doc08-TAMAM-İLHAMİ GÜNEŞ
download 
Şikayet Transkript
08-TAMAM-İLHAMİ GÜNEŞ
Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) PATENT HAKKI VE BU HAKKIN KOMŞU KAVRAM VE HUKUKĐ YOLLARLA ĐLĐŞKĐLERĐ Đlhami Güneş Đzmir Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Hâkimi I. Patent hukukunun kısa tarihçesi Patent, teknik bilginin kamuya açıklanması karşılığında, sınırlı bir tekel hakkını ifade eder. Bu terim, Latin kökenli olup, “açık olmak” anlamına gelmektedir.(1) Monarşilerin, Dünya coğrafyasında yaygın olduğu eski zamanlarda, bir mevki ye getirilen veya imtiyaz alanlara, bu haklarının kanıtı olarak, hükümdarlarca mühürlenmiş yazılı bir belge verilirdi. Belge, tekrar mühürlenip, üzeri kapatılmadığından, “açık” anlamında “letters patent” olarak anılmaktaydı.(2) Bu günkü anlamıyla, ilk kez Venedik’te, 15. Yüzyılda buluşçuların korunmasına ilişkin yasal düzenlemeler yapılmıştır. O dönemlerde bir kontrol ve dengeleme sistemleri bulunmuyordu ve kralların verdiği imtiyazlarla ilgili konular, belgeyi alan kişiler için serbestçe yararlanacakları bir tekel yaratmaktaydı. Örneğin; oyun kartları için verilen tekel, bu kartları zaten satmakta olanlar için katlanılması zor ve zararlı sonuçlar doğurmaktaydı.(3) Đngiltere’de patent tekelleri, gerçekten buluşçu olup olmadıklarına bakılmaksızın, bir takım kişilere, Patent Ofisinin de kurucusu olan 1852 tarihli Patent Kanununun kabulüne dek, sıkça tanınmıştır.(4) II. Türk patent hukukunun kısa tarihçesi Bu kavram, ülkemize ilk kez, 1844 tarihli Fransız Patent Kanunundan alınan 1879 Tarihli Đhtira Beratları Kanunu ile girmiştir. Bu kanun, 1995 yılına dek yürürlükte kalmış ve AB ile gümrük birliğini öngören 1/95 sayılı Ortaklar Konseyi kararı sonrasında, Patentlerin Korunması Hakkındaki 551 sayılı KHK’nin kabulü ile sona ermiştir. Yürürlükteki yasal kaynak olan 551 sayılı KHK ise, “patent” terimini tercih etmiş bulunmaktadır. (1) Tahir Saraç; Temel Nal; Cahit Suluk; Sami Karahan; (2008), Fikri Mülkiyet Hukuku, s. 181. (2) Tahir Saraç; (2003), Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara, s. 26. (3) Lionel Bently; Brad Sherman; (2002), Intellectual Property Law, s. 308. (4) Alison Firth; Jeremy Phillips; (2001), Introduction to Intellectual Property Law, Oxford, s. 33. 189 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri Türkiye’de Patent Hukuku, Paris Anlaşması,(5) WIPO Anlaşması,(6) TRĐPS Sözleşmesi(7) ve Avrupa Patent Sözleşmelerine(8) taraf oluşumuzun etkisiyle kıta Avrupa Patent Hukuku parametreleri ile gelişmiştir. Türk Patent Hukuku, KHK’nin yürürlüğü ile birlikte çağdaş anlamda uygulamaları benimsemiş ve buluşların korunmasında önemli adımlar atılmıştır. Patent ihlallerinin, cezai olarak engellenebilmesi amacıyla, suç ve cezaların kanuniliği ilkesine aykırı olarak, 4128 sayılı Kanun ile ceza hükümleri 73/A madde olarak KHK’ye eklenmiş ve 5194 sayılı Kanun ile değiştirilmiştir. Ancak anılan ilkenin ihlali, Anayasa Mahkemesinin bu hükümleri iptal etmesini gerektirmiştir. Patentler ve faydalı modeller açısından PatKHK’nin sağladığı hukuki koruma sürmekle birlikte, PatKHK’ya, 4128 sayılı Yasa ile eklenen ve 22.06.2004’te 5194 Sayılı Yasa ile değiştirilen 73/A maddesinde yer alan ceza hükümleri; Anayasa Mahkemesinin, 05.02.2009 tarihli, 2005/57-2009/19 nolu ve temel gerekçesi “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesine dayalı olan iptal kararı karşısında fiilen etkisiz kalmış, uygulanamaz hale gelmiştir.(9) III. Patent hukukunun kaynakları Türk Patent Hukukunun ana kaynağı, 551 sayılı PatKHK’dir. Buna göre; patent hakkı konusundaki uyuşmazlıklara, bu KHK uygulanacaktır. Ancak, buluşçu dilerse, buluş üzerindeki haklarını üçüncü kişilere karşı; TTK 54, TBK 49 ve 50, TCK 239 maddeleri çerçevesinde dahi ileri sürebilir. Özellikle, patentlenmemiş buluşlar bakımından, haksız rekabet hükümleri, genel başvuru yolu olarak yürürlüktedir. Öte yandan, KHK’nin Uygulama Yönetmeliği ve TPE’nin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname de kaynaklar arasındadır. (5) Taraf bulunduğumuz Sınai Mülkiyetin Korunmasına Đlişkin Paris Sözleşmesi’nin 1967 tarihinde Stockholm’de değiştirilmiş bulunan metninin 1 ila 12 nci maddelerine 