F¿KR¿ MÜLK¿YET NED¿R?

Transkript

PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 1
F¿KR¿ MÜLK¿YET HAKLARINA G¿R¿≈
PROPERTY TURK
6/8/05
1
9
4:15 PM
Page 2
EKONOM¿K VE POL¿T¿K ÖZGÜRLÜK
¿Ç¿N DESTEK
ABD Patent ve Ticari Markalar eski
sorumlusu; etkin bir fikri mülkiyet
haklar¨ sisteminin kurulmas¨
ve devam ettirilmesinin neden her
ülkenin ç¨kar¨na olaca·¨n¨ anlatmaktad¨r.
15
23
Elektrik ampulü,
1800’lerin sonunda
Amerikal¨ mucit
Thomas Edison’un
patentini ald¨·¨ pek
çok önemli bulu∆
aras¨ndayd¨.
GEL¿≈MEKTE OLAN B¿R ÜLKEN¿N
BAKI≈ AÇISI
Ganal¨ bir telif hakk¨ görevlisi, fikri
mülkiyet haklar¨n¨n ulusal kültürü
bulu∆ becerisini ve yarat¨c¨l¨·¨ korurken
yerel sanayiyi de harekete geçirece·ini
belirtmektedir.
20
25
¿ki uzman; patent, ticari marka, telif
hakk¨ ve ticari s¨rlar¨n gizemlerini
aç¨klamaktad¨r.
Apple® ve Apple
logosu, California Silicon
Valley’de 1976’da
do·an bir firma olan
Apple Computer Inc.’in
tescilli ticari markalar¨d¨r.
¿LAÇ SANAY¿NDE ¿LERLEME
Birli·in eski bir üst düzey yöneticisi
ilaçlar ile ilgili ara∆t¨rmalar¨n gelece·i
için patent korsanl¨·¨na kar∆¨ sars¨c¨
bir darbenin gerekli oldu·unu
söylemektedir.
Ceclor ® adl¨ ilac¨n
patenti 1970’lerde
Eli Lilly and Company
taraf¨ndan al¨nm¨∆t¨r.
Patent süresi
geçti·inden, jenerik
bir benzeri üretilmi∆
ve Cefaclor olarak
sat¨labilmi∆tir.
¿≈BA≈INDA B¿R T¿CARET B¿RL¿Ê¿
Bir yay¨nc¨lar birli·i temsilcisi
kurulu∆unun uluslararas¨ telif hakk¨
standartlar¨n¨ uygulama
çabalar¨ndan bahsetmektedir.
ULUSLARARASI POL¿T¿KA VE
ANLA≈MALAR
Burada üye ülkelerin yabanc¨
uyruklular¨n yarar¨na fikri
mülkiyet korumas¨ sa·lamas¨n¨
gerektiren ba∆l¨ca çok uluslu
anla∆malar ve sözle∆meler yer
almaktad¨r.
35
SÖZLÜKÇE
Bir hukukçu,
“Alan ¿simlerinden” “Yenilik”
konusuna kadar, fikri
mülkiyet haklar¨ ile ilgili
olarak s¨kça kullan¨lan baz¨
terimleri tan¨mlamaktad¨r.
42
F¿KR¿ MÜLK¿YET
HAKLARI HAKKINDA B¿LG¿
KAYNAKLARI
ABD hükümeti organlar¨,
uluslararas¨ kurulu∆lar
ve fikri mülkiyet sahnesinde
ön s¨ralarda yer alan di·er
gruplar ile temasa geçme yollar¨.
45
EK OKUMA PARÇALARI
KISACA
W. Atlee Burpee
≈irketi’nin “Big Boy ®”
domatesi, Birle∆ik
Devletlerdeki di·er
tüm melez bitkiler gibi,
ticari bir s¨r olarak
korunmaktad¨r.
1700’lerin ba∆¨nda, ¿ngiltere’de
Kraliçe Anne Yasas¨ hükümetin
de·il eser sahiplerinin telif hakk¨
kanunundan öncelikle yarar
sa·lamas¨n¨ tan¨m¨∆t¨r.
5...Adil Kullan¨m
7...Elektronik Ça·da Telif Hakk¨
10...ABD Patent Sistemi
14...ABD “Special 301” Süreci
22...Örnek Çal¨∆ma: Brezilya
¿laç Sanayi
24...Örnek Çal¨∆ma: Güney Kore’de
Korsanl¨·¨ Önleme Çabalar¨
34...Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 3
Laurence R. Hefter & Robert D. Litowitz
Yenilikçi yerel endüstrileri bulunan ülkeler
neredeyse de·i∆mez bir kuralla, bulu∆lar¨n
kopyalanmas¨, sembollerin belirlenmesi ve
yarat¨c¨ ifadeler ile ilgili düzenlemeler yaparak
yenilikleri artt¨racak yasalara sahiptir. Bu yasalar, mülkiyetin dört ayr¨ türünü, yani topluca
“fikri mülkiyet” olarak adland¨r¨lan patentler,
ticari markalar, telif haklar¨ ve ticari s¨rlar¨
kapsamaktad¨r.
Fikri mülkiyet, gerçek ve ki∆isel mülkiyet ile
ilgili pek çok özelli·i payla∆¨r. Örne·in, fikri
mülkiyet bir tür mald¨r ve bu nedenle al¨nabilir,
sat¨labilir, lisans¨ verilebilir, de·i∆ toku∆ edilebilir ya da di·er türden mallarda oldu·u üzere
kar∆¨l¨ks¨z olarak verilebilir. Ayr¨ca, fikri mülkiyet sahibi mülkiyetin izinsiz kullan¨m¨ ya da
sat¨∆¨n¨ önleme hakk¨na sahiptir. Ne var ki, fikri
mülkiyet ile di·er mülkiyet türleri aras¨ndaki en
bariz fark fikri mülkiyetin soyut olu∆u, bir ba∆ka
deyi∆le kendi fiziksel de·i∆kenlerine göre
tan¨mlanamamas¨ ya da belirlenememesidir.
Korunabilir olmas¨ için aç¨k bir ∆ekilde ifade
edilmelidir.
Fikri mülkiyetin dört türü de ulusal bazda
korunur. Bu nedenle koruman¨n kapsam¨ ve
korumay¨ sa·lamaya yönelik gereksinimler
ülkeden ülkeye de·i∆mektedir. Ancak ulusal
yasal düzenlemeler aras¨nda benzerlikler bulunmaktad¨r. Ayr¨ca, günümüzde dünyadaki e·ilim
ulusal yasalar¨n uyumla∆t¨r¨lmas¨ do·rultusundad¨r.
1879’da Amerikal¨
Thomas Edison
taraf¨ndan geli∆tirilen
elektrik ampulü,
Edison’un patentine
sahip oldu·u 1000’i
a∆k¨n bulu∆tan biridir.
Atölyesi ve laboratuarlar¨ ayn¨ zamanda
dünyaya fonograf¨,
telefon ahizesi ile
mikrofonda kullan¨lan
karbon dü·meli
vericiyi ve ilk ticari
elektrikli ayd¨nlatma
ve enerji sistemini
arma·an etmi∆tir.
PATENTLER: TOPLUMUN MUC¿TLER ¿LE
SÖZLE≈MES¿
Genel olarak, patentin, toplum ile birey olan bir
mucit aras¨nda bir sözle∆me oldu·u söylenebilir.
Bu toplumsal sözle∆me ∆artlar¨ kapsam¨nda, mucide bulu∆un ayr¨nt¨lar¨n¨ kamuoyuna aç¨klamas¨
kar∆¨l¨·¨nda belirli bir süre için di·er ki∆ileri
patentli bulu∆u yapma, kullanma ve satmadan
al¨koyacak münhas¨r hak verilir. Bu amaçla,
3
patent sistemleri, mucidi çabas¨ kar∆¨l¨·¨
ödüllendirerek kamuoyuna bilginin sunulmas¨n¨
sa·lar.
“Patent” sözcü·ünün kökeni, Orta Ça·’da
¿ngiliz yönetimi taraf¨ndan imtiyaz vermek üzere
sa·lanan belgelere uzansa da, günümüzde sözcük
bulu∆ sahiplerine tan¨nan münhas¨r hak ile
e∆anlaml¨ hale gelmi∆tir. Dünya Ticaret Örgütü’nün (WTO/DTÖ) Ticaretle Ba·lant¨l¨ Fikri
Mülkiyet Haklar¨ Anla∆mas¨ (TRIPS), ba∆vuru
tarihinden itibaren 20 y¨l olarak belirlenen
patent süresi konusunda uluslararas¨ standard¨
sa·lamaktad¨r. Yürürlülük tarihi olan 1 Ocak
2000’den itibaren tüm DTÖ üyeleri bu standard¨
yerine getirmekle yükümlüdür. Tüm patent
sistemlerinde, bu süre sona erdi·inde, ki∆iler
bulu∆lar¨ istedikleri gibi kullanma konusunda
serbesttir.
Etkin bir patent sisteminin yararlar¨ k¨smen
a∆a·¨daki gibi aç¨klanabilir:
❏ Patent, harcanan zaman¨, paray¨ ve ara∆t¨rma ile ilgili çabay¨ ödüllendirir. Rakipler,
patentli bulu∆lara alternatifler bulaca·¨ndan
daha fazla ara∆t¨rma yap¨lmas¨n¨ sa·lar ve ∆irketlerin münhas¨r haklar¨n süresi boyunca ara∆t¨rma
ve geli∆tirme masraflar¨n¨ kar∆¨lamalar¨n¨ sa·layarak patentli bulu∆lara ili∆kin yenilik ve yat¨r¨mlar¨n yap¨lmas¨n¨ sa·lar.
❏ Patent için verilen s¨n¨rl¨ süre, ayn¨ zamanda, bulu∆lar¨n k¨sa sürede ticarile∆ip, bu
sayede kamuya bir an önce sunulmas¨n¨ sa·layarak kamu ç¨kar¨n¨ gözetir. Patentler, ara∆t¨rma
gruplar¨ aras¨nda bilgi al¨∆veri∆i yap¨lmas¨n¨,
ayn¨ ara∆t¨rman¨n tekrar yap¨lmamas¨n¨ ve en
önemlisi kamuoyunun genel bilgisinin artmas¨n¨
sa·lar.
Patentle tan¨nan hak di·er ki∆ileri patent
süresi boyunca patentli bulu∆u yapma, kullanma
ve satmadan al¨koyacak bir hak olsa da, patentin, her zaman patent sahibinin kendisine bulu∆u
yapma, kullanma ve satma hakk¨n¨ vermeyece·i
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 4
iyi anla∆¨lmal¨d¨r. Örne·in; kimyasal bir bile∆imi
üretmenin ileri bir yöntemi üzerine patent sahibi
olan ki∆i, bile∆imin patenti ba∆kas¨nda ise
patentli yöntemi kullanarak yap¨lan bile∆imi
satma konusunda serbest de·ildir.
TRIPS anla∆mas¨nda tüm DTÖ üyeleri
patent hükümlerine tabi olmas¨na ra·men,
patentler ulusal yasalar kapsam¨nda
sa·lan¨r ve bu nedenle kapsam
aç¨s¨ndan haklar da ulusald¨r. Bu
yüzden, bir ABD patenti ancak
ABD’de meydana gelen ihlal durumunda kullan¨labilir. Ço·u ülkede, bu
haklar ceza hukukundan ziyade medeni hukuk
kapsam¨nda yürürlü·e sokulabilir.
Buna göre, yapt¨r¨m yaln¨zca patent sahibine
aittir. Genel olarak, izin al¨nmaks¨z¨n patentli
bulu∆u devlet, kurulu∆ ya da birey olarak yapma,
kullanma ya da satma eylemleri söz konusu
patenti ihlal eder. Bu türden ihlal eylemleri
patent hakk¨nda bilgi bulunmamas¨ ya da ihlal
edenin niyetine bak¨lmaks¨z¨n yükümlülük
do·urur.
Patent ihlalleri için çözümler aras¨nda men
etme, ihlal sebebi mallar¨n da·¨t¨lmas¨ ya da
ortadan kald¨r¨lmas¨ ve patent sahibine ait zarar¨n tazmini ya da ihlal edenin yapt¨·¨ kar¨n al¨nmas¨ gelmektedir.
Verilen patentin geçersizli·i söz konusu
olabilir ve iddia alt¨ndaki, ihlal eden için patentin geçersiz oldu·unu söylemek yayg¨n bir
savunmad¨r. Ayn¨ ∆ekilde, patentler, talep edilen
bulu∆un ad¨ geçen bulu∆ sahibi d¨∆¨nda biri taraf¨ndan yap¨ld¨·¨ ya da bulu∆un ilgili teknoloji
alan¨nda yetenekli ki∆ilere aç¨k olmas¨ gerekti·i gerekçeleri ile zorlanmaktad¨r.
NELER PATENTLEND¿R¿LEB¿L¿R?
TRIPS Anla∆mas¨’s¨n¨n 27. Maddesi,
DTÖ üyesi ülkelerin “yeni, yenilikçi
bir a∆amaya sahip ve endüstriyel
uygulama için elveri∆li” olmas¨ halinde
ürün ya da ürünü olu∆turacak süreç benzeri her
türlü bulu∆a patent vermelerini öngörmektedir.
Bir ba∆ka deyi∆le, patentlenebilir olmak için,
bulu∆un yeni, kullan¨∆l¨ olmas¨ ve herkes taraf¨ndan biliniyor olmamas¨ gerekir.
Patent alman¨n ön ko∆ullar¨ndan biri de
bulu∆un uygulanabilir olmas¨d¨r. Bu, patent
sisteminin yararl¨l¨·a verdi·i önemi vurgulamaktad¨r. Bu ilke de·i∆mez olsa da, her ülkenin yasa
dilinde kullan¨lan tabirler de·i∆mektedir; örne·in, patentlenebilir nesne ABD’de “faydal¨”,
William Klahr’¨n
çal¨∆mas¨ olan
patentli bir bisiklet
modelinde, bisikleti
harekete geçirmenin
yeni bir yöntemi olan
bir pedal ve di∆li
düzene·i ile yayl¨ bir
çubuk üzerine monte
edilmi∆ ayarlanabilir
bir sele bulunuyordu.
Klahr’¨n modeli,
1870 ile 1880’ler
aras¨nda patenti
verilen ve bisikletin
popülerlik kazanmas¨n¨ sa·layan pek çok
yenilikten biriydi.
Charles Hammelmann’¨n patentli
geli∆tirilmi∆ velosipet
modelinde arac¨
ileriye do·ru hareket
veren ve geriye
gitmesini önleyen bir
di∆li vard¨. Hammelmann’a göre “normal
bir yolculuk s¨ras¨nda,
arac¨n arkaya do·ru
gitmesi gereksizdi”.
4
¿ngiltere’de ise “endüstriyel uygulamaya elveri∆li” olmal¨d¨r.
Bulu∆ yeni olmal¨, yani bulu∆un
konusu halihaz¨rda bilinen ya da
bunun bir parças¨ olmamal¨d¨r. Bu
genellikle “yenilik” gereksinimi
olarak bilinmektedir. Yeni ya da
yenilikçi, bu ba·lamda, “kamu
aç¨s¨ndan yeni” anlam¨na gelmektedir. Bu nedenle, önceden
kullan¨lan ya da bilinen, ancak,
kamuya aç¨klanmam¨∆ ∆eyler (örne·in, s¨r olarak saklanm¨∆sa) patentlenebilirli·e engel de·ildir.
Bulu∆, ayr¨ca, a∆ikar olmamal¨d¨r. Bu, ki∆ilerin patent sisteminden yararlan¨p, yaln¨zca bilinen bir ∆eyin geli∆tirilmi∆ hali ya da gereksiz
bir sürümü için koruma almas¨n¨ önler. Genelde
bulu∆ özelli·i gösterme ya da a∆ikar olmama için
kullan¨lan test, ilgili alanda makul ölçüde
uzman bir ki∆iye göre bulu∆un yap¨ld¨·¨ tarihte
a∆ikar olmayan¨n ne oldu·una ba·l¨d¨r.
TRIPS Antla∆mas¨, zirai-kimyasal ya da ilaç
alan¨nda halihaz¨rda ürün patenti korumas¨
sa·lamayan geli∆mekte olan ülkelere bir geçi∆
dönemi tan¨maktad¨r. Asl¨nda ço·u, tam patent
korumas¨n¨n biyo-teknoloji sektörünü geli∆tirci
katk¨lar¨ nedeni ile bunu zaten uygulamaktad¨r. Patenti koruma süreci, patent sürecinin uygulama zorlu·u nedeni ile yat¨r¨m¨ te∆vik
etmemektedir. ¿hlal edilen patenti ispat etme
görevi patent sahibine dü∆tü·ü için, patent
sürecinin uygulanmas¨ özellikle güçtür.
Patent sahibi belirli bir üretim sürecinin
(yani patentin kapsad¨·¨ sürecin) belirli
kimyasallar¨ üretmede kullan¨ld¨·¨n¨
kan¨tlamal¨d¨r. Birden fazla olas¨
süreç de·i∆kenleri bulundu·unda ve
ihlal etme olas¨l¨·¨ bulunan ki∆inin
tesisine eri∆im sa·lanamad¨·¨nda, bu
oldukça güçle∆ebilir. Uygulamada, bu
üretim sürecinin özelliklerini gösteren izlere
bak¨larak yap¨l¨r. Örne·in, ilaçlar konusunda
koruman¨n bulunmad¨·¨ bir ülkede yap¨lan ve
ard¨ndan yaln¨zca üretim süreci için koruma
sa·layan ikinci ülkeye ihraç edilen bir ilaç
üzerinde patent korumas¨n¨n ne kadar karma∆¨k
bir hal alaca·¨ tahmin edilebilir.
Yakla∆¨k son 15 y¨l içinde, birçok ülke patent
“sürec”inden “ürün” patentine geçmi∆tir; DTÖ,
TRIPS Anla∆mas¨ uyar¨nca üye ülkeler 1 Ocak
2005 itibariyle tam ürün patenti korumas¨ sa·lamak durumunda oldu·undan, önümüzdeki y¨llar-
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 5
da da tüm DTÖ üyelerinin patent yasalar¨n¨
geli∆tirmeleri beklenmektedir.
Yeni ve yararl¨ bulu∆lar¨n yaln¨zca faydal¨
yönleri patentlenmez, bir çok ülke patent
korumas¨ kapsam¨na yeni, süsleme benzeri
endüstriyel tasar¨mlar¨ da almaktad¨r. Ço·u
Avrupa ülkesinde endüstriyel tasar¨m üzerindeki
mülkiyet hakk¨ tasar¨m modeli olarak geçerken,
ABD’de bu türden koruma tasar¨m patenti olarak
bilinmektedir.
Ayg¨tlar, kimyasal bile∆imler
ve süreçler gibi al¨∆¨lagelmi∆ patent
nesnelerine ek olarak baz¨ ülkeler
canl¨lar için de patent korumas¨
sa·lamaktad¨r. Örne·in, bakteriler,
kültürlenmemi∆ bitkiler ve tüberle
üretilmi∆ bitkiler d¨∆¨nda yer alan
e∆eysiz olarak yeniden üretilmi∆ bitki
çe∆itleri t¨pk¨ bakteriyel, mantar¨ms¨
ve ilk ku∆ak hibridler hariç (tohumla)
e∆eyle yeniden üretilmi∆ bitkiler gibi
koruma alt¨na al¨nabilir. TRIPS
Anla∆mas¨ yeni canl¨ ya da bitki
türleri konusunda korumay¨ zorunlu
k¨lmamakla birlikte, tüm DTÖ üyeleri Bitkilerin Yeni Türlerini Koruma
Uluslararas¨ Birli·i’ne (UPOV) kat¨labilmektedir.
T¿CAR¿ MARKALAR VE H¿ZMET MARKALARI:
KAYNAÊIN BEL¿RLENMES¿
Ticari markalar ve hizmet markalar¨ as¨l olarak
mal ve hizmetlerin kayna·¨n¨ belirleme ve ticari
markas¨ al¨nm¨∆ mal ve hizmetleri di·erlerinden
ay¨rma amaçl¨d¨r. Bunlar ayn¨ zamanda kullan¨ld¨klar¨ ürün ya da hizmetin kalitesini simgeler.
Ço·u ticari marka ya da hizmet markas¨ (k¨saca
“marka”) sözcüklerden olu∆ur, ancak simge,
logo, ses, tasar¨m ve hatta ay¨rtedici i∆levsiz ürün
konfigürasyonlar¨ gibi hizmet ya da mal¨ di·erlerinden farkl¨la∆t¨racak her∆ey kullan¨labilir.
TRIPS Anla∆mas¨ t¨pk¨ ticari markalar gibi
hizmet markalar¨ için de ayn¨ düzeyde tan¨ma
ve koruma sa·lamaktad¨r (TRIPS Anla∆mas¨
Madde 15 ve 16). Baz¨ ülkelerde markan¨n
korunmas¨ için tesciline gerek olmayabilir,
ancak her durumda DTÖ üyeleri tan¨nm¨∆ ticari
marka ya da hizmet markas¨ için koruma sa·lamakla yükümlüdür. Markan¨n ilgili kamu kesiminde tan¨nman¨n belirlenmesi her olay için ayr¨
ayr¨ gerçekle∆tirilece·inden, ∆irketler tan¨nm¨∆
markalar¨ tescil ettirmeyi tercih edebilirler.
Tan¨nmam¨∆ markalar için, söz konusu ülkede
Haftal¨k yay¨n
Scientific American’¨n
6 Ekim 1877 tarihli
say¨s¨nda mucit
Alexander Graham
Bell’in telefon ile ilgili
son yeniliklerinin
(derginin üst orta
k¨sm¨nda) “telefonun
yap¨s¨n¨ biraz basitle∆tirdi·ini, ayr¨ca
daha kompakt ve
portatif bir ∆ekilde
düzenledi·ini” ilan
etti. Bell, telefonu
bundan önceki y¨l icat
edip, patentini alm¨∆t¨. Yeni versiyonda
elektrik ya da batarya
kullan¨lmÿor, bunlar¨n
yerine ak¨m konu∆an¨n sesinden elde
ediliyordu.
Levi Strauss & Co.
ticari markas¨, t¨pk¨
1853 y¨l¨nda ∆irketin
üretimine ba∆lad¨·¨
denim pantolonlar
gibi dünya çap¨nda
s¨kl¨kla taklit edilmektedir. Pek çok Levi’s
ürününde Strauss ve
terzi Jacob Davis’in
1873 y¨l¨nda patentini
ald¨klar¨ bir yenilik
olan ceplere
yerle∆tirilen metal
z¨mbalar halen
kullan¨lmaktad¨r.
5
koruma verilmeden önce marka sahibinin markay¨ ulusal ticari marka kurumuna tescil ettirmesi
gerekebilir.
Markaya tan¨nan koruma süresi ülkeden
ülkeye büyük ölçüde de·i∆mektedir. Tesciller
s¨n¨rl¨ bir süre için yap¨l¨r. Ancak tesciller,
kamuoyunun yan¨lt¨lmamas¨, rekabetin artt¨r¨lmas¨ ve marka sahibinin korunmas¨ gibi marka
fikrinin temel nedenlerinden dolay¨ yenilenebilir
ve bu sayede kullan¨ld¨·¨ süre boyunca k¨s¨tlanmaks¨z¨n uzat¨labilir.
Marka sahibi, al¨c¨lar¨n zihninde kar¨∆¨kl¨·a yol açacak ise, benzeri markalar¨n
ba∆kalar¨ taraf¨ndan kullan¨lmas¨n¨ engelleyebilir. ¿ki markan¨n bu kar¨∆¨kl¨·a yol açacak derecede benzeyip benzemedi·ini belirleme; taraflar¨n markalar¨n¨, mal ya da hizmetlerini, reklam ve ticaret yöntemlerini
kar∆¨la∆t¨ran, daval¨n¨n markas¨n¨ seçme
niyetini ve gerçekten kar¨∆¨kl¨k bulunup
bulunmad¨·¨n¨ de·erlendiren çok faktörlü
bir analizi içerir.
T¿CAR¿ MARKALAR VE H¿ZMET
MARKALARI ¿Ç¿N KORUMA KAPSAMI
Di·er fikri mülkiyet alanlar¨nda oldu·u gibi,
ticari marka ve hizmet markas¨ mevzuat¨
kaynak bak¨m¨ndan ulusald¨r, ancak TRIPS
Anla∆mas¨ hükümlerine uymak durumundad¨r. Baz¨ ülkelerde i∆ hayat¨nda markan¨n kullan¨lmas¨ için ilk ki∆iye hak tan¨n¨rken, di·erlerinde ilk ki∆iye söz konusu ülke içinde tescil alabilmek için haklar tan¨n¨r.
“¿lk kullanan” kural¨n¨n geçerli oldu·u ülkelerde, haklar marka ulusal ticari marka kurumuna tescil ettirilmeksizin verilir. Ancak, markan¨n
geçerlili·i ve sahibinin kullanma hakk¨ konusunda aç¨k kan¨t sa·lad¨·¨ndan tescil yine de gereklidir. Bu sayede marka sahibinin kullan¨m¨ ve
sahibiyet talebini dünyaya bildiren ulusal marka
sicilinde de yer al¨r. TRIPS uyar¨nca, ticari markan¨n as¨l kullan¨m¨ ticari marka ya da hizmet
markas¨ tescili için ba∆vuru ko∆ulu olu∆turmayacakt¨r. Ticari markan¨n kullan¨m¨ ya da tescilinin ard¨ndan, marka sahibi markay¨ kullanmal¨d¨r, aksi halde marka sahibinin vazgeçti·i gerekçesi ile di·erleri taraf¨ndan sald¨rÿa maruz kalabilir.
Asgari ko∆ul olarak; ço·u ülkede markan¨n
ay¨rtedici olmas¨, yani marka sahibinin mal ya da
hizmetinin di·erlerinin mal ya da hizmetlerinden
fark¨n¨n bulunmas¨, gerekmektedir. Marka; say¨,
harf ya da di·er semboller, renkler ya da müzik
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 6
tonlar¨n¨n orjinal birle∆imini içerebilir. Markan¨n
buna uyup uymad¨·¨n¨ belirlemek için, markan¨n
içeri·i belirlenmelidir.
Markan¨n içeri·i genellikle bir kritere göre
ölçülür. Bu kriter en zay¨ftan en güçlüye do·ru
jenerik, betimleyici, hat¨rlat¨c¨ (görünüm), keyfi
ve tasar¨mlanm¨∆ terimlerini içerir. Kriterin en
zay¨f k¨sm¨nda, kitap, masa ya da sandalye gibi
mal¨n kendisini tan¨mlamak üzere kullan¨lan
yayg¨n terim olduklar¨ için mallar¨ ay¨rtedemeyecek sözcük, sembol ya da ayg¨tlar bulunmaktad¨r. Bu terimlere jenerik (genel) terimler denir
ve bunlar ticari markalar gibi korunamaz.
Sonraki kategori betimleyici terimleri içerir.
Marka; kasdedilen amac¨, i∆levi, fiziksel özelli·i,
övgüye de·er niteli·i ya da ürünün nihai yarar¨n¨
tan¨mlÿorsa betimleyicidir. Betimleyici markalara örnek olarak ayd¨nlatma malzemesi olan
DAYBRITE, çok küçük a·¨rl¨k tekerle·i olarak
MICRO ve mükemmel kalitede oldu·u iddia edilen bir ∆arap olan SUPREME verilebilir. Bunlar
tek ba∆lar¨na ay¨rtedici olmad¨klar¨ndan, betimleyici terim yayg¨n sat¨∆ ve reklam arac¨l¨·ÿla
markay¨ ta∆ÿan mallar¨n kayna·¨n¨ belirleyene
kadar marka olarak korunamaz. ABD’de betimleyici marka ay¨rtedicili·in bu düzeyini gerçekle∆tirdi·i takdirde, bunun “ikincil anlam” kazand¨·¨ söylenir.
Betimleyici markalar¨n aksine, hat¨rlat¨c¨
markalar (ticari görünümü ön planda olanlar)
markan¨n kullan¨ld¨·¨ mallar¨ hemen tan¨mlamaz; bunun yerine mal¨n içeri·i hakk¨nda bir
karara varmak için dü∆ünce, hayalgücü ya da
alg¨lamay¨ gerektirir. Hat¨rlat¨c¨ markalar, ilk
a∆amada ikincil anlam kazanmaks¨z¨n sürekli
ay¨rtedici ve korunabilir oldu·u dü∆ünülür.
Hat¨rlat¨c¨ markalara örnek olarak; yang¨n söndürücü HERO ya da çiviler için STRONGHOLD
verilebilir.
Keyfi markalar; yayg¨n olarak kullan¨lan,
ancak ticari marka sahibinin mallar¨ üzerinde
kullan¨ld¨·¨nda mallar¨ tan¨mlamayan ve nitelikleri hakk¨nda fikir vermeyen sözcük, sembol ya
da ayg¨tlard¨r. Keyfi markalara örnek olarak bilgisayar markas¨ APPLE ve sabun markas¨ DOVE
verilebilir.
Hat¨rlat¨c¨ markalar gibi keyfi markalar da
sürekli ay¨rtedici olup, ikincil anlamlar¨n¨n
kan¨tlanmas¨na gerek yoktur.
En ay¨rtedici marka tasar¨mlanm¨∆ markad¨r.
Tasar¨mlanm¨∆ marka, yaln¨zca marka olarak
i∆lev görmek üzere seçilen ya da olu∆turulan bir
sözcük ya da semboldür. Tasar¨mlanm¨∆ marka-
lara örnek olarak yak¨t markas¨ EXXON, foto·rafç¨l¨k malzemeleri markas¨ KODAK, fotokopi
malzemeleri markas¨ XEROX ve me∆rubat markas¨ PEPSI verilebilir. Tasar¨mlanm¨∆ markalar
geleneksel olarak en geni∆ koruma kapsam¨nda
yer al¨r.
Mr. Peanut TM, önceki
Planters Nut and
Chocolate Company’nin monokl
takan maskotu, ilk
olarak 1916 y¨l¨nda
Amerika’n¨n ilk
kavrulmu∆ yer f¨st¨·¨
∆irketinin reklamlar¨n¨
yapmak için kullan¨lmaya ba∆lanm¨∆t¨.
Mr. Peanut TM,
Amerika’n¨n en iyi
bilinen reklam karakterlerinden biri olarak,
art¨k Nabisco Brands
Company’nin ticari
markas¨d¨r.
Çizgilerden olu∆an
¨s¨r¨lm¨∆ elma,
1976’da California’da
do·an Apple Computer, Inc.’¨n tan¨nm¨∆
logosudur. Yaln¨zca
Apple Computer,
yetkili lisansl¨ bayileri
ve sat¨c¨lar¨ Apple®
logosunu reklamlar¨nda ya da sat¨∆ sergilerinde kullanabilir.
6
TEL¿F HAKKI: ESER SAH¿B¿N¿N ¿FADES¿
Telif hakk¨; somut ifade ortam¨nda tespit edilen
eser sahibinin orjinal eserini ço·altma, orjinal
esere ba·l¨ kalarak i∆lenme eserleri haz¨rlamak
ve müzikal, dramatik, koreografik eserler ile
heykeltra∆ eserlerinin olmas¨ durumunda eseri
icra ya da sergilemek amacÿla verilen münhas¨r
hakt¨r. Telif hakk¨ korumas¨; tan¨mland¨·¨,
aç¨kland¨·¨ ya da olu∆turuldu·u biçim dikkate
al¨nmaks¨z¨n, dü∆ünce, yöntem, süreç, sistem,
çal¨∆ma yöntemi, fikir, ilke ya da ke∆if için
uygulanmaz. Bundan ziyade telif hakk¨ korumas¨,
somut ortamda oldu·u gibi, eser sahibinin belirli
bir süreç, fikir ve kavram¨ ifadesi ile s¨n¨rl¨d¨r.
Telif hakk¨ korumas¨, olu∆turuldu·u andan
itibaren eser sahibinin tüm eserlerinde otomatik
larak geçerli olur. TRIPS Anla∆mas¨, telif hakk¨
korumas¨ süresince geçerli asgari standartlar¨
belirtmektedir. Bir insan söz konusu oldu·unda
süre, yazar¨n ya∆am¨ art¨ 50 y¨ld¨r. Bir kurulu∆
söz konusu oldu·unda süre, yetkili yay¨m¨n
gerçekle∆ti·i takvim y¨l¨ndan itibaren ya da
yay¨m¨n olmamas¨ halinde olu∆turulan takvim
y¨l¨ndan itibaren 50 y¨ld¨r (TRIPS Madde 12).
Kaydedilen canl¨ icralara yönelik koruma süresi
icrac¨ ve yap¨mc¨ için 50 y¨l; çal¨∆may¨ yay¨nlayan için ise 20 y¨ld¨r. ABD k¨sa süre önce Dijital
Biny¨l Telif Hakk¨ Kanunu (DMCA) do·rultusunda telif hakk¨ verilen eserlere ili∆kin korumay¨
güncelle∆tirdi. Örne·in, ABD’de 1. Ocak. 1978
tarihinde ya da sonras¨nda olu∆turulan tüm
bireysel eserlerin koruma süresi eser sahibinin
ya∆am¨ art¨ 70 y¨l olarak belirlendi. Ancak,
eser kiralama amacÿla yap¨lm¨∆sa, telif hakk¨
hangisinin k¨sa oldu·una ba·l¨ olarak yarat¨lma
tarihinden itibaren 120 y¨l ya da ilk yay¨nlanma
tarihinden itibaren 95 y¨l boyunca devam
eder.
Eser sahibine verilen münhas¨r haklar, di·er
ki∆ilerin eser sahibinin eserini adil kullan¨mdan
yararlanmas¨n¨ engelleyici hakk¨ içermez. Bu tür
bir adil kullan¨m, ele∆tiri, yorum, haber röportaj¨,
e·itim – ö·retim ve ara∆t¨rma amaçlar¨ için
eserin kullan¨m¨n¨ içerebilir. Eserin içeri·i,
kopyalanan eserin kapsam¨ ve eserin ticari de·eri üzerindeki kopyalama etkisi izinsiz bir kulla(devam¨ sayfa 6’da)
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 7
AD¿L KULLANIM
Birle∆ik Devletler’de eser sahibine tan¨nan
haklardan biri bir eseri kopyalama ya da
ses kay¨tlar¨ ∆eklinde ço·altma ya da bunun
için ba∆kalar¨n¨ yetkilendirme hakk¨d¨r. Bu
hak, ABD yasalar¨ndaki baz¨ k¨s¨tlamalara
tabidir. Bunlardan daha da önemli k¨s¨tlamalardan birisi ise, Adil Kullan¨m ilkesidir.
Adil Kullan¨m önceden ABD telif hakk¨
yasas¨nda geçmese de, söz konusu ilke zamanla önemli mahkeme kararlar¨ ile ortaya
ç¨km¨∆t¨r. Bu ilke Telif Hakk¨ Yasas¨, Bölüm
107’de yer almaktad¨r.
Bölüm 107’de ele∆tiri, yorum, haber
röportaj¨, e·itim, ö·retim ve ara∆t¨rma gibi
belirli bir eserin ço·alt¨m¨n¨n “adil” say¨labilece·i farkl¨ amaçlar¨ içermektedir. Bölüm
107 ayn¨ zamanda kullan¨m¨n adil olup
olmad¨·¨n¨ belirlemede dikkate al¨nacak
dört etkeni ortaya koymaktad¨r:
❏ Bu tür kullan¨m¨n ticari amac¨ ya
da kar amac¨ gütmeyen e·itim amac¨na
yönelik olup olmad¨·¨ dahil olmak üzere
kullan¨m¨n amac¨ ve özelli·i;
❏ Telif hakk¨ verilen eserin içeri·i;
❏ Bir bütün olarak telif hakk¨ sa·lanan
eserle ilgili kullan¨lan k¨sm¨n miktar¨ ile
❏ Telif hakk¨ sa·lanan eserin de·eri
ya da muhtemel pazara yönelik kullan¨m¨n
etkisi.
“Adil Kullan¨m” ile ihlal aras¨ndaki
ayr¨m belirsizdir ya da kolayca tan¨mlanamaz. ¿zin al¨nmaks¨z¨n rahatça al¨nt¨ yap¨labilecek belirli say¨da sözcük, sat¨r ya da
nota yoktur. Telif hakk¨ verilen malzeme
kayna·¨n¨n bildirilmesi izin alma anlam¨na
gelmez.
Kodak Corporate
logotipi 1880’lerde
Eastman Dry Plate
and Film Company
olarak Londra’da
faaliyete ba∆layan
Eastman Kodak
Company of New
York’u tan¨mlamaktad¨r. ≈irketin kurucusu
George Eastman’¨n
sadece 1 $ perakende fiyatla sat¨lan
kullan¨m¨ kolay
foto·raf makinas¨,
20. yüzy¨l¨n ba∆¨nda
foto·raf çekmeyi
binlerce amatör
foto·rafç¨ aras¨nda
yayg¨nla∆t¨r¨ld¨.
“Xerox” sözcü·ü,
t¨pk¨ markan¨n temsil
etti·i grafik görüntülerin tekrar üretilmesi
süreci olan “xerography” sözcü·ü gibi
Haloid Company and
Batelle Development
Corporation taraf¨ndan 1948 y¨l¨nda
kullan¨lmaya ba∆land¨
ve ticari marka oldu.
“The Document
Company, Xerox”
1994 y¨l¨nda ∆irketin
kurumsal imzas¨
olarak ortaya at¨ld¨.
7
1961 tarihli “ABD Telif Hakk¨ Kanunu’nun Genel Revizyonu ile ¿lgili Telif
Haklar¨ Kay¨t Tescil Raporu” adil kullan¨mla ilgili olarak mahkeme karar örnekleri
vermektedir: “gösterme ya da yorum amac¨
ile bir ele∆tiri ya da tan¨t¨mda al¨nt¨lar¨n
yap¨lmas¨; eser sahibinin gözlemlerinin
aç¨klanmas¨ ya da belirtilmesi amacÿla
bilimsel ya da teknik çal¨∆mada k¨sa pasajlar¨n kullan¨lmas¨; parodiye dönü∆türülen
eserin içeri·inin bir k¨sm¨n¨n parodide kullan¨lmas¨; bir haber röportaj¨nda, k¨sa al¨nt¨larla, bir konu∆ma ya da makalenin özeti;
hasarl¨ kopyas¨n¨n yerine konmak üzere
bir eserin belli bir k¨sm¨n¨n bir kütüphane
taraf¨ndan ço·alt¨lmas¨; bir dersi anlatmak
amacÿla bir eserin küçük bir k¨sm¨n¨n ö·retmen ya da ö·renci taraf¨ndan ço·alt¨lmas¨;
yasama ya da yarg¨ süreci ya da raporlar¨
ile ilgili k¨s¨mda kullan¨lan bir eserin ço·alt¨lmas¨; bildirilen bir olay yerinde geçen bir
eserin ço·alt¨lmas¨.”
