuklar olmak üzere, gebeler, kadınlar, yaĢlılar ve özürlülerdir. Bu risk grubunu
yukarıda sıralanan özellikler çerçevesinde uzatmak mümkündür. Örneğin, alerjik bünyesi olanların
irritan ve allerjen kimyasalların sıklıkla kullanıldığı bir iĢte çalıĢmaması, bağıĢıklık durumunda
bozukluk olan birin biyolojik risklerin yoğun olduğu iĢ kollarında çalıĢmaması, ağır yük kaldırma
gerektiren iĢlerde zayıf fizik yapılı kiĢilerin çalıĢmaması gibi uygulamalar "Uygun ĠĢe yerleĢtirme"
uygulamalarına örneklerdir.
2.İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi :
ÇalıĢılan iĢ koluna göre sağlığı tehdit eden etken farklılık gösterir. Bu nedenle hangi iĢ kolunda hangi
ortam ölçümlerin yapılması gerektiği ilgili mevzuatta yer almıĢtır. ĠĢyeri sağlık risklerinin saptanması
amacıyla (iĢkoluna göre farklılık arzetmekle birlikte) ölçümler yapılması gerekir. Örneğin, toz
ölçümü, gürültü ölçümü, kimyasal maddelerin havadaki konsantrasyonlarının tespit edilmesi, ortam
hijyenik kontrollerinin yapılması gerekebilir. Ölçümlerde elde edilen değerlerin uluslararası norm ve
17
standartlara uygun olması ve risk oluĢturup oluĢturmadığına karar verilmeli. Bu standarlardan en çok
kullanılan ikisi MAK ve ESD'dir.
MAK (Müsaade edilen Azami Konsantrasyon); ĠĢyerinde hiçbir zaman aĢılmaması gereken düzeydir.
Monitörize bir ölçüm yapıldığını varsayarsak, bir an bile aĢılmaması gereken üst limitin alarm limiti
olarak alınması gerekliliği vardır. Bu durumda ajkut toksik etkiler oluĢabileceği varsayıldığında acil
tedbirler alınasmlı, korunma, ekipmanları takılmalı, ve veya ortam terk edilmelidir.
ESD (EĢik Sınır Değer) ise zaman zaman aĢılmasının bir tehlike oluĢturmayacağı düzey olup önemli
olan gün boyu (8saat) boyunca yapılan ölçümlerin ortalamasının bu düzeyi aĢmamasıdır. Günlük
uygulamalarda daha çok EWSD kullanılmakla birlikte akt toksik etki yapabilen boğucu, yanıcı,
parlayıcı gazların bulunabildiği iĢyerlerinde MAK değerinin kullanılma zorunluluğu vardır.
3. Sağlık risklerinin kontrolü :
Yukarda sözü edilen korunmanın basamakları göz önüne alındığında önemli olan sağlık riski
oluĢturan etkenden primer korunmanın sağlanmasıdır. Bu amaçla kaynağında kontrol çok önemlidir.
Bu kapsamda yapılabilecek baĢlıca uygulamalar öncelik sırasına göre Ģunlardır:
•
Tehlikeli maddeyi kullanmama
•
Tehlikeli madde yerine daha az tehlikeli olan baĢka bir madde kullanılabiliyorsa onun
kullanılması (substitution)
•
Tehlikeli maddeyi kullanmak zorunlu ise düĢük miktarlarda kullanma
•
Tehlike arzeden yöntem yerine tehlikesiz yöntemi kullanmak (process değiĢtirme)
•
ĠĢlemin
kapalı
sistemle
yapılması
böylece
oluĢan
tehlikenin
ortama
dağılmasını
önlemek (enclosing)
•
Kapatılamayan iĢlemlerde zorunlu olarak ortama tehlikeli madde yayılması söz konusu
ise etkin bir havalandırma yapılarak etken dilüe edilip konsantrasyonu (dolayısıyla
sağlık etkisi) azaltılmıĢ olur. (ventilasyon)
•
MAK
ve
ESD
limitleri
bilinen
etkilenimler
için
sürekli
izleme
ve
ölçüm
yapılması
•
ÇalıĢanların bireysel koruyucu ekipmanları kullanarak ortamdaki tehlikeli madde veya
iĢlemden kendini koruması
•
Etkenle
karĢılaĢması
durumunda
vücudun
hazırlıklı
olmasını
sağlamak
amacıyla
bağıĢıklama, düzenli ve dengeli beslenme, sigara vb. zararlı alıĢkanlıklardan uzak
durma, fizik aktivite düzeyini yüksek tutarak sağlıklı vücudun devamını sağlama vb.
uygulamalar da iĢyeri sağlık risklerinin kontrolü için yapılabilecek uygulamalardandır.
18
4. Aralıklı kontrol muayenesi :
Korunmanın basmakları aĢçısından incelendiğinde sekonder korunma anlamına gelen aralıklı kontrol
muayeneleri (periyodik kontroller) iĢ kolunun özelliğine göre farklılık göstermektedir. Periyodik
kontrollerin sıklığı iĢkoluna göre değiĢebilmekle birlikte en az yılda bir kez yapılması zorunludur. Bu
periyodik kontrollerde sadece iĢkolunun tehlikelerinden kaynaklanabilecek sağlık sorunları değil aynı
zamanda herkesin yaptırması gereken hipertansiyon, diyabet vb. genel sağlık kontrollerinin de
yapılması uygun olacaktır.
5 İşyerinde sağlık hizmeti sağlanması :
ĠĢyerlerinde sağlık hizmetinin ne Ģekilde olacağı "iĢyeri sağlık birimlerinin ve iĢyeri hekimlerinin
görevleri ve çalıĢma usulleri ile ilgili yönetmelik" kapsamında düzenlenmiĢtir. Bu sağlık biriminin
amacı gerek birinci basamak tedavi edici sağlık hizmetlerini sunarak kademeli sağlık hizmetinin
uygulanmasını sağlayarak hasta veya kazazede için etkin ve kısa sürede sağlık hizmeti sunmak
gerekse de iĢyerindeki olası sağlık risklerini saptayarak gerekli korunma tedbirlerinin zamanında
alınmasını sağlamaktır.
6. Sağlık Eğitimi:
ÇalıĢanların iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ne Ģekilde olacağı 25426 sayılı ÇalıĢanların iĢ
sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin Usul ve esasları hakkında yönetmelikte açıkça belirtilmiĢtir. "
Bu kapsamda; iĢverenler, iĢyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalıĢma ortamının tesis edilmesi için gerekli
önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, iĢverenler, çalıĢanları, yasal hak ve sorumlulukları
konusunda bilgilendirmek, onların karĢı karĢıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili
alınması gerekli tedbirler konusunda iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını
hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalıĢanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek
eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler.
Bu eğitimin amacı, iĢyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iĢ kazalarını ve meslek
hastalıklarım azaltmak, çalıĢanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karĢı
karĢıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karĢı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ve iĢ sağlığı ve
güvenliği bilinci oluĢturarak uygun davranıĢ kazandırmaktır.
19
2. ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUġLAR VE SÖZLEġMELER
2.1. TÜRKĠYE'DEKĠ MEVCUT Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ SĠSTEMĠ:
Türkiye'deki mevcut iĢ sağlığı ve güvenliği sisteminin ana çatısı, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı bünyesinde oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde iĢ sağlığı ve
güvenliği faaliyetlerinde bulunan dört birim vardır. Bunlar;
•
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ĠSGGM)
•
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ĠSGÜM)
•
ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı
•
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi (ÇASGEM)
•
Sosyal Güvenlik Kurumu BaĢkanlığı (SGK)
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı haricinde ise, iĢ sağlığı ve güvenliği faaliyetleri veya iĢ sağlığı
ve güvenliği bölümleri bulunan diğer kamu kurum ve kuruluĢları ise Ģunlardır:
•
Sağlık Bakanlığı (Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve Sağlık Eğitimi Genel
Müdürlüğü)
•
Çevre ve Orman Bakanlığı (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü)
•
BaĢbakanlık Acil Durum ve Afet Yönetimi Genel Müdürlüğü
•
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (Ölçüler ve Standartlar Genel Müdürlüğü ve Tüketicinin ve
Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü)
•
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye Atom Enerjisi
Kurumu BaĢkanlığı)
•
Türk Standartları Enstitüsü (TSE)
•
Türkiye Bilimsel ve Teknik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK)
•
Milli Prodüktivite Merkezi (MPM)
Yukarıda belirtilen kurum ve kuruluĢların dıĢında, aĢağıda belirtilen iĢçi ve iĢveren kuruluĢları ile
meslek örgütleri, dernek ve vakıflar da, iĢ sağlığı ve güvenliği ile doğrudan ve dolaylı olarak
ilgilenmektedirler:
•
Türkiye ĠĢveren Sendikaları Konfederasyonu (TĠSK)
•
Türk Metal Sanayicileri Sendikası (MESS)
•
Türkiye Kimya, Petrol, Lastik ve Plastik Sanayii ĠĢverenleri Sendikası (KĠPLAS)
•
Türkiye ĠnĢaat ve Tesisat Müteahhitleri ĠĢveren Sendikası (ĠNTES)
•
Türkiye Çimento Endüstrisi ĠĢverenleri Sendikası (ÇEĠS)
•
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
20
•
Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu
•
Türkiye ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (TURK-Ġġ)
•
Hak ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (HAK-Ġġ)
•
Devrimci ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu (DĠSK)
•
Türk Tabipleri Birliği (TTB)
•
Türk Mimar ve Mühendis Odaları Birliği (TMMOB)
•
Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği (TKSD)
•
Meslek Hastalıkları ve ĠĢ Kazalarını AraĢtırma ve Önleme Vakfı (MESKA)
•
Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayii Destekleme Vakfı (MEKSA)
•
Türkiye ĠĢ Güvenliği ĠĢ Adamları Derneği (TĠGĠAD)
•
ĠĢ Sağlığı HemĢireliği Derneği
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği
Enstitüsü (ĠSGÜM) de, iĢyerlerindeki gaz, toz, gürültü, titreĢim ve termal konfor ölçümlerini
gerçekleĢtirmekte ve bu ölçümlerle ilgili olarak kendisine bağlı olarak faaliyet gösteren
laboratuarlarda analiz çalıĢmalarını yürütmektedir.
ĠSGÜM, Türk Hükümeti ve Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) arasında yapılan anlaĢmayla
Uluslararası ÇalıĢma KoĢullarını ve Çevresini ĠyileĢtirme Programı (PIACT) çerçevesinde, ÇalıĢma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün alt birimi olarak 1968
yılında kurulmuĢtur. Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve Türkiye'de ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin
GeliĢtirilmesi (ĠSAG) Projesi (2004-2006) ile ĠSGÜM'ün binası tamamen yenilenmiĢ, laboratuarlar
modern cihaz ve ekipmanla donatılmıĢ ve teknik personele yurt içi ve yurt dıĢında teknik eğitimler
verilmiĢtir. Proje kapsamında, sanayi yoğunluğu dikkate alınarak Kocaeli Üniversitesinin de
katkılarıyla ĠSGÜM Kocaeli Bölge Laboratuarı kurulmuĢtur. ĠSGÜM'ün, Ankara'da bulunan
merkezinden baĢka, Ġstanbul, Ġzmir, Adana, Zonguldak, Kocaeli ve Kayseri'de Bölge Laboratuar
ġeflikleri bulunmaktadır.
2.2. ULUSLARARASI ÇALIġMA ÖRGÜTÜ (ILO)
Uluslararası ÇalıĢma Örgütü, 1919'da imzalanan Versay AntlaĢmasında öngörülen Milletler Cemiyeti
ile ortaya çıkmıĢtır. Amaç, Birinci Dünya SavaĢından sonra giderek büyüyen sorunlara yönelik
sosyal reform niteliğinde çözümler bulmak ve reformların uluslararası düzeyde uygulanmasını
sağlamaktır.
Ġkinci Dünya SavaĢından sonra, Filadelfiya Bildirgesi ile birlikte, ILO’ nun temel amaç ve ilkeleri
yeniden oluĢum ve geniĢleme sürecine girmiĢtir. Bildirge, savaĢ sonrası ulusal bağımsızlıkla
21
birlikte büyümeyi öngörmüĢ, geliĢmiĢ dünya ile büyük ölçekte teknik iĢbirliğinin baĢlangıcının
müjdecisi olmuĢtur.
BirleĢmiĢ Milletler üyeleri içinde yalnızca ILO üçlü bir yapıya sahip bulunmaktadır; iĢveren ve iĢçi
temsilcileri politika ve programların Ģekillendirilmesinde, üçüncü tarafı oluĢturan hükümet temsilcileri
ile eĢit söz hakkına sahiptirler. ILO, sosyal ve ekonomik konularda ve baĢka alanlarda geçerli ulusal
politikaların geliĢtirilmesinde ve duruma göre uygulanmasında sendikalar ve iĢverenler arasındaki
"sosyal diyalogu" geliĢtirerek aynı üçlü yapılanmayı üye ülkelerde de teĢvik etmektedir.
ILO sekretaryası, merkez büroları, araĢtırma merkezi ve basımevi Cenevre'deki Uluslararası ÇalıĢma
Ofisi'nde faaliyet göstermektedir. 40'ı aĢkın ülkede ILO’ nun bölge, alan ve ülke ofisleri
bulunmaktadır ve yerinden yönetim ilkesine göre çalıĢmaktadır. Yönetim Kurulu ve Ofisin
çalıĢmalarına, temel sanayi kollarında oluĢturulan gene üçlü yapıdaki komiteler yardımcı
olmaktadır. Bunların yanı sıra, mesleki eğitim, yönetim geliĢtirme, iĢ güvenliği ve sağlığı,
endüstriyel iliĢkiler, çalıĢanların eğitimi ve kadın ve genç iĢçilerin özel sorunları konularında uzman
kiĢilerden oluĢan komiteler de bu çalıĢmaları desteklemektedir. Halen, ILO’ya üye ülke sayısı 220
olup, Türkiye Cumhuriyeti 1932 yılında üye olmuĢtur. Bugüne kadar, ILO tarafından akdedilen
sözleĢmelerin toplam sayısı 188 ve tavsiye kararlarının toplam sayısı ise 199'dur.
ILO üye ülkelerinin bölgesel toplantıları, bölge ile ilgili özel konuları değerlendirmek üzere düzenli
olarak yapılmaktadır. ILO’ nun dört temel stratejik hedefi vardır:

ÇalıĢma yaĢamında standartlar, temel ilke ve haklar geliĢtirmek ve gerçekleĢtirmek.

Kadın ve erkeklerin insana yakıĢır iĢlere sahip olabilmeleri için daha fazla fırsat yaratmak,

Sosyal koruma programlarının kapsamını ve etkinliğini artırmak.

Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirmek
2.3. DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (WHO)
1945 yılında ABD'nin San Francisco kentinde toplanan BirleĢmiĢ Milletler Konferansı, bu dönemde
bütün halkların sağlığının, dünyada barıĢ ve güvenliğin sağlanması açısından temel önem arz ettiğini
kabul ederek Çin ve Brezilya'lı delegelerin bir ―Uluslararası Sağlık Örgütü‖ kurulması amacıyla
toplantı düzenlenmesi oybirliğiyle kabul edilmiĢtir. 19-22 Temmuz 1946 tarihleri arasında New
York'ta toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı'nda, Türkiye'nin de içinde bulunduğu 61 ülkenin
temsilcileri tarafından WHO Anayasası imzalanarak en az 26 üye ülkenin resmi kabulü ile yürürlüğe
girmesi için iĢlem baĢlatılmıĢtır.
22
Türkiye 2 Ocak 1948 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü'ne üye olmuĢtur.26 üye ülkenin resmi kabul
iĢlemi 7 Nisan 1948 tarihinde netleĢmiĢ ve 7 Nisan günü tüm Dünya'da ―Dünya Sağlık Günü‖ olarak
kabul edilmiĢtir. Türkiye Cumhuriyeti, 9 Haziran 1949 tarih ve 5062 sayılı Kanun’la Dünya Sağlık
Örgütü Anayasası'nı onaylayarak WHO’ya resmen üye olmuĢtur.
Ġlk Genel Kurul'da bölgesel örgütlenme tartıĢılmıĢ ve oluĢturulan Komisyonun yaptığı çalıĢma
sonucu Bölge Ofisi kurulması kararlaĢtırılmıĢtır. Bölge Ofis'lerinin baĢlıca amaçlarından biri de
WHO ile Ulusal Hükümetler arasında etkin bir iliĢkinin sağlanmasıdır. WHO’ya, 193 ülke üyedir.
2.4. AVRUPA KOMĠSYONU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ AJANSI (OSHA)
OSHA’nın kuruluĢ amacı; Avrupa Birliğinde iĢyerlerinin daha sağlıklı, güvenli ve üretken olmalarına
katkıda bulunmaktır.
Ajans, iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda ülkelerin geliĢimi ve konuyla ilgili bilgi paylaĢımını
sağlamaktadır. Ajans üçlü bir yapıda organize olup karar verici konumda olan her bir üye devletin
devlet, iĢçi ve iĢveren temsilcilerini bir araya getirmektedir.
Ajansın kuruluĢu ve aktiviteleri üç Direktifle düzenlenmiĢtir: 2062/94, 1643/95 ve 1654/2003. Ajans
merkezi Ġspanya'nın Bilbao kentindedir. Bütün üye ülkeler devlet, iĢçi ve iĢveren tarafları ile Ajansa
üyedirler. YaklaĢık 50 kiĢinin görev aldığı Ajansın çok sayıda yayını ve yıllık düzenli aktiviteleri
bulunmaktadır. Ayrıca her yıl Ekim ayının ikinci haftasını iĢ sağlığı ve güvenliği haftası olarak
kutlamakta ve değiĢik etkinlikler düzenlemektedir.
Ajansın bütün üye ve aday ülkelerce aynı formatta düzenlenen bir internet sayfası ve bilgi ağı mevcut
olup bu sayfa aracılığı ile tüm üye ülkelerin konu ile ilgili bilgi alıĢveriĢinde bulunmaları
sağlanmaktadır. Türkiye Ajansa aday ülke olarak gözlemci statüsünde katılmaktadır.
23
3. ÜLKEMĠZDE ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ ĠLE ĠLGĠLĠ
YÜRÜRLÜLÜKTEKĠ KANUN VE YÖNETMELĠKLER
3.1. TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ ANAYASASI
T.C. Anayasası’nda; 49.madde ÇalıĢma hakkı ve ödevi, 50.madde ÇalıĢma Ģartları ve dinlenme
hakkı, 51.madde Sendika kurma hakkı, 52. madde Sendikal faaliyetler, 53.madde Toplu iĢ
sözleĢmeleri hakkı, 54.madde Grev hakkı ve lokavt, 55. madde Ücrette adalet sağlanması, 56. madde
Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması ve 60.madde ise Sosyal güvenlik hakkı ile ilgilidir.
Görüleceği üzere, T.C. Anayasası’nda, çalıĢma hayatında iĢ sağlığının ve özellikle iĢ güvenliğinin
sağlanması için doğrudan doğruya hiçbir madde bulunmamaktadır. Toplam olarak 177 maddeden
meydana gelen ve oldukça kapsamlı ve ayrıntılı olan T.C. Anayasası’nda iĢ sağlığı ve güvenliği ile
ilgili bir maddenin bulunmaması bir eksiklik olarak görülmektedir.
3.2. Ġġ KANUNU
4857 sayılı ĠĢ Kanunu’nun iĢ sağlığı ve güvenliği baĢlıklı 5. bölümünde yer alan 77–89. maddeleri iĢ
sağlığı ve güvenliğine ayrılmıĢtır.
İşverenlerin ve işçilerin yükümlülükleri
Madde 77 - ĠĢverenler iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi
almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, iĢçiler de iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda alınan
her türlü önleme uymakla yükümlüdürler.
ĠĢverenler iĢyerinde alınan iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek,
iĢçileri karsı karsıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve
sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek
zorundadırlar. Yapılacak eğitimin usul ve esasları ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca
çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
ĠĢverenler iĢyerlerinde meydana gelen iĢ kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iĢ
günü içinde yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar.
Bu bolümde ve iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümler
iĢyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır.
24
Sağlık ve güvenlik yönetmelikleri
Madde 78 - ( DeğiĢik madde: 15/05/2008–5763 S.K/3.md.)
Bu Kanuna tabi iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği Ģartlarının belirlenmesi ve gerekli önlemlerin
alınması, iĢyerlerinde kullanılan araç, gereç, makine ve hammaddeler yüzünden çıkabilecek iĢ
kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi ve özel durumları sebebiyle korunması gereken kiĢilerin
çalıĢma Ģartlarının düzenlenmesi, ayrıca iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygunluğu yönünden; iĢçi
sayısı, iĢin ve iĢyerinin özellikleri ile tehlikesi dikkate alınarak iĢletme belgesi alması gereken
iĢyerleri ile belgelendirilmesi gereken iĢler veya ürünler ve bu belge veya belgelerin alınmasına
iliĢkin usul ve esaslar, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda yapılacak risk değerlendirmesi,
kontrol, ölçüm, inceleme ve araĢtırmaların usul ve esasları ile bunları yapacak kiĢi ve kuruluĢların
niteliklerinin belirlenmesi, gerekli iznin verilmesi ve verilen iznin iptal edilmesi Sağlık Bakanlığının
görüĢü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir.
.
İşin durdurulması veya işyerinin kapatılması
Madde 79 - Bir iĢyerinin tesis ve tertiplerinde, çalıĢma yöntem ve Ģekillerinde, makine ve cihazlarında
iĢçilerin yaĢamı için tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar iĢyerlerini iĢ
sağlığı ve güvenliği bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiĢ, bir iĢçi ve bir iĢveren temsilcisi ile
Bölge Müdüründen oluĢan beĢ kiĢilik bir komisyon kararıyla, tehlikenin niteliğine göre iĢ tamamen
veya kısmen durdurulur veya iĢyeri kapatılır. Komisyona kıdemli iĢ müfettiĢi baĢkanlık eder.
Komisyonun çalıĢmaları ile ilgili sekretarya iĢleri bölge müdürlüğü tarafından yürütülür.
Askeri iĢyerleri ile yurt emniyeti için gerekli maddeler üretilen iĢyerlerindeki komisyonun yapısı,
çalıĢma Ģekil ve esasları Milli Savunma Bakanlığı ile ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca
birlikte hazırlanacak bir yönetmelikle belirtilir.
Bu maddeye göre verilecek durdurma veya kapatma kararına karĢı iĢverenin yerel iĢ mahkemesinde
altı iĢ günü içinde itiraz etmek yetkisi vardır.
ĠĢ mahkemesine itiraz, iĢin durdurulması veya iĢyerinin kapatılması kararının uygulanmasını
durdurmaz.
Mahkeme itirazı öncelikle görüĢür ve altı iĢ günü içinde karara bağlar. Kararlar kesindir.
Bir iĢyerinde çalıĢan iĢçilerin yaĢ, cinsiyet ve sağlık durumları böyle bir iĢyerinde çalıĢmalarına engel
teĢkil ediyorsa, bunlar da çalıĢmaktan alıkonulur.
25
Yukarıdaki fıkralar gereğince iĢyerlerinde iĢçiler için tehlikeli olan tesis ve tertiplerin veya makine ve
cihazların ne Ģekilde iĢletilmekten alıkonulacağı ve bunların ne Ģekilde yeniden iĢletilmelerine izin
verilebileceği, iĢyerinin kapatılması ve açılması, iĢin durdurulmasına veya iĢyerinin kapatılmasına
karar verilinceye kadar acil hallerde alınacak önlemlere iliĢkin hususlar ile komisyonda görev yapacak
iĢçi ve iĢveren temsilcilerinin nitelikleri, seçimi, komisyonun çalıĢma Ģekil ve esasları ÇalıĢma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
Bir iĢyerinin kurulmasına ve iĢletilmesine izin verilmiĢ olması 78 inci maddede öngörülen yönetmelik
hükümlerinin uygulanmasına hiçbir zaman engel olamaz.
Bu maddenin birinci fıkrası gereğince makine, tesisat ve tertibat veya iĢin durdurulması veya iĢyerinin
kapatılması sebebiyle iĢsiz kalan iĢçilere iĢveren ücretlerini ödemeye veya ücretlerinde bir düĢüklük
olmamak üzere meslek veya durumlarına göre baĢka bir iĢ vermeye zorunludur.
İş sağlığı ve güvenliği kurulu
Madde 80 - Bu Kanuna göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli iĢçi çalıĢtıran ve altı aydan
fazla sürekli iĢlerin yapıldığı iĢyerlerinde her iĢveren bir iĢ sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla
yükümlüdür.
ĠĢverenler iĢ sağlığı ve güvenliği kurullarınca iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olarak verilen
kararları uygulamakla yükümlüdürler.
ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurullarının oluĢumu, çalıĢma yöntemleri, ödev, yetki ve yükümlülükleri
ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
Madde 81 - ( DeğiĢik madde: 15/05/2008-5763 S.K/4.md.)
ĠĢverenler, devamlı olarak en az elli iĢçi çalıĢtırdıkları iĢyerlerinde alınması gereken iĢ sağlığı ve
güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iĢ kazası ve meslek hastalıklarının
önlenmesi, iĢçilerin ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin
yürütülmesi amacıyla, iĢyerindeki iĢçi sayısı, iĢyerinin niteliği ve iĢin tehlike sınıf ve derecesine göre;
a) ĠĢyeri sağlık ve güvenlik birimi oluĢturmakla,
b) Bir veya birden fazla iĢyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle,
c) Sanayiden sayılan iĢlerde iĢ güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik
elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler.
26
ĠĢverenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıĢtırdığı ve bu maddeye
dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine getirebileceği gibi,
iĢletme dıĢında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu
Ģekilde hizmet alınması iĢverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz.
(Ek fıkra: 23/07/2010-6009 S.K/49.md.) ĠĢyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik
birimlerinin nitelikleri, ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına iliĢkin hususlar, bu
birimlerde bulunması gereken araç, gereç ve teçhizat ile görevlendirilecek iĢyeri hekimi, iĢ güvenliği
uzmanı ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, sayısı, iĢe alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları,
çalıĢma Ģartları, görevlerini nasıl yürütecekleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri ile eğitim
kurumlarının yetkilendirilmeleri, iĢyeri hekimi ve iĢ güvenliği uzmanı eğitim programlarının ve bu
programlarda görev alacak eğiticilerin niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri ile eğitimlerin
sonunda yapılacak sınavlar ilgili tarafların görüĢü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
(Ek fıkra: 23/07/2010-6009 S.K/49.md.) ĠĢyeri hekimlerinin, iĢyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile
ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmeleri ve hizmet verilen iĢyerlerinde çalıĢan
iĢçilerle sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmeleri hususunda diğer kanunların kısıtlayıcı
hükümleri uygulanmaz.
(Mülga fıkra: 23/07/2010-6009 S.K/49.md.) Kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak
kurulan kamu kurum ve kuruluĢlarında ilgili mevzuatına göre çalıĢtırılmakta olan hekimlere, üçüncü
fıkrada öngörülen eğitimler aldırılmak suretiyle ve aslî görevleri kapsamında, çalıĢmakta oldukları
kurum ve kuruluĢların asıl iĢveren olarak çalıĢtırdıkları iĢçilerin iĢyeri hekimliği hizmetleri gördürülür.
Bu kurum ve kuruluĢların diğer personel için oluĢturulmuĢ olan sağlık birimleri, iĢyeri sağlık ve
güvenlik birimi olarak da kullanılabilir.
İş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanlar
Madde 82 - ( Mülga madde: 15/05/2008-5763 S.K/37. md.)
İşçilerin hakları
Madde 83 - ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliği açısından iĢçinin sağlığını bozacak veya vücut
bütünlüğünü tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karĢı karĢıya kalan iĢçi, iĢ sağlığı ve
güvenliği kuruluna baĢvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar
verilmesini talep edebilir. Kurul aynı gün acilen toplanarak kararını verir ve durumu tutanakla tespit
eder. Karar iĢçiye yazılı olarak bildirilir.
27
ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulunun bulunmadığı iĢyerlerinde talep, iĢveren veya iĢveren vekiline yapılır.
ĠĢçi tespitin yapılmasını ve durumun yazılı olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. ĠĢveren veya
vekili yazılı cevap vermek zorundadır.
Kurulun iĢçinin talebi yönünde karar vermesi halinde iĢçi, gerekli iĢ sağlığı ve güvenliği tedbiri
alınıncaya kadar çalıĢmaktan kaçınabilir.
ĠĢçinin çalıĢmaktan kaçındığı dönem içinde ücreti ve diğer hakları saklıdır.
ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulunun kararına ve iĢçinin talebine rağmen gerekli tedbirin alınmadığı
iĢyerlerinde iĢçiler altı iĢ günü içinde, bu Kanunun 24 üncü maddesinin (I) numaralı bendine uygun
olarak belirli veya belirsiz süreli hizmet akitlerini derhal feshedebilir.
Bu Kanunun 79 uncu maddesine göre iĢyerinde iĢin durdurulması veya iĢyerinin kapatılması halinde
bu madde hükümleri uygulanmaz.
İçki veya uyuşturucu madde kullanma yasağı
Madde 84 - ĠĢyerine sarhoĢ veya uyuĢturucu madde almıĢ olarak gelmek ve iĢyerinde alkollü içki
veya uyuĢturucu madde kullanmak yasaktır.
ĠĢveren; iĢyeri eklentilerinden sayılan kısımlarda, ne gibi hallerde, hangi zamanda ve hangi Ģartlarla
alkollü içki içilebileceğini belirleme yetkisine sahiptir.
Alkollü içki kullanma yasağı;
a.Alkollü içki yapılan iĢyerlerinde çalıĢan ve iĢin gereği olarak üretileni denetlemekle
görevlendirilen,
b. Kapalı kaplarda veya açık olarak alkollü içki satılan veya içilen iĢyerlerinde iĢin gereği
alkollü içki içmek zorunda olan,
c.ĠĢinin niteliği gereği müĢterilerle birlikte alkollü içki içmek zorunda olan,
iĢçiler için uygulanmaz.
Ağır ve tehlikeli işler
Madde 85 - Onaltı yaĢını doldurmamıĢ genç iĢçiler ve çocuklar ile çalıĢtığı iĢle ilgili mesleki eğitim
almamıĢ iĢçiler ağır ve tehlikeli iĢlerde çalıĢtırılamaz.
Hangi iĢlerin ağır ve tehlikeli iĢlerden sayılacağı, kadınlarla onaltı yaĢını doldurmuĢ fakat onsekiz
yaĢını bitirmemiĢ genç iĢçilerin hangi çeĢit ağır ve tehlikeli iĢlerde çalıĢtırılabilecekleri Sağlık
28
Bakanlığının görüĢü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte
gösterilir.
Ağır ve tehlikeli işlerde rapor
Madde 86 - Ağır ve tehlikeli iĢlerde çalıĢacak iĢçilerin iĢe giriĢinde veya iĢin devamı süresince en az
yılda bir, bedence bu iĢlere elveriĢli ve dayanıklı oldukları iĢyeri hekimi, iĢçi sağlığı dispanserleri,
bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükümet
veya belediye hekimleri tarafından verilmiĢ muayene raporları olmadıkça, bu gibilerin iĢe alınmaları
veya iĢte çalıĢtırılmaları yasaktır. Sosyal Sigortalar Kurumu iĢe ilk giriĢ muayenesini yapmaktan
kaçınamaz.
ĠĢyeri hekimi tarafından verilen rapora itiraz halinde, iĢçi en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu hastanesi
sağlık kurulunca muayeneye tabi tutulur, verilen rapor kesindir.
Yetkili memurlar isteyince, bu raporları iĢveren kendilerine göstermek zorundadır.
On sekiz yaşından küçük işçiler için rapor
Madde 87 - Ondört yaĢından onsekiz yaĢına kadar (onsekiz dahil) çocuk ve genç iĢçilerin iĢe
alınmalarından önce iĢyeri hekimi, iĢçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile
en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükümet veya belediye hekimlerine muayene
ettirilerek iĢin niteliğine ve Ģartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporla belirtilmesi
ve bunların onsekiz yaĢını dolduruncaya kadar altı ayda bir defa aynı Ģekilde doktor muayenesinden
geçirilerek bu iĢte çalıĢmaya devamlarına bir sakınca olup olmadığının kontrol ettirilmesi ve bütün bu
raporların iĢyerinde saklanarak yetkili memurların isteği üzerine kendilerine gösterilmesi zorunludur.
Sosyal Sigortalar Kurumu iĢe ilk giriĢ muayenesini yapmaktan kaçınamaz.
Birinci fıkrada yazılı hekimlerce verilen rapora itiraz halinde, iĢçi en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu
hastanesi sağlık kurulunca muayeneye tabi tutulur, verilen rapor kesindir.
Gebe veya çocuk emziren kadınlar için yönetmelik
Madde 88 - Gebe veya çocuk emziren kadınların hangi dönemlerde ne gibi iĢlerde çalıĢtırılmalarının
yasak olduğu ve bunların çalıĢmalarında sakınca olmayan iĢlerde hangi Ģartlar ve usullere uyacakları,
ne suretle emzirme odaları veya çocuk bakım yurdu (kreĢ) kurulması gerektiği veya hangi hallerde
dıĢarıdan hizmet alabilecekleri Sağlık Bakanlığının görüĢü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
29
Çeşitli yönetmelikler
Madde 89 - Sağlık Bakanlığının görüĢü alınarak ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı;
a. Ağır ve tehlikeli iĢlerden baĢka iĢler için de iĢçilerin iĢe baĢlamadan hekim muayenesinden
geçirilmelerini,
b. Bazı iĢlerde çalıĢan iĢçilerin belirli sürelerde genel olarak sağlık muayenesinden
geçirilmelerini,
c. ÇeĢitli veya bir kısım iĢlerde çalıĢan iĢçilerin sağlık durumlarının aksaması, yaptıkları iĢin
ürünlerine ve genel sağlığa yahut birlikte çalıĢtıkları öteki iĢçilere zararlı olursa, bu gibilerin
o iĢlerden çıkarılmalarını,
d. Ne durumda ve ne gibi Ģartları haiz olan iĢyerlerinde banyo, uyku, dinlenme ve yemek
yerleri ile iĢçi evleri ve iĢçi eğitimi yerleri yapılmasını,
öngören yönetmelikler hazırlayabilir.
3.3. DĠĞER KANUN VE YÖNETMELĠKLER
1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 332. maddesi, iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin bir
hüküm getirmiĢtir.
1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, çıkarıldığı dönem itibariyle, çalıĢanlar için iĢ
sağlığı ve güvenliği ile ilgili çök önemli hükümler getirmiĢtir. Kanunun 126, 155, 173-180 ve 268.
maddeleri iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgilidir.
1930 tarihli ve 1580 sayılı Belediyeler Kanunu’nun 15. maddesinin 38. ve 76. fıkralarında iĢ sağlığı ve
güvenliğine iliĢkin birer hüküm mevcuttur.
1983 yılında çıkarılan 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nun 33/3. maddesi, iĢ sağlığı ve gevenliğini
dolaylı yoldan da olsa etkilemektedir.
Yine 1983 yılında çıkarılan 2822 sayılı Toplu ĠĢ SözleĢmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’nun 39.
maddesinin birinci fıkrası, iĢ sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren hüküm ihtiva etmektedir.
16/06/2006 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve
Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesi iĢ kazaları ve 14. maddesi ise meslek hastalıklarını
içermektedir.
30
Yukarıda belirtilen Kanunların dıĢında, yürürlükten kaldırılan 1475 sayılı ĠĢ Kanunu’nun 74.
maddesine göre çıkarılmıĢ olmakla birlikte halen yürürlükte bulunan;

ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü

Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle ÇalıĢılan ĠĢyerlerinde ve ĠĢlerde Alınacak
Tedbirler Hakkında Tüzük

Yapı ĠĢlerinde ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü

Maden ve TaĢocakları ĠĢletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ
Güvenliği Önlemlerine iliĢkin Tüzük ile bu tüzüğe Gore, 1990’lı yıllarda çıkarılmıĢ olan 5
adet Maden Yönetmeliği
halen yürürlükte bulunmaktadır.
2003 yılının sonundan itibaren ise, yaklaĢık bir yıllık süre içerisinde, Avrupa Birliği müktesebatına
uyum amacıyla, 25’in üzerinde Yönetmelik, bire bir tercüme edilerek yayımlanmıĢ durumdadır. Bu
yönetmeliklerin büyük çoğunluğu, 4857 sayılı ĠĢ Kanunu’nun 78. maddesine dayanılarak çıkarılmıĢtır.
Bu yönetmelikler aĢağıda belirtildiği gibidir:

Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha az ÇalıĢılması Gereken ĠĢler
Hakkında Yönetmelik

Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme ĠĢleri Yönetmeliği

Çocuk ve Genç ĠĢçilerin ÇalıĢtırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

Kadın ĠĢçilerin Gece Postalarında ÇalıĢtırılmaları Hakkında Yönetmelik

ÇalıĢanların ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri Ġle Ġlgili Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (89/391/EEC) (Danıştay 10. Dairesinin 15.06.06 -2006/3007
sayılı kararı ile iptal edilmiştir.)

Güvenlik ve Sağlık ĠĢaretleri Yönetmeliği (92/58/EEC)

Ekranlı Araçlarla ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (90/270/EEC)

Gürültü Yönetmeliği (2003/10/EC-(86/188/EEC)

TitreĢim Yönetmeliği (2002/44/EC)

Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği (92/57/EEC)

Kimyasal Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
(98/24/EC-2000/39/EC Sınır Değer)

Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden ÇalıĢanların Korunması Hakkında Yönetmelik
(99/92/EC)

Kanserojen ve Mutajen Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
Hakkında Yönetmelik (90/394/EEC-97/42/EEC-99/38/EC)
31

Asbestle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (83/477/EEC)

ĠĢyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine ĠliĢkin
Yönetmelik (89/654/EEC)

ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Hakkında Yönetmelik (89/655/EEC)

Elle TaĢıma ĠĢleri Hakkında Yönetmelik (90/269/EEC)

KiĢisel Koruyucu Donanımların ĠĢyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (89/656/EEC)

Yeraltı ve Yerüstü Maden ĠĢletmelerinde Sağlık ve Güvenlik ġartları Hakkında Yönetmelik

(92/104/EEC)

Sondajla Maden Çıkarılan ĠĢletmelerde Sağlık ve Güvenlik ġartları Hakkında Yönetmelik
(92/91/EEC)

Geçici veya Belirli Süreli ĠĢlerde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik (91/383/EEC)

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik (2000/54/EC93/88/EEC-97/59/EC-97/65/EC)

Balıkçı Gemilerinde Yapılan ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
(93/103/EEC)

ĠĢyeri Kurma Ġzni ve ĠĢletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik

ĠĢyerlerinde ĠĢin Durdurulmasına veya ĠĢyerlerinin Kapatılmasına Dair Yönetmelik

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik

ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik

Ağır ve Tehlikeli ĠĢler Yönetmeliği

Gebe ve Emziren Kadınların ÇalıĢtırılma ġartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına
Dair Yönetmelik (92/85/EEC)
Bunlardan baĢka, Uluslararası ÇalıĢma Örgütü'nün (ILO) hazırlamıĢ olduğu ve Türkiye Cumhuriyeti
tarafından da onay kanunlarıyla onaylanmıĢ olan sözleĢmeler ile bu sözleĢmeler doğrultusunda
çıkarılmıĢ olan tavsiye kararları da mevcuttur.
32
4. Ġġ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI
4.1. Ġġ KAZASI
Toplumsal bir oluĢum içinde önceden planlanmayan, bilinmeyen ve kontrol dıĢına çıkan aynı zamanda
çevresine zarar verebilecek nitelikteki olaya "kaza" denir. Bu genel bir tanımdır ve görüldüğü gibi zarar
oluĢması Ģart değildir. Herhangi bir olayın zarar verebilecek olması, kaza kabulü için yeterlidir. Ancak,
hukuk açısından bir olayın kaza olarak değerlendirilebilmesi için, olayda herhangi bir zarar söz konusu
olmalıdır. Zarar insana yönelikse ceza hukuku ve genel hukuk, mala yönelikse genel hukuk kapsamına
girer.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 13. maddesine göre, iĢ kazası;
a) Sigortalının iĢyerinde bulunduğu sırada,
b) ĠĢveren tarafından yürütülmekte olan iĢ nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı
kendi adına ve hesabına bağımsız çalıĢıyorsa yürütmekte olduğu iĢ veya çalıĢma konusu
nedeniyle iĢyeri dıĢında,
c) Bir iĢverene bağlı olarak çalıĢan sigortalının, görevli olarak iĢyeri dıĢında baĢka bir
yere gönderilmesi nedeniyle asıl iĢini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, iĢverence sağlanan bir taĢıtla iĢin yapıldığı yere gidiĢ geliĢi sırasında,
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.
Bu yasa hükmüne göre, yapılan iĢle kazalar arasında neden sonuç bağlılığını beĢ madde halinde ve
kesin hatlarla belirtilmiĢ ve takdire yer bırakmamıĢtır. Bu maddeler arasında özellikle ilk madde biraz
tartıĢılan bir hüküm getirmektedir. ĠĢyerinde öğle tatilinde spor yapan bir insanın yaralanmasının bir iĢ
kazası olup olmadığı bir tartıĢmalı bir konudur. Üçüncü madde yani baĢka bir yerde görevlendirmeye
örnek olarak, çıkan bir orman yangınını söndürmek için gönderilen çalıĢanın yaralanması halinde iĢ
kazası kapsamında olmaktadır.
ĠĢ kazası, Uluslararası ÇalıĢma Örgütüne (ILO)göre; ―Önceden planlanmamıĢ, bilinmeyen ve kontrol
altına alınamamıĢ olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olaydır‖, Dünya Sağlık Örgütüne (WHO)
göre ise; ―Önceden planlanmamıĢ çoğu kiĢisel yaralanmalara makinelerin ve araç gereçlerin zarara
uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır‖ Ģeklinde tanımlanmaktadır.
33
4.1.1. Kaza ÇeĢitleri
ĠĢ kazaları değiĢik yerlerde olabilir. Sınıflandırma kazanın olduğu yere göre değil, sonuçlarına göre
yapılır. Genel olarak, zararın ağırlığına, kazanın ve yaralanmanın cinsine göre yapılır.
A. ) Yaralanmanın Ağırlığına Göre Sınıflandırma
1- Yaralanma ile sonuçlanmayan kazalar,
2- Bir günden fazla iĢten uzaklaĢmaya gerek olmayan kazalar,
3- Bir gün ile yirmi gün arasında tedavi gerektiren kazalar,
4- Yirmi günden fazla tedavi gerekli olan kazalar,
5- Sürekli iĢ göremezlik veya ölümle biten kazalar.
B.) Yaralanmanın Cinsine Göre Sınıflandırma
1 - BaĢ,göz ve boyun yaralanmaları.
2- DıĢ beden kazaları.
3 -Kol, el ve parmak yaralanmaları
4- Ayak ve bacak yaralanmaları
5- Ġç organ kazaları.
6- Ruhsal ve sinirsel tahribat
c.) Kaza Cinsine Göre Sınıflandırma
1- DüĢme, Ġncinme,
2- Parça veya malzeme düĢmesi,
3- Göze bir Ģey kaçması,
4- Yanma ve patlamalar,
5- Makine Kazaları,
6- El Aletleri Kazaları,
7- Elektrik kazaları,
8- Zehirlenme, boğulma,
9- SıkıĢma, ezilme.
4.1.2. ĠĢ Kazaları OluĢum Teorileri
ĠĢ kazalarının oluĢumu ile ilgili çeĢitli teoriler bulunmaktadır. Bu teoriler iĢ kazalarının meydana
gelme sebeplerinin açıklamaktadır. Böylece iĢ güvenliği çalıĢmalarına yön verilmesine yardımcı
olacaktır.
34
4.1.2.1. Domino teorisi
Kaza, dıĢtan ve ani bir etkiyle meydana gelen ve kiĢilere zarar veren istenmeyen bir olaydır. Kazanın
oluĢumunu inceleyen araĢtırmacıların, ilginç bir açıklama örneği olarak ―dik duran domino taĢları‖
modelini kullandıkları görülmektedir. Bu modele göre, kaza zinciri faktörleri Ģöyle sıralanmaktadır:
1. Doğa koĢullan (doğal durum)
2. KiĢisel eksiklikler veya özürler
3. Güvensiz durum ve davranıĢlar
4. Kaza
5. Zarar (ölüm veya yaralanma)
Bu teoride olaylar beĢ domino taĢının arka arkaya sıralanarak, birbirini düĢürmesine benzetilerek
açıklanmıĢtır. Her kaza beĢ tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir, buna
―Kaza Zinciri‖ de denir (ġekil.7). ġartlardan biri gerçekleĢmedikçe bir sonraki gerçekleĢmez ve dizi
tamamlanmadıkça kaza meydana gelmez.
ġekil 4.1. Domino etkisi
1-Doğa Koşulları (Doğal Durum): Ġnsanın doğa Ģartları karĢısında yaratılıĢtan gelen zayıflığı
kazaların ilk temel sebebidir. Eğer insanlar tabiat karĢısında bu kadar zayıf olmasaydı kazalar olmazdı.
Bu sebeple kazalar tam bir kesinlikle önlenemez.
2- Kişisel özürler: Dikkatsizlik, pervasızlık, tedbirsizlik, asabiyet, dalgınlık, önemsemezlik ve ihmal
gibi kiĢisel kusurlar kazaların ikinci temel sebebidir. Eğitim ve disiplinle kısmen önlenebilir. Bu
kusurlar zayıflığın kiĢisel boyutu olup, Ģahsın yanlıĢ ya da gereksiz hareket yapmasına neden olur.
35
3-Güvensiz Durum ve Davranışlar: Ġnsanın Ģahsi kusurlarının bir kazaya sebep olması için tehlikeli
şekilde hareket etmesi gerekir. Ancak yalnız baĢına tehlikeli harekette bir kazaya sebep olmaz.
Kazanın meydana gelmesi için birde tehlikeli durumun bulunması Ģarttır. Kaza ancak bu iki hususun
aynı anda üst üste gelmesi hallerinde oluĢur.
4-Kaza: Yukarıda belirtilen üç unsurun arka arkaya gelmesi de önceden planlanmayan ve bilinmeyen,
zarar vermesi muhtemel bir olayın meydana gelmesi için kafi değildir. Bir de kazanın bütün unsurları
ile gerçekleĢmesi, yaralanma ya da zararın meydana gelmesi için kaza olayına ihtiyaç vardır. Bu da
kaza zincirinin dördüncü halkasını teĢkil eder.
5-Zarar (Ölüm veya Yaralanma): Bir kazanın kaza tanımındaki durumuna gelmesi için Ölüm veya
Yaralanma safhasının da bulunması gereklidir. Bu husus kaza zincirinin son halkasıdır.
4.1.2.2. Heinrich iĢ güvenliği aksiyomları
Heinrich, iĢ güvenliği çalıĢmalarının 10 temel aksiyona göre yapılmasının çalıĢmaların etkili olması
açısından önemli olduğunu belirtmiĢtir. Bu 10 kurala iĢ güvenliği temel prensipleri diyoruz. Bu
prensipler bilimsel bir çalıĢma çerçevesinde yürütüldüğü takdirde istenilen sonuçlar elde edilebilir. Bu
10 aksiyon temel ilkeler olarak aĢağıda verilmiĢtir.
1.İlke - Tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önlenmesi:
ĠĢ güvenliği bilimi, kazaların önlenmesi çalıĢmasında kaza zincirinin 3.halkası olan tehlikeli hareket ve
tehlikeli durum'u asli faaliyet alanı olarak benimser. Kaza zincirinin 3.halkası olan tehlikeli hareket ve
tehlikeli durum zincirin en zayıf halkasıdır. Çünkü 1 ve 2. halkalar insan ile ilgili hususlardır ve iĢ
güvenliği bilimi insan ile uğraĢmanın etkili sonuçlan olmayacağını kabul eder. bu nedenle iĢ güvenliği
sorumlularının ilk yapacağı iĢ tehlikeli hareket ve tehlikeli durumları tespit ederek bunları ortadan
kaldırmaya çalıĢmalıdırlar.
2.İlke - İş kazalarının % 88'i tehlikeli hareketlerden, %10'u tehlikeli durumlardan, %2'si kaçınılmaz ve
sebebi bilinmeyen) hareketlerden kaynaklanmaktadır.
Bu prensip iĢ güvenliği sorumlularının özellikle tehlikeli hareketler üzerinde yoğunlaĢmalarının
gerektiğini açıkça göstermektedir.
36
ġekil 4.2. Kaza Nedenleri
Tehlikeli hareketler olarak;
 Emniyetsiz çalıĢma,
 Gereksiz hızlı çalıĢma,
 Emniyet donanımı kullanılmaz duruma sokma,
 Alet ve makineleri tehlikeli Ģekilde kullanma,
 Emniyetsiz yükleme, taĢıma, istifleme,
 Emniyetsiz vaziyet alma,
 Tehlikeli yerlerde çalıĢma,
 ġaĢırma, kızgınlık, üzgünlük, telaĢ, ĢakalaĢma vb.
 KiĢisel koruyucuları kullanmamak
Tehlikeli Durumlar olarak da;
 Uygun olmayan koruyucular
 Koruyucusuz çalıĢma
 Kusurlu alet, makine, teçhizat kullanma
 Emniyetsiz yapılmıĢ alet ve makineler
 Yetersiz- bakımsız bina, alet ve makineler
 Yetersiz ya da fazla aydınlatma
 Yetersiz havalandırma
 Emniyetsiz yöntem ve Ģartlar
sayılabilir.
37
3.İlke - Kaza sonucu meydana gelebilecek zararın büyüklüğü kestirilemez, bu tamamen tesadüflere
bağlıdır.
Burada; yapılan çalıĢmalar ile kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebeplerin ortadan
kaldırılmasının doğru olacağına iĢaret edilmektedir. Yapılan istatistikler, kazaların %50'sinin kolayca
önlenebileceğini, %48'inin ancak etüd ve metotlu bir çalıĢma ile önlenebileceğini, % 2'sinin de
önlenmesinin mümkün olamayacağını göstermiĢtir.
4.İlke - Ağır yaralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın temelinde 30 uzuv kayıplı ve 300
yaralanma meydana gelmeyen olay vardır. (1-30-300 oranı)
Bu prensipten, özellikle "kazaya ramak kaldı" olaylarının nedenlerinin çok iyi incelenerek sebeplerinin
ortadan kaldırılması gerektiği anlaĢılmaktadır. 1–30–300 kuralının önemli bir özelliği de bir iĢletmede
olabilecek kazalar hakkında önceden tahmin yapma olanağını sağlamasıdır. ĠĢ kazaları istatistikleri
yapılan iĢyerlerinde önceki yıllara göre elde edilen kaza sıklığı ve kaza ağırlığı oranları değerleri, bir
sonraki yıl için yaklaĢık tahmin olanağı verir.
ġekil 4.3. ĠĢ kazalarının oluĢumu
5.İlke - Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri: Ġnsanın güvensiz hareketleri 4 ana nedene dayanır.