08.08.1975 tarihli ve 7/10644 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile konulan çekincenin kaldırılması; Dışişleri Bakanlığının teklif yazısı üzerine, 31.05.1963 tarihli ve 244 sayılı Kanunun 3. maddesine göre 29.07.1994 tarihinde kararlaştırılmıştır(23.09.1994 gün ve 22060 sayılı Resmî Gazete). (6) Türkiye bu Anlaşma’ya 14.08.1975 gün ve 7/10540 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile katılmıştır(19.11.1975 gün ve 15417 sayılı Resmî Gazete). (7) Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, 29.01.2995 gün ve 22186 sayılı Resmî Gazete, Kanun, 3 üncü maddesi uyarınca 31.12.1994 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. (8) Türkiye’nin Sözleşme’ye katılması Bakanlar Kurulunun 07.06.2000 gün ve 2000/42 sayılı “Avrupa Patentlerinin Verilmesi Đle Đlgili Avrupa Patent Sözleşmesi ve Eklerine Katılmamız Hakkında Karar”ıyla kararlaştırılmıştır(Resmi Gazete’nin 12.07.2000 tarih ve 24107 sayılı nüshası). (9) Kararın tam metni için bkz: www.resmigazete.gov.tr (erişim tarihi 25.04.2013) 190 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) 1973 tarihli, Avrupa Patent Sözleşmesi’ne, 01.11.2000 tarihinden itibaren, ülkemiz de taraf olmuştur. Avrupa Patentlerinin Verilmesi Đle Đlgili Avrupa Patent Sözleşmesi’yle aşağıdaki hususlar amaçlanmıştır: i) Buluşların korunması konusunda, Avrupa Devletleri arasındaki işbirliğini güçlendirmek. ii) Üye ülkelerde, patentlerin tescilinin tek bir prosedürle sağlanması. iii) Üye ülkelerde, verilen patentler için standart kuralların oluşturulması. Avrupa Patent Sözleşmesi ile Avrupa Patent Organizasyonu’nu da kurulmuştur. Sözleşmede, 20 Mart 1883 tarihinde Paris’te imzalanan ve en son 14 Temmuz 1967’de düzeltilen, Sınai Mülkiyetin Korunmasına ilişkin Paris Sözleşmesinin, 19. maddesinin amacı dâhilindeki özel bir anlaşmayı ve 19 Haziran 1970 tarihli, Patent Đşbirliği Anlaşmasının, 45 inci maddesinin 1. paragrafı uyarınca, bir bölgesel patent anlaşması oluşturmak konusunda anlaştıkları bilgisine de giriş kısmında yer verilmiştir. Sözleşmenin 1 inci maddesinde; bütün üye ülkeler için ortak olan bu hukuk sisteminin, buluşlara patent verilmesi amacıyla oluşturulduğu, ifade edilmiştir. Avrupa Patent Sözleşmesi’nin, 69 uncu maddesi patent korumasının kapsamını düzenlemekte olup, üye ülke mahkemelerinin, Avrupa patentini yorumlama konusunda uygulayacakları ilkeyi içermektedir. Patent koruması, istemlere göre belirlenmekte ve çizimler ile tarifname istemlerin yorumlanmasında, yardımcı unsurlar olarak kabul edilmektedir. Nitekim, anılan hüküm, 551 sayılı PatKHK 83 üncü maddede de aynen yer almaktadır. Patent Đşbirliği Anlaşması (PCT), 19 Haziran 1970 tarihinde Washington’da imzalanmış, 2 Ekim 1979 tarihinde ve 3 Şubat 1984 tarihinde tadil edilmiştir. 1970 tarihli, Patent Đşbirliği Antlaşması’na, 01.01.1996 tarihinden itibaren ülkemiz de taraf olmuştur. Türkiye’nin, Sözleşme’ye taraf oluşu, Bakanlar Kurulunun 05.01.1996 gün ve 1996/7772 sayılı Kararıyla kararlaştırılmıştır. Patent Đşbirliği Sözleşmesi (Patent Cooperation Treaty), üye ülkeler için, patent başvurularını rasyonalize etmek amacıyla düzenlenmiştir. Sözleşmenin amacı; katılan tüm ülkeler için merkezi, basitleştirilmiş ve ekonomik başvuru olanağı sağlamaktır. Dünya çapında, endüstrileşmiş tüm ülkelerin aralarında olduğu, 100’ün üzerinde ülkenin katıldığı bir sözleşmedir. Sözleşme; başvuru sahibine, tek bir dosya açarak, uluslararası başvuru yapma olanağı sağlamakta; böylece tek bir başvuru ile koruma istenen birden fazla ülkede uluslararası koruma başlatılmaktadır. Uluslararası aşamada, uluslararası araştırma raporu alınmakta, gerekirse başvuru ıslah edilebilmekte, süreç tamamlandıktan 191 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri sonra ulusal aşamaya geçilmekte ve koruma istenen ülke ofislerinde ulusal patent başvuru süreci yürütülmektedir.