Telif hakk¨ eser sahibinin kendisini ifade
etti·i belirli bir yöntemi korumaktad¨r;
eserde geçen herhangi bir fikir, yöntem
ve uygulama esaslar¨n¨ kapsamaz. En
do·ru yöntem telif hakk¨ verilen eseri kullanmadan önce mutlaka eser sahibinden
izin almakt¨r.
¿zin almak mümkün olmad¨·¨nda, “adil
kullan¨m” ilkesi duruma tam olarak uygulanamÿorsa telif hakk¨ verilen eserin kullan¨■
m¨ndan kaç¨n¨lmal¨d¨r.
Yukar¨daki materyal http://www.lcweb.loc.gov/copyright/fls
adresindeki Birle∆ik Devletler Kongre Kütüphanesi
sayfas¨ndan al¨nm¨∆t¨r.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 8
n¨m¨n “adil kullan¨m” olup olmad¨·¨n¨
belirlemede gözönüne al¨nmal¨d¨r.
TEL¿F HAKKINA YÖNEL¿K
ORJ¿NALL¿K
Telif hakk¨ korumas¨n¨ sa·lamak için
söz konusu eserin somut ifade ortam¨nda
tespit edilen orjinal bir eser olmas¨ gerekmektedir. Bu tan¨mlamaya dahil olan
eserler;
❏ Edebi eserler (bilgisayar programlar¨
dahil),
❏ Müzik eserleri ve sözlü müzik eserleri,
❏ Dramatik eserler ve diyaloglar,
❏ Pandomim ve koreografik eserler,
❏ Resim, grafik eserleri ve heykeller,
❏ Sinema filmleri ve di·er görsel-i∆itsel eserler
ile
❏ Ses kay¨tlar¨n¨ içerebilir.
Eser sahiplerini kendilerini ifade etmek için
yeni yöntemler aray¨∆¨n¨ sürdürdüklerinden, birçok ülke kanunlar¨n¨n eserin ∆ekil veya çe∆idini
s¨n¨rlamad¨·¨n¨n belirtilmesi önem ta∆¨maktad¨r.
Bir eserin orjinalli·inin s¨nanmas¨ genel
olarak iki yönlüdür. Birincisi; eser, eser sahibi
taraf¨ndan ortaya konmal¨d¨r, ∆öyleki eser ba∆ka
eserlerden kopya de·il, eser sahibi taraf¨ndan
ba·¨ms¨z olarak yarat¨lm¨∆ olmal¨d¨r. ¿kincisi;
s¨radan olmamas¨ için yeterince yarat¨c¨l¨k özelli·i ta∆¨mal¨d¨r.
Bir esere telif hakk¨ verilebilmesi için eser,
“somut bir ifade ortam¨nda” tespit edilmelidir.
Somut anlamda bir eserin içeri·i, alg¨lanacak,
yeniden ço·alt¨lacak ya da aksi halde geçi∆
sürecini içermeyen belirli bir süre topluma iletecek ∆ekilde yeterince sabit ya da sürekli olmas¨
halinde eser tespit edilmi∆ olur. Tespit ortam¨,
arac¨ ya da yöntemi önemli de·ildir.
Birçok ülkede telif hakk¨ kay¨t-tescil sistemi
oldukça ucuz ve kolayd¨r. Telif hakk¨ korumas¨,
somut ortamda eserin tespit edilmesiyle ba∆lamas¨na ra·men, telif hakk¨ kay¨t-tescili baz¨
ülkelerde di·er yararlar¨ da beraberinde getirir.
Aralar¨nda ABD’nin de bulundu·u baz¨ DTÖ
üyelerinin, telif hakk¨ verilen eserlere ili∆kin
kay¨t-tescil sistemleri olmas¨na ra·men, TRIPS
Anla∆mas¨, yabanc¨ uyruklular için telif hakk¨
ihlalini durdurma ya da avukat ücretleri dahil
yürütmenin masraflar¨n¨ alma amac¨ ile yasal
tahkikat¨ ba∆latmadan önce ön ko∆ul olarak
kay¨t-tescil sistemi gibi formalitelerin kullan¨m¨n¨ engellemektedir. Bu nedenle, örne·in, ABD
kendi vatanda∆lar¨n¨n ABD Telif Hakk¨ Bürosu-
na kaydolmalar¨n¨ isterken, yabanc¨
uyruklu eser sahiplerinden bunu istememektedir. Ayr¨ca, baz¨ ülkelerde,
telif hakk¨ kay¨t-tescili, geçerlili·inin
ilk delilini ve eser sahipli·ini olu∆turmaktad¨r.
Evde izlenme
amacÿla dü∆ünülen
1943 yap¨m¨ film
klasi·i “Casablanca”n¨n dijital video
diski, film korsanlar¨n¨n genellikle göz ard¨
etti·i bir telif hakk¨na
sahiptir. Amerikan
Sinema Filmleri
Birli·i, kamerayla
tespit edilenler ile
video kaset ve video
disk haline getirilen
di·er türde korsan
filmlerin sinema filmi
endüstrisine her y¨l
yakla∆¨k 2,5 milyar
$’a mal oldu·unu
tahmin etmektedir
(Warner Bross. ve
Turner Entertainment
Co. izni ile. Tüm
haklar¨ sakl¨d¨r.)
8
T¿CAR¿ SIRLAR: REKABETÇ¿ UÇ
Ticari s¨r, gizli ya da sektörde fazla
bilinmeyen bilgidir ve sahibine rakiplere kar∆¨ bir avantaj sa·lar. Ticari
s¨rr¨n korunmas¨ bilgi gizli kald¨·¨
ya da sahibi taraf¨ndan aç¨klanmad¨·¨
sürece varl¨·¨n¨ korur ve di·erleri taraf¨ndan kanun yoluyla ya da ba·¨ms¨z
olarak elde edilemez. Ticari s¨rlara
örnek olarak formüller, kal¨plar, yöntemler, programlar, teknikler, süreçler ya da bir i∆ alan¨nda
rekabet avantaj¨ sa·layacak ∆ekilde derlenmi∆
bilgiler verilebilir. Ticari s¨r sahibi sahip oldu·u
s¨rr¨n bir ba∆kas¨ taraf¨ndan kullan¨lmas¨ndan
ya da uygunsuz bir ∆ekilde aç¨·a ç¨kmas¨ndan
kaynaklanacak zararlar¨ tazmin edebilir.
T¿CAR¿ SIR NE ZAMAN SIR OLUR?
Ticari s¨rlar di·er fikri mülkiyet biçimleri gibi
tescil edilmez ve yasal düzenlemelerin bir sonucu de·ildir. Bunun yerine, her ülkenin hukuki
sistemi ticari s¨rlar¨n korunmas¨n¨n sa·lanmas¨
için gerekenleri belirler. Ticari s¨rlar¨n korunmas¨, TRIPS Anla∆mas¨nda “aç¨klanmam¨∆ bilginin
korunmas¨” ba∆l¨·¨ alt¨nda yer almaktad¨r
(TRIPS Madde 39). T¨bbi ürünlerin sat¨∆ izinleri
için gerekli olan aç¨klanmam¨∆ test verilerinin
korunmas¨ özellikle hassas bir konudur ve
TRIPS Madde 39(3)’te öngörülür. Ortak olarak
göz önünde bulundurulan baz¨ faktörler ∆unlar¨
içermektedir
❏ ¿∆ haricinde bilginin ne derece bilindi·i;
❏ Ticari s¨rr¨ elinde bulunduran ki∆inin i∆inde
çal¨∆anlar ve yer alan di·er kimseler taraf¨ndan
bilginin ne derece bilindi·i;
❏ Ticari s¨rr¨ korumak için ne derecede önlem
al¨nd¨·¨;
❏ Bilginin ticari s¨r sahibi ve rakipleri aç¨s¨ndan
de·eri;
❏ Ticari s¨r sahibi taraf¨ndan s¨rr¨n geli∆tirlmesinde harcanan para ve çaban¨n miktar¨;
❏ Ba∆kalar¨n¨n “reverse engineering” yolu ile
bilgiyi elde etmek ya da kopyalamak için harcad¨klar¨ çaba.
Varl¨·¨ iddia edilen ticari s¨rr¨n gizlili·i
gözönüne al¨nacak en önemli faktördür. Ticari
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 9
s¨r oldu·u iddia edilen bilgi yasal herhangi bir
yolla elde edilebiliyorsa ve bu ∆ekilde elde
edilmi∆se, bilgi art¨k gizli de·ildir ve korunmas¨na gerek kalmayabilir. Bununla birlikte, e·er
bilginin sahibi bunu korumak için makul a∆amalar kaydetmi∆, ancak ticari s¨r bilgisi buna
ra·men kamuoyuna aç¨lm¨∆sa da, bir çok ülkenin
mahkemeleri koruma vermeye devam edebilir.
Burada bahsedilen a∆amalar, bilgiyi gizlilik
anla∆malar¨ imzalanacak normal giri∆imlerin
sonucu olarak gören ki∆ilere ba∆vurulmas¨n¨n
kapsayabilir.
MAL¿YETE KAR≈I YARAR
¿∆ dünyas¨ ile ilgili tüm etkinliklerde oldu·u
gibi, ekonomi fikri mülkiyetin korunup korunmamas¨n¨ belirlemede önemli bir rol oynar. ≈irketler fikri mülkiyet hakk¨n¨n potansiyel de·eri ile
hem bu hakk¨ sa·lama, uygulama ve sürdürme
maliyetlerini hem de de·erin gerçekle∆me olas¨l¨·¨n¨ kar∆¨la∆t¨rmal¨d¨r.
Bir fikri mülkiyet hakk¨n¨n potansiyel de·erini belirleyen kat¨ ve net kurallar bulunmamaktad¨r. Bir ki∆i ya da kurulu∆ için de·erli olan,
bir ba∆kas¨ için de·ersiz olabilir. Fikri mülkiyetin potansiyel de·erini belirleyen çok say¨da
belirgin faktör bulunmaktad¨r; bunlar aras¨nda
münhas¨r ya da di·er haklar, temlik ya da lisanslar, çapraz lisanslar, ihlal durumunda yürütmeye
ba∆vurma ve finansman sa·lamak için teminat
kullan¨lmas¨ s¨ralanabilir.
Bir ticari marka ya da hizmet çok de·erli
bir varl¨k olabilir. Örne·in, Alman otomobil üreticisi BMW’nin ¿ngiliz otomobil üreticisi Rover’¨
özellikle “Land Rover”, “Range Rover”, “Triumph”, “Austin” ve “MGB” gibi sevilen ticari
markalardan olu∆an portföyünü ele geçirmek
üzere sat¨n ald¨·¨ görü∆ü yayg¨nd¨r. Öte yandan,
tüketiciler ticari markay¨ kötü kalite ile ili∆kilendirdi·inde, ticari marka sanal olarak de·ersiz
■
hale gelebilir.
Laurence R. Hefter ve Robert D. Litowitz, ABD’nin en
büyük fikri mülkiyet hukuku bürolar¨ndan biri olan Finnegan, Henderson, Farabow, Garret & Dunner’¨n ortaklar¨ndand¨r. Hefter ticari marka, haks¨z rekabet, franchising
ve davalar hakk¨nda yaz¨lar yazmakta ve s¨k s¨k konferans
vermektedir. Ayn¨ zamanda George Washington Üniversitesi’ndeki Ulusal Hukuk Merkezi’nde yard¨mc¨ ö·retim görevlisi olarak ve Uluslararas¨ Ticari Marka Birli·i ve Amerikan
Fikri Mülkiyet Hukuku Birli·i’nin yönetim kurullar¨nda görev alm¨∆t¨r. Litowitz de ticari marka konusunda ders vermi∆, yaz¨ yazm¨∆ ve Uluslararas¨ Ticaret Komisyonu nezdinde çal¨∆malar yürütmü∆tür. Uluslararas¨ Ticari Marka
Birli·i ve Amerikan Fikri Mülkiyet Hukuku Birli·i üyesidir.
Elektronik ÇaÊda Telif HakkI
Bu ka·¨t po∆ette
Birle∆ik Devletlerin ilk
melez domatesi olan
W. Atlee Burpee
Company’nin popüler
Big Boy’unun tohumlar¨ bulunmaktad¨r.
Melez bir tohum olan
Big Boy® ve bu
tohumun üretilmesini
sa·layan maddeler
ticari bir s¨r olarak
korunmaktad¨r.
Paketin arkas¨nda
verilen domates ekimi
talimatlar¨n¨n telif
hakk¨ Burpee’ye aittir.
“Coca-Cola içiniz”
diyen 1903 tarihli bir
reklam. Bu popüler
içece·in içindekiler
bilinse de, oranlar¨
Coca-Cola Company’nin merkezinde
kilit alt¨nda tutulan
ticari bir s¨rd¨r.
Formül 1886’da
eczac¨ Dr. John S.
Pemberton taraf¨ndan geli∆tirilmi∆tir.
Coca-Cola ad¨ ve
yaz¨m ∆ekli 1893’te,
k¨sa ad¨ “Coke®”
1945’te, özel cam
∆i∆esi ise 1977’de
tescil ettirilmi∆tir.
9
Günümüzün teknolojik yenilikleri, telif
hakk¨ verilen eserlerin dünya çap¨nda da·¨t¨m¨ ile ilgili genellikle s¨n¨rs¨z olanaklar
sunmaktad¨r. Ancak, yine ayn¨ teknoloji
herhangi bir ki∆inin tek bir tu∆a dokunu∆uyla eserleri korsan olarak ço·altmas¨n¨
olanakl¨ k¨lmaktad¨r.
Bu durumu aç¨kl¨·a kavu∆turmak amacÿla Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO),
Aral¨k 1996 tarihinde, 25 y¨l içinde uluslararas¨ hukukun en kapsaml¨ revizyonunu
gerçekle∆tirerek WIPO Telif Hakk¨ Anla∆mas¨ (WCT) ile WIPO ¿cralar ve Fonogramlar
Anla∆mas¨n¨ (WPPT) kabul etmi∆tir. En az
30 üye ülkenin onad¨·¨ bu anla∆malar eser
sahiplerine, sanatç¨lara ve telif hakk¨ verilen
eserlerin ve telif hakk¨ verilen eserlerin di·er
yarat¨c¨lar¨na elektronik korsanl¨·a kar∆¨
evrensel koruma sa·lar. (Bu anla∆malar
hakk¨nda bilgi için “Uluslararas¨ Politika
ve Anla∆malar” hakk¨ndaki bölüme bak¨n.)
Bunun ard¨ndan, 12 Ekim 1998 tarihinde, Birle∆ik Devletler Kongresi 28 Ekim’de
Ba∆kan Clinton taraf¨ndan imzalanarak
yasa haline gelen Dijital Biny¨l Telif Hakk¨
Kanunu’nu (DMCA) kabul etti. Kanun, iki
WIPO anla∆mas¨n¨ yürürlü·e sokmakta;
elektronik ça·a ili∆kin konularla aç¨klay¨c¨
hükümleri de içermektedir.
❏ Ba∆l¨k I: 1998 tarihli WIPO Telif Hakk¨
ve ¿cralar ve Fonogramlar Anla∆malar¨
Uygulama Kanunu, WIPO Anla∆malar¨
kapsam¨nda korunmas¨ gereken eserlere
ve ayn¨ ∆ekilde WCT ile WPPT üyesi ülkelerindeki eserlere koruma sa·lamak amacÿla
ABD Kanunu’nu de·i∆tirmektedir. Bu ba∆l¨k,
ayn¨ zamanda telif hakk¨ verilen eserleri
korumak amacÿla birçok ticari yaz¨l¨mda
olu∆turulan teknolojik önlemleri engelleyecek
ve telif hakk¨ hak yönetim bilgi bütünlü·üne
zarar vermekten al¨koyacak yeni k¨s¨tlamalar¨ gündeme getirmektedir.
❏ Ba∆l¨k II: On-line Telif Hakk¨ ¿hlal
Yükümlülü·ü K¨s¨tlama Kanunu, on-line hizmet sa·lay¨c¨lar¨na göre teli∆f hakk¨ ihlaline
yönelik yükümlülükte dört yeni k¨s¨tlama
olu∆turmaktad¨r. Özellikle hizmet sa·lay¨c¨lar¨n¨n yükümlülü·ü k¨s¨tlanmaktad¨r:
■ Bir kimsenin iste·i üzerine a·da bir
yerden di·er bir yere dijital bilgiyi aktararak hizmet sa·lay¨c¨n¨n sadece veri iletiminde faaliyet göstermesi halinde;
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 10
■ S¨n¨rl¨ bir süre için, hizmet sa·lay¨c¨
d¨∆¨nda bir ba∆kas¨ taraf¨ndan on-line’a
aktar¨lan ve daha sonra abonenin iste·i
do·rultusunda aboneye ula∆t¨r¨lan malzemenin di·er kopyalar¨n¨n kullan¨lmas¨
amacÿla, hizmet sa·lay¨c¨n¨n a· üzerinde orjinal kaynaktan malzemeyi tekrar
elde etmenin yerine, bir sonraki iste·i
yerine getirmek amacÿla malzemeyi
a· üzerinde her an haz¨r bulundurmas¨
halinde;
■ Hizmet sa·lay¨c¨n¨n ihlalin fark¨nda olmamas¨ ve bundan do·rudan bir
maddi kazanç elde etmemesi ve ihlal
bildirimi yap¨lams¨ durumunda bilgiye
eri∆imi engellemesi ya da bilgiyi ç¨karmas¨,
sistemlerine ba·l¨ web sitelerindeki malzemenin ihlali ve hiper-ba·lant¨lar, on-line rehberleri, arama motorlar¨ ve benzeri araçlar
kullanarak ihlal edilen malzemeleri içeren
bir siteye kullan¨c¨lar¨ yönlendirmesi ya
da ba·lamas¨ halinde.
❏ Ba∆l¨k III: Bilgisayar Bak¨m¨ Rekabet
Teminat¨ Kanunu, bilgisayar sahibine ya
da kiralayan¨na bilgisayar¨n tamiri ya da
bak¨m¨ s¨ras¨nda bir bilgisayar program¨n¨n
kopyas¨n¨ yapma ya da tamiri s¨ras¨nda
bir bilgisayar program¨n¨n kopyas¨n¨ yapma
ya da yetkilendirmeye izin vermekle ilgili
olarak A.B.D. Telif Hakk¨ Kanunu’ndaki
mevcut muafiyeti geni∆letmektedir.
❏ Ba∆l¨k IV: Di·erleri arasunda a∆a·¨dakileri içeren Çe∆itli Hükümler:
Internet’in yayg¨n
kullan¨m¨ ve eri∆ilebilirli·i dünya çap¨nda
insanlara ke∆fetme,
ö·renme ve e·lenme
f¨rsatlar¨ sa·larken,
Internetteki telif
hakk¨ bulunan
malzemelerin kötüye
kullan¨m¨ hakk¨nda
ciddi sorunlar¨ ortaya
koymaktad¨r.
10
■ Yay¨n s¨ras¨nda “h¨zla” de·i∆tirilmesi gereken orijinal CD’ler yerine yeni
kay¨tlardan radyo istasyonunun yay¨n
yapmas¨na olanak sa·layan -yay¨n¨n
kolayla∆t¨r¨lmas¨ amacÿla yap¨lan kay¨tlar gibi– “geçici kay¨tlar¨n” yap¨lmas¨na
yönelik muafiyeti sa·lar;
■ Kullan¨c¨ ihtiyaçlar¨ ile eser sahiplerinin haklar¨ aras¨nda gerekli dengeyi
korurken, dijital teknolojiler arac¨l¨·ÿla
uzaktan e·itimin nas¨l geli∆tirilece·ine
yönelik ABD Telif Haklar¨ Kay¨t
Tescil Sistemi’nin Kongre’ye
öneride bulunmas¨n¨ sa·lar;
■ Kar amac¨ gütmeyen kütüphane ve ar∆ivlere, bir eserin, kütüphane
olanaklar¨ haricinde kamu kullan¨m¨na
aç¨lmamas¨ ∆artÿla, dijital ya da di·er türlü
en fazla üç kopyas¨n¨ yapma izni sa·lar;
■ ¿∆itsel teknolojiler kullanarak internet
üzerinde ses kay¨tlar¨n¨n dijital iletimini
yapan “Webcaster”lar¨n ses kay¨t ∆irketleri■
ne lisans ücretlerini ödemelerini sa·lar.
Bu bilgi, Birle∆ik Devletler Kongre Kütüphanesi taraf¨ndan
haz¨rlanan Dijital Biny¨l Telif Hakk¨ Kanunu’nun özeti
kullan¨larak haz¨rlanm¨∆t¨r.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 11
EKONOM¿K VE POL¿T¿K ÖZGÜRLÜK ¿Ç¿N DESTEK
Bruce A. Lehman
1776 y¨l¨nda, Ba·¨ms¨zl¨k Bildirgesi, Amerika
Birle∆ik Devletleri’nin do·u∆unu müjdeledi.
Ayn¨ y¨l, Adam Smith’in serbest piyasalar ile
adil rekabetin önemi hakk¨ndaki önemli eseri,
Uluslar¨n Refah¨ bas¨ld¨. Ba·¨ms¨zl¨k Bildirgesinin ilkeleri sivil ve siyasi özgürlük aray¨∆¨ndaki
Amerikal¨lar ile dünya halklar¨n¨n ya∆amlar¨n¨
bilgi ile donatarak zenginle∆tirdi. Adam Smith’in
eseri; serbest piyasa ekonomisini isteyenlerle
devlet eliyle planlanan bir ekonomi isteyenler
aras¨nda, ekonomik özgürlük ve devletin ulusal
ekonomideki rolü hakk¨nda 20. Yüzy¨l boyunca
süren tart¨∆man¨n k¨v¨lc¨m¨n¨ ortaya att¨. Günümüzde dünyadaki birkaç istisna d¨∆¨nda, uluslar
piyasa güçlerinin ekonominin geli∆me yönü
ve h¨z¨n¨ belirlemesini seçmi∆tir.
Fikri mülkiyetin, yani telif haklar¨, ticari
markalar, patentler, ticari s¨rlar ve ilgili haklar¨n, bu özgürlüklere büyük destek sa·lad¨·¨na
inanÿorum. Birle∆ik Devletler kay¨t-tescil eski
sorumlusu Barbara Ringer, ¿ngiltere ve Birle∆ik
Devletler’in telif hakk¨ kanunlar¨n¨n “¿ngiltere
ve Amerika’da büyüyen zorlu ancak serbest
giri∆imcilik sistemine dayand¨·¨n¨” belirterek,
“bu sistemde, çok marjinal bir kar sa·lasa da
eserlerinin yay¨labilece·i büyüklükte bir kitlenin
dikkatini çekebildiklerinde, eser sahipleri eser
ortaya ç¨karma ve bu sayede ya∆amlar¨n¨ kazanma konusunda özgürdür” demi∆tir.
Ticari marka korumas¨ da ayn¨ özellikleri
göstermektedir. Serbest piyasa, güçlü ve etkin
bir ticari marka yasas¨ olmaks¨z¨n varl¨·¨n¨
sürdüremez. Ticari kimlik ve bu sayede ki∆inin
çal¨∆mas¨n¨n meyvalar¨n¨ toplamas¨ olanaklar¨,
serbest giri∆im ve rekabet olmaks¨z¨n, geli∆me
için motivasyon bulunamaz. Patent korumas¨
mucitlere bulu∆lar¨n¨ kullanma konusunda münhas¨r hak tan¨r. Bu münhas¨r hak ekonomik
güvence sa·lar ve bu ∆ekilde mucitler be∆eri
yarat¨c¨l¨klar¨ ve hayal güçlerinin onlar¨ yöneltece·i her tür yolu izleme özgürlü·ünü kazan¨r.
¿∆te bu nedenle, 1948 tarihli Uluslararas¨ ¿nsan
Haklar¨ Beyannamesi Madde 27 (2)’de tüm eser
sahiplerinin “ortaya koyduklar¨ her türden bilimsel, edebi ya da sanatsal üretimden kaynaklanan” ç¨karlar¨n¨n korunmas¨ hakk¨na sahip oldu·u belirtilmektedir.
TAR¿HSEL KÖKLER
Fikri mülkiyet, yeni ya da dura·an bir kavram
de·ildir. Mucitlere bulu∆lar¨ hakk¨nda bir tür
münhas¨r hakk¨n bir devlet taraf¨ndan verilmesi
ilk defa 15. Yüzy¨l ba∆lar¨nda Venedik’te görülmü∆, ard¨ndan h¨zla 16. Yüzy¨l içinde Almanya,
Fransa, Hollanda ve ¿ngiltere’de de uygulanmaya
ba∆lam¨∆t¨r. Serbest pazar ekonomisinde patent
korumas¨n¨n; bulu∆ yapma, bulu∆u aç¨klama,
bulu∆un ticari geli∆imine yat¨r¨m yapma ve patentli bulu∆la ilgili tasar¨mlar yaparak be∆eri
bilgiye katk¨da bulunma konusunda di·er ki∆ileri
harekete geçirme için gerekli te∆vi·i sa·lad¨·¨
çok önceleri anla∆¨lm¨∆t¨r. 1709’da ¿ngiltere’de
ç¨kar¨lan Kraliçe Anne Kanunu, ilk gerçek telif
hakk¨ kanunudur ve ilk defa burada yarat¨c¨ eser
sahipli·i telif hakk¨ kayna·¨ olarak tan¨nm¨∆t¨r.
Telif hakk¨ kanunlar¨ topluma di·er türlü ortaya
konamayacak ya da yay¨lmayacak edebi, müzikal
ya da ba∆ka türde eserlerden yararlanma olana·¨
tan¨rken, eser sahiplerine de ekonomik yarar
sa·lama olana·¨ vermektedir.
Ticari markalar¨n geçmi∆inin 3500 y¨l öncesinde f¨r¨nlanm¨∆ toprak kaplar¨n kayna·¨n¨ belirlemek için kullan¨lan çömlekçi i∆aretlerine
dek uzand¨·¨ dü∆ünülmektedir. Ticari markalar¨n
korunmas¨na ili∆kin hukuk ile kanunlara ise,
“ancak” 350 y¨l önce 17. Yüzy¨l ba∆¨nda ¿ngiltere’de rastlanmaktad¨r. Ticari markalar belli bir
mal ya da hizmetin men∆eini veya kayna·¨n¨
belirlemeye yarar ve bu sayede bir kurulu∆un
mal ve hizmetlerini bir di·erine ait olanlardan
ay¨r¨r. Ticari markalar ayr¨ca bir mal ya da
hizmet ile kayna·¨ aras¨ndaki ili∆kiyi kurarak
11
(devam¨ sayfa 11’de)
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 12
ABD PATENT S¿STEM¿
Birle∆ik Devletler’deki patent sistemi, dünya çap¨nda genelgeçer bir
standarda uygun görülebilecek
sistemlerden çe∆itli yönleri ile ayr¨lmaktad¨r.
Halihaz¨rda, ilaçlar ve t¨bbi
ayg¨tlar benzeri istisnalar hariç, bir
ABD patentinin ba∆vurunun kabul
edildi·i tarihten 20 y¨l sonras¨na
kadar geçen bir süresi vard¨r; yani
ba∆vuru i∆lemleri sürerken patent
süresi ba∆lamam¨∆ kabul edilir; bu
süre ancak patentin verildi·i andan
itibaren ba∆lat¨l¨r. Patent, ilk
ba∆vurunun yap¨ld¨·¨ tarihten uzun süre
sonra verilebilir.
Di·er birçok patent sisteminde, ilk patent
ba∆vurusu tarihinden ba∆layan ve sabit bir
süre için geçerli patent süreleri bulunmaktad¨r. Örne·in; ¿ngiltere, Almanya, Fransa,
Japonya, Kanada ve di·er bir çok ülkede
patent süresi, ilk ba∆vurusu tarihinden itibaren 20 y¨ld¨r.
Amerika Birle∆ik Devletleri patent haklar¨n¨n verilmesi konusundaki yakla∆¨mÿla
benzersizlik göstermektedir. Birle∆ik Devletler’de patent haklar¨, evrensel olarak kabul
edilen yakla∆¨mda oldu·u gibi “ilk ba∆vuru
sahibi” yerine “ilk bulan”a verilir. Sonuç olarak Birle∆ik Devletlerde hangi taraf¨n
ilk bulan oldu·unu belirlemede kullan¨lan benzersiz bir “Ayr¨m Sistemi” bulunmaktad¨r.
Yenilik, kullan¨∆l¨l¨k ve a∆ikar olmama temel ilkeleri Birle∆ik Devletler’de
patent alabilmenin ön ko∆ullar¨ olarak
geçmektedir. Ne var ki, gerek yenilik
gerekse a∆ikar olmaman¨n belirlenmesi
ile ilgili olarak, bilinen kullan¨m ya da
halka mal olmay¨ anlatan “tekni·in bilinen
durumu”, di·er yerlerde yayg¨n olarak
benimsenen standartlardan büyük ölçüde
farkl¨l¨k göstermektedir. Bas¨l¨ bir yay¨n ya
da patentte tan¨mlanan konu, “tekni·in bilinen durumu” haline gelse de, Birle∆ik Devletler’de bir yay¨nda yer alm¨∆ ya da patent
alm¨∆ olup olmad¨·¨na bak¨lmaks¨z¨n, halk¨n
kullan¨m¨nda ya da halk taraf¨ndan bilinen
bir konuda patent verilmesi söz konusu de·ildir. Bu türden durumlarda, yaln¨zca Birle∆ik
Devletler ya da topraklar¨nda kullan¨m ya da
bilinme, “tekni·in bilinen durumu”nu olu∆tu-
Mickey Mouse’¨n
tan¨d¨k yüzünün süsledi·i bir kol saati, bu
çizgi film karakterinin
görüntüsünü kullanman¨n Walt Disney
Company taraf¨ndan
lisansland¨r¨ld¨·¨
yüzlerce üründen biri.
Mahkeme emri ile
“Mickey Mouse”,
Mickey Mouse görüntüsünün telif hakk¨na
da sahip olan Walt
Disney Company’nin
ticari markas¨ olmu∆tur. (Disney karakteri
©Disney Enterprises,
Inc. Disney Enterprises Inc. izni ile kullan¨lm¨∆t¨r)
Texas Instruments
Company’nin bilgisayar çipi. TMS
370C050, bir Frans¨z
bilgisayar yap¨mc¨s¨na
kar∆¨ Texas Instruments taraf¨ndan aç¨lan çip patenti ihlali
davas¨n¨n konusuydu.
1970 ve 1980’ler
boyunca sanayi
casuslu·u ile ilgili
kar∆¨l¨kl¨ suçlamalar¨n
ard¨ndan, iki firma
1995’in Ocak ay¨nda
mahkeme d¨∆¨nda bir
uzla∆maya vard¨.
12
rur. Pek çok ülke, “tekni·in bilinen durumu”nun uygulanabilirli·ini co·rafi s¨n¨rlamalar dikkate al¨nmaks¨z¨n belirlemektedir.
Birle∆ik Devletler, bir bulu∆un
kamuoyuna sunulmas¨ndan patent ba∆vurusunun yap¨lmas¨na
kadar bir y¨ll¨k bir geçi∆ süresi
tan¨maktad¨r. Di·er bir deyi∆le,
patent ba∆vurusunun ancak
konunun kamuoyuna sunuldu·u
tarihten itibaren bir y¨l içinde
yap¨lmas¨ ko∆uluyla, ba∆vuru
sahibi patent alabilir. Di·er
yerlerde, ba∆vuru patent konusu
kamuoyuna sunulmadan yap¨lmal¨d¨r. Bu
nedenle, di·er ülkelerde, mucitlerin bulu∆lar¨n¨ kullanma ve yayma özgürlü·ü büyük
ölçüde k¨s¨tlanm¨∆t¨r. Baz¨ ülkelerde orta
düzeyde bir özgürlük söz konusudur. Örne·in; kullan¨m ya da kamuoyuna sunma için
alt¨ ayl¨k bir süre tan¨n¨r. Ancak bunun için
kullan¨m deneme mahiyetinde olmal¨, kamuoyuna sunma ise bir sergide gerçekle∆tirilmelidir.
Birle∆ik Devletler, en iyi kullan¨m yönteminin de patent ba∆vurusunun bir parças¨
olarak kamuoyuna sunulmas¨n¨ öngörmektedir. Ço·u ülkede bu türden yükümlülükler
bulunmamaktad¨r ve bu yüzden mucit patentli ürünün yap¨m¨n¨ ya da patentli
i∆lemin kullan¨m¨n¨ sakl¨ tutar. Ne var
ki bu uygulama, teknolojik yeniliklerin
aç¨klanmas¨n¨ engelledi·inden, patent
sisteminin amac¨na uymamaktad¨r.
Birle∆ik Devletlerde, patent ba∆vurular¨ patent verilene dek yay¨nlanmaz
ve indekslere al¨nmaz. Bu sayede
üçüncü taraflar¨n patentin verilmesine
kar∆¨ ç¨kmas¨ ve hatta ba∆vurunun yap¨lmas¨ konusunda bilgi sahibi olmas¨ engellenir. Di·er ülkelerde patent ba∆vurular¨
yay¨nlanmakta ve üçüncü taraflar¨n patentin verilmesi ile ilgili itirazlar¨ için prosedürler bulunmaktad¨r. Örne·in, Avrupa Patent
Bürosu’nun bu türden bir prosedürü vard¨r.
Son olarak, Birle∆ik Devletler’de patent
süresinin uzat¨lmas¨ ile ilgili ücretlerin
patentin verildi·i tarihten itibaren üç
buçuk, yedi buçuk ve on bir buçu·uncu
y¨llarda ödenmesi gerekirken, di·er ülkelerde ayn¨ amaçla yap¨lan ödemeler
■
y¨ll¨kt¨r.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 13
önemli bir tüketiciyi koruma i∆levini yerine getirir. Böylece, tüketici kötü mal ya da hizmet ald¨·¨ durumlarda kime dönece·ini bilir. Ticari
s¨rlar¨n korunmas¨ ise dürüst i∆ dünyas¨ uygulamalar¨n¨n vazgeçilmez bir parças¨d¨r: bilgi
yayg¨n ∆ekilde bilinmiyorsa, ticari bir de·eri
olur ve bilgi sahibi bunun korunmas¨ için
bir tak¨m önlemler al¨rsa, koruma sa·lanmal¨d¨r. Ticari s¨rlar¨n, genellikle teknoloji
transferi anla∆malar¨n¨n gerçekle∆mesini
sa·layan bir i∆levi vard¨r. Bu olmaks¨z¨n,
taraflar¨n anla∆ma için ya∆amsal öneme sahip
bilgi al¨∆veri∆ini serbestçe yapabilmeleri
oldukça güç, hatta olanaks¨z hale gelirdi.
Fikri mülkiyetin korunmas¨ ile ilgili
kanunlar dura·an de·ildir, aksine teknoloji
ve toplumdaki de·i∆imler paralelinde de·i∆iklik göstermektedir. Uluslar¨n Refah¨ adl¨
eserinin 2. Cilt, 3. Bölümünde, Adam Smith,
günümüzde “icrac¨” dedi·imiz ki∆ilerin i∆ini
“basit hizmetçi i∆lerinden, de·er aç¨s¨ndan
getirisiz ve tek ba∆¨na belli bir konuya hizmet
etmeyen ya da varl¨·¨n¨ ancak i∆ bitene dek
sürdüren sat¨labilir bir mal ve sonradan e∆de·er miktarda i∆gücünün sat¨n al¨nabilece·i”
bir i∆ olarak görmektedir. Dü∆üncelerini “t¨pk¨
bir oyuncunun tirad¨, bir hatibin söylevi ya da
müzisyenin melodisi benzeri i∆lerin tümü üretildi·i anda yok olur” diyerek noktalamaktad¨r.
Elbette 1776’da bir performans¨ somut bir ortamda tespit etme olanakl¨ de·ildi. Günümüzde
icralar¨n video, kaset ve kompakt disklerde
kal¨c¨ hale getirilmesi konusunda dünya çap¨nda
milyonlarca dolarl¨k bir sanayii kurulmu∆tur.
¿∆te teknolojideki bu de·i∆iklikler fikri
mülkiyet sistemi kar∆¨s¨na en büyük zorluklar¨
ve imkanlar¨ ç¨karmaktad¨r. Fikri mülkiyet
alan¨ndaki standartlar¨; fotokopi makinalar¨n¨n,
radyonun, televizyonun, video kay¨t cihazlar¨n¨n,
kablolu televizyonun, uydular¨n, bilgisayarlar¨n
ve Internetin yarat¨lmas¨n¨ gören 20. yüzy¨lda oldukça h¨zl¨ geli∆mi∆tir.
TRIPS ANLA≈MASI
Fikri mülkiyet koruma alan¨ndaki standartlar¨n
evrimindeki en önemli son olay Sahte Mal
Ticareti dahil Ticaretle Ba·lant¨l¨ Fikri Mülkiyet
Haklar¨ Anla∆mas¨ olmu∆tur. K¨saca TRIPS
olarak adland¨r¨lan Anla∆ma, 15 Nisan 1994
tarihinde Fas’¨n Marake∆ ∆ehrinde imzalanan
ve 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlü·e giren Dünya
Ticaret Örgütü’nü (DTÖ) olu∆turan Anla∆ma’n¨n
ayr¨lmaz bir parças¨d¨r.