ĠĢçinin bünyeden ve yaradılıĢından gelen Ģahsi kusurları (dikkatsizlik, laubalilik,
umursamazlık)

Bilgi ve tecrübe yetersizliği

Fiziki yetersizlik/uygunsuzluk

Uygunsuz olmayan fiziki ortam koĢulları
38
Görüldüğü gibi insan önce güvensiz koĢulları oluĢturmakta, sonra bu koĢullar nedeniyle kaza
yapmakta veya meslek hastalığına uğramaktadır. Bu ilke kazaların %88 ini oluĢturan güvensiz
hareketlerin nedenlerini ve dolayısıyla önlem alırken hangi konular üzerinde durulması gerektiğini
gösterir.
6.İlke - Kazalardan korunma metodu: Kazalardan korunmak için aĢağıda yazılı dört esas çalıĢma Ģekli
uygulanır.
A-MÜHENDĠSLĠK ÇALIġMALARI:

Tehlikeli Durumların Bilinmesi

Tehlikeli Durumların Analizi

Tedbirlerin Alınması

Tedbirlerin Uygulanması

Gerekli Kontrollerin Sağlanması
ĠĢ sağlığı ve iĢ güvenliğine yeni yaklaĢımlar sonucu mevzuatımıza giren risk değerlendirmesi
kapsamında bu baĢlıkları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz.
 Tehlikelerin tanımlanması,
 Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi
 Riskleri önlemek veya azaltmak için kontrol tedbirlerinin belirlenmesi
 Kontrol tedbirlerinin uygulanması
 Kontrol tedbirlerinin sürekli olarak izlenmesi
B-ĠKNA VE TEġVĠK:
 Eğitim ve Öğretim ÇalıĢmaları
 ÇeĢitli YarıĢmaların Düzenlenmesi
 Uyarı Levhaları ve AfiĢler Propaganda
 Ödüllendirme/Özendirme
C-ERGONOMĠDEN YARARLANMA:
Yapılacak iĢe uygun iĢçi temini ve çalıĢanları biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre makine,
tesis ve aletleri geliĢtirmek Ģeklinde ergonomi biliminin gerekleri yerine getirilmelidir.
D-DĠSĠPLĠN KURALLARI:
ĠĢ
güvenliğini
sağlamada
en
son
baĢvurulacak
baĢvurulmasıdır.
39
çözüm
yolu
disiplin
te dbirlerine
7.İlke - Kazalardan korunma yöntemleri ile üretim, maliyet, kalite kontrolü metotları benzerlik ve
paralellik arz eder.
ĠĢ güvenliğini sağlama metotları ile verimlilik ve kalite çalıĢmalarında kullanılan yöntemler arasında
tam bir paralellik vardır. Bu yaklaĢım özellikle Yönetim Sistemleri arasında oluĢturulan
benzerlikte de çok açık bir Ģekilde ortaya konulmuĢtur.
8.İlke - İş güvenliği ile ilgili çalışmalara, konulacak kurallara ve atanacak tedbirlere üst düzey
yöneticileri katılmalı ve sorumluluğa ortak olmalıdırlar.
ĠĢ Güvenliği çalıĢmaları, sadece iĢyerinde bu amaçla görevlendirilen personelin gayret ve çabalan ile
sınırlı olmamalıdır. Özellikle üst düzey yöneticilerin iĢ sağlığı ve güvenliği çalıĢmalarına ilgi
duymaları ve destek olmaları, diğer çalıĢanların iĢ sağlığı ve güvenliği çalıĢmalarına pozitif katkısını
artıracağı gibi, üst düzey yöneticilerin kendi koydukları kurallara örnek teĢkil edecek Ģekilde
uymaları da teĢvik edici bir neden olacaktır.
9.İlke - Formen, ustabaşı ve benzeri ilk kademe yöneticiler kazalardan korunmada en önde gelen
personeldir.
Bu prensipte; iĢyerinde iĢçiye en yakın ilk kontrol elemanının iĢ güvenliğini sağlama
çalıĢmalarında ki önemi ile eğitim, ikna, teĢvik ve disiplin çalıĢmalarının hangi seviyede
yoğunlaĢtırılması gerektiğine iĢaret edilmektedir.
10.İlke - İş güvenliği çalışmalarına yön veren insani duyguların yanında, iş güvenliğinin
sağlanmasında itici rol oynayan iki mali faktör vardır.
I- Güvenli bir iĢletmede üretim artıp maliyet düĢecektir.
II- Kazalarda meydana gelen zarar yapılan ödemelerin yaklaĢık 5 ( beĢ) katı olacaktır
4.2. MESLEK HASTALIĞI
ÇalıĢma koĢulları ile çalıĢanların sağlığı arasında önemli bir iliĢki vardır. ÇalıĢma koĢulları, insanın
fiziki ve zihinsel yeteneklerine uygun ve sağlıkla ilgili riskler kontrol altında tutulmuĢ ise fiziksel
çalıĢma, sağlığı destekleyici ve yükseltici bir faktördür. Bu çalıĢmanın sağlıkla ilgili yönü pozitiftir.
ÇalıĢma koĢullarının riskleri belirli bir düzeyi aĢarsa meslek hastalıkları oluĢur ki, bu çalıĢmanın
sağlıkla ilgili negatif yönüdür.
ÇalıĢan bir kiĢinin sağlık sorunları 3 grupta ele alınabilir. Bunlardan birincisi genel sağlık sorunlarıdır.
ÇalıĢan kiĢiler de toplumun diğer bireyleri gibi toplumdaki genel hastalıklara yakalanabilirler. Bu
40
sağlık sorunlarının ortaya çıkmasında çalıĢma hayatının, belirli bir iĢte çalıĢıyor olmanın özel bir
önemi yoktur. Bir grup ise doğrudan çalıĢma hayatında karĢılaĢılan faktörlerin etkisi ile meydana
gelen, diğer bir ifade ile iĢe özgü olan sağlık sorunlarıdır. Bu grupta iş kazaları ile meslek hastalıkları
yer almaktadır. Bir de bu iki grubun dıĢında bazı sağlık sorunlarının bulunduğu ara grup vardır. Bu ara
grupta yer alan sağlık sorunları belirli bir iĢe özgü değildir. Bu hastalıklar herhangi kiĢide görülebilir,
ancak bazı iĢlerde çalıĢıyor olmak bu hastalıkların ortaya çıkmasında bir miktar rol oynayabilir, ya da
hastalığın seyri üzerinde etkisi olabilir. Bu grupta yer alan sağlık sorunlarına da işle ilişkili hastalıklar
adı verilmektedir.
Meslek hastalıklarına karĢı iĢ yerlerinde bir takım tedbirlerin alınması hastalığın görünme sıklığını
azaltabilir. Meslek hastalığına maruziyet, teknik planlama ve teknik metotların uygulanması ile
kontrol edilebilir. Bu maksadın en verimli bir Ģekilde temini için, eğitilmiĢ ve kendilerine düĢen
vazifenin yerine getirilmesinde birbirleri ile yakın iĢbirliği sağlayan bir güvenlik organizasyonu ve
personele ihtiyaç vardır bazen küçük bir tedbirle dahi ölümle sonuçlanabilecek meslek hastalığının
önüne geçilebilmektedir.
Meslek hastalıkları çoğunlukla kronik seyirli hastalıklardır ve uzun süreli etkilenme sonucunda
meydana gelir. Bu yüzden meslek hastalığı tanımında bazı mesleklerde çalıĢıyor olmanın yanı sıra,
belirli bir iĢyerinde uzunca bir süreden beri çalıĢıyor olma özelliği yer almalıdır. Ülkemizde 5510
sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14.maddesinde meslek hastalığı tanımı
su Ģeklide verilmektedir:
MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan
bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya
ruhsal özürlülük halleridir.
Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun;
a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usûlüne uygun olarak
düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi,
b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî
sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi,
sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur.
Meslek hastalığı, işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten
kaynaklanmış ise, sigortalının bu Kanunla sağlanan haklardan yararlanabilmesi için, eski işinden
fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkması arasında bu hastalık için Kurum tarafından çıkarılacak
yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır. Bu durumdaki kişiler,
41
gerekli belgelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve
laboratuvar bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme
sonunda tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile,
söz konusu hastalık Kurumun veya ilgilinin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık
Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir.
Tanımda meslek hastalığının meslekle iliĢkisi net bir bicimde ortaya konmaktadır. Bununla birlikte
birkaç nokta üzerinde durulması uygun olacaktır. Meslek hastalığı kısa süreli maruziyetler sonucu
değil de tekrarlanan sebeple oluĢmaktadır. Meslek hastalığı genellikle aylar-yıllar boyu tekrarlanan
maruziyetler sonucu oluĢur. Meslek hastalığı, iĢin niteliğine göre de farklı farklı olmaktadır, yani
değiĢik iĢlerde, etkilenilen faktöre bağlı olarak farklı meslek hastalıkları oluĢmaktadır. Tanımda
meslek hastalıklarının geçici veya sürekli olabildiğine iĢaret edilmekle birlikte bu hastalıklar genellikle
süreklidir.
4.2.1. Meslek Hastalığının Sınıflandırılması
Meslek hastalıkları iĢyerlerindeki faktörlere göre de sınıflandırılabilir. ĠĢyerlerinde iĢin niteliğine ve
iĢkoluna göre çeĢitli faktörler bulunabilir. Ġnceleme kolaylığı bakımından bu faktörler kimyasal,
fiziksel, biyolojik vb. gruplar halinde değerlendirilir. Meslek hastalıkları da bu yaklaĢıma paralel
olarak sınıflandırılabilir.
―ÇalıĢma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit ĠĢlemleri Yönetmeliği‖ nin
18.maddesine göre meslek hastalıkları beĢ grupta toplanmıĢtır.

A Grubu: Kimyasal Maddelerle OluĢan Meslek Hastalıkları: Kimyasal maddelerin yapısına
göre 25 alt gruba ayrılır

B Grubu: Deri Hastalıkları: 2 gruba alt ayrılır

C Grubu: Pnömokonyoz ve Diğer Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları: 9 alt gruba ayrılır

D Grubu: Meslek BulaĢıcı Hastalıklar: 4 alt gruba ayrılır

E Grubu: Fizik Etkenlerle Olan Meslek Hastalıkları: 12 alt gruba ayrılır
Meslek hastalıkları Listesinin D grubunda yer alan bulaĢıcı hastalıkların, görülen iĢin gereği olarak
veya iĢyerinin özel koĢullarının etkisiyle oluĢması ve enfeksiyonun laboratuar bulguları ile de
kanıtlanması gereklidir.
Meslek hastalıkları listelerinde yer almayan ve fakat görülen iĢ ve görev icabı olarak alındığı kesin
olarak tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teĢhisin
42
laboratuar deneyleriyle teyit edilmesi gereklidir. Hastalığın azami kuluçka süresi yükümlülük süresi
olarak kabul edilir.
Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak
yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yeraltı veya yerüstü iĢyerlerinde toplam olarak en az üç yıl çalıĢmıĢ
olması Ģarttır.
Ancak, havasında yüksek yoğunlukta ve pnömokonyoz yapacak nitelikte toz bulunan yeraltı ve
yerüstü iĢyerlerinde meydana gelmiĢ, klinik veya radyolojik bulgular ve laboratuar muayeneleriyle
süratli seyrettiği ve ağırlığı saptanmıĢ olgularda Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı
sağlanmak koĢuluyla 3 yıllık süre indirilebilir.
4.2.2.Meslek Hastalıklarında Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarına karĢı alınacak tedbirler üç grupta incelenebilir: Tıbbi tedbirler, çalıĢma çevresine
ait tedbirler ve iĢçiye ait tedbirler.
4.2.2.1. Tıbbi tedbirler
İşe Giriş Tıbbi Kontrolleri: ĠĢe göre iĢçi (hamile hanımların radyasyona maruz çalıĢma yerlerinde
çalıĢtırmamaları, gürültülü ortamlarda sağırların istihdamı vb.) seçilmelidir. Bazı iĢ kollarında,
özellikle tozlu iĢyerlerinde iĢ yeri hekimi, çalıĢtırmayı düĢündüğü iĢçiyi tam bir (klinik ve radyolojik)
akciğer muayenesinden geçirmeli, akciğerleri tozları temizlemeye elveriĢli olanlar bu iĢyerlerine kabul
edilmelidir.
Periyodik Tıbbi Kontroller: ĠĢin durumuna göre iĢçiler belirli sürelerle tıbbi muayenelerden geçirilmeli
ve bu süre altı ayı geçirilmemelidir. Hastalık belirtileri meydana çıkmadan dahi bu periyodik
muayeneler ile çoğu meslek hastalığı daha baĢlangıcında yakalanabilir.
4.2.2.2. ÇalıĢma çerçevesine ait tedbirler
Meslek hastalıklarına yol açacak maddelerin oluĢumu engellenebiliyorsa koruyucuya lüzum kalmaz.
Bunun yolu da zararlı maddeleri kullanmamak veya değiĢtirmek gibi teknik tedbirlerin alınmasıdır:
Kullanılan Zararlı Maddelerin Değiştirilmesi: ĠĢ yerinde kullanılan zararlı maddeler zararsız veya
daha az zararlı maddeler ile ikame edilmelidir.
Kapalı Çalışma Yöntemi: Zaralı maddelerin kullanıldığı imalathanelerde üretimin iĢçiyle direkt temas
halinde olmadan kapalı kaplar veya odalar içinde yapılması için gerekli teknik geliĢmelerden
43
faydalanılmalıdır. Kullanılan makinelerin zararlı maddeleri dıĢarıya sızdırmamaları sağlanmalıdır.
Ayırma: ĠĢ yerlerinde meslek hastalığı oluĢturulabilecek maddelerle çalıĢılan yerler kesinlikle diğer
bölümlerden ayrı tutulmalı, bu maddelerin kaynakları izole edilmelidir. Bu tip yerlere giyinilen özel
giysi ve araçların iĢ yerinden çıkarılması gerekir.
Havalandırma: Yapılan iĢe göre lokal veya genel havalandırma yapılmalıdır
Nemli Çalışma Yöntemleri: Çok toz çıkaran iĢ kollarında sulu delicilerin kullanılması iyi bir
yöntemdir. Parçalandığında tozlanan malzemelerin önceden ıslatılması toz oluĢumunu önler. Genel
temizlikte yerlerin ıslak paspaslarla silinmesi zararlı tozların etrafa yayılmasını önler
Sürekli Temizlik ve Bakım: ĠĢ yerleri temiz tutulmalı, iĢ bitiminde temizlik yapılıp havalandırılmalı ve
makineler bakımdan geçirilmelidir.
Üretim Planlaması:
ÇalıĢma saatleri iyi düzenlenerek zararlı maddelerle temas edenlerin çalıĢma
süreleri kısa tutulmalıdır.
Çalışma Ortamı Ölçümleri: İşyeri ortamında biyolojik (kan ve idrar vb.) ve çevresel (gürültü, zararlı
toz ve gaz) ölçümler yapılmalıdır. Bu Ģekilde kullanılan veya ortaya çıkan zararlı maddelerin
ortamdaki yoğunluğu tespit edilmelidir.
4.2.2.3. ĠĢçiye ait tedbirler
Kişisel Korunma Araçlarının Kullanımı: Meslek hastalığı önlenebilir nitelikte bir olgudur.
Önlenmesinde, vücuda giriĢ yolunun bilinmesi önemlidir. Bu yolu kapatmaya yönelik ―kiĢisel‖
önlemlerin alınması gerekir. Bazen kullanma zahmetinden dolayı iĢçiler korunma araçlarını
kullanmayı ihmal ederler.
Eğitim: Ayrıca iĢ yerlerinde kullanılan bazı maddelerin zararları iĢçilere anlatılmalı, hangi Ģartların
zararlı olduğu ve ne gibi tedbirler alınması gerektiği konusunda seminerler verilmeli ve ayrıca iĢ
yerlerinde iĢle ilgili uyarı levha ve broĢürler asılmalıdır.
44
4.3. Ġġ KAZALARI ĠLE MESLEK HASTALIKLARI HALĠNDE SAĞLANAN
YARDIMLAR
A) Sağlık yardımı yapılması; Bu yardımlar sigortalının,

Hekime muayene ettirilmesi,

TeĢhis için gereken klinik ve laboratuar muayenelerinin yaptırılması,

Gerekirse bir sağlık tesisine de yatırılarak, tedavisinin sağlanması,

Tedavi süresince gerekli ilaç ve her türlü iyileĢtirme vasıtalarının temin edilmesidir. Sağlık
yardımı, iĢ kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan sigortalının belirli bir süreye
bağlı olmaksızın, sağlık durumunun gerektirdiği sürece devam eder ve iyileĢen sigortalıların
arıza veya hastalıklarının nüksetmesi halinde, tedavileri yeniden sağlanır.
B) Geçici iĢ göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi: Sigortalıya, çalıĢma günü ve prim ödeme
süresi ne kadar olursa olsun, istirahatlı bırakıldığı her gün için geçici iĢ göremezlik ödeneği verilir.
C) Sürekli iĢ göremezlik hallerinde gelir bağlanması,
D) Protez, araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi: Sigortalıya, arızasına
göre gerekli görülecek her türlü protez araç ve gereçleri Kurumca sağlanır, onarılır ve yenilenir.
E) Sağlık yardımlarının yapılması veya protez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması
ve yenilenmesi için, gerektiğinde sigortalının yurt içinde baĢka yere gönderilmesi: Sigortalı, gerekirse
muayene ve tedavisinin yapılması veya protez araç ve gereçlerinin sağlanması için yurt içinde baĢka
bir yere gönderilir. GidiĢ-DönüĢ yol paraları ile zaruri masraf karĢılıkları ile sigortalının sağlık durumu
nedeniyle bir baĢkasının refakat etmesi gerektiği hekim raporu ile belgelenirse, refakatçinin de gidiĢdönüĢ yol paralan ile zaruri masraf karĢılıkları ödenir.
F) ĠĢ kazasına uğrayan ve meslek hastalığına tutulan sigortalının tedavi için yabancı ülkeye
gönderilmesi: Yurt içinde tedavisi mümkün olmayan, ancak yabancı bir ülkede kısmen veya tamamen
tedavisi mümkün olan ve mesleğinde uğradığı iĢ göremezlik derecesinin azalabileceği Kurum sağlık
tesisleri, sağlık kurulu raporu ile tespit edilen sigortalı, tedavi için yabancı ülkelere gönderilebilir.
ġayet raporda belirtilmiĢse, refakatçisinin gidiĢ-dönüĢ yol paraları ve zaruri masrafları da ödenir.
G) ĠĢ kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerle cenaze masrafı karĢılığı verilmesi
H) ĠĢ kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması
45
4.4. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KARġILAġTIRMA ÖLÇÜTLERĠ
4.4.1. Kaza, Olay, Meslek Hastalığı AraĢtırma ve Ġstatistiksel Kayıt OluĢturulması
Bir iĢyerindeki meydana gelen iĢ kazaları, meslek hastalıkları ve olayların analizleri ve oluĢ Ģekilleri,
kuralları hakkında en önemli bilgiler tutulan Kaza/Olay/Meslek hastalığı formlarından toplanabilir.
Denetlemelerdeki kaza raporları ve kayıtları etkili ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği programlarının
düzenlenmesi amacıyla gerekli bilgileri elde etmek için önemlidir.
Kaza raporlaması ile neler yapılabilir?
I.) Her Kaza/Olay/Meslek Hastalığı raporu yeniden incelenebilir, denetlemelerde belirlenememiĢ
tehlikelerin altı çizilebilir.
II.) Olgu hızı hesaplanabilir.
III.) ĠĢ Kazası sıklık ve ağırlık hızı hesaplanabilir.
IV.) Mal hasar frekansı ve fiyat Ģiddet frekansı hesaplanabilir.
Veriler toplandıktan sonra sürekli ihlal edilen kurallar analizlerle tespit edilebilir. Bu veriler
önceliklerin belirlenmesi ve iyileĢtirici davranıĢların tespiti açısından önemlidir. Veri analizleri her
birimin problemlerini gösterir, bu da birimlerin eğitim programlarının veya öncelikli özel durumlarının
düzenlenmesi için gereklidir. Kazalar ile ilgili bilgilerin çalıĢanlara bireysel olarak ulaĢtırılması yerine
görünür bir yerde bir pano üzerinde bu bilgiler ilan edilmelidir.
4.4..2. Kaza, Olay, Meslek Hastalığı Kayıt Analizleri
Kayıtlardaki verilerin analizleri her birimin problemlerini gösterir, bu da birimlerin eğitim
programlarının veya öncelikli özel durumlarının düzenlenmesi için gereklidir. Çeklist ve kaza
raporlarının analizi özel önleyici tedbirlerin göstergelerini değerlendirmede kullanılmalıdır. Periyodik
özetler, aylık ve yıllık olarak oluĢturularak, özetler ayrı ayrı toplanmalıdır. Aylık özetlerin temel
amacı, yıl boyunca güvenlik önlemlerinin verimliliğinin gidiĢatının izlenebilmesidir
Ulusal mevzuatlardaki farklılıklar nedeni ile ülkeden ülkeye hatta bir ajanstan diğerine endüstriyel
kazalar hakkındaki istatistiklerin hazırlanmasında kullanılan yöntemler çok geniĢ çapta değiĢiklikler
gösterebilmektedir. Ġstatistik bilgilerini derleyen kaynaklar aĢağıda gösterildiği gibidir:
46
1- Ulusal istatistik ofisleri
2- Tazminat ajansları
3- Ulusal sigorta veya sosyal sigorta ajansları
4- ĠĢ teftiĢ kuruluĢları
5- Kaza önleme ajansları
1998 yılında Cenevre’de gerçekleĢtirilen 16. Uluslar arası ÇalıĢma Ġstatistikçileri Konferansında
(ICLS) alınan ilke kararında aĢağıdaki istatistik terimlerinin göz önüne alınması kararlaĢtırılmıĢtır.
1. Mesleki kaza
2. Mesleki yaralanma
3. ĠĢ göremezlik
Söz konusu konferansta alınan ilke kararına göre, toplanan veriler istihdamdaki statülerine
bakılmaksızın ülke çapında ekonominin tüm dallarındaki ve sektörlerindeki iĢçi, iĢveren ve kendi
adına çalıĢanlar olmak üzere çalıĢanların tamamını kapsayacaktır.
ĠĢgünü kaybına neden olan mesleki yaralanma olayları aĢağıdaki hususlar için dikkate alınacaktır.
1. Toplam Olay Sayısı
2. Ölümlü Olaylar Sayısı
3. Ölümlü Olmayan Olaylar Sayısı
4. Geçici ĠĢ Göremezlik Olayları Sayısı
Meslek hastalığı olayları, kaza istatistikleri kapsamı dıĢında tutulmaktadır.
4.4.2.1. Kaza Sıklığı ( ks )
Kaza sıklığı, ülke, sektör veya iĢletmeler düzeyinde, genellikle bir yıl olarak seçilen belirli bir çalıĢma
dönemi için, çalıĢan 1000 kiĢi baĢına düĢen iĢ kazası sayısını göstermektedir.
ks =
K×1000
A
K=Kaza Sayısı
A=Çalışan İşçi Sayısı
47
Tablo 4.1. 1996–2000 yılları arası Türkiye Geneli SSK istatistikleri
Yıl
Sigortalı
Sayısı
ĠĢ Kazası
Sayısı
Meslek
Hastalığı
Sayısı
Sürekli ĠĢ
Görmezlik
Sayısı
Ölüm
Sayısı
Toplam ĠĢ
Görmezlik
Süreleri
(Gün)
Kaza
Sıklık
Oranı
Kaza
Tekrarlama
Oranı
Kaza
Ağırlık
Oranı
1996
4624330
97631
1048
3240
1492
1788690
21,112
8,797
0,161
1997
4830056
98318
1055
4374
1473
1992476
20,355
8,481
0,172
1998
5299533
91895
1400
3850
1252
2030186
17,340
7,225
0,160
1999
5005403
77955
1025
3407
1333
1893436
15,574
6,489
0,158
2000
5254125
74847
803
1818
1173
1697695
14,245
5,936
0,135
Örnek 1: SSK’nın 2000 yılı istatistiklerine (Tablo 1) göre Türkiye’de çalıĢan iĢçi (sigortalı) sayısı
5.254.125 ve meydana gelen iĢ kazası sayısı ise 74.847’ dir. Bu verilere göre Türkiye’de 2000 yılında
kaza sıklığı ( ks ):
ks 
K 1000 74.847 1000

 14.245
A
5.254.125
olarak bulunmaktadır. Bu sonuç, 2000 yılında, ülkemizdeki 1000 sigortalı iĢçiden 14.25’inin iĢ
kazasına uğradığını göstermektedir.
Kaza sıklığı değerinin gerçeği yansıtması, iĢ kazası ve çalıĢan iĢçi sayılarının sağlıklı olmasına
bağlıdır. Bunlardan özellikle iĢçi sayısı üzerinde durmakta yarar görülmüĢtür. Bir yıl süresince
mevsimlik çalıĢanlar, iĢten ayrılanlar, yeni girenler, izin veya rapor kullananlar dikkate alındığında,
çalıĢan iĢçi sayısının sağlıklı bir biçimde saptanmasının güç olduğu görülmektedir. Bir baĢka husus da,
kaza sıklığı ölçütüyle karĢılaĢtırılan birimlerdeki çalıĢma sürelerinin aynı olması gereğidir.
Uygulamadaki gerçek durumu tam anlamıyla yansıtan sayısal verilerin elde edilmesi olanak
bulunmadığından karĢılaĢtırmaların da bazı kabullerle yapmak zorunluluğu söz konusu olmaktadır.
4.4.2.2. Kaza Tekrarlama Oranı ( kf ) (Kaza Frekansı)
Kaza tekrarlama oranı, belirli bir dönem için çalıĢılan bir milyon iĢ saati baĢına düĢen kaza sayısını
vermektedir. BelirlenmiĢ bir zaman kesiti içinde (hafta,ay, yıl gibi) oluĢan ve bir günden fazla iĢ
göremezliğe neden olan kazaların sayısını belirtmek için kullanılır. BaĢka bir anlatımla, oran
―kazaların ne kadar sık‖ olduğu sorusunu yanıtlar.
48
k f=
K×106
H
K=Kaza Sayısı
H=Çalışılan Saat Toplamı
ÇalıĢılan saat toplamı hesaplanırken 1 iĢçinin (sigortalının) günde 8 saat ve yılda 300 gün çalıĢtığı
kabul edilir.
Örnek 2: SSK’nın 2000 yılı istatistiklerine (Tablo 1) göre Türkiye’de geneli için kaza tekrarlama oranı
(kaza frekansı):
kf 
K 106
74.847 106

 5.936
H
5.254.125  300  8
olarak hesaplanır. Bu sonuç, 2000 yılında, ülkemizdeki bir milyon saat için kaza tekrarlama oranının
5.936 olduğunu göstermektedir.
Örnek 3: Bir inĢaatta 200 iĢçi, haftada 40 saatten 50 hafta çalıĢmıĢ olsun. Bu sürede çalıĢmaya engel
olacak 6 iĢ kazası olursa;
KazaTekrarlama Oranı (k f ) 
6 106
 15
200  40  50
olarak hesaplanır.
―Kaza Frekansı‖ adıyla da kullanılan bu ölçüt, çalıĢılan saat toplamının gerçeğe uygun olarak
saptanabilmesi halinde, kaza sıklığı ölçütünden daha güvenilir karĢılaĢtırmalar yapmaya olanak
sağlayacak niteliktedir. Ancak, ülke veya sektör düzeyinde, çalıĢılan saat toplamının sağlıklı bir
biçimde saptanması zorluğu söz konusudur. Bu nedenle, ülkeler veya sektörler arasında
karĢılaĢtırmalar yapılırken, güvenilir olmayan çalıĢılan saat miktarlarını hesaba katmak yerine, bir
önceki baĢlıkta açıklanan kaza sıklığı ( ks ) ölçütüyle değerlendirmeler yapmak daha pratik olmaktadır.
Buna karĢın, iĢletme düzeyinde, çalıĢan iĢçi sayısını ve çalıĢılan saat miktarını sağlıklı bir biçimde
saptanması mümkün olduğundan, kaza tekrarlama oranı yararlı bir karĢılaĢtırma ölçütü olarak
kullanılabilmektedir. Altı aylık, bir yıllık dönemler için, iĢletmedeki gözlemler ve tutulan kayıtlarla, iĢ
kazası sayısı ve çalıĢılan saat toplama gerçeğe uygun olarak saptanıp, kaza tekrarlama oranları
hesaplanarak, iĢletmenin iĢ güvenliği açısından durumu sürekli bir biçimde kontrol edilebilir.
49
4.4.2.3. Kaza Ağırlık Oranı ( ka )
Bu ölçüt, belirli bir dönemde meydana gelen iĢ kazalarının sayısal durumu değil, neden olduğu iĢ günü
kaybı açısından önemi saptamak için kullanılmaktadır. ―Kaza ġiddet Oranı‖ olarak da adlandırılan bu
ölçüt, kazalar nedeniyle, çalıĢılan bin saat baĢına ne kadar iĢ günü kaybedildiğini göstermektedir.
k a=
Tk×1000
H
H=Çalışılan Saat Toplamı
Tk=Kaybedilen iş günü sayısı
Yine çalıĢılan saat toplamı hesaplanırken 1 iĢçinin (sigortalının) günde 8 saat ve yılda 300 gün çalıĢtığı
kabul edilir.
Örnek 4: SSK istatistiklerine (Tablo 1) göre 2000 yılında toplam 1.697.695 gün toplam iĢ görmezlik
süresi yaĢanmıĢtır. Buna göre Türkiye’de geneli için kaza ağırlık oranı tekrarlama oranı ( ka ):
k a=
Tk×1000 1.697.695 1000

 0.135
H
5.254.125  300  8
olarak hesaplanır.
Genellikle, yaralanmayla sonuçlanan kazaların önemini belirlemek için kullanılan ( ka ) nın sağlıklı bir
biçimde saptanabilmesi hususunda, ( ka ) için daha önce açıklandığı üzere, çalıĢılan saat toplamanın
gerçeğe uygun olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, önemli bir diğer husus, kaza nedeniyle
kaybedilen iĢ günü sayısının doğru saptanmasıdır. Bu kazayla ilgili tutanakların, yaralanmayla ilgili
sağlıklı raporlarının düzenli bir biçimde özlenmesi ve değerlendirilmesine bağlıdır.
Kaza ağırlık oranının kullanımında, kaybedilen iĢ günleri sayısının kaza sonucuyla iliĢkili bazı sabit
rakamlar olarak alındığına da rastlanmaktadır. Bu oranın hesaplanması sırasında eğer ölümlü iĢ kazası
veya sürekli iĢ göremezlik durumu mevcut ise, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her
ölümlü ve/veya sürekli iĢ göremezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir.
50
5. RĠSK YÖNETĠMĠ VE DEĞERLENDĠRMESĠ
5.1. TEHKĠLE VE RĠSK
Tehlike, Türk Dil Kurumu sözlüğünde ―Büyük zarar ya da yok olmaya yol açabilecek durum‖ olarak
tanımlanmaktadır. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından tehlike ―Ortadan kaldırılmadığında kaza, hastalık
(yaralanma) veya hasara sebep olan Ģart veya Ģartlar‖ olarak veya ―ÇalıĢma ortamı ve Ģartlarında var
olan, ya da dıĢarıdan gelebilecek kapsamı belirlenmemiĢ, maruz kimselere, iĢyerine ve çevreye zarar
ya da hasar verme potansiyeli‖ olarak tanımlanmaktadır.
Bir tehlikenin ortaya çıkması olasılığa dayalıdır. Bu olasılık söz konusu tehlikeyi oluĢturan koĢullar ve
etmenlerle birlikte değerlendirilmelidir. Tehlike olasılığı değiĢkenlerini aĢağıdaki baĢlıklar altında
toplamak mümkündür.
1-Tehlikeye maruz kalan kiĢilerin sayısı,
2-Ne sıklıkla tehlikeye maruz kalındığı,
3-Ne kadar süreyle tehlikeye maruz kalındığı,
4-Eğitim düzeyi,
5-Denetimin etkinlik düzeyi,
6-ÇalıĢma koĢulları,
7-Yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik gibi etmenler,
Risk kavramının literatürde değiĢik tanımları vardır, bunlardan bazıları:
1. BelirlenmiĢ tehlikeli bir olayın oluĢma olasılığı ve sonuçlarının kombinasyonu (OHSAS 18001),
2. Belli bir dönemde veya koĢullar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma olasılığı, çevre koĢullarına
göre sıklık ve olasılık (ILO),
3. Zarara uğrama tehlikesi (Türk Dil Kurumu) , olarak tanımlanmaktadır.
Risk değerlendirmesi içerisindeki tanımı ise; tehlikeli bir olayın veya maruz kalma durumunun
meydana gelme olasılığı ile olay veya maruz kalma durumunun yol açabileceği yaralanma veya sağlık
ĠHTĠMAL
bozulmasının ciddiyet derecesinin bileĢkesi olarak ifade edilmektedir.
Risk = Ġ x ġ
Ġ: Ġhtimal
RĠSK
ġ: ġiddet
ġĠDDET
51
Risk-tehlike tanımı çalıĢmaları sırasında en önemli baĢvuru kaynağı ise bizzat iĢi yapan iĢçiler, ustalar,
ustabaĢları ve teknik personellerdir. Böyle bir ekip çalıĢması, kimin nasıl bir tehlike ile karĢı karĢıya
olduğunu gösterebileceği gibi, Ģimdiye kadar hiç gözlemlenmemiĢ potansiyel tehlike kaynaklarını da
ortaya çıkarabilir.
ĠĢyerinde toplanan tehlike ile ilgili verilerin değiĢik kriterlere göre sınıflandırılması gereklidir. Burada
temel olarak iki kriterden bahsedebiliriz. Bunlardan biri, potansiyel olarak oluĢacak zararın boyutudur.
ĠĢ ortamında saptanan ve çalıĢanların maruz kaldıkları çevre zararlılarının (fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik) ne düzeyde olduğu ve yasa ve yönetmeliklerle belirlenen müsaade edilen
seviyelerin aĢılıp aĢılmadığının öğrenilmesi, yani ortam zararlılarının değiĢik bilimsel tekniklerle
ölçülmesi gereklidir. Benzer olarak, oluĢabilecek iĢ kazalarının sonucunun önceden tahmin
edilebilecek Ģekilde sınıflandırılmasıdır.
Diğer kriter ise bir tehlikeye bağlı olarak meydana gelecek hasar ya da zararın ihtimali; iĢyerinde
yasalara ne düzeyde uyulduğuna, tehlikelere kaç kiĢinin maruz kaldığına, güvensiz koĢul ve
durumların hangi sıklıkla var olduğuna, kiĢisel ve makine koruyucularının kullanılıp kullanılmadığına,
makine ve malzeme hatalarına göre azalır veya artar. Bu nedenle zararın oluĢma olasılığı araĢtırılırken
tüm sayılan faktörler ele alınmalıdır.
5.1.1. Risk Algılama
Riskin nasıl algılandığını anlamak için; insanların riski nasıl tanımladıklarına bakmak gereklidir. Risk
insanlarca oldukça farklı Ģekilde tanımlandığından risk algılaması da farklılık göstermektedir.
KiĢilerin risk algılamasını düzeyini etkileyen bazı faktörler aĢağıdaki gibidir;

Korkutuculuk düzeyi,

AnlaĢılabilirlik düzeyi,

Etkilenecek kiĢi sayısı,

Tehlikenin ve riskin ne ölçüde anlaĢılabildiği,

Riskin ne derece eĢit dağıldığı,

Riski ne derece önleyebileceği,

Riskin kiĢisel olarak kabullenilip kabullenilmediği
Risk algılanması ile zaman arasındaki iliĢki ġekil 5.1’de gösterilmiĢtir. Buna göre;
1. Risk kiĢi tarafından ilk belirlendiğinde bir önem seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem
seviyesinde bir düĢüĢ gözlenir. Bu olaya kanıksama denir.
2. Konu ile ilgili ciddi bir kaza yaĢanması sonrası risk algılama seviyesi aniden yükselir.
52
3. Zaman geçtikçe risk algılama seviyesinde tekrar azalma gözlenir. Bu aĢamada uyulması
gerekli kurallar konmuĢtur. Fakat yine de umursamazlık ve kanıksama sonucu algılamada
zamanla azalma meydana gelir.
Risk
algılama
Ciddi kaza
Risk
Algılama
RİSK-1
Risk belirlendiğ inde bir önem
Seviyesinde algılanır. Ancak
zamanla önem seviyesinde bir
düşüş gözlenir. (kanıksama)
?
Ciddi bir kaza
sonrası risk
algılama Seviyesi
aniden yükselir.
Zaman
Zaman
ġekil 5.1. Risk algılama – zaman iliĢkisi
5.1.2. Risk Kaynakları
ĠĢletmelerinde çalıĢanların sağlık ve güvenliklerini olumsuz etkileyen bir takım tehlike ve risklerin
bulunduğu kabulü ile hareket edilmektedir. Bu tehlike ve riskleri ortadan kaldırmamız veya kabul
edilebilir seviyelere indirerek kontrol altına almamız, bundan daha öte olmak üzere yönetebilmemiz
için, tehlike ve risklerin ―nelerden‖ ve ―nerelerden‖ kaynaklandığını iyi bilmemiz ve Ģu sorulara cevap
aramamız gerekmektedir. ―Risk kaynakları nelerdir?‖, ―ĠĢyeri riskleri nelerden kaynaklanır?‖. Buna
göre risk kaynakları aĢağıda sıralanmıĢtır.
A. Yapılan işler ya da yürütülen faaliyetler: ÇalıĢma hayatında yer alan iĢletmelerde çok çeĢitli iĢler
yapılmakta ve yürütülmektedir. Bütün bu iĢlerin planlanması ve yürütülmesi aĢamalarında çalıĢanlar
birçok mesleki sağlık ve güvenlik riski ile karĢı karĢıya gelmektedir.
B. İşlemler (operasyonlar): ĠĢletmelerde üretimi sağlamak üzere bir takım temel ve yardımcı prosesler
(süreçler) gerçekleĢtirilmektedir. Bu prosesler genellikle onlarca alt proseslerden ve yüzlerce iĢlemden
oluĢmaktadır. Bu alt proses ve iĢlemlerin gerçekleĢtirilmesi esnasında bir çok sağlık ve güvenlik
riskleri ortaya çıkmaktadır.
C. Kullanılan Maddeler: ĠĢletmelerde gerek doğrudan üretim sürecinde gerek baĢka amaçlar için çok
çeĢitli, ham, yarı mamul ve mamul madde kullanılmakta ve çeĢitli ürünler üretilmektedir. ÇalıĢanlar
bu maddeler ile çok çeĢitli Ģekillerde etkileĢim içine girmekte ve sağlık ve güvenlikleri az veya çok
olumsuz yönde etkilenmektedir. Yani diğer bir ifadeyle kullanılan ve üretilen maddeler ile bunların
atık ve artıkları çalıĢanlar açısından birtakım sağlık ve güvenlik riskleri taĢımaktadır.
53
D. Makine ve donanımlar: ĠĢletmede kuruluĢ amacını gerçekleĢtirmek ve kanuni zorunlulukları yerine
getirmek için birçok iĢ ekipmanı bulundurulmakta ve ihtiyaç doğrultusunda kullanılmaktadır. Her ne
amaçla olursa olsun bulundurulan bu iĢ ekipmanlarından çeĢitli sağlık ve güvenlik riskleri ortaya
çıkmakta ve çalıĢanların sağlığını olumsuz etkilemektedir.
E. İnsanlar: ĠĢletmelerde otomasyon sistemlerine rağmen baĢta üretim olmak üzere çok değiĢik
amaçlar için insanlar bulunmaktadır. ĠĢyerinde üretim, yönetim, iĢ takibi, eğitim, ziyaret, danıĢmanlık
vb. iĢler için bulunan kiĢilerin eylemleri, kararları varlığı ve münasebetleri çeĢitli sağlık ve güvenlik
risklerini oluĢturabilmektedir.
F. Organizasyonlar: ĠĢletmelerde üretimin gerçekleĢtirilmesi amacına yönelik olarak oluĢturulan her
türlü organizasyon sistemleri ile bu organizasyonların tür ve nitelikleri, doğrudan yada dolaylı olarak
bir takım sağlık güvenlik risklerini oluĢturmaktadırlar.
G. İş çevresi: KuruluĢlarda üretim faaliyetlerinin yürütüldüğü dahili ve harici çevre çalıĢanların sağlık
ve güvenliği açısından önemli risk kaynaklarından birini oluĢturmaktadır. ĠĢ çevresini oluĢturan
unsurları iç çevre unsurları ve dıĢ çevre unsurları olarak ele almak mümkündür.
Ġç çevre unsurları; çalıĢma çevresi olarak isimlendirilen ve iĢin yapıldığı alanda yer alan ve çalıĢanı
etkileyebilecek maddi olan /olmayan Ģartların tamamı, iç çevre unsurları olarak Ġsimlendirilir. Ġç çevre
unsurları çalıĢanın ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından en çok etkileyen risklerin bulunduğu bölümdür.
DıĢ çevre unsurları; iĢyerini de Ġçine alan ve en geniĢ anlamı ile komĢu araziler, jeolojik ve coğrafi
yapı ile atmosferik unsurları içeren ve çalıĢanları etkileyebilecek her Ģeyin yer aldığı hacimdir.
Buradan jeolojik riskler (deprem toprak kayması, göçük vb.), coğrafi riskler (sel baskını, uçak düĢmesi
vb.), atmosferik riskler (yağıĢ, don, çevre iĢyerlerinden gelen gazlar, vb.) dikkate alınmalıdır. Ayrıca
biyolojik çevreden gelen risklerde (hayvanlar, bakteri ve virüsler, bitkiler, vb.) önemli bir husus olarak
ele alınmalıdır.
H. Faktörlerin etkileşimi: Bütün sayılan bu faktörlerin birden fazlasının birbirleri ile olan olumsuz
etkileĢimleri, uyum ya da uyumsuzlukları ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından önemli risklerin
oluĢmasına sebep olabilmektedir. Bu faktörlerin normal bir sıralamada birbirlerine bir üstünlükleri
yoktur. Ancak öncelik sıralamasını yapılan iĢin türü, kullanılan malzemenin niteliği, çalıĢan elemanın
özellikleri, yapılan iĢlem çeĢidi, bulunulan çevre, kullanılan teknoloji vb. hususlar önemli oranda
etkilemekte olduğu dikkate alınarak yapılacak her risk değerlendirme çalıĢmasında öncelik
sıralamasının farklı olabileceği baĢtan kabul edilmelidir.
54
5.2. RĠSK DEĞERLENDĠRME
Günümüzde ülkeler iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpları
azaltmak ve yolla kaybedilen maddi değerleri ekonomiye kazandırmak için yoğun bir çaba içerisine
girmiĢlerdir. ĠĢ sağlığı ve güvenliği konusuna bilimsel bir temel üzerinde yaklaĢan geliĢmiĢ ülkeler bu
kayıplarını çok az seviyelere çekmeye baĢarmıĢlardır. Ancak geliĢmekte olan ülkeler arasında yer alan
ülkemizde halen iĢ kazaları ve meslek hastalıklarını neden olduğu direk ve endirekt maliyetler, ülke
ekonomisi üzerinde önemli bir mali yük oluĢturmaktadır. ĠĢ kazaları ve meslek hastalıklarını bu
ekonomik kayıplarının yanında kayıpların psikolojik ve sosyolojik etkileri de dikkate alındığında, çok
ciddi bir sorun ile karĢı karĢıya bulunduğumuz bir gerçektir. ĠĢte iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının
neden olduğu bu kayıpların azaltılabilmesi için yapılacak çalıĢmalara bir temel oluĢturmak ve
belirlenen yüksek düzeydeki risklerle ilgili olarak önleyici faaliyetler baĢlatabilmenin bilimsel yolu
risk değerlendirmesi yapmaktır.
AB ülkelerinde risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını teĢkil eden ve yeni yaklaĢım direktiflerinin
ana direktifi olan 89/391/EEC Direktifi doğrultusunda hazırlanarak 09.12.2003 tarih ve 25311 Sayılı
Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan ―ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği‖ ülkemizde
risk değerlendirmesinin yasal alt yapısını oluĢturmuĢtur. Ancak DanıĢtay 10. Dairesinin 15.06.06 –
2006/3007 sayılı kararı ile Yönetmelik iptal edilmiĢtir. Türkiye’de faaliyet gösteren hemen hemen
tüm iĢverenler için henüz yeni bir kavram olan risk değerlendirmesi kavramı bu yönetmelikte
―ĠĢyerlerinde var olan ya da dıĢarıdan gelebilecek tehlikelerin, iĢçilere, iĢyerine ve çevresine
verebileceği zararların ve bunlara karĢı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gerekli
çalıĢmalar‖ olarak tanımlanmaktadır.
Risk analizi veya değerlendirilmesi ile ilgili çok farklı tanımlar ve yöntemler vardır. Bunların birkaçı
aĢağıda verilmiĢtir:
BS 8800'e göre risk analizi metodu; riskin büyüklüğünün tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir
olup olmadığının tanımlanmasını kapsayan süreçtir
TS 1050'e göre Risk Değerlendirmesi; tehlikelerin, (belirlenerek) sistematik bir yolla gözden
geçirilmesine imkân veren bir dizi mantık adımıdır.
İLO-OSH 2001 İSGYS rehberinde tanımı; ĠĢteki tehlikelerden ortaya çıkan sağlık ve güvenlik
risklerini değerlendiren bir prosestir
55
Ülkemizde risk değerlendirmesinin sağlam yasal bir zemine oturtulabilmesi için iptal edilen
yönetmelik hükümlerini kapsayan yeni bir yasal düzenlemeye acilen ihtiyaç bulunmaktadır. Bu
nedenle, 15.05.2008 tarihinde çıkarılan 5763 sayılı Kanunla, ĠĢ Kanununun 78. Maddesini değiĢtirmiĢ
ve ―Risk Değerlendirmesi‖ konusunda bir yönetmelik çıkarılacağını yasal hükme bağlamıĢtır.
5.2.1. Risk değerlendirmesi ne zaman yapılmalıdır
KuruluĢlarda risk değerlendirme çalıĢmalarının ne zaman yapılacağı karar verilmesi gerekli önemli
konulardan birisidir. Risk değerlendirme çalıĢmaları aĢağıdaki durumlarda yapılmalıdır.
a. ĠĢe baĢlama aĢamasında
b. ĠĢyerinde bir değiĢiklik olması durumunda,
c. ĠĢ kazası, meslek hastalığı, olay sonrasında,
d. Düzenli aralıklarla
5.2.3. Risk değerlendirmesi kim ya da kimler tarafından yapılmalıdır
Risk değerlendirme çalıĢmalarının iĢyerinde kim ya da kimler tarafından yürütüleceği önemli bir
konudur. Bu konuda uzmanlarca ortaya konulmuĢ farklı görüĢler bulunmaktadır. Bazıları risk
değerlendirme çalıĢmalarının her zaman ekip halinde yürütülmesi fikrini savunurken diğerleri ise risk
değerlendirme çalıĢmalarının yapılacağı iĢletmenin özelliğini dikkate alarak birey ya da takım
tarafından yürütülmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. Her iki görüĢte doğru olmasına rağmen ikinci
görüĢ daha esnek ve uygulanabilir bir görünüm sergilemektedir.
1. Risk değerlendirilmesi önemli bir ıştır ve uzman ekiplerce yapılmalıdır.
Bu görüĢe genel olarak herkes katılmaktadır. Ancak iĢletmelerin ve yapılan iĢlerin çeĢitliliği göz ardı
edilmemesi gereken önemli bir husustur. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü yukarıda sayıldığı
gibi ĠĢ Kanunu kapsamına giren bütün iĢyerlerini kapsamaktadır. Bu kapsama sanayiden sayılansayılmayan, iĢçi sayısı üçten baĢlayarak on binlere varan ve maden ve metalürjiden baĢlayarak büro,
yazıhaneye kadar varan birçok iĢyeri girmektedir.
2. Risk değerlendirme çalışmaları işletmenin özelliğine göre birey ya da takım tarafından
yürütülmelidir.
Bu görüĢ birincisine göre uygulamacılara daha esnek bir hareket alanı bırakmaktadır. ĠĢletmenin ve
yapılan iĢin durumu incelenerek risk değerlendirme çalıĢmalarının birey ya da ekip tarafından
yapılmasına karar verilebilecektir. Bazı küçük iĢletmelerde risk seviyesi de göz önüne alınarak
yeterliliği olan kiĢilerin risk değerlendirme çalıĢmalarını yürütmesi mümkün olabilecektir.
56
Risk değerlendirme çalıĢmalarının birey ya da takım yaklaĢımının avantaj ve dezavantajlarının
değerlendirilmesi Tablo 5.1’de yapılmıĢtır.
Tablo 5.1. Birey ve takım yaklaĢımının karĢılaĢtırılması
Birey
YaklaĢımı
Takım
YaklaĢımı
Avantajları
Dezavantajları
 Çabuk netice alınmasını sağlar
 Teknik uzmanlık gerektirir.
 KiĢinin diğer uzmanlar tarafından  Yönetimin
―ĠSG
iĢ
güvenliği
yönlendirilmesini engeller
uzmanının
iĢidir‖
anlayıĢının
yerleĢmesini sağlar.
 KiĢiye, ĠSG konusunda tek yetkili ve
otorite olduğu hissini verir
 Tek boyutlu olması yetersizlik
getirebilir.
 Maliyeti düĢüktür.
 Katılım sağlanamadığından çalıĢanlar
kendi bölümlerinde tehlike ve risklerin
olmadığını savunurlar.
 KiĢilerin farklı kavrama seviyeleri
değerlendirmeyi etkileyebilir.
 Gerekli bilgi tüm çalıĢanlar tarafından  Takım çalıĢmalarından netice daha geç
sağlanabilir.
alınabilir.
 Herkesi tatmin edecek sonuçlar elde  Takım
içi
etkileĢim
sonucu
edilebilir.
etkileyebilir
 Katılanlara aidiyet ve iĢbirliği ruhu  ÇalıĢılması gereken zaman ve maliyet
kazandırır
yüksek olur.
 Yöneticilerin
katılımı,
yapılan
çalıĢmalara ve sonuçlarına herkesin
sahip çıkmasını sağlar.
5.3. RĠSK DEĞERLENDĠRMESĠNĠN AġAMALARI
Genel kanı olarak risk değerlendirmesinin 5 aĢamadan oluĢtuğu düĢünülmektedir. Bu aĢamalar;
tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi, kontrol tedbirlerine karar verilmesi, kontrol
tedbirlerinin uygulanması ve izleme-gözden geçirmedir.
1. Tehlikelerin
belirlenmesi
5. Ġzleme ve gözden
geçirme
2. Risklerin
değerlendirilmesi
4. Kontrol
tedbirlerinin
uygulanması
3. Kontrol
tedbirlerine karar
verilmesi
ġekil 5.2. Risk Değerlendirme AĢamaları
57
5.3.1. Tehlikelerin Belirlenmesi
ĠĢ kazları ve meslek hastalıklarının önlemesi için öncelikle risklerin belirlenip, risk haritalarının
oluĢturulması gerekmektedir. Risk haritalarının hazırlanabilmesi için de öncelikle olası tehlikelerin
tespit edilmesi gerekmektedir.
Tehlikelerin belirlenmesinden sonra bu tehlikelerin analizinin yapılması gerekmektedir. Tehlike
analizi; doğru uygulamalar ve tehlikelerin tespiti için yapılan sistematik çalıĢmalardır. Tehlike analizi
basit ve detaylı olmak üzere iki Ģekilde yapılmaktadır. Basit tehlike analizi, kazaya veya yaralanmaya
sebep olabilecek tehlikeleri tespit edip, öncelik sırasına göre sıralamaktır. Tehlike analizinde en
önemli husus tehlikelerin ve tehlikeli noktaların tespit edilmesidir. Bunun için Ģu çalıĢmalar yapılır:

Özel bir etüt gerekmeden (tüm kazaların %50 sini teĢkil eden) tespit edilebilen tehlikeler, genel
kontrolle yapılır.