(10) IV. Patent hukukunun amaç ve işlevi Fikir özgürlüğü, herkes tarafından rahatça savunulabilecek bir temel haktır. Ancak, başkalarının emek ve çabalarıyla elde ettikleri semerelerden karşılıksız yararlanma olanağının, savunulmayacağı da tartışmasız bir gerçektir. Bu gerçek, bizi, patent korumasının gerekliliğine götürmektedir. Emek ilkesi veya fikri hakkın tanınması ve korunması ihtiyacı, patentle ifade edilen hukuki sonuçları bulunan belgenin düzenlenmesine ve yirmi yıl süreyle belge sahibine, buluştan yararlanma ve başkalarının yararlanmasını önleme yetkilerinin sağlanması sonucunu doğurmaktadır. Buluş ve buluş hakkı, Patent Hukukunun merkez öğesidir. Patent Hukuku, basitçe, buluşların korunması ile buluşçu çabaları ve toplam kalite artışını, yenilikçiliği teşvik etmektedir.(11) Patent belgesi, buluşçunun, buluş üzerindeki fikri hakkının karşılığı olarak, yetkili kamu otoritesi tarafından düzenlenir ve buluş sahibine verilir. Buluş; öğreti veya teknik bilgisi ekonomik önemi nedeniyle korunması gereken bir değerdir; ancak koruma süresiz değildir. Patent sahibi, 20 yıl süreyle korunarak ödülünü elde eder; daha sonrasında bu bilgi artık herkese açık, bedelsiz kullanılabilen bir bilgi haline gelir. Bu, kamu yararı ile buluş sahibinin yararı arasında kurulan dengenin doğal sonucudur. Tekel hakkının sonsuz süreli veya daha uzun süreli tanınması, teknolojik gelişmelerin önüne set çekecek, yenilikçiliği engelleyecektir. Bölgesel Patent Ofisi, Ulusal Patent Ofisi, Bölgesel ve çoklu tescil sistemleri ve patent uyuşmazlıklarına bakan uzman mahkemeler, hep birlikte, ekonomik ve teknolojik gelişmeleri sürdürmeyi amaçlarlar. Patent hukuku, sanayiyi yakından ilgilendirmektedir. Çünkü, buluş veya küçük buluşlar ve teknolojik iyileştirmeler esasen yatırım, emek ve bilgi birikiminin filizlenmesi demektir. Bu türden çabalar sayesinde, elde edilen ilerlemelerin hukuki bir zemin dahilinde tanınması, tescili ve korunması, endüstri çevrelerinin ve rekabet düzeninin sağlıklı biçimde işlemesi bakımından son derece önemlidir. Endüstrinin, insan ihtiyaçlarına ve yaşanan her türlü soruna yanıt vermesi, yenilikler, yeni ürünler sunma çabası, bir yandan ekonomik, sosyal gelişmelerin doğal bir gereğidir. Ancak, yenilikçi ve rekabetçi düzenin sağlanması ve korunması, iyi işleyen bir patent araştırma ve tescil sistemi ile mümkündür. Sistemin yargı ayağının da (10) (11) Guy Triton; (2002), Intellectual Property in Europa, Londra, s. 61. Nitekim, PatKHK 1 inci madde yenilikçiliği teşvik amacını vurgulamaktadır. 192 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) aynı şekilde patent davalarını bu davaların doğasına uygun teknik yöntem ve yaklaşımlarla ele alması kaçınılmazdır. Patent Hukukunun en somut işlevi; bireysel olarak buluş sahiplerini korumanın yanı sıra kamusal anlamda, rekabetin işlerliğine hizmettir. Buluş sahiplerinin haklarının ihlali, haksız rekabetin özel biçimlerindendir. Bununla birlikte, genel kurallar, patent uyuşmazlıklarında yeterli olmayabilir. Đşin teknik doğası gereği, özel düzenlemeler kaçınılmaz olmuş ve bu hukuk dalı gelişmiştir. Araştırma ve esaslı inceleme aşamalarından geçerek tescillenen patentler; sahiplerine, rakiplerine göre avantaj ve üstünlükler sağlamaktadır. Bu nedenle, patentler, ekonomik açıdan büyük değerlere ve iş dünyasında stratejik olarak güçlü silahlara dönüşebilmektedir. Bu aşamada, Rekabet Hukukunun önemli dengeleyici rolü devreye girebilmektedir. V. Sınai mülkiyet hukukunda temel kavramlar Günlük konuşma dilinde “patent” sözcüğü; buluş, marka, tasarım ve faydalı model dahil neredeyse her çeşit sınai hak için tekel hakkı anlamında kullanılsa da, hukuki ve teknik olarak sadece buluşlara patent belgesi verilmektedir. Uygulamacıların iletişim dilinde, bu sözcük buluşu ifade eder ve kuşkusuz marka, tasarım ve ticaret unvanı gibi diğer sınai haklardan önemli farklarla ayrılır. Bu bakımdan, uygulamacıların, öncelikle terminolojiye hakim olmaları bekleneceği için ilgili ve birbiriyle bağlantılı önemli kavramların tanıtımı gerekli olmuştur A. Patent hukuku alanındaki önemli kavramlar Bu başlık altında; buluş buluşa verilen patent, küçük buluşlara verilen faydalı model belgesi, yeni tasarımlara verilen tasarım belgesi, entegre devre topografya tescilleri ve yeni bitki çeşitleri ıslahçı hakkı belgeleri kısaca açıklanacaktır. 