Ürünleri yukar¨daki
resmin üst k¨sm¨nda
gösterilen bir kad¨n
ve erkek giyimi perakendecisi olan Abercrombie & Fitch
Stores, Inc. (AF)
Haziran 1998’de
ürünleri alt k¨s¨mda
gösterilen giyim
perakendecisi American Eagle Outfitters,
Inc. (AE)’ye kar∆¨
“ticari giyim konusunda ihlal ve haks¨z
rekabet” konusunda
umumi hukuk davas¨
açt¨. Abercrombie
davas¨nda American
Eagle ≈irketi,
Abercrombie markas¨n¨, ticari ürünlerini
ve katalo·unu vb.
etkinliklerini aynen
alma, kopyalama
ve taklit etme ile
suçlanmakta ve
halk¨n American
Eagle’nin mallar¨n¨n
Abercrombie’ninkilerle ili∆kili oldu·una
inand¨r¨larak yan¨lt¨labilece·i söylenmektedir. Haziran 1999’da
dava mahkemelerde
devam etmekteydi.
13
TRIPS Anla∆mas¨ fikri mülkiyetin korunmas¨na ili∆kin haklar¨n düzenlenmesi ve bu haklar¨n
uygulamas¨na yönelik DTÖ üyelerinin kar∆¨layaca·¨ asgari standartlar¨ belirlemektedir. Telif
hakk¨ ve ba·lant¨l¨ haklar, ticari markalar, co·rafi i∆aretler, endüstriyel tasar¨mlar, patentler, entegre devrelerin planlar¨ (topografileri) ve ticari
s¨rlarla ilgili, tüm üyelerin uymas¨ gereken ayr¨
asgari ∆artlar bulunmaktad¨r. Anla∆ma ayn¨
zamanda sözle∆meli lisanslarda rekabet kar∆¨t¨ uygulamalar¨n denetimi için de standartlar
belirlemektedir. Geleneksel olarak, fikri mülkiyet anla∆malar¨n¨n en zay¨f noktas¨ daima uygulama olmu∆tur. TRIPS, bu gelene·in aksine,
uygulama prosedürleri ile ilgili olarak ayr¨nt¨l¨
yükümlülükleri belirtmekte ve anla∆may¨ imzalayanlar aras¨nda i∆birli·i ve teknik yard¨m
konular¨nda hükümler içermektedir.
Fikri mülkiyet haklar¨ alan¨nda standartlar¨n geli∆tirilmesi TRIPS Anla∆mas¨n¨n
imzalanmas¨ ile sona ermemi∆tir. 1994 y¨l¨nda imzalanan Ticari Marka Kanunu Anla∆mas¨
(TLT) taraf ülkeler aras¨nda ticari markalar¨n
kay¨t-tescil i∆lemini basitle∆tirip, uyumland¨rmaktad¨r. 20 Aral¨k 1996 tarihinde Dünya Fikri
Mülkiyet Örgütü (WIPO) Baz¨ Telif Haklar¨
ve Ba·lant¨l¨ Haklar Konusunda yapm¨∆ oldu·u
Diplomatik Konferans’ta iki anla∆may¨ kabul
etmi∆tir: WIPO Telif Hakk¨ Anla∆mas¨ ve WIPO
¿cralar ve Fonogramlar Anla∆mas¨. TRIPS
Anla∆mas¨’n¨n imzalanmas¨ndan k¨sa bir süre
geçmesine ra·men fikri mülkiyetin baz¨ ∆ekillerinin korunmas¨ teknolojideki ilerlemeler nedeni
ile güçle∆mi∆ ve k¨sa süre içinde olanaks¨zla∆m¨∆t¨r. Bu ilerlemeler büyük miktardaki bilgi
ve e·lence ürünlerinin dijital olarak iletilmesini
ve al¨nmas¨n¨ sa·layan Internet ve uydu a·lar¨n¨n
ticari geli∆imini de içermektedir.
WIPO Telif Hakk¨ Anla∆mas¨ bilgisayar programlar¨ ile veri tabanlar¨n¨n telif hakk¨ korumas¨
ile kamuoyuna da·¨t¨m¨, kiralanmas¨ ve iletilmesi konular¨nda hükümler içermektedir. WIPO
¿cralar ve Fonogramlar Anla∆mas¨ yeniden ço·alt¨m, da·¨t¨m ve kiralama haklar¨ dahil ses kay¨tlar¨n¨n yap¨mc¨lar¨ ile icrac¨lara verilen asgari
haklarla ilgili hükümleri içermektedir. Her
iki anla∆ma da, ayn¨ zamanda, dijital ortamda
haklar¨n etkin kullan¨m¨ için vazgeçilmez olan
koruma ve elektronik yönetim bilgisi ve teknolojik önlemlerin güvenli·ini sa·layacak hükümleri
de içermektedir.
Daha anla∆malar¨n üzerinden fazla bir süre
geçmeden, bunlar¨n nas¨l geni∆letilip güçlendiri-
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 14
lece·ine dair tart¨∆malar ba∆lam¨∆t¨r.
Ayr¨ca, Amerika Serbest Ticaret Bölgesi
dahil fikri mülkiyetin korunmas¨ için
bölgesel tart¨∆malar ba∆lad¨. (Aral¨k 1994
tarihinde demokratik olarak seçilen 34 lider taraf¨ndan ba∆lat¨lan Amerika Serbest
Ticaret Bölgesi 2005 y¨l¨na dek Bat¨
Yar¨kürede adil ve aç¨k pazar taahhüdünü ortaya koymaktad¨r.) Bu da dünya
çap¨nda de·i∆en teknoloji ile ekonomik
ve politik ko∆ullar¨n kaç¨n¨lmaz bir sonucudur.
¿MKANLARIN GEN¿≈LET¿LMES¿
Birle∆ik Devletler hükümeti, tüm ülkelerin
TRIPS Anla∆mas¨ dahil imzalanan anla∆malardaki yükümlülüklerin gere·ince yerine getirmesini
ve Ticari Marka Kanunu Sözle∆mesi ile WIPO
Telif Hakk¨ ve ¿cralar ve Fonogramlar Anla∆malar¨n¨ imzalayarak uygulamas¨n¨ istemektedir.
Aç¨kças¨, Amerikal¨ mucitlerin, eser sahiplerinin
ve icrac¨ sanatç¨lar¨n¨n bundan do·rudan yarar
sa·lamas¨ için bunun yerine getirlmesi istenmektedir. Toplum olarak de·er verilen ekonomik ve
politik özgürlükleri destekledi·i için bu hedefin
de gerçekle∆tirilmesi amaçlanmaktad¨r. Dünya
çap¨nda fikri mülkiyetin korunmas¨ birçok fayday¨ beraberinde getirecektir. Gerçekten de Dünya
Bankas¨ taraf¨ndan TRIPS’in ekonomik etkileri
üzerine yap¨lan bir çal¨∆mada “TRIPS’in uygulanmas¨n¨n ticaret yaratma konusunda do·rudan
bir etkiye sahip olaca·¨” belirtilmektedir.
¿mkanlar¨n geni∆letilmesi yaln¨zca büyük
kurulu∆lar¨n de·il ayn¨ zamanda ba·¨ms¨z eser
ve bulu∆ sahiplerinin, yaln¨zca kalk¨nm¨∆ ülkelerin de·il ayn¨ zamanda büyüklü küçüklü kalk¨nmakta olan ülkelerin de ç¨kar¨na olacakt¨r. Pek
çok kalk¨nmakta olan ülke bu temel gerçe·i fark
etmi∆tir ve fikri mülkiyetin korunmas¨ ile ilgili
ad¨mlar atmaktad¨r. Örne·in, son dönemde,
Malezya hükümeti fikri mülkiyet haklar¨n¨n korunmas¨ ve bunlar¨n uygulanmas¨ hakk¨ndaki
kanunlar¨n iyile∆tirilmesi konusunda çabalar¨n¨
iki kat¨na ç¨karm¨∆t¨r. Bu Malezya’n¨n “süper
multi-medya koridoru” ad¨n¨ verdi·i ülkedeki
endüstriye dayal¨ dayal¨ bilgilerin geli∆tirilmesini destekleyecek çaban¨n olu∆turulmas¨nda esas
olarak görülmektedir. Fikri mülkiyetin, Gana
dahil daha önce fikri mülkiyetin bulunmad¨·¨
ülkelerde güçlü bir kay¨t endüstrisi kurma konusunda bir temel sa·lad¨·¨n¨ da görmü∆ bulunuyoruz. Venezuela, Trinidad ve Tobago gibi ülkelerde ekonomilerinin yönelimini mallara dayal¨
ekonomiden (bu örnekte petrol) yüksek
teknolojiye ve katma-de·erli endüstriye
çekici k¨lacak bir ekonomi haline dönü∆türme için güçlü ve etkin fikri mülkiyet korumas¨n¨ destekleyen bilinçli kararlar al¨nd¨·¨n¨ da görmekteyiz.
Kevlar®, 1965’te
DuPont’da çal¨∆an
bilimadamlar¨
Stephanie Kwolek
ve Herbert Blades
taraf¨ndan yarat¨lan
güçlü ve hafif lifi
tan¨mlayan ve
1970’lerde ticari
olarak kullan¨m¨na
geçilen bir DuPont
Company tescilli
ticari markas¨d¨r.
Kevlar® lifleri poliparafenilen tereptalamidden yap¨lan uzun
moleküler zincirlerden
olu∆maktad¨r. Lastik
üreticileri 25 y¨ldan
uzun zaman önce
Kevlar’¨n ilk endüstriyel kullan¨mc¨lar¨
olmu∆tur. Günümüzde bu lif, lastiklerin
yan¨ s¨ra, hortumlar,
kablolar, teller,
koruyucu giysiler,
ipler, kasklar,
para∆ütler ve pek çok
di·er malzemede
de halen kullan¨lmaktad¨r.
14
ETK¿N B¿R ALT-YAPININ
OLU≈TURULMASI
Sorunun neyin, ne zaman yap¨lmas¨ gerekti·inden (TRIPS Anla∆mas¨ ve onu izleyen
anla∆malar bu sorunun yan¨t¨n¨ vermi∆ti)
nas¨l yap¨labilece·ine dönü∆tü·ünü görmekteyiz. ABD hükümeti bu sorunun yan¨t¨n¨
bulmaya kararl¨d¨r. Gerçekten de, ABD hükümeti, di·er hükümet ve hükümetler aras¨ kurulu∆lar ile birlikte tüm ülkelere uluslararas¨ fikri
mülkiyet yükümlülüklerini yerine getirmeleri
ve bunlar¨ a∆malar¨ konusunda yard¨m etmek
üzere çal¨∆maktad¨r.
Çal¨∆man¨n kapsam¨ göz ard¨ edilemez boyuttad¨r. Fikri mülkiyetin korunmas¨ için etkin bir
alt-yap¨ in∆a etmek üzere ülkelerin a∆a·¨dakileri
yapmalar¨ gerekti·ine inanÿoruz:
❏ Fikri mülkiyetin korunmas¨ ile ilgili her
alanda kanun ya da kanunlar ile bunun gerekli
görülen ∆ekilde medeni kanun, ceza kanunu
ya da idari usul çerçevesinde uygulanmas¨ için
gereken yetki dahil TRIPS ile uyumlu kanunlar¨
bir an önce ç¨karmak ve tam olarak uygulamak.
❏ Endüstriyel mülkiyet korumas¨ sa·layan,
tan¨nan haklar ve fikri mülkiyet ile ilgili genel
bilgiyi yayan ve kanun uygulay¨c¨lar ile i∆birli·i
içinde olan yeterli ve yetkin personele sahip,
e·itimli ve donan¨ml¨ bir fikri mülkiyet haklar¨
bürosuna eri∆imi sa·lamak.
❏ H¨zl¨, adil ve saydam bir ∆ekilde cezai
ve di·er türde yasal takibat¨ gerçekle∆tirecek
becerisi, yeter düzeyde para ve hapis cezas¨
uygulayabilecek yetkiye ve ihlal durumunda
gerçek anlamda a·¨r cezalar ile birlikte öncül ve
kal¨c¨ karar alma iste·i bulunan iyi e·itimli bir
hukuk kurumu kurmak.
❏ Fikri mülkiyet korsanlar¨na kar∆¨ yasal
takibat¨ ba∆latacak ve soru∆turmalar¨ üstlenecek
istek ve (gerekirse di·er yetkili merciler ile
i∆birli·i içinde) yetkisi bulunan ve saydam bir
∆ekilde çal¨∆an iyi e·itimli bir polis gücü kurmak. Böyle bir polis gücünün ayn¨ zamanda ihlali gerçekle∆tirene önceden bildirmeksizin bask¨n
düzenleme gücüne (ancak suiistimali önlemek
için do·ru kurallarla), bunu yapma iste·ine, ihlal
konusu mallara, bunlar¨n yap¨m¨nda kullan¨lan
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 15
makinalara ve i∆ kay¨tlar¨na el koyma ile
bunlar¨ yok etme (ya da bunlar¨ fikri mülkiyet sahibine devretme) yasal yetkisine
sahip olmal¨d¨r.
❏ S¨n¨rda fikri mülkiyet kanunlar¨n¨
uygulayacak istek ve yetki ile saydam
yöntemlerle çal¨∆acak iyi e·itimli bir
gümrük gücü olu∆turmak.
❏ Yasal hak sahibi lehine fikri mülkiyet korumas¨n¨n uygulanmas¨n¨ sa·layacak idari merciiler, polis, yarg¨ ve gümrük yetkilileri ile çal¨∆abilen iyi bir
e·itimli avukat ve bürolar¨n özel sektörde
geli∆tirilmesini desteklemek.
❏ Meslek Birlikleri, fikri mülkiyet konusunda
uzmanl¨·¨ olan barolar ve eser ve bulu∆ sahiplerini temsil eden örgütler benzeri özel sektör
örgütlerinin kurulmas¨n¨ ya da geli∆tirilmesini
desteklemek.
YÜKÜMLÜLÜKLER¿M¿Z¿N YER¿NE
GET¿R¿LMES¿
Fikri mülkiyet haklar¨n¨n korunmas¨ hakk¨nda pek az deneyimi olan ya da hemen hemen hiç
deneyimi bulunmayan ülkeler tüm bu ö·elerin
oturtulmas¨n¨ y¨ld¨r¨c¨ bulabilir. Ne var ki yasal
uygulama ve ko∆ullar elverdi·ince bölgesel ve
uluslararas¨ i∆birli·i sayesinde, bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerçe·i görüldü·ü kadar
güç olmayabilir. Örne·in, TRIPS Anla∆mas¨
entegre devre planlar¨ için özel koruma tedbirleri
gerektirmektedir. Ancak, korunma amaçl¨ ba∆vurular¨n incelenmesi ve hatta kay¨t-tescili için
herhangi bir idari altyap¨ yat¨r¨m¨ yapma konusunda zorunluluk bulunmamaktad¨r. Ulusal
kanunlardaki bu tür teknolojinin korunmas¨na
yönelik hükümler yeterlidir.
Buna ek olarak, koruman¨n gerekli oldu·u
her ülkede bir patent ba∆vurusunun ara∆t¨rmas¨n¨n ve incelemesinin yap¨lmas¨ için bir neden
yoktur. Ço·u patent ba∆vurusu, önceden ABD
Patent ve Ticari Marka Bürosu, Japon Patent
Bürosu ya da Avrupa Patent Bürosuna yap¨lm¨∆
olacakt¨r. Her büroda ba∆vuru ara∆t¨r¨lm¨∆ ve
incelenmi∆ olacakt¨r. Söz konusu çal¨∆ma oldukça karma∆¨kt¨r ve iyi e·itimli personel gerektirir.
Örne·in, ara∆t¨rma ve geli∆tirme konular¨nda
becerileri daha yararl¨ olacak bilim adamlar¨.
Bu yüzden, ülkeler di·er ülkelerde gerçekle∆tirilen ara∆t¨rma ve inceleme sonuçlar¨n¨ dikkate
alan bir sistem kurmay¨ isteyebilir.
Yüzde 100 Kevlar ®
marka liften üretilen
eldivenler a∆¨r¨
s¨cakl¨·a dayanabilir
ve ayn¨ ∆ekilde aleve
dayan¨kl¨d¨r. DuPont’a
göre ayr¨ca binlerce
i∆çi keskin nesnelerle
çal¨∆¨rken ellerini
korumak için
Kevlar’dan yap¨lm¨∆
kesilmez eldivenleri
kullanmaktad¨r.
Uluslararas¨ yükümlülüklerini yerine
getirmeye çal¨∆an ülkelerin e·itim ve altyap¨ in∆as¨ sorunlar¨n¨n modern teknolojilerin yasal kullan¨mlar¨ sayesinde daha
kolay ele al¨nabilece·i bir dönemden
geçmekteyiz. Internetin ticarile∆mesindeki patlama beraberinde patent ofisleri ile
patent ba∆vurusu sahipleri aras¨nda
güvenli ileti∆imi sa·layan aç¨k veri standartlar¨ ve yeni becerileri getirmi∆tir.
Fikri mülkiyet korunmas¨n¨ daha etkin
olarak sa·layabilmemiz bu faktörlerin
topluca etkisine ba·l¨d¨r. Birle∆ik Devletler teknik yard¨m ve e·itim konusunda imkanlar¨
yayg¨nla∆t¨rmak amacÿla Dünya Fikri Mülkiyet
Örgütü ile yak¨n i∆birli·i içindedir.
E·itim ve teknik yard¨m¨n etkin bir fikri mülkiyet sistemi olu∆turup, devam ettirmeleri için,
dünya çap¨ndaki tüm ülkeler gibi, geli∆mekte
olan ülkelerin de s¨nai mülkiyet ofislerine gerekli oldu·u bilinmektedir. Kan¨mca, Birle∆ik
Devletler hükümeti ve WIPO’nunkiler dahil ikili
ve çok tarafl¨ kaynaklar her ülkenin bunlar¨
yapabilmesi konusunda yard¨m için kullan¨ma
aç¨kt¨r. Bunun gerçekle∆tirilmesi ile uluslararas¨
yükümlülükler yerine getirilmi∆ olur. Daha da
önemlisi, bu her devletin halk¨na kar∆¨ ekonomik
ve politik özgürlükleri koruma ve devam ettirme
konusunda sahip oldu·u bir yükümlülük
■
olacakt¨r.
Bruce A. Lehman 1993’ten 1998’e kadar ABD Ticaret
Bakanl¨·¨’nda ticaret bakan¨ yard¨mc¨s¨ ve patentler ve
ticari markalar sorumlusu olarak çal¨∆t¨. Ayn¨ zamanda
Ulusal Enformasyon Alt-yap¨s¨ Ekibinin Fikri Mülkiyet
Haklar¨ Çal¨∆ma Grubunun ba∆kanl¨·¨n¨ yapt¨. Ticaret
Bakanl¨·¨’ndaki görevine ba∆lamadan önce, Lehman
Washington D. C. de Swindler & Berlin Hukuk Firmas¨n¨n
orta·¨ idi.
15
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 16
ABD “SPECIAL 301” SÜREC¿
“Special 301” süreci, ABD Ticaret
Temsilcili·inin (USTR) fikri mülkiyet haklar¨ (IPR) konusunda
yeterli koruma sa·lamay¨ reddeden ya da IPR güvencesindeki
ABD vatanda∆lar¨ için adil ve e∆it
piyasa eri∆imi sa·lamayan ülkeleri
belirlemesini gerektiren ABD Ticaret Hukukunun bir parças¨d¨r.
De·i∆iklikler ABD’nin kayg¨lar¨n¨ ortadan
kald¨rmazsa durum ortaya “ç¨kt¨·¨nda”
ülke, ABD ticaret ambargosu ile kar∆¨ kar∆ÿa kalabilir.
Special 301 kapsam¨nda, en kötü yasa,
politika ya da uygulamalara sahip veya
yasa, politika ya da uygulamalar¨ ilgili
ABD ürünleri üzerinde, gerçek ya da muhtemel, en kötü etkiye sahip olan ve bu sorunlar¨ ele almak üzere iyi niyetli görü∆melere
taraf olmayan ülkeler “öncelikli yabanc¨
ülkeler” olarak belirlenmelidir.
USTR genellikle 31 Mart tarihinde Birle∆ik Devletler Y¨ll¨k Ulusal Ticaret Tahmin
Raporu’nun tamamlanmas¨ndan sonraki
30 gün içinde yay¨nlanan bir Special 301
görü∆ü ile her y¨l hangi ülkelerin belirlenece·ine karar vermelidir. Ticaret ortaklar¨ndan
biri öncelikli yabanc¨ ülke olarak tan¨mlanm¨∆sa, USTR bu tan¨mlaman¨n temelini
olu∆turan söz konusu kanun, politika ve
uygulamalarla ilgili bir soru∆turma ba∆lat¨l¨p ba∆lat¨lmayaca·¨na 30 gün içinde karar
vermek durumundad¨r.
Soru∆turman¨n ba∆lat¨ld¨·¨ tarihten itibaren alt¨ ay içinde, USTR soru∆turma ve
incelemelerin ard¨ndan çal¨∆may¨ ba∆latan
ko∆ullar¨n halen sürüp sürmedi·ini belirlemelidir. Bu karar olumlu ise USTR e·er
yap¨labilecek bir ∆ey varsa bunun ne oldu·una karar vermelidir. Faaliyetler, 1974 tarihli
Ticaret Kanunu’nun 301. K¨sm¨nda yer alan
çift tarafl¨ ticaret yapt¨r¨mlar¨n¨ da kapsayabilir.
Shanghai’da korsan
kompakt disk
stand¨nda seçim
yapan bir mü∆teri.
Amerika Kay¨t
Endüstrisi Birli·i,
yasal kay¨tlar¨n izinsiz
kopyalanmas¨,
yay¨nlar¨n izinsiz
kaydedilmesi
ve Internet sitelerinden ses kay¨tlar¨n¨n
izinsiz indirilmesi
nedeniyle müzik
endüstrisinin her y¨l
yakla∆¨k 5 milyar $
kadar zarara
u·rad¨·¨n¨ tahmin
etmektedir.
Bu karar¨n verilebilece·i son
tarih, USTR karma∆¨k ya da güç
konular¨n söz konusu olup olmad¨·¨ ya da önemli geli∆melerin
gerçekle∆ip gerçekle∆medi·i konusunda karar verirse, ba∆lang¨ç
tarihinden dokuz ay sonras¨na
kadar uzat¨labilir.
USTR, IPR korumas¨ ile ilgili
Birle∆ik Devletlerin endi∆e ta∆¨d¨·¨ ülkeleri ayr¨ bir kategoride tutmaktad¨r,
ancak bu uygulama ne öncelikli bir statü
ta∆¨r ne de bu ∆ekilde belirlenmi∆tir. Uygulamalar¨n etkin olmayan, ancak yine de durumu ciddi olan ülkeler, “öncelikli izlenecek
ülkeler listesine” al¨n¨r. Bu ülkeler, sorun
alanlar¨ ile ilgili artan ikili tart¨∆malar¨n
odak noktas¨n¨ olu∆turmaktad¨r.
USTR, IPR korumas¨n¨n uygulamas¨ndaki geli∆melerin h¨z¨ ve ABD ürünleri için
kÿasa tabi piyasa eri∆imi sa·lama konusunda Birle∆ik Devletlerin endi∆e ta∆¨d¨·¨ ülkeler
içinde ayr¨ bir “izleme listesi” kullanmaktad¨r. Bir de y¨ll¨k inceleme raporunda
USTR’nin de·inmesini gerektiren uygulamalara sahip ülkeler için “di·er gözlemler”
kategorisi bulunmaktad¨r.
USTR’nin y¨ll¨k Special 301 incelemesinde, ülkeler öncelikli statüye getirilebilir ya
da ba∆ka bir listeye geçirilebilir veya tamamen listelerden ç¨kar¨labilir. Periyot d¨∆¨
incelemeler, y¨l boyunca herhangi bir zamanda s¨kl¨kla görüldü·ü üzere gerçekle∆tirilebilir. Bu incelemeler, y¨ll¨k düzenli inceleme ile ayn¨d¨r: Öncelikli yabanc¨ ülkeler
belirlenir ve di·er ülkeler izleme listelerine
eklenebilir ya da bunlardan ç¨kar¨labilir.
ABD hükümeti giderek artan bir ∆ekilde
DTÖ üyesi ülkelerle olan IPR anla∆mazl¨klar¨ için Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)
anla∆mazl¨k çözüm sistemini kullanmak■
tad¨r.
– Warner Rose, USIA Ekonomi Yazar¨
16
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 17
GEL¿≈MEKTE OLAN B¿R ÜLKEN¿N BAKI≈ AÇISI
Betty Mould-Iddrisu
Fikri mülkiyet haklar¨n¨n geli∆mekte olan ülkelerde yönetimi ve uygulanmas¨, fikri mülkiyet
haklar¨n¨n geli∆mi∆ ülkelerdeki yönetim ve uygulanmas¨ndan farkl¨ bir boyutta ele al¨nmal¨d¨r.
Avrupa ve ABD’de Devletlerinde fikri mülkiyet haklar¨ sisteminin ortaya ç¨k¨∆¨ 16. yüzy¨l
ba∆lar¨na dayanmaktad¨r. ¿lk telif hakk¨ kanunu
olan ¿ngiltere’deki Kraliçe Anne Kanunu
1709’da yürürlü·e girdi; bu kanun Gutenberg’in
matbaa makinas¨n¨ bulmas¨ndan sonra sadece
yerli matbaac¨lar¨ de·il, ayn¨ zamanda o dönemde Avrupa’dan ¿ngiltere’ye ithal edilen yabanc¨
eserleri (özellikle kitaplar) koruma için de ç¨kar¨lm¨∆t¨.
¿ngiliz Telif Hakk¨ Konseyi eski ba∆kan¨
Dennis de Freitas, uygar bir ülkede oldu·u gibi
telif hakk¨ sisteminin modern toplum yap¨s¨n¨n
önemli bir parças¨ oldu·unu söylemi∆tir. Bunun
nedeni gazete, radyo, televizyon, film, yay¨n
ve e·itim yolu ile bilginin topluma iletilmesi ve
yay¨lmas¨nda telif sisteminin rol oynamas¨d¨r.
1996 y¨l¨nda, Uluslararas¨ Fikri Mülkiyet
Birli·i telif hakk¨ endüstrilerinin ülkenin gayri
safi yurt içi has¨las¨n¨n yüzde 3,7’sine kar∆¨l¨k
gelen 278,4 milyon dolarl¨k Amerika’n¨n en
büyük ve en h¨zl¨ büyüyen ekonomik varl¨·¨
oldu·unu tahmin etmektedir. Ba∆l¨ca telif hakk¨
endüstrileri, bilgisayar ve bilgisayar yaz¨l¨m¨,
sinema filmi, televizyon programlar¨, ev kullan¨m¨ için video kaset filmleri, müzik ve ses kay¨tlar¨, ders kitaplar¨, ticari kitaplar, ba∆vuru
ve mesleki yay¨nlar ve gazeteleri üreterek da·¨t¨m¨n¨ yapmaktad¨r.
¿ngiltere’de, kay¨t endüstrisi ile ilgili 1995
raporunda ¿ngiliz Fonogram Endüstrisi taraf¨ndan yay¨nlanan istatistiklere göre; ¿ngiliz müzik
sat¨∆lar¨n¨n 1994 y¨l¨ perakende de·eri, 800
milyon sterlin de·erindeki ihracat ve görünmez
kazançlar ile birlikte 1,4 milyar sterlindi. Do·rudan kay¨t ∆irketi istihdam¨ d¨∆¨nda, ¿ngiliz müzik
endüstrisi perakende müzik sat¨∆lar¨ ve müzik
yay¨nlar¨ konusunda 50.000’den fazla ki∆inin
geçimini sa·lamaktad¨r.
Avrupa Komisyonu ve di·er örgütler taraf¨ndan di·er geli∆mi∆ ülkelerde yürütülen çal¨∆malar di·er ülkeler aras¨nda Avusturya, Avustralya,
Almanya ve ¿sveç’te gayr¨safi milli has¨lan¨n
yüzde 3 – 5’inin telif hakk¨ endüstrisinin kar∆¨lad¨·¨n¨ göstermektedir. Ayn¨ zamanda, dünya
çap¨nda görsel-i∆itsel pazar¨n toplam de·erinin
1994 y¨l¨nda yakla∆¨k 290 milyar dolar oldu·u
tahmin edilmektedir.
Afrika’daki durum hakk¨nda ne söylenebilir?
M¨s¨r, Gana, Malavi, Mauritus ve Nijerya benzeri
ülkelerde yap¨lan baz¨ ara∆t¨rmalar, 1970 ve
1980lerden önce fikri mülkiyetin korunmas¨ ile
ilgili kanunlar¨n ço·unun sömürgeci ülkelerin
mevcut kanunlar¨ ile ayn¨ oldu·unu göstermektedir. Bu kanunlar, özellikle sömürgeci ülke vatanda∆lar¨, bunlar¨n i∆leri ve ∆irketlerinin haklar¨n¨
koruma amac¨ ile tasarlanm¨∆ ve sömürgeler
ile geli∆mi∆ ülkelerdeki farkl¨ ko∆ullar dikkate
al¨nmam¨∆t¨r.
Afrika’n¨n sömürgecilikten kurtulmas¨ sonras¨ndaki dönemde, Afrika hükümetleri fikri mülkiyet haklar¨n¨n korunmas¨ gere·ine öncelik
tan¨mad¨. Pek çok endüstri henüz geli∆me a∆amas¨ndayd¨ ve yerli üretim temeli gerçek anlamda yoktu. Afrika’da hakim olan tek ∆ey müzik,
tekstil, mücevher ve benzeri alanlarda kültürel
endüstrilerin olu∆turdu·u çarp¨c¨ bir folklor
gelene·i idi.
Gana’daki fikri mülkiyet sistemi üzerine
küçük bir ara∆t¨rma, 1970lere dek Gana Telif
Hakk¨ Tescili’nin yüzde 90’¨ yabanc¨ ∆irket
ve ki∆ilere ait olan yakla∆¨k 17.000 ticari marka
tescil etmi∆ oldu·unu göstermektedir. 1996
y¨l¨nda, tescilde yüzde 15 – 20’si Ganal¨lara ait
27.625 marka bulunuyordu.
Getirdi·i düzenleme ile tekstil tasar¨mlar¨n¨
tescil eden 1966 tarihli Tekstil Tasar¨m¨ Kay¨t
Tescil Kararnamesi, özellikle “Kente” ve “Adink17
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 18
ra” sembolleri gibi tan¨nm¨∆ Gana tasar¨mlar¨n¨n
tescilini hariç tutmu∆tur. 1966 ile 1997 y¨llar¨
aras¨nda bu kanun kapsam¨nda 23.000 tasar¨m¨n
tescil edilmesi, bunlardan yakla∆¨k yüzde 66’s¨n¨n (15.000’in üzerinde) yabanc¨ tasar¨mc¨lara,
7.592’sinin ise yerel tasar¨mc¨lara ait olmas¨
ilginçtir.
Patent aç¨s¨ndan, sömürge döneminden kalma Patent Tescil Düzenlemesi, Cap 179, sadece
o dönemde ¿ngiltere’de tescilli tüm Alt¨n Sahil
patentlerinin geçerlili·ini uzatm¨∆t¨r. Bu sayede
tescilli patentlerin tamam¨ yabanc¨ ki∆i ve ∆irketlere ait olmu∆tur. Bu düzenleme, bir patent
sisteminin kurulmas¨ndaki güçlükler nedeni ile,
yeni bir patent yasas¨n¨n ç¨kar¨ld¨·¨ 1 Temmuz
1994 tarihine dek Gana'da yürürlü·ünü sürdürmü∆tür.
Ne var ki 1970lerden sonra ç¨kar¨lan fikri
mülkiyet kanunlar¨n¨n ço·unda, uluslararas¨
ticaret ve yat¨r¨m faaliyet alanlar¨n¨ düzenleme
konusunda mücadele veren yeni devletlerin
ve yeni ortamlar¨na uyum zorunluluklar¨ nedeniyle farkl¨ bir e·ilim görüldü·üne dikkat çekilmelidir.
Geli∆mekte olan ülkelerin, artan fikri mülkiyet kanunlar¨ uygulamalar¨ ile fark¨na vard¨klar¨
baz¨ avantajlar ∆unlard¨r:
❏ Toplumda yarat¨c¨l¨k ve yeni bulu∆ yapma
becerisini harekete geçirmek ve bu sayede ülke
kalk¨nmas¨na katk¨da bulunmak.
❏ Kültür, e·itim ve e·lence endüstrilerinde
üretim ve da·¨t¨m¨n büyümesi için gerekli alt-yapÿ¨ sa·lamak ve korumak.
❏ Telif hakk¨ endüstrilerine yerli ve yabanc¨
özel sektör yat¨r¨mlar¨n¨ çekebilecek bir ortam
yaratmak.
❏ Ortaya ç¨kan teknolojiler dikkate al¨narak,
icrac¨ sanatç¨lar¨n haklar¨ üzerinde artan koruma
sayesinde, canl¨ gösteri ve folklor etkinliklerini
korumak.
Afrika k¨tas¨nda fikri mülkiyet sistemi, ayn¨
zamanda, geli∆mekte olan ülkelerin, ba∆ta geli∆mi∆ ülkeler olmak üzere di·er ülkelerin eserlerini kopyalama konusunda serbesti içinde
olmas¨na inanan ve bunu savunan yanl¨∆ yönlendirilmi∆ bireyleri ile yüzle∆mek durumunda
kalmaktad¨r. Bu ki∆iler, geçmi∆teki s¨n¨rl¨ fikri
mülkiyet kanunu korumas¨ nedeni ile, di·er
ülkelerin eser ve mallar¨n¨n kopya, korsan ya
da sahte versiyonlar¨n¨ yaparak, yerel endüstrilerini dünya piyasalar¨nda önemli bir güç haline
getirmeyi ba∆arm¨∆ Asya ülkeleri ile di·erlerini
örnek göstermektedir.
Gana’da geçmi∆i
12. yüzy¨l Afrikas¨na
uzanan renkli Kente
dokumalar¨. 1966 ile
1997 y¨llar¨ aras¨nda,
23.000’i a∆k¨n desen
1966 tarihli Gana
Tekstil Tasar¨m
Tescil Kararnamesi
kapsam¨nda tescil
edilmi∆tir; yakla∆¨k
yüzde 66’s¨ yabanc¨
tasar¨mc¨lara, geri
kalan ise yerel
tasar¨mc¨lara aittir.
Bir defas¨nda
kararname Gana
tasar¨mlar¨n¨n tescilini yasaklam¨∆t¨r.
18
Ancak bu ülkelerin ço·u art¨k fikri mülkiyet
haklar¨n¨n uygulanmamas¨n¨n ekonomileri, yerel
endüstrileri ve kültürleri üzerindeki etkilerinin
fark¨na varmaktad¨r. Örne·in, Asya’da yak¨n
zaman öncesine dek film konusunda telif hakk¨
ya da kiralama ile ilgili düzenlemeleri bulunmayan Malezya’n¨n yerli film endüstrisi yabanc¨
filmlerle rekabet konusunda s¨k¨nt¨ çekmektedir.
Malezya film endüstrisi ve sanatç¨lar¨, hükümetin telif hakk¨ kanunlar¨n¨ etkin ∆ekilde uygulamas¨ için önemli ölçüde bask¨ uygulamak durumunda kalm¨∆t¨r. Malezya’da, art¨k, dünyan¨n
her yerinde g¨pta ile de·erlendirilecek kuvvetli
bir fikri mülkiyet uygulama program¨ bulunmaktad¨r.
Önceden Afrika’da, bizlerin, özellikle de
Anglo-Sakson hukuku gelene·ini sürdürenlerin,
daha çok kamu davalar¨ yolu ile uygulanan fikri
mülkiyet haklar¨ felsefesi konusunda temel bir
sorunu vard¨. K¨sa süre öncesine dek Afrika
hükümetleri, fikri mülkiyet haklar¨ uygulamalar¨n¨ yaln¨zca kendilerine kar∆¨ sorumluluklar¨
ve bu haklar¨ ihlal edenleri ise devlet ç¨karlar¨na
ayk¨r¨ etkinlikte bulunan ki∆iler olarak görüyordu.
GANA DENEY¿M¿
Afrika hükümetlerinin önündeki zorluk, art¨k
telif hakk¨ sistemlerinin idaresini güçlendirerek
güçlü fikri mülkiyet haklar¨ uygulamalar¨n¨
ba∆latmakt¨r. Afrika’da fikri mülkiyet haklar¨n¨n
uygulanmas¨ ile ilgili olarak benim ki∆isel deneyimlerim güçlü ve etkin bir telif hakk¨ sisteminin
geli∆tirilmesi için ön ko∆ulun en az a∆a·¨da
verilen ölçütleri kapsamas¨ gerekti·ini göstermektedir:
❏ Güçlü bir telif hakk¨ kanununun ç¨kar¨lmas¨.
❏ Uluslararas¨ sözle∆melerine uyum sa·lanmas¨.
❏ Telif hakk¨ ücreti toplayabilen ve düzenli
aral¨klar ile hakeden eser sahiplerine yap¨lacak
da·¨t¨mlar¨ üstlenen etkili bir idari mekanizman¨n kurulmas¨.
❏ Dünya çap¨nda benzer birliklerle kar∆¨l¨kl¨
temsil anla∆malar¨ a·¨na girme.
❏ Korsanl¨·a kar∆¨ sava∆mak amac¨ ile etkin
bir uygulama ve izleme mekanizmas¨n¨n olu∆turulmas¨.
Bat¨ Afrika’dan Gana örne·i ile bu hususlar¨
aç¨klamak istiyorum. Gana, telif hakk¨ endüstrisini düzenleyen sömürge sonras¨ kanunlardan
1961 tarihli eski Telif Hakk¨ Kanunu’n¨n yerine,
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 19
1985 y¨l¨nda güçlü, ça·da∆ ve etkili bir telif
hakk¨ kanunu olan PNDCL 110’u onaylad¨. Telif
hakk¨n¨n uygulanaca·¨ bir çerçeve olan yukar¨daki ölçütlere Gana’da da uyuldu.
Gana Telif Hakk¨ Birli·i (COSGA) olarak
bilinen eser sahiplerinin haklar¨n¨n yönetimine
ili∆kin bir meslek birli·i 1986’da kuruldu. Gana
1991’de Bern Sözle∆mesine kat¨ld¨ ve COSGA
dünya çap¨nda di·er meslek birlikleri ile kar∆¨l¨kl¨ temsil anla∆malar¨ yapma program¨ kabul
edildi.