Eski yıllara ait kaza istatistikleri, bilgiler değerlendirilir. Kazaların nerelerde olduğu ve
nedenleri incelenir. Bu değerlendirmenin doğru bir Ģekilde yapılabilmesi için, devamlı olarak
her kazada kaza raporu düzenlenir. Yine özel formda aylık ve yıllık istatistik cetvelleri
doldurulur. Yaralanma olmayan olaylar veya bir günden fazla istirahat gerektirmeyen kazalar
iĢlenerek kaza ihtimali da belirlenmiĢ olur.

Makineler, tesisat, bina yapısı, çalıĢma düzeni, kısaca iĢ yeri incelenerek kaza ihtimali belirlenir.
Yeni teknik geliĢmeler sürekli olarak izlenerek iĢ güvenliğine etkileri değerlendirilir.

Tehlike tanımlanmasına yönelik en sistematik yaklaĢım ise iĢyerinde mevcut tüm iĢ çeĢitlerinde
ve bu iĢlerde çalıĢan personel üzerindeki tehlikeleri incelemektir. Bu amaçla özellikle iĢyerinde
var olan tüm iĢ süreçlerindeki görevlerin listelenmesi önemli bir çalıĢmadır.
5.3.2. Risklerin Değerlendirilmesi ve Derecelendirilmesi
Belirlenen tehlike listesinde yer alan tehlikelerden kaynaklanan riskler tespit edilerek bu risklerin her
biri ayrı ayrı değerlendirmelere tabi tutulmalıdır. OluĢacak riskin ne düzeyde olduğunu, ya da
tehlikelerin ne kadar ciddi boyutlarda var olduğunu saptarken iĢ ortamında çalıĢanların maruz
kaldıkları riskleri ayrı ayrı incelemenin yanında, tüm risklerin bileĢik etkisinde değerlendirmek
unutmamak, mevcut risklerin diğer iĢlerle olan iliĢkisini kurmak yararlı olacaktır. Risk
değerlendirmesinin yapıldığı bu aĢama teknik ve bilimsel bir ekip çalıĢmasını gerekli kılar.
58
Risk analizi yöntemlerinin temelde iki grupta toplamak mümkündür. Bunlar;
Nitel Risk Değerlendirme Yöntemleri: Riskin hesaplanmasında ve tanımlanmasında sayısal değerler
kullanılmaz. Matematiksel risk değerlendirmesi yerine sözel mantıkla risk değerlendirmesi
yapılmaktadır.
Nicel Risk Değerlendirme Yöntemleri: Risk tanımlanmasında sayısal değerler kullanılır.
5.3.3. Kontrol Tedbirlerine Karar Verilmesi
Bu adımda belirlenen tehlikelerin ortadan kaldırılması ya da risklerin kabul edilebilir düzeye
indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilir. Genellikle kontrol yöntemleri alternatifli
olarak belirlenir ve fayda maliyet analizi yapılarak yetkililerin tercihine sunulur. Risk
değerlendirmesinin en önemli adımlarından biri olan bu adımda risk kontrol önlemlerinin neler olacağı
ve bu önlemlerin belirlenmesinde ne tür bir öncelik tercihinde bulunacağı belirlenir.
5.3.4. Kontrol Tedbirlerinin Uygulanması
Bu adımda seçilen kontrol tedbirleri iĢyerinde uygulanarak tamamlanır. Kontrol tedbirlerinin
tamamlanması Ģu hususları içerir;
• ÇalıĢma yöntemlerinin geliĢtirilmesi
• ĠletiĢim
• Eğitim ve öğretimin sağlanması
• Denetim
• Bakım
5.3.5. Ġzleme ve Gözden Geçirme
Son adım tedbirlerin etkinliğinin izlenmesi ve tekrar edilerek gözden geçirilmesidir. Bu adımda en
azından Ģu sorular cevaplandırılmalıdır.
• Seçilen kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmıĢ mı?
• Seçilen kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi?
• Bu kontrol tedbirleri doğru bir Ģekilde uygulanmıĢ mı?
• Seçilen yöntem çalıĢıyor mu?
• Kontrol tedbirleri yeni ve ilave riskler çıkarmıĢ mı?
• Risklere maruziyet ortadan kaldırılmıĢ veya yeterince azaltılmıĢ mı?
59
5.4. RĠSK DEĞERLENDĠRME YÖNTEMLERĠ
Risk değerlendirmeyi gerçekleĢtirmede kullanılabilecek çok çeĢitli metotlar bulunmaktadır. Bu
metotlar; Nitel (Kalitatif), Nicel (Kantitatif) olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Nitel Risk
Değerlendirmesi olarak; Temel (BaĢlangıç) Risk Analizi, Tehlike ve ĠĢlerlik ÇalıĢmaları Yöntemi
(HAZOP), Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA) Yöntemi ve Hata Ağacı Analizi Yöntemi, Nicel Risk
Değerlendirmesi olarak da çok değiĢik yöntemler olmakla birlikte en bilinen yöntemlerden olan;
Matris Metodu, Kinney Metodu ve Ridley’in Metodu sayılabilir.
5.4.1. Nitel Risk Değerlendirmesi Metotları
Nitel Risk Değerlendirmesi Yöntemlerinde; matematiksel risk değerlendirmesi yerine sözel mantıkla
risk değerlendirmesi yapılmaktadır. Yöntemler aĢağıda ayrıntılı bir Ģekilde incelenmiĢtir.
5.4.1.1.Temel (BaĢlangıç) risk değerlendirmesi metodu
Bu metodun temeli; potansiyel bir tehlikeyi kazaya dönüĢtürebilecek olaylar veya raylar dizisinin belli
bir sistematik içinde analiz edilmesine dayanmaktadır. Bu metotta öncelikle olabilecek istenmeyen
olaylar belirlenir ve sonrasında mülakat, grup çalıĢması vb. yöntemlerle tek tek analiz edilir. Her
istenmeyen olay veya tehlike için mümkün geliĢme veya önleyici tedbir geliĢtirilmeye çalıĢılır. Bu
yöntemle elde edilen sonuçlar, hangi tehlikelere yönelik acil önlem alınması yönünde bir temel fikir
oluĢturabilir.
5.4.1.2. Tehlike ve iĢlerlik çalıĢmaları metodu (HAZOP)
HAZOP, istenmeyen kazaların sonuçlarını araĢtırmayı hedefleyen nedenleri araĢtıran ve sonuç odaklı
(sonuç analizini izleyen) nitel bir metottur. Sistemin yapısal ve donanımsal özellikleri üzerine kurulu,
FMEA’nın tersine, HAZOP, iĢletmedeki süregelen proseslerle ilgilenir.
Tablo 5.2. Örnek HAZOP Tablosu
Sapma (Risk)
Nedeni
Sonucu
Kullanılan Koruma
Aksiyonlar
Tablo 5.2’de gösterilen HAZOP Tablosu, HAZOP değerlendirmelerinde kullanılmaktadır. HAZOP
sistemin tüm iĢleyiĢiyle ilgili olarak kullanılabildiği gibi sağlık ve güvenlik açısından yapılan risk
değerlendirmesi çalıĢmalarında da kullanılabilmektedir. Sağlık ve Güvenlik için yapılacak risk
değerlendirmesi çalıĢmasında ―sapma‖ yerine risk kullanılır ve riskin nedeni, sonucu, riskin ortadan
kaldırılması için kullanılan koruma ve planlanan aksiyonlar bir tablo haline getirilerek risk
değerlendirilmiĢ olur.
60
5.4.1.3. Hata türü ve etkileri analizi (FMEA) metodu
Günümüzde esas olarak üretim aĢamasında ürün ve süreçlerde risklerin azaltılmasına odaklanan ve bu
faaliyetleri doküman haline getirmeye yarayan bir tekniktir. Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA), ürün,
tasarım ve hizmet gibi incelemeye konu olan süreç içerisinde hata türlerinin belirlenmesi ve
saptanabilirlik ve Ģiddet derecelerine göre bu hata türlerinin sınıflandırılması için kullanılmaktadır. Bu
teknik, esasen kalitesiz üretimin önlenmesine yönelik olarak geliĢtirilmiĢ, üründe oluĢacak hataların
potansiyel riskleriyle ilgilenmektedir. Hata türlerini ortaya çıkararak, her birinin yol açacağı etkileri ve
bu sonuçların ehemmiyetini belirlemeyi amaçlamaktadır.
Hata Türü ve Etki Analizi (FMEA) tekniği, hataları tespit etmenin yanı sıra önleyici faaliyetleri de
dikkate almaktadır. Yani hatayı belirlemek yeterli olmamakta, hatanın çözümü için tedbirler üretmek
gerekmektedir. BaĢarılı bir FMEA uygulaması; her hatanın nedenlerini ve etkenlerini belirler,
potansiyel hataları tanımlar, olasılık, Ģiddet ve saptanabilirliğe bağlı olarak hataların önceliğini ortaya
çıkarır, sorunların izlenmesini ve düzeltici faaliyetlerin yapılmasını sağlar.
Sistemin bütününe bakıldığında potansiyel hatalar tanımlanmasının yerine potansiyel risklerin
tanımlanması yapıldığında sistemin bütünlüğü içerisinde riskler de değerlendirilmiĢ olur. O halde
potansiyel riskler; olasılık, Ģiddet ve saptanabilirliğin bileĢkesinden oluĢur. Saptanabilirlik, hatanın
müĢteriye ulaĢmadan tespit edilmesini belirtir. Risk değerlendirmesi içerisinde saptanabilirlik, riskin
ortaya çıkmadan tespit edilmesini belirtebilir.
ġiddet, olasılık ve saptanabilirlik bileĢenlerinin belirlenen rakamsal değerlerinin çarpımı sonucunda
Risk Öncelik Göstergesi bulunmaktadır. Bu değer, sorunların tespit edilmesi ve önleyici tedbirlerin
hayata geçirilmesini sağlamaktadır.
FMEA’de Hazop’ta olduğu gibi risk değerlendirmesi yapacak bir ekiple ancak uygulanabilir.
KarmaĢık olmasından ötürü geliĢmiĢ yönetim sistemlerine sahip bir sektör olan otomotiv sektöründe
uygulanma imkanı bulmaktadır. Bu metodun da KOBĠ’lerde uygulanabilmesi oldukça güçtür.
5.4.1.4. Hata ağacı metodu
Hata Ağacı, sistem hatası ile sistemi oluĢturan parçalar arasındaki iliĢkiyi gösteren mantıksal bir
Ģemadır. Tümdengelim yaklaĢımına dayanmaktadır. Metotta, öncelikle istenmeyen olay belirlenir,
sonrasında bu istenmeyen olaya neden olabilecek olaylar bir ağaç köküne ulaĢır Ģekilde tespit edilir.
Bu sistem de FMEA metodunda olduğu gibi sistemin iĢleyiĢiyle ilgili tüm analizlerde kullanılabildiği
gibi sağlık ve güvenlik açısından risk değerlendirmesi metodu olarak da kullanılabilir. Metodun ana
mantığı ―tehlikenin ortaya çıkmasına neden olan etkilerin ortaya çıkarılması‖dır.
61
Yangının ortaya
çıkması
ve
Yanıcı/parlayıcı
madde sızıntısı
TutuĢturucu kaynağının bu
sızıntının yanında olması
veya
Kıvılcımın çıkması
ÇalıĢanın sigara içmesi
ġekil 5.3. Yangın ortaya çıkması ile ilgili örnek Hata Ağacı ġeması
ġekil 5.3’den de görüleceği üzere yangın çıkması ile ilgili tüm tali hatalar ağaç kökü Ģeklinde
sıralandırılarak, yangın çıkıĢına neden olan ana sebep ortaya konulmaktadır. Böylece zarara/tehlikeye
neden olabilecek sebepler giderilerek, riskin ortaya çıkması engellenebilir.
Bu metotta, ana sorunu oluĢturan ara sorunlar birden fazla olabilmektedir. Örneğin yukarıdaki örnekte
tutuĢturucu kaynağa neden olan sorun hem kıvılcımın çıkması hem de çalıĢanın sigara içmesi olabilir.
Bu sebeple sistem değerlendirilirken ―ve/veya‖ kavramları kullanılmaktadır. Yukarıdaki örnekte risk
için ―kıvılcımın çıkması‖ veya ―çalıĢanın sigara içmesi‖ kullanılabilir.
Hata Ağacı Metodunun en olumsuz tarafı karmaĢık risklerin değerlendirilmesinde ağaç dallarının çok
sayıya ulaĢması sonucu asıl riskin tespit edilememesi ve bunun sonucunda değerlendirilmek istenen
riskin yan sebeplerine varılarak asıl sebebinden uzaklaĢılmasıdır.
5.4.2. Nicel Risk Değerlendirmesi Metotları
Nicel Risk Değerlendirme Yöntemlerinin çok çeĢitli oluĢu, yeniden yapılandırılabilmesi ve uygulanan
iĢyerinde veya sahada yeniden tasarlanabilmesi açısından bu bölümde sadece bilinen yöntemlerden
olan Matris Metodu, Kinney Metodu, Risk Puanlama Metodu ve Ridley'in Metodu incelenmiĢtir.
5.4.2.1. Matris metodu
Tehlikelerin detaylı analizi için kullanılan yöntemlerden en önemlilerden birisi risk matrisi metodudur.
Bu analiz metodu analitik bir metottur. OHSAS 18001'in temelini oluĢturan BS 8800 tarifnamesinde
de bahse konu olan bu metot parametrelerin ayrıntılandırılması suretiyle 4x4, 5x5, 6x6... matrislerine
de dönüĢtürülebilir. Burada geçen risk kelimesinin anlamı üzerinde durulacaktır. Risk matrisi
62
yönteminde sırasıyla Ģunlar yapılmalıdır:
a. Tehlikeleri tanımlamak (gözlemlemek)
b. Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek, saptamak (değerlendirmek)
c. Riskin kabul edilip edilemediğine karar vermek ve riski kontrol altına almak
Risk Matrisi Yöntemi Ģu adımlar takip edilerek yapılır:
I. ADIM: Tehlikelerin Belirlenmesi
ĠĢe baĢlanmadan Ģu veriler toplanıp değerlendirilmelidir.

Kimyevi, fiziki ve biyolojik ajanlar listesi

ĠĢ aktivitelerinin gözden geçirilmesi

Ortam ölçüm raporlarının incelenmesi

ĠĢ kazası ve hadise (olay) raporlarının incelenmesi

Literatür taraması (standart vb.)

Ġmalatçı verilerinin değerlendirilmesi

Uzman görüĢlerinden yararlanılması

Teknik periyodik kontrol raporlarının incelenmesi

ĠSĠG Kurulu yıllık faaliyet raporlarının değerlendirilmesi,

Benzeri diğer iĢyerlerinden elde edilen veriler,
II. ADIM: Risklerin Tanımlanması Ve Değerlendirilmesi
R=Ġxġ
R= Risk;
Ġ= Ġhtimal;
ġ= ġiddet
III. ADIM: İhtimalin Ve Zarar Derecesinin Belirlenmesi
ĠĢyerinde bir olayın gerçekleĢme ihtimalini göstermek için aĢağıdaki ihtimal skalası kullanılır;
Ġhtimal
----------------------1-ÇOK KÜÇÜK
2-KÜÇÜK
3-ORTA
4-YÜKSEK
5-ÇOK YÜKSEK
:
:
:
:
:
Derecelendirme
----------------------------Yılda Bir
Üç Ayda Bir
Ayda Bir
Haftada Bir
Her Gün
Olası sonuçlar ve zararın Ģiddetinin hesaplanmasında Ģu skala kullanılmıĢtır.
ġiddet
---------------------1-ÇOK HAFĠF
2-HAFĠF
3-ORTA
4-CĠDDĠ
5-ÇOK CĠDDĠ
:
:
:
:
:
Derecelendirme (Ġnsana Yönelik)
------------------------------------------------ĠĢ saati kaybı yok,
ĠĢ günü kaybı yok,
Hafif yaralanma,
Ölüm, Uzuv kaybı,
Birden çok ölüm,
63
Sonuçların değerlendirilmesi için aĢağıdaki risk matrisi oluĢturulmuĢtur.
ġiddet
1
2
3
4
5
1
Çok hafif
seviye Risk
1
DüĢük seviye
Risk
2
DüĢük seviye
Risk
3
DüĢük seviye
Risk
4
DüĢük seviye
Risk
5
2
DüĢük seviye
Risk
2
DüĢük seviye
Risk
4
DüĢük seviye
Risk
6
Orta seviye
Risk
8
Orta seviye
Risk
10
DüĢük seviye
Risk
DüĢük seviye
Risk
Orta seviye
Risk
Orta seviye
Risk
Orta seviye
Risk
3
DüĢük seviye
Risk
6
Orta seviye
Risk
9
Orta seviye
Risk
12
Yüksek seviye
Risk
15
Yüksek seviye
Risk
4
DüĢük seviye
Risk
8
Orta seviye
Risk
12
Orta seviye
Risk
16
Yüksek seviye
Risk
20
Çok Yüksek
Seviye Risk
5
10
15
20
25
Ġhtimal
3
4
5
OluĢturulan risk matrisine göre kabul edilebilirlik, yasal Ģartlar, yerel özellikleri ve iĢyeri Ģartları
dikkate alınarak aĢağıdaki Ģekilde tanımlanmıĢtır.
SONUÇ
EYLEM
KABUL EDĠLEMEZ RĠSK
16, 20, 25
Bu risklerle ilgili hemen çalıĢma yapılmalı
DĠKKATE DEĞER RĠSK
8, 9, 10, 12, 15
Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli
KABUL EDĠLEBĠLĠR RĠSK
1, 2, 3, 4, 5, 6
Acil tedbir gerektirmeyebilir
64
5.4.2.2. Kinney metodu
Bu metotta ġans, Frekans ve ġiddet kavramları kullanılmaktadır. ġans zararın gerçekleĢme olasılığıdır
ve 0.2, 0.5, 1, 3, 6 ve 10 ile değerlendirilmiĢtir. Frekans, tehlikeye zaman içinde maruz kalma
tekrarıdır ve 0.5, 1, 3, 6, 10 ile değerlendirilmiĢtir. ġiddet ise tehlikenin insan ve/veya çevre üzerinde
yaratacağı tahminin zarardır ve 1, 3, 7, 15, 40 ve 100 ile değerlendirilmiĢtir.
Tablo 5.3. Kinney metodu risk değeri hesaplama tablosu
Bu metotta risk, aĢağıdaki formül ile değerlendirilmektedir.
RİSK = ŞANS X FREKANS X ŞİDDET
Yukarıdaki formül neticesinde risk değeri; 400'den büyük çıkarsa risk tolerans gösterilemezdir ve
hemen gerekli önlemler alınmalı veya tesis, bina, çevrenin kapatılması düĢünülmelidir. 400 ile 200
arasında çıkarsa risk esaslı risktir ve kısa dönemde iyileĢtirilmelidir (birkaç ay içinde). 200 ile 70
arasında çıkarsa risk önemli risktir ve uzun dönemde iyileĢtirilmelidir (yıl içinde). 70 ile 20 arasında
ise risk olası risktir ve gözetim altında tutulmalıdır. 20'den küçük ise risk önemsiz risktir ve önlem
öncelikli değildir.
65
5.4.2.3. Ridley’in Metodu
Bir diğer sayısal risk değerlendirme metotlarından olan ve John Ridley’in kitabında yer verdiği bu
modelde, riskin büyüklüğü, ortaya çıkma sıklığı ve Ģiddetinden yola çıkarak risk sayısal olarak
değerlendirilir.
Risk Değeri = Sıklık x (MPK + OÇİ)
MPK: Maksimum Potansiyel Kayıp
OÇĠ: Ortaya Çıkma Ġhtimali
Sıklık: Bir denetim boyunca aynı riskle karĢılaĢma miktarını ifade eder.
Bu değerlendirme metodunda riskler değerlendirildikten sonra risk değerlerine göre alınması gereken
aksiyonlar bir tablo haline getirilmiĢtir. Riskin büyüklüğüne göre bu tablodaki aksiyonların yerine
getirilmesi önerilir. Yukarıdaki formülde yer alan değiĢkenler için birer liste hazırlanır. Bu listelerin
bir örneği aĢağıda yer almaktadır.
Tablo 5.4. Maksimum Potansiyel Kayıp Değerleri
Tablo 5.5 Ortaya Çıkma Ġhtimali Değerleri
Çoklu ölüm
50
Her an
50
Tekli ölüm
45
Saatte 1
35
Sürekli sakatlık
40
Günde 1
25
Gözün kaybı
35
Haftada 1
15
Kol/bacak kaybı
30
Aydal
10
El/ayak kaybı
25
Yılda 1
5
Sağırlık
20
5 yıl ve daha fazla sürede 1
1
Kırık
15
Derin Kesik
10
Hafif yaralanma
5
Çizik, sıyrık
1
Yukarıdaki formül ve değerler ıĢığında; bir saha denetiminde 1 defa karĢılaĢılan. Maksimum
Potansiyel Kayıp Değeri Göz Kaybı (35) olan, Ortaya Çıkma Ġhtimali Değeri de Günde Bir (25) olan
bir riskin değeri;
RD = Sıklık x ( MPK + OÇĠ ) => 1 x ( 35 + 25 ) = 60’dır.
Elde edilen değerlere göre risk kontrolü için gerekli aksiyonların aĢağıdaki tabloda verilen süreler
içinde yerine getirilmesi önerilmektedir.
66
Tablo 5.6. Aksiyonların Yerine Getirilmesi Süreleri
Risk Değeri
Aksiyonun Aciliyeti
100'den çok
Derhal
80–100
Bugün
60–79
2 gün içerisinde
40–59
4 gün içerisinde
20–39
1 hafta içerisinde
10–19
1 ay içerisinde
0–9
3 ay içerisinde
Tablo 5.6’da belirtilen süreler tabi ki kuruluĢtan kuruluĢa, insan kaynakları ve finansal açıdan risk
kontrole ayrılan kaynaklardan dolayı farklılıklar gösterebilir. Yukarıda hesaplanan ve risk değeri 60
çıkan örnek için 2 gün içerisinde risk kontrolü tedbirlerinden bir tanesi hayata geçirilmelidir.
Ridley'in kitabında yer verdiği bu metodun en büyük olumsuz tarafı, sıklık konusundadır. Bahse konu
olduğu gibi sıklık, saha denetimi sırasında o riskle karĢılaĢma katsayısını belirtmektedir. Bu açıdan
Ģartlara göre riskle karĢılaĢma olasılığı değiĢiklik göstereceğinden bu metot bazı zamanlarda gerçeği
yansıtmayabilir. Ayrıca bu metodu ancak karmaĢıklığından dolayı bu iĢin uzmanı olan kiĢiler
uygulayabilir.
67
6.OHSAS 18001–Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETĠM SĠSTEMLERĠ
Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de kuruluĢlar daha kaliteli, daha ucuz mal ve hizmet üretmek
için arayıĢlar içindedirler. Ürün ve hizmetlerin gerçekleĢtirilmesi esnasında da insan ve çevre sağlığını
bozmamanın yollarını aramaktadırlar. Bunun sonucu olarak bütün dünyada geliĢmiĢlik ve kültür
düzeyi farklılıklarını en aza indirerek tüm iĢletmelerin ortak bir paydada üretim yapabilmeleri
sağlamak ve bu konuda uluslararası denetime açık olabilmek için Yönetim Sistemlerine geçiĢ süreci
hızlanarak sürmektedir.
Ülkemiz kuruluĢları da Kalite, Çevre ve ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularına verdikleri önemi göstermek,
etkinlik ve verimliliği artırmak amacıyla Yönetim Sistemlerine geçiĢ için uğraĢ vermektedirler. Bu
çerçevede özellikle 3 yönetim anlayıĢı öne çıkmaktadır. Bunlar;

TS EN ISO 9001-2000 Kalite Yönetim Sistemi

TS EN ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi

TS (OHSAS) 18001 ĠSG Yönetim Sistemi
Her üç yönetim sisteminde de esas alınan 8 temel prensip Ģunlardır.
• MüĢteri-Çevre-ÇalıĢana Odaklılık
• Liderlik
• ÇalıĢanların Katılımı
• Süreçlerle Yönetim
• Sistem YaklaĢımı (PUKO Döngüsü)
• Sürekli Öğrenme, Yenilikçilik ve ĠyileĢtirme
• Gerçeklere Dayalı Karar Verme
• Taraflarla ĠĢbirliği
Yıllardır firmalar, çalıĢmalarını güvenli bir biçimde yaptıklarını ve iĢ sağlığı ve güvenliği çalıĢmaları
ile güvenlik yönetim sistemleri uygulamalarını en iyi Ģekilde tatbik ettiklerini topluma
gösterebilecekleri bir araç olmak üzere bir sertifikasyon Ģekli talep etmektedirler. 1996’da BS 8800’ün
yayımlanması, bu talebin karĢılanmasında atılmıĢ bir adım olsa da bu standart, bir ĠSG yönetim
sisteminin kurulmasına kılavuzluk etmiyordu ve sertifikasyon amacı da yoktu.
Bu boĢluğu doldurmak üzere çeĢitli organizasyon kendi standartlarını geliĢtirerek yayımladılar.
Ancak; bu standartların kuruluĢlar tarafından çok rağbet görmemesi nedeniyle uluslararası
standardizasyon kuruluĢları, akreditasyon ve belgelendirme kuruluĢlarını ISO 9001 ve ISO 14001 gibi
kabul görülebilecek üçüncü bir standardın oluĢturulması çalıĢmalarına baĢlamıĢlardır. Bu çalıĢmalar
68
hem ISO 9001 hem de ISO 14001’in yapısına daha uygun ve ortak dokümanların kullanılabileceği
OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Değerlendirme Serileri’ni ortaya çıkarmıĢtır.
Türk Standartları Enstitüsü (TSE) de, 9 Nisan 2001 tarihinde, OHSAS 18001’in Türkçe çevirisini, ―ĠĢ
Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri-ġartlar‖ adı ve TS 18001 Doküman no ile standartlar
listesine eklenmiĢtir. Bu standartta Türkçe kapsam için ―Bu standart, kuruluĢun iĢ sağlığı ve güvenliği
risklerini kontrol etmesi ve performansı geliĢtirmesini sağlamak için iĢçi sağlığı güvenliği, yönetim
sistemi Ģartlarını kapsar.‖ demektedir.
OHSAS 18000 serisi standartlar, OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Yönetim Sistem Standardı ve 18002
ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetim Sistemi Genel Prensipler Rehberi olmak üzere iki standarttan
oluĢmaktadır. Bu konuda ISO’nun yayınlanmıĢ herhangi bir standardı yoktur. OHSAS 18001,
organizasyonların kalite, çevre iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği sistemlerini birbirlerine entegre etmelerini
kolaylaĢtırmak için, ISO 9001 Kalite ve ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Standartları ile uyumlu
olarak geliĢtirmiĢtir.
ĠĢ sağlığı ve iĢ güvenliği değerlendirme serileri (OHSAS) standardı ve OHSAS 18001’in uygulanması
için rehber niteliğinde bir doküman olan OHSAS 18002, tetkik edilebilir, belgelendirilebilir ve kabul
görmüĢ bir iĢ sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi standardı talebini karĢılamak için geliĢtirilmiĢtir.
6.1. OHSAS 18001: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
ĠĢ sağlığı ve güvenliği kavramı yönetim sisteminin bir parçası olmalıdır. Uzun vadede
düĢünüldüğünde bu yaklaĢım iĢletmede çalıĢanların sağlığını dolayısı ile verimliliği ve üretimi de
artıran bir faktördür. Bu nedenle, tüm yöneticilerin çalıĢanlarını iĢi etkileyen sağlık ve güvenlik
risklerini analiz etmek; riskleri kontrol altına almak üzere sistematik, sürekliliği sağlanmıĢ bir
―yönetim programı‖ uygulaması gerekmektedir.
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Standartları; ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim sisteminin en iyi Ģekilde
uygulanabilmesi için, kriterlerden, uygulamalardan ve prensiplerden oluĢan birleĢtirilmiĢ bir çerçeve
sunarlar. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Risklerini idare edebilmek için risk yönetimi sürecinin nasıl
uygulanacağı üzerinde pratik tavsiyeler sağlarlar.
OHSAS 18001 standardı, kuruluĢlara ekonomik ve iĢ sağlığı ve güvenliğine yönelik amaçlarına
ulaĢabilmeleri konusunda yardımcı olmak için, diğer yönetim gerekleriyle bütünleĢtirilmiĢ olan etkin
bir ĠSG yönetim sisteminin baĢlıca unsurlarını sağlama niyetiyle düzenlenmektedir. Bu yaklaĢımın
temeli PUKÖ döngüsüdür. ―PUKÖ‖ döngüsü değiĢkenliğin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi
69
iyileĢtirmek için kullanılan sistematik bir yöntem olarak tanımlanabilir. Bu döngü organizasyonların
üretim sistemlerini iyileĢtirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafından geliĢtirilmiĢ ve
uygulanmıĢtır. ġekil 6.1’de Dming tarafından uyarlanmıĢ PUKÖ döngüsü görülmektedir.
ġekil 6.1. PUKÖ Döngüsü
PUKÖ döngüsünün aĢamalarını inceleyecek olursak;
Planla

ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği açısından amacın belirlenmesi (neyi baĢarmak istiyoruz, nerde, ne
zaman)

Mevcut durumu analiz etme

Hedeflerin belirlenmesi

Kayıtların analizi

Tehlikelerin Belirlenmesi

Risk değerlendirme metotlarının belirlenmesi

Detaylı plan hazırlaması ( uygulama planı )

Ġç talimatlar hazırlama
Uygula

Riskleri Değerlendirme

Risklerin kabul edilebilir olup olmadığına karar verme

Kontrol Önlemlerinin seçimi ve uygulaması

Her bölümdeki Ġlgili kiĢileri bilgilendirme, eğitme ve katılımını sağlama

Faaliyet planını izleme ve gerçekleĢtirme

Uygulama sonuçlarını yakın takip etme
70
Kontrol Et

Hedef veya hedeflere ulaĢıldı mı?

Ġç talimatlar ve yönergeleri gözden geçirme

Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme

Ġlgili kiĢileri bilgilendirme
Önlem Al

Kalıcı bir denetleme sistemi kurma

Etkili önlemleri standartlaĢtırma

Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağlama
6.2. OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetim Sisteminin Amacı ve Yararları
OHSAS spesikifasyonun amacı; ürün ve hizmet güvenliğinden çok iĢ sağlığı ve iĢ güvenliğine hitap
etmektedir. Bu amaç doğrultusunda sistemin getirisi aĢağıdaki Ģekilde özetlenebilir;

Toplumda, iĢ güvenliği bilincini oluĢturur.

Zaten yapılmakta olan iĢlerin bu sistemi dokümantasyonu ile firma reklamı sağlanır.

ÇalıĢanların ve tesis içindeki tüm insanların güvenliğini ve sağlığını tehdit eden risklerin
Ģiddetinin en az seviyeye düĢürülmesine de bir adım oluĢturur.

Personelin motivasyonunu yükseltir.

Prestij yaratır.

Rekabette üstünlük sağlar.

Bilimsel destek, kredi yardımları ve teknoloji aktarımını yükseltir.

Uzun vadede parasal çıkar sağlar.

Tüketici tercihinde avantajla konuma gelinir.

DıĢ pazarda tarife dıĢ engeller kalkar.
OHSAS spesikifasyonu, sağladığı kolaylıklar sayesinde,

Pratik olacak bir Ģekilde tasarlanmıĢtır, böylece çalıĢanların günlük iĢlerini yapmalarına engel
olmaz.

OHSAS 18001 hem uygulama, hem de denetleme açısından karmaĢık değildir.

Güvenlik koordinatörü, ISO 9000 veya ISO 14000’in yapısına göre zaten, kısmen eğitimli
olacaktır.

Toplam değerlendirme maliyetleri ve zarar seviyelerinin önemli miktarda tasarrufu ile birlikte
Kalite, Çevre, Mesleki Sağlık ve Güvenlik birimlerinden oluĢan tek bir sistem değerlendirmesi
mümkündür.
71
BaĢka bir ifadeyle ĠSG Yönetim Sisteminin yararları aĢağıda belirtildiği gibi tanımlanmıĢtır,

ÇalıĢanlara ve topluma riskin minimuma indirilmesi

ÇalıĢanların eğitim ve bilinçlendirilmesi,

Yasal ve diğer gereklerin sistemli takibi

ĠĢ performansının artırılması

ÇalıĢan performansının artırılması

Ekonomik kayıpların önlenmesi,

Pazarda güvenlik imajının sağlanmasını sağlar.
OHSAS 18001, ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetim Sistemleri için bir değerlendirme Ģartnamesidir.
ġirketlerin sağlık ve güvenlik yükümlülüklerini etkin bir Ģekilde yerine getirme ihtiyaçlarına cevap
verecek Ģekilde geliĢtirilmiĢtir.
OHSAS 18001’in değerini ifade etmek amacıyla BSI, Ģartnamenin gerekliliklerini açıklayan ve
uygulama ve belgelendirme sürecine doğru nasıl çalıĢmanız gerektiğini gösteren OHSAS 18002’yi
yayımlamıĢtır.
Ġkisinin birlikte olduğu bu entegre paket iĢiniz için pratik kayıt yöntemleri sağlayacaktır:

ĠĢinizin sağlık ve güvenliği etkileyen unsurlarını tanımlar ve ilgili kanunlara uygunluk
elde etmenizi sağlar.

ĠyileĢme için amaçlar ve bu amaçlara ulaĢmak için bir yönetim programını, sürekli
iyileĢme için düzenli gözden geçirmelerle birlikte, üretir.
6.3. OHSAS 18001 Ġçeriği
OHSAS 18001'e uygun olarak yapılandırılmıĢ bir ĠSG Yönetim Sisteminde bulunması zorunlu olan
maddeler;
1. Genel ġartlar
2. ĠSG Politikası
3. Planlama, Organizasyon ve Risk Değerlendirmesi
4. Uygulama ve ĠĢletme
5. Düzeltici Faaliyetler,
6. Yönetimin Gözden Geçirmesi'dir.
Bu maddelerin içeriği aĢağıda açıklanmıĢtır. ĠSG Yönetim Sisteminin OHSAS 18001'e göre
denetlenmesi sırasında bu maddelerden birinin eksikliği sistem için majör uygunsuzluk olarak
nitelendirilmektedir.
72
6.3.1. Sağlanması Gereken Genel ġartlar
KuruluĢ, OHSAS 18001 standardının bütün Ģartlarına uyan bir yönetim sistemini kurmalı ve
sürdürmelidir. Bu durum kuruluĢun ĠSG konusundaki yasal ve diğer Ģartlara uyumlu olmasını da
kolaylaĢtırır.
Yönetim sisteminin sınırlarını ve kapsamını belirlerken dikkatli olmak gerekir. KuruluĢlar,
iĢletmelerinin genelinin değerlendirilmesi için gerekli olan çalıĢanların ve diğer ilgili tarafların
sağlığını ve güvenliğini etkileyebilecek bir faaliyeti değerlendirme dıĢı bırakacak Ģekilde kapsamlarını
sınırlandırmamalıdır.
6.3.2. ĠSG Politikası'nın OluĢturulması
OHSAS 18001'e uygun ĠSG Yönetim Sistemi olan bir kuruluĢun, üst yönetim tarafından kabul edilmiĢ
ve onaylanmıĢ, ĠSG konusundaki ulusal mevzuata aykırı hareket edilmeyeceğini ve bu konudaki
hedefleri ve ĠSG performansını yükseltme taahhüdünü açıkça ortaya koyan bir ĠSG Politikası
olmalıdır.
KuruluĢun sağlık ve güvenlik konusundaki felsefesini ve yaklaĢımını ortaya koyan ĠSG politikası,
kuruluĢun ĠSG konusundaki amaç ve hedeflerini kapsamalıdır. Diğer taraftan çalıĢanlarca sistemin
iĢletilmesi için katkılarının beklendiği belirtilmeli ve gerektiği hallerde yapılan bu katkıların her
zaman göz önüne alınacağı taahhüt edilmelidir.
6.3.3. Planlama Yapılması
Planlama aĢaması sistemin ne Ģekilde iĢleyeceğini belirleyici bir rol oynamaktadır. OHSAS 18001'in
üçüncü aĢamasını oluĢturan Planlama aĢaması dört alt maddeden oluĢmaktadır.
6.3.3.1. Tehlike tanımlaması, risk değerlendirmesi ve risk kontrolü için planlama yapılması
ĠĢ sağlığı ve güvenliği yönetim sistemine sahip bir kuruluĢ, var olan tehlikelerin belirlenmesi, risklerin
değerlendirilmesi ve gerekli kontrol yöntemlerinin uygulanması için prosedürler oluĢturmalıdır.
Standardın bu süreci ĠSG sisteminin tamamı için temel oluĢturmalıdır. Bu standardın amacı kuruluĢun
tehlike tanımlama, risk değerlendirme ve risk kontrol süreçlerinin uygun ve yeterli olup olmadıklarını
belirlemesi için gerekli prensipleri sağlamaktır. Yani risk değerlendirmesi sürecinin nasıl olması
gerektiğini belirler, metodun ne Ģekilde tasarlanacağı kuruluĢun kendi inisiyatifindedir. KuruluĢ,
5.Bölümünde incelenen metotlardan biri veya bir baĢkasını tercih ederek riskleri değerlendirebilir.
73
6.3.3.2. Yasal ve diğer gerekliliklerin yerine getirilmesi
KuruluĢ, kendi çalıĢma alanı ve faaliyetleri içinde kendisine uygulanması zorunlu olan yasal ve diğer
ĠSG Ģartlarını belirlemek ve bunlara ulaĢmak için bir prosedür oluĢturmalıdır.
KuruluĢun öncelikle yapması gereken, ilgili mevzuat ve diğer Ģartların belirlenmesidir. KuruluĢlar, bu
bilgileri destekleyen; kağıt, CD, internet gibi ortamlar dâhil olmak üzere bilgiye ulaĢmak için en
uygun yolları tespit etmelidir. KuruluĢ ayrıca, hangi Ģartların geçerli olduğunu, nereye uygulanacağını
ve kuruluĢta bu bilgiler hakkında değiĢiklik olması durumunda kimlerin haberdar edilmesi gerektiğini
değerlendirmelidir.
6.3.3.3. Hedeflerin oluĢturulması
KuruluĢ, ĠSG politikasını oluĢtururken kendisine hedefler belirlemelidir. Hedefler, ölçülebilir oldukları
yerlerde sayısal olarak tespit edilmelidir.
Hedefler oluĢturulurken ve gözden geçirilirken yasal ve diğer Ģartları, ĠSG tehlikelerini, risklerini,
teknolojik seçenekleri, finansal Ģartları da göz önüne alarak ortaya konmalıdır. Daha önce de
belirtildiği gibi hedefler sürekli iyileĢtirme taahhüdünü de içeren ĠSG politikası ile tutarlı olmalıdır.
6.3.3.4. ĠSG yönetim programlarının meydana getirilmesi
KuruluĢ, yukarıda da bahse konu olan hedeflerine ulaĢmak için ĠSG yönetim programı veya
programlarını oluĢturmalıdır. Bu programlar, kuruluĢun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde hedeflere
ulaĢılması için verilen sorumluluk ve yetki, amaçlara ulaĢırken kullanılacak araçlar ve zaman
çizelgesini de içermelidir.
Öncelikle ĠSG yönetim programı her seviyede ĠSG hedeflerine ulaĢılmasından sorumlu olan personeli
belirlemelidir. Bunun yanında ĠSG hedeflerine ulaĢmak için yapılması gereken eylemleri de
içermelidir. Her görev için uygun sorumluluk ve yetki dağılımı belirlenmeli, ilgili ĠSG hedefinin genel
zaman çizelgesine uyulabilmesi için görevlere uygulanacak zaman çizelgelerini de belirtmelidir.
6.4. Uygulama Ġçin Yapılması Gerekenler
ĠSG konusunda en büyük sorumluluk üst yönetimindir. KuruluĢta iki yönlü iletiĢim sağlanmalıdır.
Risk altındaki her personel ĠSG çalıĢmalarına katılmalıdır. ĠSG çalıĢmaları kayıt edilmelidir. KuruluĢ,
kontrol ve önlemleri, alınması gereken yerlerdeki risklerle ilgili uygulama ve faaliyetleri
tanımlamalıdır. KuruluĢ, acil durumlara hazırlık ve harekete geçme için planlara sahip olmalıdır.
74
Dördüncü aĢamayı oluĢturan Uygulama ve ĠĢletme aĢaması

Yapı ve Sorumluluk,

Eğitim,

Bilinç ve Yeterlilik,

DanıĢma ve ĠletiĢim,

Dokümantasyon,

Doküman ve Veri Kontrol,

Operasyonel Kontrol,

Acil Durum Hazırlığı ve Bu Hallerde Yapılması Gerekenler
olmak üzere yedi alt maddeden oluĢmaktadır.
6.5. ĠĢleyiĢe Yönelik Olarak Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler
ĠSG performansı düzenli bir Ģekilde izlenmeli ve ölçülmelidir. Gerektiğinde düzeltici ve önleyici
faaliyetler uygulanmalıdır. Önerilen tüm önleyici ve düzeltici faaliyetler uygulamaya geçmeden önce
risk değerlendirme yöntemi ile incelenmelidir. Tüm kayıtlar belirli süre korunarak saklanmalıdır. ĠSG
yönetim sistemi belirli aralıklarla iç tetkike tabi tutulmalıdır.
ĠSG Yönetim Sisteminin iĢleyiĢini kontrol altına almak ve aksayan yönlerini gidermek amacını taĢıyan
Kontrol ve Düzeltici Faaliyet aĢaması, dört alt maddeden oluĢmaktadır. Bunlar;