1. Patent tescili ve buluş Yeni, sanayiye uygulanabilir ve buluşçu adım içeren bilgi ve öğretilere patent hakkı tanınır. Patent belgesi sahibi, buluş olduğu anlaşılan konuda kazandığı patent belgesi ile 20 yıl süreli bir tekel hakkı elde etmiş olur. Buluşlar, tamamen fikri bir faaliyet ve insan yaratıcılığının ürünü olduklarından, fikri mülkiyet hakkı konusu olarak kabul edilirler. Patent ve faydalı model hakkının konusu buluştur. Buluş sözcüğü; eski dildeki “icat ve ihtira” sözcükleri yerine kullanılmaktadır. Buluş; bilinmeyen, farkında olunmayan bir şeyi (bir usulü veya ürünü), ortaya çıkarmak olarak tanımlanabilir.(12) Buluşun ortaya (12) Erdal Noyan; (2011), Patent Hukuku, Ankara, s. 205. 193 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri çıkması ile patent belgesi derhal verilmez. Çeşitli araştırma, inceleme süreçlerinden sonra patent belgesi düzenlenir ve buluş sahibine etkin koruma sağlanır. Buluşun bulunması ile önce buluşçunun buluş üzerinde hakları doğar ki anılan buluşçu haklarının başta geleni, buluş başvurusu yapma hakkıdır. Türk Dil Kurumunun hazırladığı sözlükte, buluşlarla da ilgili olan şu açıklamalar yer almaktadır: – Đlk defa yeni bir şey yaratmak. – Bilinen bilgilerden yararlanarak, daha önce bilinmeyen, yeni bir bulguya ulaşmak veya yöntem geliştirmek. – Konu, duygu, düşünce ve hayalde başkalarının etkisinden sıyrılarak, bunların işlenişinde yeni bir yol tutmak. – Bilinmeyeni, tanınmayanı araştırıp, bulup, ortaya çıkarma. – Büyük ve çok önemli olan bulgu. – Yeni bir mal, üretim yöntemi (tekniği) ya da herhangi bir şeyin ortaya atılması, uygulamaya konması.(13) Buluş iddiasının kabul edilerek, patent düzenlenebilmesinin yasal şartları bulunmaktadır. Bunlar; yenilik, buluş adımı ve sanayiye uygulanabilirlik şartlarıdır. Öte yandan, bazı alanlar ve konular, patent alınmasına kapalıdır. Buluşçu, başvuruyu kendisi yapabileceği gibi başka bir gerçek veya tüzel kişiye de devredebilir. TPE’nin patent belgesi vermesi ile patentten doğan haklar ortaya çıkar.(14) PatKHK 7 nci madde uyarınca; yeni, buluş adımı içeren ve sanayiye uygulanabilen buluşlar patentlenebilir. Patent, bazen doğrudan doğruya bir ürüne, bazen de bir usule ilişkin verilebilmekte; ürün patenti, usul patenti ayrımı yapılmaktadır. Tekniğin herhangi bir alanında patent istenmesi olanaklıdır. Ancak, PatKHK 8 inci madde gereğince; keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları; zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plânlar, usuller ve kurallar; edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları; bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller; insan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri PatKHK kapsamı dışında tutulurlar. (13) tdkterim.gov.tr/bts/ (erişim tarihi 26.04.2013) Tahir Saraç; (2003), Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara, s. 29. 194 (14) Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) Yine, kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı buluşlar, patent verilerek korunmazlar. Bitki ve hayvan türleri ve önemli ölçüde biyolojik esaslara dayalı bitki veya hayvan yetiştirme usulleri de patent kapsamı dışındadır. a) Buluş sahibi Serbest buluşlarda buluş yapan basitçe patent başvurusu yapmaya hak sahibi olur. Hizmet buluşu söz konusu olduğunda, buluşçunun işvereni veya buluşçudan hakları devralanlar, buluş sahibi olarak patent başvurusu yapabilirler. Patent isteme hakkının ilke olarak buluş sahibine ait bulunduğu, patent isteme hakkının devredilebileceği, buluş sahibi olmayan kişinin, buluş üzerindeki hakkının devren iktisap yoluyla olduğu KHK’nin 11 inci maddesinin gerekçesinde beyan edilmiştir. Bazı durumlarda ise, birden çok gerçek kişi, fikrî bir ürün meydana getirebilir. Yine, buluş, birden fazla gerçek kişi tarafından ortaya konulan çaba sonucunda gerçekleştirilebilir. Bu durumda, buluşun sahibi, birden fazla gerçek kişi olur. PatKHK 11 inci maddesinin gerekçesinde; müşterek buluş sahibi, müşterek buluş sahiplerinden, hiçbirinin ön fikri olmaksızın, müşterek bir fikrî faaliyete katılarak, buluş fikrine varmada yaratıcı katkıda bulunmuş kişi olarak tarif edilmiştir. Buluş; birden çok kişi tarafından ortak çabaları ile birlikte gerçekleştirildiği takdirde, taraflar, müşterek olarak patent isteme hakkına sahiptirler. Ancak, başka türlü bir anlaşma yapabilirler. PatKHK 11 inci maddesinin