COSGA, etkinliklerinde belli bir ba∆ar¨ elde
etti; ba∆lang¨c¨ndan itibaren ulusal ve uluslararas¨ çapta telif hakk¨ ücretleri topluyor ve da·¨tÿordu. Confederation Internationale de Societes
des Auteurs et Compositeurs (CISAC), Gana’da
eser sahiplerinin haklar¨n¨n toplu idaresine göre
gerçekle∆tirilen çal¨∆malar gözle görünür bir
ilerleme kaydetti·inden, COSGA’y¨ Anglofon
Afrika’n¨n önde gelen eser sahibi birliklerinden
biri olarak görmektedir. Di·er pek çok Anglofon
ülkede, eser sahibinin haklar¨n¨n toplu idaresi
için harcanan çabalar s¨n¨rl¨ bir ba∆arÿla gerçekle∆tirilmi∆tir.
Gana 1985 y¨l¨nda ça·da∆ bir telif hakk¨
kanunu ç¨karmas¨na ra·men, müzik, edebiyat
ve film endüstrileri 1992 öncesine dek ciddi bir
dü∆ü∆ ya∆ad¨ ve icrac¨ sanatç¨lar, besteciler
ve eser sahiplerinin haklar¨ ciddi oranda ihlale
u·rad¨. Yaln¨zca kanununun ç¨kar¨lmas¨n¨n
uygulamas¨ konusunda garanti vermedi·i ve
uygulama olmamas¨ halinde kanunun ç¨kar¨lmas¨n¨n anlams¨z oldu·unun alt¨n¨ çizmek isterim.
Bu, özellikle de Afrika’da telif hakk¨ kanunlar¨
ile ilgili olarak aç¨kça görülmektedir.
Geli∆mekte olan ülkelerde telif hakk¨n¨n
ba∆ar¨ ile uygulanmas¨ Gana’da o müdahaleli
y¨llarda % 90 gibi tehlikeli bir orana yükselen
korsanl¨k sorununa anla∆¨lmaz bir ∆ekilde ba·l¨d¨r. Sonuçta yaln¨zca yazarlara, ressamlara,
bestecilere, düzenlemecilere, icrac¨ sanatç¨lara
ya da orijinal yap¨t¨n ortaya konmas¨nda katk¨da
bulunan yarat¨c¨lara önemsiz miktarlarda telif
hakk¨ ödemeleri söz konusu oldu·undan telif
hakk¨n¨n uygulanmas¨ genel bir sorun halini
ald¨.
Afrika’da, özellikle de Gana’da zaman içinde
telif hakk¨ verilen eserlerin korsanl¨·¨ a∆a·¨dakilere yol açm¨∆t¨r:
❏ Pek çok yetenekli yazar¨m¨z¨n Avrupa,
Amerika Birle∆ik Devletleri ve di·er geli∆mi∆
ülkelere gitmesi. Bu, Afrika’y¨ yerel yarat¨c¨l¨·¨n
zenginliklerinden yoksun b¨rakt¨.
❏ Telif hakk¨ ile ilgili tüm endüstriler ve
me∆ru yarat¨c¨l¨k i∆iyle ilgili olanlar¨n yan etkinliklerinin geli∆tirilmesinde duraklamalar.
❏ Do·ru ve dolayl¨ vergilendirme ∆ekliyle
devlet gelirlerinde önemli kay¨plar.
❏ Ulusal kimlik ve kültürel kökenleri ulusal
ekonomik geli∆me ile ili∆kilendirilebilecek, geli∆mekte olan bir ülke için çok derinlere uzanan
sonuçlar¨ olabilecek ∆ekilde yerel topluluklar¨m¨z¨n kültürel yarat¨c¨l¨·¨n¨n gerilemesi.
KORSANLIÊA SON VERME
Müzik endüstrisi, müzikal folklorun ifade edildi·i ∆ekillerden biri oldu·undan, tüm dallarÿla
kültürel endüstrinin önemli bir k¨sm¨n¨ olu∆turur. Gana’da müzisyenlerin ilham ald¨·¨ engin
bir Gana yerli müzik kayna·¨ bulunmaktad¨r;
müzisyenler folklorik ifadeleri günümüz müzi·ine uyarlayabilmekte ve bununla birlikte düzenleyebilmektedir.
1970 ve 1980’li y¨llar boyunca Gana’da, bant
kay¨t cihazlar¨ ve video kay¨t cihazlar¨n¨n bulunmas¨ ile, yerli müzi·in üretimi artt¨ ve müzik
ülkenin hemen her yerinde dinlenir hale geldi.
Ancak müzisyenler, sanatç¨lar, yap¨mc¨lar ve
müzi·in yasal üretimi ile ilgili ki∆iler, k¨saca
müzik endüstrisinin bütünü, bu yeni kay¨t teknikleri ve bunlar¨n korsanl¨·¨ te∆vik etmesi nedeni ile daha önce hiç bu kadar fakir olmam¨∆t¨r.
Gana hükümeti ve Telif Hakk¨ ¿daresi 1985
ile 1990 y¨llar¨ aras¨nda ba∆¨bo∆ hale gelen
korsanl¨·a kar∆¨ mücadelede çaresiz kalm¨∆t¨r.
Müzik üretiminin artan maliyetleri ve görece
az say¨da sat¨lan “özgün” çal¨∆malar nedeni ile
sanatç¨lar, besteciler ve müzik yap¨mc¨lar¨ yeni
çal¨∆malar konusunda giri∆imciliklerini kaybetmi∆ti. Böylece, Gana, korsanlara ve korsan
eserler için güvenli bir yer haline gelerek uluslararas¨ sayg¨nl¨·¨n¨ kaybetti. Ayn¨ zamanda,
yabanc¨ ithal müzi·in korsan versiyonlar¨ piyasay¨ ele geçirdi·inden, Gana müzi·i geriledi.
Ganal¨ yetkililer kopyalama yap¨ld¨·¨nda;
ulusal eser sahipli·i, ulusal kültür ya da ulusal
yarat¨c¨l¨·¨n desteklenmedi·ini fark etti. Telif
hakk¨, patent, endüstriyel tasar¨m ya da ticari
marka sistemi olsun ya da olmas¨n, bu, fikri
mülkiyet yasal sisteminin tüm farkl¨ tabakalar¨
için geçerlidir. E·er bizler Afrika’da körükörüne
yaln¨zca geli∆mi∆ ülkelerden gelenleri kopyalama
yolunu izlersek, hiç ku∆kusuz sonsuza dek
hem ekonomik hem de kültürel geli∆memizi
geriletecek ∆ekilde kültürel olarak tükenme
tuza·¨na dü∆eriz.
19
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 20
Gana hükümeti, Telif Hakk¨ Bürosu arac¨l¨·¨
ile, korsanl¨·a kar∆¨ sava∆ açma konusunda ilk
giri∆imi yapma zorunda b¨rak¨ld¨. Müzik endüstrisinin çe∆itli organlar¨ ile ortakla∆arak ve Londra’daki Uluslararas¨ Fonogram Endüstrisi Federasyonu (IFPI) ile Gana’daki ulusal grubu, Gana
Müzik Endüstrileri Birli·i’nin (ARIGh) teknik
deste·i ile Telif Hakk¨ Bürosu “bandrol” sistemini kurdu. Sistem, uygulamaya
geçmesinden sonra neredeyse
s¨f¨r korsanl¨·a rastlanan Portekiz sistemine paralel olarak
olu∆turuldu.
Tüm müzik çal¨∆malar¨nda
“bandrol” olarak bilinen, özgünlü·ü belirleme pulunun kullan¨lmas¨ 1 Haziran 1992 tarihi itibariyle Gana’da zorunlu hale gelmi∆tir. Bu pul ard¨∆¨k
olarak numaraland¨r¨lan bir güvenlik arac¨d¨r;
sadece müzik eserinin özgün yap¨mc¨lar¨na seri
numaralar verilmekte ve kaydedilmi∆ tüm müzik
eserlerinin ithali için Gümrük Vergisi ve Koruma Servisi (CEPS) ile ortakla∆arakTelif Hakk¨
Bürosu’ndan onay almak durumundad¨r.
Gana’daki müzik endüstrisi, ¿ç Gelirler Servisi
(IRS) i∆birli·i ile bandrollerin do·rudan ön
ödemeli gelir vergisi kayna·¨ olarak kullan¨lmas¨n¨ kararla∆t¨rd¨.
Kenya’da bandrol sistemi ilk planland¨·¨nda,
bandrolün bir katma de·er vergisi (KDV) olarak
kullan¨lmas¨ önerilmi∆ti. Nijerya’daki sistemin
içine vergi ö·esi kat¨lmam¨∆t¨. Ne var ki, ∆u anda
kabul edilemez düzeyde yüksek korsanl¨·¨n
oldu·u Kenya’da, sistem asla i∆lemedi. Nijerya’da ise, iç sorunlar nedeni ile bir y¨ldan k¨sa
bir süre içinde tamamen çöktü. Ancak, art¨k
korsanl¨k oran¨ yüzde 80’i geçmi∆ durumda oldu·undan ülke bunu yeniden canland¨rma e·ilimindedir.
Ard¨∆¨k numaral¨
güvenlik pulu olan
bandrol, müzik
korsanl¨·¨ ile
mücadele etmek
amac¨ ile Gana’da
1992 Haziran ay¨nda
kullan¨ma
sunulmu∆tur.
Bireysel bandrol numaralar¨ müzik yap¨mc¨lar¨na tahsis edilmektedir; kay¨t öncesi
müzik eserlerinin
ithali Gümrük ile
ortakla∆a olarak
güvence alt¨na
al¨nmal¨d¨r.
20
BANDROLLER¿N YARARLARI
Gana ve müzik endüstrisi yetkililerinin, geçti·imiz y¨llarda bandrolün uygulanmas¨ s¨ras¨nda
görmü∆ olduklar¨ faydalardan baz¨lar¨ ∆unlard¨r:
❏ Korsanl¨k konusunda,
% 90’dan yakla∆¨k % 10 – 15’e
bir dü∆ü∆ olmu∆tur.
❏ Bandroller özgün bir müzik
yap¨mc¨s¨n¨n üretti·i orijinal müzik eserlerini belirleme konusunda i∆e yaram¨∆t¨r. Telif hakk¨
Bürosu yaln¨zca Gana’daki
Müzik Endüstrisi Kurumu’nun
gerçek üyesi olan ba∆vuru sahiplerine
onay ç¨kartmaktad¨r.
❏ Bandroller, üretilen ve ülkeye ithal edilen
müzik eserlerinin say¨s¨ hakk¨nda yeterli istatistik bilgileri vermi∆tir.
❏ Telif Hakk¨ Bürosu, bandrollerin al¨m¨ için
onay vermeden önce, yap¨mc¨ ve sanatç¨ aras¨nda
kay¨t anla∆malar¨ bulunmas¨ konusunda ¨srarl¨
oldu·undan yap¨mc¨lar kesin bir ∆ekilde sanatç¨lar¨na güvence vermek durumundad¨r. Böylece
ilk defa, Ganal¨ sanatç¨ ve besteciler kesin olarak yap¨tlar¨n¨n ne kadar ço·alt¨ld¨·¨n¨ bilebilir,
hesaplayabilir ve geçmi∆teki zorluklarla kar∆¨la∆maks¨z¨n imtiyaz haklar¨n¨ tahsil edebilir hale
gelmi∆tir.
❏ As¨l olarak bandrollerin sat¨∆¨ndan sorumlu
¿ç Gelirler Servisi, önceden pek az gelir elde
edilen ya da hiç kazan¨lmayan bir i∆ kolundan
kazanç tahsil etmeyi ba∆arm¨∆t¨r.
Bu özgünlü·ü belgeleme sistemi hali haz¨rda
müzik eserleri için kullan¨lmaktad¨r. Sistemin
ileride edebi eserler ve video eserleri için de
kullan¨lmak üzere kapsam¨n¨n geni∆letilmesi
dü∆ünülmektedir.
Bandrol sisteminin kullan¨lmaya ba∆lamas¨,
müzik endüstrisinin talihini tamamen de·i∆tirmi∆tir. Gana art¨k, gözde bir parçan¨n ancak
2000 ya da 3000 satt¨·¨ durumdan, 200.000 –
500.000 aras¨ satt¨·¨ bir duruma gelmi∆tir. Sistemin kurulu∆undan bu yana, 27 milyondan fazla
bandrol sat¨lm¨∆t¨r. Bu uluslararas¨ arenada fazla
bir de·er ta∆¨masa da, 17 milyonu a∆an nüfusu
ile Gana’n¨n müzik sat¨∆lar¨nda dünya s¨ralamas¨nda 47. olmas¨n¨ sa·lam¨∆t¨r.
Geçen son be∆ y¨l içinde müzik endüstrisinde, hem yerli hem de yabanc¨ yat¨r¨m¨ çekerek
kay¨t stüdyolar¨, kaset üretim tesisleri ve benzerlerinin geli∆mesi ile önemli bir büyüme ya∆anm¨∆t¨r. Önemli yabanc¨ lisans sahipleri ülkeye
dönmü∆ ve Gana art¨k kom∆u ülkelerden sanatç¨-
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 21
lar¨n da yap¨tlar¨n¨ üretebilece·i güvenli bir yer
haline gelmi∆tir. Gana, fikri mülkiyet haklar¨n¨n
uygulanmas¨ aç¨s¨ndan, Afrika’n¨n di·er yerleri
için model olu∆turmaktad¨r.
PATENTLER¿N B¿Ç¿MLENEN ROLÜ
Bandrol sisteminin ba∆ar¨s¨ ¨∆¨·¨nda, patent rejiminin geli∆mekte olan ülkelerin kalk¨nmas¨nda
neden çok etkin olmad¨·¨ sorusu akla gelebilir.
Patent sisteminin çe∆itli teknik alanlarda
uzmanlar ile birlikte pahal¨ denebilecek bir
alt-yapÿa gerek duydu·u bilinen bir gerçektir.
Gana’daki patent kanunu henüz bir kaç y¨l önce;
kanunun uygulanmas¨n¨ sa·layacak yönetmelikler ise k¨sa süre önce ç¨kar¨lm¨∆t¨r. Patent rejiminin oynayaca·¨ rol henüz olu∆makta; ancak,
endüstriyel mülkiyet kanunlar¨ konusunda giderek artan bilinç sayesinde, bu alan önümüzdeki
y¨llarda güçlenecek gibi görünmektedir. Bu
durum k¨tan¨n pek çok yerinde ayn¨d¨r.
Ne var ki, ticari marka ve tasar¨m sistemi ile,
bir ölçüde, patent sisteminin geli∆mekte olan
ülkelerde fikri mülkiyet haklar¨n¨n lisansland¨r¨lmas¨, da·¨t¨m ve “franchise” konular¨nda
önemli rol oynad¨·¨ reddedilemez. Bunlar, asgari
lisans standartlar¨ ve bunlar¨n kullan¨lmas¨ ile
yeni know-how türlerinin yay¨lmas¨ ve teknoloji
transferi konusunda kolayl¨k sa·lam¨∆t¨r.
Gana’da üretilmi∆ bir
müzik kasetinin
üstündeki bandrol.
Bandrol sistemine
geçilmesinden bu
yana, Ganal¨ yetkililer
ve müzik endüstrisi,
müzik çal¨∆malar¨
korsanl¨·¨n¨n yüzde
90’dan yüzde
10 – 15’e dü∆tü·ünü
gözlemi∆tir.
21
Ticaretle Ba·lant¨l¨ Fikri Mülkiyet Haklar¨
Anla∆mas¨n¨n (TRIPS), ço·u Afrika ülkesinde,
henüz piyasalar dengeye kavu∆mam¨∆ olsa da,
2000’den itibaren yürürlü·e girmesi ile; geli∆mekte olan ülkelerin dünya ticaretinde asgari
fikri mülkiyet standartlar¨n¨n küreselle∆mesinden
yararlanabilecekleri daha iyi bir konumda olmalar¨ ümit edilmektedir.
Yukar¨da verdi·im ve ya∆ad¨·¨m Gana örne·i,
geli∆mekte olan ülkelerde fikri mülkiyet haklar¨n¨n gelece·i konusunda iyimser olmam¨ sa·lamaktad¨r. Üçüncü Dünya’da fikri mülkiyet haklar¨n¨n uygulanmas¨n¨ ve gözetilmesini sadece
geli∆mi∆ ülkelerin ç¨karlar¨n¨ koruma olarak
de·il; bunun yerine ulusal kültür, ulusal yat¨r¨m
ve ulusal yarat¨c¨l¨k korunurken, yerel endüstrimizi canland¨rabilece·imiz kuvvetli bir araç
■
olarak görmemiz gerekmektedir.
Betty Mould-Iddrisu Gana Adalet Bakanl¨·¨, Uluslararas¨
¿li∆kiler Bölümü’nde ba∆savc¨ olarak çal¨∆maktad¨r. Fikri
mülkiyet kanunu uzman¨ olup, ayn¨ zamanda fikri mülkiyet
konusunda Gana Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde ders
vermektedir. Toplumsal cinsiyet haklar¨ konusunda etkin
olan Mould-Iddrisu, Kad¨n Hukukçular Uluslararas¨
Federasyonu (FIDA) Afrika Federasyonu Ba∆kan¨d¨r.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 22
Gerald J. Mossinghoff
T¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri üzerindeki güçlü
patent korumas¨, yeniliklere ekonomik te∆vik
sa·layarak, t¨p alan¨nda ilerlemeye yol açmaktad¨r. T¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri patentlerinin
uluslararas¨ anlamda gözetilmemesi halinde,
t¨ptaki yenilikler zarar görecektir. 1988’de Pensilvanya Üniversitesi’nden Dr. Edward Mansfield
taraf¨ndan 12 sanayi dal¨ üzerinde yap¨lan bir
çal¨∆mada, uygun patent korumas¨ olmasayd¨,
t¨bbi ve veteriner ilaç ürünlerinin % 65’inin
piyasaya ç¨kamayaca·¨ belirtilmi∆tir. Bugün
kullan¨lan ilaçlar¨n yakla∆¨k 2/3’ü, yani kemoterapi ilaçlar¨, kalp hastalar¨n¨n hayat¨n¨ kurtaran
p¨ht¨la∆may¨ önleyici ilaçlar, prematüre bebeklerin hayat¨n¨ kurtaran ilaçlar ve daha niceleri
olmadan, sa·l¨k hizmetlerinin nas¨l verilece·ini
tahmin etmeye çal¨∆¨rsan¨z; fikri mülkiyet haklar¨n¨n ilaç sanayi için önemine ili∆kin fikir edinebilirsiniz.
¿laç sanayindeki ilerlemenin fikri mülkiyet
korumas¨na ba·¨ml¨ olmas¨n¨n nedeni, ilaç
geli∆tirme maliyetlerinin astronomik seviyede
yüksek olu∆udur. Yeni bir ilac¨n geli∆tirilmesi,
ortalama 500 milyon ABD dolar¨na mal olmaktad¨r. Ortaya ç¨kar¨lmas¨ ve geli∆tirilmesinin bu
kadar yüksek maliyetli oldu·u bir ürünün, ar-ge
maliyetlerinin çok küçük bir oranÿla oldukça
ucuza “reverse engineering” yoluyla üretilmesi
ya da sahtesinin yap¨lmas¨, belki de ba∆ka hiçbir
sanayi dal¨nda söz konusu de·ildir. Güçlü bir
patent korumas¨ olmaks¨z¨n, ilaç ∆irketleri bu
pahal¨ ve yüksek riskli ara∆t¨rmalar için gerekli
yat¨r¨m¨ sa·layamaz.
Amerikan ilaç sanayinin en belirgin özelli·i
ara∆t¨rma-geli∆tirmeye yapt¨·¨ büyük ve sürekli
mali yat¨r¨mlard¨r. 1985 ile 1996’da y¨llar¨ aras¨nda, bu sanayinin AR-GE alan¨ndaki y¨ll¨k
yat¨r¨mlar¨ 1985’te 4,1 milyar dolardan 1996’da
yakla∆¨k 16 milyar dolara ç¨karak, dört kat art¨∆
göstermi∆tir. ¿laç sanayi, AR-GE harcamalar¨
gelirleri ile kar∆¨la∆t¨r¨ld¨·¨nda, ileri teknoloji
sanayileri aras¨nda en fazla ara∆t¨rma yapanlar
aras¨nda yer almaktad¨r.
TIBB¿ VE VETER¿NER ¿LAÇ ÜRÜNLER¿
PATENTLER¿ VE GEL¿≈MEKTE OLAN
ÜLKELER
Genelde sadece büyük ilaç sanayilerine sahip
geli∆mi∆ ülkeler için faydal¨ oldu·u dü∆ünülen
patent korumas¨, asl¨nda, geli∆mekte olan ülkeler
için belki daha da önemlidir. Güçlü bir patent
koruma rejimi; yerel ilaç ara∆t¨rma-geli∆tirme
faaliyetlerini art¨r¨r, yabanc¨ yat¨r¨m¨ çeker,
teknoloji transferini geli∆tirir, ileri teknoloji
alan¨nda istihdam yarat¨r ve ihracat¨ art¨r¨r. Belki
de en önemlisi, t¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri
üzerindeki patent korumas¨n¨n, insan sa·l¨·¨ için
önemli modern ilaçlar¨ sa·lamas¨d¨r.
1994 y¨l¨nda, Dünya Bankas¨, bir grup firma
nezdinde, patent korumas¨ olmayan ülkelerde
ilaç ara∆t¨rmalar¨na yat¨r¨m yapmalar¨ için
istenen ortam¨n ne oldu·unu bulmak amacÿla
bir ara∆t¨rma yapm¨∆t¨r. Ara∆t¨rmaya göre,
∆irketlerin % 29’u mevcut formülleri üretmek
için gerekli tesislere yat¨r¨m yapmaya isteklidir.
Sadece % 13’lük bir k¨s¨m, nihai ürün faaliyeti
için yüklü miktarda malzeme sa·layacak tesislere yat¨r¨m yapmaya isteklidir ve firmalar¨n
hiçbiri t¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri için
patent korumas¨n¨n bulunmad¨·¨ bir ortamda
AR-GE’ye yat¨r¨m yapmak için istek göstermemektedir.
Bu ara∆t¨rman¨n sonuçlar¨, Amerikan ∆irketlerinin mevcut yat¨r¨m davran¨∆larÿla da kan¨tlanm¨∆t¨r. 1996’da Brezilya oldukça iyi bir patent
mevzuat¨n¨ kabul etmi∆tir. O zamandan beri
Brezilya, özellikle ilaç sanayinde yo·unla∆an
yeni ileri teknoloji yat¨r¨mlar¨ndan 1,7 – 2,2 milyar dolar aras¨nda gelir elde etmi∆tir. 1978’e
kadar t¨bbi ve veteriner ilaç ürünlerine koruma
sa·lamam¨∆ olan Japonya, bu tarihten sonra
AR-GE faaliyetleri ile Amerikan yat¨r¨mlar¨n¨n
22
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 23
1985’teki 135,8 milyon dolardan 1994’te 505,5
milyon dolara ç¨kt¨·¨n¨ görmü∆tür.
Benzer ∆ekilde t¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri
için güçlü patent korumas¨na geçen ülkeler yerel
ilaç sanayilerinde etkileyici ilerlemeler kaydetmi∆tir. Örne·in ¿talya, 1978’de t¨bbi ve veteriner
ilaç ürünleri için güçlü bir patent koruma sistemi olu∆turmu∆tur. 1978 y¨l¨nda ¿talyan yerel ilaç
sanayinde AR-GE yat¨r¨m¨ sadece 123.000 milyon lireti. Yaln¨zca 10 y¨l içinde, bu yat¨r¨mlar 592.300 milyon lirete yükseldimi∆tir ve
bu yükselme devam etmektedir.
Güçlü patent korumas¨n¨n yerel ilaç
sanayii üzerindeki olumlu etkisinin
bir ba∆ka göstergesi de, dünyan¨n en
büyük 100 firmas¨ aras¨ndaki ¿talyan
firmas¨ say¨s¨n¨n 1978’de sadece 1 iken
1987’de 7’ye ç¨km¨∆ olmas¨ gerçe·idir.
T¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri patent
korumas¨n¨n faydalar¨n¨n ba∆ka bir örne·i
de Meksika’d¨r. Meksika, t¨bbi ve veteriner
ilaç ürünleri patent korumas¨n¨ 1991’de güçlendirmi∆tir. Bunun sonucunda, hem AR-GE’ye
hem de tesislere yap¨lan yat¨r¨mlar 1990’da
toplam 41 milyon ABD dolar¨ndan üç y¨l sonra
103 milyon dolara ç¨km¨∆t¨r.
TIBB¿ VE VETER¿NER ¿LAÇ ÜRÜNLER¿
PATENT KORUMASININ ¿NSAN SAÊLIÊINA
KATKILARI
Fikri mülkiyet korumas¨n¨n be∆eri ilerlemeye
katk¨s¨ ekonomi ile s¨n¨rlanmamaktad¨r. Patent
korumas¨; yeni ilaçlar¨n geli∆tirilmesini sa·layarak, insan sa·l¨·¨na katk¨da bulunmakta, hastal¨klar¨n hem maddi hem de insani maliyetini
dü∆ürmektedir.
Her ne kadar hastal¨klar¨n yol açt¨·¨ ac¨ ve
s¨k¨nt¨lar¨ ölçmek mümkün olmasa da, “DALYs
(Disability Adjusted Life Years/ Malüliyetle
Geçen Ya∆am Süresi)” kriteri ile fikir edinilebilir. Bu kriter, hastal¨k nedeniyle her 1000 ki∆i
için kay¨p y¨l say¨s¨n¨ ölçmektedir. Geli∆mekte
olan ülkelerde, bula∆¨c¨ hastal¨klara ba·l¨ y¨l
kay¨plar¨ Birle∆ik Devletler, Avrupa ve Japonya’dan oldukça yüksektir. Örne·in Latin Amerika’da bula∆¨c¨ hastal¨klardan dolay¨ her 1000
ki∆i için kay¨p y¨l say¨s¨ 99 iken; bu say¨ ABD,
Avrupa ve Japonya’da sadece 15’tir. Bu türden
yerel bula∆¨c¨ hastal¨klar için, yerel AR-GE
yoluyla geli∆tirilecek ilaçlar etkili olabilir.
Büyütülerek gösterilen penisilin küfü
dünyan¨n ilk antibiyoti·i olan penisilinin
temel maddesidir.
1928’de Sir
Alexander Fleming
taraf¨ndan ke∆fedilmesine ra·men,
penisilin 1940’lar¨n
Ancak yaln¨zca patent korumas¨ ile, dünyadaki tüm sa·l¨k sorunlar¨n¨n üstesinden gelinebilece·i dü∆ünülmemelidir; bu, yine de, benzersiz
bir f¨rsat olarak de·erlendirilebilir. Günümüzde
bilim adamlar¨; insan vücudunda olup bitenleri,
hastal¨klara nelerin yol açt¨·¨n¨ ve hastal¨klar¨
önlemek, durdurmak veya iyile∆tirmek için nas¨l
müdahale edilece·ini anlamaktad¨rlar. Ancak
t¨bbi ilerleme hakk¨nda verilen tüm sözlerin tüm
dünyadaki insanlar¨n faydalanabilece·i bir
gerçe·e dönü∆mesi için; ilaç ara∆t¨rmalar¨na yap¨lacak yat¨r¨mlar¨n önündeki engellerin kald¨r¨lmas¨ gerekmektedir. Patent
korsanl¨·¨na vurulacak darbe, bunun
■
için iyi bir ba∆lang¨ç olabilir.
ABD Ticaret eski Bakan Yard¨mc¨s¨ ve patent
ve marka komiseri olan Gerald J. Mossinghoff,
∆u anda Washington DC’deki George Washington
Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Fikri Mülkiyet
Hukuku konusunda konuk ö·retim üyesidir. Mossinghof,
1985 ile 1996 y¨llar¨ aras¨nda Amerikan Farmasötik
Ara∆t¨rma ve Üretim Birli·i’nin ba∆kanl¨·¨n¨ yürütmü∆tür.
ortalar¨na dek t¨bbi
kullan¨mda yayg¨n
de·ildi. ¿kinci Dünya
Sava∆¨ s¨ras¨nda,
Birle∆ik Devletler
hükümeti silahl¨
kuvvetlerin yaral¨
üyelerini tedavi etmek
amacÿla Pfizer, Inc.
taraf¨ndan geli∆tirilen
bir teknik kullan¨larak
penisilinin üretilmesi
için 19 ∆irkete izin
vermi∆tir. Çok yayg¨n
bir üretime geçildi·inden, ilk “mucizevi
ilaç” hiç bir zaman
patent alamam¨∆t¨r.
23
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 24
ÖRNEK ÇALI≈MA: BREZ¿LYA ¿LAÇ SANAY¿
14 May¨s 1996 tarihinde Brezilya Devlet
Ba∆kan¨ Fernando Henrique Cardoso yeni
bir endüstriyel mülkiyet kanunu ç¨kard¨.
Kanun, ilaçlar için 20 y¨ll¨k patent sa·lamakta ayn¨ zamanda da “boru hatt¨ korumas¨” olarak adland¨r¨lan henüz piyasaya
sürülmemi∆ ilaçlar için korumay¨ da kapsamaktad¨r. Brezilya’da önceden uygulanan
1971 tarihli endüstriyel mülkiyet kanunu
ilaçlara patent vermemekteydi.
Bu önemli de·i∆im nas¨l gerçekle∆ti?
Öncelikle, Birle∆ik Devletler liderli·inde
uluslararas¨ topluluktan önemli oranda
bask¨ gelmekteydi. Amerika ¿laç Ara∆t¨rmac¨lar¨ ve Üreticileri, ABD Ticaret Temsilcili·i
Bürosu’na (USTR) yapt¨klar¨ bir ba∆vuruda, yaln¨zca 1995 y¨l¨nda patent korsanl¨·¨
nedeniyle ABD sanayinin Brezilya’daki
kayb¨n¨n 720 milyon dolar¨ a∆t¨·¨n¨ tahmin
ettiklerini belirttiler. Brezilya olas¨ bir ticari
yapt¨r¨mlar tehdidiyle birlikte USTR’nin
“öncelikli izleme listesine” al¨nd¨. Bunun
d¨∆¨nda, Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ),
Anla∆mas¨ uyar¨nca tüm DTÖ üyesi ülkeler,
2006 y¨l¨na kadar, yeterli patent korumas¨n¨
getirmekle yükümlü bulunuyordu.
Ancak Brezilya’daki kanun baz¨ aç¨lardan, DTÖ’nün patent korsanl¨·¨na kar∆¨
al¨nmas¨n¨ istedi·i önlemlerden biraz daha
sert oldu ve tan¨nan süreden çok daha önce
ç¨kar¨ld¨. Bu da, söz konusu kanun için as¨l
talebin Brezilya halk¨ndan geldi·ini göstermektedir. Önceden Brezilya, yoksul vatanda∆lar¨na daha uygun fiyatla ilaç sa·lamak
için, ilaç patenti korsanl¨·¨na göz yumuyordu. K¨sa süre önce Brezilya, ekonomisini
uluslararas¨ standartlara uyacak ∆ekilde
ça·da∆la∆t¨rmas¨ halinde, daha iyi duruma
gelece·i ∆eklinde bir bak¨∆ aç¨s¨ geli∆tirdi.
Devlet Ba∆kan¨ Cardoso kanunu onarken, “yapt¨·¨m¨z sömürgeci zihniyete son
vermektir. Daha fazla bulu∆ yapaca·¨z.
Cesaretle bulu∆ yap¨p bulu∆lar¨m¨z¨n patentini alaca·¨z ve kim bilir belki bir gün ba∆kalar¨na para ödemek yerine onlar¨n bize ödeme yapmalar¨n¨ sa·layaca·¨z. Hiç bir ülke
çapulculukla büyüyemez.” diyordu.
Sol e·ilimli politikac¨lar ile yerel ilaç
sanayinden kanuna kar∆¨ baz¨ itirazlar
yükselse de, yeni kanunun Brezilya’n¨n
ça·da∆la∆mas¨, AR-GE yat¨r¨mlar¨n¨n artt¨-
Dünyan¨n en fazla
satan oral antibiyotiklerinden olan
Ceclor 1970’lerde Eli
Lilly and Company
taraf¨ndan patentlendirilmi∆ ve ticari marka olarak al¨nm¨∆t¨r.
Lilly’nin 20 y¨ll¨k
Ceclor patentinin
süresi doldu·undan
bu yana, genellikle
çocuklardaki kulak,
burun ve bo·az
enfeksiyonlar¨n¨ tedavi etmek amacÿla
reçetelere yaz¨lan
ilac¨n jenerik ve daha
ucuz bir ∆ekli piyasada bulunmaktad¨r.
r¨labilmesi ve halk sa·l¨·¨n¨n iyile∆tirilmesinde önemli oldu·u konusunda güçlü bir fikir
birli·i olu∆mu∆tu. Patent önerisinin gündeme
geli∆inin önemli bir nedeni ise Washington’da
ciddi bir rahats¨zl¨k geçiren ve yeni ilaçlarla
ba∆arÿla tedavi edilen Brezilya’n¨n Birle∆ik
Devletler Büyükelçisi Paulo Tarso Flecha
de Lima idi.
Büyükelçi, “beni kanunlar¨n yetersizli·i
nedeniyle Brezilya’da olmayan yeni ku∆ak
bir antibiyotik beni kurtard¨. Önceden patent kanununa s¨cak bakmÿordum ama her
∆ey de·i∆ti.” demi∆ti.
Brezilya’n¨n ilaç patentlerini koruyaca·¨
aç¨kl¨·a kavu∆tuktan sonra, çok uluslu ilaç
∆irketleri Brezilya’da istihdam sa·layan,
ekonomiyi canland¨ran ve ülkenin sa·l¨k
ko∆ullar¨n¨ iyile∆tiren yüz milyonlarca dolarl¨k yat¨r¨m ba∆latt¨. Örne·in:
❏ Roche, Brezilya’da yap¨lacak bir Latin
Amerika klinik ara∆t¨rma merkezi planlar¨n¨
aç¨klad¨.
❏ Glaxo Wellcome, Rio de Janerio’da 160
milyon dolarl¨k bir üretim tesisi in∆a ediyor.
❏ Bayer bir ara∆t¨rma merkezi in∆a etme
planlar¨n¨ aç¨klad¨.
❏ SmithKline-Beecham 70 milyon dolarl¨k
bir fabrika in∆a edecek.
❏ Hoechst Marion Roussel 100 milyon
dolarl¨k yat¨r¨m yapaca·¨n¨ belirtti.
❏ 1981 y¨l¨nda Brezilya’daki tesisini
devreden Astra, 10 – 12 milyon dolarl¨k bir
tesisle Brezilya’ya geri dönecek.
❏ Pharmacia & Upjohn, Brezilya’daki
istihdam¨n¨ % 150 art¨racak.
❏ Pfizer, Brezilya’daki üretimi % 50
art¨racak ve, di·er çal¨∆malar¨n¨n yan¨ s¨ra,
ilaçlar¨n yerel ko∆ullara adaptasyonu konusunda uzmanla∆acak bir ara∆t¨rma merkezi
olu∆turacak.
❏ Eli Lilly, 2000 y¨l¨ itibariyle üretim,
ara∆t¨rma, e·itim ve ekipmana 82 milyon $
■
yat¨racak.
— Gerald Mossinghoff
24
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 25
Nisha M. Vora
Geçti·imiz üç y¨l boyunca kitap ve dergi korsanl¨·¨ndan do·an Amerikan ticaret kayb¨ 1,5 milyar ABD dolar¨n¨ a∆m¨∆t¨r. Bu kay¨p uluslararas¨
telif hakk¨ standartlar¨n¨n daha fazla uygulanmas¨ ve bu standartlara uyulmas¨ ihtiyac¨n¨
ortaya koymaktad¨r. Bunun yan¨s¨ra, telif hakk¨
korumas¨na deste·in olmay¨∆¨, yeni eserler için
te∆vik unsurunu ortadan kald¨rmaktad¨r; bu da
dünya çap¨ndaki e·itsel sistemler, endüstri ve
ilgili i∆ alanlar¨n¨n büyümemesi anlam¨na gelmektedir.
Amerikan Yay¨nc¨lar Birli·i (AAP), ABD’deki kitap yay¨n endüstrisi ile ilgili en önde gelen
ticaret birli·idir. Di·er telif hakk¨ kurulu∆larÿla
birlikte AAP, ekonomik kalk¨nmay¨ artt¨ran,
küresel ticareti geli∆tiren ve fikir ve ürün al¨∆veri∆ini te∆vik eden uluslararas¨ telif hakk¨ standartlar¨n¨ geli∆tirmek ve te∆vik etmek için çal¨∆maktad¨r.
AAP, yabanc¨ hükümetleri, fikri mülkiyet
yarat¨c¨ ve sahiplerinin haklar¨n¨ koruyacak s¨k¨
kanunlar koymaya ve uygulamaya te∆vik konusunda, ABD hükümet kurulu∆lar¨ ve telif hakk¨
kurulu∆larÿla yak¨n i∆birli·i içerisindedir. ABD
kitap yay¨m endüstrisi ayn¨ zamanda ulusal ve
uluslararas¨ kitap fuarlar¨na, USIA taraf¨ndan
desteklenen seminer ve toplant¨lara ve yabanc¨
konuklar¨n kat¨ld¨·¨ ve fikri mülkiyet konular¨n¨n tart¨∆¨ld¨·¨ panellere de kat¨lmaktad¨r.
AAP, Uluslararas¨ Komitesi’nin himayeleri
alt¨nda, uluslararas¨ korsanl¨·a ve telif hakk¨
verilen eserlerin yasal olmayan fotokopi ile
ço·alt¨lmas¨na kar∆¨ mücadele için halen devam
etmekte olan bir kampanya yürütmektedir.
Komite, AAP üyeleri ad¨na hukuki yollar¨ takip
eder ve dünya çap¨nda telif haklar¨n¨n korunmas¨na ili∆kin y¨ll¨k bir de·erlendirme haz¨rlayan
Uluslararas¨ Fikri Mülkiyet Birli·i’ne (IIPA)
vermek üzere, gerek yerel kanunlardaki geli∆meler, gerekse kanun uygulama eksikliklerine
ili∆kin veri toplar.