Performansın Ölçme Yoluyla Kontrol Altında Bulundurulması

Kazaların Ġnceleme Altına Alınması

Kayıtlar ve Kayıtların Ġdaresinin Sağlanması

Sisteme Yönelik Tetkiklerin Yapılması
6.6. Yönetimin Gözden Geçirmesi
KuruluĢun üst yönetimi, ĠSG yönetim sisteminin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini sağlamak
için belirlenecek aralıklarla sistemi değerlendirmelidir. Yönetimin gözden geçirme süreci, yönetimin
bu değerlendirmeyi yapmasına imkan veren gerekli bilgilerin toplanmasını sağlamalıdır.
Yönetimin gözden geçirmesi, ĠSG yönetim sistemi tetkik sonuçlarının, değiĢen durumların ve sürekli
iyileĢtirme taahhüdünün ıĢığında, ĠSG yönetim sisteminin politikası, hedefleri ve diğer elemanlarında
değiĢikliklere olan potansiyel ihtiyaca cevap vermelidir. Gözden geçirmeler üst yönetim tarafından
düzenli olarak icra edilmelidir. Gözden geçirme, sistemin genel performansına odaklanmalı, özel
detaylara inmemelidir. Yönetimin atadığı yönetim temsilcisi toplantıda sistemin genel performansı
hakkında bir rapor sunmalıdır.
75
7. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KURULLARI HAKKINDA
YÖNETMELĠK
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak
Amaç
Madde 1 — Bu Yönetmelik, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalıĢmalarda bulunmak üzere iĢ sağlığı ve
güvenliği kurullarının hangi iĢyerlerinde kurulacağı ve bu kurulların oluĢumu, çalıĢma yöntemleri,
görev, yetki ve yükümlülüklerini belirler.
Kapsam
Madde 2 — Bu Yönetmelik, 10/6/2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan,
22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamına giren, sanayiden sayılan, devamlı olarak en az
50 iĢçi çalıĢtıran ve altı aydan fazla sürekli iĢlerin yapıldığı iĢyerlerini kapsar.
Dayanak
Madde 3 — Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 80 inci maddesinin 3 üncü
fıkrasına göre düzenlenmiĢtir.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Genel Hükümler
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Kurulacağı ĠĢyerleri
Madde 4 — 28/2/2004 tarihli ve 25387 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sanayi, Ticaret, Tarım ve
Orman ĠĢlerinden Sayılan ĠĢlere ĠliĢkin Yönetmelik hükümlerine göre; sanayiden sayılan, devamlı
olarak en az 50 iĢçi çalıĢan ve altı aydan fazla sürekli iĢlerin yapıldığı iĢyerlerinde her iĢveren bir iĢ
sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla yükümlüdür. ĠĢçi sayısının tespitinde iĢyerinde çalıĢan iĢçilerin
tamamı dikkate alınır.
ĠĢverene bağlı, fabrika, müessese, iĢletme veya iĢletmeler grubu gibi birden çok iĢyeri bulunduğu
hallerde elliden fazla iĢçi çalıĢtıran her bir iĢyerinde ayrı ayrı birer iĢ sağlığı ve güvenliği kurulu
kurulur.
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının OluĢumu
Madde 5 — ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulları aĢağıda belirtilen kiĢilerden oluĢur.
a) ĠĢveren veya iĢveren vekili,
b) ĠĢ Kanununun 82 nci maddesi uyarınca iĢ güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanı,
c) ĠĢ Kanununun 81 inci maddesi uyarınca görevlendirilen iĢyeri hekimi,
d) Ġnsan kaynakları, personel, sosyal iĢler veya idari ve mali iĢleri yürütmekle görevli bir kiĢi,
76
e) Varsa sivil savunma uzmanı,
f) ĠĢyerinde görevli formen, ustabaĢı veya usta,
g) 2821 sayılı Sendikalar Kanununun değiĢik 34 üncü maddesi hükmü uyarınca iĢyerinde
bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarında seçecekleri kiĢi, iĢyerinde sendika temsilcisi yoksa o
iĢyerindeki iĢçilerin yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilecek iĢçi,
h) Sağlık ve güvenlik iĢçi temsilcisi.
Kurulun baĢkanı iĢveren veya iĢveren vekili, kurulun sekreteri ise bu maddenin (b) bendinde sözü
edilen kiĢidir.
Bu maddenin (b), (c), (d), (e) bentlerinde gösterilen üyeler iĢveren veya iĢveren vekili tarafından
atanırlar.
Bu maddenin (f) bendinde belirtilen üye o iĢyerindeki formen, ustabaĢı veya ustaların yarıdan
fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilen kiĢidir.
Bu maddenin (f) ve (g) bentlerinde sözü geçen kurul üyelerinin aynı usullerle yedekleri seçilir.
Eğitim
Madde 6 — ĠĢveren tarafından, iĢ sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve yedeklerine iĢ sağlığı ve
güvenliği konularında eğitim verilmesi sağlanır. Kurul üyelerinin ve yedeklerinin eğitimleri asgari
aĢağıdaki konuları kapsar.
a) Kurulun görev ve yetkileri,
b) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında ulusal mevzuat ve standartlar,
c) Sıkça rastlanan iĢ kazaları ve tehlikeli vakaların nedenleri,
d) Endüstriyel hijyenin temel ilkeleri,
e) Etkili iletiĢim teknikleri,
f) Acil durum önlemleri,
g) Meslek hastalıkları,
h) ĠĢyerlerine ait özel riskler.
Görev ve Yetkiler
Madde 7 — ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurullarının görev ve yetkileri aĢağıda belirtilmiĢtir;
a) ĠĢyerinin niteliğine uygun bir iĢ sağlığı ve güvenliği iç yönetmelik taslağı hazırlamak,
iĢverenin veya iĢveren vekilinin onayına sunmak ve iç yönetmeliğin uygulanmasını izlemek, izleme
sonuçlarını rapor haline getirip alınması gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gündemine almak,
b) ĠĢ sağlığı ve güvenliği konularında o iĢyerinde çalıĢanlara yol göstermek,
c) ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek, tedbirleri
belirlemek, iĢveren veya iĢveren vekiline bildirimde bulunmak,
d) ĠĢyerinde meydana gelen her iĢ kazası ve tehlikeli vaka veya meslek hastalığında yahut iĢ
sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir tehlike halinde gerekli araĢtırma ve incelemeyi yapmak, alınması
77
gereken tedbirleri bir raporla tespit ederek iĢveren veya iĢveren vekiline vermek,
e) ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak, bu konu ve kurallarla ilgili
programları hazırlamak, iĢveren veya iĢveren vekilinin onayına sunmak ve bu programların
uygulanmasını izlemek,
f) Tesislerde yapılacak bakım ve onarım çalıĢmalarında gerekli güvenlik tedbirlerini planlamak
ve bu tedbirlerin uygulamalarını kontrol etmek,
g) ĠĢyerinde yangınla, doğal afetlerle, sabotaj ve benzeri ile ilgili tedbirlerin yeterliliğini ve
ekiplerin çalıĢmalarını izlemek,
h) ĠĢyerinin sağlık ve güvenlik durumuyla ilgili yıllık bir rapor hazırlamak, o yılki çalıĢmaları
değerlendirmek, elde edilen tecrübeye göre ertesi yılın çalıĢma programında yer alacak hususları ve
gündemi tespit etmek, iĢverene teklifte bulunmak, planlanan gündemin yürütülmesini sağlamak ve
uygulanmasını değerlendirmek,
i) 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 83 üncü maddesinde belirtilen taleplerin vukuunda acilen toplanmak
ve karar vermek.
ÇalıĢma Usulleri
Madde 8 — ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulları inceleme, izleme ve uyarmayı öngören bir düzen içinde
ve aĢağıdaki esasları göz önünde bulundurarak çalıĢırlar.
a) Kurullar en az ayda bir kere toplanır. Toplantının gündemi, yeri, günü ve saati toplantıdan en
az kırk sekiz saat önce kurul üyelerine bildirilir.
Gündem, sorunların ve projelerin önem sırasına göre belirlenir. Kurul üyeleri gündemde
değiĢiklik isteyebilirler. Bu istek kurulca uygun görüldüğünde gündem buna göre değiĢtirilir.
b) Ağır iĢ kazası halleri veya özel bir tedbiri gerektiren önemli hallerde kurul üyelerinden
herhangi biri kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilir. Bu konudaki tekliflerin kurul baĢkanına veya
sekreterine yapılması gerekir. Toplantı zamanı, konunun ivedilik ve önemine göre tespit olunur.
c) ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliği açısından kendisinin sağlığını bozacak ve vücut bütünlüğünü
tehlikeye sokacak yakın, acil ve hayati bir tehlike ile karĢı karĢıya kalan iĢçi, iĢ sağlığı ve güvenliği
kuruluna baĢvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasını talep edebilir. Kurul,
aynı gün acilen toplanarak kararını verir, bu durumu tutanakla tespit eder ve karar iĢçiye yazılı olarak
bildirilir.
d) Kurulun olağan toplantılarının süresi toplam olarak ayda yirmi dört saati geçemez. Bu
toplantıların günlük çalıĢma saatleri içinde yapılması asıldır. Kurulun toplantılarında geçecek süreler
günlük çalıĢma süresinden sayılır. Kurul üyeleri yaptıkları görev dolayısıyla maddi-manevi zarara
uğratılamaz.
e) Kurul, üyelerin çoğunluğu ile toplanır, kararlar toplantıya katılanların oy çokluğu ile alınır.
Oyların eĢitliği halinde baĢkanın oyu kararı belirler.
Çoğunluğun sağlanamadığı veya baĢka bir nedenle toplantının yapılmadığı hallerde durumu
78
belirten bir tutanak düzenlenir.
f) Her toplantıda, görüĢülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak düzenlenir.
Tutanak, toplantıya katılan baĢkan ve üyeler tarafından imzalanır ve gereği yapılmak üzere iĢverene
bildirilir. Ġmzalı tutanak ve kararlar sırasıyla özel dosyasında saklanır.
g) Toplantıda alınan kararlar gereği yapılmak üzere ilgililere duyurulur. Ayrıca iĢçilere
duyurulması faydalı görülen konular iĢyerinde ilân edilir.
h) Her toplantıda, önceki toplantıya iliĢkin kararlar ve bunlarla ilgili uygulamalar hakkında
baĢkan veya kurulun sekreteri tarafından kurula gerekli bilgi verilir ve gündeme geçilir.
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Arasında ĠĢbirliğinin Sağlanması
Madde 9 — Bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren iĢveren, kendisine ait
birden çok iĢyerinin her birinde kurulacak iĢ sağlığı ve güvenliği kurullarının çalıĢma usullerini
düzenlemek, iĢ ve görüĢ birliğini sağlamak amacıyla bu iĢyerlerine ait iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili
raporları, en az altı ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanlarını toplayarak inceler. Bu raporları göz
önünde tutarak alınması gereken tedbirleri tespit eder ve uygulanmasını sağlar.
ĠĢveren veya ĠĢveren Vekilinin Yükümlülüğü
Madde 10 — ĠĢveren veya iĢveren vekili, toplantı için gerekli yeri, araç ve gereçleri sağlamakla
yükümlüdür.
ĠĢveren veya iĢveren vekili, kurulca hazırlanan toplantı tutanaklarını, kaza ve diğer vakaların inceleme
raporlarını ve kurulca iĢyerinde yapılan denetim sonuçlarına ait kurul raporlarını, iĢ müfettiĢlerinin
incelemesini sağlamak amacıyla, iĢyerinde bulundurmakla yükümlüdür.
ĠĢverenler, iĢ sağlığı ve güvenliği kurullarında mevzuata uygun olarak verilen kararları uygulamakla
yükümlüdür.
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Yükümlülüğü
Madde 11 — ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulları, yapacakları tekliflerde, bulunacakları tavsiyelerde ve
verecekleri kararlarda iĢyerinin durumunu ve iĢverenin olanaklarını göz önünde bulundururlar.
Kurul üyeleri, görevleri nedeniyle öğrendikleri mesleki tekniklere ve çalıĢma metotlarına iliĢkin sırları
gizli tutmak zorundadırlar.
Kurullar, iĢ sağlığı ve güvenliğini denetime yetkili iĢ müfettiĢlerinin iĢyerlerinde yapacakları
çalıĢmaları kolaylaĢtırmak ve onlara yardımcı olmakla yükümlüdür.
79
ĠĢçilerin Yükümlülüğü
Madde 12 — ĠĢçiler, sağlık ve güvenliğin korunması ve geliĢtirilmesi amacıyla iĢ sağlığı ve güvenliği
kurullarınca konulan kurallar, yasaklar ile alınan karar ve tedbirlere uymak zorundadırlar.
ĠĢçiler, iĢyerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin belirlenmesi, uygulanması ve alınan tedbirlere
uyulması hususunda iĢ sağlığı ve güvenliği kurullarıyla iĢbirliği yaparlar.
ĠĢçiler, uygulamada karĢılaĢtıkları güçlükler hakkında kurula bilgi verirler.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yürürlük ve Yürütme
Yürürlük
Madde 13 — Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 14 — Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
80
8. Ġġ GÜVENLĠĞĠ UZMANLARININ GÖREV, YETKĠ,
SORUMLULUK VE EĞĠTĠMLERĠ HAKKINDA YÖNETMELĠK
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; iĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iĢ güvenliği
uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumluluklarına dair usul
ve esasları düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamında yer alan ve
sanayiden sayılan iĢlerin yapıldığı ve devamlı olarak en az elli iĢçi çalıĢtırılan iĢyerleri ile eğitim
kurumlarını kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – Bu Yönetmelik;
a) 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 2 ve 81 inci,
b) 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri
Hakkında Kanunun 2 ve 12 nci,
maddelerine dayanılarak hazırlanmıĢtır.
Tanımlar
MADDE 4 – Bu Yönetmelikte geçen:
a) Bakanlık: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Eğiticilerin eğitimi belgesi: En az kırkbeĢ saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve kuruluĢları,
üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa göre
yetkilendirilen kurumlar tarafından verilen eğiticilerin eğitimi belgesini,
c) Eğitim kurumu: ĠĢ güvenliği uzmanlarının eğitimlerini vermek üzere, gerekli donanım ve
personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluĢları, üniversiteler ve
Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren Ģirketlerce kurulan ve iĢletilen
müesseseleri,
ç) Genel Müdürlük: ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünü,
d) ĠĢ güvenliği uzmanı: ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça
belgelendirilmiĢ mühendis, mimar veya teknik elemanı,
e) Sorumlu müdür: ĠĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip olan ve tam
süreli istihdam edilen, eğitim kurumlarının iĢ ve iĢlemlerinden Bakanlığa karĢı sorumlu olan kiĢiyi,
81
f) Teknik eleman: Teknik öğretmenler ile üniversitelerin fen veya fen-edebiyat fakültelerinin fizik
veya kimya bölümleri veya iĢ sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını,
ifade eder.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ĠĢ Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri, Görev, Yetki ve Yükümlülükleri ile
ÇalıĢma Usul ve Esasları
ĠĢ güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve görevlendirilmeleri
MADDE 5 – (1) ĠĢverence iĢ güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, bu Yönetmeliğe göre
geçerli iĢ güvenliği uzmanı belgesine sahip olmak zorundadır.
(2) ĠĢ güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye
sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike
sınıflarında yer alan iĢyerlerinde çalıĢabilirler.
(3) Birden fazla iĢ güvenliği uzmanının görevlendirilmesinin gerektiği iĢyerlerinde, en az bir iĢ
güvenliği uzmanının iĢyerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterlidir.
ĠĢ güvenliği uzmanlığı belgesi
MADDE 6 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanlığı belgesinin sınıfları aĢağıda belirtilmiĢtir:
a) (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesi;
1) (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iĢ güvenliği
uzmanlığı sözleĢmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
yapılacak (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında baĢarılı olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlara,
2) ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında en az beĢ yıl teftiĢ yapmıĢ mühendis, mimar veya teknik eleman
olan iĢ müfettiĢleri, en az beĢ yıl uzman olarak çalıĢmıĢ Bakanlık iĢ sağlığı ve güvenliği uzmanları,
iĢ sağlığı ve güvenliği veya iĢ güvenliği doktorası yapmıĢ olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlar ile Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde mühendis, mimar veya teknik eleman olarak en
az on yıl görev yapmıĢ olanlardan (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda baĢarılı
olanlara,
Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
b) (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesi;
1) (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iĢ güvenliği
uzmanlığı sözleĢmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
82
yapılacak (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında baĢarılı olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlara,
2) ĠĢ sağlığı ve güvenliği veya iĢ güvenliği yüksek lisansı yapmıĢ olan mühendis, mimar veya
teknik elemanlardan (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında baĢarılı olanlara,
Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
c) (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesi; (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak
yapılacak (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında baĢarılı olan mühendis, mimar veya teknik
elemanlara Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
(2) YurtdıĢından alınan iĢ güvenliği uzmanlığı veya eĢdeğer belgeye sahip olan mühendis, mimar veya
teknik elemanlardan;
a) Sahip olduğu belge ile en az yedi yıl çalıĢtığını belgeleyenlerden (A) sınıfı iĢ güvenliği
uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında baĢarılı olanlara
(A) sınıfı,
b) Sahip olduğu belge ile en az üç yıl çalıĢtığını belgeleyenlerden (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı
eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında baĢarılı olanlara (B) sınıfı,
c) Sahip olduğu belge ile müracaat ederek yapılacak (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı sınavında
baĢarılı olanlara (C) sınıfı,
iĢ güvenliği uzmanlığı belgesi Ek-1’deki örneğine uygun olarak Bakanlıkça verilir.
(3) Ġkinci fıkranın (c) bendine göre (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyenlere sadece
bir kez doğrudan sınava girme hakkı tanınır.
ĠĢ güvenliği uzmanlarının görevleri
MADDE 7 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanları, aĢağıda belirtilen görevleri yerine getirmekle yükümlüdür:
a) Rehberlik ve danıĢmanlık;
1) ĠĢyerinde yapılan çalıĢmalar ve yapılacak değiĢikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer
teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere iĢin planlanması,
organizasyonu ve uygulanması, kiĢisel koruyucu donanımların seçimi, temini, kullanımı, bakımı,
muhafazası ve test edilmesi konularının, iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iĢ güvenliği
kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için iĢverene tavsiyelerde bulunmak.
b) Risk değerlendirmesi;
1) Risk değerlendirmesinin yapılmasını sağlamak; gerekli çalıĢmaları planlayarak alınacak sağlık
ve güvenlik önlemleri konusunda iĢverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak.
83
c) ÇalıĢma ortamı gözetimi;
1) ÇalıĢma ortamının gözetimini yapmak, iĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliği yönünden yapılması
gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek.
2) ĠĢyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalıĢmalar yapmak ve
uygulamaları takip etmek; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum
planlarının hazırlanmasını sağlamak, periyodik olarak eğitimleri ve tatbikatları yaptırmak, acil
durum planı doğrultusunda hareket edilmesini sağlamak.
ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;
1) ĠĢ sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ilgili mevzuata uygun olarak planlamak ve uygulamak.
2) ÇalıĢma ortamının gözetimi ile ilgili çalıĢmaları kaydetmek ve yıllık değerlendirme raporunu
iĢyeri hekimi ile iĢbirliği yaparak hazırlamak.
d) Ġlgili birimlerle iĢbirliği;
1) ĠĢyeri hekimi ile iĢbirliği yaparak iĢ kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme
yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araĢtırma yaparak gerekli önleyici
faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak.
2) ĠĢyeri hekimi ile iĢbirliği yaparak yıllık çalıĢma planını hazırlamak.
ĠĢ güvenliği uzmanlarının yetkileri
MADDE 8 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanının yetkileri aĢağıda belirtilmiĢtir:
a) ĠĢyeri bina ve eklentilerinde, çalıĢma metot ve Ģekillerinde veya iĢ ekipmanında çalıĢanlar
açısından yakın ve hayati tehlike oluĢturan bir husus tespit ettiğinde iĢverene bildirmek, gerekli
tedbirler iĢveren tarafından alınmadığı takdirde durumu Bakanlığa rapor etmek.
b) ĠĢyerinde belirlediği yakın ve hayati tehlike oluĢturan bir hususun acil müdahale gerektirmesi
halinde iĢveren veya iĢveren vekilinin onayını almak kaydıyla geçici olarak iĢi durdurmak.
c) Görevi gereği iĢyerinin bütün bölümlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve
araĢtırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaĢmak ve çalıĢanlarla görüĢmek.
ç) Görevinin gerektirdiği konularda iĢverenin bilgisi dahilinde ilgili kurum ve kuruluĢlarla iletiĢime
geçmek ve iĢyerinin iç düzenlemelerine uygun olarak iĢbirliği yapmak.
(2) Tam süreli iĢ sözleĢmesi ile görevlendirilen iĢ güvenliği uzmanları, çalıĢtıkları iĢyeri ile ilgili
mesleki geliĢmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma
hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beĢ iĢ günü
kadarı çalıĢma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iĢ güvenliği uzmanının ücretinden herhangi
bir kesinti yapılamaz.
84
ĠĢ güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri
MADDE 9 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yaparken, iĢin normal
akıĢını mümkün olduğu kadar aksatmamak ve verimli bir çalıĢma ortamının sağlanmasına katkıda
bulunmak, iĢverenin ve iĢyerinin meslek sırları, ekonomik ve ticari durumları ile ilgili bilgileri gizli
tutmakla yükümlüdürler.
(2) ĠĢ güvenliği uzmanı, görevlendirildiği iĢyerinde yapılan çalıĢmalara iliĢkin tespit ve tavsiyelerini
onaylı deftere yazmak ve iĢyeri hekimi ile beraber suretlerini saklamak zorundadır. ĠĢyerinde yapılan
denetimlerde, bu zorunluluğu yerine getirmediğinin tespiti halinde; iĢ güvenliği uzmanı Bakanlıkça
yazılı olarak uyarılır. Uyarı gerektiren durumun tekrarı halinde iĢ güvenliği uzmanlığı belgesinin
geçerliliği bir yıl süreyle askıya alınır. Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar, Genel Müdürlük internet
sayfasında ilan edilir. Bir yıl sonunda iĢ güvenliği uzmanının tekrar görev alabilmesi için Bakanlığın
onayının alınması zorunludur.
(3) Ġkinci fıkrada belirtilen onaylı defter; iĢ güvenliği uzmanı ile iĢveren veya iĢveren vekilince,
gerektiğinde iĢyeri hekimi ile eĢ zamanlı olarak imzalanır. Defterin imzalanmaması veya düzenli
tutulmamasından iĢveren veya iĢveren vekili sorumludur.
ĠĢ güvenliği uzmanlarının çalıĢma süreleri
MADDE 10 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için
aĢağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:
a) Az tehlikeli sınıfta yer alan iĢyerlerinde; ayda en az 12 saat, buna ilave olarak iĢçi baĢına ayda en
az 5 dakika.
b) Tehlikeli sınıfta yer alan iĢyerlerinde; ayda en az 24 saat, buna ilave olarak iĢçi baĢına ayda en
az 5 dakika.
c) Çok tehlikeli sınıfta yer alan iĢyerlerinde; ayda en az 36 saat, buna ilave olarak iĢçi baĢına ayda
en az 10 dakika.
(2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla iĢçisi olan iĢyerlerinde her 1000 iĢçi için tam gün
çalıĢacak en az bir iĢ güvenliği uzmanı görevlendirilir. ĠĢçi sayısının 1000 sayısının tam katlarından
fazla olması durumunda geriye kalan iĢçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen
kriterlere uygun yeteri kadar iĢ güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.
(3) Tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla iĢçisi olan iĢyerlerinde her 750 iĢçi için tam gün
çalıĢacak en az bir iĢ güvenliği uzmanı görevlendirilir. ĠĢçi sayısının 750 sayısının tam katlarından
fazla olması durumunda geriye kalan iĢçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen
kriterlere uygun yeteri kadar iĢ güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.
85
(4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla iĢçisi olan iĢyerlerinde her 500 iĢçi için tam gün
çalıĢacak en az bir iĢ güvenliği uzmanı görevlendirilir. ĠĢçi sayısının 500 sayısının tam katlarından
fazla olması durumunda geriye kalan iĢçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen
kriterlere uygun yeteri kadar iĢ güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.
(5) ĠĢ güvenliği uzmanları sözleĢmede belirtilen süre kadar iĢyerinde hizmet sunar. Birden fazla iĢyeri
ile kısmi süreli iĢ sözleĢmesi yapıldığı takdirde bu iĢyerleri arasında yolda geçen süreler haftalık
kanuni çalıĢma süresinden düĢülür.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ĠĢ Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Kurumu
ĠĢ güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu baĢvuru iĢlemleri
MADDE 11 – (1) Eğitim kurumu olarak faaliyet göstermek isteyenler, Bakanlığa dilekçe ve aĢağıda
belirtilen ekleri ile baĢvurur:
a) Ticari Ģirketler için tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicil Gazetesi.
b) Eğitim kurumunun sorumlu müdürünün eğitici belgesi ile;
1) Ticari Ģirketler için tam süreli iĢ sözleĢmesi.
2) Kamu kurum ve kuruluĢları ve üniversiteler için tam süreli görevlendirme yazısı.
3) ġirket ortağı olanlar için tam gün görev yapacağına dair taahhütname.
c) Eğiticilerin iĢ sözleĢmeleri ve eğitici belgeleri.
ç) Faaliyet gösterilecek iĢyerinin yapı kullanma izni belgesi.
d) Faaliyet gösterilecek yere ait kira sözleĢmesi veya tapu senedi veya intifa hakkı belgesi.
e) Faaliyet gösterilecek yerin ölçülerinin ve bütün bölümlerinin yer aldığı 1/50 ölçekli plan.
f) Tapu kütüğünde mesken olarak kayıtlı bir ana gayrimenkulün bağımsız bölümlerinde eğitim
kurumunun faaliyet gösterebileceğine dair kat malikleri kurulunun oybirliğiyle aldığı karar örneği.
g) Ġlgili mevzuata göre binada yangına karĢı gerekli tedbirlerin alındığına dair yetkili merciler
tarafından verilen belge.
(2) Kamu kurum ve kuruluĢları için, yalnızca birinci fıkranın (b) bendinin (2) numaralı alt bendiyle
(c), (e) ve (g) bentlerinde belirtilen belgeler istenir. Ancak eğitim verilecek mekân kamu kurumuna ait
değilse (a) bendi hariç diğer bentlerde belirtilen belgeler istenir.
(3) Üniversitelerin eğitim kurumu olarak yetkilendirilme taleplerinde baĢvuru rektörlükçe yapılır.
(4) Bu madde uyarınca istenen belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi halinde, Bakanlıkça
tasdiki yapılır.
86
Eğitim kurumu yeri ve yerleĢim planında aranacak Ģartlar
MADDE 12 – (1) Eğitim kurumunun yer alacağı binada; meyhane, kahvehane, kıraathane, bar,
elektronik oyun merkezleri gibi umuma açık yerler ile açık alkollü içki satılan yerler bulunamaz.
(2) Eğitim kurumlarının bütün birimlerinin;
a) Aynı binanın birbirine bitiĢik daire veya katlarında veya bitiĢik binaların birbirine bağlantılı aynı
katlarında,
b) Kuruma ait olan bir arsa içinde ve birbirine uzaklığı en fazla 100 metre olan müstakil binalarda,
olması gerekir.
(3) Bakanlıktan izin alınmadan, onaylanmıĢ yerleĢim planlarında herhangi bir değiĢiklik yapılamaz ve
yerleĢim planında belirtilen bölümler, amaçları dıĢında kullanılamaz.
Ġdari bölümlerde aranacak Ģartlar
MADDE 13 – (1) Eğitim kurumlarında bulunması gereken bölümler aĢağıdaki gibidir:
a) Sorumlu müdür odası, en az 10 metrekare.
b) Eğitici odası, en az 25 metrekare.
c) Büro hizmetleri, arĢiv ve dosya odası, en az 15 metrekare; ayrı ayrı olmaları hâlinde toplamı en
az 20 metrekare.
ç) Her yirmibeĢ kiĢi için, erkek ve bayan ayrı olmak üzere en az birer tuvalet ve lavabo.
(2) Dinlenme yeri bina içinde bağımsız bir bölüm hâlinde veya ayrı ayrı bölümlerden meydana
gelebilir ve toplamda en az 30 metrekare olmalıdır. Alan hesabında yönetim ve eğitime ayrılan diğer
alanlar dikkate alınmaz.
(3) Bölümlerin, alan (metrekare) veya hacim (metreküp) ölçümü sonucu çıkan küsuratlı rakamlar ile
kontenjanlar belirlenirken 0,5 ve daha büyük çıkan küsuratlı rakamlar bir üst tam sayıya yükseltilir.
Derslik ve diğer bölümlerde aranacak Ģartlar
MADDE 14 – (1) Eğitimlerin düzenleneceği derslikler en fazla yirmibeĢ kiĢilik olur ve dersliklerde
Bakanlıkça belirlenen kontenjandan fazla kursiyer bulunmaz.
(2) Dersliklerde kursiyer baĢına en az 10 metreküp hava hacmi olması ve derslikler ile diğer
bölümlerin tavan yüksekliklerinin 2,40 metreden az, dört metreden fazla olmaması esastır. Dört metre
üzerinde olan yükseklikler hacim hesabında dikkate alınmaz.
(3) Derslik ve diğer bölümlerde bulunan pencerelerde; doğal havalandırmaya müsaade edecek Ģekilde
binanın dıĢ cephesinde olması, pencere alanının bulunduğu bölümün taban alanının %10 undan az
olmaması ve yerden yüksekliğinin 90 santimetreden fazla olmaması Ģartları aranır. Binanın dıĢ
87
cephesinin tamamen veya kısmen camla kaplı olması durumunda uygun havalandırma sistemi Ģartı
aranır.
(4) Derslik kapılarının geniĢliği 80 santimetreden az olamaz ve kapı kasasının içten içe ölçülmesiyle
belirlenir. Derslik kapıları dıĢa doğru açılmalı ancak çift taraflı derslik bulunan koridorlarda karĢılıklı
açılmamalıdır.
Aydınlatma, gürültü ve termal konfor Ģartları
MADDE 15 – Eğitim kurumlarının bölümlerinde yeterli aydınlatma ve termal konfor Ģartları sağlanır,
gürültüye karĢı gerekli önlemler alınır. Genel Müdürlükçe gerekli görülmesi halinde, durumun
tespitine yönelik ölçümlerin yaptırılması istenebilir.
Eğitim kurumlarının yetkilendirilmesi
MADDE 16 – (1) Eğitim kurumları tarafından hazırlanan baĢvuru dosyası Bakanlıkça incelenir, posta
yoluyla yapılan baĢvurularda eksiklikler yazılı olarak, Ģahsen yapılan müracaatlarda ise derhal
bildirilir. Dosya üzerinde incelemesi tamamlanan baĢvurular için yerinde inceleme yapılır. Ġnceleme
iĢlemlerinde tespit edilen eksikliklerin giderilmesi için her defasında otuz günden fazla olmamak üzere
en fazla iki defa süre verilir. Belirlenen sürelerde eksiklikler giderilmez ise dosya iade edilir ve bir yıl
içinde tekrar baĢvuru yapılamaz. Dosya üzerinde ve yerinde incelemeleri tamamlanan baĢvuruların, bu
Yönetmelikte belirtilen Ģartları taĢımaları halinde, dosyasında belirtilen adres ve unvana münhasıran,
en geç on gün içinde Bakanlıkça Ek-2’deki örneğine uygun eğitim kurumu yetki belgesi düzenlenir.
BaĢka bir adreste Ģube açılmak istendiği takdirde, aynı usul ve esaslar dâhilinde, bu bölümde belirtilen
Ģartların yerine getirilmesi kaydıyla Ģube için ayrıca yetki belgesi düzenlenir.
(2) Bu Yönetmelikteki Ģartları yerine getirmeyen eğitim kurumlarına yetki belgesi düzenlenemez.
(3) Yetki belgelerinin, eğitim kurumu tarafından beĢ yılda bir vize ettirilmesi zorunludur.
(4) Eğitim kurumları, iĢ güvenliği uzmanlığı eğitim kurumu yetki belgesini almadıkça eğitim için
katılımcı kaydı yapamaz ve eğitime baĢlayamazlar.
(5) Eğitim kurumları, eğitim hizmetlerinin bir kısmını veya tamamını baĢka bir kiĢi veya kuruma
devredemezler.
(6) Eğitim kurumları, aĢağıda belirtilen hususlara uymak zorundadırlar:
a) Ġsim ve unvanlar Türkçe olarak tescil ettirilir, tabela ve basılı evraklarında sadece yetki
belgesinde belirtilen isim ve unvanlar yazılır.
b) Özel kuruluĢlar tarafından, kamu kurum ve kuruluĢlarına ait olan isimler ticari isim olarak
kullanılamaz.
88
(7) Eğitim kurumlarında, sadece iĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip
olanlar eğitici olarak görev alabilirler.
(8) Yetki alan eğitim kurumları, yetki aldıkları yerde Bakanlıkça yetkilendirilmedikleri konularda
hizmet veremez ve faaliyette bulunamazlar.
(9) Bakanlık, hizmetin etkin ve verimli bir Ģekilde verilip verilmediğinin izlenmesi amacıyla kendi
görev ve yetki alanına giren konularda eğitim kurumlarını denetler.
ĠĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı eğiticileri
MADDE 17 – ĠĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi;
a) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine ve iĢ sağlığı ve güvenliği alanında en
az beĢ yıllık mesleki tecrübeye sahip; (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanları, iĢ sağlığı ve güvenliği, iĢ
sağlığı veya iĢ güvenliği lisansüstü eğitimine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanlar ile
Bakanlıkta görevli iĢ sağlığı ve güvenliği uzmanlarına,
b) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine sahip ve en az beĢ yıl teftiĢ yapmıĢ iĢ
müfettiĢlerine,
c) Pedagojik formasyona veya eğiticilerin eğitimi belgesine ve en az on yıllık uzmanlık tecrübesine
sahip, mühendis, mimar veya teknik eleman niteliğini haiz Bakanlıkta görevli çalıĢma ve sosyal
güvenlik eğitim uzmanlarına,
ç) Mühendis, mimar, fizikçi, kimyager ve teknik öğretmenler ile hukuk fakültelerinden mezun
olanlardan üniversitelerde Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun en az dört yarıyıl
ders verenlere,
baĢvurmaları halinde, Ek-3 teki örneğine uygun olarak düzenlenir.
Eğitim kurumlarının eğitici kadrosu
MADDE 18 – (1) Eğitim kurumları, iĢ güvenliği uzmanlığı eğitim programı için iĢyeri hekimliği ve iĢ
güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip; makine, inĢaat, fizik, kimya veya maden mühendisleri ile
bu branĢlarda eğitim görmüĢ teknik öğretmenler, fizikçi ve kimyagerlerden en az ikisiyle tam süreli,
müfredatta belirtilen konulara uygun iĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine sahip
diğer eğiticiler ile kısmi süreli iĢ sözleĢmesi yapar.
(2) Bir eğitim kurumunda tam süreli iĢ sözleĢmesiyle görev yapan eğitici baĢka bir eğitim kurumunda
herhangi bir görev alamaz.
(3) Tam süreli iĢ sözleĢmesiyle çalıĢan eğiticilerden biri, aynı zamanda sorumlu müdürlük görevini de
yürütebilir.
89
(4) Eğitim kurumlarında görevlendirme zorunluluğu bulunan personelin iĢten ayrılması durumunda üç
iĢgünü içinde durum Genel Müdürlüğe yazı ile bildirilir. Otuz gün içerisinde bu kiĢilerin yerine aranan
niteliklere sahip personel görevlendirilmesi ve Genel Müdürlüğe bildirilmesi zorunludur.
Eğitim programlarına baĢvuru
MADDE 19 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanlığı eğitim programlarına katılmak isteyen adaylar eğitim
kurumlarına aĢağıdaki belgeler ile baĢvururlar:
a) BaĢvuru yapılan eğitim kurumuna hitaben yazılan ve adayın hangi iĢ güvenliği uzmanlığı eğitim
programına katılacağını belirten ve T.C. kimlik numarası ile iletiĢim bilgilerini içeren baĢvuru
yazısı.
b) Adayın mühendis, mimar veya teknik eleman olduğunu gösteren diploma veya mezuniyet
belgesi.
c) (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacaklar için (B) sınıfı iĢ güvenliği
uzmanlığı belgesi ve bu belgeyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını gösteren belge.
ç) (B) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı eğitim programına katılacaklar için (C) sınıfı iĢ güvenliği
uzmanlığı belgesi ve bu belgeyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını gösteren belge.
d) ĠĢ güvenliği uzmanlığı yenileme eğitimine katılacaklar için geçerli mevcut belge.
(2) Yukarıda belirtilen belgelerin aslı ile birlikte örneğinin getirilmesi halinde eğitim kurumları
tarafından tasdiki yapılır. BaĢvuru sırasında gerçeğe aykırı belge ve beyanda bulunduğu tespit
edilenlerin baĢvuruları reddedilir. Bu durumun sonradan tespiti halinde eğitim, sınav ve belgeleri
geçersiz sayılır.
(3) Eğitim kurumları, baĢvuru esnasında adaylardan katılacakları programın gerektirdiği Ģartları
karĢıladığını gösteren belgeleri istemek ve bu belgeleri beĢ yıl süreyle her bir aday için açılan dosyada
saklamak zorundadır. Bu konuda, Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen hükümlere aykırı
iĢlemlerden doğacak sorumluluk eğitim kurumuna aittir.
(4) YurtdıĢından alınan iĢ güvenliği uzmanlığı veya eĢdeğer belge sahipleri, bu belgelerinin
yeterliliklerini Bakanlığa onaylatmak kaydıyla eğitim kurumlarına baĢvuru yapabilirler.
(5) Bu Yönetmelikte belirtilen çalıĢma sürelerinin tespitinde Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları,
diploma veya mezuniyet belgelerinin doğruluğunun tespitinde Yükseköğretim Kurulu kayıtları esas
alınır.
Eğitim programları
MADDE 20 – (1) Eğitim kurumları eğitime baĢlayabilmek için; Bakanlıkça belirlenen müfredat esas
alınarak hazırlanan ve eğitim verilecek konulara uygun eğiticilerin ve ikiden fazla olmamak üzere
90
eğiticilerin yedeklerinin de yer aldığı teorik eğitim programını ve eğitime katılacakların listesini ilgili
eğitimin baĢlangıç tarihinden en az on iĢ günü önce Bakanlığa yazılı ve elektronik ortamda bildirirler.
(2) Eğitim kurumları, pratik eğitimin yapılacağı iĢyerlerinin listesi ve eğitim tarihlerini Bakanlığa
yazılı ve elektronik ortamda bildirirler.
(3) Eğitim kurumları, mücbir nedenlerle eğiticilerde değiĢiklik olması halinde eğitimin baĢlamasından
önce Genel Müdürlüğe yazı, faks veya e-posta yoluyla bilgi verirler.
(4) Bakanlıkça onaylanmamıĢ programlarla eğitime baĢlanamaz.
(5) Teorik ve uygulamalı dersler haftanın günlerine dengeli olarak dağıtılır. Adayların, teorik eğitimin
%90’ına ve uygulamalı eğitimin tamamına katılımı zorunludur. Eğitim kurumlarınca, eğitimin
sonunda adayların derslere devam durumunu gösteren çizelge düzenlenir.
(6) Eğitimlerde kullanılacak araç ve gereçler günün teknolojisine uygun olacaktır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Eğitim ve Sınavlar
ĠĢ güvenliği uzmanlarının eğitimleri
MADDE 21 – (1) Bakanlıkça belirlenecek eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak üzere iki
bölümden oluĢur. Eğitim süreleri, teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda
220 saatten az olamaz. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygulamalı
eğitimler, iĢ güvenliği uzmanı bulunan bir iĢyerinde yapılır.
(2) ĠĢ güvenliği uzmanları, belgelerini aldıkları tarihten itibaren beĢ yıllık aralıklarla eğitim kurumları
tarafından düzenlenecek yenileme eğitimine katılmak zorundadırlar. Bu eğitimin süresi otuz saatten az
olamaz.
Eğitim katılım belgesi
MADDE 22 – (1) Eğitimi tamamlayan adaylara eğitim kurumları tarafından, Ek-4’teki örneğine
uygun eğitim katılım belgesi düzenlenir. Bu belgeler, eğitimin tamamlanmasından itibaren en geç on
gün içerisinde Bakanlığa gönderilir.
(2) Eğitim katılım belgesi Bakanlığa gönderilmeyen adaylar sınava katılamaz, yenileme eğitimine
katılma zorunluluğu bulunanların ise vize iĢlemleri yapılmaz.
91
Sınavlar
MADDE 23 – (1) Eğitim programlarını tamamlayan adayların sınavları Bakanlıkça yapılır veya
yaptırılır.
(2) Girdiği ilk sınavda baĢarılı olamayan aday takip eden sınavlardan birine daha katılabilir. Ancak iki
sınavda da baĢarılı olamayanlar yeniden eğitim programına katılmak zorundadırlar.
(3) Sınavlarda 100 puan üzerinden en az 70 puan alan adaylar baĢarılı sayılır, itirazlar sınavı
düzenleyen kurum tarafından sonuçlandırılır.
Belgelendirme
MADDE 24 – (1) ĠĢ güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyen ve sınavda baĢarılı olan adayların
belgelendirme baĢvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak dosyanın elektronik
ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından, eğitim programlarına katılmadan doğrudan
sınava girecek olan adayların ise Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen nitelikleri haiz olduklarını
gösteren belgelerin Ģahsen veya posta yoluyla Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir.
(2) ĠĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi almak isteyenlerin belgelendirme
baĢvurularının değerlendirilmesi amacıyla; aĢağıda belirtilen belgelerin Ģahsen veya posta yoluyla
Genel Müdürlüğe ibraz edilmesi gerekmektedir:
a) Geçerli (A) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar için; pedagojik formasyon veya
eğiticilerin eğitimi belgesi ile iĢ sağlığı ve güvenliği alanında mesleki tecrübeye sahip olduklarını
gösteren belge.
b) Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun alanlarda üniversitelerde ders vermiĢ olanlar
için; mühendis, mimar, fizikçi, kimyager, teknik öğretmen veya hukuk fakültesi mezunu
olduklarını gösteren lisans diplomaları ve Bakanlıkça ilan edilen eğitim programlarına uygun
alanlarda en az dört yarıyıl ders verdiklerini gösteren rektörlük onayını içeren resmi yazıların
asılları.
c) Yukarıdaki bentlerde belirtilenler dıĢında kalanlar için ise 17 nci maddede belirtilen nitelikleri
haiz olduklarını gösteren belgeler.
(3) Bu madde uyarınca ibraz edilmesi gereken belgelerin aslı ile birlikte bir örneğinin getirilmesi
halinde Bakanlıkça tasdiki yapılır ve eğitim kurumlarınca ibraz edilen belgelerin doğruluğundan
eğitim kurumları, Ģahsen ibraz edilmesi gereken belgelerin doğruluğundan ise Ģahıslar sorumludur.
Belge alma ve vize iĢlemleri
MADDE 25 – (1) Belge almak veya vize iĢlemlerini yaptırmak isteyen kiĢi ve kuruluĢların;
a) Bu Yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygunluk sağlamaları,
b) Bakanlıkça belirlenen belge veya vize ücretini ödemeleri, gereklidir.
92
(2) Yetkilendirilen kurumlar beĢ yılın tamamlanmasına en fazla atmıĢ, en az kırkbeĢ gün kala vize
iĢlemleri için Genel Müdürlüğe müracaat eder. Eksikliği bulunmayan kurumların vize iĢlemleri vize
süresinin bitiminden önce Genel Müdürlükçe sonuçlandırılır. Yukarıda belirtilen süreler içinde
müracaat etmeyen ve vize süresi sona erdikten sonra vize iĢlemlerini tamamlamamıĢ olanların yetki
belgeleri iptal edilerek durum on gün içinde yazı ile bildirilir.
(3) Yetki belgesi sahipleri, herhangi bir sebeple faaliyetlerini bırakmaları halinde otuz gün içinde yetki
belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade ederler.
BEġĠNCĠ BÖLÜM
Mesleki Bağımsızlık, Ġhtar ve Ġptal
Mesleki bağımsızlık ve etik ilkeler
MADDE 26 – (1) ĠĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilenler;
a) Uzmanlık bilgilerini uygularken iĢveren ve iĢçilerden mesleki anlamda bağımsız olarak çalıĢır ve
iĢverenden talimat alamazlar.
b) Özellikle sağlık ve güvenlik riskleri konusunda, iĢveren ve iĢçilere önerilerde bulunurken hiçbir
etki altında kalmazlar.
c) Hizmet sundukları kiĢilerle güven, gizlilik ve eĢitliğe dayanan bir iliĢki kurar ve ayrım
gözetmeksizin tüm iĢçileri eĢit olarak değerlendirirler.
ç) ÇalıĢma ortamı ve koĢullarının düzenlenmesinde, kendi aralarında, yönetici ve iĢçilerle iletiĢime
açık ve iĢbirliği içerisinde hareket ederler.
(2) Mesleki bağımsızlığın sonuçları hiçbir Ģekilde iĢ sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde
görevlendirilenlerin aleyhine kullanılamaz ve yapılan sözleĢmelere mesleki anlamda bağımsız
çalıĢmayı kısıtlayabilecek Ģartlar konulamaz.
Ġhtarlar
MADDE 27 – (1) 28 inci maddede yer alan yetki belgesinin doğrudan iptalini gerektiren durumların
dıĢındaki ihlallerde, Ek-5 ve Ek-6’da belirtilen Ģekilde ihtar puanları uygulanır.
(2) Bir takvim yılı içinde hafif ihlallerin ihtar puanlarının toplamının 30’a, orta ihlallerin ihtar
puanlarının toplamının 60’a ulaĢması durumunda kiĢi ve kurumların o yıl içinde iĢleyecekleri diğer
hafif ve orta ihlaller bir üst derecenin tavan puanı esas alınarak uygulanır.
(3) Ġhtar gerektiren bir ihlali yalnızca bir kez iĢlemiĢ olan kiĢi ve kurumların, o ihlale iliĢkin ihtar
puanları üç yıl sonunda, beĢ yıllık sürenin sonunda vize iĢlemini tamamlayan kiĢi ve kurumların ise
ihtar puanının verilmesinin üzerinden en az bir yıl geçmiĢ olan tüm ihtar puanları silinir.
93
Yetkilerin askıya alınması ve iptali
MADDE 28 – (1) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kiĢi ve kurumların yetki belgelerinin
geçerliliği;
a) Ġhtar puanları toplamının, kiĢiler için 100, kurumlar için 200 puana ulaĢması,
b) Denetim veya kontrollerde tespit edilen noksanlıkların giderilmesi için verilen en fazla otuz
günlük süre sonunda noksanlıkların devam etmesi
hallerinden birinin gerçekleĢmesi durumunda altı ay süreyle askıya alınır.
(2) Yetki belgelerinin geçerliliğinin altı ay süreyle askıya alınması iĢlemini gerektiren durumların
tekrarı halinde bir yıl süreyle askıya alma yaptırımı uygulanır.
(3) ĠĢ güvenliği uzmanları için yenileme eğitimine katılmamaları ve bu eğitimi tamamlamamaları
halinde bu eğitimi tamamlamalarına kadar yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınır.
(4) Yetki belgelerinin geçerliliği askıya alınan kiĢi ve kurumlar askıya alınma süresince bu
Yönetmelik kapsamındaki yetkilerini kullanamazlar. Yetki belgesi askıya alınan kurumlar taahhüt
ettikleri hizmetleri herhangi bir ek ücret talep etmeden bir baĢka eğitim kurumundan temin etmek
zorundadırlar.
(5) Bu Yönetmelik uyarınca yetkilendirilen kiĢi ve kurumların yetki belgelerinin geçerliliği;
a) Bakanlıkça belirlenen esaslara aykırı Ģekilde Ģube açmaları, yetki aldığı adres veya il sınırları
dıĢında hizmet vermeleri,
b) Sunmakla yükümlü oldukları hizmetlerin tamamını veya bir kısmını devretmeleri,
c) Üçüncü defa yetki belgelerinin geçerliliğinin askıya alınmasını gerektiren Ģartların oluĢması,
ç) Yetki belgesinin amacı dıĢında kullanıldığının tespiti,
d) Belgesi askıda olan kiĢi ve kurumların bu süre içinde faaliyetleri ile ilgili sözleĢme yaptıklarının
veya hizmet vermelerinin tespiti,
hallerinden birinin varlığı halinde doğrudan iptal edilir.
(6) Yetki belgesi iptal edilen kurumlar ve bu kurumlarda kurucu veya ortak olanlar ile eğitici belgesi
sahipleri ve iĢ güvenliği uzmanları beĢ yıl içinde tekrar yetki belgesi baĢvurusunda bulunamaz ve iĢ
güvenliği uzmanları beĢ yıllık sürenin sonunda bir alt sınıfta yer alan belge sınıfı için yapılacak sınava
baĢvuruda bulunabilirler.
(7) Belgesinin geçerliliği askıya alınanlar ve iptal edilenlere Genel Müdürlükçe yazılı bildirim yapılır
ve internet sayfasında ilan edilir. Belgesinin geçerliliği askıya alınan kiĢi ve kurumların belgelerini
tekrar kullanabilmeleri için Bakanlık onayının alınması zorunludur.
94
(8) Yetki belgesinin iptali veya geçerliliğinin askıya alınması durumunda önceden yapılan hizmet ve iĢ
sözleĢmeleri ile aday kayıt iĢlemlerinden doğan hukuki sonuçlardan iptal edilen yetki belgesi sahipleri
sorumludur.
ALTINCI BÖLÜM
ÇeĢitli ve Son Hükümler
Bir üst sınıfta çalıĢma
GEÇĠCĠ MADDE 1 – Bu Yönetmeliğin yayımından itibaren, (C) sınıfı iĢ güvenliği uzmanlığı
belgesine sahip olanlar üç yıl süreyle tehlikeli sınıfta yer alan iĢyerlerinde, (B) sınıfı iĢ güvenliği
uzmanlığı belgesine sahip olanlar dört yıl süreyle çok tehlikeli sınıfta yer alan iĢyerinde iĢ güvenliği
uzmanı olarak görevlendirilebilirler.
Mevcut eğitim kurumlarının durumları
GEÇĠCĠ MADDE 2 – Bu Yönetmeliğin yayımından önce iĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlığı
eğitim kurumu yetki belgesi almıĢ olan kurumlar, bu Yönetmelikte belirlenen yer ve donanımla ilgili
Ģartları bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren en geç altı ay, diğer Ģartları ise otuz gün içinde
yerine getirir. Belirlenen süreler içinde Ģartları yerine getirmeyen eğitim kurumlarının yetki belgeleri
iptal edilir.
Vizesi dolmuĢ iĢ güvenliği uzmanlığı belgeleri
GEÇĠCĠ MADDE 3 – Belge alma tarihine göre vize süresi dolmuĢ olan iĢ güvenliği uzmanlarının
belgeleri bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren altı ay süreyle geçerlidir. Bu sürenin sonunda
yenileme eğitimini tamamlamayanların yetki belgelerinin geçerliliği söz konusu eğitimi alana kadar
askıya alınır.
Eğitimi tamamlayanlar
GEÇĠCĠ MADDE 4 – 15/8/2009 tarihli ve 27320 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ĠĢyeri Sağlık ve
Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik kapsamında
yetkilendirilmiĢ eğitim kurumlarınca düzenlenen iĢ güvenliği uzmanlığı eğitim programlarını
tamamlayanlar bu Yönetmelik kapsamında yer alan iĢ güvenliği uzmanlığı eğitimlerini tamamlamıĢ
sayılırlar ve düzenlenecek sınavlara katılmaya hak kazanırlar.
Yürürlük
MADDE 29 – Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 30 – Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
95
9. ÇALIġANLARIN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ EĞĠTĠMLERĠNĠN
USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELĠK
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam ve Dayanak
Amaç
Madde 1 - Bu Yönetmelik, iĢverenlerce, iĢyerlerinde çalıĢanlara verilecek iĢ sağlığı ve güvenliği
eğitiminin usul ve esaslarını düzenler.
Kapsam
Madde 2 - Bu Yönetmelik, 10/6/2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan, 22/5/2003
tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamında bulunan iĢyerlerini kapsar.
Bu Yönetmelikte yer alan hükümler, iĢyerindeki çıraklara ve stajyerlere de uygulanır.
Dayanak
Madde 3 - Bu Yönetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 77 nci maddesine
dayanılarak düzenlenmiĢtir.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Genel Hükümler ĠĢverenin Yükümlülükleri
Madde 4 - ĠĢverenler, iĢyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalıĢma ortamının tesis edilmesi için gerekli
önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, iĢverenler, çalıĢanları, yasal hak ve sorumlulukları
konusunda bilgilendirmek, onların karĢı karĢıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması
gerekli tedbirler konusunda iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak,
eğitimlerin düzenlenmesini, çalıĢanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için
uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler.
Asıl iĢveren-alt iĢveren iliĢkisi kurulan iĢyerlerinde, alt iĢverene ait çalıĢanların eğitimlerinden, asıl
iĢveren, alt iĢverenle birlikte sorumludur.
Geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢveren, geçici iĢ iliĢkisi ile çalıĢanlara gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür.
ĠĢverenler, çalıĢanlarına, iĢ sözleĢmesinin türüne bakılmaksızın gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür.
ÇalıĢanın Yükümlülükleri
Madde 5 - ÇalıĢanlar sağlıklı ve güvenli bir çalıĢma ortamının tesisi için iĢyerinde düzenlenecek olan
iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmak ve bu konudaki talimat ve prosedürlere uymakla
yükümlüdürler.
96
Eğitimin Maliyeti ve Eğitimde Geçen Süreler
Madde 6 - Verilen eğitimler, çalıĢanlara herhangi bir mali yük getirmeyecek Ģekilde düzenlenir ve
eğitimlerde geçen süre çalıĢma süresinden sayılır.
Özellik Arz Eden ĠĢçilerin Eğitimi
Madde 7 - ĠĢyerindeki kadınların, gençlerin, çocukların, özürlü, eski hükümlü, terör mağduru ve
göçmen iĢçilerin eğitimine özel önem verilir.
Sağlık ve güvenlik ile ilgili özel görevi bulunan çalıĢanlar ve temsilcileri özel olarak eğitilir.
Sağlık ve güvenlik açısından özel önlem alınmasını gerektiren alanlarda çalıĢanlara özel eğitim verilir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Eğitim Programlarının Planlanması ve Düzenlenmesi
Eğitimin Amacı
Madde 8 - Eğitimin amacı, iĢyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iĢ kazalarını ve
meslek hastalıklarını azaltmak, çalıĢanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek,
onların karĢı karĢıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karĢı alınması gerekli tedbirleri
öğretmek ve iĢ sağlığı ve güvenliği bilinci oluĢturarak uygun davranıĢ kazandırmaktır.
Eğitim Programlarının Belirlenmesi
Madde 9 - Eğitim programları, bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinde belirtilen eğitimin amacına uygun
hazırlanır. Eğitim programlarının hazırlanmasında iĢçilerin veya sağlık ve güvenlik iĢçi temsilcisinin
katılımları sağlanarak görüĢleri alınır.
Genel eğitim planına uygun olarak yıl içinde düzenlenecek eğitim faaliyetlerini gösterir bir Yıllık
Eğitim Programı hazırlanır.
Yıllık Eğitim Programı, yıl içinde eğitim ihtiyaçlarını karĢılamak için düzenlenen genel bir çizelgedir.
Bu çizelgede, verilecek eğitimlerin hedefi, konusu, süresi, amacı, tarihi, eğitim vereceklerin adı,
soyadı, unvanı, eğitime katılanların sayısı hakkında bilgiler yer alır.
Eğitim Programlarının Düzenlenmesi
Madde 10 - ĠĢverenler, çalıĢanların yaptığı veya yapacağı iĢle ilgili bilgisinin olmaması, eksik olması
ya da mevcut bilgisinin yetersiz kalması gibi hususları dikkate alarak iĢe baĢlamadan önce, çalıĢma
yeri veya iĢ değiĢikliğinde, iĢ ekipmanlarının değiĢmesi halinde ve yeni teknoloji uygulamalarında,
çalıĢanların aĢağıda belirtilen eğitim programlarından geçmelerini sağlayacaktır.
a) Yeni eğitim; çalıĢanların iĢe baĢlamalarında ve yeni Ģartlara kolaylıkla uyum sağlamaları için
yeni bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır.
97
b) Ġlave eğitim; çalıĢanların iĢ güvenliği ve mesleki bilgilerinin eksikliklerini gidermek ve
meslekteki niteliklerini geliĢtirmek için ilave bilgiler vermek üzere düzenlenen programlardır.
c) Ġleri eğitim; çalıĢanların iĢ güvenliği ve mesleki düzeylerini yükseltmek ve meslekte eskimiĢliği
gidermek için düzenlenen programlardır.
Eğitim, değiĢen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak
tekrarlanır.
Eğitim Programının Konuları
Madde 11 - ÇalıĢanlara verilecek eğitim, iĢyerinin faaliyet alanına göre aĢağıdaki ve benzeri
konulardan seçilir;
a) Genel iĢ sağlığı ve güvenliği kuralları,
b) ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve iĢyerindeki riskler,
c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,
d) ĠĢ ekipmanlarının güvenli kullanımı,
e) ÇalıĢanların yasal hak ve sorumlulukları,
f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler,
g) ĠĢyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma,
h) KiĢisel koruyucu alet kullanımı,
i) Ekranlı ekipmanlarla çalıĢma,
j) Uyarı iĢaretleri,
k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler,
l) Temizlik ve düzen,
m) Yangın olayı ve yangından korunma,
n) Termal konfor Ģartları,
o) Ergonomi,
p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
r) Ġlk yardım, kurtarma.
Eğitime Katılacakların Seçimi
Madde 12 - ĠĢyerinde çalıĢan her bir iĢçinin görevini en iyi bir biçimde yerine getirebilmesi için sahip
olması gereken bilgi, beceri, davranıĢ ve tutumlarının ayrı ayrı ve ölçülebilir bir biçimde ortaya
konması esastır. Bireysel seviye analizi yapılarak iĢçinin eğitim öncesi seviyesi ve alması gereken
eğitimler tespit edilir.
Eğitim Programının Ġçeriği
Madde 13 - Eğitimin verimli olması için, eğitime katılacakların ihtiyacı olan konuların seçilmesine
özen gösterilir. Eğitim teorik ve pratik olarak uygulanır.
98
Eğitimin Dili
Madde 14 - Eğitim, çalıĢanların kolayca anlayabileceği Ģekilde olmalıdır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Eğitimin Verilmesi ve Belgelendirilmesi Eğitimi Verebilecek KiĢi ve KuruluĢlar
Madde 15 - ĠĢ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinde; uzmanlık konularına göre, iĢ güvenliği ile görevli
mühendis veya teknik eleman ile iĢyeri hekiminden yararlanılacağı gibi, verilecek eğitimin çeĢidine
göre, bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kuruluĢ ya da firmalardan, eğitim amaçlı
merkezlerden, iĢçi veya iĢveren kuruluĢlarınca kurulan eğitim vakıflarından, iĢveren ve iĢçi kuruluĢları
veya bunlar tarafından birlikte oluĢturulan ortak eğitim merkez ve birimlerinden, iĢ sağlığı ve
güvenliği konularında ĠĢ MüfettiĢi olarak görev yapmıĢ olanlardan yararlanılabilir. Uzman kiĢi veya
kuruluĢlardan hizmet alınması durumunda çalıĢanlara verilecek eğitimin, bu Yönetmeliğin 4 üncü
maddesinde belirtilen hususları kapsayacak Ģekilde uygulanmasından iĢveren sorumludur.
Ölçme ve Değerlendirme
Madde 16 - Verilen eğitimin sonunda bir ölçme ve değerlendirme yapılır. Değerlendirme sonuçlarına
göre eğitimin etkin olup olmadığı belirlenerek yeni eğitime ihtiyaç duyulup duyulmadığına karar
verilir.
Belgelendirme
Madde 17 - ĠĢyerlerinde düzenlenen eğitimler belgelendirilir ve bu belgeler çalıĢanların özlük
dosyalarında saklanır. Eğitim sonrası düzenlenecek belgede, eğitime katılan kiĢinin adı, soyadı, görev
unvanı, eğitimin konusu, süresi, eğitimi verenin adı, soyadı, görev unvanı, imzası ve eğitimin tarihi yer
alır.
BEġĠNCĠ BÖLÜM
Yürürlük ve Yürütme
Yürürlük
Madde 18 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 19 - Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
99
10. KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIMLAR
10.1 KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIMLAR (KKD)
KiĢisel Koruyucu Donanımlar (KKD) iĢ sağlığı ve güvenliğinin teknik tedbirlere göre sağlanamadığı
durumlarda çalıĢanı maruz kalabileceği ĠSG risklerine karĢı koruyacak Ģekilde tasarlanmıĢ, çalıĢanca
giyilen ya da takılan ekipmanlardır.
ĠĢyerinde ne kadar önlem alınmıĢ olursa olsun, üretim sırasında kullanılan araçların çalıĢmalarından
kaynaklanan olası tehlikelere karĢı kiĢisel koruyucu malzemeleri kullanmak zorunluluğu vardır.
KiĢisel koruyucular, çalıĢanların iĢ kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına tutulmalarını
önlemek üzere, çalıĢılan yerin özelliğine ve yürürlükteki mevzuata göre çalıĢma süresince kullanılma
zorunluluğu olan malzemelerdir.
KiĢisel koruyucuları iĢyerinin özelliğine göre, sürekli kullanılması gerekenler (baret, iĢ elbisesi, iĢ
ayakkabısı vb.) ve çalıĢma anında kullanılması gerekenler (maske, gözlük, eldiven, yağmurluk,
emniyet kemeri vb.) Ģeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek mümkündür.
KiĢisel koruyucu donanımlar, kiĢiyi çalıĢtığı iĢin zararlarından koruyabilecek, zararlı etkileri en aza
indirebilecek özellikte olmalıdır. KiĢisel koruyucu donanımlarının tasarımında dikkat edilmesi gereken
hususların baĢında ergonomi (kiĢisel koruyucunun vücutta fazladan ağırlık yapmaması, uzuvlara
rahatsızlık vermemesi) gelir.
KiĢisel koruyucular, solunum sistemi ve vücudun korunması olarak iki kısımda incelenebilir. Solunum
sisteminin korunmasında, özellikle solunum sisteminin iĢten kaynaklanan uçucu ve kimyasallara karĢı
korunmasını öngörür. Vücudun korunması ise el, göz, kulak, baĢ ve ayaklar gibi organların tehlike
karĢısında kiĢisel koruyucular ile korunmasıdır. Kullanılacak donanım iĢ yeri Ģartları ile iĢin özelliğine
uygun seçilir.
10.1.1. Solunum Sisteminin Korunması
Bir kısım sanayi kuruluĢlarında kullanılan, insan sağlığına zararlı metal tozları, çözücüler (solventler)
duman, gaz, buhar, sis veya sıvılar ile çalıĢmalar, çalıĢanların solunum sistemini olumsuz etkiler. Silis,
amyant, kömür tozları gibi zararlılar pnömokonyoz olarak adlandırılan akciğer hastalığına neden
olurlar. Kötü havayı teneffüs solunum, sindirim ve sinir sistemlerinde hastalık yapar.
Bu ve benzer zararlıların, maksimum konsantrasyon (yoğunlaĢma) değerlerini geçmeleri durumunda,
100
uygun aspirasyon (havalandırma, kirli havayı temiz havayla değiĢtirme) sistemleri kullanılmalı ya da
bu tip çalıĢmaların kapalı ünitelerde yapılması sağlanmalıdır. Ancak bu sistemlerin kurulamadığı veya
yetersiz kaldığı durumlarda, solunum sistemi koruyucularının kullanılması gerekmektedir. Solunum
cihazlarının iki ana türü vardır;
a) Temiz hava sağlayan solunum cihazları
Temiz hava sağlayan solunum cihazları, çalıĢana bir hortum yardımıyla hava tüpünden sıkıĢtırılmıĢ
temiz hava sağlar. Bu iĢlem yüze sımsıkı oturan cihazlar yardımıyla yapılır.