gerekçesinde; müşterek buluş sahiplerinin, buluşla ilgili olarak birbirlerine karşı hukukî durumlarının, sözleşmeyle düzenlenebileceği, sözleşme mevcut değilse Medenî Kanundaki müşterek mülkiyet hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. b) Buluşçu Buluş, kural olarak insan tarafından meydana getirilebilir. Bunun en önemli sebebi; buluşun aklı kullanmayı da gerektirmesidir. PatKHK’nin 11 inci maddesinin gerekçesinde; buluş, fikrî bir faaliyetin ürünü olduğu için, buluş sahibinin gerçek kişi olduğu, tüzel kişilerin buluş sahibi olamayacakları belirtilmiştir. Patent istemek hakkı, buluşu yapana veya onun haleflerine aittir. Halef; birinden sonra gelen, birinin yerine geçen kişidir. Buluşçu, buluş isteme hakkını devredebileceği gibi bu keyfiyet hizmet ilişkisinde olduğu gibi kanundan da doğabilir. Patent başvurusunda bulunmak için, buluş sahibi olmak şart değildir. Buluşla ilgili hakları devir alan kişi de patent başvurusunda bulunabilir. 195 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri Patent başvurusu formuna, buluşu yapanın adı yazılmak zorundadır.(15) PatKHK 15 inci maddesi uyarınca; buluşu yapanın, patent sahibi veya başvuru sahibinden, adının, patentte belirtilmesini isteme hakkı bulunmaktadır. Mali anlamda yararlanıp yararlanamayacağı ayrı bir konu olsa da, buluşçunun adının belirtilmesi, talep edebileceği manevi hakkıdır. 551 sayılı PatKHK’nin 11 inci maddesinin dördüncü fıkrasında, patent almak için, ilk başvuran kişinin, aksi sabit oluncaya kadar, patent isteme hakkının sahibi olduğu, açıkça ifade edilmektedir. Patent isteme hakkının gaspı söz konusu olduğunda, KHK’nin “Patent Đsteme Hakkının Gasbı” başlığı altındaki 12 nci maddesindeki hükümlere göre davranılması gerekir. Bu davanın düzenlenmiş olması, gerçek buluş sahipliğinin tanındığına ilişkin bir başka gerekçedir. c) Serbest buluş ve hizmet buluşu PatKHK madde 16 ile 38 inci maddeler arasında ‘işçi buluşları’ hususu düzenlenmiştir. Đşçi buluşları Hizmet Buluşu ve Serbest Buluş olmak üzere iki kategoride değerlendirebiliriz. Bu ayrım, buluşun bir hizmet ilişkisi dahilinde gerçekleştirilmesi keyfiyetinden doğmaktadır. Buluşçu, çalıştığı özel veya kamu sektöründe yer alan firmada, kendisine düşen işi yaparken veya bu görev kapsamında faaliyeti sırasında, buluşu gerçekleştirdiği takdirde, hizmet buluşu söz konusudur. Bir işçi tarafından, hizmet veya iş emri içeren sözleşme kapsamında oluşturulmamış olan buluşlar ise serbest buluştur(PatKHK 16 ve 17 nci maddeler). Hizmet buluşlarında; Đşçinin bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği veya işletmenin veya kamu idaresinin büyük ölçüde deneyim ve çalışmalarına dayanan, işçinin iş sırasında yaptığı buluşlardır. Hizmet buluşlarında; işçi gecikmeksizin, yaptığı buluşu ayrıntılı olarak, işverene yazılı olarak bildirir; işveren, gerekli düzeltme önerilerini 2 ay içinde işçiye bildirir; işveren, buluş üzerinde kısmen ya da tamamen, hak talep ettiğini, işçiye bildirir, yazılı bildirim olmazsa tüm haklar işçinin olmaktadır. Đşveren buluş ile ilgili olarak işçiye belirli bir bedel ödeyebilmektedir. Serbest buluşlarda ise; bu buluşlar hizmet buluşlarının dışında kalan, işçinin, yaptığı işle ilgisi olmayan bir alanda yaptığı buluşlardan olduğu için, işçi, buluş yaptığını zaman geçirmeden, işverene yazılı olarak bildirir; işveren buluşun hizmet buluşu olup olmadığı (15) Türk Patent Hukukunda gerçek buluşçu ilkesinin kabul edildiği söylenebilir; buluşu yapanın patent belgesinde gösterilmesi zorunluluğu ve gasp davası açma imkanı bu ilkenin sonucudur. Kaynak niteliğindeki Avrupa Patent Sözleşmesi PatKHK’nin temelini oluşturmaktadır ve gerçek buluşçu ilkesi, Avrupa Patent Sözleşmesinde de benimsenmiştir. Fazla bilgi için, bkz; Saraç; “Patentten Doğan Hakka Tecavüz.., s. 31. 196 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) hakkındaki görüşünü 3 ay içinde bildirir. Bu bildirim yapılmazsa buluş hakkı işçinin olacaktır. PatKHK 41 inci maddeye göre, üniversite mensuplarının buluşları konusu düzenlenmiştir. Buna göre; üniversitelere bağlı fakülte ve yüksekokullarda, bilimsel çalışma yapmakta olan öğretim elemanlarının buluşları, serbest buluş sayılır. Bu buluşlar hakkında bildirim ve teklif yükümlülüğü yoktur. 