Dünyan¨n her yerinde geli∆mekte olan ülkelerdeki yay¨nc¨lara bas¨m ve çeviri haklar¨n¨
güvence alt¨na almalar¨na yard¨mc¨ olmak için;
AAP ayn¨ zamanda, Telif Haklar¨ Evrensel
Sözle∆mesinin 1971’de gözden geçirilmesini
ve Bern Birli·i’ni takiben kurulan Birle∆ik Devletler Telif Haklar¨ Bilgi Merkezi’ni (INCINC) de
çal¨∆t¨rmaktad¨r. Di·er konular aras¨nda 1971
revizyonu, (BM Genel Kurulu’nun yerle∆mi∆
uygulamas¨na göre) geli∆mekte olan ülke olarak
kabul edilen devletlere, sözle∆me hükümleri
alt¨nda özel zorunlu lisans ayr¨cal¨klar¨ndan
faydalanma imkan¨n¨ getirmi∆tir. Washington
DC’de bulunan AAP ofisindeki görevliler, dünyan¨n her yerindeki yay¨nc¨lara, ABD’de bas¨lan
eserlerin telif hakk¨ sahiplerini tespit etmekte
yard¨mc¨ olmaktad¨rlar.
Ayr¨ca, telif hakk¨ standartlar¨na uyulmas¨n¨
te∆vik amacÿla, ABD’deki telif hakk¨ kurulu∆lar¨
di·er ülkelerdeki yay¨nc¨larla, telif hakk¨ verilen
eserlerin etkin bir ∆ekilde korunmas¨n¨ temin
edecek ∆artlar¨ (iyi tasarlanm¨∆ kanunlar ve bu
kanunlar¨n etkin bir ∆ekilde uygulanmas¨) tan¨mlamak için birlikte çal¨∆ma imkanlar¨n¨ aramaktad¨r. Ayn¨ zamanda AAP, üyeleri tüm dünyadaki yay¨nc¨ birliklerini kapsayan Uluslararas¨
Yay¨nc¨lar Birli·i ile de telif haklar¨n¨n korunmas¨ ve uygulanmas¨ konusunda i∆birli·i içerisindedir.
AAP, ö·retim materyallerinin alg¨lanan
de·erlerini art¨rarak ve üniversite pazar¨nda fikri
mülkiyet haklar¨n¨ güçlendirerek üniversite
yay¨nc¨lar¨n¨n da ticari menfaatlerini art¨rmak
için çal¨∆maktad¨r. AAP, kampus içi çal¨∆ma
yoluyla yüksek ö·renim toplulu·u ve bu toplulu·a hizmet veren kurulu∆larda telif hukukuna
saygÿ¨ geli∆tirmek için çal¨∆maktad¨r.
AAP, yeni ortaya ç¨kan dijital ileti∆im teknolojisinin etkileri alt¨nda, elektronik formattaki
materyallerin de korunmas¨n¨ te∆vik etmeye
ve bu korumay¨ güçlendirmeye kararl¨d¨r. AAP
25
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 26
Kurulu Internette i∆ yapmak ve bilgi
yönetmek için, Telif Yönetim Sistemleri (CMS) ad¨nda ara∆t¨rma maksatl¨
bir özel görev gücü olu∆turmu∆tur.
Bu sistemler, di·er görevlerle birlikte,
giri∆ ve uygulama araçlar¨ sa·layabilir, kullan¨m takibi yapabilir ve
elektronik al¨m, sat¨m ve lisans
verme i∆lemlerini kolayla∆t¨rabilir.
Her y¨l, AAP’nin üyesi oldu·u
Uluslararas¨ Fikri Mülkiyet Birli·i,
Birle∆ik Devletler Ticaret Temsilcisine, fikri mülkiyet hukuku uygulamalar¨, eskiyen telif hakk¨ rejimleri, uygulama eksikli·i veya di·er pazar engelleri
yüzünden Amerikan telif haklar¨n¨ yeterince koruyamayan ülkeler hakk¨nda bir
rapor haz¨rlar. Raporda 1998’de korsanl¨ktan do·an kay¨plara ili∆kin olarak, kitap
endüstrisinin, tespit edilen 64 ülkede 685 milyon ABD dolar¨ndan fazla kayba u·rad¨·¨ belirtilmi∆tir.
ABD yay¨n endüstrisi, telif hakk¨ korumas¨n¨n yarat¨c¨l¨·¨ geli∆tirdi·i ve özgün eserlerin yarat¨lmas¨n¨n e·itimi ilerletti·i fikrini desteklemekledir ve yeni teknolojilerin geli∆mesini de destekleyecek ve tüm ülkelerde telif
hakk¨ endüstrisinin geli∆mesine imkan sa·laya■
cakt¨r.
Nisha M. Vora Amerikan Yay¨nc¨lar Birli·i’nde telif hakk¨
ve yeni teknolojiler konusunda yönetici yard¨mc¨s¨d¨r.
ÖRNEK ÇALI≈MA: GÜNEY KORE’DE
KORSANLIÊI ÖNLEME ÇABALARI
Eser sahipleri için
daha güçlü telif hakk¨
korumas¨ elde etmeyi
amaçlayan “The
Great Republic’s
Peanut Stand”in
Amerikal¨ Samuel
Clemens’e (daha iyi
bilinen adÿla Mark
Twain) ait el yaz¨s¨ ile
1898 tarihli ilk ve son
sayfalar¨. Clemens,
eser sahiplerinin
eserlerinin bütünlü·ü
üzerinde denetim
uygulayabilmelerine
öncülük ediyordu,
ayn¨ zamanda eser
sahibi olarak kulland¨·¨ ismini ticari marka
olarak tescil ettirmek
amacÿla ba∆ar¨s¨z
mücadelelerde de
bulundu. 7000 sözcük içeren “Peanut
Stand” yaz¨s¨ bir
Do·ruluk Takipçisi
(Clemens) ile Devlet
Adam¨n¨, fikirlerin
eser sahipli·i ve eser
sahibinin adil ücret
hakk¨ konusunda
kar∆¨ kar∆ÿa getirmektedir.
Amerikan Yay¨nc¨lar Birli·i (AAP),
1984 y¨l¨nda, pek çok ülkede üyelerinin telif haklar¨n¨n ihlal edildi·i ortaya ç¨kt¨·¨nda, deniz a∆¨r¨
yapt¨r¨mlar ba∆latt¨. Ders kitaplar¨, ba∆vuru kitaplar¨, ansiklopediler ile bilimsel, teknik ve t¨bbi
eserler dahil ABD kitaplar¨n¨n
korsan bask¨lar¨, Birle∆ik Devletler’de izinli olarak yay¨nlanmalar¨ndan birkaç ay sonra Seul bölgesindeki dükkanlarda görülmeye ba∆lad¨. 1984 y¨l¨nda AAP, bugün kitap, film, bilgisayar yaz¨l¨m¨, müzik ve ses kay¨tlar¨ konusunda yedi ayr¨ telif hakk¨ ticari
birli·ini temsil eden Uluslararas¨ Fikri
Mülkiyet Haklar¨ Birli·i’ni (IIPA) kurdu.
1985 y¨l¨nda, IIPA, ABD Ticaret Temsilcili·i’ni (USTR) Birle∆ik Devletler telif haklar¨, patentleri ve ticari markalar¨n¨ koruma
konusundaki ba∆ar¨s¨zl¨·¨ndan dolay¨ Güney
Kore’ye kar∆¨ bir Special 301 uygulamas¨
ba∆latma için harekete geçirdi. Kore’deki
korsan kitaplar¨n Birle∆ik Devletler yay¨mc¨lar¨na maliyeti en az 70 milyon ABD Dolar¨
idi. Kore 1987 y¨l¨nda, Birle∆ik Devletler hükümetinden gelen bask¨n¨n sonucunda, tüm
ABD telifli eserlerini koruyan yeni bir telif
hakk¨ kanunu ç¨kard¨. O günden bu yana,
Kore hükümeti bask¨nlar düzenleme, envanterlere el koyma ve bu durumlar¨ mahkemeye ç¨karma konusunda büyük i∆birli·i göstermektedir. 1995 y¨l¨nda, AAP ad¨na yerel
hükümet yetkilileri taraf¨ndan yürütülen
bask¨nlarda 5000’den fazla korsan kitap
da·¨t¨mdan çekilmi∆ ve 8 korsan, 1 de ticari
bas¨mevi kapat¨lm¨∆t¨r. Koreli yay¨nc¨lar bu
yasal çabalar¨ndan hemen faydaland¨lar;
çünkü, korsan fiyattan sat¨lan korsan eserlerin olumsuz etkileri olmaks¨z¨n, piyasa,
Koreli yazarlar¨n Kore dilinde yaz¨lan kitaplar¨na olumlu ∆ekilde yöneldi.
Kore’de telif hakk¨ korumas¨n¨ geli∆tirme
çabalar¨ sonucunda Kore’deki kitap sat¨∆lar¨
1985 ile 1998 y¨llar¨ aras¨nda % 700’ün
üzerinde (2,6 milyon dolardan 20 milyon
dolara) art¨∆ gösterdi ve korsan yay¨ndan
kaynaklanan kay¨plar 1984’teki 70 milyon
dolardan 1998’de 35 milyon dolara dü∆tü. ■
— Nisha M. Vora
26
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 27
ULUSLARARASI POL¿T¿KA VE ANLA≈MALAR
Dünya Ticaret Örgütü’nü (DTÖ) kuran ve Ticaretle Ba·lant¨l¨ Fikri Mülkiyet Haklar¨ Anla∆mas¨’n¨ (TRIPS) da içeren 1994 tarihli GATT Uruguay Anla∆mas¨ öncesi, fikri mülkiyet haklar¨na
ili∆kin zorunluluklar veya standartlar için tek bir
kaynak mevcut de·ildi. TRIPS, a∆a·¨da an¨lan
ve Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) taraf¨ndan yürütülen sözle∆melere at¨fta bulunmu∆tur;
S¨nai Mülkiyetin Korunmas¨na dair Paris Sözle∆mesi, Edebat ve Sanat Eserlerinin Korunmas¨na dair Bern Sözle∆mesi; ¿crac¨ Sanatç¨lar,
Fonogram Yap¨mc¨lar¨ ve Yay¨n Kurulu∆lar¨n¨n
Korunmas¨na ili∆kin Uluslararas¨ Sözle∆me
(Roma Sözle∆mesi) ve Entegre Devreler hakk¨nda Fikri Mülkiyet Anla∆mas¨ (IPIC Anla∆mas¨) .
Bu da, DTÖ üyelerinin, bu WIPO anla∆malar¨nda bulunan zorunluluklar¨n uygulanmas¨nda
DTÖ ihtilaf mekanizmalar¨n¨ kullanabilecekleri
anlam¨na gelmektedir. Buna ek olarak, DTÖ
TRIPS anla∆mas¨, sorumlulu·a yönelik önemli
bir ad¨m te∆kil eden yeni yapt¨r¨mlar getirmi∆tir.
Bu ∆ekilde, TRIPS Anla∆mas¨ ilk defa olarak,
fikri mülkiyetin korunmas¨na yönelik tüm DTÖ
üyeleri çap¨nda geçerli olan asgari standartlar¨
getirmi∆tir. DTÖ Sekreteryas¨, TRIPS Anla∆mas¨’n¨ TRIPS Konseyi arac¨l¨·ÿla yürütmesine
ra·men, sistemin temelindeki anla∆malar halen
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü taraf¨ndan yürütülmektedir.
TRIPS’in kabul edilmesinden bu yana, kayda
de·er iki yeni WIPO anla∆mas¨ daha imzalanm¨∆t¨r: 1996 y¨l¨ sonunda, WIPO üyesi ülkeler,
telif hakk¨ verilen eserlerin ve icrac¨ sanatç¨lar
ile icrac¨lar¨n korunmas¨ ve bu telif hakk¨ verilen eserlerin dijital yay¨n¨ ile ilgili ortaya ç¨kan
konular¨ düzenlemek amacÿla iki yeni anla∆ma
kabul etmi∆tir (s¨rasÿla WIPO Telif Hakk¨
Anla∆mas¨ ve WIPO ¿crac¨lar ve Fonogramlar
Anla∆mas¨). TRIPS Anla∆mas¨n¨n tam metni ile
anla∆ma hükümlerinin herkesin anlayabilece·i
bir dille aç¨klamas¨ DTÖ’nun http://www.wto.org
adresli internet sitesinde bulunmaktad¨r. Tüm
WIPO anla∆malar¨n¨n metinleri ile imza koyan
ülkelerin bir listesi http://www.wipo.int adresli
internet sitesinde mevcuttur.
GENEL
T¿CARETLE BAÊLANTILI F¿KR¿
MÜLK¿YET HAKLARI ANLA≈MASI (1994)
(DÜNYA T¿CARET¿ ÖRGÜTÜ TARAFINDAN
YÖNET¿L¿R)
Anla∆mas¨ (TRIPS) 1994 sonunda, Uruguay çok
tarafl¨ ticaret anla∆mas¨n¨n parças¨ olarak imzalanm¨∆t¨r. Anla∆ma, fikri mülkiyet haklar¨n¨n tam
olarak korunmas¨na ili∆kin standartlar¨n balirlenmesini ve bu standartlar¨n hem ülke içinde hem
de s¨n¨rlarda hukuki ve idari tedbirler yoluyla
uygulanmas¨n¨ sa·lamak amac¨ndad¨r.
TRIPS Anla∆mas¨ kapsam¨ndaki fikri mülkiyet haklar¨ ∆unlard¨r: telif haklar¨, patentler,
ticari markalar, endüstriyel tasar¨mlar, ticari
s¨rlar (aç¨klanmam¨∆ bilgiler), entegre devreler
(yar¨ iletkenler) ve co·rafi i∆aretler. A∆a·¨da
anla∆man¨n genel hatlar¨ verilmi∆tir.
TEL¿F HAKLARI ALANINDA TRIPS
ANLA≈MASI:
❏ Manevi haklara ili∆kin, anla∆aman¨n
gereksinimleri hariç, imza koyan ülkelerin Bern
Sözle∆mesi hükümlerine uymas¨ gerekmektedir;
❏ Telif hakk¨ kapsam¨nda bilgisayar programlar¨n¨ edebi eser ve veri tabanlar¨n¨ da derleme
eser olarak korumaktad¨r;
❏ ¿mza koyan ülkelere, bilgisayar program¨
ile ses kay¨tlar¨ sahiplerine ürünlerinin kiralanmas¨na izin verme ya da yasaklama hakk¨n¨
tan¨ma zorunlulu·unu getirmektedir;
❏ Ses kay¨tlar¨ için 50 y¨ll¨k koruma süreci
belirlemekte ve imza koyan ülkelere mevcut
ses kay¨tlar¨n¨ koruma zorunlulu·u getirmektedir;
27
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 28
≈irketlerin eser sahibi olmas¨ halinde,
sinema eserleri için asgari 50 y¨ll¨k bir koruma
süresi belirlemektedir.
❏
PATENT ALANINDA TRIPS ANLA≈MASI:
❏ ¿mza koyan taraflara, t¨bbi ve veteriner
ilaç ürünleri ve zirai kimyasallar¨ da içermek
üzere tüm bulu∆lar için ürün ve proses patentlerini koruma zorunlulu·u getirmektedir;
❏ Ba∆vurunun yap¨ld¨·¨ tarihten itibaren
20 y¨ll¨k koruma süresi belirlemektedir;
❏ T¨bbi ve veteriner ilaç ürünleri ve
zirai kimyasallar¨ kapsayan patent ba∆vurular¨n¨n, anla∆man¨n yürürlü·e girmesinden itibaren, yeterli patent korumas¨
olmayan üyelerde de i∆leme konmas¨
için prosedürlerin h¨zl¨ ∆ekilde uygulanmas¨n¨ gerektirmektedir;
❏ Hükümetlerin bir patent sahibini
ba∆kas¨na lisans vermesi için mecbur edebilece·i bir yöntem olan zorunlu lisans i∆lemine
s¨n¨rlamalar koymaktad¨r.
T¿CAR¿ MARKA ALANINDA ¿SE TRIPS
ANLA≈MASI:
❏ ¿mza koyan taraflara, ticari markalarda
oldu·u gibi hizmet markalar¨nda da tescil zorunlulu·u gerektirmektedir;
❏ Uluslararas¨ çapta tan¨nan markalar¨
korumaktad¨r;
❏ Ticari markalar¨n zorunlu ba·lay¨c¨l¨·¨n¨
yasaklamaktad¨r;
❏ Zorunlu olarak marka lisans¨ verilmesini
yasaklamaktad¨r.
Data General Corporation ≈irketi’nin bir
bilgisayar bant¨ üzerinde bulunan tan¨sal
yaz¨l¨m¨n¨n yasa d¨∆¨
kullan¨m¨, Data
General ile Northrop
Grumman Corporation’¨n yan kurulu∆lar¨
aras¨nda alt¨ y¨l boyunca süren
telif
hakk¨ ihlali
ve ticari s¨r davas¨n¨n
konusu oldu. Dava
Northrop Grumman’¨n
1994’te Data
General’e 44,5 milyon
$ ödemesi ile sonuçland¨.
D¿ÊER ALANLARDA TRIPS ANLA≈MASI
A≈AÊIDAK¿LER¿N KORUNMASI ¿Ç¿N
KURALLAR KOYMAKTADIR:
❏ Gizli bilgilerin aç¨klanmas¨ ya da izinsiz
kullan¨m¨n¨ önlemeye yarayan ticari s¨rlar;
❏ Koruma süresinin asgari sekiz y¨ldan asgari
10 y¨la ç¨kar¨lmas¨ suretiyle, 1989 Washington
Anla∆mas¨’n¨n eksikliklerini ortadan kald¨ran
entegre devreler;
❏ Birle∆ik Devletler’in mevcut kanunlar¨na
uygun endüstriyel tasar¨mlar;
❏ ≈arap ve alkollü içeceklerin tan¨mlanmas¨nda kullan¨lan ve jenerik olmayan co·rafi
i∆aretlerin korunmas¨ için de kurallar getirmi∆tir.
YAPTIRIMLAR:
❏ Genel olarak üyelerin, yayg¨n ihlalleri
cayd¨r¨c¨ h¨zl¨, adil ve e∆it çözümler üretmeleri
28
gerekmektedir. Esasa ili∆kin yaz¨l¨ kararlar taraflara sa·lanmal¨ ve nihai idari kararlar¨n hukuki
temyizi imkan¨ tan¨nmal¨d¨r.
❏ Mahkemeler yoluyla ihtiyati tedbir ve di·er
etkin geçici çözümler uygulanabilmelidir.
❏ Hak sahibinin masraflar¨n¨n (vekalet ücretleri, vb.), yoksun kal¨nan kazanç ya da hukuki
kay¨plar¨n ödenmesi ∆eklinde tazminat talep
edilmesi mümkün olmal¨d¨r. Mahkemeler, hak
ihlaline konu olan mallara el konulmas¨ ve benzeri yetkiler ile di·er yetkilere de sahip olmal¨
ve ayn¨ zamanda ∆ikayetçinin, yapt¨r¨m prosedürlerinin suiistimalinden kaynaklanan
her türlü kayb¨ gidermek maksadÿla,
suçlanan taraf¨ tazmin etme yetkisi de
olmal¨d¨r.
❏ Gümrük yetkililerinin mallar¨ al¨koymas¨, ithalatç¨ ve mal sahibine tazminat ödenmesi ve inceleme hakk¨ gibi
s¨n¨r tedbirleri üyelerce tan¨nmal¨d¨r.
❏ En az¨ndan bilinen ticari marka ve
telif hakk¨ ihlali için ceza muhakeme usul
ve cezalar¨ uygulanabilir olmal¨d¨r.
Sanayile∆mi∆ ülkelere uygulama için, TRIPS
Anla∆mas¨n¨n yürürlü·e girdi·i 1 Temmuz 1995
tarihinden itibaren bir y¨ll¨k süre tan¨nm¨∆t¨r.
Geli∆mekte olan ülkeler ile merkezi planl¨ ekonomilerden pazar ekonomisine geçi∆ durumunda
olan ülkelere, uygulama için dört y¨ll¨k bir ek
süre tan¨nm¨∆t¨r. Ancak bu ülkeler için, t¨bbi
ve veteriner ilaç ürünleri ve zirai kimyasallar
alan¨nda böyle bir koruman¨n mevcut olmamas¨
halinde, be∆ y¨ll¨k bir ek süre daha verilmi∆tir
(toplam süre dokuz y¨la ula∆maktad¨r). En az
geli∆mi∆ ülkelerin uyumla∆t¨rma çal¨∆malar¨ için
2006 y¨l¨na kadar süreleri bulunmaktad¨r.
Geli∆mekte olan ülkelere daha uzun geçi∆
süresi tan¨nm¨∆sa da; tüm ülkeler için geçerli
olmak üzere, bunlar¨n da ilk bir y¨ll¨k süre
sonunda ulusal uygulamalar (yerli ve yabanc¨
taraflar için e∆it uygulama) ve en çok gözetilen
ülke uygulamas¨ (tüm ticari ortaklar için e∆it
uygulama) için istenen tedbirleri almalar¨ gerekmektedir.
Uruguay Anla∆mas¨, GATT yerine Dünya
Ticaret Örgütü’nü (DTÖ) kurmu∆tur. DTÖ anla∆man¨n uygulama ve idaresini yürütmektedir.
GATT sisteminden ayr¨ olarak, DTÖ ayr¨ anla∆malarla (mal ve hizmetlere ili∆kin anla∆malar,
TRIPS) belirlenen tüm ihtilaf çözüm prosedürlerini bütünle∆tirmektedir. TRIPS’e ili∆kin ihtilaflar, ¿htilaf Çözüm Organ¨ olarak çal¨∆an DTÖ
Genel Konseyi taraf¨ndan ele al¨n¨r.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 29
¿htilaf¨n çözümü için bir araya gelen
kurulun üye ülkelerden birinde fikri mülkiyet hakk¨ korumas¨ ya da uygulamas¨nda yetersizlik tespit etmesi durumunda,
∆ikayetçi taraf di·er sektörlerde mukabele
hakk¨na sahip olur.
SINA¿ MÜLK¿YET
ALANINDAK¿ ANLA≈MALAR
SINA¿ MÜLK¿YET
KORUMASINA ¿L¿≈K¿N PAR¿S
SÖZLE≈MES¿ (1883)
(WIPO TARAFINDAN YÜRÜTÜLÜR)
Paris Sözle∆mesi, en geni∆ anlamÿla s¨nai
mülkiyeti, bulu∆lar, ticari markalar, endüstriyel
tasar¨mlar, kullan¨∆l¨ modeller, ticari isimler,
co·rafi i∆aretler ve haks¨z rekabetin önlenmesi
∆eklinde ele almaktad¨r.
Sözle∆menin kurucu hükümleri; ulusal uygulama, öncelik hakk¨ ve ortak kurallar olmak
üzere üç ana kategoriye ayr¨lmaktad¨r.
Ulusal uygulama hükümleri dahilinde sözle∆me, s¨nai mülkiyetle ilgili olarak, tüm akit
taraflar¨n, kendi vatanda∆lar¨na sa·lad¨klar¨ korumay¨ di·er akit devlet vatanda∆lar¨na da sa·lamalar¨n¨ zorunlu k¨lm¨∆t¨r. Akit olmayan devlet
vatanda∆lar¨ da, sözle∆meye akit bir devlet s¨n¨rlar¨ içerisinde ikamet etmekteyse veya gerçek
ve i∆ler durumda bir endüstriyel veya ticari
kurulu∆un sahibiyse; yine sözle∆me taraf¨ndan
koruma alt¨na al¨nmaktad¨r.
Sözle∆me, patent (ve varsa kullan¨∆l¨ modeller), ticari markalar ve endüstriyel tasar¨mlarla
ilgili öncelik hakk¨na ili∆kin hükümler de getirmi∆tir. Bu hak; akit devletlerin birine yap¨lacak
ilk ba∆vuru esas¨na dayanarak, ba∆vuru sahibinin belirli bir süre içerisinde di·er akit devletlerin herhangi birine de koruma için ba∆vurabilece·i anlam¨na gelir; sonradan yap¨lan bu ba∆vurular ilk yap¨lan ba∆vuruyla ayn¨ gün yap¨lm¨∆
gibi i∆lem görür.
Sözle∆me, tüm akit devletlerin uymas¨ gereken baz¨ genel kurallar koymu∆tur Bunlar:
❏ Patentlerle ilgili olarak:
■ Ayn¨ bulu∆ için de·i∆ik akit devletlerde
verilen patentler birbirlerinden ba·¨ms¨zd¨r; bir
ülkede patent verilmesi di·er akit devletleri de
patent verme yükümlülü·üne sokmaz.
■ Mucitin patentine isminin verilmesini
isteme hakk¨ vard¨r.
❏ Markalarla ilgili olarak:
■ Sözle∆me, her bir akit devletin kendi
iç hukukunca belirlenen, marka ba∆vuru ve
MONOPOLY®
(Monopol) oyunu
dünya çap¨nda
bulunan ve oynanan
bir mal al¨m
sat¨m oyunudur.
MONOPOLY®, oyun
tahtas¨n¨n tasar¨m¨,
dört kö∆edeki kareler
ile oyun tahtas¨ ve
oyun parçalar¨n¨n
ay¨rt edici özelliklerinin her biri Hasbro,
Inc.® TM & ©1999
Hasbro, Inc.’¨n ticari
markalar¨d¨r. Tüm
haklar¨ sakl¨d¨r.
MONOPOLY® oyunu
1934’te Charles
B. Darrow taraf¨ndan
icat edilmi∆tir ve
bu onu dünyan¨n
ilk milyoner oyun
tasar¨mc¨s¨ yapm¨∆t¨r.
Günümüzde,
MONOPOLY® oyunu
32 ülkede lisansl¨d¨r
ve Braille dahil
19 dile çevrilmi∆tir.
29
kay¨t-tescil prosedürünü düzenlememektedir.
■ Bir marka, akit bir ülkede usulüne
uygun olarak tescil edilmi∆ ise, di·er
ülkelerde de ba∆vuru için kabul edilmek
ve korunmak zorundad¨r. Ancak, belirli baz¨ durumlarda tescil edilmesi
reddedilebilir.
■ Herhangi bir akit devlette
tescilli marka kullan¨m¨ zorunluysa; tescil, ancak makul bir süre sonra
ve marka sahibinin durumunu izah edememesi durumunda iptal edilebilir.
■ Toplu markalar¨n koruma alt¨na al¨nmas¨
zorunludur.
■ Endüstriyel tasar¨mlar tüm akit devletlerde
korunmal¨ ve bu koruma, tasar¨mla ilgili maddelerin o ülkede gerçekle∆medi·i gerekçesiyle
bozulmamal¨d¨r.
■ Tüm akit devletlerde, ba∆vuru ya da kay¨ttescil zorunlulu·u olmadan, marka isimlerine
koruma sa·lanmal¨d¨r.
■ Tüm akit devletler taraf¨ndan, mal¨n kayna·¨ veya üreticinin/tüccar¨n kimli·ine dair yanl¨∆
bilgilerin do·rudan ya da dolayl¨ olarak kullan¨lmas¨na kar∆¨ tedbir al¨nmal¨d¨r.
■ Tüm akit devletler haks¨z rekabete kar∆¨
etkili koruma sa·lamak zorundad¨r.
MALLARIN KAYNAKLARIYLA ¿LG¿L¿
YANLI≈ YA DA YANILTICI ¿≈ARETLER¿N
ORTADAN KALDIRILMASINA ¿L¿≈K¿N
MADR¿D ANLA≈MASI (1891)
Madrid Anla∆mas¨na göre, akit bir devletin
ya da akit bir devlet s¨n¨rlar¨ içinde bulunan
bir yeri men∆e ülkesi olarak gösteren yanl¨∆
ya da yan¨lt¨c¨ bir i∆aret ta∆ÿan tüm mallara ithalat esnas¨nda el konulmas¨ ya da ithalat¨n¨n
yasaklanmas¨ ya da bu mallar¨n ithalat¨na ili∆kin
di·er tedbir ve yapt¨r¨mlar¨n uygulanmas¨ zorunludur.
Anla∆ma, el koyman¨n talep edilebilece·i
ve i∆leme konabilece·i durum ve ∆ekli ortaya
koymaktad¨r. Anla∆ma, herhangi bir mal¨n sat¨∆¨,
te∆hiri veya sat¨∆¨n¨n teklifi ile ba·lant¨l¨ olarak,
mallar¨n kayna·¨na ili∆kin halk¨ yan¨ltabilecek
reklam amaçl¨ her tür i∆aretin kullan¨m¨n¨ yasaklamaktad¨r. Jenerik nitelikleri gözönüne al¨narak,
anla∆ma kapsam¨na giren isimlendirmeler hakk¨ndaki karar her bir akit devletin kendi mahkemelerinin takdirindedir.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 30
MARKALARIN ULUSLARARASI TESC¿L¿NE
¿L¿≈K¿N MADR¿D ANLA≈MASI (1891)
Madrid anla∆mas¨, markalar¨n (ticaret ve hizmet markalar¨n¨n) Cenevre’de bulunan WIPO
Uluslararas¨ Bürosu’nda tescili imkan¨n¨ sa·lamaktad¨r. Anla∆ma çerçevesinde yap¨lan tesciller uluslararas¨ olarak nitelendirilir; çünkü,
kay¨t-tescil bir çok ülkede, potansiyel olarak da
(men∆e ülkesi hariç) tüm akit devletlerde, yürürlüktedir.
Anla∆madan faydalanmak için, ba∆vuru
sahibinin akit devletlerden birinin vatanda∆¨
olmas¨ ya da akit bir devlet s¨n¨rlar¨ içerisinde
ikamet etmesi ya da böyle bir ülkede gerçek ve
i∆ler durumda bir endüstriyel veya ticari kurulu∆un sahibi olmas¨ gereklidir. Bu ki∆i markas¨n¨, önce men∆e ülkesindeki ulusal ya da bölgesel
(Benelüks) marka kay¨t-tescil bürosunda tescil
ettirmelidir. Bu yap¨ld¨ktan sonra, ki∆i söz konusu ulusal ya da bölgesel ofis yoluyla uluslararas¨
tescil için ba∆vurabilir.
Uluslararas¨ tescil, yürürlü·e girdikten sonra,
Uluslararas¨ Büro taraf¨ndan yay¨nlan¨r ve daha
sonra da ba∆vuru sahibinin koruma istedi·i akit
devletlere (veya Belçika, Lüksemburg ve Hollanda’n¨n söz konusu oldu·unda Benelüks Marka
Kay¨t-Tescil Ofisi’ne) tebli· edilir. Bu devletlerin herhangi biri (ya da Benelüks ofisi) bir y¨l
içerisinde, kendi topraklar¨nda bu markaya
koruma tan¨namayaca·¨n¨ – karar¨n¨n gerekçesi
ile birlikte-ilan edebilir. Böyle bir beyan¨n
yap¨lmas¨ durumunda prosedür, talebi reddeden
ulusal ya da bölgesel büro nezdinde veya ilgili
akit devlet mahkemeleri önünde devam eder.
Bu beyan¨n bir y¨l içerisinde yap¨lmamas¨ durumunda, uluslararas¨ tescil, ulusal (ya da bölgesel) düzeyde de geçerlilik kazan¨r.
ENDÜSTR¿YEL TASARIMLARIN
ULUSLARARASI SAKLANMASINA ¿L¿≈K¿N,
LAHEY ANLA≈MASI (1925)
Men∆e ülkesi olan akit devletin iç hukuku
müsaade ediyorsa, bir endüstriyel tasar¨m¨n
WIPO Uluslararas¨ Bürosu’nda saklanmas¨,
do·rudan ya da bu devletin s¨nai mülkiyet bürosu arac¨l¨·ÿla dolayl¨ olarak sa·lanabilir. Her
bir akit devletin iç hukuku, uluslararas¨ teminat¨n kendi ulusal bürosu arac¨l¨·ÿla yap¨lmas¨n¨
gerektirebilir.
Uluslararas¨ saklama, ba∆vuran¨n belirtti·i
her akit devlette, koruma sa·lanmas¨ için tüm iç
hukuk formalitelerinin yerine getirilmesi ve bu
yöndeki idari gereklerin o ülkenin bürosu (ya da
duruma göre Benelüks bürosu) taraf¨ndan yerine
getirilmesi ile ayn¨ etkiye sahiptir.
Uluslararas¨ saklama, e·er ilgili ülke hukuku
aksini belirtmiyorsa, men∆e ülkesi olan akit
devlette de (e·er bu ülke ba∆vuru sahibince belirtilmi∆se) geçerlidir.
Uluslararas¨ saklama her be∆ y¨lda bir yenilenebilir. Koruma süresi, 5 y¨ldan az veya ilk be∆
y¨ll¨k dönemin son y¨l¨nda yenilendiyse 10 y¨ldan az olamaz.
1997’de Chicago’da
“Lava Lite”¨n üreticisi
Haggerty Enterprises, Inc. Tayvan’dan
taklitlerinin ithalinin
engellenmesi ve
bunlar¨n dört ABD
∆irketi taraf¨ndan
sat¨∆lar¨n¨n durdurulmas¨ için yasal
mücadeleye ba∆vurmu∆tur. 1965’te
piyasaya sunulan
Lava Lite, konik bir
metal altl¨·¨n üstünde bulunan yukar¨
do·ru incelen bir
cam muhafaza
içinde berrak, renkli
bir s¨v¨ ile çe∆itli
renklerdeki “Lava”y¨
(lav) bulunduran
benzersiz bir ∆ekle
sahip elektrik lambas¨d¨r. Taban¨n iç
k¨sm¨ndaki elektrik
ampulü s¨vÿ¨ ayd¨nlat¨r ve s¨v¨ içinde
¨∆¨kl¨ ∆ekiller yaratarak inip ç¨kan lavay¨
¨s¨t¨r. Taklitleri
Volcano Lamp,
Groove Tube Volcano Lamp ve Rocket
Lamp benzeri
adlarla sat¨lmaktayd¨.
Haggerty, 1 Temmuz
1997’de taklit ürünlerin üreticisi mevcut
envanterini satmay¨
ve yeni ürünlerin
ithaline ya da sat¨∆¨na devam etmemeyi
kabul etti·inde
davay¨ dü∆ürmeye
karar verdi.
30
MARKALARIN TESC¿L¿ AMACIYLA
MALLARIN VE H¿ZMETLER¿N
ULUSLARARASI SINIFLANDIRMASINA
DA¿R N¿CE ANLA≈MASI (1957)
Nice Anla∆mas¨, ticaret ve hizmet markalar¨n¨n tescili amacÿla mallar¨n ve hizmetlerin
s¨n¨fland¨r¨lmas¨ sistemini kurmu∆tur. Akit
devletlerin marka kay¨t-tescil bürolar¨, her tescille ba·lant¨l¨ olarak, s¨n¨flar¨n sembollerini belirtmelidir.
S¨n¨fland¨rma bir s¨n¨flama listesi (mallar için
34 s¨n¨f ve hizmetler içinse 8 s¨n¨f mevcuttur)
ile mallar ve hizmetlerin bir alfabetik listesini
kapsamaktad¨r. Bu alfabetik liste yakla∆¨k
11.000 kalemden olu∆maktad¨r. Her iki liste
de zaman zaman tüm akit devletlerinin temsil
edildi·i bir uzman komite taraf¨ndan de·i∆tirilmekte ve listelere bu komite taraf¨ndan eklemeler yap¨lmaktad¨r.
Nice Anla∆mas¨’na sadece 58 devletin taraf
olmas¨na ra·men, 140’tan fazla devletin marka
kay¨t-tescil ofisiyle birlikte WIPO Uluslararas¨
Bürosu, Benelüks Marka Kay¨t-Tescil Bürosu,
Afrika Fikri Mülkiyet Örgütü ve Avrupa Topluluklar¨ Iç Pazar (Ticari Marka ve Tasar¨m)
Uyumla∆t¨rma Bürosu da hali haz¨rda bu s¨n¨fland¨rmay¨ kullanmaktad¨r.
MEN≈E ¿S¿MLEND¿RMELER¿N¿N
VE ULUSLARARASI TESC¿LLER¿N¿N
KORUNMASINA DA¿R L¿ZBON
ANLA≈MASI (1958)
Lizbon Anla∆mas¨’n¨n amac¨ men∆e isimlendirmelerinin, yani “do·al ve insani faktörleri
de kapsamak üzere nitelik ve karakteristikleri
o co·rafi çevreye münhas¨ran ya da do·al olarak
ait olan bir ürünü tan¨mlamakta kullan¨lan bir
ülke, bölge ya da yörenin co·rafi ismi”nin
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 31
(Madde 2) korunmas¨na olanak sa·lamakt¨r.
Bu tür isimler Cenevre’deki WIPO Uluslararas¨
Bürosu taraf¨ndan, ilgili akit devletin yetkili
makamlar¨n¨n talebi üzerine tescil edilir. Tescil
edilmi∆ bir ismin korunmas¨n¨ temin edemeyece·ini bir y¨l içerisinde ilan edenler haricindeki
tüm akit devletler, uluslararas¨ olarak tescil
edilmi∆ bir ismi, men∆e ülkesinde korundu·u
süre boyunca korumak zorundad¨r.
Avrupa Patent Sözle∆mesi’ne, Patent ve Endüstriyel Tasar¨mlara ¿li∆kin Harare Protokolüne
veya Avrasya Patent Sözle∆mesi’ne taraf bir devletin vatanda∆¨ veya ikametinde ise; uluslararas¨
ba∆vuru ayn¨ zamanda Avrupa Patent Ofisi
(EPO), Afrika Bölgesel S¨nai Mülkiyet Örgütü
(ARIPO) veya Avrasya Patent Ofisi’ne (EAPO)
yap¨labilir.
Anla∆ma, tüm uluslararas¨ ba∆vurular¨n
uymas¨ gereken formaliteleri ayr¨nt¨l¨ olarak
düzenlemektedir.
Di·er tüm akit devletler aras¨nda, ba∆vuru
sahibi uluslararas¨ ba∆vurunun uygulanmas¨n¨
istedi·i ülkeleri belirtir. Uluslararas¨ ba∆vurunun
belirtilen devletlerdeki etkisi, o devletin ulusal
patent ofisine yap¨lan bir ulusal patent ba∆vurusu ile ayn¨d¨r.