Gaz, toz ve radyoaktif toz filtreli maskeler

Hava beslemeli solunum cihazları

Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulunduran solunum cihazları

Dalgıç donanımı ve elbisesi
b) Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazları
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları
filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi, dumanı solunum
havasından filtre ederek kiĢiye temiz hava Sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve tam yüz maskeleridir.
Solunan havayı temizleyen cihazlar (maskeler) Ģunlardır:
1- Mekanik filtre tipi (partikül tutucu) maskeler:

Metal ve silis tozlarına karĢı kullanılır,

Ortamda asılı duran toz partikülleri (parçacıkları) solunum esnasında, filtre tarafından tutulur,

Kısa sürede toz ile dolar, bu nedenle sık değiĢtirilmelidir,

Filtre renginin koyulaĢması, koruma özelliğini kaybettiğini gösterir,
2- Kimyasal filtre tipi maskeler:

Havada bulunan toz, gaz, duman ve toksin partiküllere karĢı kullanılır,

Zararlı gazlar ve partiküller, aktif granül kömür tarafından emilerek reaksiyona sokulur.
3- Toz maskeleri:

Genellikle, selülozik elyaftan yapılmıĢ basit maskelerdir,

(0,2 — 5 mikron) arasındaki tozlara karĢı kullanılır,

Kullanma süresi çok kısadır, sadece ağız ve burun bölgesin kapatır.
4- Kanisterli (filtre kutulu) gaz maskeleri:

Tüm olarak yüzü kaplayan, sırtta taĢınan filtre kutusuna bağlı olan ve organik buhar, asit
gazları, NH3, CO veya bunların farklı bileĢimlerinden oluĢan zararlılara karĢı kullanılır,

Gaz yoğunluğunun düĢük olduğu, geniĢ alanlarda kullanılır,

Kısa süreli, acil durumlarda kullanılır, sürekli kullanılmaz,
101

Oksijen yetersizliği veya zararlıların Mak. Değerlerini aĢtığı durumlarda yararlı olmaz,

Kanisterin kontrol penceresindeki panelin renk değiĢikliğine uğraması, renginin solması
maskenin koruyucu özelliğini kaybettiğini gösterir.
5-Hava beslemeli maskeler:

ĠĢyeri havasında bulunan zararlı etkilerden korunmak üzere, hortum vasıtasıyla dıĢarıdan hava
verilir,

Tehlikeli konsantrasyonlardaki toz, sis, buhar veya gaz içeren tanklar, kuyular vb. yerlerde
kullanılırlar.
6-Temiz havası kendinden olan (oksijen beslemeli) maskeler:

Zararlı gazların yüksek konsantrasyonlarında ve oksijen yokluğunda, tam bir solunum
sağlarlar,

ÇeĢitli tipleri vardır, sırtta taĢınanları her yerde kullanılabilir, ancak ağır olması bir
dezavantajdır,

Kimyasal kartuĢların (korderiç) belirli kullanma süreleri vardır, son kullanma tarihi dolan
kartuĢlar değiĢtirilmelidir,

Filtreler, neme ve mekanik zararlara karĢı korunmalıdır.
ÇalıĢanların solunum yoluyla zarar görmemesi için sırasıyla Ģu yöntemlere baĢvurulur:
1. Havayı kirleten kaynakları giderme

Havayı kirleten veya güvenliği tehdit eden sebepler tespit edilip uygulanan üretim usullerine
uygun olarak teçhizat yenilenebilir,

Zararlı (zehirli) maddeler yerine zararsız veya daha az zararlı maddeler ile değiĢtirilebilir
(Örneğin, boya iĢlemlerinde kurĢun oksit yerine, çözünmez kurĢun bileĢiklerinin kullanılması
vb.),

Üretim yöntemini değiĢtirmek (örneğin, gaz ve buharların meydana geldiği kimyasal
reaksiyonlarda, ısı, basınç ve reaksiyon hızlarının kontrolü vb.).
2. Kirli havanın yayılmasını önleme
Kirli hava, kaynağında giderilmediğinde baĢvurulan bir yöntemdir. Kirli havanın yayılmasını önlemek
için;

Tehlikeli üretim yapılan bölümler diğer bölümlerden tecrit edilebilir (tehlikeli iĢler tek bir
yerde toplanır),

Tehlikeli üretim yapılan bölümler tamamen kapalı hale getirilebilir (daha ziyade patlayıcı
maddeler için uygulanır),

YaĢ usulle çalıĢılabilir (meydana gelen tozun ıslatılarak yayılmaması),
102

Kirli hava emilerek dıĢarı atılabilir (hava akım ve uygun aspirasyon tesisatı vb.).
3. ÇalıĢanı tehlikeden koruma
Birçok hallerde iĢçinin tehlikeye maruz kalma riskini azaltma, yeteri kadar mümkün olamamaktadır.
Bu tip durumlarda genel havalandırma ile veya koruyucu solunum cihazları gibi kiĢisel koruyucuların
kullanılması uygulamalarına gidilir.

ĠĢ yerlerinde genel havalandırma ve uygun aspirasyon ile tozun çevreye yayılmasını önlemek
için su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulabilir.

ĠĢçilere solunum cihazları için üretilmiĢ özel maskeler verilebilir.
Solunum sisteminin korunması için verilen maskeler Ģunlardır:

Oksijen ve hava verici maskeler (kimyasal reaksiyonlu, basınçlı, basınçlı ve hava tüplü vb,),

Hava hortumlu maskeler (hava vericili ve vericisiz vb.),

Süzgeçli solunum cihazları,

Hava tesisatlı solunum cihazları.
10.1.2. Vücudun Korunması
10.1.2.1. Ellerin ve kolların korunması
Eller vücudun sıkça yaralanan bölümleri arasındadır ve sürekli çeĢitli risklere maruzdurlar. Travmatik
(darbeli) yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir. El yaralanmalarına sebep olan riskler
aĢağıdaki Ģekilde sınıflandırılabilir;
Mekanik riskler: Çarpmalar, ezilmeler, burkulmalar, yıpranmalar, delinmeler, kesilmeler, kopmalar.
Termik riskler: Sıcaklık, ergimiĢ metallerin sıçraması, soğuk.
Kimyasal riskler: Asitler, bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin sıçraması ve teması.
Elektrik riskler: Elektrik kıvılcımı.
El kazalarını önlemek için alınması gerekli tedbirler:

ĠĢ için doğru el aleti kullanılmalıdır.

Uygun bir Ģekilde çalıĢacağından emin olmak için kullanmadan önce bütün teçhizat kontrol
edilmelidir.

DüĢme olasılığını azaltmak için çalıĢma bölgesi temiz ve kuru bulundurulmalıdır. Zira
düĢülürken düĢüĢü hafifletmek için eller kullanılmakta burkulmalara veya kırılmalara neden
olmaktadır.

Bozuk zemin ve döĢemelere, buruĢmuĢ halılara, kaygan yüzeylere özellikle dikkat edilmelidir.
103

Eller, saç ve giysiler makinelerin tüm hareketli bölümlerinden uzak tutulmalı, iĢe baĢlamadan
önce tüm mücevherler, evlilik yüzüğü dahi çıkarılmalıdır.

Yapılan iĢe göre uygun eldivenler ve koruyucu diğer teçhizat giyinilmelidir.

Eldiven delme, kesme, yanma tehlikesi, kimyasal maddeler, elektrik Ģoku, radyasyona maruz
kalma gibi iĢlemlerden ileri gelebilecek tehlikelere karĢı elleri koruyacak cinsten olmalıdır.

Eldivensiz olarak keskin, sivri uçlu, ağır, sıcak yakıcı ve aĢındırıcı maddeler kaldırılmamalı ve
taĢınmamalıdır.

Hareketli makinelerde çalıĢırken, makinenin tehlike yaratma olasılığını ortadan kaldırmak için
makinelerin tehlikeli bölümlerine koruyucular takılarak çalıĢılmalıdır.

Temizlik yapmaya veya kurmaya baĢlamadan önce her bir makine veya alet kapatılmalıdır.
Unutulmamalıdır ki, hareketli makinenin içine ellerin ―sadece bir saniye‖ sokulması halinde
dahi kopmalara kadar varan kazalarla karĢılaĢılmaktadır.
El ve kol koruyucuları Ģunlardır:

Özel koruyucu eldivenler:
• Makinelerden (delinme, kesilme, titreĢim ve benzeri)
• Kimyasallardan
• Elektrik ve ısıdan koruyan eldivenler.

Tek parmaklı eldivenler

Parmak kılıfları

Kolluklar

Ağır iĢler için bilek koruyucuları (bileklik)

Parmaksız eldivenler

Koruyucu eldivenler
El koruyucularında dikkat edilmesi gereken hususlar:

Sıyrılma, kesilme ve darbelere karĢı korunma:
Ağır döküm parçaları ile çalıĢılırken, içerisine çelik bileĢikler yerleĢtirilerek takviye edilmiĢ eldivenler
kullanılır. Nem ve suya karĢı, doğal veya sentetik kauçuk, su geçirmez kumaĢ, plastik ve
camyününden yapılmıĢ eldivenler kullanılırlar, Darbe ve sıkıĢtırmaya karĢı, eldivenlerin uçlarına çelik
yüksükler konulur. Keskin kenarlı aletlerden doğabilecek tehlikelere karĢı, tel dokumayla takviye
edilmiĢ eldivenler kullanılır.

Alev ve ısıdan korunma:
Sıcak malzeme ile çalıĢılan yerlerde; kromlu deri, amyant, alüminyum kumaĢ veya cam elyaflı
malzemelerden yapılmıĢ eldivenler kullanılır.

Kimyasal zararlılardan korunma:
104
Asit, yağ ve diğer kimyasal maddelerle çalıĢılırken, sıvıları ve ince tozları geçirmeyen, kauçuk, PVC,
ateĢe dayanıklı branda, cam elyafı, su geçirmez deri gibi malzemelerden yapılmıĢ eldivenler kullanılır,

Elektrik Kazalarına karĢı korunma:
ManĢetleri eli, bileği Ģok ve yanıklardan koruyacak kadar uzun olan lastik eldivenler kullanılır. Bu
eldivenler 90.000 volta 3 dakika dayanmalıdır. Bu eldivenler, diğer plastik eldivenlerle
karıĢtırılmamalıdır. Bu eldivenlerin üzerinde, etkili olabileceği voltaj değeri belirtilmelidir.

Radyasyondan Korunma:
KurĢun ile empreyne edilmiĢ lastikten üretilen eldivenler kullanılır.
Kol koruyucularının türleri Ģunlardır:

Alev, ısı, darbe, kesilme, asit toz sıçramalarına, elektrik ve radyasyon yanıklarına karĢı
kullanılır.

Üç çeĢit olarak üretilir. Bilek ve ön kolu örtenler; dirsek hizasına kadar örtenler; omuzlara
kadar örtenler,

Dökümhane, tay ocakları vb. yerlerde kullanılır,

Aminyum, astarlı kumaĢ, kurĢunlu deri, kauçuk deri, pamuklu — yünlü dokuma gibi
malzemelerden üretilir.
10.1.2.2. Gözlerin korunması
Göz fiziksel, kimyasal ve radyasyon tehlikesi ile karĢı karĢıya gelen organdır. Fiziksel ve kimyasal
etkiler altında kalan gözlerin çok ciddi Ģekilde korunması gerekir
Uçucu, fırlayıcı veya sıçrayıcılı parçalardan meydana gelen göz yaralanmalarını önlemek üzere,
koruyucu gözlükler kullanılır. Gözlerin korunması, uygun evsafta gözlük veya buna benzer
koruyucular kullanmakla mümkün olur. Koruyucu gözlüklerin sıkı olması, cildi rahatsız etmesi, baĢ
ağrısına sebep olması, terleme yapması vb. Ģikayetler ile kullanılmasına ara verilmemelidir. Gözlere
zarar veren maddeler Ģunlardır:

Uçucu parçalar (demir ve çelik pres kalıp iĢleri, kalem, matkap delici ve kesici aletlerin
kullanılmasını gerektiren iĢler vb.),

Tozlar, rüzgar ve kıvılcımlar (inĢaat ekipmanlarında, kaynak iĢlerinde, taĢlama ve aĢındırma
tezgahlarında, taĢ oyma ve yontma iĢlerinde vb.),

Gazlar ve sıvılar (her tip galvenoplast iĢlemlerinde kullanılan soventler, anorganik asitler ve
alkalilerde çalıĢan iĢler vb.),

Metal parça (metal döküm, galvanoplasti, yatak dökme ve eritilmiĢ muhtelif metalleri akıtma
vb.).
105
Gözlerin korunması için kullanılan en genel gözlüklerden bazıları: toz gözlüğü, yarı açık koruyucu
gözlük, bükülebilir çerçeveli gözlük, kaynakçı gözlüğü vb. Bu gözlüklerin en geliĢmiĢ olanları
Ģunlardır

Sadece camlı gözlükler (sıçrayan parçalara mukavemetli cam),

Filtreli camlı gözlükler (uçucu maddeler, ıĢık, radyasyon vb.),

Kaynakçı gözlükleri (kaynak makinelerinin zararlı ultraviyole, enfraruj radyasyonunu absorbe
edici (emici), kıvılcım ve fırlayan metal parçalara mukavimdir),

Özel gözlükler (döküm iĢlerinde sıvı ve gazlar için koruyucu vb.).
10.1.2.3. BaĢın Korunması
BaĢın yaralanmasıyla ilgili kazalar daha ziyade fırlayan ve baĢ üzerine düĢen maddelerden ileri
gelmektedir. Bu maddeler çok ağır, büyük ebatlı ve yüksek süratle hareket edebilir. Bu tehlikelerden
korunmak için koruyucu baĢlıklar kullanılmadır. Koruyucu baĢlıklar yağ, su, ateĢ ve asitlerden
etkilenmeyecek cinsten olmalı ve asla elektrik iletkenliği olmamalıdır. Koruyucu baĢlığı, giyen
kimseleri rahatsız etmeyecek tarzda uygun Ģekilde yapılmalıdır.
Her koruyucu baĢlıkta, giyecek kimsenin baĢına rahatça uydurabilecek tarzda özel malzemelerden
yapılmıĢ bir destek ile ayarlanabilir kemeri bulunmalıdır. Koruyucu baĢlıklar: Genel hizmette
(darbelere karĢı koruyucu nitelikte), özel hizmette (darbelere karĢı sınırlı bir koruyuculuğu bulunur),
itfaiye hizmetlerinde (yanmaya ve sınırlı olarak elektrik akımına karĢı dayanıklı) ve diğer hizmetlerde
(kask, baret ve miğfer vb,) kullanılır. Parça düĢmesi veya sıçraması, bir yerden geçerken kafanın
çarpması, baĢ yaralanmalarına neden olan olayların baĢlıcalarıdır. BaĢımızın kaza tehlikelerinden
korunması için delinmeye, kırılmaya, elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmıĢ baret
(güvenli kask) kullanılmalıdır.
Koruyucu baĢlıkların Ģu Ģekilde sınıflandırılabilir:

Koruyucu baretler (madenler, inĢaat sahaları ve diğer endüstriyel alanlar),

Koruyucu baĢlıklar (normal kumaĢ veya geçirimsiz kumaĢtan yapılmıĢ boneler, kepler, gemici
baĢlıkları ve benzeri)

Saçlı derinin korunması (kepler, boneler, saç fileleri - siperlikli veya siperliksiz),
BaĢın korunması için kullanılan baretler Ģunlardır:
1-Plastik Baretler:

Darbe tesirlerinden korunmak için kullanılır,

DüĢme mesafesine bağlı olarak 10–15 Kg ağırlığındaki cisimlerin etkilerinden korur,
Demir-çelik, madencilik, bina, gemi ve tünel inĢaatlarında kullanılır,
106

Yalıtkan özelliği nedeni ile 600 V’a kadar güvenlik sağlar,

Sert, sağlam, güneĢ ıĢınına, yağa, neme dayanıklı, plastik malzemeden yapılmalıdır.

Plastik baretler, asgari 300 gr. ağırlığında olup, iyi kullanıldığı takdirde 5 yıl süreyle
kullanılabilirler.

BileĢiminde polietilen oranı fazla olan plastik baretler, sıcak ortamlarda yumuĢadığından, bu
yerlerde kullanılmamalıdır,
2-Yalıtkan-Plastik Baretler:

Bu sınıfa giren baretler, hem darbelere hem de elektrik enerjisi tehlikelerine karĢı kullanılır,

Yüksek düzeyde yalıtkanlık özelliğine sahiptir.

Bu tür baretler üzerinde, havalandırma deliği ve perçin gibi metal parça bulunmaz

Genellikle, elektrik iĢlerinde kullanılırlar
3-Alüminyum Baretler:

ĠĢyerinde duran engellere çarpma riskine karĢı kullanımı uygundur,

Elektriksel kaza ihtimalinin çok düĢük olduğu yerlerde kullanılmalıdır,

Alüminyum yapıldığından sıcak çalıĢma ortamında kullanılabilir,

Hafif ve ısıya dayanıklı olması nedeniyle, plastik baretlerin kullanılamayacağı iĢler için
elveriĢlidir

Petrol kuyuları, rafineri ve kimyasallarla çalıĢılan tesislerde kullanılır.
Baretlerin yapımında ve kullanımındaki önemli hususlar Ģunlardır:

Baretin dıĢ gövdesi, tek parça halinde dikiĢsiz olmalıdır. Alın bandı ve baĢ kolonları, birbirine
uygun bir Ģekilde bağlanarak, baĢın içine oturduğu bir ağ torba Ģeklinde olmalı ve baret dıĢ
gövdesini kafadan belirli uzaklıkta tutarak darbenin etkisini önlemelidir.

BaĢ kolonları (koruyucu yastık); kauçuk, plastik vb. esnek bir malzemeden yapılmalıdır.

Alın bandı ise; YumuĢak, dayanıklı; plastik, deri veya benzer uygun bir malzemeden
yapılmalıdır.

Baretler, kolon ve bantları çıkarılarak kullanılmamalıdır.

Baretler, 4 Kg.lık çelik bilyenin 1,5 metreden üzerine düĢmesine dayanıklı olmalıdır.

Plastik baretler, 600 Volt; elektrik iĢlerinde kullanılan, yüksek düzeyde yalıtkan plastik
baretler, 30.000 VoIt’a kadar bozulmadan koruyucu özelliğini göstermelidir.

Baretler sık sık kontrol ve testten geçirilerek, kullanma ve eskime sonucunda, koruyucu
özelliklerini yitirip yitirmedikleri belirlenmelidir.

Baretler, sık sık temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli, kullanılmadığı zamanlarda havadar bir
yerde ambalajı içinde saklanmalıdır.
107
Uzun saçlı çalıĢanlar, hareketli kayıĢ, volan, zincir, matkap, diĢli vb, iĢlerde çalıĢmaları durumunda
(dönen makine aksamından korunmak için) baĢlıklar, kepler, boneler, lifler, saç fileleri - siperlikli
veya siperliksiz- kullanılır.
Ayrıca gözlerin ve aynı zamanda yüzün korunabilmesi için yüz siperlikleri kullanılmaktadır. Bunların
kimyasallar, kıvılcımlar, toz, duman, buhar ve yangınlara karĢı kullanılanlar gibi yapılan iĢe göre
tipleri bulunur, Kaynak yapımı, döküm ve benzeri iĢlerde etrafa sıçrayan çapaklardan (parçalardan)
yüzü korumak için özel yüz maskeleri kullanılır.
10.1.2.4. Kulakların Korunması
Kulaklar için, kulak sağlığını sağlamak üzere çeĢitli türlerde kulak koruyucuları kullanılmaktadır.
Kulak koruyucularından özellikle kulak tıkaçlarında diğer kiĢisel koruyucularda olduğu gibi kullanma
problemleri ortaya çıkmakta, iĢçiler ağrı, uğultu, baĢ dönmesi gibi Ģikayetlerle tıkaçları takmak
istememektedir. Bir baĢka itiraz da, tıkaçlarla kapatılmıĢ kulakların gerekti sesleri de iĢitmeyeceğinden
kaynaklanmaktadır.
10.1.2.5. Ayakların Korunması
ÇalıĢanların, ayakları üzerine düĢen ağır cisimlerden, çivi batmalarından, sıçramıĢ erimiĢ metallerden
ve asitlerden korunmaları gerekir. Ġyi Ģartlarda bulunan normal sokak ayakkabıları darbe ve
delinmelere biraz karĢı koyabilse de, ayaklar için tehlikeli yerlerde çalıĢan iĢçilerin çelik burunlu ve
metal parçalı ayakkabı giymeleri gerekmektedir.
Bazen özel tip ayakkabılara da ihtiyaç vardır. Metal pençeli ayakkabılar, özelikle inĢaat iĢlerinde
çalıĢanlar için önemlidir. Patlayıcı madde fabrika çalıĢanlarına kıvılcım çıkarmayan ayakkabı
verilmelidir, Özellikle elektrikçiler akım geçirmeyen tip ayakkabı giymelidir. Ayakkabılarda demir
çivi bulunmamalıdır.
Koruyucu ayakkabılar, darbe tesirini azaltmak üzere, ayak parmaklarını koruyabilecek nitelik gösteren
metalden faydalanmak suretiyle imal edilir. Özel maksatla kullanılmakta olan koruyucu ayakkabıların
yağlara, sulara karĢı emme özelliği olmamasına, elektrik iletkenliği bulunmamasına ve kaymaları
önleyici nitelikte olmasına özen gösterilir.
Potin tipi koruyucu ayakkabılar, çalıĢılan yerin icabı olarak, ayakkabı içerisine eritilmiĢ metal girmesi
mümkün olan iĢyerlerinde kullanılır, Ayrıca bol ayakkabılar, tehlike anında ani hareket gerektiği
zaman kullanıĢlı olmamaktadır.
Ayak koruyucuları, yalnızca ayak parmaklarını korumak üzere ve ayakkabının burun kısmı üzerine
gelecek Ģekilde yapılmıĢtır. Genellikle ayak parmaklarını korumak üzere özel koruyucuları bulunan
çizmeler kauçuktan yapılır.
108
Çok yıpranmıĢ bot ve ayakkabıları giymek tehlikelidir. Fabrika içinde terlik, tokyo, sandalet ve
takınya giymek tehlikelidir.
Bazı iĢ kollarında kol ve bacaklar korunması için de güvenlik önlemleri alınır. Bu maksatla dizlik,
tozluk, kolluk kullanılmalıdır.
10.1.2.6. ĠĢ Elbiseleri
ĠĢ görenler çalıĢırken çeĢitli tehlikelerle karĢılaĢırlar. Sonucu yanma ya da zedelenmeyle bitebilecek
tehlikeli iĢ kollarında çalıĢan iĢ görenler, çalıĢtığı iĢin özelliğine uygun elbise giymek zorundadır.
Tulum, yağmurluk, önlük (kaynakçı, röntgen gözlüğü vb), tozluk (kaynakçı) ve yelek gibi iĢ elbiseleri
kumaĢ olabildiği gibi asbest, deri veya meĢin de olabilir.
Endüstriyel kuruluĢlarda iĢ elbiseleri seçiminde ve kullanımında aĢağıdaki hususlara dikkat
edilmelidir:

Yapılacak iĢte beklenen tehlikeleri en aza indirecek Ģekilde seçilmelidir,

ĠĢ elbisesi kullanıĢlı olmalı ve bedene iyi oturmalıdır. Tehlike oluĢturmayacak biçimde uzantılı
kısımları, geniĢ parçaları vb. bulunmamalı,

Yırtık, gevĢek ve eskimiĢ elbiseler, kravat, saat veya anahtar zincirleri, hareketli parça bulunan
makinelerde giyilmemelidir,