2. Patent hukukunda yenilik Patent başvurusu yapıldıktan sonra, buluşla ilgili teknik alanda, başvuru tarihi veya varsa rüçhan tarihi itibarıyla evrensel ölçekte, yenilik (novelty) araştırması yapılır ve ileri sürülen öğretinin, yazılı veya sözlü olarak açıklanmış tüm bilgilerle karşılaştırılması suretiyle “yeni” olup olmadığı araştırılır. Buluşa patent alınması için, yapılan başvuru tarihinden (varsa rüçhan tarihinden) önceki tarih itibarıyla yenilik araştırması yapılır. Patent başvurusunun yapıldığı tarihten önce, buluş konusunda dünyanın herhangi bir yerinde, toplumca erişilebilir, yazılı veya sözlü tanıtım, kullanım veya başka bir yolla açıklama olmaması gerekmektedir. Dünyanın herhangi bir yerinde, herhangi bir zamanda, kamunun ulaşabileceği biçimde ileri sürülen buluşa ilişkin bilgi, yazılı veya sözlü mevcutsa, artık o buluş yeni değildir. Eğer bilgi, buluş, tekniğin bilinen durumuna dahil değilse veya bu sonuç çıkarılamıyorsa, -üstü örtülü biçimde tekniğin parçası- buluş, yenidir. Tekniğin bilinen durumuna, ulusal, uluslararası ya da Avrupa alanında yapılmış patent başvuruları da dahildir.(16) Yenilik, kamu açısından yeniliktir; yazılı, sözlü ya da her hangi bir biçimde, kamuya açıklanmış bilgiler, tekniğin bilinen durumunu oluştururlar ve buluşçu içerik, daha önce kamuya açıklanmışsa, artık yenilik bulunmamaktadır.(17) Patentlerin yeniliği koşulu, tasarımlarda aranan ‘yenilik’ özelliğinden farklıdır. Tasarımın yeniliği, görünümle ilgili olduğu halde, patent; teknik işlevle ilgili bir yeniliği amaçlamaktadır. 3. Patent hukukunda buluş adımı Buluş adımı (inventive step), patenti, faydalı modelden ayıran unsurdur. Bir bilgi veya öğretinin buluş olarak kabul edilebilmesi için, sadece ‘yeni’ olması yetmez; tekniğin bilinen durumundan ayrılması, fark ve üstünlük yaratması gerekmektedir. (16) Serap Keskin; (2003), Patent ve Markanın Ceza Normları Đle Korunması, Ankara, s. 43. (17) Jeremy Phillips; Alison Firth; (2001), Introduction to Intellectual Property Law, Londra, s. 44. 197 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri PatKHK 9 ve 10 uncu maddeleri; yeni ve buluş basamağına sahip buluşların, sanayiye de uygulanabiliyorsa korunacağını belirtmiştir. Buluş basamağı; buluşun, tekniğin bilinen durumunu aştığını ortaya koyan teknik üstünlük ve nitelik olarak ifade edilebilir. Avrupa Patent Sözleşmesinin 52 nci maddesinde; buluş basamağına da yer verilmiş ve bu husus, unsurlar arasında sayılmıştır. Bu koşulla, buluşun, ilgili olduğu teknik alanda bir ilerlemenin ifadesi olması, aranmaktadır. Eğer buluş, ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından, tekniğin bilinen durumundan aşikar biçimde çıkarılamayan bir faaliyet sonucu gerçekleştirilmiş ise, tekniğin bilinen durumunu aşmış olduğu; diğer deyimle buluş adımı içerdiği kabul edilir. 4. Faydalı model tescili 551 sayılı PatKHK’nin 1 inci maddesinin gerekçesinde, bu KHK’nin sınaî hakların iki türü olan patent ve faydalı modelleri korumak amacını güttüğü ifade edilmiştir. Faydalı modeller, Türk sınai haklar hukukuna, kendine özgü özellikleri göz önünde tutularak ve ayrı bir hukuki müessese olarak, ilk kez pozitif bir düzenleme ile girmektedir. Birçok ülkede, faydalı modeller ayrı bir kanunla düzenlenmişken, hukukumuzda faydalı model konusu aynı yasal düzenleme içinde ele alınmıştır. PatKHK’de ve hazırlanan Patent Kanunu Taslağında, bir kısım (Onbirinci Kısım) olarak yer aldığı görülmektedir. Ayrı bir kanunla düzenlenmemiş olmasının gerekçesi, gerek faydalı modelin ve gerekse patentin aynı konuyu, yani sanayiye uygulanabilen buluşları kapsamasıdır. Bu iki koruma müessesesinin arasındaki başlıca farklar; korumanın kıstasları, koruma süresi, inceleme şekli ve ispat mükellefiyetidir. Ayrıca, Türk Mevzuatı açısından, çok yeni bir hukuki müessese olan faydalı modelin, ayrı bir kanun ile düzenlenmesi halinde, Sınai Haklar ve özellikle patentle ilgilenen az sayıdaki kişi ve kurumların dahi bu olguyu gözden kaçırma tehlikesi içine düşmeleri söz konusu olabilirdi. Yine, Patent Kanunu Tasarısı’ndaki patentler ile ilgili birçok hükmün mahiyeti ile bağdaştığı ölçüde faydalı modele de