Ard¨ndan uluslararas¨ ba∆vuru, “uluslararas¨
inceleme” ad¨ verilen ve ba∆l¨ca patent ofislerinden biri taraf¨ndan yürütülen bir sürece tabi
tutulur. Bahsedilen inceleme sonunda, uluslararas¨ ba∆vuruya konu bulu∆un patent almas¨n¨
etkileyebilecek yay¨nlardan al¨nt¨lar içeren bir
“uluslararas¨ inceleme raporu” haz¨rlan¨r.
ENDÜSTR¿YEL TASARIMLAR ¿Ç¿N B¿R
ULUSLARARASI SINIFLANDIRMA GET¿REN
LOCARNO ANLA≈MASI (1968)
Locarno Anla∆mas¨ endüstriyel tasar¨mlar
için bir s¨n¨fland¨rma sistemi olu∆turmaktad¨r.
Akit devletlerin yetkili daireleri, endüstriyel bir
tasar¨m¨n saklanmas¨ ya da kay¨t-tesciline ili∆kin
resmi belgelerde s¨n¨fland¨rmadaki uygun sembolleri kullanmal¨d¨r. Bu daireler, saklama ya
da kay¨t-tescile ili∆kin her tür yay¨nda da ayn¨
∆ekilde hareket etmekle yükümlüdür.
Anla∆ma çerçevesinde kurulan ve tüm akit
devletlerin temsil edildi·i bir uzmanlar komitesine, düzenli aral¨klarla s¨n¨fland¨rman¨n gözden
geçirilmesi görevi verilmi∆tir.
S¨n¨fland¨rma 32 s¨n¨f ve 223 alt-s¨n¨ftan
olu∆maktad¨r. S¨n¨fland¨rma ayn¨ zamanda, içinde bulunduklar¨ s¨n¨f ve alt s¨n¨flarla birlikte
bir alfabetik mal listesi de içermektedir. Bu liste
de·i∆ik çe∆itlerdeki mallar için yakla∆¨k 6320
i∆aret yer almaktad¨r.
Locarno Anla∆mas¨’na sadece 35 ülkenin
taraf olmas¨na ra·men, di·er baz¨ ülkelerin s¨nai
mülkiyet bürolar¨ da bu s¨n¨fland¨rmaya ba∆vurmaktad¨r. Bu s¨n¨fland¨rma sistemi, ayr¨ca,
Lahey Anla∆mas¨n¨ uygulayan WIPO Uluslararas¨ Bürosu ve Benelüks tasar¨m Bürosu taraf¨ndan
da kullan¨lmaktad¨r.
ULUSLARARASI PATENT SINIFLANDIRMASINA ¿L¿≈K¿N STRASBURG ANLA≈MASI (1971)
Strasburg Anla∆mas¨, teknolojiyi 8 bölüm
ve 67.000 alt-bölüme ay¨ran Uluslararas¨ Patent
S¨n¨fland¨rmas¨n¨ (IPC) ortaya koymaktad¨r. Her
alt-bölüm Arap rakamlar¨ ve Latin harflerinden
olu∆an bir sembolle temsil edilmektedir.
Geçti·imiz 10 y¨l içinde her y¨l yakla∆¨k
1 milyon tane yay¨nlanan her türlü patent doküman¨ (yay¨nlanan patent ba∆vurular¨ ve verilen
patentler) üzerinde uygun IPC sembolleri belirtilmi∆tir. Uygun semboller, patent belgesini
yay¨nlayan ulusal ya da bölgesel s¨nai mülkiyet
bürosunca tahsis edilmektedir.
Anla∆maya sadece 41 devletin taraf olmas¨na
ra·men, 80’den fazla ülkenin patent bürolar¨,
dört bölgesel büro ve Patent ¿∆birli·i Anla∆mas¨
(PCT) çerçevesinde WIPO Uluslararas¨ Bürosu
halihaz¨rda IPC’yi kullanmaktad¨r.
PATENT ¿≈B¿RL¿Ê¿ ANTLA≈MASI
(PCT) (1970)
PCT, “uluslararas¨” bir patent ba∆vurusu
yap¨lmas¨ yoluyla bir bulu∆ için çok say¨da ülkede ayn¨ anda patent korumas¨ aranmas¨n¨ mümkün k¨lmaktad¨r. Bu tip bir ba∆vuru herhangi
bir akit devlet vatanda∆¨ olan veya bir akit
devlette ikamet eden herkes taraf¨ndan yap¨labilir. Ba∆vuru genellikle, ba∆vuru sahibinin vatanda∆¨ oldu·u veya ikamet etti·i akit devletin
ulusal patent bürosuna veya Cenevre’deki WIPO
Uluslararas¨ Bürosu’na yap¨l¨r. Ba∆vuru sahibi
MARKALARIN F¿GÜRAT¿F ÖÊELER¿N¿N
ULUSLARARASI SINIFLANDIRMASINI
SAÊLAYAN V¿YANA ANLA≈MASI (1973)
Bu anla∆ma; figüratif ö·elerden olu∆an veya
bu ö·eleri içeren markalar için bir s¨n¨fland¨rma
sistemi getirmektedir. Akit taraflar¨n yetkili
31
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 32
daireleri, markalar¨n tescil ve yenilenmesine
ili∆kin belgelerde uygun s¨n¨fland¨rma sembollerini kullanmal¨d¨rlar.
Tüm akit devletlerin temsil edildi·i bir uzmanlar komitesi, düzenli aral¨klarla s¨n¨fland¨rman¨n gözden geçirilmesiyle görevlendirilmi∆tir.
S¨n¨fland¨rma, markalardaki figüratif ö·eleri
elemanlar¨ s¨n¨fland¨ran 29 kategori, 144 bölüm
ve 1796 k¨s¨mdan olu∆maktad¨r.
Viyana Anla∆mas¨na sadece 13 devletin taraf
olmas¨na ra·men, s¨n¨fland¨rma sistemi en az
otuz devletin s¨nai mülkiyet bürolar¨ ile WIPO
Uluslararas¨ Bürosu, Benelüks Marka Kay¨t-Tescil Bürosu ve Avrupa Topluluklar¨ ¿ç Pazar
(Tescilli Marka ve Tasar¨mlar) Uyumla∆t¨rma
Bürosu taraf¨ndan kullan¨lmaktad¨r.
AVRUPA PATENT SÖZLE≈MES¿ (1973)
(AVRUPA PATENT BÜROSU TARAFINDAN
YÜRÜTÜLÜR)
Avrupa Patent Sözle∆mesi (EPC), Almanya’n¨n
Münih kentinde Avrupa Patent Bürosu’nun
kurulmas¨na karar vermi∆tir. Sözle∆me halihaz¨rda ço·u Avrupa Toplulu·u üyesi ülkeler ile di·er
baz¨ Avrupa ülkelerinde geçerli durumdad¨r.
(EPO üyeli·i ABD’ye aç¨k de·ildir ancak ABD
Ticaret Bakanl¨·¨’n¨n Patent ve Marka Kay¨tTescil Bürosu arac¨l¨·ÿla yak¨n ili∆kiler yürütülmektedir.) EPC, üzerinde merkezi bir ara∆t¨rma
ve incelemenin yürütülece·i tek bir ba∆vurunun
(Ingilizce, Frans¨zca veya Almanca olarak) yap¨lmas¨na olanak tan¨maktad¨r. Patent hakk¨ kabul
edildikten sonra, gerekli ödemelerin yap¨l¨p
çevirilerin teslim edilmesiyle; bu tek ba∆vuru,
bir ulusal patentler grubuna dönü∆mektedir.
Sistem ayn¨ zamanda, patentin verilmesini takip
eden üç ay içersinde EPO nezdinde patente
itiraz edilmesine imkan sa·lamaktad¨r. Ancak
bundan kaynaklanan geçerlilik sorunlar¨n¨n
ulusal mahkemelerce ülkeler baz¨nda ele al¨nmas¨ gerekir.
ulusal olimpiyat komitelerine gitmesi imkan¨n¨
tan¨maktad¨r.
Almanya’da piyasaya sunulan ∆ekliyle
Bayer Aspirin®
paketinden al¨nan
Bayer ticari markas¨
dünyan¨n di·er ülkelerindeki Bayer ticari
markas¨ ile ayn¨d¨r.
Ancak Avrupa’da,
Birle∆ik Devletlerdekinden farkl¨ olarak,
“Aspirin®” Bayer AG
Company’nin tescilli
bir ticari markas¨d¨r
ve “Aspirin® analgesic (Aspirin analjesik)” olarak belirtilmelidir.
PATENT PROSEDÜRÜ UYARINCA
M¿KROORGAN¿ZMALARIN SAKLANMASINA
¿L¿≈K¿N BUDAPE≈TE SÖZLE≈MES¿ (1977)
Patent verilmesi için bulu∆un ibraz edilmesi
∆artt¨r. Normal olarak bulu∆ yaz¨l¨ tarif yoluyla
ibraz edilir. Ancak bulu∆un bir mikroorganizmay¨ veya bir mikroorganizman¨n kullan¨m¨n¨
içermesi durumunda ibraz i∆lemi yaz¨l¨ olarak
de·il, mikroorganizman¨n örne·inin bir uzman
kurulu∆ taraf¨ndan saklanmas¨ yap¨labilir.
Koruma talep edilen mikroorganizman¨n her
ülkede saklanmas¨ ihtiyac¨n¨n ortadan kald¨r¨lmas¨na yönelik olan Budape∆te Anla∆mas¨,
mikroorganizman¨n “uluslararas¨ saklamaya
yetkili” herhangi bir kurulu∆ taraf¨ndan saklanmas¨n¨, akit devletlerdeki ulusal patent bürolar¨na ve bölgesel patent bürolar¨na (e·er bu bölgesel büro sözle∆meyi kabul ediyorsa) gerek duyulmaks¨z¨n yeterli k¨lmaktad¨r.
Anla∆man¨n “uluslararas¨ saklamaya yetkili
kurum” olarak tan¨mlad¨·¨ kurum, genellikle
kültür toplama ile u·ra∆an, mikroorganizmalar¨
saklama kapasitesine sahip bilimsel bir kurulu∆tur. Bu tür kurumlar, bulundu·u akit devlet
taraf¨ndan WIPO Genel Direktörüne kurumun
anla∆man¨n belirli ∆artlar¨na uydu·u teminat¨n¨n
verilmesiyle “uluslararas¨ saklama kurumu”
statüsünü kazan¨r.
Anla∆ma öncelikle, mikroorganizman¨n
saklanmas¨n¨ isteyen taraf için, çe∆itli akit
devletlerde patent ba∆vurusu yapm¨∆ ise avantajl¨d¨r; bir mikroorganizman¨n anla∆mada belirtilen
hükümler uyar¨nca muhafaza edilmesi ba∆vuru
sahibine tasarruf sa·layacak ve patent ba∆vurusunun güvenli·ini art¨racakt¨r.
MARKALARIN ULUSLARARASI TESC¿L¿NE
DA¿R MADR¿D ANLA≈MASINA ¿L¿≈K¿N
PROTOKOL (1989)
Madrid Protokolü, (Madrid Anla∆mas¨ çerçevesinde mevcut) uluslararas¨ marka kay¨t-tescil
sistemine yeni boyutlar getirmek üzere kabul
edilmi∆tir. Getirilen yenilikler, baz¨ ülkelerin
Madrid Anla∆mas¨na taraf olmas¨na engel olan
bir tak¨m zorluklar¨ ortadan kald¨rmaktad¨r.
Madrid Protokolü, Madrid Anla∆mas¨n¨ tamamlay¨c¨ bir i∆leve sahiptir.
OL¿MP¿YAT SEMBOLÜNÜN KORUNMASINA
DA¿R NA¿ROB¿ ANTLA≈MASI (1981)
Antla∆maya taraf tüm devletler, Olimpiyat
sembolünü (iç içe geçmi∆ be∆ halka) Uluslararas¨
Olimpiyat Komitesi’nin izni olmadan ticari
amaçl¨ kullan¨ma kar∆¨ koruma yükümlülü·ü
alt¨ndad¨r. Antla∆ma ayn¨ zamanda, olimpiyat
sembolünün ticari amaçla kullan¨m¨ için Uluslararas¨ Olimpiyat Komitesine lisans ücreti ödendi·inde, elde edilen gelirin bir k¨sm¨n¨n ilgili
32
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 33
Madrid Anla∆masÿla kar∆¨la∆t¨r¨ld¨·¨nda,
protokol a∆a·¨daki yenilikleri getirmektedir:
❏ Ba∆vuru sahibi uluslararas¨ tescil
ba∆vurusunu, sadece markas¨n¨n ulusal
(ya da bölgesel) men∆e ofisinde tescili
üzerinde de·il, ayn¨ zamanda o büroya yap¨lan ulusal (ya da bölgesel) kay¨t-tescil
ba∆vurusu üzerinde de temellendirebilir.
❏ Ba∆vuran¨n koruma istedi·i tüm
akit devletler, (bir y¨l yerine) 18 ay içinde ve itiraz durumunda daha uzun bir
sürede s¨n¨rlar¨ dahilinde markaya koruma sa·layamayacaklar¨n¨ bildirebilir.
❏ Akit devletlerin bürolar¨, Madrid
Anla∆mas¨’nda belirtilenden daha yüksek
ücret talep edebilir.
❏ Men∆e ülkesindeki büronun talebi
üzerine iptal edilen bir uluslararas¨ tescil; ba∆vuru tarihinden ve, uygulanabilir
oldu·unda, öncelik tarihinden yararlan¨larak ulusal (ya da bölgesel) ba∆vurulara
dönü∆türülebilir.
Ayr¨ca protokol, Avrupa Topluluklar¨
marka kay¨t-tescil sistemiyle ba·lant¨ kurmaktad¨r.
Son olarak, protokol çerçevesinde yap¨lan
ba∆vurular sadece Frans¨zca de·il, ¿ngilizce
olarak da yap¨labilmektedir.
ENTEGRE DEVRELER¿N F¿KR¿ MÜLK¿YET
HAKLARINA ¿L¿≈K¿N WASH¿NGTON
ANLA≈MASI (1989)
Anla∆ma, henüz yürürlü·e girmemi∆ olmas¨na
ra·men, baz¨ de·i∆ikliklerle Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) TRIPS anla∆mas¨na at¨f yoluyla
dahil edilmi∆tir.
Anla∆ma çerçevesinde, tüm akit taraflar
entegre devrelerin, bir malda kullan¨l¨p kullan¨lmad¨·¨na bakmaks¨z¨n, özgün ∆ema tasar¨mlar¨na
(topo·rafya) s¨n¨rlar¨ dahilinde fikri mülkiyet
korumas¨ sa·lamakla yükümlüdür.
Tüm akit taraflar, di·er akit devlet vatanda∆
ve tüzel ki∆ilerine, kendi vatanda∆lar¨na yapt¨·¨
uygulamay¨ aynen uygulamak zorundad¨r.
Akit taraflar, en az¨ndan, a∆a·¨da say¨lan
davran¨∆lar¨, hak sahibinden izin al¨nmamas¨
durumunda, hukuk d¨∆¨ saymal¨d¨r: ∆ema tasar¨m¨n¨n ço·alt¨lmas¨ ve ∆ema tasar¨m¨n¨n veya
∆ema tasar¨m¨n¨n kullan¨ld¨·¨ entegre devrenin
ithal, sat¨∆ veya di·er yollardan da·¨t¨m¨.
T¿CAR¿ MARKA HUKUKU
ANTLA≈MASI (TLT) (1994)
Bu antla∆man¨n amac¨, ulusal ve
bölgesel marka kay¨t-tescil sistemlerini
kullan¨c¨ dostu k¨lmakt¨r. Bu da,
prosedürlerin uyumlula∆t¨r¨lmas¨
ve basitle∆tirilmesi yoluyla zorluklar¨n
ortadan kald¨r¨lmas¨ ve böylece prosedürün marka sahipleri ve temsilcileri
için daha güvenli hale getirilmesiyle
sa·lanabilir.
TLT hükümlerinin büyük bir
ço·unlu·u marka tescilinden önceki
prosedürü ilgilendirmektedir; bu prosedür üç ana a∆amaya ayr¨labilir: kay¨t-tescil ba∆vurusu, tescil sonras¨ de·i∆iklikler ve yenileme. Her a∆amaya
ili∆kin kurallar marka kay¨t-tescil bürosunun ba∆vuran ya da marka sahibinden
neler isteyebilece·i veya isteyemeyece·ini aç¨kl¨·a kavu∆turacak ∆ekilde tasarlanm¨∆t¨r.
¿lk monolitik entegre
devrenin (“çip”)
bulunmas¨ genellikle
1958 y¨l¨nda Texas
Instruments’dan Jack
S. Kilby’ye ithaf edilir.
Kilby’nin bulu∆unu
tan¨mlamas¨ 12 Eylül
1958 tarihinde
haz¨rlanm¨∆ el yazmas¨ notlar¨nda bulunmaktad¨r. ≈ubat
1959’da Kilby ve
Texas Instruments
“Miniaturized Electronic Circuits (Minyatürle∆tirilmi∆ Elektronik Devreler)” için
patent ba∆vurusunda
bulundu. Patent
1964’te verildi.
33
F¿KR¿ MÜLK¿YET VE KOM≈U HAKLAR
KONUSUNDAK¿ ANLA≈MALAR
EDEB¿YAT VE SANAT ESERLER¿N¿N
KORUNMASINA ¿L¿≈K¿N BERN
SÖZLE≈MES¿ (1886)
Bern Sözle∆mesi üç temel prensibe dayanmakta ve hükümleri kullanmak isteyen geli∆mekte olan ülkelere sa·lanacak özel hükümlerin yan¨s¨ra asgari korumay¨ belirleyen bir dizi hüküm
içermektedir.
Bu üç temel prensip ∆unlard¨r:
❏ Akit devletlerin birinde olu∆turulan bir
eser, di·er tüm akit devletlerde, bu devletlerin
kendi vatanda∆lar¨n¨n eserlerine sa·lad¨·¨ korumadan aynen yararlan¨r.
❏ Bu koruma, herhangi bir formaliteye uyulmas¨ ko∆uluna ba·l¨ olmamal¨d¨r.
❏ Bu koruma, eserin men∆e ülkesindeki korumadan ba·¨ms¨zd¨r. Ancak, akit devletlerden biri
sözle∆menin tan¨d¨·¨ asgari süreden daha uzun
süreli koruma sa·lar ve eserin men∆e ülkesinde
koruma sona ererse, di·er ülkelerde de koruma
sona erebilir.
Eserlerle ilgili olarak koruma, “ifade ∆ekil
veya tarz¨ ne olursa olsun edebi, bilimsel ve sanatsal alandaki her türlü üretim”i (Madde 2-1)
kapsamal¨d¨r. A∆a·¨da, izne tabi münhas¨r hak
olarak tan¨nmas¨ gereken haklardan baz¨lar¨
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 34
belirtilmi∆tir. Bunlar: çeviri haklar¨; eser üzerinde i∆leme ve düzenleme yapma hakk¨; dram,
melodram ve müzikal eserler icras¨; bu eserlerin
halka icras¨; edebi eserlerin kamuya sözlü
olarak ifade edilmesi hakk¨; yay¨nlanmas¨;
herhangi bir ∆ekil veya tarzda ço·alt¨lmas¨;
eserin görsel-i∆itsel bir eser için temel olarak kullan¨lmas¨; ve bu görsel-i∆itsel eserin
ço·alt¨lmas¨, da·¨t¨lmas¨ veya halka icra
edilmesi veya iletilmesidir.
Sözle∆me ayn¨ zamanda “manevi
haklar¨”, yani eser sahipli·i hakk¨
ile eser sahibinin ∆eref ve itibar¨n¨ zedeleyecek
∆ekilde, eserin bir k¨sm¨n ç¨kar¨lmas¨, ∆eklinin
bozulmas¨ veya di·er türlü de·i∆ikli·e u·rat¨lmas¨ veya ba∆ka türlü tadil edilmesini reddetme
hakk¨n¨ da sa·lamaktad¨r.
Koruma süresiyle ilgili kural, eser sahibinin
ölümünden sonraki 50 y¨l boyunca koruman¨n
devam etmesidir.
¿CRACILAR, FONOGRAM YAPIMCILARI ¿LE
YAYIN KURULU≈LARININ KORUNMASINA
¿L¿≈K¿N ROMA SÖZLE≈MES¿ (1961)
(WIPO, ULUSLARARASI ÇALI≈MA ÖRGÜTÜ
(ILO) VE B¿RLE≈M¿≈ M¿LLETLER E˘¿T¿M,
B¿L¿M VE KÜLTÜR ÖRGÜTÜ (UNESCO)
TARAFINDAN MÜ≈TEREKEN YÜRÜTÜLÜR.)
Roma Sözle∆mesi, icrac¨ sanatç¨lar¨n icralar¨nda, fonogram yap¨mc¨lar¨n¨n fonogramlar¨nda
ve yay¨n kurulu∆lar¨n¨n yay¨nlar¨nda korumay¨
sa·lamaktad¨r. ¿crac¨lar (aktörler, ∆ark¨c¨lar,
müzisyenler, dans sanatç¨lar¨ ile edebiyat ve
sanat eserlerini icra eden di·er ki∆iler) r¨zalar¨n¨n bulunmad¨·¨ belirli durumlara kar∆¨ koruma
alt¨ndad¨rlar. Bunlar: canl¨ icralar¨n topluma
iletilmesi ve yay¨n¨; canl¨ icralar¨n¨n tespiti;
kay¨t r¨zalar¨ olmaks¨z¨n orjinal tespit yap¨lm¨∆
ya da r¨za gösterdikleri tespitlerden de·i∆ik
amaçlarla yeniden üretim yap¨lm¨∆sa bu tür
tespitin yeniden üretimidir.
Fonogram yap¨mc¨lar¨, eserlerinin do·rudan
ya da dolayl¨ ∆ekilde ço·alt¨lmas¨na izin verme
ya da ço·altmay¨ men etme hakk¨na sahiptirler.
Yay¨n kurulu∆lar¨, belirli fiillere izin verme
veya yasaklama hakk¨na sahiptir. Bu fiiller:
yay¨nlar¨n¨n tekrar yay¨nlanmas¨; yay¨nlar¨n¨n
tespit edilmesi; bu tür tespitlerin yeniden ço·alt¨lmas¨; topluma aç¨k yerlerde giri∆i ücretsiz olsa
bile televizyon yay¨nlar¨n¨n topluma iletilmesidir.
Ballet Arizona’dan
Jeremy Raia ve
Whitney Shulman,
koreografisi Jawole
Willa Jo Zollar taraf¨ndan yap¨lan “Transitions (Geçi∆ler)”i
yorumlad¨lar. Koreografik çal¨∆malar, t¨pk¨
edebiyat, müzik
ve sanat eserleri gibi,
ço·u ülkede telif
hakk¨ kanunlar¨ kapsam¨na al¨nmaktad¨r.
ESERLER¿N¿N ¿Z¿NS¿Z ÇOÊALTILMASINA KAR≈I FONOGRAM
YAPIMCILARININ KORUNMASINA
¿L¿≈K¿N CENEVRE SÖZLE≈MES¿ (1971)
(WIPO TARAFINDAN ILO VE UNESCO
¿LE ¿≈B¿RL¿Ê¿ ¿ÇER¿S¿NDE
YÜRÜTÜLÜR)
Fonogram yap¨mc¨lar¨n¨n eserlerinin
izinsiz olarak ço·alt¨lmas¨, bu kopyalar¨n
topluma iletim amaçl¨ ço·alt¨lmas¨ ya da
ithali ve topluma sunulan bu kopyalar¨n topluma da·¨t¨lmas¨na kar∆¨ di·er bir akit devletin
vatanda∆¨ olan fonogram yap¨mc¨s¨n¨ korumak
için Cenevre Sözle∆mesi her bir akit devlete
yükümlülükler vermektedir. Koruma; telif hukuku, sui generis haklar (kom∆u haklar) hukuku,
haks¨z rekabet hukuku veya ceza hukuku çerçevesinde sa·lanabilir. Koruma, fonogram¨n ilk
tespiti veya yay¨nlanmas¨ndan itibaren en az
20 y¨l sürmelidir.
UYDU ¿LE ¿LET¿LEN PROGRAM TA≈IYICI
S¿NYALLER¿N DA˘ITIMINA ¿L¿≈K¿N
BRÜKSEL SÖZLE≈MES¿ (1974)
Brüksel Sözle∆mesi tüm akit devletlerin,
kendi topraklar¨nda veya bu topraklardan, uydu
ile iletilen sinyallerin izinsiz da·¨t¨m¨n¨ engellemek üzere gerekli tedbirleri almas¨ yükümlülü·ünü getirmektedir. ¿çeri·ini belirleyen kurulu∆
taraf¨ndan izin verilmemi∆se da·¨t¨m, izinsiz
kabul edilir. Yükümlülük, bir akit devletteki yay¨n kurulu∆lar¨ için geçerlidir.
Ancak bu sözle∆menin hükümleri, sinyallerin
da·¨t¨m¨n¨n do·rudan yay¨n yapan uydudan gerçekle∆mesi halinde geçerli de·ildir.
WIPO TEL¿F HAKKI ANLA≈MASI (WCT) (1996)
Bu anla∆ma, 20 Aral¨k 1996 tarihinde Cenevre’de imzalanm¨∆t¨r. Anla∆ma halen onay beklemektedir.
Tüm akit taraflar, (Bern Sözle∆mesi’ne tabi
olmasalar da) Bern Sözle∆mesi’nin 1971 (Paris)
Anla∆mas¨’n¨n önemli hükümlerine uymak
zorundad¨rlar.
Telif hakk¨ kapsam¨nda korunmas¨ gereken
hususlara gelince Anla∆ma iki konuya de·inmektedir 1- ifade ∆ekil veya tarzlar¨ ne olursa
olsun bilgisayar programlar¨ ve 2- içeri·inin
seçimi veya düzenlenmesi itibariyle fikir ürünleri olan her ∆ekildeki veri derlemeleri veya di·er
materyaller (veri tabanlar¨).
Eser sahiplerin haklar¨na gelince, anla∆ma
üç konuyu vurgulamaktad¨r: 1- da·¨t¨m hakk¨,
34
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 35
2- kiralama hakk¨ ve 3- topluma iletim hakk¨.
Bunlar¨n her biri münhas¨r hak olup, belirli
s¨n¨rlama ve istisnalara tabidir.
Anla∆ma akit taraflara, eserin ya da eser
sahiplerinin, özellikle eser sahibinin haklar¨n¨n yönetimine (örne·in, lisans verme, toplama
ve eser sahibine yap¨lacak ödemelerin da·¨t¨m¨) ili∆kin veriler gibi bilgilerin (hak yönetim
bilgileri) de·i∆tirlmesi ya da yokedilmesine
kar∆¨ ve eser sahibinin haklar¨n¨n kullan¨mÿla
ba·lant¨l¨ olarak eser sahiplerinin kulland¨·¨
teknolojik önlemlerin (örne·in, ∆ifreleme)
ç¨kar amaçl¨ kullan¨m¨na kar∆¨ tedbirler alma
yükümlülü·ü getirmektedir.
Anla∆maya göre akit taraflar, kendi hukuk
sistemlerine uygun olarak, anla∆man¨n uygulanmas¨ için gerekli tedbirleri almak zorundad¨rlar. Akit taraflar, özellikle anla∆man¨n teminat alt¨na ald¨·¨ haklar¨n ihlaline yönelik fiillere kar∆¨ etkili ∆ekilde harekete geçilmesini
sa·layacak tedbirleri almak zorundad¨rlar.
Bu tür bir uygulama, ihlali önleyici ve ilerideki hallere ili∆kin cayd¨r¨c¨l¨k kazand¨racak acil
önlemleri içermelidir.
WIPO ¿CRALAR VE FONOGRAMLAR
ANTLA≈MASI (WPPT) (1996)
(BU ANLA≈MA 20 ARALIK 1996
TAR¿H¿NDE ¿MZALANMI≈ OLUP ONAY
BEKLEMEKTED¿R.)
Bu antla∆ma iki kategorideki hak sahiplerinin
fikri mülkiyet haklarÿla ilgilidir: 1- icrac¨ sanatç¨lar (aktörler, ∆ark¨c¨lar, müzisyenler, vs) ve
2- fonogram yap¨mc¨lar¨ (seslerin tespitini yapan
veya tespitten sorumlu olan gerçek ya da tüzel
ki∆iler)
¿crac¨ sanatç¨lar ile ilgili olarak anla∆ma
icrac¨ sanatç¨lara tespit edilen icralar¨ için dört
tür mali hak sa·lamaktad¨r: 1- ço·altma hakk¨,
2- da·¨t¨m hakk¨, 3- kiralama hakk¨ ve 4- topluma iletim hakk¨. Bu haklar¨n hepsi de münhas¨r
haklar olup belirli s¨n¨rlama ve istisnalara
tabidir.
Kongre Kütüphanesinde 1870 ile 1885
y¨llar¨ aras¨nda telif
hakk¨ için tescil edilmi∆ onbinlerce nota
ka·¨d¨ndan üçü.
Kongresi, 1870 y¨l¨nda Kongre Kütüphanesini telif hakk¨
tescili için tek yetkili
kurum olarak kurmu∆tur, telif hakk¨
al¨nan çal¨∆man¨n tam
bir kopyas¨n¨n kütüphanenin ABD Telif
Hakk¨ Bürosu’nda
saklanmas¨ öngörülmü∆tür.
35
Antla∆ma, tespit edilmemi∆ (canl¨) icralar
bak¨m¨ndan icrac¨ sanatç¨lara üç tür mali hak
sa·lamaktad¨r: 1- yay¨n hakk¨ (yeniden yay¨n
durumu hariç), 2- topluma iletim hakk¨ (icran¨n yay¨n yap¨lan icra olmas¨ durumu hariç) ve
3- tespit hakk¨.
Antla∆ma ayn¨ ∆ekilde icrac¨ sanatç¨lara
manevi haklar vermektedir. Bunlar: icrac¨
olarak belirtilme hakk¨ ve icran¨n, icrac¨n¨n
∆eref ve itibar¨na halel getirecek ∆ekilde de·i∆tirilmesine, bir k¨sm¨n¨n ç¨kar¨lmas¨na, veya
ba∆ka türlü de·i∆iklikler yap¨lmas¨na kar∆¨
ç¨kma hakk¨.
Fonogram yap¨mc¨lar¨ ilgili olarak ise
antla∆ma dört tür mali hak sa·lamaktad¨r.
Bunlar: 1- ço·altma hakk¨, 2- da·¨t¨m hakk¨,
3- kiralama hakk¨ ve 4- topluma iletim hakk¨.
Bu haklar¨n hepsi münhas¨r haklar olup belirli
s¨n¨rlamalar ve istisnalara tabidir.
Gerek icrac¨ sanatç¨lar gerekse fonogram
yap¨mc¨lar¨ aç¨s¨ndan, antla∆ma tüm akit taraflar¨n, antla∆mada tan¨nan haklar do·rultusunda
kendi vatanda∆lar¨na yapt¨klar¨ uygulamay¨
aynen di·er akit devletlerin vatanda∆lar¨na da
gösterme yükümlülü·ünü getirmektedir.
Antla∆ma ayr¨ca icra sanatç¨lar¨ ve fonogram yap¨mc¨lar¨n¨n, ticari amaçlar, yay¨n veya
topluma iletim için yay¨nlanan fonogramlar¨n
do·rudan ya da dolayl¨ kullan¨m¨na ili∆kin
hakkaniyet ölçüleri içerisinde tek bir ücret
alma hakk¨n¨ da sa·lam¨∆t¨r.
Antla∆ma çerçevesinde koruma süresi en
■
az 50 y¨l olmal¨d¨r.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 36
DÜNYA F¿KR¿ MÜLK¿YET ÖRGÜTÜ
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO),
fikri mülkiyet yarat¨c¨ ve sahiplerinin
haklar¨n¨n dünya çap¨nda korunmas¨n¨
ve mucitler ile eser sahiplerinin, bu
sayede, gösterdikleri yarat¨c¨l¨k için
takdir almalar¨ ve ödüllendirilmelerini
sa·lamaya çal¨∆an uluslararas¨ bir kurulu∆tur.
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nün
ba∆lang¨c¨ 1833 tarihine uzanmaktad¨r.
Bu y¨lda Endüstriyel Mülkiyetin Korunmas¨ için, endüstriyel mülkiyet haklar¨
ba·lam¨ndaki fikri yarat¨lar¨ için bir
ülkenin halk¨n¨n di·er ülkelerde korunma elde etmesine yard¨mc¨ olmak için tasarlanm¨∆ ilk önemli uluslararas¨ sözle∆me olan
Paris Sözle∆mesi do·mu∆tur.
Paris Sözle∆mesi idari görevlerin yürütülmesi için bir Uluslararas¨ Büro kuran 14 üye
ülke taraf¨ndan 1884 y¨l¨nda yürürlü·e
sokulmu∆tur.
Telif hakk¨, 1886 y¨l¨nda, Edebyat ve
Sanat Eserlerinin Korunmas¨na ili∆kin Bern
Sözle∆mesi sayesinde uluslararas¨ arenaya
girmi∆tir. T¨pk¨ Paris Sözle∆mesinde oldu·u
gibi, Bern Sözle∆mesi ile de idari i∆lerin
yürütülmesi için bir Uluslararas¨ Büro
kurulmu∆tur.
1893 y¨l¨nda bu iki küçük büro Fikri
Mülkiyet Haklar¨n¨n Korunmas¨ için Birle∆ik
Uluslararas¨ Bürolar (Frans¨zca k¨saltmas¨
ile BIRPI) ad¨nda bir uluslararas¨ örgüt
∆emsiyesinde birle∆mi∆tir. Yedi ki∆ilik personeli ile Bern, ¿sviçre’de yerle∆ik bu küçük
örgüt 170’ten fazla üye ülkesi ve dünyan¨n
çe∆itli yerlerinden 650 ki∆ilik personeli ile
günümüzün Dünya Fikri Mülkiyet Örgütünün öncülüdür.
Fikri mülkiyet haklar¨n¨n önemi artt¨kça,
örgütün yap¨s¨ ve ∆ekli de de·i∆ti. 1960 y¨l¨nda, BIRPI Birle∆mi∆ Milletler’e ve o ∆ehirdeki di·er uluslararas¨ örgütlere daha yak¨n
olabilmek için Bern’den Cenevre’ye ta∆¨nd¨.
On y¨l sonra, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nü Kuran Sözle∆me’nin yürürlü·e girmesinin ard¨ndan, BIRPI yap¨sal ve idari reformlardan geçip, üye ülkelere yan¨t verebilecek bir sekreterya olu∆turarak WIPO oldu.
1974 y¨l¨nda WIPO, BM üye ülkeleri
taraf¨ndan tan¨nan fikri mülkiyet haklar¨
konular¨n¨ yürütme yetkisi ile Birle∆mi∆
Milletler örgütler sisteminin uzmanla∆m¨∆ bir
1865’te Birle∆ik
Devletler Kongresi
mevcut telif hakk¨
kanununu foto·raf
bask¨ ve negatiflerini
de “telif hakk¨ verilebilir eserler” kapsam¨na almak amacÿla
de·i∆tirdi. Yazar
Oscar Wilde’¨n
(yukar¨daki), New
York’lu ünlü bir
foto·rafç¨ olan
Napoleon Sarony
taraf¨ndan çekilen
foto·raf¨n¨, 85.000
adet ço·alt¨p satarak
telif hakk¨n¨ ihlal etti·i
gerekçesi ile Sarony,
Burrow – Giles
Lithographic ≈irketine
dava açt¨ktan 20 y¨l
sonra, ABD Yüksek
Mahkemesi, bu
i∆lemin yasal oldu·unu aç¨klam¨∆t¨r.
Mahkeme, Sarony’nin
yarat¨c¨l¨·¨n¨ belirtip,
resmin ticari de·il
sanatsal oldu·u
gerekçesine dayanarak Sarony’nin telif
hakk¨n¨ savunmu∆tur.
36
kurulu∆u haline geldi. WIPO, 1996 y¨l¨nda Dünya Ticaret Örgütü ile bir i∆birli·i
anla∆mas¨ yaparak küresel ticaretin
yönetiminde fikri mülkiyet haklar¨n¨n
önemini gösterdi ve rolünün kapsam¨n¨
geni∆letti.
1898 y¨l¨nda, BIRPI yaln¨zca dört
uluslararas¨ sözle∆meyi uyguluyordu. Bir
yüzy¨l sonra, WIPO, 21 sözle∆me (bunlardan ikisi di·er uluslararas¨ örgütlerle
birlikte yap¨lm¨∆t¨r) uygulamakta ve
zengin ve kapsaml¨ bir çal¨∆ma plan¨
yürütmektedir. Üye ülkeleri ve sekreteryas¨ arac¨l¨·ÿla, WIPO a∆a·¨dakileri
sa·lamaya çal¨∆maktad¨r:
❏ Ulusal fikri mülkiyet kanun ve prosedürlerini uyumland¨rma.
❏ Endüstriyel mülkiyet haklar¨ konusunda uluslararas¨ ba∆vurular için hizmet
sa·lama.
❏ Fikri mülkiyet bilgilerinin al¨∆veri∆i.
❏ Kalk¨nmakta olan ülkeler ile di·erlerine yasal ve teknik yard¨m sa·lama.
❏ Özel fikri mülkiyet anla∆mazl¨klar¨n¨n
çözümünü kolayla∆t¨rma.
❏ De·erli fikri mülkiyet bilgilerinin
saklanmas¨, kullan¨lmas¨ ve bunlara eri∆ilmesi için bir araç olarak Marshal bilgi
■
teknolojisinin kullan¨lmas¨.
Yukar¨daki bilgi http://www.wipo.org adresindeki WIPO
Internet sayfas¨ndan al¨nm¨∆t¨r. WIPO hakk¨nda güncel
bilgilere ula∆mak için lütfen bu siteye giriniz.
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 37
F¿KR¿ MÜLK¿YET TER¿MLER¿ SÖZLÜKÇES¿
Benjamin Oelsner
B¿LG¿ NOTU (patent - telif hakk¨ - ticari marka) Bir
fikri mülkiyet hakk¨n¨ içeren veya ço·altm¨∆ olan
herhangi bir e∆ya üzerinde yer alan resmi i∆aret veya
bildiri. Örne·in, “patent” sözcü·ünün ya da “pat.”
k¨saltmas¨n¨n patent numarasÿla birlikte patent sahibi
veya onun lisans verdi·i ki∆iler taraf¨nda üretilen bir
mal üzerine konmas¨. ABD ticari marka kay¨t-tescilinin
resmi bilgi notu ∆ekli, daire içindeki R harfi “®”,
“Reg. U.S. Pat. & Tm. Off.” veya “Registered in U.S.