Selüloit gibi yanıcı maddelerden yapılmıĢ elbiseler, yapılan iĢlemlerde yangın veya patlama
tehlikesi varsa kullanılmamalıdır.
Bazı özel iĢ elbiseleri Ģunlardır: deri mamulleri (deriden imal edilmiĢ iĢ elbiseleri, eritilmiĢ hafif
metallerden sıçramalara, hafif darbelere ve kaynakçılıkta zararlı ıĢınlara karĢı iyi bir koruyucudur),
amyant mamulleri (yüksek ısı ve aleve karĢı dayanıklıdır), dokunmuĢ amyant mamulleri (ağır, keskin
ve kaba malzemelerin kullanılıp taĢınmalarında önemli bir koruyucu), yünlü giyim malzemeleri
(bilhassa soğuk yerlerde ve düĢük ısıda çalıĢırken iĢçilere ve özellikle asitlerle ilgili yerlerde iĢ
görenlere ve yüksek ısılarda çalıĢanlara, bu tür koruyucu giyim malzemeleri verilmektedir), kauçuk
giyim malzemeleri, Ģapkalar, eldivenler, pardösüler, ceketler, önlükler, kukuletalar. Bu malzemeler
daha ziyade asitlerle temas durumunda olan kimseler tarafından kullanılmaktadır.
ĠĢ elbiseleri gibi tüm kiĢisel koruyucu teçhizata ve envanterine iĢçilerin kolay ulaĢabilmeleri temin
edilmelidir. Muhafaza edilen yerin tertipli ve düzenli olması sağlanmalı. Mümkün olduğu durumlarda
kiĢisel koruyucu teçhizatı düzenli ve temiz tutmak için kapalı dolaplar kullanılmalı.
109
10.2.
KĠġĠSEL
KORUYUCU
DONANIMLARIN
ĠġYERLERĠNDE
KULLANILMASI
HAKKINDA YÖNETMELĠK
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı, iĢyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede
azaltılmasının, teknik tedbirlere dayalı toplu koruma ya da iĢ organizasyonu veya çalıĢma yöntemleri
ile sağlanamadığı durumlarda, kullanılacak kiĢisel koruyucuların özellikleri, temini, kullanımı ve diğer
hususlarla ilgili usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 — Bu Yönetmelik 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamına giren tüm
iĢyerlerini kapsar.
Hukuki Dayanak
Madde 3 — Bu Yönetmelik 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 78 inci maddesi uyarınca çıkarılmıĢtır.
Tanımlar
Madde 4 — Bu Yönetmelikte geçen;
Bakanlık: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
KiĢisel koruyucu donanım: ÇalıĢanı, yürütülen iĢten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir
veya birden fazla riske karĢı koruyan, çalıĢan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun
olarak tasarımı yapılmıĢ tüm alet, araç, gereç ve cihazları,
ifade eder.
A) Bu tanım kapsamında;
a) KiĢiyi aynı anda bir veya birden fazla riske karĢı korumak amacıyla üretici tarafından bir bütün
haline getirilmiĢ cihaz, alet veya malzemeden oluĢmuĢ donanım,
b) Belirli bir faaliyetin yapılması için korunma amacı olmaksızın taĢınan veya giyilen donanımla
birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu cihaz, alet veya malzeme,
c) KiĢisel koruyucu donanımın rahat ve iĢlevsel bir Ģekilde çalıĢması için gerekli olan ve sadece bu
tür donanımlarla kullanılan değiĢtirilebilir parçalar da,
kiĢisel koruyucu donanım sayılır.
110
Ayrıca;
Tehlikeye maruz kalma süresince, sürekli olarak kullanılması veya giyilmesi amaçlanmasa da,
farklı ve ilave bir dıĢ cihazla birleĢtirilmesi için kiĢisel koruyucu donanım ile bağlantılı olarak
piyasaya arz edilen herhangi bir sistem, kiĢisel koruyucu donanımın bütünleyici bir parçası olarak
kabul edilir.
B) AĢağıda belirtilenler, yukarıda tanımı yapılan kiĢisel koruyucu donanımdan sayılmaz:
a) Özel olarak çalıĢanın sağlığını ve güvenliğini korumak üzere yapılmamıĢ sıradan iĢ elbiseleri ve
üniformalar,
b) Acil kurtarma servislerinin kullandıkları ekipman,
c) Askerlerin, polislerin ve diğer kamu güvenlik güçlerinin giydiği ve kullandığı kiĢisel
koruyucular,
d) Kara taĢımacılığında kullanılan kiĢisel koruyucular,
e) Spor ekipmanı,
f) Nefsi müdafaayı veya caydırmayı hedefleyen ekipman,
g) Riskleri ve istenmeyen durumları ikaz eden, taĢınabilir cihazlar.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ĠĢverenin Yükümlülükleri
Genel Kural
Madde 5 — KiĢisel koruyucu donanım, risklerin, toplu korumayı sağlayacak teknik önlemlerle veya
iĢ organizasyonu ve çalıĢma yöntemleriyle önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı
durumlarda kullanılacaktır.
Genel Hükümler
Madde 6 — KiĢisel koruyucu donanımların iĢyerlerinde kullanımı ile ilgili olarak aĢağıdaki hususlara
uyulacaktır:
a) ĠĢyerinde kullanılan kiĢisel koruyucu donanım, KiĢisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği
hükümlerine uygun olarak tasarlanmıĢ ve üretilmiĢ olacaktır.
Tüm kiĢisel koruyucu donanımlar;
1) Kendisi ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır.
2) ĠĢyerinde varolan koĢullara uygun olacaktır.
3) Kullanan iĢçinin sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun olacaktır.
4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır.
111
b) Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla kiĢisel koruyucu donanımın kullanılmasının
gerektiği durumlarda, bu kiĢisel koruyucu donanımların bir arada kullanılması uyumlu olacak ve
risklere karĢı etkin olacaktır.
c) KiĢisel koruyucu donanımların kullanılma koĢulları özellikle kullanılma süreleri, riskin derecesine
ve maruziyet sıklığına, iĢçinin çalıĢtığı yerin özelliklerine ve kiĢisel koruyucu donanımın
performansına bağlı olarak belirlenecektir.
d) Tek kiĢi tarafından kullanılması esas olan kiĢisel koruyucu donanımların, zorunlu hallerde birkaç
kiĢi tarafından kullanılması halinde, bu kullanımdan dolayı sağlık ve hijyen problemi doğmaması için
her türlü önlem alınacaktır.
e) ĠĢyerinde, her bir kiĢisel koruyucu donanım için, bu maddenin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen
hususlarla ilgili yeterli bilgi bulunacak ve bu bilgilere kolayca ulaĢılabilecektir.
f) KiĢisel koruyucu donanımlar, iĢveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım ve onarımları ve ihtiyaç
duyulan elemanlarının değiĢtirilmelerinden sonra, hijyenik Ģartlarda muhafaza edilecek ve kullanıma
hazır bulundurulacaktır.
g) ĠĢveren, iĢçiyi kiĢisel koruyucu donanımları hangi risklere karĢı kullanacağı konusunda
bilgilendirecektir.
h) ĠĢveren, kiĢisel koruyucu donanımların kullanımı konusunda uygulamalı olarak eğitim verecektir.
i) KiĢisel koruyucu donanımlar, istisnai ve özel koĢullar hariç, sadece amacına uygun olarak
kullanılacaktır.
KiĢisel koruyucu donanımlar talimatlara uygun olarak kullanılacak ve talimatlar iĢçiler tarafından
anlaĢılır olacaktır.
KiĢisel Koruyucu Donanımların Değerlendirilmesi ve Seçimi
Madde 7 — ĠĢyerinde kullanılacak kiĢisel koruyucu donanımlar aĢağıda belirtilen hususlar göz
önünde bulundurularak değerlendirilecektir:
a) ĠĢveren, kiĢisel koruyucu donanımları seçmeden önce, koruyucuların bu Yönetmeliğin 6 ncı
maddesinin (a) ve (b) bentlerindeki Ģartlara uygun olup olmadığını değerlendirecektir.
112
Bu değerlendirme aĢağıdaki hususları içerecektir;
1) Diğer yollarla önlenemeyen risklerin analiz ve değerlendirmesi,
2) KiĢisel koruyucu donanımın bu maddenin (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde belirtilen
risklere karĢı etkili olabilecek özelliklerinin, ekipmanın kendisinden de kaynaklanabilecek
herhangi bir risk de göz önünde bulundurularak tanımlanması,
3) Satın alınmak istenen kiĢisel koruyucu donanımın özellikleri ile bu maddenin (a) bendinin (2)
numaralı alt bendine göre belirlenen özelliklerin karĢılaĢtırılması.
b) KiĢisel koruyucu donanımın herhangi bir elemanında değiĢiklik yapıldığı takdirde bu maddenin (a)
bendindeki değerlendirme yeniden yapılacaktır.
Kullanım Kuralları
Madde 8 — Her iĢveren, Ek-III’de belirtilen iĢlerde ve benzeri iĢlerde, toplu koruma yöntemleri ile
risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda, Ek-II’de belirtilen kiĢisel
koruyucu donanımlardan iĢçilerin sağlık ve güvenlikleri için gerekli olanları Ek-I’de örneği verilen
tabloya göre değerlendirecek ve iĢçilere verecektir.
ĠĢveren, iĢçilerin kiĢisel koruyucu donanımları uygun Ģekilde kullanmaları için her türlü önlemi
alacaktır.
ĠĢçiler de kendilerine verilen kiĢisel koruyucu donanımları aldıkları eğitime ve talimata uygun olarak
kullanmakla yükümlüdür.
ĠĢçiler kiĢisel koruyucu donanımda gördükleri herhangi bir arıza veya eksikliği iĢverene bildirecektir.
ĠĢçilere verilen kiĢisel koruyucu donanımlar her zaman etkili Ģekilde çalıĢır durumda olacak, temizlik
ve bakımı yapılacak ve gerektiğinde yenileri ile değiĢtirilecektir.
ĠĢçilerin Bilgilendirilmesi
Madde 9 — ĠĢveren, 9/12/2003 tarihli ve 25311 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesindeki hususlar saklı kalmak kaydı ile kiĢisel koruyucu
donanım kullanımında, sağlık ve güvenlik yönünden alınması gerekli önlemler hakkında iĢçilere
ve/veya temsilcilerine bilgi verecektir.
113
ĠĢçilerin GörüĢlerinin Alınması ve Katılımının Sağlanması
Madde 10 — ĠĢveren, bu Yönetmelik ve eklerinde belirtilen konularda ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği
Yönetmeliğinin 11 inci maddesine uygun olarak iĢçilerin veya temsilcilerinin görüĢlerini alacak ve
katılımlarını sağlayacaktır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Son Hükümler
Ġlgili Avrupa Birliği Mevzuatı
Madde 11 — Bu Yönetmelik 30/11/1989 tarihli ve 89/656/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey
Direktifi esas alınarak hazırlanmıĢtır.
Uygulama
Madde 12 — Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile, kiĢisel
koruyucuların kullanımında, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleri de uygulanır.
Yürürlük
Madde 13 — Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 14 — Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
10.2.1 Ek-II KiĢisel Koruyucu Donanım Listesi
10.2.1.1. BaĢ Koruyucuları
- Endüstride (madenler, inĢaat sahaları ve diğer endüstriyel alanlar) kullanılan koruyucu baretler,
- Saçlı derinin korunması (kepler, boneler, saç fileleri - siperlikli veya siperliksiz),
- Koruyucu baĢlık (normal kumaĢ veya geçirimsiz kumaĢtan yapılmıĢ boneler, kepler, gemici
baĢlıkları ve benzeri)
10.2.1.2. Kulak Koruyucuları
- Kulak tıkaçları ve benzeri cihazlar
- Tam akustik baretler
- Endüstriyel baretlere uyan kulaklıklar
- Kapalı devre haberleĢme alıcısı olan kulak koruyucuları
- Ġç haberleĢme donanımlı kulak koruyucuları
114
10.2.1.3. Göz ve Yüz Koruyucuları
- Gözlükler
- Kapalı gözlük (dalgıç tipi gözlük)
- X-ıĢını gözlüğü, lazer ıĢını gözlüğü, ultra-viyole, infrared, görünür radyasyon gözlükleri
- Yüz sperleri
- Ark kaynağı maskeleri ve baretleri (elle tutulan maskeler, baĢa veya koruyucu baĢlıklara
bağlanabilen maskeler)
10.2.1.4. Solunum Sistemi Koruyucuları
- Gaz, toz ve radyoaktif toz filtreli maskeler
- Hava beslemeli solunum cihazları
- Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulunduran solunum cihazları
- Dalgıç donanımı
- Dalgıç elbisesi
10.2.1.5. El ve Kol Koruyucuları
- Özel koruyucu eldivenler:
• Makinelerden (delinme, kesilme, titreĢim ve benzeri)
• Kimyasallardan
• Elektrik ve ısıdan
- Tek parmaklı eldivenler
- Parmak kılıfları
- Kolluklar
- Ağır iĢler için bilek koruyucuları (bileklik)
- Parmaksız eldivenler
- Koruyucu eldivenler
10.2.1.6. Ayak ve Bacak Koruyucuları
- Normal ayakkabılar, botlar, çizmeler, uzun botlar, güvenlik bot ve çizmeleri
- Bağları ve kancaları çabuk açılabilen ayakkabılar
- Parmak koruyuculu ayakkabılar
- Tabanı ısıya dayanıklı ayakkabı ve ayakkabı kılıfları
- Isıya dayanıklı ayakkabı, bot, çizme ve tozluklar
- Termal ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
- TitreĢime dayanıklı ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
- Antistatik ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
- Ġzolasyonlu ayakkabı, bot, çizme ve kılıfları
115
- Zincirli testere operatörleri için koruyucu bot ve çizmeler
- Tahta tabanlı ayakkabılar
- Takıp çıkarılabilen ayak üst kısmı koruyucuları
- Dizlikler
- Tozluklar
- Takılıp çıkarılabilen iç tabanlıklar (ısıya dayanıklı, delinmeye dayanıklı, ter geçirmez)
- Takılıp çıkarılabilen çiviler (buz, kar ve kaygan yüzeylere karĢı)
10.2.1.7. Cilt Koruyucuları
- Koruyucu kremler / merhemler
10.2.1.8. Gövde ve Karın Bölgesi Koruyucuları
- Makinelerden korunmak için kullanılan koruyucu yelek, ceket ve önlükler (delinme, kesilme, ergimiĢ
metal sıçramalarına karĢı)
- Kimyasallara karĢı kullanılan koruyucu yelek, ceket ve önlükler
- Isıtmalı yelekler
- Cankurtaran yelekleri
- X ıĢınına karĢı koruyucu önlükler
- Vücut kuĢakları / kemerleri
10.2.1.9. Vücut Koruyucuları
- Düşmelere karşı kullanılan donanım:
• DüĢmeyi önleyici ekipman (gerekli tüm aksesuarlarıyla birlikte)
• Kinetik enerjiyi absorbe eden frenleme ekipmanı (gerekli tüm aksesuarlarıyla birlikte)
• Vücudu boĢlukta tutabilen donanım (paraĢütçü kemeri)
- Koruyucu giysiler:
• Koruyucu iĢ elbisesi (iki parçalı ve tulum)
• Makinelerden korunma sağlayan giysi (delinme, kesilme ve benzeri)
• Kimyasallardan korunma sağlayan giysi
• Ġnfrared radyasyon ve ergimiĢ metal sıçramalarına karĢı korunma sağlayan giysi
• Isıya dayanıklı giysi
• Termal giysi
• Radyoaktif kirlilikten koruyan giysi
• Toz geçirmez giysi
• Gaz geçirmez giysi
• Florasan maddeli, yansıtıcılı giysi ve aksesuarları (kol bantları, eldiven ve benzeri)
• Koruyucu örtüler.
116
Listede yer almayan benzer donanımın yukarıda belirtilen kiĢisel koruyucu donanımlardan sayılıp
sayılmayacağına karar vermeye ve bu listeye eklemeler yapmaya Bakanlık yetkilidir.
10.2.2. Ek-III KiĢisel Koruyucu Donanım Kullanılmasının Gerekli Olabileceği ĠĢler ve Sektörler
10.2.2.1. BaĢ Koruyucuları
Koruyucu baretler
- ĠnĢaat iĢleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalıĢma platformların üstünde, altında veya
yakınında yapılan iĢler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma iĢleri, iskelede çalıĢma ve yıkım
iĢleri.
- Çelik köprüler, çelik yapılar, sütunlar, kuleler, hidrolik çelik yapılar, yüksek fırınlar, çelik iĢleri ve
haddehaneler, büyük konteynırlar, büyük boru hatları, ısı ve enerji santrallarında yapılan çalıĢmalar.
- Tüneller, maden ocağı giriĢleri, kuyular ve hendeklerde yapılan çalıĢmalar.
- Toprak ve kaya iĢleri.
- Yeraltında ve taĢocaklarında yapılan iĢler, hafriyat iĢleri, kömür iĢletmelerinde yapılan dekapaj iĢleri.
- Civatalama iĢleri.
- Patlatma iĢleri.
- Asansörler, kaldırma araçları, vinç ve konveyörler civarında yapılan iĢler.
- Yüksek fırınlar, ergitme ocakları, çelik iĢleri, haddehaneler, metal iĢleri, demir iĢleme, presle sıcak
demir iĢleme, döküm iĢleri.
- Endüstriyel fırınlar, konteynırlar, makinalar, silolar, bunkerler ve boru hatlarında yapılan iĢler.
- Gemi yapım iĢleri.
- Demiryollarında yapılan iĢler.
- Mezbahalarda yapılan iĢler.
10.2.2.2. Ayak Koruyucuları
Delinmez tabanlı emniyet ayakkabıları.
- Karkas ve temel iĢleri, yol çalıĢmaları.
- Ġskelelerde yapılan çalıĢmalar.
- Bina yıkım iĢleri.
- Kalıp yapma ve sökme iĢlerini de kapsayan beton ve prefabrike parçalarla yapılan çalıĢmalar.
- ġantiye alanı ve depolardaki iĢler.
- Çatı iĢleri.
Delinmez taban gerektirmeyen emniyet ayakkabıları.
- Çelik köprüler, çelik bina inĢaatı, sütunlar, kuleler, hidrolik çelik yapılar, yüksek fırınlar, çelik iĢleri
117
ve haddehaneler, büyük konteynırlar, büyük boru hatları, vinçler, ısı ve enerji santrallarında yapılan
iĢler.
- Fırın yapımı, ısıtma ve havalandırma tesisatının kurulması ve metal montaj iĢleri.
- Tadilat ve bakım iĢleri.
- Yüksek fırınlar, ergitme ocakları, çelik iĢleri, haddehaneler, metal iĢleri, demir iĢleme, presle demire
Ģekil verme, sıcak presleme iĢleri ve metal çekme fabrikalarında yapılan iĢler.
- Yeraltında ve taĢocaklarında yapılan iĢler, hafriyat iĢleri, kömür iĢletmelerinde yapılan dekapaj iĢleri.
- TaĢ yontma ve taĢ iĢleme iĢleri.
- Düz cam ve cam eĢya üretimi ve iĢlenmesi.
- Seramik endüstrisinde kalıp iĢleri.
- Seramik endüstrisinde fırınların içinin döĢenmesi.
- Seramik eĢya ve inĢaat malzemesi kalıp iĢleri
- TaĢıma ve depolama iĢleri
- Konserve yiyeceklerin paketlemesi ve dondurulmuĢ etle yapılan iĢler
- Gemi yapım iĢleri
- Demiryolu manevra iĢleri
Kaymayı önleyici ve delinmeye dayanıklı ayakkabılar
- Çatı iĢleri
Yalıtkan tabanlı koruyucu ayakkabılar
- Çok sıcak veya soğuk malzemelerle yapılan çalıĢmalar
Kolayca çıkarılabilen emniyet ayakkabıları
- ErgimiĢ maddelerin ayakkabıdan içeri girme riski bulunan iĢler
10.2.2.3. Yüz ve Göz Koruyucuları
Koruyucu gözlükler, yüz siperlikleri veya elle tutulan yüz koruyucuları
- Kaynak yapma, öğütme ve ayırma iĢleri
- Sızdırmazlık sağlamak için yapılan iĢler (kalafatlama) ve keski ile yontma, biçimlendirme iĢleri
- TaĢ yontma ve Ģekillendirme iĢleri
- Civatalama iĢleri
- TalaĢ çıkaran makinalarla yapılan çalıĢmalar ve talaĢ toplama iĢleri
- Presle sıcak demir iĢleme
- Artıkların parçalanması ve uzaklaĢtırılması iĢleri
- AĢındırıcı maddelerin sprey halinde kullanılması iĢleri
- Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve aĢındırıcı temizlik maddeleriyle yapılan iĢler
118
- Sıvı spreylerle çalıĢma
- ErgimiĢ maddelerle veya onların yakınında çalıĢma
- Radyant ısı ile çalıĢma
- Lazerle çalıĢma
10.2.2.4. Solunum Sistemi Koruyucuları
Respiratörler/ Solunum cihazları
- Yetersiz oksijen veya zararlı bir gazın bulunabileceği konteynırlar, kapalı alanlar veya gaz yakan
endüstriyel fırınlarda yapılan çalıĢmalar
- Yüksek fırınlara yükleme yapılan alanlardaki çalıĢmalar
- Yüksek fırınların gaz boruları ve gaz konvertörleri civarındaki çalıĢmalar
- Ağır metal dumanlarının bulunabileceği yüksek fırın kapakları civarındaki çalıĢmalar
- Toz bulunması muhtemel, fırın içi döĢeme iĢlerinde ve kepçelerle yapılan çalıĢmalar
- Toz oluĢumunu önlemenin yetersiz olduğu sprey boyama iĢleri
- Kuyularda, kanalizasyon ve kanalizasyonla bağlantılı diğer yer altı sahalarında yapılan çalıĢmalar
- Soğutucu gaz kaçağı tehlikesinin olduğu soğuk hava depolarında yapılan çalıĢmalar
10.2.2.5. ĠĢitme Duyusunun Korunması
Kulak koruyucuları
- Metal Ģekillendirme presleriyle çalıĢma
- Pnömatik matkaplarla çalıĢma
- Havalimanlarında yapılan çalıĢmalar
- Kazık çakma iĢleri
- Ağaç ve tekstil iĢleri
10.2.2.6. El, Kol ve Vücut Korunması
Koruyucu giysi
- Asit ve baz çözeltileriyle, dezenfektan ve aĢındırıcı temizlik ürünleriyle yapılan iĢler
- Sıcak maddelerle veya civarında yapılan çalıĢma ve ısı etkisinin hissedildiği yerlerdeki çalıĢmalar
- Düz cam ürünleriyle çalıĢma
- Kumlama iĢleri
- Derin dondurucu odalarda çalıĢma
Ateşe dayanıklı koruyucu giysi
- Kapalı alanlarda kaynak iĢleri
Delinmeye dayanıklı önlükler
- Kesme ve kemiklerinden ayırma iĢleri
- El bıçaklarıyla yapılan ve bıçağın vücuda doğru çekilmesini gerektiren iĢler
119
Deri Önlükler
- Kaynak iĢleri
- Sıcak demircilik iĢleri
- Döküm iĢleri
Ön kolun (kolun bilekle dirsek arasında kalan bölümü) korunması
- Kesme ve kemiklerinden ayırma iĢleri
Eldivenler
- Kaynak iĢleri
- Eldivenlerin yakalanma tehlikesinin bulunduğu makineler dıĢında, keskin kenarlı cisimlerin elle
tutulması
- Asit ve baz çözeltileriyle yapılan çalıĢmalar
Metal örgülü eldivenler
- Kesme ve kemiklerinden ayırma iĢleri
- Kesim ve kullanım amaçlarına göre parçalama için el bıçağı kullanılarak yapılan sürekli kesim iĢleri
- Kesim makinelerinin bıçaklarının değiĢtirilmesi
10.2.2.7. Ġklime Dayanıklı Giysi
- Açıkta, soğuk ve yağmurlu havada çalıĢma
10.2.2.8. Yansıtıcı Giysi
- ÇalıĢanların açıkça görülmesi gereken yerlerde yapılan çalıĢmalar
10.2.2.9. Emniyet Kemeri
- Ġskelelerde çalıĢma
- Prefabrik parçaların montajı
- Direk ya da sütunlarda çalıĢma
10.2.2.10. Güvenlik Halatları
- Vinçlerin yüksekte bulunan kabinlerinde çalıĢma
- Ambarlarda kullanılan istifleme ve boĢaltım ekipmanlarının yüksek kabinlerinde çalıĢma
- Sondaj kulelerinin yüksek bölümlerinde çalıĢma
- Kuyu ve kanalizasyonlarda yapılan çalıĢma
10.2.2.11. Derinin Korunması
- Malzemenin kaplanması iĢleri
- Tabaklama (dericilik) iĢleri
Listede yer almayan iĢler ve sektörlerin bu listeye eklenmesine Bakanlık karar verir.
120
11. GÜVENLĠK VE SAĞLIK ĠġARETLERĠ YÖNETMELĠĞĠ
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 – Bu Yönetmeliğin amacı, iĢyerlerinde kullanılacak güvenlik ve sağlık iĢaretlerinin
uygulanması ile ilgili kuralları belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 – Bu Yönetmelik hükümleri 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamındaki tüm
iĢyerlerinde uygulanır.
Ancak,
a)
Diğer bir mevzuatla özel olarak atıfta bulunulmadıkça, tehlikeli maddelerin, preparatların,
ürünlerin veya malzemelerin piyasaya arzında kullanılan iĢaretlemelerde,
b)
Karayolu, demiryolu, iç suyolu, deniz ve hava taĢımacılığının düzenlenmesinde kullanılan
iĢaretlemelerde,
bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.
Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği
Yönetmeliği hükümleri de uygulanır.
Dayanak
Madde 3 – Bu Yönetmelik, 4857 sayılı ĠĢ Kanunu’nun 78 inci maddesine göre çıkarılmıĢtır.
Tanımlar
Madde 4 – Bu Yönetmelikte geçen ;
a) Güvenlik ve sağlık iĢaretleri : Özel bir amaç, faaliyet veya durumu iĢaret eden levha, renk, sesli
ve/veya ıĢıklı sinyal, sözlü iletiĢim ya da el–kol iĢareti yoluyla iĢ sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi
veren, tehlikelere karĢı uyaran ya da talimat veren iĢaretleri,
b) Yasak iĢareti : Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranıĢı yasaklayan
iĢareti,
c) Uyarı iĢareti : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan
iĢareti,
d) Emredici iĢaret : Uyulması zorunlu bir davranıĢı belirleyen iĢareti,
e) Acil çıkıĢ ve ilkyardım iĢaretleri : Acil çıkıĢ yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren
iĢaretleri,
121
f) Bilgilendirme iĢareti : Yukarıda (b) den (e) ye kadar belirtilenler dıĢında bilgi veren diğer
iĢaretleri,
g) ĠĢaret levhası : Geometrik Ģekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden oluĢturulan ve
gerektiğinde yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiĢ özel bilgi ileten levhayı,
h) Ek bilgi levhası : Bir iĢaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhayı,
i) Güvenlik rengi : Özel bir güvenlik anlamı verilen rengi,
j) Sembol veya piktogram : Bir iĢaret levhası veya ıĢıklandırılmıĢ yüzey üzerinde kullanılan ve özel
bir durumu veya özel bir davranıĢı tanımlayan Ģekli,
k) IĢıklı iĢaret : Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmıĢ, içeriden veya arkadan aydınlatılarak
ıĢıklı bir yüzey görünümü verilmiĢ iĢaret düzeneğini,
l) Sesli sinyal : Ġnsan sesi yada yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmıĢ bir düzeneğin
çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmıĢ sesi,
m) Sözlü iletiĢim : Ġnsan sesi veya yapay insan sesi ile iletilen, önceden anlamı belirlenmiĢ sözlü
mesajı,
n) El iĢareti : ÇalıĢanlar için tehlikeli olabilecek manevra yapan operatörü yönlendirmek için, ellerin
ve/veya kolların önceden anlamları belirlenmiĢ hareket ve pozisyonlarını,
o) Operatör : ĠĢareti izleyerek araç ve gereci kullanan kiĢiyi,
p) ĠĢaretçi : ĠĢareti veren kiĢiyi,
ifade eder.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
ĠĢverenin Yükümlülükleri
Genel Kurallar
Madde 5 – ĠĢveren, iĢyerinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin (c) bendinin
birinci fıkrasına göre yapılan risk değerlendirmesi sonuçlarına göre; çalıĢma yöntemleri, iĢ
organizasyonu ve toplu korunma önlemleriyle iĢyerindeki risklerin giderilemediği veya yeterince
azaltılamadığı durumlarda, güvenlik ve sağlık iĢaretlerini bulundurmak ve uygun Ģekilde kullanmak
zorundadır.
Ek-V’te belirtilen hususlara aykırı olmamak Ģartı ile karayolu, demiryolu, iç suyolu, deniz ve hava
taĢımacılığı alanlarında kullanılan iĢaretler, iĢyerinde benzeri taĢımacılık iĢlerinin yapılması halinde
aynen kullanılabilir.
Kullanılmakta Olan Güvenlik ve Sağlık ĠĢaretleri
Madde 6 – Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte kullanılmakta olan güvenlik ve sağlık iĢaretleri,
en geç 18 ay içerisinde bu Yönetmeliğin eklerinde belirtilen asgari Ģartlara uygun hale getirilecektir.
122
ĠĢçilerin Bilgilendirilmesi
Madde 7 – ĠĢveren, iĢyerinde kullanılan güvenlik ve sağlık iĢaretleri hakkında iĢçileri ve/veya
temsilcilerini ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinde belirtilen esaslara göre
bilgilendirecektir.
ĠĢaretlerin anlamları ve bu iĢaretlerin gerektirdiği davranıĢ biçimleri, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği
Yönetmeliğinin 12 nci maddesinde belirtilen esaslara göre yazılı talimat haline getirilerek iĢçilere ve
temsilcilerine verilecektir.
ĠĢçilerin GörüĢlerinin Alınması ve Katılımın Sağlanması
Madde 8 – Güvenlik ve sağlık iĢaretleri ile ilgili konularda iĢçilerin ve/veya temsilcilerinin ĠĢ Sağlığı
ve Güvenliği Yönetmeliğinin 11 inci maddesinde belirtilen esaslara göre görüĢleri alınarak katılımları
sağlanacaktır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Son Hükümler
Ġlgili Avrupa Birliği Mevzuatı
Madde 9 – Bu Yönetmelik 24/6/1992 tarihli ve 92/58/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi esas
alınarak hazırlanmıĢtır.
Yürürlük
Madde 10 – Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 11 – Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
11.1 EK – I ĠġYERĠNDE KULLANILAN GÜVENLĠK VE SAĞLIK ĠġARETLERĠ ĠLE
ĠLGĠLĠ ASGARĠ GENEL GEREKLER
1.
Genel hususlar
1.1. Bu Yönetmeliğin 5 inci maddesindeki genel kurala göre, iĢyerinde bulunması gereken güvenlik ve
sağlık iĢaretleri Ek–II’den itibaren tüm eklerde belirtilen özel koĢullara uygun olacaktır.
1.2. Bu ekte; yukarıda (1.1.)’de belirtilen gereklerin tanıtımı, güvenlik ve sağlık iĢaretlerinin değiĢik
kullanımları ve bu iĢaretlerin birlikte veya birbirinin yerine kullanılmasındaki genel kurallar
belirlenmiĢtir.
1.3. Güvenlik ve sağlık iĢaretleri sadece bu Yönetmelikte belirlenen mesaj veya bilgiyi iletmek üzere
kullanılacaktır.
123
2. ĠĢaret çeĢitleri
2.1. Sabit ve kalıcı iĢaretler
2.1.1. Sabit ve kalıcı iĢaret levhaları; yasaklamalar, uyarılar ve yapılması zorunlu iĢler ile acil kaçıĢ
yollarının ve ilk yardım bölümlerinin yerlerinin belirtilmesi ve tanınması için kullanılacaktır.
Yangınla mücadele ekipmanının bulunduğu yerler, iĢaret levhası ve kırmızı renkle kalıcı Ģekilde
iĢaretlenecektir.
2.1.2. Konteynır ve borular üzerindeki iĢaretler Ek–III’te belirtildiği Ģekilde olacaktır.
2.1.3. Engellere çarpma veya düĢme riski olan yerler, iĢaret levhası ve güvenlik rengi ile kalıcı Ģekilde
belirlenecektir.
2.1.4. Trafik yolları güvenlik rengi ile kalıcı olarak iĢaretlenecektir.
2.2. Geçici iĢaretler
2.2.1. Gerekli hallerde ve aĢağıda 3 üncü maddede belirtildiği Ģekilde iĢaretlerin birlikte ve birbirinin
yerine kullanılma imkanı da dikkate alınarak; tehlike sinyali vermek, insanların belli bir takım
hareketleri yapması ve acil tahliyesi için ıĢıklı iĢaretler, sesli sinyaller ve/veya sözlü iletiĢim
kullanılacaktır.
2.2.2. Gerekli durumlarda, tehlikeye yol açabilecek ya da tehlikeli manevralar yapan kimseleri
yönlendirmek için el iĢaretleri ve/veya sözlü iletiĢim kullanılacaktır.
3. ĠĢaretlerin birlikte ve birbirinin yerine kullanılması
3.1. Aynı derecede etkili ise, aĢağıdaki iĢaretlerden herhangi biri kullanılabilir:
– Engel veya düĢme tehlikesi olan yerlerde; iĢaret levhası veya güvenlik rengi
– IĢıklı iĢaret, sesli sinyal veya sözlü haberleĢme
– El iĢaretleri veya sözlü haberleĢme
3.2. AĢağıda belirtilen iĢaretler birlikte kullanılabilir.
– IĢıklı iĢaret ve sesli sinyal.
– IĢıklı iĢaret ve sözlü haberleĢme.
– El iĢaretleri ve sözlü haberleĢme.
124
4. AĢağıdaki tabloda yer alan hususlar güvenlik rengi kullanılan tüm iĢaretlere uygulanır.
Renk
Anlamı veya Amacı
Talimat ve Bilgi
Kırmızı
Yasak iĢareti
Tehlikeli hareket veya davranıĢ
Tehlike alarmı
Dur, kapat, düzeneği acil durdur, tahliye et
Yangınla mücadele ekipmanı
Uyarı iĢareti
Sarı
Mavi (1)
olduğu
Dikkatli ol, önlem al, kontrol et
Özel bir davranıĢ ya da eylem
Zorunluluk iĢareti
YeĢil
Ekipmanların yerinin gösterilmesi ve ne
KiĢisel koruyucu donanım kullan
Acil kaçıĢ, ilk yardım iĢareti
Kapılar, çıkıĢ yerleri ve yolları, ekipman,
tesisler
Normale dön
Tehlike yok
Sadece dairevi bir Ģekil içinde kullanıldığında emniyet rengi olarak kabul
(1) Mavi:
edilir.
(2) Fluoresan
Emniyet iĢaretleri dıĢında sarı yerine kullanılabilir.
turuncu:
Özellikle zayıf doğal görüĢ Ģartlarında bu renk çok dikkat
çekicidir.
5.
Güvenlik iĢaretinin iĢlevi aĢağıda belirtilenler tarafından olumsuz etkilenmemesi için :
5.1. Görülmesini veya iĢitilmesini zorlaĢtıracak veya engelleyecek, aynı türden bir baĢka emisyon
kaynağının bulunması önlenecek, özellikle;
5.1.1.
Çok sayıda iĢaretin birbirine çok yakın bir Ģekilde yerleĢtirilmeyecektir.
5.1.2.
KarıĢtırılma ihtimali olan iki ıĢıklı iĢaret aynı anda kullanılmayacaktır.
5.1.3.
IĢıklı bir iĢaret bir diğer ıĢıklı iĢaretin çok yakınında kullanılmayacaktır.
5.1.4.
Birden fazla sesli sinyal aynı anda kullanılmayacaktır.
5.1.5.
Çok fazla ortam gürültüsü olan yerlerde sesli sinyal kullanılmayacaktır.
5.2. ĠĢaretlerin ya da sinyal aygıtlarının; uygun tasarımı, yeterli sayıda olması, uygun bir Ģekilde
yerleĢtirilmesi, bakım ve onarımının iyi yapılması ve doğru çalıĢması sağlanacaktır.
6.
ĠĢaretler ve sinyal aygıtları imalindeki karakteristik özelliklerini ve/veya iĢlevsel niteliğini
korumak için, düzenli aralıklarla, temizlenecek, kontrol, bakım ve tamiri yapılacak ve gerektiğinde
değiĢtirilecektir.
7.
ĠĢaretlerin ve sinyal aygıtlarının sayısı ve yerleĢtirileceği yerler, tehlikenin büyüklüğüne ve
bunların uygulanacağı alana göre belirlenecektir.
8.
Herhangi bir enerji ile çalıĢan iĢaretlerin, enerjinin kesilmesi ve tehlikenin baĢka bir Ģekilde
önlenememesi durumunda, iĢaretlerin yedek enerji kaynağı ile derhal çalıĢması sağlanacaktır.
125
9.
IĢıklı iĢaret ve/veya sesli sinyallerin çalıĢmaya baĢlaması, yapılacak iĢin veya hareketin
baĢlayacağını belirtir. Yapılan iĢ veya hareket süresince ıĢıklı iĢaret veya sesli sinyal çalıĢmasına
devam edecektir. IĢıklı iĢaret ve sesli sinyal kullanılıp durmasından hemen sonra tekrar çalıĢabilir
olacaktır.
10. IĢıklı iĢaretler ve sesli sinyaller, doğru ve etkili çalıĢmalarını sağlamak için, kullanılmadan önce
ve kullanım süresince yeterli sıklıktaki aralıklarla kontrol edilecektir.
11. KiĢisel koruyucu kullanımından kaynaklanan hususlar da dahil olmak üzere, iĢçilerin görme ve
iĢitmelerine engel olacak herhangi bir husus var ise; ilgili iĢaretlerin güçlendirilmesi veya
değiĢtirilmesi için gerekli önlemler alınacaktır.
12. Önemli miktarda tehlikeli madde ya da preparat depolanan alanlarda, odalarda veya kapalı
yerlerde bulunan her bir paket ya da kap üzerinde bulunan etiketlerin, bu yerlerde alınması
gereken güvenlik önlemlerini ikaz için yeterli değilse, Ek–III’ün 1 inci bölümünde belirtilenlere
uygun olarak ikaz iĢareti bulundurulacak veya iĢaretlenecektir.
11.2. EK – II ĠġARET LEVHALARIYLA ĠLGĠLĠ ASGARĠ GEREKLER
1.
Temel nitelikler
1.1. Kendi özel amaçlarına göre; yasaklama, uyarı, emir, kaçıĢ yolu, acil durumlarda kullanılacak ya
da yangınla mücadele amaçlı ekipmanı belirten ve benzeri iĢaret levhalarının biçim ve renkleri bölüm
3’te verilmiĢtir.
1.2. Piktogramlar mümkün olduğunca yalın olacak ve sadece temel ayrıntıları içerecektir.
1.3. Aynı anlamı veriyorsa ve yapılan değiĢiklik ya da düzenleme anlamını belirsiz hale
getirmeyecekse, kullanılan piktogramlar bölüm 3’te belirtilenlerden biraz farklı ya da daha ayrıntılı
olabilir.
1.4. ĠĢaret levhaları kullanıldıkları ortama uygun, darbeye ve hava koĢullarına dayanıklı malzemeden
yapılacaktır.
1.5. ĠĢaret levhalarının boyutları ile kolorimetrik ve fotometrik özellikleri, bunların kolayca
görülebilir ve anlaĢılabilir olmalarını sağlayacaktır.
2.
Kullanım koĢulları
2.1. ĠĢaret levhaları özel bir tehlike olan yerlerin ve tehlikeli cisimlerin hemen yakınına, genel tehlike
olan yerlerin giriĢine, engeller dikkate alınarak, görüĢ seviyesine uygun yükseklik ve konumda, iyi
aydınlatılmıĢ, eriĢimi kolay ve görünür bir Ģekilde yerleĢtirilecektir. Doğal ıĢığın zayıf olduğu yerlerde
fluoresan renkler, reflektör malzeme veya yapay aydınlatma kullanılacaktır.
2.2. ĠĢaret levhasının gösterdiği durum ortadan kalktığında, iĢaret levhası da kaldırılacaktır.
126
3.
Kullanılacak iĢaret levhaları
3.1. Yasaklayıcı iĢaretler
Temel nitelikler
- Daire biçiminde,
- Beyaz zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi (kırmızı
kısımlar iĢaret alanının en az % 35’ini kapsayacaktır)
Sigara Ġçilmez
Sigara içmek ve açık alev
kullanmak yasaktır
Yaya giremez
Suyla söndürmek yasaktır
Ġçilmez
Yetkisiz kimse giremez
ĠĢ makinası giremez
Dokunma
3.2. Uyarı iĢaretleri
Temel nitelikler
- Üçgen Ģeklinde
- Sarı zemin üzerine siyah piktogram, siyah çerçeve (sarı kısımlar iĢaret alanının en az
% 50’sini kapsayacaktır)
127
Parlayıcı madde veya yüksek ısı
Patlayıcı madde
Toksik (Zehirli) madde
AĢındırıcı madde
Radyoaktif madde
Asılı yük
ĠĢ makinası
Elektrik tehlikesi
Tehlike
Lazer ıĢını
Oksitleyici madde
Ġyonlayıcı olmayan radyasyon
Kuvvetli manyetik alan
Engel
DüĢme tehlikesi
Biyolojik risk
DüĢük sıcaklık
Zararlı veya tahriĢ edici madde
128
3.3. Emredici iĢaretler
Temel nitelikler
- Daire biçiminde,
- Mavi zemin üzerine beyaz piktogram (mavi kısımlar iĢaret alanının en az % 50’sini
kapsayacaktır)
Gözlük kullan
Baret giy
Eldiven giy
Maske kullan
ĠĢ ayakkabısı giy
Yaya yolunu kullan
Koruyucu elbise giy
Yüz siperi kullan
Emniyet kemeri kullan
Genel emredici iĢaret
(gerektiğinde baĢka iĢaretle
birlikte kullanılacaktır)
3.4. Acil çıkıĢ ve ilkyardım iĢaretleri
Temel nitelikler
- Dikdörtgen veya kare biçiminde,
- YeĢil zemin üzerine beyaz piktogram (yeĢil kısımlar iĢaret alanının en az % 50’sini
kapsayacaktır)
129
Acil çıkıĢ ve kaçıĢ yolu
Yönler (Yardımcı bilgi iĢareti)
Ġlk Yardım
Güvenlik duĢu
Sedye
Göz duĢu
Acil yardım ve ilk yardım telefonu
3.5.Yangınla mücadele iĢaretleri
Temel nitelikler
- Dikdörtgen veya kare biçiminde,
- Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogram (kırmızı kısımlar iĢaret alanının en az % 50’sini
kapsayacaktır)
Yangın Hortumu
Yangın Merdiveni
Yangın Söndürme Cihazı
Yönler (Yardımcı bilgi iĢareti)
130
Acil Yangın Telefonu
11.3. EK – III BORU VE KAPLAR ÜZERĠNDEKĠ ĠġARETLER ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ
GEREKLER
1. Ġçinde tehlikeli madde veya preparatların bulunduğu veya depolandığı kaplar ile bunları ihtiva eden
veya taĢıyan, görünür borular; yürürlükteki mevzuata uygun olarak, renkli zemin üzerinde piktogram
veya sembol bulunan etiket ile iĢaretlenecektir.
Birinci paragrafta belirtilen etiketler;
- Aynı piktogram veya semboller kullanılarak, Ek–II’de verilen uyarı iĢaretleri ile
değiĢtirilebilir.
- Tehlikeli madde veya preparatın adı ve/veya formülü ve tehlikesi hakkında ek bilgileri de
içerebilir.
2. ĠĢaretler; katlanmaz, kendinden yapıĢkanlı ya da boyama biçiminde olacak ve görünür yüzeylere
yerleĢtirilecektir.
3. Bu Ek’in 1 inci bölümünde belirtilen iĢaretler, Ek–II, bölüm 1.4.’te belirtilen temel niteliklerde
olacak ve Ek–II, bölüm 2’de yer alan iĢaret levhalarının kullanımıyla ilgili Ģartları yerine getirecektir.
4. Borular üzerinde kullanılan iĢaretler, 1, 2 ve 3 üncü bölümlerde belirtilen hususlar ile birlikte,
vanalar ve bağlantı yerleri gibi tehlikeli noktaların yakınına görünür Ģekilde ve uygun aralıklarla
konulacaktır.
5. Önemli miktarda tehlikeli madde ya da preparat depolanan alanlar, odalar veya kapalı yerler, Ek–II,
bölüm 3.2’de yer alan uygun ikaz iĢareti ile belirtilecek veya Ek–III, bölüm 1’de belirtilen Ģekilde
iĢaretlenecektir.
DeğiĢik tehlikeli madde ya da preparatın depolandığı yerlerde, genel tehlikeyi belirten uyarı iĢareti
kullanılabilir.
Bu iĢaret veya etiketler depolama bölgesinin yakınına ya da depo için kullanılan odanın giriĢ kapısına
yerleĢtirilecektir.
131
11.4.
EK – IV
YANGINLA MÜCADELE ĠġARETLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ
GEREKLER
Genel hususlar
1. Bu Ek yangınla mücadele amacıyla kullanılan ekipmana uygulanır.
2. Yangınla mücadele ekipmanı özel bir renk ile belirtilecek ve yerini bildiren bir iĢaret levhası
ve/veya bu gibi ekipmanın bulunduğu yer ya da eriĢim noktaları için özel bir renk kullanılacaktır.
3. Bu tür ekipmanı belirlemede kırmızı renk kullanılacaktır. Kırmızı alan, ekipmanın kolayca
tanınabilmesi için yeterince geniĢ olacaktır.
4. Bu tür ekipmanın bulunduğu yeri iĢaretlemek için Ek–II, bölüm 3.5’te verilen iĢaret levhaları
kullanılacaktır.
11.5. EK – V
ENGELLER, TEHLĠKELĠ YERLER VE TRAFĠK YOLLARINI BELĠRLEMEK ĠÇĠN
KULLANILAN ĠġARETLER ĠLE ĠLGĠLĠ ASGARĠ GEREKLER
1.
1.1.
Engeller ve tehlikeli yerlerde kullanılan iĢaretler
Engellere çarpma, düĢme ya da nesnelerin düĢme tehlikesinin bulunduğu yerler; iĢletme
tesisleri içinde iĢçilerin çalıĢmaları esnasında dolaĢtıkları bölgelerde, birbirini takip eden sarı ve siyah
ya da kırmızı ve beyaz renk Ģeritleriyle iĢaretlenecektir.
1.2.
ĠĢaretlerin boyutu, engelin ya da tehlikeli bölgenin büyüklüğü ile orantılı olacaktır.
1.3.
Sarı–siyah ya da kırmızı–beyaz Ģeritler yaklaĢık olarak 45 derece açıyla ve aynı büyüklükte
boyanacaktır.
1.4.
2.
2.1.
Örnek:
Trafik yollarının iĢaretlenmesi
ÇalıĢma yerlerinin kullanım biçimi ve ekipmanlar, iĢçilerin korunmasını gerektiriyorsa; araç
trafiğine açık yollar, zemin rengi de dikkate alınarak, açıkça seçilebilir Ģekilde, sarı ya da beyaz renkli
sürekli Ģeritlerle belirtilecektir.
2.2.
ġeritler; araçlar ile araçlara yakın bulunabilecek nesneler arasında ve araçlarla yayalar
arasında, emniyetli bir mesafeyi belirtecek Ģekilde çizilecektir.
132
Tesislerin açık alanlarındaki sürekli trafiğin olduğu yollar, uygun bariyerler ve kaldırımlar
2.3.
yoksa, uygulanabilir olduğu ölçüde, yukarıda belirtildiği Ģekilde iĢaretlenecektir.
11.6. EK – VI IġIKLI ĠġARETLER ĠÇĠN ASGARĠ KURALLAR
1.
Genel hususlar
IĢıklı iĢaretler, kullanım amacına ve Ģartlarına uygun olarak, bulunduğu ortama göre iyi
1.1.
görünür ve seçilir olacak, aĢırı ıĢık nedeniyle parlamayacak veya yetersiz ıĢık nedeniyle görünürlüğü
azalmayacaktır.
IĢıklı iĢaretlerin sinyal gönderen ıĢıklı alanı, tek renk ya da belirli bir zemin üzerinde
1.2.
piktogramdan ibaret olacaktır.
1.3.
Kullanılan tek renk Ek–I, bölüm 4’te yer alan renk tablosuna uygun olacaktır.
1.4.
ĠĢaret bir piktogram içeriyorsa, bu piktogram Ek–II’de belirtilen ilgili kuralların hepsine uygun
olacaktır.
2.
2.1.
Özel kullanım kuralları
Bir aygıt hem sürekli hem de aralıklı iĢaretler gönderiyorsa, aralıklı gönderilen iĢaret sürekli
iĢaretin belirttiğinden daha fazla tehlikeli bir durumu ya da daha acil olarak yapılması
istenen/emredilen müdahale ya da eylemi ifade eder. IĢığın yanık kalma ve sönük kalma süreleri
aĢağıdaki gibi olacaktır.
-
mesajın tam olarak anlaĢılmasını sağlayacak ve
-
diğer ıĢıklı iĢaretlerle veya sürekli yanan ıĢıklı iĢaretlerle karıĢmayacaktır.
2.2. Yanıp sönen ıĢıklı iĢaret, sesli sinyal yerine ya da sesli sinyalle birlikte kullanılıyorsa, aynı
kodlama kullanılacaktır.
2.3. Ciddi bir tehlikeyi bildiren yanıp sönen ıĢıklı iĢaretler, özel olarak gözlem altında tutulacak ve
yedek bir lamba bulundurulacaktır.
11.7. EK – VII SESLĠ SĠNYALLER ĠÇĠN ASGARĠ KURALLAR
1.
1.1.
Genel hususlar
Sesli sinyaller;
(a)
ortam gürültüsünden hayli yüksek, ancak aĢırı derecede yüksek ve zarar verici olmayacak
Ģekilde duyulabilir bir ses düzeyinde olacak ve
(b)
teknik özellikleri itibariyle kolaylıkla tanınabilir, diğer sesli sinyaller ile ortamdaki
seslerden açıkça ayırt edilebilir olacaktır.
133
1.2.
Eğer bir aygıt sabit ve değiĢken frekansta sesli sinyal yayıyorsa; aygıtın yaydığı değiĢken
frekanslı sinyal, sabit frekanslı sinyale göre daha tehlikeli bir durumu veya daha acil olarak yapılması
istenen/emredilen müdahale ya da eylemi ifade eder.
2.
Kodlama
Tahliye iĢaretleri sürekli olacaktır.
11.8. EK – VIII SÖZLÜ HABERLEġME ĠÇĠN ASGARĠ KURALLAR
1.
1.1.
Genel hususlar
Bir veya birden fazla kiĢiler arasında yapılan sözlü haberleĢmede; belirli bir formda veya
kodlanmıĢ haldeki kısa metinler, cümleler, kelime veya kelime grupları kullanılacaktır.
1.2.