uygulanması, her ikisinin de aynı düzenleme içinde yer almasını pratik bakımdan da faydalı kılmaktadır. Faydalı modeller; adından anlaşılacağı üzere, buluş adımı içermeyen, ancak sanayide fayda sağlayıcı, yenilik özelliği olan, ürüne ilişkin teknik öğretilere verilmektedir. Ancak kimyasal maddeler ve prosesler (formülasyon) için Faydalı Model Belgesi verilemez. Küçük buluş olarak adlandırılabilecek teknik yenilikler, sanayiye uygulanabilir nitelikte olduğunda, faydalı modelle korunmaktadır. Bunlarda, mutlak yenilik aranmakla birlikte, patentten farklı olarak buluş adımı aranmamaktadır(PatKHK 156 madde). Aynı zamanda patentten farklı olarak koruma süresi 10 yıldır. Faydalı model korumasının yararını birkaç cümle 198 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) ile belirtmek gerekirse, özellikle inceleme sistemindeki farklı düzenleme nedeniyle patent verilmesine oranla, faydalı model belgesinin verilmesi, hem zaman hem de masraf açısından daha elverişlidir. Diğer taraftan, özellikle günümüzde, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin gerçekleştirdiği yeniliklerin, takip edenlerce, hemen hemen aynısının yapılarak taklit edilmesi tehlikesi mevcuttur. Küçük ve orta büyüklükteki bu işletmelerin, mütevazi de olsa bu buluşlarını faydalı model belgesi vererek korumak, onların ekonomik varlıklarının idamesine hizmet edecektir. Başka bir deyişle, faydalı model koruması, tecavüz fiillerine karşı patent korumasına da oranla daha çabuk ve seri bir işlev görecek şekilde düzenlenmiştir. Ayrıca, teknik gelişmenin, sadece en üst düzeydeki teknolojik alanda fevkalade önemli ve ekonomik veya önce buluşlarla sağlanacağı, söylenemez. Bunun yanında üretimi artıran, basitleştiren, kalitesini yükselten ve nihayet üretim usul ve uygulamasını değiştirerek, çevre kirliliğini azaltan, küçük, mütevazi buluşların da teknik gelişime çok önemli katkıları olduğu bilinmektedir. Faydalı model konusunun, her alandaki, her tür buluşlar olabileceğini belirledikten sonra, terim konusunda haklı bir tereddüt ortaya çıkar. Yani, faydalı modelin konusu, model şeklinde tecessüm edebilen bir buluşla sınırlı değilse, niçin “koruma hakkının” adı yine de, “faydalı model”dir. Oysa, “küçük buluş”, “günlük buluş” hatta yeni Belçika Patent Kanunu’nda olduğu gibi, “küçük patent” demek daha doğru olmaz mıydı? “Faydalı model” terminolojisine sadık kalınmasının nedeni; müessesesinin, geleneksel terminolojisini değiştirmenin çok da zorunlu olmayacağı fikridir.(18) B. Komşu disiplinlerdeki kavramlar ve patent hukuku ile ilişkileri 1. Tasarım tescil belgesi ve yeni tasarım Patent Hukuku ile komşu olan Tasarım Hukuku ise; ürünlerin ve sunuş biçimlerinin, özellikle, görsel yenilik ve ayırt edicilik taşıyan örneklerini konu edinir. Patent Hukuku, salt teknik alana ilişkin olduğu halde, Tasarım Hukuku, teknik işlevi değil; görünümü, hissedilebilir özellikleri, konu etmektedir. Bir teknik işlevin, görünüme katkısı olduğunda, bu yönüyle, tasarım hakkı kapsamında değerlendirilmesi de mümkündür. Yepyeni bir kanepe veya koltuk, görülmemiş estetikte bir fincan takımı, ergonomisi yenilikçi bir teknoloji ürünü olan, benzerlerinden ayırt edilebilen bir sandalye, özgün bir elbise tasarımı gibi hayatımızı kolaylaştıran, heyecan (18) Noyan; s. 105. 199 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri uyandıran ve yaşam zevki veren nesneler üretilmesini teşvik için, tasarım hakları güven verici bir alt yapı kurumudur. Tasarım hakkı, yeni ve ayırt edici tasarımları geliştiren tasarım sahiplerine tanınır ve patent gibi bazı tekelci hak ve yetkiler sağlar. Tasarım Tescil Belgesi, tasarımın, tescili ve mahiyeti gereği esaslı inceleme yapılmadan, sadece şekli şartlar denetlenerek düzenlenmekte olup, tescil 5 yıllık yenilemeler ile 25 yıla kadar geçerli olmak üzere, elde edilebilir. (EndTasKHK 5, 6, 7 ve 12 nci madde). Tasarım patentinden değil, tasarım tescil belgesi veya endüstriyel tasarım tescil belgesinden söz edebiliriz. Yeni ve ayırt edici olan tasarımlar korunmaktadır. Bir ürünün tamamı veya bir parçasının çizgi, şekil, renk, biçim, doku, malzemenin esnekliği ve/veya süslemesi gibi insan duyularıyla anlaşılabilen çeşitli unsur veya özelliklerin oluşturduğu görünüm tasarım olarak kabul edilmekte ve tasarım tescil belgesi ile korunmaktadır.