Patent and Trademark Office” ibarelesidir. Ço·u firma
“Brand”, “TM”, “Trademark” , “SM” veya “Service
Mark” benzeri gayri resmi marka ibareleri kullan¨r ve
bu ibareler korunacak marka olarak dü∆ünülen sembollerin yan¨nda yerall¨¨r. Telif hakk¨ için bilgi notu; daire
içinde C harfi “©” veya “Copr.” k¨saltmas¨ veya
“Copyright” ibaresini, telif hakk¨ sahibinin ismini ve
ilk bas¨m y¨l¨n¨ içerir.
ALAN ¿S¿MLER¿ (ticari marka) “Forbes” magazinin
URL http://www.forbes.com adresinde ad¨n¨n geçmesi
gibi, ∆irketlerin kendi adlar¨na kay¨tl¨ internet a·¨
sitelerindeki adresleri için belirledikleri ad ve sözcükler. Birden fazla ∆irket, ayn¨ “alan(domain)” ismini
kulland¨·¨nda ya da bir ∆irket URL’si için ba∆ka bir
∆irketin ürün ya da marka ad¨n¨ kulland¨·¨nda ticari
marka anla∆mazl¨klar¨ do·maktad¨r.
ALEN¿YET HAKKI (genel fikri mülkiyet) Her insan¨n
kimli·inin ticari amaçl¨ kullan¨m¨n¨ kontrol etme
yönündeki do·al hakk¨.
ANLA≈MALI YAPILAN ESER (telif hakk¨) Bir çal¨∆an
taraf¨ndan i∆i kapsam¨nda ya da i∆ anla∆mas¨ kapsam¨nda haz¨rlanan, taraflar¨n yaz¨l¨ olarak “anla∆mal¨ yap¨lan
eser” olmas¨ konusunda fikir birli·i gösterdi·i eser.
Eserin haz¨rland¨·¨ gerçek ki∆i, ortakl¨k ya da ∆irket,
eser yarat¨lmas¨ndan itibaren hem eser sahibi hem de
telif hakk¨ sahibi olarak an¨l¨r.
BOZMA (ticari marka) Daval¨n¨n kullan¨m¨n¨n, kar¨∆¨kl¨k ihtimaline yol açmasa da marka sahibinin marka
imaj¨n¨ bozan veya farkl¨l¨·¨na zarar veren marka ihlali
türü. Bozmay¨ önleme amac¨n¨ ta∆ÿan düzenlemelerle
korunan bir sat¨∆ gücü ve itibara sahip olabilmek
için markan¨n; en az¨ndan belirli bir insan çevresi,
üretim hatt¨ veya bölgede görece güçlü ve tan¨n¨r olmas¨
gerekir.
A≈¿KARLIK (patent) Ortalama becerileri bulunan bir
ki∆inin kamuya aç¨k kaynaklardan elde edilen bilgiyle
mevcut teknoloji olanaklar¨n¨ kullanarak (tekni·in
bilinen durumu) bulu∆u gerçekle∆tirebilmesi nedeni ile
bulu∆un geçerli bir patent alamamas¨ durumu.
BULU≈ (patent) yeni bir teknik fikir ve bunun
gerçekle∆tirlmesi ya da olu∆turulmas¨ için gerekli fiziksel araçlar¨n ortaya konmas¨. Patent alabilmek için, bulu∆un yenilikçi ve faydal¨ olmas¨ ve alanda beceri geli∆tirmi∆ kullan¨c¨lar¨n tahmin edebileceklerinden farkl¨l¨k göstermesi gerekmektedir.
BAÊLI ¿STEM (patent) Daha önceki patent istemine
ba·l¨ olan ve önceki istemden daha dar alanl¨ bir bulu∆
tarif eden patent istemi. Ba·l¨ istem önceki istemde
tan¨mlanan teknolojiden daha s¨n¨rl¨ ∆ekilde yaz¨l¨r.
BERN SÖZLE≈MES¿ (telif hakk¨-uluslararas¨) 1886
y¨l¨nda ¿sviçre’nin Bern kentinde imzalanan en önemli
telif hakk¨ antla∆mas¨. Üyelerinin Bern Birli·i’ni
olu∆turdu·u Bern Sözle∆mesine 75’ten fazla devlet imza
atm¨∆t¨r. Bern Sözle∆mesi Dünya Fikri Mülkiyet Birli·i
Te∆kilât¨ (WIPO) taraf¨ndan yürütülmektedir.
Buradaki bilgiler, izin al¨narak, J. Thomas McCarthy
taraf¨ndan yaz¨lan “McCarthy’s Desk Encyclopedia of
Intellectual Property” adl¨ eserin ikinci bask¨s¨ndan
uyarlanm¨∆ ve belli k¨s¨mlar¨ al¨nt¨lanm¨∆t¨r. 1996, Bureau
of National Affairs, Inc., Washington, D.C. 20037. NA
Books yay¨nlar¨ için ücretsiz 1-800-960-1220 numras¨n¨
aray¨n.
37
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 38
leri için bir forum olarak görev yapmak ve ihtilaflar¨n
çözülmesini sa·lamakt¨r.
ÇAÊRI≈TIRICI MARKA (ticari marka) Bir mal veya
hizmet hakk¨nda, o mal¨n veya hizmetin birlikte kullan¨ld¨·¨ markayla ba·lant¨l¨ olarak bir ∆eyler ça·r¨∆t¨ran
sözcük, resim ya da di·er türlü semboller. Örne·in
kur∆un kalem için “Golyat” sözcü·ü do·rudan sözcük
anlamÿla de·il ancak ça·r¨∆¨m yoluyla büyük boy
kavram¨n¨ akla getirmektedir. Ça·r¨∆t¨r¨c¨ bir terim,
do·al olarak farkl¨ kabul edilir ve tescil veya mahkemede koruma için hiçbir ∆ekilde ikincil anlam ispat¨
gerektirmez. (BKZ. TANIMLAYICI MARKA)
EN ¿Y¿ DURUM (patent) Patentin verilebilmesi için
gerekli bir ∆artt¨r. Mucit, bulu∆un yap¨lmas¨ için bildi·i
en iyi yolu tan¨mlamal¨d¨r.
ESER SAH¿B¿ (telif hakk¨) Telif hakk¨ verilebilen
bir eser yaratan ki∆i ya da böyle bir eseri olu∆turan
ki∆inin i∆vereni için kullan¨l¨r. “Eser sahibi” sadece
roman, oyun veya inceleme türünde eserlerin sahiplerini
de·il, ayn¨ zamanda bilgisayar program¨ yazanlar¨,
telefon rehberleri için veri derleyenleri, dans koreograflar¨n¨, foto·rafç¨lar¨, heykel sanatç¨lar¨n¨, ressamlar¨,
beste ve ∆ark¨ sözü yazarlar¨n¨, ses tespit edenleri ve
bir dilden di·erine kitap çeviren çevirmenleri de kapsar. (BKZ. ANLA≈MALI YAPILAN ESER; ORTAK
ESER SAH¿PLER¿)
DAÊITIM HAKKI (telif hakk¨) Telif hakk¨ sahibinin
eserinin kopyalar¨n¨n ya da ses kay¨tlar¨n¨n kamuya
sat¨∆ veya kiralama yoluyla da·¨t¨lmas¨ hakk¨n¨n münhas¨ran telif hakk¨ sahibine ait olmas¨. Di·er telif haklar¨ndan ayr¨ olarak, da·¨t¨m hakk¨; eserin kopyalar¨n¨n,
kanuni yoldan ço·alt¨lm¨∆ olsun ya da olmas¨n, “ilk
sat¨∆ doktrini” durumu d¨∆¨nda transferiyle ihlal edilmi∆
olur. (BKZ. ¿LK SATI≈ DOKTR¿N¿)
ESER SAH¿PLER¿ (telif hakk¨) Telif hakk¨ verilebilen
bir eserin, esere ayr¨ ayr¨ yapt¨klar¨ katk¨lar¨ birle∆tiren
yarat¨c¨lar¨. Ortak eser sahibiyetinde, ortaya konan
eserin telif haklar¨ üzerinde ortak sahibiyet söz konusudur. Bir telif hakk¨n¨n sahipleri “ortak malik” olarak
kabul edilir ve her birinin, di·er hak sahiplerine kar¨
aktar¨lmak kaydÿla eserin kullan¨m¨na izin vermek
üzere birbirlerinden ba·¨ms¨z haklar¨ bulunur.
DENKL¿K DOKTR¿N¿ (patent) Bir ürün ya da sürecin,
tam anlamÿla ihlal niteli·i ta∆¨masa bile, bir patentli
bulu∆ ya da süreçle ayn¨ önemli i∆levi yine önemli
derecede benzer bir sonuç elde etmek için kullanmas¨
halinde istem yorumu kural¨.
DERLEME (telif hakk¨) Daha önceden mevcut materyallerin bir araya getirilmesiyle olu∆turulmu∆, telif
hakk¨ verilebilir eser. Derleme, materyalin içeri·inde
herhangi bir de·i∆ikli·e gitmeksizin, bunlar¨n seçiminde ve düzenlenmesinde en az derecede de olsa orjinallik göstermelidir.
FAYDA (patent) Patentli bir bulu∆un faydal¨ olmas¨.
Patent verilebilmesi için bir bulu∆un i∆ler durumda,
kullan¨labilir olmas¨ ve toplum için “faydal¨” bir
i∆levinin bulunmas¨ gerekir.
F¿K¿R-¿FADE ¿K¿L¿Ê¿ (telif hakk¨) Telif hakk¨n¨n
bir fikri korumad¨·¨ yönündeki temel kural: telif hakk¨
sadece bir fikrin belirli ifadelerini koruma alt¨na al¨r.
DÜNYA F¿KR¿ MÜLK¿YET ÖRGÜTÜ (WIPO) (uluslararas¨) Birle∆mi∆ Milletler Sistemi’nin 16 ihtisas kurulu∆undan biri. Merkezi ¿sviçre’nin Cenevre kentinde
bulunan WIPO 1967’de kurulmu∆tur ve fikri mülkiyetin
dünya çap¨nda korunmas¨n¨ geli∆tirmekten sorumludur.
WIPO, bu sorumlulu·u; ülkeler aras¨nda fikri mülkiyet
konusunda i∆birli·ini te∆vik edip, de·i∆ik “birlikler”i ve
çok tarafl¨ anla∆malarla kurulmu∆ olan di·er antla∆ma
te∆kilatlar¨n¨ yöneterek, geli∆mekte olan ülkeler için örnek kanunlar haz¨rlayarak yerine getirir.
F¿KR¿ MÜLK¿YET (patent – ticari marka – haks¨z
rekabet – telif hakk¨ – ticari s¨rlar – manevi haklar)
Ticari de·eri bulunan ve bir mülkiyet hakkÿla ayn¨
korumaya tabi olan, insan zihninin yarat¨c¨ fikir ve
ifadeleri. Fikri mülkiyet haklar¨n¨ koruman¨n temel
yasal yollar¨ telif hakk¨, patent ve ticari markad¨r.
Fikri mülkiyet haklar¨,sahiplerine mülklerini kimin
kullanaca·¨na karar verme ve mülklerinin izinsiz kullan¨m¨n¨ men etme imkanlar¨n¨ verir.
DÜNYA T¿CARET ÖRGÜTÜ (DTÖ) (uluslararas¨
ticaret – fikri mülkiyet) DTÖ ülkeler aras¨ndaki ticari
kurallarla ilgilenen uluslararas¨ bir kurulu∆tur.
DTÖ’nün temelinde, dünyan¨n ticaretle u·ra∆an ülkelerinin büyük bölümü taraf¨ndan müzakere edilip, imzalanan anla∆malar bulunmaktad¨r. Bu belgeler, uluslararas¨ ticaretin temel hukuki kurallar¨n¨ sa·lamaktad¨r.
DTÖ’nun üç temel amac¨, ticaretin mümkün oldu·unca
serbest ∆ekilde yap¨lmas¨n¨ sa·lamak, ticaret müzakere-
GAYR¿ MADD¿ UNSURLAR (ticari marka) Bir müessesenin veya mal ya da hizmet grubunun, somut
varl¨klar¨ndan ziyade ticari itibar¨n¨ yans¨tan de·eri.
Gayri maddi unsurlar¨ sa·lam olan bir müessese; tüm
maddi varl¨klar¨n¨ yitirse de itibar¨n¨ (gayri maddi
varl¨klar¨n¨) koruyabilir. Bir ticaret veya hizmet marka38
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 39
¿HLALE ¿≈T¿RAK (patent-ticari marka- telif hakk¨)
Bir ki∆inin, ba∆ka biri taraf¨ndan gerçekle∆tirilen do·rudan fikri mülkiyet hakk¨ ihlali fiiline i∆tirak etmesiyle
olu∆an dolayl¨ fikri mülkiyet hakk¨ ihlalidir. Örne·in
marka hakk¨ ihlaline i∆tirak; bir mal¨n üreticisinin,
distribütörlerine, mal¨ ba∆ka bir üreticinin malÿm¨∆
gibi da·¨tmalar¨ için yard¨m etmesi veya onlar¨ bu yönde te∆vik etmesiyle olu∆ur.
s¨, bir müessesenin gayri maddi unsurlar¨n¨n sembolü
oldu·undan, marka h¨rs¨zl¨·¨ gayri maddi varl¨klar¨n
çal¨nmas¨ niteli·indedir.
GÖRSEL-¿≈¿TSEL ESER (telif hakk¨) Birbirine ba·l¨,
seri ∆ekilde sunulan ve bir makine vas¨tasÿla gösterilmesi tasarlanan görüntüler içeren telif hakk¨ edilebilir
bir eser ve böyle bir esere ba·l¨ tüm sesler. Görsel-i∆itsel eser için; sat¨∆ sunumlar¨nda, derslerde veya bir
müzeye giri∆te kullan¨lan slayt gösterisi genel bir örnek
olarak verilebilir.
HAKLI KULLANIM (telif hakk¨-ticari marka) Bir telif
hakk¨ ya da marka ihlali suçlamas¨na kar∆¨ savunma.
Telif haklar¨ konusunda, ABD mahkemeleri hakl¨
kullan¨m olup olmad¨·¨n¨ belirlemek için dört etkeni
göz önünde bulundururlar: ihtilafl¨ kullan¨m¨n amaç
ve özelli·i; telif hakk¨ verilen eserin içeri·i; kullan¨lan
k¨sm¨n bütün olarak eserle ilintisi ve bunun eserin
piyasadaki durumu ya da eserin de·eri üzerindeki
etkisi. Markalar için ise, ikincil kullan¨c¨; tan¨mlay¨c¨,
co·rafi olarak tan¨mlay¨c¨ ya da ki∆isel bir ismi ticari
marka anlam¨nda de·il, sadece mal veya hizmetlerinin
co·rafi kökenini belirtmek veya i∆ sahibi ki∆iyi göstermek için kulland¨·¨n¨ ispat etmelidir.
J. Burns 27 Haziran
1911’de patent
alabilmek için çe∆itli
mekanizmalar¨ ve
para∆üt kavram¨n¨n
i∆leyi∆ini gösteren
bir çizim sundu.
Çizim mucidin yan¨
s¨ra avukat¨ ve
tan¨klar¨ taraf¨ndan
da imzaland¨.
¿HT¿LAS (haks¨z rekabet) Bir ki∆i ya da firman¨n,
ba∆kas¨na ait olan ve patent, telif hakk¨ veya ticari
marka hukuku veya ba∆ka türden bir geleneksel münhas¨r hak teorisiyle korunmayan bir yarat¨s¨n¨ sahiplendi·i
bir tür haks¨z rekabet.
¿CRA (telif hakk¨) Telif hakk¨ verilen bir eserin, gösterinin radyo veya televizyondan yay¨nlanmas¨n¨ ve bu
yay¨n¨n al¨nmas¨n¨ da içeren ∆ekilde, çal¨nmas¨, sahnelenmesi (dans), oynanmas¨. Telifli bir eseri halka aç¨k
∆ekilde icra etme hakk¨, resim ve heykel eserleri ile ses
kay¨tlar¨ haricindeki tüm telifli eserler için mevcuttur.
¿K¿NC¿L ANLAM (ticari marka) Bir ticaret ya da hizmet
markas¨ için, mü∆terilerin belirli bir mal ya da hizmet
markas¨ ile özde∆le∆tirdikleri anlam. Kendilinden ay¨rt
edici olmayan ticari sembollerin, ticaret ya da hizmet
markas¨ olarak korunabilmesi için ay¨rt edicilik kazanmas¨ gereklidir. Bu sonradan edinilen ay¨rt edilme
özelli·i “ikincil anlam” olarak bilinmektedir; çünkü
kelimenin ilk anlam¨ndan sonra kazan¨lm¨∆t¨r. “En ¿yi”
sözü süt için tan¨mlay¨c¨ olmakla beraber ay¨rt edici
de·ildir. As¨l anlam bununla nitelenen sütün iyi oldu·udur. “En ¿yi Süt” ad¨nda bir ürün için münhas¨r ticari
marka haklar¨n¨n al¨nmas¨ için, bu sözcü·ü kullanan
sat¨c¨n¨n bunu “EN ¿Y¿” markal¨ tüm sütlerin tek bir
ticari kaynaktan geldi·ini anlatacak ∆ekilde ikincil
anlam¨ ile kullanmas¨ gerekir.
HAKSIZ REKABET (genel fikri mülkiyet) Kanunun
haks¨z gördü·ü ve zarar görene ∆ikayet hakk¨ do·uran
ticari davran¨∆. Marka ihlali uzun süre haks¨z rekabet
olarak dü∆ünülmü∆tür. Haks¨z rekabetin tan¨nan di·er
hukuki kategorileri; aldat¨c¨ reklam, ticaret yoluyla
hakaret, ticari bir s¨r¨n ihlali, aleniyet hakk¨n¨n gasp¨
ve ihtilast¨r.
H¿ZMET MARKASI (ticari marka) Bir ürün yerine, otel
ve restoran hizmetleri, sat¨∆ hizmetleri, yat¨r¨m hizmetleri vb hizmetleri tan¨mlamak ve ay¨rt etmek için kullan¨lan sözcük, slogan, tasar¨m, resim ya da di·er semboller.
¿LK BA≈VURU (patent-ticari marka) Patentler için
öncelik belirlemede mucitlerin hangisinin bulu∆u önce
yapt¨·¨n¨ de·il, hangisinin önce ba∆vurdu·unu dikkatte
alan kural. Bu kural ABD d¨∆¨nda dünyan¨n hemen
hemen tüm devletlerince kabul edilmi∆tir. Markalarda,
bir markay¨ tescil etmek için yap¨lan ba∆vurular¨n
çat¨∆mas¨ durumunda öncelik sorunu, sonra ba∆vuran
ki∆inin muhtemel muhalefetine kar∆¨, ilk yap¨lan ba∆vurunun yay¨nlanmasÿla çözümlenir. Birle∆ik Devletlerde
marka sahibiyeti, ba∆vuruyu kimin önce yapt¨·¨na göre
de·il, markay¨ kimin önce kullanm¨∆ oldu·unagöre
belirlenir. Ancak yeni “kullanma niyeti sistemi”nde
tescil ba∆vurusu, bir markan¨n gerçek anlamdakullan¨lmaya ba∆lanmas¨ndan önce yap¨labilir. (BKZ.
KULLANMA N¿YET¿ BA≈VURUSU)
¿HLAL (genel fikri mülkiyet) Bir münhas¨r fikri mülkiyet hakk¨na tecavüz. Bir faydal¨ patentin ihlali; patentli
ürün ya da sürecin yap¨m¨, kullan¨m¨ veya sat¨lmas¨n¨
içerir. Tasar¨m patentinin ihlali; bir tasar¨m¨n, s¨radan
bir gözlemci için mevcut tasar¨mla önemli derecede
benzerlik göstermesi ve bu benzerli·in gözlemciyi
o ürünü di·eri zannederek almaya te∆vik etmesi amac¨n¨ ta∆ÿan üretimi içerir. Bir markan¨n ihlali; bir ba∆kas¨na ait markan¨n aldatma, karma∆a yaratma veya
di·erlerini yan¨ltma maksadÿla izinsiz kullan¨m¨ ya
da taklidini kapsar. Telifin ihlali ise; telif hakk¨ ba∆kas¨na ait olan bir eserin ço·alt¨lmas¨, uyarlanmas¨,
da·¨t¨m¨ veya halka aç¨k yerlerde icras¨n¨ veya sergilenmesini içerir.
39
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 40
¿LK BULU≈ (patent) Patent önceli·ini, bulu∆ için
patent ba∆vurusunu kimin yapt¨·¨na göre de·il, bulu∆u
önce kimin yapt¨·¨na göre belirleyen kural. Bu kural
ABD’de uygulanmaktad¨r.
KULLANIM ALANI KISITLAMASI (genel fikri mülkiyet haklar¨ – anti-tröst) Bir fikri mülkiyet lisans¨nda,
lisans sahibini lisansl¨ mülkü sadece belirli bir ürün ya
da hizmet pazar¨nda kullanmak üzere s¨n¨rlayan hüküm.
¿LK SATI≈ DOKTR¿N¿ (telif hakk¨) Bir telif hakk¨
sahibinin eserinin kopya veya ses kay¨tlar¨n¨n da·¨t¨m¨
üzerindeki münhas¨r hakk¨na istisna olu∆turan durum.
Bu ilkeye göre telif hakk¨ sahibi bir kitab¨n kopyas¨n¨
satma hakk¨na sahiptir; ancak o kopyan¨n sonraki el
de·i∆tirmellerini kontrol edemez. (BKZ. DAÊITIM
HAKKI)
KULLANMA N¿YET¿ BA≈VURUSU (ticari marka)
ticari marka federal tescilinde, markay¨ belli hizmet
ve mallarda kullanmak üzere niyet belirtmeye dayanan
ve 1989 y¨l¨ndan bu yana Birle∆ik Devletlerde kullan¨lan tercihe ba·l¨ ba∆vuru yöntemi.
¿≈LEVSELL¿K (patent-ticari marka-telif hakk¨) Tasar¨m¨n, ürüne daha iyi bir görünüm verme ya da ticari
kayna·¨n¨ gösterme yerine, ürünün amac¨na daha iyi
hizmet etmesini amaçlayan yönü.
JENER¿K ¿S¿M (ticari marka) “Ki∆isel bilgisayar” ya
da “cep telefonu” örneklerinde oldu·u gibi ço·u ki∆inin
belirli bir ürün veya hizmet s¨n¨f ya da kategorisini
adland¨rmak için kulland¨·¨ sözcük. Jenerik bir isim hiç
kimse taraf¨ndan marka olarak tescil edilemez.
J. W. Ruff, belki de
J. Burns’ün fikrinden
esinlenerek (önceki
sayfada yer alan
çizime bak¨n¨z),
23 Eylül 1924’te
kendi kendine aç¨lan
para∆üt için patent
ald¨.
KAMUSAL ALAN (genel fikri mülkiyet) Herhangi bir
fikri mülkiyet ∆ekliyle korunmayan bulu∆, yarat¨c¨ eser,
ticari sembol ya da ba∆ka herhangi bir yarat¨n¨n
durumu. Kamusal oalanda oldu·u belirlenen unsurlar
herkesin kopyalamas¨ ve kullan¨m¨na aç¨kt¨r. Bu unsurlar¨n kopyalanmas¨ yaln¨zca ho∆ görülmemekte, ayn¨
zamanda rekabet sürecinin gere·i olarak te∆vik de edilmektedir. (BKZ. KOPYALAMA; F¿KR¿ MÜLK¿YET)
L¿SANS (patent-ticari marka-telif hakk¨) Bir fikri
mülkiyet hakk¨n¨ belirli bir süre, ba·lam, pazarlama
yöntemi veya toprak parças¨nda kullanmak üzere
verilen izin. Fikri mülkiyet hukukunda “münhas¨r
lisans”larla “münhas¨r olmayan lisanslar” aras¨nda
önemli farkl¨l¨klar vard¨r. Bir münhas¨r lisans yaln¨zca
belirli bir alanda “inhisari”d¨r; o lisans¨ veren taraf¨ndan verilen tek lisans de·ildir. Münhas¨r lisans verilirken, lisans veren, münhas¨r lisans¨n kapsad¨·¨ alanda
bir ba∆kas¨na ayn¨ haklar¨ içeren lisans vermeyece·ine
söz verir. Münhas¨r olmayan bir lisansta ise zilyetlik
yine lisans¨ verende kal¨r. Patent lisans¨, patentin temliki seviyesine varmayan bir hak devridir. Bir ticari
marka ya da hizmet markas¨, ancak lisans¨ veren, lisans
alan taraf¨ndan lisansl¨ marka alt¨nda sat¨lan mal veya
hizmetlerin kalite ve içeri·ini kontrol edebiliyorsa
geçerli olur. Telif hakk¨ hukukunda, münhas¨r lisans
sahibi, belirli bir telif hakk¨na sahiptir ve lisansl¨ hakk¨n ihlaline kar∆¨ dava açabilir. Eser sahibi de·i∆ik
haklar için de·i∆ik ki∆ilere çe∆itli lisanslar verebilir,
ancak bir eser için daima tek bir telif hakk¨ vard¨r.
MANEV¿ HAKLAR (telif hakk¨ – eser sahibi haklar¨)
Eser sahiplerinin, telif hakk¨ hukukunda tan¨nanlar¨n
ötesinde, baz¨ Avrupa devletleriyle di·er devletlerin
hukuk sistemlerinde tan¨nan belirli haklar¨. Manevi
haklar genellikle üç kategoriye ayr¨l¨r: eser sahibinin,
eserin sahibi olarak an¨lma hakk¨; ba∆kalar¨n¨n yan¨lt¨c¨
∆ekilde eser sahibi olarak an¨lmas¨n¨ önleme hakk¨
ve isminin kendisine ait olmayan bir eserin sahibi
olarak kullan¨lmas¨n¨ önleme hakk¨; eser sahibinin
eserinin bir parças¨n¨n ç¨kar¨lmas¨n¨ önleme hakk¨ ve
kendi görü∆lerini art¨k yans¨tmayan bir eseri da·¨t¨mdan
çekme hakk¨.
“KNOW-HOW” (ticari s¨r) Bir ki∆inin belli bir görevi
yapmas¨n¨ ya da belli bir aleti ya da süreci kullanmas¨n¨ sa·layan bilgi.
KOPYA (telif hakk¨) ¿sim olarak, ses haricindeki telif
hakk¨ verilebilen bilgileri tespit eden veya içeren
materyaller; fiil olarak, kopyalama eylemi.
KOPYALAMA (telif hakk¨-patent-ticari marka) Telif
hakk¨ hukukunda “kopyalama”, birbirinden ayr¨ ancak
ayn¨ zamanda birbiriyle ili∆kili iki kavram¨ temsil
eder. Telif hakk¨ ihlalinin olabilmesi için, “kopyan¨n”,
telif hakk¨ verilen bir esere önemli ∆ekilde benzemesi
ve rastgele ba·¨ms¨z bir üretim veya telif hakk¨ verilen
eserle ayn¨ kaynaktan al¨nm¨∆ olmak yerine telif hakk¨
verilen eserin kendisinden kopyalanm¨∆ olmas¨ gerekir.
Telif hakk¨ ihlalinin hukuki standartlar¨, patent ve
marka standartlar¨ndan farkl¨d¨r; patent ve marka
standartlar¨ kopyalaman¨n ispat¨n¨ gerektirmez.
40
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 41
“REVERSE ENGINEERING” (ticari s¨r) Halka malolmu∆ bir üründen yola ç¨k¨larak, ürünün neden yap¨lm¨∆
oldu·unu, nas¨l i∆ledi·ini ve nas¨l üretildi·ini tespit
eden teknik bilgi edinme yöntemi. Bu yöntem, teknik
veriyle ba∆layan ve onlar¨ bir ürün üretmek için kullanan al¨∆¨lagelmi∆ mühendislik çal¨∆malar¨na ters yöne
seyreder. “Reverse eengineering” ile elde edilen ürün
ya da di·er türlü malzeme me∆ru yoldan ele geçirilmi∆se, süreç hukuki ve me∆rudur.
MÜZ¿KAL ESER (telif hakk¨) Ses notalar¨ ∆eklinde
ifade edilen ve telif hakk¨ verilebilen eser. Bir müzikal
eser “kopya” (örne·in, nota partisyonu) veya “ses kayd¨” (örne·in, kompakt disk veya manyetik bant) olarak
s¨n¨fland¨r¨lan fiziksel nesnelerde tespit edilebilir.
Bir bestecinin eseri, müzikal eser telif hakkï kapsam¨na girer; ancak bu eserin tesbiti ses kayd¨ telif hakk¨
kapsam¨ndad¨r.
ÖNEML¿ DERECEDE BENZERL¿K (telif hakk¨) Telif
hakk¨ verilen bir eserle ikinci bir eser aras¨nda, telif
hakk¨ verilen eserin ikinci eser taraf¨ndan ihlale u·rad¨·¨n¨ göstermeye yetecek kadar benzerlik bulunmas¨.
Telif hakk¨ ihlali için tam anlamÿla sözcü·ü sözcü·üne
ya da sat¨r¨ sat¨r¨na benzerlik bulunmas¨na gerek
yoktur. Bunun yerine, ABD Mahkemeleri, geçerlili·in
ve kopyalaman¨n ispatÿla birlikte, telif hakk¨ ihlalini
do·uran benzerlik düzeyini tan¨mlayan “önemli derecede benzerlik” kavram¨n¨ seçmi∆lerdir.
SAHTEC¿L¿K (ticari marka) Gerçek bir markan¨n kas¨tl¨ ve bilerek yap¨lm¨∆ kopyas¨n¨ içeren ürünün üretilmesi ya da sat¨lmas¨ fiili. “Sahte marka” gerçek markayla
tamamen ayn¨d¨r ya da ona önemli ölçüde benzerlik
gösterir. Sahte mallar s¨kl¨kla, görünü∆ü ve yap¨l¨∆¨
itibariyle tutulan ürünleri taklit eder ve tüketicileri
gerçek ürünü ald¨klar¨na inand¨rmay¨ amaçlar.
SATI≈A ÇIKARMA (patent) Bulu∆ sahibinin, bulu∆u
içeren bir ürünün piyasaya sürülmesinden itibaren bir
y¨l içinde patent ba∆vurusu yapmamas¨ halinde patent
alamamas¨ durumu.
ORTAK BULU≈ SAH¿PLER¿ (patent) Tek bir bulu∆
üzerinde bulu∆ süresince birlikte çal¨∆an iki ya da daha
fazla ki∆i.
SES KAYIT ORTAMI (telif hakk¨) Sinema filminin
ses ku∆a…¨ haricindeki telif hakk¨ verilebilen sesleri
saklayan ya da sabitleyen, ses band¨, kompakt disk,
ses saklayan bilgisayar çipleri vb benzeri nesneler.
“PASSING OFF” (ticari marka) (1) Belli bir grup mala
ait markan¨n bir ba∆kas¨n¨ ikamesi. (2) ¿hlal edenin
bilerek al¨c¨lar¨ yan¨ltma ya da kand¨rma niyeti ta∆¨d¨·¨
ticari marka ihlali. (3) Kand¨rma konusunda kan¨t bulunamamas¨na ra·men ak¨l kar¨∆t¨rma unsurunun sabit
oldu·u ticari marka ihlali. (4) ¿ngiliz hukukunun geçerli
oldu·u ülkelerde, tescilli ticari marka hukuku haricinde, genellikle benzer bir marka kullanarak rakibinkilere
benzer mal ya da hizmetler ile hatal¨ temsili içeren
ve genel hukuk kapsam¨nda yasad¨∆¨ say¨lan haller.
SES KAYDI (telif hakk¨) Ses kay¨t ortam¨na kaydedilmi∆ seslerden olu∆an telif hakk¨ verilebilen eser kategorisi.
SÜRE (patent-ticari marka-telif hakk¨-ticari s¨r) Bir fikri
mülkiyet hakk¨n¨n geçerli oldu·u dönem ya da zaman
aral¨·¨. Örne·in, ABD’de bir bulu∆ için verilen patentin
süresi, patent ba∆vurusunun yap¨ld¨·¨ tarihten itibaren
20 y¨ld¨r; bitki patentleri için de süre ayn¨d¨r. ABD’deki
telif haklar¨ için ise süre telif hakk¨ sahibinin ölümünden itibaren 70 y¨l daha devam eder. Ticari s¨r niteli·i
ta∆ÿan bilgiler için ise koruma, bilgiler gizli kald¨·¨
sürece devam eder.
PATENT (patent) Bir mucide bulu∆unun ba∆kalar¨
taraf¨ndan yap¨lmas¨n¨, kullan¨lmas¨n¨ ya da sat¨lmas¨n¨
men etmek üzere federal hükümet taraf¨ndan verilen
hak. Birle∆ik Devletlerde üç tür patent vard¨r: ürün
ya da süreçlerin i∆levsel yönlerine ili∆kin fayda patenti,
faydal¨ nesnelerin tasar¨m¨na ili∆kin tasar¨m patenti
ve canl¨ bir bitkinin yeni bir çe∆idine verilen bitki
patenti. Patentler fikirleri de·il; sadece teknolojik kavramlar¨ uygulayan yap¨ ve yöntemleri korur. Tüm patent
türleri; ba∆kalar¨n¨, detayl¨ olarak tan¨mlanm¨∆ bir
teknoloji, endüstriyel tasar¨m veya bitki çe∆idi alan¨ndan men etme hakk¨n¨ içerir. Bu hakka kar∆¨l¨k olarak,
mucit bulu∆unu, ba∆kalar¨n¨n bulu∆u anlay¨p teknolojinin geli∆tirilmesinde kullanmas¨ için tüm ayr¨nt¨larÿla
kamuoyuna aç¨klamak zorundad¨r. Patent süresi sona
erdi·inde, kamunun bulu∆u kullanma ve kullan¨m için
tam aç¨klama alma hakk¨ do·ar.
SÜREÇ ¿STEM¿ (patent) Ürünün yap¨s¨n¨ içeren ürün
ya da cihaz isteminin aksine, bulu∆un, izlenecek ad¨mlar¨ takip ederek yap¨ld¨·¨ yöntemi kapsayan patent
istemi.
TAKL¿T (patent – ticari marka – telif hakk¨) Patent,
marka, ticari görünüm ya da telifle korunan bir ürün
ya da eserin t¨pat¨p kopyas¨.
41
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 42
TEML¿K (patent-ticari marka-telif hakk¨) Fikri mülkiyet
alan¨nda haklar¨n devri. Örne·in bir patentin temliki,
al¨c¨n¨n patent sahibi unvan¨n¨ almas¨na yeterli bir hak
devri ∆eklinde gerçekle∆ir. Temlik patent üzerindeki
tüm inhisar haklar¨n¨n, veya bölünmemi∆ bir k¨sm¨n
(örne·in % 50’lik hisse) veya belirli bir yerdeki (örne·in, Birle∆ik Devletler’de belirli bir bölgedeki) haklar¨n
devri ∆eklinde olabilir. Bunlardan daha az hak devri
“lisans” devri olarak görülür. (BKZ. L¿SANS; GAYR¿
MADD¿ UNSURLAR)
TAMAMLAYICI TESC¿L (ticari marka) Tescil edilebilir marka statüsü ∆artlar¨na uymayan, ancak ikincil
anlam kazand¨klar¨nda marka statüsünü elde edebilecek sözcük, sembol, ticari ambalaj görünümü, ürün ya
da kap ∆ekli veya sloganlar¨n tescili. (BKZ. ¿K¿NC¿L
ANLAM)
TANIMLAYICI MARKA (ticari marka) Bir mal veya
hizmeti, amac¨, boyut veya rengi, kullan¨c¨ s¨n¨f¨ ya
da kullan¨c¨lar üzerindeki nihai etkisi gibi kullan¨mÿla
ba·lant¨l¨ olarak tan¨mlayan bir sözcük, resim veya
di·er semboller. Tan¨mlay¨c¨ bir sembolün mutlaka
ay¨rt edici olmas¨ gerekmez; koruma veya tescil amaçl¨
geçerlili·inin kabul edilmesi için “ikincil anlam” olarak
bilinen, sonradan kazan¨lm¨∆ bir ay¨rt edicili·i olmas¨
gerekir. (BKZ. ¿K¿NC¿L ANLAM; ÇAÊRI≈TIRICI
MARKA)
TASARIM PATENT¿ (patent) Yeni, orjinal ya da
aç¨klanmam¨∆ bir endüstriyel tasar¨ma hükümet taraf¨ndan verilen münhas¨r haklar. Tasar¨m patenti, ba∆kalar¨n¨n patentli tasar¨ma çok benzeyen tasar¨mlar¨ yapmalar¨n¨, kullanmalar¨n¨ ya da satmalar¨n¨ men eder.
Tasar¨m patenti tasar¨m¨ ∆ekil aç¨s¨ndan kapsar; i∆levsel
yönler ise fayda patentinin kapsam¨ndad¨r. Tasar¨m
patenti ve fayda patenti, bir otomobil veya bir lamba
gibi ayn¨ nesnenin de·i∆ik yönlerini kapsayabilir.
23 A·ustos 1927’de,
P. Bunevac’a öncekilerden kullan¨c¨n¨n
alete as¨l¨ olmas¨
yerine aleti gerçek
anlamÿla giymesi
aç¨s¨ndan farkl¨l¨k
gösteren bir bulu∆
olan para∆üt giysisi
için patent verildi.
T¿CAR¿ GÖRÜNÜM (ticari marka) Bir ürün ya da
kab¨n görünümü veya ∆ekli, bir kitap ya da derginin
kapa·¨, veya bir otomobilin ay¨rt edici ve tan¨nabilen
∆ekli gibi, ürünün veya hizmetin paketlendi·i unsurlar¨n
bütünü. Bu unsurlar bir araya gelerek mü∆terilere
sunulan görsel imaj¨ olu∆turur ve bir marka türü ya
da tan¨mlay¨c¨ men∆e sembolü olarak yasal münhas¨r
haklar kapsam¨na al¨nabilirler.