Sözlü mesajlar mümkün olduğunca kısa, yalın ve açık olmalıdır. KonuĢanın konuĢma becerisi
ve dinleyenin duyma yeteneği güvenilir bir sözlü iletiĢime uygun olacaktır.
1.3.
Sözlü haberleĢme doğrudan insan sesi veya uygun bir vasıtayla yayınlanan insan sesi ya da
yapay insan sesi ile olacaktır.
2.
2.1.
Özel kullanım kuralları
Sözlü haberleĢmede yer alan kiĢiler, sağlık ve güvenlik açısından istenilen davranıĢı
yapabilmeleri için sözlü mesajı doğru telaffuz edebilecek ve anlayabilecek seviyede kullanılan dili
bileceklerdir.
2.2.
Sözlü iletiĢim, el–kol hareketleri yerine ya da onlarla birlikte kullanıldığında aĢağıda verilen
komutlar kullanılacaktır.
– baĢlat
:
bir iĢlem veya hareketi baĢlatmak için
– dur
:
bir hareketi durdurmak veya sona erdirmek için
– tamam
:
bir iĢlemi sona erdirmek için
– yukarı
:
bir yükü yukarı kaldırmak için
– aĢağı
:
bir yükü aĢağı indirmek için
– ileri – geri – sağ – sol :
(Bu komutlar uygun el hareketleri ile eĢgüdümlü olacak Ģekilde
kullanılacaktır.)
– kes
– çabuk
acil olarak durdurmak için
:
:
güvenlik nedeniyle bir hareketi hızlandırmak için
134
11.9. EK – IX EL ĠġARETLERĠ ĠÇĠN ASGARĠ GEREKLER
1.
Özellikler
El iĢaretleri kesin, yalın, yapılması ve anlaĢılması kolay olacak ve benzer iĢaretlerden belirgin bir
Ģekilde farklı olacaktır.
Aynı anda iki kol birden kullanılıyorsa, bunlar simetrik olarak hareket ettirilecek ve bir harekette
sadece bir iĢaret verilecektir.
Yukarıdaki Ģartlara uymak, aynı anlamı vermek ve anlaĢılabilir olmak kaydıyla 3 üncü bölümde
gösterilen iĢaretlerden biraz farklı veya daha detaylı iĢaretler kullanılabilir.
2.
Özel kullanım kuralları
2.1. ĠĢaretçi
Operatör
: El–kol hareketleri ile ĠĢaretleri veren kiĢi,
: ĠĢaretçinin talimatları ile hareket eden kiĢi
ĠĢaretçi, operatöre manevra talimatlarını vermek için el–kol hareketleri kullanacaktır.
ĠĢaretçi, kendisi tehlikeye düĢmeyecek Ģekilde, bulunduğu yerden bütün manevraları görsel
2.2.
olarak izleyebilmelidir.
ĠĢaretçinin esas görevi; manevraları yönlendirmek ve manevra alanındaki iĢçilerin güvenliğini
2.3.
sağlamaktır.
Yukarıda, 2.2.’deki Ģart yerine getirilemiyorsa ek olarak bir veya daha fazla iĢaretçi
2.4.
konuĢlandırılacaktır.
Operatör, almıĢ olduğu emirleri güvenlik içerisinde yerine getiremeyeceği durumlarda
2.5.
yürütmekte olduğu manevrayı durdurarak yeni talimat isteyecektir.
Yardımcı unsurlar:
2.6.
-
Operatör, iĢaretçiyi kolaylıkla fark edebilmelidir.
-
ĠĢaretçi, ceket, baret, kolluk veya kol bandı gibi ayırt edici eĢyalardan bir veya daha
fazlasını giyecek ya da uygun bir iĢaret aracı taĢıyacaktır.
-
Ayırt edici eĢyalar; parlak renkli, tercihen hepsi aynı renkte ve sadece iĢaretçilere özel
olacaktır.
3.
KodlanmıĢ iĢaretler.
Genel hususlar
AĢağıda verilen kodlanmıĢ iĢaretler, belirli sektörlerde aynı manevralar için kullanılacaktır.
135
A.
Genel ĠĢaretler
Anlamı
Tarifi
BAġLAT
Avuç içleri öne bakacak Ģekilde
Hazır ol
her iki kol yere paralel
ġekil
BaĢlama komutu
DUR
Avuç içi öne bakacak Ģekilde
Kesinti / ara
sağ kol yukarı kalkık
Hareketi durdur
B.
TAMAM
Her iki kol göğüs hizasında eller
ĠĢlemin sonu
kenetli
Dikey hareketler
Anlamı
KALDIR
Tarifi
Sağ kol avuç içi öne bakacak
Ģekilde yukarı kalkıkken yavaĢça
daire çizer
ĠNDĠR
Sağ kol avuç içi içeri bakacak
Ģekilde yere doğru indirilmiĢken
yavaĢça daire çizer
DÜġEY MESAFE
Mesafe her iki elin arasındaki
boĢlukla ifade edilir
136
ġekil
C.
Yatay Hareketler
Anlamı
ĠLERĠ
Tarifi
ġekil
Her iki kol avuç içleri yukarı
bakacak Ģekilde bel hizasında
bükülüyken kollar dirsekten
kırılarak yukarı hareket eder
GERĠ
Her iki kol avuç içleri aĢağı
bakacak Ģekilde göğüs önünde
bükülüyken kollar dirsekten
kırılarak yavaĢça gövdeden
uzaklaĢır
SAĞ
Sağ kol avuç içi yere bakacak
Manevracının sağı
Ģekilde yere paralel sağa
uzatılmıĢken sağa doğru yavaĢça
küçük hareketler
SOL
Sol kol avuç içi yere bakacak
Manevracının solu
Ģekilde yere paralel sola
uzatılmıĢken sola doğru yavaĢça
küçük hareketler
YATAY MESAFE
Eller arasındaki boĢluk mesafeyi
ifade eder
D.
Tehlike
Anlamı
Tarifi
TEHLĠKE
Avuç içleri öne bakacak Ģekilde
Acil dur.
her iki kol yukarı kalkık
HIZLI
Bütün hareketler daha hızlı
YAVAġ
Bütün hareketler daha yavaĢ
137
ġekil
12. YAPI ĠġLERĠNDE ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ TÜZÜĞÜ
BĠRĠNCĠ KISIM
Genel Hükümler
Madde 1 - ĠĢ Kanunu kapsamına giren yapı iĢlerinde, ĠĢçi Sağlığı ve iĢ Güvenliği Tüzüğünde
öngörülenlerden baĢka alınacak sağlık ve güvenlik tedbirleri bu Tüzükte belirtilmiĢtir.
Madde 2 - Bu Tüzükte geçen ―yapı iĢleri‖ deyimi, maden ocakları hariç olmak üzere, yerüstü veya
yeraltında, su üstü veya su altında yapılan bina, set, baraj, yol, demiryolu, havai hat, tünel, metro,
köprü, çelik yapı ve montajı, iskele, liman, gemi inĢaatı, dalgakıran, kanalizasyon, lağım, kuyu, kanal,
duvar ve benzeri inĢaat, tamirat, tadilat ve yıkım iĢlerini; toprak kazı, yarma ve doldurma iĢlerini;
elektrik, sıhhi tesisat ve kalorifer tesisatı iĢlerini; dülgerlik, marangozluk, sıva, badana ve boya iĢlerini;
bu iĢlerde kullanılan sabit ve hareketli makine ve tesislerin kullanılmasını kapsar.
Madde 3 - Her iĢveren, yapı iĢyerlerinde iĢçilerin sağlığını ve iĢ güvenliğini sağlamak için, bu
Tüzükte belirtilen koĢulları yerine getirmekle ve gerekli araç ve gereçleri eksiksiz bulundurmakla
yükümlüdür.
ĠĢçiler de, bu yoldaki usul ve koĢullara uymak zorundadırlar.
Madde 4 - Her iĢveren, yapı iĢlerini, fenni yeterliği bulunan kiĢilerin, teknik gözetimi ve sorumluluğu
altında yürütecektir.
Madde 5 - ĠĢveren, birinci sayfası ÇalıĢma Bakanlığınca saptanacak örneğe uygun ve diğer sayfaları
bir asıl ve bir suret olacak Ģekilde bir yapı iĢ defterini, iĢyerinde bulundurmakla yükümlüdür.
Bu defter iĢveren tarafından iĢyerinin bağlı bulunduğu bölge çalıĢma müdürlüğüne her sayfası
mühürletilmek suretiyle onaylattırılır.
Yapı iĢ defteri 4 üncü maddede belirtilen sorumlu kiĢi tarafından tutulur.
Yapı iĢ defterine bu Tüzüğün ilgili maddelerinde belirtilen hususlar ve gerekli diğer bilgiler iĢlenir.
Yapı iĢ defterinin, istenmesi halinde, iĢyerini teftiĢ ve kontrole yetkili memurlara gösterilmesi
zorunludur.
Yetkililer gerekli gördükleri tavsiyeleri bu defterlere yazabilirler.
138
ĠKĠNCĠ KISIM
Yapı ĠĢlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 6 - Yapı iĢlerinin gündüz yapılması esastır. Karanlıkta veya gece çalıĢılmasının gerekli veya
zorunlu bulunduğu hallerde, çalıĢma yerinin ve geçitlerin yeterince ve uygun Ģekilde aydınlatılması ve
iĢ güvenliğinin sağlanması gereklidir.
Madde 7 - Yapı iĢlerinde kullanılan iskeleler, platformlar, geçitler, korkuluklar, merdiven
parmaklıkları, güvenlik halatları ve güvenlik fileleri, zincirler, kablolar ve diğer koruma tedbirlerine
ait araç ve gereçler ve iĢçilere verilen güvenlik kemerleri ile diğer malzeme ve araçlar; yapılan iĢe
uygun ve iĢçileri her çeĢit tehlikeden korumaya yeterli olacak ve kullanılan tesisat, tertibat, malzeme
veya araçlar, kaldırabilecekleri yüke dayanacak nitelik ve sağlamlıkta bulunacak; alet, parça, malzeme
gibi cisimlerin düĢmesi muhtemel yerlerde çalıĢacak iĢçilere koruma baĢlığı (baret) verilecektir.
Madde 8 - Yapı alanı içindeki tehlikeli kısımlar, açıkça sınırlandırılacak ve buralara görünür Ģekilde
yazılmıĢ uyarma levhaları konulacak ve geceleri kırmızı ıĢıklarla aydınlatılacaktır.
Madde 9 - Yapının devamı süresince sivri uçları veya keskin kenarları bulunan malzeme ve artıklar,
geliĢi güzel atılmayacak ve ortaklıkta bulundurulmayacaktır.
Madde 10 - Yapı iĢyerinde kazaya sebep olacak veya çalıĢanları tehlikeli durumlara düĢürecek Ģekilde
malzeme istif edilmeyecek ve araçlar geliĢi güzel yerlere bırakılmayacaktır.
Madde 11 - Tavan veya döĢemelerdeki boĢluk ve deliklere korkuluk yapılacak veya bu deliklerin
üstleri geçici bir süre için uygun Ģekilde kapatılacaktır.
Madde 12 - Yapı iĢyerinde çalıĢanların birlikte korunmaları sağlanamadığı hallerde, yapılan iĢlerin
özelliği itibar ile gerekli kiĢisel korunma araçları verilecektir. Bu araçlar iĢçilerin fizik yapılarına
uygun olacaktır. Bir iĢçinin kullandığı koruyucu araçlar baĢka iĢçilere verilmeden önce uygun Ģekilde
temizlenecektir.
Madde 13 - Yüksekliği tabandan itibaren 3 metreden daha fazla olan ve düĢme veya kayma tehlikesi
bulunan yerlerde çalıĢanlarla, kiremit döĢeyicilerine, oluk ve her türlü dıĢ boya iĢleri yapanlara, gırgır
vinçlerini çalıĢtıranlara ve kuyu, lağım, galeri ve benzeri derinliklerde çalıĢanlara güvenlik kemerleri
verilecek ve iĢçiler de verilen bu kemerleri kullanacaklardır.
139
Madde 14 - Çatılarda veya eğik yüzeylerde yapılan iĢlerde kullanılan yapı iskeleleri uygun
korkuluklarla donatılacaktır.
Bu korkuluklar aynı zamanda dengesini kaybetmiĢ bir iĢçinin düĢmesine engel olabilecek sağlamlıkta
yapılacaktır.
Madde 15 - Cam, saç ve çimento harçlı levhalardan yapılmıĢ veya eskimiĢ, yıpranmıĢ ve dayanıklılığı
azalmıĢ çatılarda, çatı merdiveni kullanılacak ve buralarda tam güvenlik sağlanmadıkça
çalıĢılmayacaktır.
Madde 16 - Kuvvetli rüzgar alan iĢ yerlerinde gerekli güvenlik tedbirleri alınmadan iĢçiler
çalıĢtırılmayacaktır.
Madde 17 - Yapı alanında kamyon ve benzeri taĢıt ve araçlar kullanıldığında bunların giriĢ ve çıkıĢları
için uygun bir Ģekilde iĢaretlenmiĢ yerler ayrılacak ve bu taĢıtların bütün manevraları bir gözetici
tarafından yönetilecektir. Ayrıca bu araçların manevra ve park yerleri belirtilmiĢ olacak, kısa bir süre
için de olsa araçlar, gerekli güvenlik tedbirleri sağlanmadıkça sürücüsüz bırakılmayacaktır.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Kazı ĠĢlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 18 - Belediye sınırları içinde meskûn bölgelerde, yapı kazılarına baĢlamadan önce yapı
alanının çevresi ortalama 2 metre yükseklikte tahta perde ile çevrilecek, payandaları içten vurulacak ve
bunlar yapının bitimine kadar bu Ģekilde korunacaktır.
Yapının oturacağı alanın çevresinin açık ve geniĢ olması halinde tahta perde yerine kazı sınırı
gerisinden baĢlamak üzere 90 – 100 santimetre yükseklikte bir korkuluk yapılacaktır.
Madde 19 - ĠĢyerlerindeki trafiğe açık yolların kesiĢtikleri yerler uygun Ģekilde kırmızı renkte
ıĢıklandırılacaktır.
Madde 20 - Kazı iĢlerinin yapılacağı yerlerde; elektrik kabloları, gaz boruları, su yolları, kanalizasyon
ve benzeri tesisatın bulunup bulunmadığı önceden araĢtırılacak ve duruma göre gereken tedbirler
alınacaktır. Kazı sırasında, zehirli ve boğucu gaz bulunduğu anlaĢıldığı hallerde, iĢçiler, derhal oradan
uzaklaĢtırılacak; gaz çıkıĢı önlenecek ve biriken gaz boĢaltılmadıkça kazı iĢlerine baĢlanmayacaktır.
Madde 21 - Kazıların her bölümü 4 üncü maddede belirtilen sorumlularca her gün en az bir defa
kontrol edilecek ve çalıĢılmasında bir sakınca olmadığı sonucuna varılırsa iĢe devam edilecek;
çalıĢılmasında sakınca olduğu anlaĢılırsa sakınca giderilinceye kadar iĢ durdurulacaktır.
Her iki halde de, durum, yapı iĢ defterine yazılıp imza edilecektir.
140
Madde 22 - Genellikle kazı iĢleri, yukarıdan aĢağıya doğru ve toprağın dayanıklılığı ile orantılı bir Ģev
verilmek suretiyle yapılacaktır.
Madde 23 - Sert kaya, sert Ģist, betonlaĢmıĢ çakıl, sert kalker, killi Ģist kaya, gre ve konglomera gibi
kendini tutabilen zeminlerde yetkililerin gerekli gördüğü hallerde ve Ģevsiz yapılmak zorunluluğu
bulunan 150 santimetreden daha derin kazılarda, yan yüzler uygun Ģekilde desteklenmek veya iksa
edilmek suretiyle tahkim olunacak ve iksa için kullanılacak kalas baĢları, kazı üst kenarından 20
santimetre yukarı çıkarılacaktır.
Ġksanın yeterliliği iĢ süresince kontrol edilerek sonuçlar yapı iĢ defterine kaydedilecektir.
Madde 24 - Açıkta yapılan kazı iĢlerinde, 150 santimetreden daha derin toprak yığınlarının ve her
derinlikte yapılan temel ve kanal kazılarında yan cidarların altlarını Ģerit gibi kazarak yukarıdan
çökertmek yasaktır.
Madde 25 - 150 santimetreden daha derin olan kazı iĢlerinde, iĢçilerin inip çıkmaları için yeteri kadar
el merdivenleri bulundurulacaktır. Ġksa tertibatını ve desteklerini, inip çıkma için kullanmak yasaktır.
Madde 26- Kuyu ve lağım çukurları gibi derin yerlerde çalıĢtırılacak iĢçilere güvenlik kemeri ve
sinyal ipleri gibi uygun koruyucu araçlar verilecektir.
Gerekli durumlarda, bu gibi çalıĢma yerlerine, temiz hava sağlanacaktır.
Madde 27 - Kazı iĢlerinde yağıĢ sırasında iĢçi çalıĢtırılmaz.
YağıĢın durmasından ve güvenlik tedbirlerinin alınmasından sonra iĢçi çalıĢtırılabilir.
Arazi durumuna göre, muhtemel su baskınlarına karĢı gereken tedbirler alınacaktır.
Madde 28 - ĠĢveren, yağıĢlı havalarda, iĢçilerin ıslanmalarını önlemek için, kendilerini koruyacak
kapalı bir yer sağlamakla yükümlüdür.
ĠĢçiler ıslak elbise ile çalıĢtırılamaz.
Madde 29 - Su içinde çalıĢmayı gerektiren hallerde, iĢçilere, uygun lastik çizmeler verilecektir. Diz
boyunu aĢan suların yenilmesi için ayrıca gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 30 - Ekskavatör, buldozer ve benzeri makinelerle yapılan kazılarda bu makinelerin hareket
alanı içinde iĢçi çalıĢtırılmaz. Bu makinelerin üzerinde ehliyetli operatörden baĢka kimse
bulundurulamaz.
141
Madde 31 - Kazılan toprağı dıĢarıya taĢıyacak araçların kazı yerine kolaylıkla girip çıkmalarını
sağlayacak rampa eğimleri 35 dereceden fazla olamaz. Bunun sağlanamadığı hallerde yük asansörleri
kullanılacaktır.
Rampalarda birden fazla araç bulundurulamaz.
Madde 32 - Kazıdan çıkan toprak, kaymasına engel olmak üzere, toprak cinsinin gerektirdiği uzaklığa
atılacaktır. Bunun mümkün olmaması halinde kazıda gerekli iksa yapılacaktır.
Madde 33 - Kazının, komĢu bir yapıyı devamlı veya geçici olarak tehlikeye soktuğu hallerde, yapı
tekniğinin gerektirdiği tedbirler alınacaktır.
Madde 34 - Maden ocakları hariç inĢaat yapmak amacıyla açılan kuyu, tünel veya yeraltı galerilerinde
yapılan tahkimat her posta değiĢiminde kontrol edilecek ve sonuçlar günlük yapı iĢ defterine yazılarak
imzalanacaktır.
Yeraltı iĢlerinde, çökme ve parça düĢmeleriyle su baskınlarına karĢı gereken tedbirler alınacaktır.
Madde 35 - Dinamit veya diğer patlayıcı maddelerin kullanıldığı hallerde 100 metre uzaklıktaki
çevrede kavlak muayenesi yapılacaktır.
Bu maddelerin kullanılmasından sonra en az bir saat geçmeden ve yetkili eleman tarafından sakınca
olmadığı saptanmadan kuyu, tünel, galeri ve benzeri yerlere girilmesi yasaktır.
Bu hususlar yapı iĢ defterine yazılır.
Madde 36 - Yeraltı iĢlerinde, delme ve kazma sırasında iĢçilerin sağlığını koruyacak ve güvenliğini
sağlayacak yeterli ve uygun havalandırma tesisatı yapılacaktır.
Madde 37 - ÇeĢitli gazların hava ile patlayıcı bir karıĢım meydana getirebileceği yeraltı iĢlerinde, açık
alevli lamba veya cihazlar kullanılmayacaktır.
Madde 38 - Kuyu, tünel, galeri ve benzeri yerlerin örme duvar veya betonla takviyesinde gerekli
tedbirler alınacaktır.
Madde 39 - Kaya kazılmasını gerektiren yeraltı iĢlerinde, sulu delici makineler kullanılacak veya
tozların iĢçilerin sağlığına zarar vermemesi için gerekli diğer tedbirler alınacaktır.
Madde 40 - Patlayıcı maddelerin kullanıldığı veya serbest silisin bulunduğu yerlerde, kazı toprağı
ıslatılacaktır.
142
Madde 41 - Yeraltı çalıĢmalarında, bucurgat baĢında devamlı bir iĢçi bulundurulacaktır. Derinliğin 6
metreyi aĢtığı hallerde, elle çalıĢtırılan bucurgat en az 2 iĢçi tarafından kullanılacaktır.
Madde 42 - Derinliği 25 metreyi aĢan kuyularda, iĢçilerin kuyuya inip çıkmaları için kullanılan
bucurgatlar veya vinçler fren tertibatlı olacak ve motorla iĢletilecektir.
Madde 43 - Su baskını olasılığı bulunan arazide yapılan galeri çalıĢmalarında, iĢçilerin hızla
boĢaltılmasını sağlayacak çıkıĢ yerleri bulundurulacak veya yeterli sayıda yükseltilmiĢ hücreler
yapılması gibi uygun tedbirler alınacaktır.
Madde 44 - Galerilerin tabanlarında bulunan boĢluklar, seviye farkları, daralan geçitler, alçak
kemerler, araba veya katarların yolları ve geçitleri gibi iĢçiler için bir tehlike veya sıkıĢıklık gösteren
engeller, uygun ve yeterli bir Ģekilde aydınlatılacaktır.
Madde 45 - TaĢıt araçlarının kullanıldığı galerilerde yeterli bir aydınlatmanın yapılamaması halinde,
çalıĢılan yerler iyice görülebilecek Ģekilde ıĢıklarla iĢaretlendirilecek ve taĢıt katarlarının önünde
beyaz, arkasında kırmızı ıĢıklar yakılacak veya arkalarında aynı rengi aynı derecede yansıtacak
kedigözü veya benzeri iĢaret bulundurulacaktır.
Madde 46 - Yeterli ve sabit bir aydınlatmanın sağlandığı galerilerin ağızlarında, taĢıt veya katarın
durma yolunu uygun Ģekilde aydınlatmaya yeterli bir projektör bulundurulacaktır.
Madde 47 - Elektrikle aydınlatılmıĢ yeraltı iĢyerlerinde, akımın kesilmesi halinde iĢçilerin
boĢaltılmalarını sağlamak ve ancak bu sürede kullanılmak üzere madenci lambaları veya fenerleri
yahut benzeri uygun aydınlatma araçları bulundurulacaktır.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Yapı Ġskelelerinde ve Merdivenlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Birinci Bölüm
Ġskelelerde Alınacak Genel Güvenlik Tedbirleri
Madde 48 - Yapı iskeleleri, ancak sorumlu ve yetkili teknik elemanın yönetimi altında, tecrübeli
ustalara iskele ölçüleri ve malzeme özellikleri göz önünde bulundurularak kurdurulacak veya
söktürülecektir.
Ġskeleler, sık sık ve en az ayda bir kere muayene ve kontrol edilecek ve sonuçlar yapı iĢ defterine
yazılacaktır.
Ġskeleler her fırtınadan sonra kontrol edilecektir.
143
Madde 49 - Ġskelelerin taĢıyabilecekleri en çok ağırlık, levhalar üzerine yazılarak iskelenin uygun ve
görülebilir yerlerine asılacaktır.
Bu ağırlıklardan fazla bir yükün iskelelere yüklenmesi yasaktır.
Madde 50 - Ġskelelerin yağmur, kar, buz veya benzeri nedenlerle kayganlaĢması halinde, kaymayı
önleyecek tedbirler alınacaktır.
Madde 51 - Ġskelelerde görülecek arızalar derhal onarılacak, zayıf kısımlar kuvvetlendirilecek veya
yenileri ile değiĢtirilecektir.
Ġskeleler üzerine moloz ve artıklar ile geçiĢi engelleyecek malzeme bırakılmayacaktır.
Madde 52 - Vinç veya benzeri makinelerin kullanılmasında, yüklenen malzemenin iskeleye takılarak
iskelenin yıkılmasını veya herhangi bir kaza veya zararı önleyecek gerekli tedbirler alınacaktır.
Ġkinci Bölüm
AhĢap Ġskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 53 - AhĢap iskelelerde kullanılacak kereste, düzgün, sıkı dokulu, çıralı ve sağlam olacak,
üzerinde fazla budak bulunmayacaktır.
Madde 54 - Iskarta, tamir edilmiĢ ve boyanmıĢ kereste ve tahtalar iskele yapımında kullanılmaz.
Ġskelelerde kullanılacak kerestelerin, cinslerine göre taĢıyabilecekleri en çok yüke dayanabilecek
standart kesitleri hesap edilecek ve bu kesitlerden daha küçük kesitli kereste kullanılmayacaktır.
Madde 55 - Ġskelelerde gerekli dayanıklılığı sağlayacak çivi, buldoğ gibi bağlantı malzemesi
kullanılacaktır.
Çiviler tam uzunluklarıyla ve sivri uçları arka taraftan çıkacak Ģekilde çakılacak bu uçlar uygun
Ģekilde gömülecektir.
Yaralı ve paslı çiviler iskele iĢlerinde kullanılamaz.
Madde 56 - Ġskelelerin platform, geçit veya benzeri yerlerinde kullanılacak kalaslar, uzunluğu
doğrultusunda eksiz, yan yana ve aralıksız olarak konacaktır.
Kalas uçları iskele bitiminde kendi uzunluğunun 1/10 undan fazla çıktığı hallerde, o kısma geçmeyi
önleyecek uygun korkuluklar yapılacaktır.
144
Madde 57 - Sıva, badana ve tamirat gibi iĢler için yapılan ve yük taĢımayan iskele geniĢlikleri 80
santimetreden dar yapılmayacak, döĢemelerinde en az iki adet 5x20 santimetre kesitten daha küçük
kesitte kalas kullanılmayacak ve bu kalaslar birbirlerine 60 santimetrede bir enine olmak üzere alttan
2,5x5 santimetrelik çıtalarla bağlanacaktır.
Madde 58 - Tuğla duvar, taĢ duvar ve kaplama gibi iĢler için yapılan ve yük taĢıyan iskelelerin
geniĢlikleri, 120 santimetreden az ve bunların duvar yüzüne olan uzaklıkları ise, 10 santimetreden
fazla olmayacak, döĢemelerde hiç bir Ģekilde boĢluk ve aralık bırakılmayacaktır.
Madde 59 - Ġskelelerde yapılacak korkuluk ve ara korkuluk kereste kesitleri 5x10 santimetreden
küçük olmayacak ve ara korkuluklar döĢeme tabanından itibaren 50 santimetre yükseklikte
yapılacaktır. Ancak iki dikme arasında yatay kuvvetlere karĢı çaprazlar yapıldığında, ara korkuluklar
konulmayabilir.
Madde 60 - Yük taĢıyan iskelelerde alet ve malzemenin düĢerek kazaya sebep olmasını önlemek için
döĢeme dıĢ kısmına 15 santimetre yüksekliğinde bir etek tahtası konacaktır. Bu etek tahtası ile döĢeme
arasında en çok bir santimetre boĢluk bırakılabilir.
Madde 61 - Yük taĢıyanlar hariç olmak üzere, 8 metre yüksekliğe kadar olan iskele dikmeleri 8x8
santimetre, 8 - 24 metre yükseklik arasında bulunan iskele dikmeleri ise 10x10 santimetre kesitten
daha küçük olmayacaktır.
Daha yüksek veya yük taĢıyacak olan iskelelerin statik hesabı yapılarak gerekli kesitler saptanacaktır.
Madde 62 - Ġki dikme arası, yük taĢıyan iskelelerde 240 santimetreden, yük taĢımayan iskelelerde ise
3 metreden daha fazla olmayacaktır.
Madde 63 - Ġskele dikmeleri, binadan ayrılmayacak ve yanlara doğru sallanmayacak veya bel
vermeyecek Ģekilde düz ve çapraz kuĢaklarla takviye edilerek binaya bağlanacaktır.
Madde 64 - Ġskele esas veya tali dikmeleri, oturma veya kayma yapmayacak Ģekilde sağlam yer
üzerine oturtulacak ve dikme altları birbirlerine bağlanacaktır.
Ġskele yapılacak taban yumuĢak veya zayıf ise, dikmeler yükü yaymak için yeterli kalınlıkta ve
boyutta, ahĢap veya beton plaklar üzerine oturtulacaktır.
145
Madde 65 - Dikmeler yatay yüzey olarak eklenecek ve kesitleri birbirine eĢit olacak, bunların dört
yüzüne de aynı geniĢlikte en az 70 santimetre uzunluğunda ve 2,5 santimetre kalınlığında sağlam
keresteden hazırlanmıĢ ek tahtalar uzun çivilerle çakılacak veya büyük civata (bulon) kullanılmak
suretiyle eklenecektir.
Madde 66 - TaĢıyıcı, koruyucu veya takviye edici olarak yapılacak atkılar, kuĢaklar, çaprazlar ve
mesnetler, dikmelerin iç kısmına uygun Ģekilde çivilenecek veya usulüne göre tespit edilecektir.
Madde 67 - Yan kiriĢ baĢları, taĢıyıcı esas kiriĢlerden en az 15 santimetre daha taĢkın bırakılacak ve
esas kiriĢ üstüne bindirmek suretiyle her iki taraftaki dikmelere çivi veya cıvatalarla bağlanacaktır.
Yük fazlalığından ötürü eklenecek ara atkı kiriĢleri, eĢit aralıklarla esas kiriĢe çivilenmek suretiyle
tespit edilecektir.
Madde 68 - Yan kiriĢ baĢlarının duvara gireceği kısımlar en az 10 santimetre olacaktır. Bunların
baĢları hiçbir Ģekilde çaptan küçültülemez veya tıraĢlanamaz.
Pencere ve benzeri boĢluklara gelen kısımlar ise mesnet ve çapraz yapılmak suretiyle tespit edilecektir.
Madde 69 - Betonarme karkas binalar için kurulacak iskele yan kiriĢ baĢlarının bir tarafı 5x10
santimetre kesitinde ve 30 santimetre uzunluğunda tahtalar çivilenerek bina kolonunun yüzlerine tespit
edilecektir.
Madde 70 - KöĢe dönen iskelelere, en az bir köĢe kiriĢi eklenecek ve iskelenin bu kısmı en az diğer
kısımlar kadar dayanıklı olacaktır.
Madde 71 - Atkı kiriĢlerinde ek yapılamaz.
Madde 72 - Rampa ve geçitlerin iki tarafının korkuluklu olarak yapılması halinde, eğim en çok 25
derece olacak ve üzerlerine 40 santimetrede bir, kendi geniĢlikleri kadar çıtalar çakılacaktır.
Rampa ve geçitler 80 santimetreden, üzerlerinden yük geçirilecek olanlar ise 125 santimetreden dar
olmayacak ve bunların geriye kaymaması için gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 73 - Ġskelenin geçit ve rampa mesnet aralıkları, kalasların esnemesini, bel vermesini önleyecek
ve üzerinde yaylanmadan yürünebilmesini sağlayacak Ģekilde ayarlanacaktır.
Madde 74 - Ġskelelerde köprü görevi görecek geçitler, 60 santimetreden dar ve korkuluksuz
yapılmayacaktır.
146
Madde 75 - Ġskele sökülmesi aĢağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır:
1 - Ġskelelerin sökülmesine en üst kısımdan baĢlanacaktır.
2 - Ġskelelerin bina bağlantıları kalasların alınmasından sonra ve yukarıdan aĢağıya sırayla
sökülecektir.
3 - SökülmüĢ olan malzeme hangi yükseklikten olursa olsun doğrudan doğruya yere atılmayacak,
iki yerinden bağlanarak dengeli Ģekilde indirilecek ve uygun bir yere istif edilecektir.
4 - Söküm baĢlamadan önce herhangi bir sebeple, iskelenin takviye veya çaprazlarından hiçbir
eleman alınamaz. Ancak söküme baĢlandıktan sonra iskele malzemesinin indirilmesi amacıyla iki
dikme arası (aks) korkuluklarının alınması mümkündür.
Üçüncü Bölüm
Çelik Borulu Ġskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 76 - Çelik borulu iskelelerde kullanılacak bütün boru ve madeni kısımların dayanıklılığı ve
diğer özellikleri taĢıyacakları yüke göre normlara uygun bulunacaktır.
Madde 77 - Ġskele yapımından gayrı iĢlerde kullanılmıĢ bulunan boru ve diğer malzeme, iskele yapımı
iĢlerinde kullanılmayacaktır.
Madde 78 - Çelik borulu iskeleler, sağa ve sola sallanmayacak Ģekilde yeteri kadar çapraz borularla
takviye edilecek ve binadan ayrılmayacak Ģekilde tespit olunacaktır.
Madde 79 - DüĢey ve yatay borulardaki ekler en çok 6 metrede bir yapılacaktır.
Madde 80 - Boru baĢlarının, tabana yerleĢtirilen kalas altlıklara batmaması için, özel surette yapılmıĢ
madeni baĢlık kullanılacak ve bu baĢlıklar çivi veya uzun vidalarla bu altlıklara tespit edilecektir.
Madde 81 - Çelik borulu iskelelerdeki platformlarda kullanılacak kalas veya diğer ahĢap kısımların
özellikleri ile kullanılacak çaprazlar, korkuluklar,ara korkuluklar ve benzeri kısımlardaki aralıklar
ahĢap iskelelerde aranan özelliklere uygun olacaktır.
Madde 82 - Boru veya madeni iskeleler statik, elektriğe karĢı uygun Ģekilde topraklanacaktır.
Madde 83 - Sisli ve alaca karanlık havalarda, çalıĢma devam ettiği sürece, iskeledeki merdiven ve
asansör baĢları ve çalıĢılan döĢemeler boydan boya uygun Ģekilde aydınlatılacaktır.
147
Madde 84 - Boru iskelenin bir kısmı veya kısımlarının sökülmesinde gereken güvenlik tedbirleri
alınacak ve 75 inci madde hükümlerine uyulacaktır.
Dördüncü Bölüm
Asma Ġskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 85 - Asma iskelelerin aĢağı ve yukarı hareketlerini sağlayan makina, teçhizat ve vinçlerin,
kullanmaya elveriĢli olduklarına iliĢkin ve yetkili teknik elemanca kullanmaya baĢlamadan önce
düzenlenmiĢ belgeleri iĢyerinde saklanacaktır.
Madde 86 - Asma iskele, iĢ sırasında sağa sola veya ileri geri hareket etmeden asılı kalacak Ģekilde
tespit edilecektir.
Madde 87 - Asma iskelelerin taĢıyacağı yükler, yetkili teknik elemanların verecekleri bir raporla
belirtilecek ve iskeleye bundan fazlası yüklenilmeyecektir.
Asma iskelelerde merdiven kullanılmayacaktır.
Madde 88 - Asma iskele askısı için kullanılacak çelik veya kendir halatların yahut benzeri
malzemenin her gün iĢe baĢlamadan önce muayene edilerek ezik, kopuk, çürük veya baĢka bir özrü
olup olmadığı hususu yapı iĢ defterine kaydedilecek, ancak sağlam olduğu anlaĢıldıktan sonra iskelede
çalıĢma yapılacaktır.
Madde 89 - Asma iskelerin, iniĢ ve çıkıĢ yollarında herhangi bir engel bulunmayacaktır.
Madde 90 - Ġskeleler yapılacak iĢe göre en ağır yüke dayanıklı olacaktır.
Tuğla duvar ve sıva iĢlerinde kullanılacak asma iskelelerin tespit edileceği askı kiriĢi, 16 lık I putrel
veya aynı dayanıklılıkta diğer malzemeden yapılacaktır.
Asma iskeleyi taĢıyacak halatların güvenlik kat sayısı 6 dan aĢağı olmayacak ve bu halatlarda ek yeri,
halka, baĢlık ve bağlantı bulunmayacak, bunlar askı demirlerinden kaymayacak Ģekilde tespit
edilecektir.
Madde 91 - Asma iskele platformu için kullanılacak çift köĢebent kesiti, 50x50x5 milimetre veya bu
özellikte diğer profilli malzemeden yapılacaktır.
Madde 92 - Asma iskele vinç çerçevesini platformun iç ve dıĢ kiriĢlerine bağlayacak cıvataların çapı
5/8 parmaktan (inch) daha küçük olmayacaktır.
148
Madde 93 - Askı kiriĢi, bina tavan döĢemesine veya bina çerçevesine U cıvataları ile uygun ve
dayanıklı bir Ģekilde tespit edilecektir.
Cıvata arkalarına 10 milimetre kalınlığında çelik bir levha konulacak ve cıvatalar çift somunlu olacak
ve yaylı ve düz pullarla birlikte sıkılacaktır.
Madde 94 - Yapı tavan döĢemesine tespit edilecek askı kiriĢinin, iskele ve tespit için bırakılacak
aralıkları birbirine eĢit olacak ve U cıvatasının boĢluğunu almak için I demiri üstüne, 10x15 santimetre
kesitinde ahĢap yastıklar konacaktır.
Madde 95 - Platform geniĢlikleri, sıva iĢlerinde 80 santimetreden, duvar iĢlerinde 120 santimetreden
az olmayacaktır.
Madde 96 - Ġskelelerin duvardan olan açıklığı, malzeme takım ve aletlerin aĢağıya düĢmesini
önleyecek Ģekilde olacaktır.
Madde 97 - Ġskele içinde çalıĢan iĢçilerin baĢlarını korumak için en az 2,5 santimetre kalınlığında
tahtadan yapılmıĢ koruyucu bir tavan bulunacaktır.
Madde 98 - Asma iskelelerde her metrekareye 400 kilogramdan fazla yük konmayacak ve asma
iskelede 4 den fazla iĢçi çalıĢtırılmayacaktır.
Madde 99 - Asma iskelelerde kullanılacak kanca, çengel ve benzerlerinin ağızları, güvenlik mandalı
veya uygun güvenlik tertibatı ile kapatılacaktır.
Madde 100 - Asma iskele korkulukları, en az 100 santimetre yükseklikte ve ara korkuluklu yapılacak,
etek tahtaları ise en az 15 santimetre yükseklikte olacaktır.
BeĢinci Bölüm
Sıpa Ġskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 101 - Sıpa iskeleler dayanıklılık ve taĢıyacağı yükler bakımından yeterli sağlamlıkta ve uygun
malzemeden yapılacaktır.
Madde 102 - Sıva veya hafif iĢler için kullanılacak sıpa iskelelerde aĢağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - Ġskele geniĢliği 50 santimetreden az, yüksekliği 120 santimetreden çok,
2 - Platformların kalınlığı 5 santimetreden ve geniĢliği 40 santimetreden az,
3 - Ġskele kiriĢleri ve bacakları 5x10 santimetre kesitinden küçük,
149
4 -Takviye için kullanılacak çapraz ve düz bağlantılar, 2,5x10 santimetre kesitinden küçük,
olmayacaktır.
Madde 103 - Sıpa iskelelerde, bacakları veya taĢıyıcı orta kiriĢleri eksiz olacaktır.
Madde 104 - Ġki sıpa iskele arası, merkezden merkeze 250 santimetreden çok olmayacak ve iskele
ayak açıklığı, yüksekliğinin yarısını geçmeyecektir.
Madde 105 - Sıpa iskele bacakları, düzgün ve sağlam yerlere oturtulacaktır.
Bunun mümkün olmadığı hallerde, düzgünlüğü sağlamak için bacak altlarına konacak tek parçalı
ahĢap yastıkların yüksekliği 10 santimetreden çok olmayacaktır.
Madde 106 - Duvar iĢlerinde veya 120 santimetreden yüksekte yapılacak iĢlerde kullanılacak sıpa
iskelelerde aĢağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - GeniĢlikleri 125 santimetreden az,
2 - Yükseklikleri 300 santimetreden çok,
3 - Platform kalınlığı 5 santimetreden az,
4 - Ġskele bacak ve kiriĢleri 10x10 santimetre kesitinden küçük,
5 - Takviye ve çaprazlar 2,5x15 santimetre veya 5x10 santimetre kesitinden küçük, olmayacaktır.
Altıncı Bölüm
Betonarme Kalıbı Yapımı ve Sökümünde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 107 - Betonarme platformlarının döĢeme kenarlarına düĢmeyi önleyecek korkuluk
yapılacaktır.
Bu mümkün olmadığı hallerde, serbest çalıĢmayı sağlamak için döĢeme kenarına korkuluklu iskele
yapılacaktır.
Madde 108 - Betonarme kalıbını taĢıyan direklere ızgara çakıldıktan ve üzerine kalas konduktan sonra
çalıĢmağa baĢlanılacaktır.
Tavanın 3 metreden yüksek olması halinde ara çalıĢma platformu yapılmadan, ızgara iĢinde
çalıĢılmayacaktır.
BoĢluklara gelen betonarme kolon kalıplarının dikiminde, sıpa iskele, üç ayaklı merdiven kullanılması
gibi gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır.
Madde 109 - Betonarme kalıplarının kiriĢ kanatları boĢluk tarafından çakılmayacaktır. Zorunlu
hallerde gerekli güvenlik tedbirleri alındıktan sonra, boĢluk tarafında çalıĢılabilir.
150
Madde 110 - Betonarme kalıpları, kiriĢ tabanlarının kalıp tahtasından önce çakılması gerektiğinde
takviye edilmemiĢ kiriĢ tabanına basılarak çalıĢılmayacaktır.
Madde 111 - Bu Tüzükte, iskeleler hakkında öngörülen tedbirlerden, duruma göre betonarme kalıbına
uygun olanları aynen uygulanacaktır.
Betonarme kalıplarının yeterliliği her beton dökümünden önce kontrol edilerek yapı iĢ defterine
yazılacaktır.
Madde 112 - Kalıp sökme iĢi aĢağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır.
1 - Kalıbı alınacak kısmın önce çaprazları, kolon kanatları alınacak ve saha temizlenecektir.
2 - Sökme iĢi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılacaktır.
3 - Sökme iĢini yapan iĢçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa ve benzeri araçlardan
yararlanacaklardır.
4 - Sökülen kalıp malzemesi uygun Ģekilde istif edilecektir.
5 - Söküm sırasında, söküm yerine sökücüden baĢka iĢçiler girmeyecektir.
6 - DıĢ yüz ve boĢluk kısımlarda düĢmeğe karĢı gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır.
7 - Kalıp malzemesinin yere indirilmesi veya yukarıya çıkarılması için malzeme dengeli olarak, iki
noktadan bağlanacaktır.
Yedinci Bölüm
Merdivenlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 113 - Merdiven kolları ve basamakları için kullanılacak kereste en azından sağlam ve birinci
sınıf çıralı çam cinsinden olacak, üzerinde çatlak, yarık, çürük ve bir santimetre çapından büyük
budaklar bulunmayacaktır.
Basamaklar en çok 30 santimetre ve eĢit aralıklı olacaktır.
Madde 114 - Sabit basamaklı el merdiveni ile seyyar merdivende, basamak zıvanaları ile zıvananın
gireceği lambalarda aĢağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - Merdiven kolunda açılacak lamba ve basamak zıvana uzunlukları 2 santimetreden az,
2 - Kör delikler ve bunların zıvanaları 2,5 santimetre uzunluğundan ve 2 santimetre çapından küçük,
olmayacaktır.
Madde 115 - Kusurlu merdivenler kullanılmayacaktır.
Onarım amacı ile de olsa basamak altlarına takoz konulmayacaktır.
Açılır kapanır el merdivenlerinde basamaklar kollara uygun boyutlarda cıvata ile bağlanacaktır. Cıvata
baĢı ve somun ile ahĢap arasına rondela konacak ve kontrsomun kullanılacaktır.
151
Madde 116 - El merdivenleri, kullanıldıkları yerlere, alt ve üst kısımları kaymayacak veya bu
yerlerden kurtulmayacak Ģekilde yerleĢtirilecektir.
Madde 117 - TaĢınır merdivenlerde kollar, orta yerinden, bir tarafı eklemli, diğer tarafı çengelli lama
yahut zincir ile birbirine bağlanacaktır.
Cıvata baĢı ve lama ile ahĢap arasına rondela konacak ve kontrsomun kullanılacaktır.
TaĢınır merdivenlerin üst bağlantıları menteĢe ile yapılacaktır.
Bağlantılar taĢıyacağı yüke uygun boyutlarda olacak, kollara açılan delikler, menteĢe cıvata çapından
daha büyük olmayacaktır. Cıvatalarda kontrsomun kullanılacaktır.
TaĢınır merdivenin son basamağında çalıĢılamaz.
Madde 118 - TaĢınır merdivenlerle el merdivenlerinin kol uçlarına, kaymayacak Ģekilde pabuçlar
konacak, merdivenler madeni veya kaygan döĢemelerde kullanılacak ise, pabuç altlarına ayrıca tırtırlı
lastik veya mantar eklenecektir.
Merdivenler uzatılmak amacıyla birbirlerine eklenemez.
4 metreden uzun taĢınır merdivenlerle el merdivenleri, çelik boru veya profilden yapılacaktır.
Madde 119 - ĠĢçilerin gelip geçtiği yerlerde kullanılacak merdivenin etrafı halat, zincir veya ahĢap
korkulukla çevrilecek ve görünür yerlere uyarma levhaları asılacaktır.
Madde 120 - Sabit inĢaat merdivenlerinde, çıkılacak platformlara korkuluk ve uygun eteklik konacak
ve bu platformlar 60 santimetreden dar yapılmayacaktır.
Merdivenin bir veya her iki kolu, çıkılacak yerin platformunu en az 90 santimetre aĢmıĢ olacak ve
merdivenin son basamağı ile platformun arası 30 santimetreyi geçmeyecektir.
Madde 121 - 10 metre yüksekliğini geçen sabit merdivenlerde, her 10 metrede bir dinlenme platformu
yapılacaktır.
Madde 122 - Yapının duvar boĢlukları kapatılmayan veya gerekli tedbirler alınmayan kısmında
merdiven kullanılmayacaktır.
Madde 123 - Basamakları yapılmamıĢ betonarme merdiven döĢemelerine kayma veya düĢmeyi
önleyecek ahĢap basamaklar ve kova boĢluğu kenarlarına ise uygun korkuluklar yapılacaktır.
Madde 124 - Düz saçtan veya madeni malzemeden yapılmıĢ merdiven basamaklarının üstleri
kaymayacak malzeme ile kaplanacaktır.
152
BEġĠNCĠ KISIM
Yıkım ĠĢlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 125 - Yıkım iĢleri, ancak sorumlu ve yetkili teknik elemanın denetimi altında yapılacaktır.
Madde 126 - Yıkımdan önce yapının içindeki ve etrafındaki havagazı, su ve elektrik bağlantıları
kesilecektir. Yıkım sırasında su ve elektriğin kullanılması gerektiği hallerde, bunlar, yapı dıĢında özel
koruyucular içine alınacaklardır.
Madde 127 - Yıkım sırasında çıkan taĢ, tuğla, demir ve moloz gibi artıklar kat döĢemelerinde
yığılmayacaktır. Yıkılan kısmın malzeme ve molozları kattan kata veya yere güvenlik tedbirleri
alındıktan sonra atılacaktır.
Madde 128 - Yıkım sırasında çıkan kiremit, tuğla veya benzeri malzemenin yere indirilmesinde
kullanılan olukların üstleri kapalı olacak ve çalıĢma sırasında aĢağı bırakılan malzeme, oluktan
alınmadıkça baĢka malzeme bırakılmayacaktır.
Madde 129 - Altında veya etrafında bulunan iĢçilerin güvenliği sağlanmadıkça yıkılacak kısmın duvar
ve döĢemeleri kitle halinde yıkılamaz.
Duvarın döĢemeye oturduğu kısımda veya herhangi bir yüksekliğinde Ģerit gibi oyuk açmak ve sonra
duvarı üstten iple çekmek ve ittirmek suretiyle yıkım yapılması yasaktır.
Madde 130 - Yıkılacak kısımlar, yıkılmadan önce ve yıkım sırasında bol su ile sık sık ıslatılacak ve
toz kalkmaması için gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 131 - Yıkılacak kısmın etrafında, en az yapı yüksekliğinin iki katına eĢit güvenlik alanı
bırakılacak ve bu alan korkulukla çevrilecektir.
BoĢ alan bulunmaması gibi nedenlerle bu yükümün yerine getirilmesi olanağı yoksa, yıkım sırasında
fırlayacak parçaların etrafa zarar vermesini, önlemek için, yapı etrafı gerekli yükseklik ve
dayanıklılıkta bir perde ile çevrilecektir.
Madde 132 - Elle yıkılacak duvarlar için kurulacak iç kısım iskeleleri tabandan en çok 4 metre
yükseklikte yapılacaktır.
Madde 133 - Binadaki merdivenler ve bunların dayanakları en sonra yıkılacaktır.
153
Madde 134 - Camlı kapı, pencere ve ayna gibi kırıldıklarında tehlikeli olabilecek kısımlar, yıkıma
baĢlamadan önce sökülüp uygun yerlere taĢınacaklardır.
Madde 135 - Yıkımda çalıĢan iĢçilere gözlük, koruma baĢlığı (baret) ve çelik burunlu ayakkabı gibi
kiĢisel korunma araçları verilecektir.
ALTINCI KISIM
Yapı ĠĢlerinde Kullanılan Makina ve Teçhizatta Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 136 - Yapı iĢlerinde kullanılan makinalarda, hareketi ileten kavrama ve diĢliler uygun Ģekilde
korunacaktır.
Madde 137 - Gırgır vincin kullanılmasında aĢağıdaki tedbirler alınacaktır:
1 - Vincin elektrik motoru topraklanmıĢ olacaktır.
2 - Vincin Ģalteri otomatik olacak, vinç kovasının belirli bir yüksekliğe çıkması halinde otomatik
Ģalter devreyi kesecektir.
3 - Vinç tanbur yuvası çelik telin uzunluğu ile orantılı olarak seçilmiĢ olacaktır.
4 - Çelik halatın tanburdan dıĢarı fırlaması önlenecektir.
5 - Kullanılacak çelik halatın çapı 12 milimetreden az olmayacak, sağlam ve özürsüz tellerden
yapılmıĢ olacaktır.
6 - Kova kancasına takılacak çelik halatın uç kısmı yüksüklü olarak kancaya takılacak ve serbest
kalan uç kısmı uzun kısma en az 3 adet u klemensi ile uygun Ģekilde tespit edilecektir.
7 - Kancanın kovadan kurtulmaması için, mandal, kilitli mandal veya bağlama gibi uygun tertibat
bulunacaktır.
8 - Vincin tespit edildiği kolon ahĢap ise, kesiti 20x20 santimetreden küçük olmayacak ve kolon,
sağa sola yalpa yapmayacak Ģekilde tespit edilecektir.
9 - Ek bulunduğu hallerde, kolonun dört bir yüzünde, ekleme Ģartlarına uygun saplama yapılacaktır.
10 - Hareketi sırasında katlar arasında kovaya takılacak herhangi bir engel bulundurulmayacaktır.
11 - Ġçine konacak her türlü malzemenin yüksekliği kova üst düzeyini aĢmayacaktır.
12 - Kalas, uzun tahta, demir ve benzeri malzeme veya eĢya gırgır vince uygun ve emniyetli Ģekilde
bağlandıktan sonra taĢınacaktır.
13 - Hareket sırasında alabora olmaması için kova sapı kenarında kilitli mandal kullanılacaktır.
14 - Gırgır vinci çalıĢtıran iĢçiye güvenlik kemeri, lastik eldiven ve lastik ayakkabı gibi uygun
kiĢisel koruyucu araçlar verilecektir.