T¿CAR¿ ¿S¿M (ticari marka) Mal veya hizmetleri ay¨rt
etmek ve tan¨mlamak amac¨ ile kullan¨lan markalara
kar∆¨l¨k; ∆irketleri, ortakl¨klar¨ ve müesseseleri ay¨rt
etmek ve tan¨mlamak için kullan¨lan sembol.
T¿CAR¿ MARKA (ticari marka) 1. Mallar¨ ay¨rt etmek
ve tan¨mlamak için kullan¨lan sözcük, slogan, tasar¨m,
resim, ya da ba∆ka herhangi bir sembol. 2. Ticari marka, hizmet markas¨, topluluk markas¨, sertifika markas¨,
ticari isim ya da ticari görünüm olarak hukuki statü
elde etme ∆artlar¨n¨ haiz; bir sözcük, tasar¨m ya da ürün
veya kab¨n ∆eklini kapsayan herhangi bir tan¨mlay¨c¨
sembol. Markalar bir sat¨c¨n¨n mallar¨n¨ tan¨mlarlar
ve onlar¨ di·erleri taraf¨ndan sat¨lanlardan ay¨r¨rlar.
Markalar markay¨ ta∆ÿan tüm mallar¨n tek bir kaynaktan geldi·ini veya tek bir kaynak taraf¨ndan kontrol
edildi·ini ve e∆it kalite seviyesinde oldu·unu gösterir.
Markalar ayr¨ca reklam, promosyon ve mal¨n sat¨∆¨na
yard¨m i∆levi de görürler. Bir kimse, bir marka hakk¨nda kaynak, ba·lant¨, veya destek konular¨nda ak¨l
kar¨∆¨kl¨·¨ yarat¨rsa, ticari markay¨ ihlal etmi∆ olur.
TEKN¿Ê¿N B¿L¿NEN DURUMU (patent) Bir bulu∆un
a∆ikar olmamas¨ ve yeni olmas¨n¨ tespitte kullan¨lan
ve bu ∆ekilde patent verilebilirli·ini belirleyen mevcut
teknolojik bilgi bütünü.
TEKN¿KTE GENEL UZMANLIK (patent) Bulu∆la ilgili
teknoloji alan¨nda herhangi bir mühendis, biliminsan¨
ya da tasar¨mc¨n¨n sahip oldu·u teknik bilgi, deneyim
ve uzmanl¨k düzeyi.
TEKN¿KTE ÖZELLE≈M¿≈ UZMANLIK (patent) Bir
bulu∆un yap¨ld¨·¨ belirli bir teknolojik alanda ola·an
yetkinlik seviyesi. (BKZ. A≈¿KARLIK)
T¿CAR¿ SIR (ticari s¨r) Ticarette genel olarak bilinmedi·i için gizli kalmas¨na belirli çaba sarf edilen ve
de·erli olan ticari bilgi. Bu tür gizli bilgiler, bilgiye
uygun olmayan yollardan veya gizlili·i ihlal ederek
eri∆enlere kar∆¨ koruma alt¨ndad¨r. Ticari bir s¨rr¨n
ihlali bir haks¨z rekabet türüdür.
TEL¿F HAKKI (telif hakk¨) Bir eserin yarat¨c¨s¨na
hükümet taraf¨ndan, ba∆kalar¨n¨n o eseri ço·altmas¨,
uyarlamas¨, da·¨tmas¨, halka aç¨k olarak çalmas¨ ya
da göstermesini önlemek için verilen münhas¨r hak.
Telif hakk¨ soyut bir fikri de·il, bir fikrin somut ifadesini koruma alt¨na al¨r. Geçerli olabilmesi için telif hakk¨
verilen eserin orjinal olmas¨ ve bir ∆ekilde yarat¨c¨l¨k
ta∆¨mas¨ gerekmektedir.
TOPLULUK MARKASI (CTM) (ticari marka -uluslararas¨) Avrupa Toplulu·u Marka Tescil Bürosu taraf¨ndan
yap¨lan ve toplulu·a üye ülkelerde geçerli olan marka
tescili.
42
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 43
TÜREV ESER (telif hakk¨) Önceden mevcut olup,
herhangi bir ∆ekilde de·i∆tirilen, yo·unla∆t¨r¨lan veya
ekleme yap¨lan eser.
ÜRÜN ¿STEM¿ (patent) Ürünün üretilme yöntemi ya
da sürecini kapsayan süreç isteminin aksine, ürünün
yap¨, ayg¨t veya bile∆imini kapsayan patent istemi türü.
UYGULAMA (patent) Bulu∆ sürecinin, bulu∆u tamamlayan ve sonland¨ran fiziksel bölümü. Uygulamadan
sonra bulu∆ patent hukuku maksatlar¨ için haz¨r hale
gelir.
YAYIM (telif hakk¨ ) Bir eserin kopyalar¨n¨n ya da ses
kay¨tlar¨n¨n kamuya da·¨t¨m¨.
YEN¿LEME (ticari marka-telif hakk¨) Bir ticari marka
tescilinin ya da telif hakk¨n¨n süresinin uzat¨lmas¨.
ÜRÜN-SÜREÇ ¿STEM¿ (patent) Ürünün, yap¨ld¨·¨
sürecin tan¨mlanmas¨ ile istemini kapsayan patent
istemi türü. Ürün-Süreç türünde istem daha çok yeni
kimyasal bile∆iklerin tan¨mlanmas¨nda kullan¨l¨r; çünkü
bir çok yeni kimyasal madde, ilaç ve t¨bbi ve veteriner
ilaç ürünleri sadece yap¨l¨∆ süreçlerinin tarif edilmesiyle tan¨mlanabilir.
YEN¿L¿K (patent) Bir bulu∆un patent alabilmesi için
yerine getirilmesi gereken üç ∆arttan biri. Yenilik,
bulu∆un hiç bir unsurunun tekni·in bilinen durumunun
bir parças¨ olmamas¨ halinde geçerlidir.
■
Benjamin Oelsner; Palo Alto, California’da bulunan
Brobek, Phaleger & Harrison ∆irketinde avukatl¨k yapmaktad¨r.
43
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 44
F¿KR¿ MÜLK¿YETLE ¿LG¿L¿ B¿LG¿ KAYNAKLARI
A.B.D. DEVLET KURUMLARI
demeçleri; hat¨rlatmalar, ifadeler ve brifingler;
konular ve ülke hakk¨nda haberlerden olu∆an bir
dizi bilgi içermektedir.
Office of the United States Trade Representative
(Birle∆ik Devletler Ticaret Temsilcili·i Bürosu)
600 17th Street, S.W.
Washington, D.C. 20506 U.S.A.
Tel.: 202-586-8880
Faks: 202-395-3911
¿nternet: http://www.ustr.gov
¿nternet sitesi raporlar¨, konu∆malar¨, bas¨n
duyurular¨n¨ ve ticaretle ilgili konular üzerine bir
dizi doküman¨ içermektedir.
U.S. House of Representatives Internet Law Library
(A.B.D. Temsilciler Meclisi ¿nternet Hukuku
Kütüphanesi)
Internet: http://www.law.house.gov/105.htm.
¿nternet sitesi, fikri mülkiyet hakk¨nda genel
bilginin yan¨ s¨ra telif hakk¨, patent ve ticari marka
için ayr¨ bölümlere ba·lant¨ sa·lamaktad¨r.
U.S. Library of Congress
(A.B.D. Kongre Kütüphanesi)
United States Copyright Office
(A.B.D. Telif Hakk¨ Bürosu)
101 Independence Avenue, S.E.
Tel.: 202-707-8350
Internet: http://lcweb.loc.gov/copyright
¿nternet sitesi; s¨k sorulan sorular¨ ve Dünya Fikri
Mülkiyet Örgütü’nün dokümanlar¨n¨ içeren telif
hakk¨ ile ilgili bilgilerin yan¨ s¨ra “Copyright
Basics” (Telif Yasas¨n¨n Temelleri) ba∆l¨kl¨ bir
yay¨m¨ da sunmaktad¨r.
U.S. Department of Commerce
(A.B.D. Ticaret Bakanl¨·¨)
International Trade Administration
(Uluslararas¨ Ticaret ¿daresi)
14th Street and Constitution Avenue, N.W.
Tel.: 202-482-3809
Faks: 202-482-4281
¿nternet: http://www.ita.doc.gov/legal/ipr.html
¿nternet sitesi, A.B.D. fikri mülkiyet hakk¨ kanunlar¨, “Özel 301” uygulama faaliyetleri ve TRIPS
Anla∆mas¨ üzerine periyodik olarak güncelle∆tirilen
makaleleri içermektedir.
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
U.S. Department of Commerce
(A.B.D. Ticaret Bakanl¨·¨)
Patent and Trademark Office
(Patent ve Ticari Marka Bürosu)
Crystal Park
Arlington, Virginia 22202 U.S.A.
Tel.: 703-305-9300
¿nternet: http://www.uspto.gov/
¿nternet sitesi, kurallar,tavsiyeler, tan¨mlar,
ba∆vuru/sunum formlar¨, ücretler ve di·er fikri
mülkiyet bilgilerine eri∆im sa·lar.
European Patent Office
(Avrupa Patent Bürosu)
Erhardtstrasse 27
D-80331 Munich
Germany
Tel.: (+49 89 ) 22 99-0
Faks: (+49 89 ) 23 99-44 65
Internet: http://epo.co.at/epo
¿nternet sitesi; Avrupa Patent Bürosu hakk¨nda
genel bilgi, resmi yaz¨∆malar, bir patent bilgi
merkezi, ba∆vuranlar için bir araç-kutusu (toolbox)
ve patent bilgi ürünlerinden olu∆maktad¨r.
U.S. Department of State
(A.B.D. Devlet Bakanl¨·¨)
Bureau of Economic and Business Affairs
(Ekonomi ve Ticaret ¿li∆kileri Bürosu)
Office of Trade Policy and Programs
(Ticaret Politikas¨ ve Düzeni Bürosu )
2201 C Street, N.W.
Tel.: 202-647-1310
¿nternet: http://www.state.gov/www/issues/economic
¿nternet sitesi, güncel sorunlar taraf¨ndan
belirlenen ekonomi ve ticaretle ilgili konular; bas¨n
World Intellectual Property Organization
(Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü)
P.O. Box 18
CH-1211 Geneva 20, Switzerland
Tel.: +41-22 338 9111
Faks: +41-22 733 54 28
Internet: http://www.wipo.int
Internet sitesi; bu örgütün tarihi ve amaçlar¨n¨n
yan¨s¨ra üyelerinin bir listesini, idare etti·i
44
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 45
antla∆malar¨, anla∆ma yapan taraflar¨n veya imza
atanlar¨n listesini içermektedir.
1150 18th Street, N.W.
Suite 700
Washington, D.C., 20036 U.S.A.
Tel.: 202-872-5500
Faks: 202-872-5501
¿nternet: http://www.bsa.org
¿nternet sitesi, 65 ülkede izinsiz kullan¨m
uygulamas¨ program¨ ve hemen hemen tüm
uluslarda i∆lemekte olan korsanl¨k kar∆¨t¨ s¨cak
hatta sahip bir yaz¨l¨m endüstrisi örgütünün
çal¨∆malar¨ ile Ticari Yaz¨l¨m Birli·i bürolar¨n¨n
uluslararas¨ adreslerini içermektedir.
World Trade Organisation
(Dünya Ticaret Örgütü)
154 Rue De Lausanne
CH-1211 Geneva 21, Switzerland
¿nternet: http://www.wto.org
¿nternet sitesi, Dünya Ticaret Örgütü üzerine genel
bilgiye ek olarak mallar, hizmetler, çevre, geli∆me,
tart¨∆malar¨n çözümü gibi konular ile ilgili özel
bölümler içermektedir.
B¿RL¿KLER VE T¿CARET ÖRGÜTLER¿
American Intellectual Property Law Association
(Amerikan Fikri Mülkiyet Hukuku Birli·i)
200 Jefferson Davis Highway
Suite 203
Arlington, Virginia 22202 U.S.A.
Tel.: 703-415-0780
Faks: 703-415-0786
¿nternet: http://www.aipla.org
¿nternet sitesi; patentler, ticari markalar, telif
haklar¨, haks¨z rekabet ve fikri mülkiyetin di·er
sahalarÿla ilgili kanunlar¨ geli∆tirmeyi amaçlayan
bilgilerden olu∆maktad¨r.
Yoshiro Nakamatsu
ya da bilinen adÿla
Dr. NakaMats
disketlerin mucidi
ve gelmi∆ geçmi∆
herkesten daha fazla
say¨da patentin
(3000’den fazla)
sahibidir. Nakamatsu
1952’de disket için
henüz 23 ya∆¨nda
iken patent alm¨∆
ve ancak 1979’da
imtiyaz hakk¨
anla∆mas¨ imzalam¨∆t¨r.
International Intellectual Property Alliance
(Uluslararas¨ Fikri Mülkiyet Birli·i)
1747 Pennysylvania Avenue, N.W.
Tel.: 202-833-4198
Faks: 202-872-0546
¿nternet: http://www.iipa.com
¿nternet sitesi; Uluslararas¨ Fikri Mülkiyet Birli·i
(telif hakl¨ eserlerin uluslararas¨ düzeyde korunmas¨ ile ilgili iki ya da çok tarafl¨ çabalar¨ bulunan
A.B.D. telif hakk¨ temelli endüstrisini temsil eden
bir birle∆me ) ile ilgili bilgilerin yan¨ s¨ra ülke ve
konuya göre düzenlenmi∆, dünya çap¨nda korsanl¨k
üzerine raporlar¨ da içermektedir.
American Society of Composers, Authors,
and Publishers
(Amerikan Besteciler, Yazarlar ve Yay¨nc¨lar
Birli·i)
One Lincoln Plaza
New York, New York 10023 U.S.A
Tel.: 212-621-6000
Internet: http://www.ascap.com/
68.000’in üzerinde besteci, güfteci, söz yazar¨
ve müzik yay¨nc¨s¨n¨n üye oldu·u birli·in internet
sitesinde, lisans, telif hakl¨ eserlerin halka aç¨k
gösterime sunulmas¨ için hak sahibine ücretinin
ödenmesi yoluyla üyelerinin haklar¨n¨ korumay¨
amaç edinen bilgiler bulunmaktad¨r.
Motion Picture Association of America
(Amerikan Sinema Filmi Birli·i)
1600 Eye Street, N.W.
Washington, D.C. 20006 U.S.A
Tel.: 202-293-1966
¿nternet: http://www.mpaa.org
Bu örgütün ve onun sinema filmleri, ev videolar¨
ve televizyon endüstrisinin sesi gibi çal¨∆an
uluslararas¨ kar∆¨l¨·¨ the Motion Picture
Association’¨n (Sinema Filmleri Birli·i) internet
sitesi, Amerikan Sinema Filmleri Birli·i’nin
korsanl¨k kar∆¨t¨ çabalar¨ ve endüstriyi düzenleyen
kanun ve yönetmeliklerdeki yeri hakk¨nda bilgi
vermektedir.
Association of American Publishers, Inc.
(Amerikan Yay¨nc¨lar Birli·i)
1718 Connecticut Avenue, N.W., #700
Washington, D.C. 20009-1148 U.S.A.
Tel.: 202-232-3335
Faks: 202-745-0694
¿nternet: http://www.publishers.org
A.B.D kitap yay¨nc¨l¨·¨ endüstrisinin ba∆l¨ca
ticaret birli·inin internet sitesinde telif hakk¨
ve elektronik yay¨nc¨l¨kla ilgili bilgiler
bulunmaktad¨r.
Music Publishers Association
(Müzik Yay¨mc¨lar¨ Birli·i)
1353 River Road
Teaneck, New Jersey 07666 U.S.A
Tel.. 201-287-1324
Faks: 201-287-9226
¿nternet: http://wwwmpa.org
Telif hakk¨ kaynak merkezi arac¨l¨·ÿla, telif hakk¨
sorumlulu·unu art¨rmak için bu konuda bilgi
vermekte ve internetteki müzik bilgisi kaynaklar¨na
ba·lant¨ adresleri içermektedir.
Business Software Alliance
(Ticari Yaz¨l¨m Birli·i)
National Music Publishers Association
(Ulusal Müzik Yay¨mc¨lar¨ Birli·i)
45
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 46
F¿KR¿ MÜLK¿YETLE ¿LG¿L¿ B¿LG¿ KAYNAKLARI
711 Third Avenue
New York, New York 10017 U.S.A
Tel.: 212-370-5330
Faks: 212-953-2384
¿nternet: http://www.nmpa.org
Telif hakk¨ ve yeni teknoloji ile ilgili kanun yapma,
yasall¨k ve e·itim gibi konularla ilgilenen bu
birli·in internet sitesi telif hakk¨ ve lisans
hakk¨nda s¨k sorulan sorular¨ içermektedir.
Software Publishers Association
(Yaz¨l¨m Yay¨mc¨lar¨ Birli·i)
1730 M Street, N.W.
Suite 700
Washington, D.C. 20036-4510 U.S.A.
Tel.: 202-4520-1600
¿nternet: http://www.spa.org
¿nternet sitesi yaz¨l¨m korsanl¨·ÿla sava∆ hakk¨nda
bilgi içermektedir.
Yasal bilgi ve ba∆vuru kaynaklar¨ ile birlikte
kütüphaneler, barolar ve di·er hukuk okullarÿla
ile ilgili bilgi sunar.
20. yüzy¨l¨n ba∆¨nda,
F. A. Faught ve C. J.
Pilling yukar¨daki
patent çiziminde
gösterilen bir kan
bas¨nc¨ ölçüm ve
gösterim aleti üzerinde çal¨∆m¨∆,
Mart 1914’te patent
alm¨∆t¨r.
EÊ¿T¿M KURUMLARI (¿NTERNET S¿TELER¿)
Cornell University
(Cornell Üniversitesi)
http://www.law.cornell.edu:80/topics/copyright.html
A.B.D. telif hakk¨ kanunu üzerine kaynak
materyaller sa·lar.
Stanford University, Copyright and Fair Use
(Stanford Üniversitesi, Telif Hakk¨ ve Adil
Kullan¨m)
http://www.fairuse.stanford.edu/
Hükümler, adli görü∆ler, anla∆malar, mukaveleler
gibi temel materyaller ile; gündemdeki yasama
ve telif hakk¨ kanunu üzerine genel görü∆leri
içermektedir.
Stanford University, Legal Information Institute
(Stanford Üniversitesi, Yasal Bilgi Enstitüsü)
http://palimpsest.stanford.edu/bytopic/intprop
A.B.D. telif kakk¨ kanunu üzerine kaynak materyallerden olu∆maktad¨r.
University of California, Los Angeles, The UCLA
Online Inst¨tute for Cyberspace Law and Policy
(California Üniversitesi, Los Angeles, UCLA Siber
Uzay Hukuku ve Politikas¨ ¿çin Çevrim-içi Enstitü)
http://ww.gse.ucla.edu/iclp/hp.html
Bir siber uzay hukuku bibliyografyas¨ ve uzay hukuku ile ilgili son davalar¨ içerir.
University of Washington School of Law
The Center For Advanced Studies and Research
on Intellectual Property (CASRIP)
(Washington Üniversitesi Hukuk Okulu,
Fikri Mülkiyet Üzerine ¿leri Çal¨∆malar ve
Ara∆t¨rmalar Merkezi)
http://law.washington.edu/~casrip
CASRIP Program¨ ile ilgili bilgi ve CASRIP
ara∆t¨rmalar¨ ve fikri mülkiyetle ilgili di·er
faaliyetleri anlatan, bu konudaki geli∆melerden
haberdar eden ve y¨lda üç kez yay¨mlanan bir
gazeteyi içermektedir.
Franklin Pierce Law Center
(Franklin Pierce Hukuk Merkezi)
http://www.fplc.edu/pointbox.htm
Fikri mülkiyet kaynaklar¨, patentler, telif haklar¨,
ticari markalar, ticari s¨rlar ve bilgisayarlarla ilgili
bilgi için yüzlerce kaynak sa·lar.
Hal R. Varian’¨n “Bilgi Ekonomisi” Web Sitesi
http://www.sims.berkeleyt.edu/resources/infoecon/
index.html
Fikri mülkiyet hakk¨nda genel bilgi veren sitelerin
yan¨ s¨ra fikri mülkiyet politikas¨ ve hukuku,
endüstrideki olaylar, telif hakk¨, patent ve
süperda·¨t¨m ile ilgili özel olarak haz¨rlanan
sitelere de ba·lant¨lar içermektedir.
D¿ÊER
Intellectual Property Reference Library
(Fikri Mülkiyet Ara∆t¨rma Kütüphanesi)
http://www.servtech.com/~mobb/ref_govt.htm
Ba∆l¨ca A.B.D.devlet temsilciliklerinin fikri
mülkiyetle ilgili sitelerinin yan¨nda dünyan¨n di·er
bir kaç ülke ve bölgesindeki sitelere de ba·lant¨
sa·lar, bu sitelerdeki bilgiler hakk¨nda k¨sa
aç¨klamalar¨ içerir.
Harvard Information Infrastructure Project
(Harvard Bilgi Altyap¨s¨ Projesi)
http://www.ksg.harvard/edu/iip
Fikri mülkiyet, internet koordinasyonu ve
yönetimi,elektronik ticaret ve endüstri de dahil
olmak üzere bilgi altyap¨s¨ ile ilgili politikalar¨
geni∆ kapsaml¨ bir ∆ekilde belirlemek için
gerçekle∆tirilen Harvard Üniversitesi temelli bir
projeyi anlatmaktad¨r.
James W. Piper & Co. Patent Information Service
(James W. Piper & Co. Patent Bilgi Servisi)
http://www.piperpat.co.nz/organs.html
Dünyan¨n çe∆itli ülkeleri ve bölümlerindeki fikri
mülkiyet örgütlerini liste halinde içermektedir.
John Marshall Law School
(John Marshall Hukuk Okulu)
http://www.jmls.edu
46
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 47
F¿KR¿ MÜLK¿YET HAKKINDA EK OKUMALAR*
Alford, William P. To Steal a Book Is an Elegant
Offense: Intellectual Property Law in Chinese
Civilization. (Kitap Çalmak Seçkin Bir Suçtur: Çin
Uygarl¨·¨nda Fikri Mülkiyet Hukuku) Stanford,
California: Stanford University Press, 1995.
Clapes, Anthony Lawrence. Softwars: The Legal
Battles for Control of the Global Software Industry.
(Yaz¨l¨m Sava∆lar¨: Küresel Yaz¨l¨m Endüstrisinin
Denetimi için Yasal Sava∆lar) Westport, Connecticut: Quorum Books / Greenwood Publishing Group,
1993.
Anderson, Robert D. (ed). Competition Policy
and Intellectual Property Rights in the KnowledgeBased Economy. (Bilgiye Dayal¨ Ekonomide
Rekabet Politikas¨ ve Fikri Mülkiyet Haklar¨)
Calgary, Alberta, Canada: University of Calgary
Press, 1998.
D’Amato, Anthony (ed.) and Doris Estelle Long.
International Intellectual Property Anthology.
(Uluslararas¨ Fikri Mülkiyet Antolojisi) Cincinnati,
Ohio: Anderson Publishing Company, 1997.
Dorr, Robert C. And Christopher H. Munch.
Protecting Trade Secrets, Patents, Copyrights,
and Trademarks: 1997 Cumulative Supplement.
(Ticari S¨rlar, Patentler, Telif Haklar¨ ve Ticari
Markalar¨n Korunmas¨: 1997 Kümülatif Eki) New
York: Panel Publishers / Aspen Law & Business,
1997.
Baumgarten, John A. and Michael A. Epstein.
International Protection of Intellectual Property:
Current Issues and Directions. (Fikri Mülkiyetin
Uluslararas¨ Korumas¨: Güncel Sorunlar ve
Yönelimler) 12th ed. Englewood Cliffs, New Jersey:
Prentice Hall Law & Business, 1991.
Beier, Friedrich-Karl and Gerrick Schricker. From
GATTS to TRIPS: The Agreement on Trade
Related Aspects of Intellectual Property Rights.
(GATT’tan TRIPS’e: Fikri Mülkiyet Haklar¨n¨n
Ticaretle ¿lgili Yönleri Hakk¨nda Anla∆ma)
New York: John Wiley & Sons, 1996.
Elias, Stephen. Patent, Copyright, and Trademark:
A Desk Reference to Intellectual Property Law.
(Patent, Telif Hakk¨ ve Ticari Marka: Fikri
Mülkiyet Hukuku Konusunda Masan¨zdaki Ba∆vuru
Kitab¨) Berkeley, California: Nolo Press, 1999.
Epstein, Michael A. Modern Intellectual Property.
(Ça·da∆ Fikri Mülkiyet) New York: Panel Publishers / Aspen Law & Business, 1995
Besenjak, Cheryl. Copyright Plain and Simple.
(Do·rudan ve Basitçe Telif Hakk¨) Franklin Lakes,
New Jersey: The Career Press, 1997.
Gold, Robert J. Eureka! The Entrepreneurial
Inventor’s Guide to Developing, Protecting, and
Profiting From Your Ideas. (Giri∆imci Bulu∆
Sahibinin Fikirlerini Geli∆tirme, Koruma ve
Bunlardan Kazanç Sa…lama K¨lavuzu) Englewood
Cliffs, New Jersey: Prentice Hall Trade, 1994.
Branscomb, Anne Wells. Who Owns Information?
From Privacy to Public Access. (Bilgi Kime Ait?
Özelden Kamu Eri∆imine) New York: Basic Books,
1995.
Callan, Bénédicte. Pirates on the High Seas:
The United States and Global Intellectual Property
Rights. (Büyük Denizlerde Korsanlar: Birle∆ik
Devletler ve Küresel Fikri Mülkiyet Haklar¨) New
York: Council on Foreign Relations, Inc., 1998.
Gutterman, Alan S. and Bentley J. Anderson.
Intellectual Property in Global Markets. (Küresel
Piyasalarda Fikri Mülkiyet) Cambridge,
Massachusetts: Kluwer Academic Publishers, 1997.
* Kolayl¨k sa·lamak için ad¨ geçen kaynaklar¨n parantez içinde Türkçe
çeviri isimleri verilmi∆tir.
47
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 48
F¿KR¿ MÜLK¿YET HAKKINDA EK OKUMALAR
Fishman Stephen and Patti Gima (ed). The
Copyright Handbook: How To Protect & Use
Written Works. (Telif Hakk¨ El Kitab¨: Yaz¨l¨
Eserleri Koruma ve Kullanma Yollar¨) 4th ed.
Berkeley, California: Nolo Press, 1997.
McCarthy, J. Thomas. McCarthy’s Desk Encyclopedia of Intellectual Property (McCarthy’nin Masa
Üstü Fikri Mülkiyet Ansiklopedisi). 2nd Ed.
Washington, D. C. : Bureau of National Affairs,
1996.
Foster, Frank H. and Robert L. Shook. Patents,
Copyrights, and Trademarks. (Patentler, Telif
Haklar¨ ve Ticari Markalar) New York: John Wiley
& Sons, 1993.
Nimmer, Melville B. et al. Cases and Materials
on Copyright (Telif Hakk¨ Konusunda Dava ve
Materyaller). 5th ed. New York: Matthew Bender
& Company, 1998.
Goldstein, Paul. Copyright’s Highway: From
Gutenberg to the Celestial Jukebox. (Gutenberg’den
Kutsal Müzikdolab¨na) New York: Hill & Wang,
1995.
“Patent, Trademark & Copyright Journal” (“Patent,
Ticari Marka ve Telif Hakk¨ Gazetesi – haftal¨k
raporlar). Washington, D. C. : Bureau of National
Affairs.
Harris, Lesley Ellen. Digital Property.
(Dijital Mülkiyet) Ontario, Canada: McGraw Hill
Ryerson Ltd., 1998.
Hurley, Deborah and Hal Varian (eds). Internet
Publishing and Beyond: The Economics of Digital
Information and Intellectual Property (Internet
Yay¨mc¨l¨·¨ ve Ötesi: Fikri Mülkiyet ve Dijital
Bilgi Ekonomisi - Harvard Bilgi Altyap¨s¨ Projesi
yay¨n¨). Cambridge, Massachusetts: MIT Press,
1998.
Kahin, Brian and Charles Messon (eds.). Borders
in Cyberspace: Information Policy and the
Global Information Infrastructure (Siber Uzayda
S¨n¨rlar: Bilgi Politikas¨ ve Küresel Bilgi Altyap¨s¨
- Harvard Bilgi Altyap¨s¨ Projesi yay¨n¨).
Cambridge, Massachusetts: MIT Press, 1997.
Kurz, Raymond A. et al. Internet and the Law:
Legal Fundamentals for the Internet User (Internet
ve Hukuk: Internet Kullan¨c¨s¨ için Yasal
Temeller). Rockville, Maryland: Government
Institutes, Inc., 1996.
Leaffer, Marshall A. (ed.). International Treaties
on Intellectual Property (Fikri Mülkiyet Hakk¨nda
Uluslararas¨ Antla∆malar). 2nd ed. Washington,
D. C. : Bureau of National Affairs, 1997.
5 Aral¨k 1994’te yürürlü·e giren bir yasaklama karar¨ Pepsi
Co, Inc.’¨n önceki on
y¨ll¨k Genel Müdürü
olan William Redmond’un May¨s
1995’e kadar rakip
Quaker Oats Company’de Pepsi
Co.’nun 1995 i∆
planlar¨n¨ bilmesi nedeniyle görev almas¨n¨ engellemi∆tir. Bu
yasaklama Redmond’u ayn¨ zamanda süresiz olarak
Quaker’¨n “Gatorade®”ine rakip olan
“All Sport®” içece·i
ile ilgili s¨rlar¨ da
kapsayan her tür
Pepsi Co. ticari
s¨rr¨n¨ kullanma ya
da aç¨klamadan men
etmektedir. Pepsi
Co., Redmond’un
Gatorade /
Snapple’den sorumlu üst düzey yönetici
olarak yeni konumunun “onu kaç¨n¨lmaz
olarak Pepsi Co.’nun
ticari s¨rlar¨n¨ aç¨klamaya yöneltece·ini”
ba∆ar¨l¨ ∆ekilde
ortaya koymu∆tur.
Lee, Lewis C. And J. Scott Davidson. Managing
Intellectual Property Rights (Fikri Mülkiyet
Haklar¨n¨n Yönetimi). New York: John Wiley
& Sons / Wiley Law Publications, 1993.
Price Waterhouse EMC Practice and Price
Waterhouse World Technology Center. Entertainment, Media, and Communications Technology
Forecast: 1998 (E·lence, Medya ve ¿leti∆im
Teknolojisi Tahminleri:1998). Menlo Park,
California: Price Waterhouse World Technology
Center, 1997.
Rosenoer, Jonathan. Cyberlaw: The Law of the
Internet (Siber Hukuk: Internette Hukuk).
New York: Springer-Verlag, 1996.
Ryan, Michael P. Knowledge Diplomacy: Global
Competition and the Politics of Intellectual
Property (Bilgi Diplomasisi: Fikri Mülkiyet
Politikas¨ ve Küresel Rekabet). Washington, D. C. :
The Brookings Institution, 1998.
Samuels, Jeffrey M. Basic Facts About Trademarks
(Ticari Markalar Hakk¨nda Temel Gerçekler).
Washington, D. C. : U. S. Departmant of Commerce, Patent and Trademark Office, 1992.
Schultz, John S. and Steven Windsor. International
Intellectual Property Protection for Computer
Software: A Research Guide and Annotated Bibliography (Bilgisayar Yaz¨l¨m¨ için Uluslararas¨ Fikri
Mülkiyet Korumas¨: Bir Ara∆t¨rma K¨lavuzu ve
Aç¨klamal¨ Bibliyografya). Littleton, Colorado:
F. B. Rothman, 1995.
Sell, Susan K. Power and Ideas: North-South
Politics of Intellectual Property and Antitrust
(Güç ve Fikirler: Fikri Mülkiyetin Kuzey-Güney
Politikas¨ ve Anti-tröst). Stoneybook, New York:
State University of New York, 1998.
Ludlow, Peter. High Noon on the Electronic
Frontier: Conceptual Issues in Cyberspace
(Elektronik Cephesinde Tam Ö·le Vakti: Siber
Uzayda Kavramsal Konular). Cambridge,
Massachusetts: MIT Press, 1994.
48
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 49
Webster, Andrew and Kathryn Packer (eds.). Innovation and the Intellectual Property System (Yenilik ve Fikri Mülkiyet Sistemi). Cambridge, Massachusetts: Kluwer Law International, 1996.
United Nations Educational, Scientific, and
Cultural Organization. Copyright Laws and Treaties
of the World (Dünya Telif Hakk¨ Yasalar¨ ve
Antla∆malar¨ – eklerle birlikte sayfalar¨ ayr¨labilir
cilt). Washington, D. C.: Bureau of National
Affairs, 1956- .
Wecherti John and Douglas Adeney. Computer and
Information Ethic (Bilgisayar ve Bilgi Eti·i). Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1997.
United States Information Infrastructure Task
Force, Working Group on Intellectual Property
Rights. Intellectual Property and the National
Information Infrastructure (Fikri Mülkiyet ve
Ulusal Bilgi Altyap¨s¨). Washington, D. C. :
U. S. Patent and Trademark Office, 1995.
Wilson, Lee. The Trademark Guide (Ticari Marka
K¨lavuzu). New York: Allworth Press, 1998.
World Intellectual Property Organization. The First
Twenty-five Years of the World Intellectual Property Organization (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütünün ¿lk Yirmi-be∆ Y¨l¨). Geneva: WIPO, 1992.
United States Library of Congress, Copyright
Office. Report on Legal Protection for Databases:
Report of the Register of Copyrights (Veri Tabanlar¨n¨n Yasal Korumas¨ Hakk¨nda Rapor: Telif Hakk¨
Kay¨t Raporu). Washington, D. C. : U. S. Copyright
Office, 1997.
World Intellectual Property Organization. Intellectual Property Reading Material (Fikri Mülkiyet
hakk¨nda Okumalar). Geneva: WIPO, 1992.
United States National Research Council, Steering
Committess for Intellectual Property. Intellectual
Property Issues in Software (Yaz¨l¨mda Fikri
Mülkiyet Sorunlar¨). Washington, D. C. : National
Academy Press, 1992.
World Intellectual Property Organization. Introduction to Intellectual Property: Theory and Practice
(Fikri Mülkiyete Giri∆:Kuram ve Uygulama).
Cambridge, Massachusets: Kluwer Law International,
1996.
Wayner, Peter. Digital Copyright Protection (Dijital
Fikri Mülkiyet Korumas¨). San Diego, California:
AP Professional (Academic Press, a division of
Harcourt Brace & Co.), 1997.
“World Intellectual Property Report” (“Dünya Fikri
Mülkiyet Raporu” ayl¨k haber bülteni) Washington,
D.C.: Bureau of National Affairs.
49
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 50
F¿KR¿ MÜLK¿YET HAKKINDA EK OKUMALAR
HAZIRLAYANLAR
Ba∆ editör
Editör
Sanat Yönetmeni
Resim Editörü
Yard¨mc¨ Editör
George Clack
Kathleen Hug
Thaddeus A. Miksinski, Jr.
Joann Stern
Eileen Deegan
RES¿M ALINTILARI:
Ön kapak (üstten alta) Corbis/ Bettman; Apple logosu Apple
Computer, Inc.’e ait müseccel markad¨r; Eli Lilly and Company; W.
Atlee Burpee & Co. izni ile kullan¨lm¨∆t¨r; Corbis/ Bettman; 1: Corbis/
Bettman; 2: Smithsonian Institution/ NMAH Transportation/ Koleksiyonlar; 3: (üstte) Birle∆ik Devletler Kongre Kütüphanesi; 3: (altta)
Levi Strauss & Co. ; 4: (üstte) MR. PEANUT ve MR. PEANUT karakteri
Nabisco Brands Co. ticari markalar¨d¨r; izinle kullan¨lm¨∆t¨r; 4: (altta)
Apple logosu Apple Computer, Inc.’e ait müseccel markad¨r; 5:
(üstte) Eastman Kodak Company izni ile kullan¨lm¨∆t¨r; Kodak, Eastman
Kodak Company’ye ait ticari markad¨r; 5: (altta) Document Company,
Xerox izni ile kullan¨lm¨∆t¨r; 6: (üstte) Warner Bros. And Turner
Entertainment Co. izni ile; tüm hakk¨ sakl¨d¨r; 6: (altta) W. Atlee Burpee
& Co. izni ile kullan¨lm¨∆t¨r; 7: Corbis/ Bettman; 10: (üstte) Disney
Enterprises, Inc. izni ile kullan¨lm¨∆t¨r; 10: (altta) Texas Instruments izni
ile; 11: Abercrombie & Fitch Stores, Inc. izni ile; 12, 13: DuPont izni ile;
14: © Sinopix; 16: © Brian Atkinson; 17, 19: Gana Telif Hakk¨ Bürosu
izni ile; 21: Corbis/ Bettman; 22: Eli Lilly and Company izni ile; 24:
Mark Twain Projesi, California Üniversitesi, Berkeley izni ile; 26: Data
General Corporation izni ile; 27: MONOPOLY®, TM ve © 1998
Hasbro, Inc.; tüm hakk¨ sakl¨d¨r; izin ile kullan¨lm¨∆t¨r; 28: Haggerty
Enterprises, Inc. izni ile; 30: Bayer Corporation izni ile; 31: Texas
Instruments izni ile; 32: © David Cooper 1997, National Endowment
for the Arts izni ile; 33: Birle∆ik Devletler Kongre Kütüphanesi; 34:
Napoleon Sarony, Birle∆ik Devletler Kongre Kütüphanesi; 37 – 40:
Image Source International izni ile; 43: © P. Perrin/ SYGMA; 44: Image
Source International izni ile; 46: PepsiCo. Inc. izni ile kullan¨lm¨∆t¨r.
Distributed by
Public Affairs Section
Embassy of the United States of America
Produced by
Regional Program Office, Vienna
RPO 2001-0194 Turkish
(Intellectual Property Rights)
50
PROPERTY TURK
6/8/05
4:15 PM
Page 51

F¿KR¿ MÜLK¿YET NED¿R?

Transkript

Benzer belgeler

PE Körkasa Bandı

kapak

BNn06-02+23_tuerk_2 (Page 1)

Cengiz TUöLU 2014 – 2015 Dönem BaúkanÕ