15 - Gırgır vincin tabanda durduğu alanın ön yüzünde parmaklık (bariyer) Ģeklinde bir kapısı
bulunacak, diğer tarafları ise en az 90 santimetre yüksekliğinde bir korkulukla çevrilmiĢ olacaktır.
16 - Gırgır vincin hareketi sırasında çevrili olan içinde hiç bir iĢçi bulundurulmayacaktır.
154
17 - Gırgır vince malzeme yükleyen bütün iĢçilere koruma baĢlığı (baret) giydirilecektir.
18 - Gırgır vincin bütün kısımları en az haftada bir kere ve ayrıca her yer değiĢmesinde kontrol
edilecek ve sonuçlar yapı iĢ defterine yazılarak imzalanacaktır.
YEDĠNCĠ KISIM
ÇeĢitli Hükümler
Madde 138 - Bu Tüzükte belirtilmemiĢ olan hususlarda iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğine iliĢkin diğer
tüzüklerin yapı iĢlerinde uygulama kabiliyeti olan hükümleri de uygulanır.
Madde 139 - Bu Tüzükte öngörülen sağlık ve güvenlik tedbirleri, önemleri bakımından esasa iliĢkin
ve birinci derecede tedbirlerdir.
Madde 140 - 25 Ağustos 1971 günlü ve 1475 sayılı ĠĢ Kanununun 74 üncü maddesine dayanılarak
düzenlenen ve DanıĢtay’ca incelenen bu Tüzük hükümleri, Resmi Gazete ile yayımı gününde
yürürlüğe girer.
Madde 141 - Bu Tüzük hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
155
13. YAPI ĠġLERĠNDE SAĞLIK VE GÜVENLĠK YÖNETMELĠĞĠ
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 —Bu Yönetmeliğin amacı, yapı iĢyerlerinde alınacak asgari sağlık ve güvenlik Ģartlarını
belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 —Bu Yönetmelik, Yeraltı ve Yerüstü Maden ĠĢletmelerinde Sağlık ve Güvenlik ġartları
Yönetmeliği ile Sondajla Maden Çıkarılan ĠĢletmelerde Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliği
kapsamındaki iĢyerleri hariç, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı ĠĢ Kanunu kapsamına giren tüm yapı
iĢyerlerinde uygulanır.
Bu Yönetmelikte belirtilen daha sıkı ve özel önlemler saklı kalmak kaydı ile 4 üncü maddede
tanımlanan yapı iĢlerinde, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümleri de uygulanır.
Dayanak
Madde 3 —Bu Yönetmelik, 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 78 inci maddesine göre çıkarılmıĢtır.
Tanımlar
Madde 4 —Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını,
b) Yapı ĠĢleri: ĠnĢa ve inĢaat mühendisliği iĢlerinin yürütüldüğü Ek–I’de yer alan iĢler ile benzeri
diğer iĢleri,
c) Yapı Alanı: Yapı iĢlerinin yürütüldüğü alanı,
d) Proje: Yapı iĢlerinin tasarımından tamamlanmasına kadar yürütülen tüm iĢleri,
e) ĠĢveren: Projeyi üstlenen ve iĢçi çalıĢtıran gerçek veya tüzel kiĢiyi,
f)
Proje
Sorumlusu:
ĠĢveren
tarafından
görevlendirilen
ve
iĢveren
adına
projenin
hazırlanmasından, uygulanmasından ve uygulamanın kontrolünden sorumlu gerçek veya tüzel kiĢiyi,
g) Alt ĠĢveren: ĠĢverenden yapı iĢyerinde yürütülen asıl iĢin bir bölümünde veya yardımcı iĢlerinde
iĢ alan ve bu iĢ için görevlendirdiği iĢçilerini sadece bu iĢyerinde aldığı iĢte çalıĢtıran gerçek veya
tüzel kiĢiyi,
h) Kendi Adına ÇalıĢan KiĢi: Yapı iĢyerinde iĢçi ve iĢveren dıĢında, iĢ yapan ve yanında iĢçi
çalıĢtırmayan, projenin tamamlanmasında profesyonel katkı sağlayan kiĢiyi,
i) Hazırlık Koordinatörü: Projenin hazırlık aĢamasında iĢveren veya proje sorumlusu tarafından
156
sorumluluk verilen ve bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinde belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri
yapan gerçek veya tüzel kiĢiyi,
j) Uygulama Koordinatörü: Projenin uygulanması aĢamasında iĢveren veya proje sorumlusu
tarafından sorumluluk verilen ve bu Yönetmeliğin 8 inci maddesinde belirtilen sağlık ve güvenlikle
ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kiĢiyi,
ifade eder.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
Genel Hükümler
Koordinatörlerin Atanması, Sağlık ve Güvenlik Planı ve Bildirim
Madde 5 —Yapı iĢyerlerinde koordinatörlerin atanması, sağlık ve güvenlik planı ve bildirim ile ilgili
hususlar aĢağıda belirtilmiĢtir:
a) Aynı yapı alanında bir veya daha fazla iĢveren veya alt iĢverenin iĢ yaptığı durumda, iĢveren
veya proje sorumlusu, sağlık ve güvenlik konularında bir veya daha fazla koordinatör atayacaktır.
b) ĠĢveren veya proje sorumlusu, yapı iĢine baĢlamadan önce, 7 nci maddenin (b) bendinde
belirtilen sağlık ve güvenlik planı hazırlayacaktır. Yapı iĢinde Ek-II’deki listede belirtilen risklerin
bulunmaması halinde koordinatör atanmayabilir.
c) ĠĢveren veya proje sorumlusu aĢağıda belirtilen durumlarda, yapı iĢine baĢlamadan önce EkIII’te belirtilen bilgileri içeren bildirimi Bakanlığın ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür;
- Yapı iĢi 30 iĢ gününden fazla sürecek ve devamlı olarak 20’den fazla iĢçi çalıĢacaksa,
- ĠĢin büyüklüğü 500 yevmiyeden fazla çalıĢma gerektiriyorsa.
Bu bildirimde belirtilen bilgilerin yer aldığı levha, açıkça görünecek Ģekilde yapı alanının uygun bir
yerine konulacaktır. Gerektiğinde bu bilgiler güncelleĢtirilecektir.
Proje Hazırlık AĢamasında Genel Prensipler
Madde 6 —ĠĢveren veya proje sorumlusu, projenin tasarım ve hazırlık aĢamasında, ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Yönetmeliğinde belirtilen genel koruma prensipleriyle birlikte, özellikle aĢağıdaki hususlara
da uyacaktır:
- ĠĢin mimari, teknik veya organizasyon yapısına karar verilirken, yapı iĢinin değiĢik kısımlarının
veya aĢamalarının aynı anda ya da birbirini takip edecek Ģekilde yapılması planlanacaktır.
- ĠĢin bütününün veya bir kısmının tamamlanması için geçecek tahmini süre belirlenecektir.
- Gerekli hallerde bu Yönetmeliğin 7 nci maddesinin (b) veya (c) bentlerine göre hazırlanan veya
8 inci maddesinin (c) bendine göre düzenlenen sağlık ve güvenlik planları ve dosyaları dikkate
alınacaktır.
157
Koordinatörlerin Proje Hazırlama AĢamasındaki Görevleri
Madde 7 —Sağlık ve güvenlik koordinatörleri projenin hazırlanması aĢamasında;
a) Yönetmeliğin 6 ncı maddesindeki yükümlülüklerin yerine getirilmesini koordine edeceklerdir.
b) Yapı alanında yürütülen faaliyetleri dikkate alarak, uygulanacak kuralları belirleyen bir sağlık
ve güvenlik planı hazırlayacak veya hazırlanmasını sağlayacaktır. Yapı alanında Ek-II’de belirtilen
iĢler yapılıyorsa, bu iĢlerle ilgili özel önlemler planda yer alacaktır.
c) Yapı üzerinde daha sonra yapılacak iĢler sırasında dikkate alınacak sağlık ve güvenlik
bilgilerini içeren bir dosya hazırlayacaktır.
Koordinatörlerin Proje Uygulama AĢamasındaki Görevleri
Madde 8 —Sağlık ve güvenlik koordinatörleri proje uygulama aĢamasında;
a) Aynı anda veya birbiri ardına yapılan iĢlerin veya aĢamalarının planlanması için teknik ve
organizasyona yönelik kararlar alınmasında;
ĠĢin bütününün veya bazı aĢamalarının tamamlanması için gereken sürenin tahmininde, genel
güvenlik ve koruma prensiplerinin uygulanmasının koordinasyonunu sağlayacaktır.
b) ĠĢverenlerin gerekli önlemleri uygulamasını ve gerektiğinde iĢçilerin ve kendi adına
çalıĢanların korunmasını, bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesinde belirtilen prensiplerin istikrarlı bir
Ģekilde uygulanmasını, gerekiyorsa 7 nci maddenin (b) bendinde belirtilen sağlık ve güvenlik planının
uygulanmasını koordine edecektir.
c) Yapılan iĢteki ilerlemeleri ve meydana gelen değiĢiklikleri dikkate alarak 7 nci maddenin (b)
bendindeki sağlık ve güvenlik planında ve aynı maddenin (c) bendine göre hazırlanan dosyada gerekli
düzenlemeleri yapacak veya yapılmasını sağlayacaktır.
d) Aynı yapı alanında, iĢe sonradan katılan iĢverenler de dahil olmak üzere, iĢverenler arasında
organizasyonu sağlayacak, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarından iĢçileri korumak üzere iĢverenlerce
yapılan çalıĢmaları koordine edecek, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 6 ncı maddesinin (d)
bendinde belirtilen bilgi alıĢ veriĢini sağlayacak ve gerekli hallerde kendi adına çalıĢan kiĢilerin de bu
çalıĢmalarda yer almasını sağlayacaktır.
e) Yapı iĢyerinde güvenli bir Ģekilde çalıĢılmasını sağlamak üzere gerekli kontrollerin yapılmasını
koordine edecektir.
f) Ġzin verilen kiĢilerden baĢkasının yapı alanına girmesini önlemek üzere gerekli düzenlemeleri
yapacaktır.
Proje Sorumlusu ve ĠĢverenlerin Sorumlulukları
Madde 9 —Proje sorumlusu ve iĢverenlerin sorumlulukları ile ilgili hususlar:
a) ĠĢveren veya proje sorumlusu tarafından iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda, bir veya birden
fazla koordinatör atanması, bu kiĢilerin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
158
b) Bu Yönetmeliğe göre koordinatörlerin atanmıĢ olması ve koordinatörlerin kendi görevlerini
yapmaları, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde belirtilen, iĢverenlerin sorumlu olması prensibini
etkilemez.
ĠĢverenlerin Genel Yükümlülükleri
Madde 10 —Yapı iĢyerindeki çalıĢmalarda, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 6 ncı
maddesinde belirtilen hususlara uyulacak ve özellikle;
a) Yapı alanının düzenli tutulması ve yeterli temizlikte olması,
b) Yapı alanındaki çalıĢma yerlerinin seçiminde; buralara ulaĢımın nasıl sağlanacağının ve
ekipman, hareket ve geçiĢler için alan veya yolların belirlenmesi,
c) Malzemenin kullanım ve taĢıma Ģartlarının düzenlenmesi,
d) Tesis ve ekipmanın kullanılmaya baĢlamadan önce ve periyodik olarak teknik bakım ve
kontrollerinin yapılması,
e) ÇeĢitli malzemeler ve özellikle tehlikeli malzeme ve maddeler için uygun depolama alanları
ayrılması ve bu alanların sınırlarının belirlenmesi,
f) Tehlikeli malzemelerin kullanılma ve uzaklaĢtırılma koĢullarının düzenlenmesi,
g) Atık ve artıkların depolanması, atılması veya uzaklaĢtırılması,
h) ÇeĢitli iĢler veya iĢin aĢamaları için öngörülen sürelerin yapı alanındaki iĢin durumuna göre
yeniden belirlenmesi,
i) ĠĢverenler ve kendi adına çalıĢanlar arasında iĢbirliği,
j) Yapı alanındaki veya yakınındaki endüstriyel faaliyetler ile etkileĢimin dikkate alınması,
sağlanacaktır.
ĠĢverenlerin Yükümlülükleri
Madde 11 —Bu Yönetmeliğin 8 ve 9 uncu maddelerinde belirtilen koĢullarda, yapı alanında uygun
sağlık ve güvenlik Ģartlarının devamının sağlanması için, iĢveren;
a) Özellikle 10 uncu maddenin uygulanmasında Ek-IV’te belirtilen asgari Ģartları dikkate alarak
uygun önlemleri alacaktır.
b) Sağlık ve güvenlikle ilgili konularda koordinatörlerin uyarı ve talimatlarını dikkate alacaktır.
Diğer KiĢilerin Yükümlülükleri
Madde 12 —Yapı alanında faaliyette bulunan diğer kiĢilerin yükümlülükleri aĢağıda belirtilmiĢtir:
a) Yapı alanındaki uygun sağlık ve güvenlik Ģartlarının sürdürülmesi için kendi adına çalıĢanlar;
1) Özellikle aĢağıdaki hususlara uyacaklardır;
i) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 6 ncı maddesinin (d) bendi ve 13 üncü maddesi ile
bu Yönetmeliğin 10 uncu maddesine ve Ek-IV’e,
159
ii) ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliğinin 6 ncı maddesi ile
aynı Yönetmeliğin Ek’inde belirtilen ilgili hükümlere,
iii) KiĢisel Koruyucu Donanımlar Yönetmeliğinin 5 inci maddesi, 6 ncı maddesinin (a), (d) ve
(i) bentleri ile 7 nci maddesine.
2) Sağlık ve güvenlikle ilgili konularda koordinatörlerin uyarı ve talimatlarını dikkate
alacaklardır.
b) Yapı alanındaki uygun sağlık ve güvenlik Ģartlarının sürdürülmesi için, inĢaatta yapılan
çalıĢmalara bizzat katılmaları halinde, iĢverenler;
1) Özellikle aĢağıdaki hususlara uyacaklardır;
i) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 13 üncü maddesine,
ii) ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliğinin 6 ncı maddesi
ile aynı Yönetmeliğin Ek’inde belirtilen ilgili hükümlere,
iii) KiĢisel Koruyucu Donanımların ĠĢyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5 inci
maddesi, 6 ncı maddesinin (a), (b), (c), (d) ve (i) bentleri ile 7 nci maddesine.
2) Koordinatörlerin sağlık ve güvenlikle ilgili konularda görüĢlerini dikkate alacaklardır.
ĠĢçilerin Bilgilendirilmesi
Madde 13 —Yapı iĢyerlerinde çalıĢan iĢçilerin bilgilendirilmesi için:
a) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinde belirtilen hususlarla birlikte iĢçiler
veya temsilcileri, inĢaat alanında sağlık ve güvenlik ile ilgili alınan önlemler hakkında
bilgilendirilecektir.
b) Ġlgili iĢçilere verilen bilgiler kolay anlaĢılır olacaktır.
ĠĢçilerin GörüĢlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanması
Madde 14 —Yapı alanının büyüklüğü ve riskin derecesi göz önünde bulundurularak, iĢyerinde
yapılan çalıĢmalarda iĢçiler ve temsilcilerinin arasındaki uygun koordinasyon sağlanarak, ĠĢ Sağlığı ve
Güvenliği Yönetmeliği’nin 11 inci maddesinde belirtilen hususlar doğrultusunda, bu Yönetmeliğin 8,
10 ve 11 inci maddelerine göre, iĢçilere veya temsilcilerine danıĢılacak ve onların katılımı
sağlanacaktır.
,
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Son Hükümler
Ġlgili Avrupa Birliği Mevzuatı
Madde 15 —Bu Yönetmelik Avrupa Birliğinin 24/6/1992 tarihli ve 92/57/EEC sayılı Konsey
Direktifi esas alınarak hazırlanmıĢtır.
160
Yürürlük
Madde 16 —Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 17 —Bu Yönetmelik hükümlerini ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
EK – I
YAPI ĠġLERĠ (ĠNġA VE MÜHENDĠSLĠK ÇALIġMALARI) LĠSTESĠ
1- Kazı
2- Hafriyat
3- ĠnĢa
4- Prefabrike elemanların montajı ve sökümü
5- DeğiĢtirme veya donatma
6- Tadilatlar
7- Yenileme
8- Tamir
9- Sökme
10- Yıkım
11- Restorasyon
12- Bakım, boyama ve temizleme
13- Drenaj
Listede yer almayan benzer iĢlerin bu Yönetmelik kapsamına girip girmeyeceğine karar vermeye ve
bu listeye eklemeler yapmaya Bakanlık yetkilidir.
EK– II
Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ RĠSKLERĠNĠ ĠÇEREN ÇALIġMALARIN LĠSTESĠ
1- Özellikle yapılan iĢin ve iĢlemlerin niteliği veya iĢyeri alanının çevresel özelliklerinden dolayı,
iĢçilerin toprak altında kalma, bataklıkta batma veya yüksekten düĢme gibi risklerin fazla olduğu iĢler.
2- Yasal olarak sağlık gözetimi gerektiren veya kimyasal ve biyolojik özelliklerinden dolayı iĢçilerin
sağlık ve güvenlikleri için risk oluĢturan maddelerle yapılan iĢler.
3- Yürürlükteki mevzuat uyarınca, denetimli ve gözetimli alanlar belirlenmesini gerektiren
iyonlaĢtırıcı radyasyonla çalıĢılan iĢler.
4- Yüksek gerilim hatları yakınındaki iĢler.
5- Boğulma riski bulunan iĢler.
6- Kuyu, yeraltı kazıları ve tünel iĢleri.
161
7- Hava beslemeli sistem kullanan dalgıçların yaptığı iĢler.
8- Basınçlı keson içinde yapılan iĢler.
9- Patlayıcı madde kullanımını gerektiren iĢler.
10- Ağır prefabrike elemanların montaj ve söküm iĢleri.
Listede yer almayan benzer iĢlerin bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinin (b) bendinin 2 nci alt bendi
kapsamına girip girmeyeceğine karar vermeye ve bu listeye eklemeler yapmaya Bakanlık yetkilidir.
EK – III
YÖNETMELĠĞĠN 5 inci MADDESĠNĠN (c) BENDĠNE GÖRE ÖN BĠLDĠRĠMDE YER
ALMASI GEREKEN HUSUSLAR
1. Bildirim tarihi,
2. ĠnĢaatın tam adresi,
3. Yüklenicilerin ad ve adresi,
4. Proje tipi (*),
5. Proje sorumlularının adı ve adresi,
6. Proje hazırlık safhasındaki güvenlik ve sağlık koordinatörlerinin adı ve adresi,
7. Proje uygulama safhasındaki güvenlik ve sağlık koordinatörlerinin adı ve adresi,
8. ĠĢin planlanan baĢlama tarihi,
9. Planlanan çalıĢma süresi,
10. ĠnĢaat alanında çalıĢacak tahmin edilen azami iĢçi sayısı,
11. ĠnĢaat alanında çalıĢacak müteahhitler ve kendi adına çalıĢan kiĢilerin sayısı,
12. SeçilmiĢ müteahhitler hakkında bilgi.
(*) Yapılan inĢaatın yapı çeĢidi yazılacaktır ( köprü, bina, yol gibi)
EK – IV
YAPI ALANLARI ĠÇĠN ASGARĠ SAĞLIK VE GÜVENLĠK KOġULLARI
Bu ekte yer alan yükümlülükler, yapı alanının özelliğinin, yapılan iĢin ve tehlikelerinin ve çalıĢma
Ģartlarının gerektirdiği durumlarda uygulanır.
A) Yapı Alanındaki ÇalıĢılan Yerler Ġçin Genel Asgari KoĢullar
1. Sağlamlık ve dayanıklılık
1.1. Beklenmeyen herhangi bir hareketi nedeniyle iĢçilerin sağlık ve güvenliğini etkileyebilecek
her türlü malzeme, ekipman ile bunların parçaları güvenli ve uygun bir Ģekilde sabitlenecektir.
162
1.2. ĠĢin güvenli bir Ģekilde yapılmasını sağlayacak uygun ekipman ve çalıĢma Ģartları
sağlanmadıkça, yeterli dayanıklılıkta olmayan yüzeylerde çalıĢılmasına ve buralara girilmesine izin
verilmeyecektir.
2. Enerji dağıtım tesisleri
2.1. Tesisler, yangın veya patlama riski yaratmayacak Ģekilde tasarlanarak kurulacak ve
iĢletilecektir. KiĢiler, doğrudan veya dolaylı temas sonucu elektrik çarpması riskine karĢı korunacaktır.
2.2. Ekipmanın ve koruyucu cihazların tasarımı, yapımı ve seçiminde, dağıtılan enerjinin tipi ve
gücü, dıĢ Ģartlar ile tesisin çeĢitli bölümlerine girmeye yetkili kiĢilerin ehliyeti göz önünde
bulundurulacaktır.
3. Acil çıkıĢ yolları ve kapıları
3.1. Acil çıkıĢ yolları ve kapıları doğrudan dıĢarıya veya güvenli bir alana açılacak ve çıkıĢı
önleyecek hiçbir engel bulunmayacaktır.
3.2. Herhangi bir tehlike durumunda, tüm çalıĢanların iĢyerini derhal ve güvenli bir Ģekilde terk
etmeleri mümkün olacaktır.
3.3. Acil çıkıĢ yollarının ve kapılarının sayısı, dağılımı ve boyutları; yapı alanının ve iĢçi
barakalarının kullanım Ģekline, boyutlarına, içinde bulunan ekipmana ve bulunabilecek azami iĢçi
sayısına uygun olacaktır.
3.4. Acil çıkıĢ yoları ve kapıları, Güvenlik ve Sağlık ĠĢaretleri Yönetmeliğine göre uygun Ģekilde
iĢaretlenmiĢ olacaktır. ĠĢaretler uygun yerlere konulacak ve kalıcı olacaktır.
3.5. Acil çıkıĢ yolları ve kapıları ile buralara açılan yol ve kapılarda çıkıĢı zorlaĢtıracak hiçbir
engel bulunmayacaktır.
3.6. Aydınlatılması gereken acil çıkıĢ ve yolları ve kapılarında elektrik kesilmesi halinde yeterli
aydınlatmayı sağlayacak sistem bulunacaktır.
4. Yangın algılama ve yangınla mücadele
4.1. Yapı alanının özelliklerine, iĢçi barakalarının boyutlarına ve kullanım Ģekline, alandaki
ekipmana, alanda bulunan maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine, bulunabilecek maksimum kiĢi
sayısına bağlı olarak uygun nitelikte ve yeterli sayıda yangınla mücadele araç ve gereci ve gerekli
yerlerde yangın dedektörleri ve alarm sistemleri bulundurulacaktır.
4.2. Yangınla mücadele araç ve gereçleri, yangın dedektörleri ve alarm sistemlerinin düzenli
olarak kontrol ve bakımı sağlanacaktır. Periyodik olarak uygun deneme ve testleri yapılacaktır.
4.3. Otomatik olmayan yangın söndürme ekipmanı kolayca eriĢilebilir yerlerde bulunacak ve
kullanımı basit olacaktır.
Ekipmanlar ilgili yönetmeliğe uygun Ģekilde iĢaretlenmiĢ olacaktır. ĠĢaretler uygun yerlere
konulacak ve kalıcı olacaktır.
163
5. Havalandırma
ĠĢçilerin harcadıkları fiziksel güç ve çalıĢma Ģekli dikkate alınarak yeterli temiz hava
sağlanacaktır.
Cebri havalandırma sistemi kullanıldığında sistemin her zaman çalıĢır durumda olması
sağlanacak, iĢçilerin sağlığına zarar verebilecek hava akımlarına neden olmayacaktır.
ĠĢçilerin sağlığı yönünden gerekli hallerde havalandırma sistemindeki herhangi bir arızayı bildiren
sistem bulunacaktır.
6. Özel riskler
6.1. ĠĢçilerin zararlı düzeyde gürültüye veya gaz, buhar, toz gibi zararlı dıĢ etkenlere maruz
kalmaları önlenecektir.
6.2. Zehirli veya zararlı madde bulunması muhtemel veya oksijen düzeyi yetersiz veya parlayıcı
olabilecek bir ortama girmek zorunda kalan iĢçilerin, herhangi bir tehlikeye maruz kalmalarını
önlemek üzere kapalı ortam havası kontrol edilecek ve gerekli önlemler alınacaktır.
6.3. ĠĢçiler, sınırlı hava hacmine sahip yüksek riskli ortamlarda çalıĢtırılmayacaktır. Zorunlu
hallerde, en azından bu iĢçiler dıĢarıdan sürekli izlenecek, gerekli yardımın derhal yapılması için her
türlü önlem alınacaktır.
7. Sıcaklık
Ortam sıcaklığı, çalıĢma süresince, iĢçilerin yaptıkları iĢe ve harcadıkları fiziksel güce uygun
düzeyde olacaktır.
8. Yapı alanındaki çalıĢma yerlerinin, barakaların ve yolların aydınlatılması
8.1. ÇalıĢma yerleri, barakalar ve yollar mümkün olduğu ölçüde doğal olarak aydınlatılacak, gece
çalıĢmalarında veya gün ıĢığının yetersiz olduğu durumlarda uygun ve yeterli suni aydınlatma
sağlanacak, gerekli hallerde darbeye karĢı korunmalı taĢınabilir aydınlatma araçları kullanılacaktır.
Suni ıĢığın rengi, sinyallerin ve iĢaretlerin algılanmasını engellemeyecektir.
8.2. ÇalıĢma yerleri, barakalar ve geçiĢ yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalıĢanlar için kaza
riski oluĢturmayacak türde olacak ve uygun Ģekilde yerleĢtirilecektir.
8.3. ÇalıĢma yerleri, barakalar ve geçiĢ yollarındaki aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın
çalıĢanlar için risk oluĢturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma
sistemi bulunacaktır.
9. Kapılar ve geçitler
9.1 Raylı kapılarda, raydan çıkmayı ve devrilmeyi önleyecek güvenlik tertibatı bulunacaktır.
9.2 Yukarı doğru açılan kapılarda, aĢağı düĢmeyi önleyecek güvenlik tertibatı bulunacaktır.
9.3 KaçıĢ yollarında bulunan kapılar ve geçitler uygun Ģekilde iĢaretlenecektir.
164
9.4 Araçların geçtiği geçit ve kapılar yayaların geçiĢi için güvenli değilse bu mahallerde yayalar
için ayrı geçiĢ kapıları bulunacaktır. Bu kapılar açıkça iĢaretlenecek ve önlerinde hiçbir engel
bulunmayacaktır
9.5 Mekanik kapılar ve geçitler, iĢçiler için kaza riski oluĢturmayacaktır. Bu kapılarda kolay fark
edilebilir ve ulaĢılabilir, acil durdurma sistemleri bulunacak ve herhangi bir güç kesilmesinde otomatik
olarak açılmıyorsa, kapılar el ile de açılabilir olacaktır.
10. Trafik yolları – Tehlikeli alanlar
10.1. Merdivenler, sabitlenmiĢ geçici merdivenler, yükleme yerleri ve rampaları da dahil olmak
üzere trafik yolları; kolay ve güvenli geçiĢi sağlayacak, buraların yakınında çalıĢanlar için tehlike
yaratmayacak Ģekilde tasarlanıp yapılacaktır.
10.2. Yayaların kullandığı ve yükleme boĢaltma için kullanılanlar da dahil, araçlarla malzeme
taĢımada kullanılan yollar, potansiyel kullanıcı sayısı ve iĢyerinde yapılan iĢin özelliğine uygun
boyutlarda olacaktır. Trafik yolları üzerinde taĢıma iĢi yapılması durumunda, bu yolu kullanan diğer
kiĢiler için yol kenarında yeterli güvenlik mesafesi bırakılacak veya uygun koruyucu önlemler
alınacaktır. Yollar görülebilir Ģekilde iĢaretlenecek, düzenli olarak kontrolü yapılarak her zaman
bakımlı olması sağlanacaktır.
10.3. Araç trafiği olan yollar ile kapılar, geçitler, yaya geçiĢ yolları, koridorlar ve merdivenler
arasında yeterli mesafe bulunacaktır.
10.4. Yapı alanlarında girilmesi yasak bölgelere yetkisiz kiĢilerin giriĢi uygun araç ve gereç
kullanılarak engellenecektir. Tehlikeli bölgeler belirgin olarak iĢaretlenecek, bu bölgelere girme izni
verilen iĢçileri korumak için gerekli önlemler alınacaktır.
11. Yükleme yerleri ve rampaları
11.1 Yükleme yerleri ve rampaları, taĢınacak yükün boyutlarına uygun olacaktır.
11.2 Yükleme yerlerinde en az bir çıkıĢ yeri bulunacaktır.
11.3 Yükleme rampaları iĢçilerin düĢmesini önleyecek Ģekilde güvenli olacaktır.
12. ÇalıĢma yerinde hareket serbestliği
ÇalıĢılan yerin alanı, gerekli her türlü ekipman ve araçlar dikkate alınarak, iĢçilerin iĢlerini
yaparken rahatça hareket edebilecekleri geniĢlikte olacaktır.
13. Ġlk Yardım
13.1 ĠĢveren ilk yardım yapılmasını sağlayacak ve bu amaçla eğitilmiĢ personeli her an hazır
bulunduracaktır. ĠĢyerinde kaza geçiren veya aniden rahatsızlanan iĢçilerin, tıbbi müdahale yapılacak
yerlere en kısa zamanda ulaĢmalarını sağlayacak önlemleri alacaktır.
165
13.2 ĠĢin büyüklüğü ve türüne göre gerekiyorsa iĢyerinde bir ya da daha fazla ilk yardım odası
bulunacaktır.
13.3 Ġlkyardım odaları yeterli ilk yardım malzeme ve ekipmanı ile teçhiz edilecek ve sedyeler
kullanıma
hazır
halde
bulundurulacaktır.
Buralar,
yürürlükteki
mevzuata
uygun
Ģekilde
iĢaretlenecektir.
13.4 ÇalıĢma koĢullarının gerektirdiği her yerde ilkyardım ekipmanı bulundurulacaktır. Bu
ekipman kolayca eriĢilebilir yerlerde olacak ve yürürlükteki mevzuata uygun Ģekilde iĢaretlenecektir.
Yerel acil servis adresleri ve telefon numaraları görünür yerlerde bulunacaktır.
14.1. Temizlik ekipmanı
14.1 Soyunma yeri ve elbise dolabı
14.1.1 ĠĢ elbisesi giymek zorunda olan iĢçilerin, etik olarak veya sağlık nedenleriyle, uygun
olmayan bir yerde soyunmalarına izin verilmeyecek, iĢçiler için uygun soyunma Yerleri sağlanacaktır.
Soyunma yerlerine kolay ulaĢılacak, kapasitesi yeterli olacak ve oturacak yer sağlanacaktır.
14.1.2 Soyunma yerleri yeterince geniĢ olacak ve gerektiğinde iĢçilerin iĢ elbiselerini ve kiĢisel
eĢyalarını kurutabileceği ve kilit altında tutabileceği imkanlar sağlanacaktır. Rutubetli, kirli ve benzeri
iĢlerde veya tehlikeli maddelerle çalıĢılan yerlerde, iĢ elbiseleri, iĢçilerin Ģahsi elbise ve eĢyalarından
ayrı yerlerde muhafaza edilecektir.
14.1.3 Kadınlar ve erkekler için ayrı soyunma yerleri sağlanacak veya bunların ayrı ayrı kullanımı
için gerekli düzenleme yapılacaktır.
14.1.4 14.1.1. maddesinin ilk cümlesinde belirtildiği üzere, iĢyerinde soyunma yeri gerekmiyorsa
her iĢçi için Ģahsi elbise ve eĢyalarını muhafaza edeceği kilitli bir yer sağlanacaktır.
14.2 DuĢlar ve lavabolar
14.2.1. Yapılan iĢin gereği veya sağlık nedenleriyle iĢçiler için uygun ve yeterli duĢ tesisleri
yapılacaktır. DuĢlar kadın ve erkek iĢçiler için ayrı olacak veya bunların ayrı ayrı kullanımı için
gerekli düzenleme yapılacaktır.
14.2.2. DuĢlar iĢçilerin rahatça yıkanabilecekleri geniĢlikte ve uygun hijyenik koĢullarda
olacaktır. DuĢlarda sıcak ve soğuk akar su bulunacaktır.
14.2.3. DuĢ tesisi gerekmeyen iĢlerde, çalıĢma yerlerinin ve soyunma odalarının yakınında uygun
ve yeterli sayıda lavabo bulundurulacaktır. Lavabolarda gerektiğinde sıcak akar su da
bulundurulacaktır. Lavabolar erkek ve kadın iĢçiler için ayrı olacak veya ayrı ayrı kullanımları için
gerekli düzenleme yapılacaktır.
14.2.4. Soyunma yerleri ile duĢ veya lavaboların ayrı yerlerde olduğu durumlarda, duĢ ve
lavabolar ile soyunma yerleri arasında kolay geçiĢ sağlanacaktır.
166
14.3 Tuvaletler ve lavabolar
ÇalıĢma, dinlenme, yıkanma ve soyunma yerlerinin yakınında, yeterli sayıda tuvalet ve lavabo ile
temizlik malzemesi bulundurulacaktır. Tuvalet ve lavabolar erkek ve kadın iĢçiler için ayrı olacak
veya ayrı ayrı kullanımları için gerekli düzenleme yapılacaktır.
15. Dinlenme ve Barınma yerleri
15.1 Özellikle, çalıĢan iĢçi sayısının fazla olması veya iĢin niteliği veya çalıĢma yerinin uzak
olması ve benzeri nedenlerin sağlık ve güvenlik yönünden gerektirmesi halinde, iĢçilere, kolay
ulaĢılabilen dinlenme ve/veya barınma yerleri sağlanacaktır.
15.2 Dinlenme odaları veya barınma yerleri yeterli geniĢlikte olacak ve buralarda iĢçiler için
yeterli sayıda masa ve arkalıklı sandalye bulunacaktır.
15.3 Bu tür imkanlar yoksa iĢ aralarında iĢçilerin dinlenebileceği yerler sağlanacaktır.
15.4 Sabit barınma tesislerinde, bir dinlenme odası, bir boĢ vakit değerlendirme odası, yeterli duĢ,
tuvalet, lavabo ve temizlik malzemesi bulunacaktır. ĠĢçi sayısı göz önünde bulundurularak bu yerlerde
yatak, dolap, masa ve arkalıklı sandalyeler bulunacak ve bunlar kadın ve erkek iĢçilerin varlığı dikkate
alınarak yerleĢtirilecektir.
15.5 Dinlenme odaları ve barınma yerlerinde sigara içmeyenlerin sigara dumanından korunmaları
için gerekli tedbirler alınacaktır.
16. Gebe ve emzikli kadınlar
Gebe ve emzikli kadınların yatıp uzanarak dinlenebilecekleri uygun koĢullar sağlanacaktır.
17. Engelli iĢçiler
Engelli iĢçilerin çalıĢtığı iĢyerlerinde bu iĢçilerin durumları dikkate alınarak gerekli düzenleme
yapılacaktır. Bu düzenleme engelli iĢçilerin özellikle çalıĢma yerleri ile kullandıkları kapılar, geçiĢ
yerleri, merdivenler, duĢlar, lavabolar ve tuvaletlerde yapılacaktır.
18. ÇeĢitli Hükümler
18.1 Yapı alanın çevresi ve çalıĢma alanının etrafı kolayca görülebilecek ve fark edilebilecek
Ģekilde çevrilecek ve iĢaretlenecektir.
18.2 ÇalıĢılan yerlerde ve iĢçi barakalarında iĢçiler için yeterli miktarda içme suyu ve diğer
alkolsüz içecekler bulundurulacaktır.
18.3 ĠĢçilere uygun koĢullarda, yemeklerini yiyebilecekleri ve gerektiğinde yemeklerini
hazırlayabilecekleri imkanlar sağlanacaktır.
167
B) Yapı Alanlarındaki Özel Asgari ġartlar
BÖLÜM – I
Kapalı Alanlardaki ÇalıĢma Yerleri
1. Sağlamlık ve dayanıklılık
Tesisler ve müĢtemilatı kullanım amacına uygun sağlamlık ve dayanıklılıkta olacaktır.
2. Acil çıkıĢ kapıları
- Acil çıkıĢ kapıları dıĢarı doğru açılacaktır.
- Acil çıkıĢ kapıları; acil durumlarda çalıĢanların hemen ve kolayca açabilecekleri Ģekilde
olacaktır.
- Bu kapılar kilitli ve bağlı bulundurulmayacaktır.
- Acil çıkıĢ kapısı olarak raylı veya döner kapılar kullanılmayacaktır.
3. Havalandırma
Cebri havalandırma sistemi veya klima tesisatı, iĢçileri rahatsız edecek hava akımlarına neden
olmayacaktır. Havayı kirleterek iĢçilerin sağlığı yönünden ani tehlike oluĢturabilecek herhangi bir
artık veya kirlilik derhal ortamdan uzaklaĢtırılacaktır.
4. Sıcaklık
4.1. ÇalıĢma odaları, dinlenme yerleri, soyunma yerleri, duĢ, tuvalet ve lavabolar, kantinler ve ilk
yardım odalarındaki sıcaklık, bu yerlerin özel kullanım amaçlarına uygun olacaktır.
4.2. Pencereler, çatı aydınlatmaları ve camlı kısımlar, iĢyerine ve yapılan iĢin özelliğine ve
odaların kullanım Ģekline göre güneĢ ıĢığının aĢırı etkisini engelleyecek Ģekilde olacaktır.
5. Doğal ve suni aydınlatma
ĠĢyerleri, mümkün olduğunca doğal olarak aydınlatılacak,doğal aydınlatmanın yeterli olmadığı
durumlarda iĢçilerin sağlık ve güvenliğinin korunması amacına uygun Ģekilde yeterli suni aydınlatma
yapılacaktır.
6. Odaların taban, duvar ve tavanları
6.1. ÇalıĢma yerlerinin tabanları sabit, sağlam ve kaymaz bir Ģekilde olacak, tehlikeli olabilecek
engeller, çukurlar veya eğimler bulunmayacaktır.
6.2. Odaların taban, duvar ve tavan yüzeyleri hijyen Ģartlarına uygun olarak kolaytemizlenebilir
olacak veya gerektiğinde yenilenebilecektir.
6.3. Odalardaki ve çalıĢma yerleri ile trafik yollarının yakınında bulunan saydam veya yarı
168
saydam duvarlar ile özellikle bütün camlı bölmeler; güvenli malzemeden yapılmıĢ olacak, açık bir
Ģekilde iĢaretlenecek, çarpma ve kırılmaya karĢı uygun Ģekilde korunacaktır.
7. Pencereler – Çatı Pencereleri
7.1. Pencerelerin, çatı pencerelerinin ve havalandırma sistemlerinin iĢçiler tarafından kolay ve
güvenli bir Ģekilde açılması, kapatılması, ayarlanması ve güvenlik altına alınması mümkün olacaktır.
Bunlar açık durumdayken iĢçiler için herhangi bir tehlike yaratmayacaktır.
7.2. Pencereler ve çatı pencereleri, bunların temizliğini yapan iĢçiler ve civarda bulunan kiĢiler
için risk oluĢturmayacak Ģekilde dizayn edilecek veya gerekli ekipmanla donatılacaktır.
8. Kapılar
8.1 Ana giriĢ kapıları ve diğer kapıların yeri, sayısı ve boyutları ile yapıldıkları malzemeler,
bulundukları yer ve odaların, niteliğine ve kullanım amacına uygun olacaktır.
8.2 Saydam kapıların üzeri kolayca görünür Ģekilde iĢaretlenecektir.
8.3 Her iki yöne açılabilen kapılar saydam malzemeden yapılacak veya karĢı tarafın görülmesini
sağlayan saydam kısımları bulunacaktır.
8.4 Saydam veya yarı saydam kapıların yüzeyleri güvenli malzemeden yapılmamıĢ ve çarpma
sonucu kırılmaları iĢçilerin yaralanmalarına neden olabilecek ise, bu yüzeyler kırılmalara karĢı
korunmuĢ olacaktır.
9. Araç Yolları
Kapalı çalıĢma alanlarının kullanımı ve içinde bulunan ekipman göz önüne alınarak araçların
geçiĢ yolları iĢçilerin korunması amacıyla açıkça iĢaretlenecektir.
10. Yürüyen merdivenler ve yürüyen bantlar için özel önlemler
- Yürüyen merdivenler ve bantlar güvenli Ģekilde çalıĢır durumda olacaktır.
- Gerekli güvenlik araçları ile teçhiz edilecektir.
- Kolayca görülebilecek ve ulaĢılabilecek acil durdurma sistemleri olacaktır.
11. Oda boyutları ve hava hacmi
ÇalıĢma yerlerinin taban alanı ve yüksekliği, iĢçilerin sağlık ve güvenliklerine zarar vermeyecek
ve rahatça çalıĢmalarını sağlayacak boyutlarda olacaktır.
169
BÖLÜM – II
Açık Alanlardaki ÇalıĢma Yerleri
1. Sağlamlık ve dayanıklılık
1.1. Alçak veya yüksek seviyede olan hareketli veya sabit çalıĢma yerleri;
- çalıĢan iĢçi sayısı,
- üzerlerinde bulunabilecek maksimum ağırlık ve bu ağırlığın dağılımı,
- maruz kalabileceği dıĢ etkiler,
göz önüne alınarak yeterli sağlamlık ve dayanıklılıkta olacaktır.
Bu çalıĢma yerlerinin taĢıyıcı sistemleri ve diğer kısımları yapısı gereği yeterli sağlamlıkta
değilse, çalıĢma yerinin tamamının veya bir kısmının zamansız veya kendiliğinden hareketini önlemek
için, bunların dayanıklılığı uygun ve güvenilir sabitleme metotlarıyla sağlanacaktır.
1.2. ÇalıĢma yerlerinin sağlamlığı ve dayanıklılığı uygun Ģekilde ve özellikle de çalıĢma yerinin
yükseklik veya derinliğinde değiĢiklik olduğunda kontrol edilecektir.
2. Enerji dağıtım tesisleri
2.1. Yapı alanındaki enerji dağıtım tesislerinin, özellikle de dıĢ etkilere maruz kalan tesislerin,
kontrol ve bakımları düzenli olarak yapılacaktır.
2.2. Yapı iĢlerine baĢlamadan önce alanda mevcut olan tesisat belirlenecek, kontrol edilecek ve
açıkça iĢaretlenecektir.
2.3. Yapı alanında elektrik hava hatları geçiyorsa, mümkünse bunların güzergahı değiĢtirilerek
yapı alanından uzaklaĢtırılacak veya hattın gerilimi kestirilecektir.
Bu mümkün değilse, bariyerler veya ikaz levhalarıyla araçların ve tesislerin elektrik hattından
uzak tutulması sağlanacaktır.
Araçların hat altından geçmesinin zorunlu olduğu durumlarda uygun önlemler alınacak ve gerekli
ikazlar yapılacaktır.
3. Hava koĢulları
ĠĢçiler, sağlık ve güvenliklerini etkileyebilecek hava koĢullarından korunacaktır.
4. DüĢen cisimler
Teknik olarak mümkün olduğunda iĢçiler düĢen cisimlere karĢı toplu olarak korunacaktır.
Malzeme ve ekipman, yıkılma ve devrilmeleri önlenecek Ģekilde istiflenecek veya depolanacaktır.
Gerekli yerlerde tehlikeli bölgelere giriĢler önlenecek veya kapalı geçitler yapılacaktır.
170
5. Yüksekten düĢme
5.1. Yüksekten düĢmeler, özellikle yeterli yükseklikte sağlam korkuluklarla veya aynı korumayı
sağlayabilen baĢka yollarla önlenecektir. Korkuluklarda en az; bir trabzan, orta seviyesinde bir ara
korkuluk ve tabanında eteklik bulunacaktır.
5.2. Yüksekte çalıĢmalar ancak uygun ekipmanlarla veya korkuluklar, platformlar, güvenlik ağları
gibi toplu koruma araçları kullanılarak yapılacaktır.
ĠĢin doğası gereği toplu koruma önlemlerinin uygulanmasının mümkün olmadığı hallerde,
çalıĢma yerine ulaĢılması için uygun araçlar sağlanacak, çalıĢılan yerde vücut tipi emniyet kemeri veya
benzeri güvenlik yöntemleri kullanılacaktır.
6. Ġskele ve seyyar merdivenler
6.1. Bütün iskeleler kendiliğinden hareket etmeyecek ve çökmeyecek Ģekilde tasarlanmıĢ,
yapılmıĢ olacak ve bakımlı bulundurulacaktır.
6.2. ÇalıĢma platformları, geçitler ve iskele platformları, kiĢileri düĢmekten ve düĢen cisimlerden
koruyacak Ģekilde yapılacak, boyutlandırılacak, kullanılacak ve muhafaza edilecektir.
6.3. Ġskeleler;
(a) Kullanılmaya baĢlamadan önce,
(b) Daha sonra belirli aralıklarla,
(c) Üzerinde değiĢiklik yapıldığında, belli bir süre kullanılmadığında, kötü hava Ģartları veya
sismik sarsıntıya veya sağlamlığını ve dayanıklılığını etkileyebilecek diğer koĢullara maruz
kaldığında, uzman bir kiĢi tarafından kontrol edilecektir.
6.4. Merdivenler yeterli sağlamlıkta olacak ve uygun Ģekilde bakım ve muhafazası sağlanacaktır.
Bunlar uygun yerlerde ve amaçlarına uygun olarak doğru bir Ģekilde kullanılacaktır.
6.5. Seyyar iskelelerin kendiliğinden hareket etmemesi için gerekli önlem alınacaktır.
7. Kaldırma araçları
7.1. Bütün kaldırma araçları ile bağlantıları, sabitleme ve destekleme elemanları da dahil bütün
yardımcı kısımları;
(a) Kullanım amacına uygun ve yeterli sağlamlıkta tasarlanmıĢ ve imal edilmiĢ olacak,
(b) Doğru Ģekilde kurulacak ve kullanılacak,
(c) Her zaman iyi çalıĢabilir durumda olacak,
(d) Yürürlükteki mevzuata göre, periyodik olarak kontrol, test ve deneyleri yapılacak,
(e) Bu konuda eğitim almıĢ ehil kiĢilerce kullanılacaktır.
7.2. Kaldırma araçları ve yardımcı elemanlarının üzerlerine azami yük değerleri açıkça görülecek
Ģekilde yazılacaktır.
7.3. Kaldırma ekipmanı ve aksesuarları belirlenen amacı dıĢında kullanılmayacaktır.
171
8. Kazı ve malzeme taĢıma araç ve makineleri
8.1. Bütün kazı ve malzeme taĢıma araç ve makineleri;
(a) Mümkün olduğu kadar ergonomi prensipleri de dikkate alınarak uygun Ģekilde tasarlanmıĢ ve
imal edilmiĢ olacak
(b) Ġyi çalıĢır durumda olacak,
(c) Doğru Ģekilde kullanılacaktır.
8.2. Kazı ve malzeme taĢıma iĢlerinde kullanılan makine ve araçların sürücü ve operatörleri özel
olarak eğitilmiĢ olacaktır.
8.3. Kazı ve malzeme taĢıma iĢlerinde kullanılan makine ve araçların kazı çukuruna veya suya
düĢmemesi için gerekli koruyucu önlemler alınacaktır.
8.4. Kazı ve malzeme taĢıma iĢlerinde kullanılan makine ve araçlarda sürücünün bulunduğu
kısım, aracın devrilmesi durumunda sürücünün ezilmemesi ve düĢen cisimlerden korunması için
uygun Ģekilde yapılmıĢ olacaktır.
9. Tesis, makine, ekipman
9.1. Mekanik el aletleri de dahil olmak üzere herhangi bir güçle çalıĢan tesis, makine ve ekipman;
(a) Mümkün olduğu kadar ergonomi prensipleri dikkate alınarak uygun Ģekilde tasarlanmıĢ ve
imal edilmiĢ olacak,
(b) Ġyi çalıĢır durumda olacak,
(c) Yalnız tasarlandıkları iĢler için kullanılacak,
(d) Uygun eğitim almıĢ kiĢilerce kullanılacaktır.
9.2. Basınç altındaki ekipman ve tesisatın, yürürlükteki mevzuata göre, periyodik olarak kontrol,
test ve deneyleri yapılacaktır.
10. Kazı iĢleri, kuyular, yeraltı iĢleri, tünel ve kanal iĢleri
10.1. Kazı iĢleri, kuyular, yeraltı iĢleri ile tünel ve kanal çalıĢmalarında;
(a) Uygun destekler ve setler kullanılacak,
(b) Malzeme veya cisim düĢmesi veya su baskını tehlikesine ve insanların düĢmesine karĢı uygun
önlemler alınacak,
(c) Sağlık için tehlikeli veya zararlı olmayan özellikte solunabilir hava sağlamak için bütün
çalıĢma yerlerinde yeterli havalandırma yapılacak,
(d) Yangın, su baskını veya göçük gibi durumlarda iĢçilerin güvenli bir yere ulaĢmaları
sağlanacaktır.
10.2. Kazı iĢlerine baĢlamadan önce, yer altı kabloları ve diğer dağıtım sistemleri belirlenecek ve
bunlardan kaynaklanabilecek tehlikeleri asgariye indirmek için gerekli önlemler alınacaktır.
10.3. Kazı alanına giriĢ ve çıkıĢ için güvenli yollar sağlanacaktır.
172
10.4. Toprak ve malzeme yığınları ve hareketli araçlar kazı yerinden uzak tutulacak ve
gerekiyorsa uygun bariyerler yapılacaktır.
11. Yıkım iĢleri
Bina veya yapıların yıkımının tehlikeli olabileceği durumlarda:
(a) Uygun yöntem ve iĢlemler kullanılacak ve gerekli önlemler alınacaktır.
(b) ÇalıĢmalar ancak uzman bir kiĢinin gözetimi altında planlanacak ve yürütülecektir.
12. Metal veya beton karkas, kalıp panoları ve ağır prefabrike elemanlar
12.1. Metal veya beton karkas ve bunların parçaları, kalıp panolar, prefabrike elemanlar veya
geçici destekler ve payandalar ancak uzman bir kiĢinin gözetimi altında kurulacak ve sökülecektir.
12.2. ĠĢçileri, yapının geçici dayanıksızlık veya kırılganlığından kaynaklanan risklerden korumak
için yeterli önlemler alınacaktır.
12.3. Kalıp panoları, geçici destek ve payandaları, üzerlerine binen yüke ve gerilime dayanacak
Ģekilde planlanacak, tasarlanacak, kurulacak ve korunacaktır.
13. Batardolar (koferdamlar) ve kesonlar
13.1 Bütün batardolar ve kesonlar;
(a) Yeterli dayanıklılıkta, sağlam ve uygun malzemeden yapılmıĢ, iyi kurulmuĢ olacak,
(b) Su, sıvı beton ve benzeri malzeme baskını halinde iĢçilerin sığınabileceği Ģekilde uygun
ekipmanla donatılmıĢ olacaktır.
13.2. Batardo ve kesonların yapımı, kurulması, değiĢtirilmesi veya sökümü, ancak uzman kiĢinin
gözetimi altında yapılacaktır.
13.3. Bütün batardolar ve kesonlar uzman bir kiĢi tarafından düzenli aralıklarla kontrol
edilecektir.
14. Çatılarda çalıĢma
14.1. Yükseklik veya eğimin belirlenen değerleri aĢması halinde; iĢçilerin, aletlerin veya diğer
nesne veya malzemelerin düĢmesini veya herhangi bir riski önlemek için toplu koruyucu önlemler
alınacaktır.
14.2. ĠĢçilerin çatı üzerinde veya kenarında veya kırılgan malzemeden yapılmıĢ herhangi bir
yüzey üzerinde çalıĢmak zorunda olduğu hallerde; kırılgan maddeden yapılmıĢ yüzeyde dalgınlıkla
yürümelerini veya yere düĢmelerini önleyecek önlemler alınacaktır.
173