(19) 554 sayılı EndTasKHK’nin 10 uncu maddesine göre; teknik fonksiyonun gerçekleştirilmesinde, tasarımcıya, tasarıma ilişkin özellik ve unsurlarda, hiçbir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar; tasarlanan veya tasarımın uygulandığı ürüne, mekanik olarak monte edebilmek veya bağlayabilmek için ancak zorunlu biçim ve boyutlarda üretilebilen tasarımlar koruma kapsamı dışındadır. Tasarım hakkı, ürün veya eşyaların, teknik işlevini konu etmemekte; ürün veya eşyaların, görünümü konu etmektedir. Yeni tasarımların geliştirilmesi, firmalara, pazarda rekabet gücü sağlamakta, kalitenin artmasına, piyasada talebin oluşmasına katkı sağlamakta ve ürün satışlarına olumlu katkılar sağlamaktadır. Kuşkusuz, patentli bir ürünün, patent sahibince veya izin verdiği kişilerce, yeni tasarlanmış biçiminin, tescil koşullarını taşımak kaydıyla, ayrıca tasarım hakkı ile korunması da mümkündür. Ancak bu durumda tasarım koruması teknik işleve değil, görünüme sağlanmaktadır. 2. Entegre devre topografyaları üzerindeki koruma Entegre Devre Topografyalarının Korunması Hukuku da, Patent Hukukuna komşu olan bir diğer alandır. Entegre Devre Topografyaları, tekelci karakterli koruma bakımından patente benzer ve tescil şartları bakımından, patentten farklı hükümler yaratmaktadır. Geliştirilen ‘orijinal’ devrelerin haritaları, TPE’ce tescillenerek, koruma altına alınmaktadır. 5147 sayılı Entegre Devre Topografya Koruması Hakkında Kanun, TRĐPS ve 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ardından, 30.04.2004 tarihli 25448 sayılı resmi gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Entegre devre; elektronik bir işlevi veya benzeri diğer bir işlevleri yerine getirmek üzere (19) Cahit Suluk; Tahir Saraç; Temel Nal; Sami Karahan; s. 215. 200 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) tasarlanmış, en az bir aktif elemanı olan ve ara bağlantılarından bir kısmının ya da tümünün bir parça malzeme içerisinde ve/veya üzerinde bir araya getirilmiş ara veya son formdaki üründür(5147 sayılı Kanun 2/a madde). Koruma süresi, piyasaya sürme veya ticari olarak piyasaya sürme olmadığında, tescil başvurusunda bulunma tarihinden itibaren 10 yıldır(6 ncı madde). Entegre devre topografyası; entegre devreyi oluşturan tabakaların üç boyutlu dizilimini gösteren, üretim amacıyla hazırlanmış ve herhangi bir formatta sabitlenmiş görüntüler dizisi olup, her görüntü ile entegre devrenin üretiminin herhangi bir aşamasındaki yüzeyinin tamamının veya bir kısmının görünümünü kastetmektedir. Devre Topografyasının dayandığı Đçerik, Proses, Sistem, Teknikler, Yarı Đletken Üründe Saklanan Bilgi koruma dışındadır. Entegre Devre Topografyasının Tescil Đşlemleri Đncelemesiz Sistem ile gerçekleştirilmektedir. “Yarı iletkenler” de denen entegre devrelerin topografyaları, boyutların küçültülmesi ve bunların üretimi için gerekli malzeme miktarının azaltılmasını sağlamaktadır. Bu teknolojiye ise “microchips” denmektedir.(20) 3. Yeni bitki çeşitleri üzerindeki ıslahçı hakları Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması, ayrı bir sınai mülkiyet alanıdır. Bitki Islahçı Hakları 15.01.2004 tarih ve 25347 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5042 sayılı “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Đlişkin Kanun” kapsamında korunmaktadır. 5042 sayılı Kanunun uygulanması ile ilgili olarak 12.08.2004 tarihinde yürürlüğe giren “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelik”, “Çiftçi Đstisnası Esasları Uygulama Yönetmeliği” ve 30.04.2005 tarihinde yürürlüğe giren, “Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Görevlilerin Islahçı Haklarından Yararlanmasına Đlişkin Yönetmelik” bulunmaktadır. Bir bitki çeşidinin korunması için, (i) yenilik (5042 sayılı Kanunun 5 inci maddesi), (ii) farklılık (5042 sayılı Kanunun 6 ncı maddesi), (iii) yeknesaklık (5042 sayılı Kanunun 7 nci maddesi), (iv) durulmuşluk (5042 sayılı Kanunun 8 inci maddesi) ve (v) isimlendirme (5042 sayılı Kanunun 9 uncu maddesi) şartları vardır. Bitkinin, genetik yapısı değiştirilerek, ıslah gerçekleştirilmektedir. Bitki ıslahının amacı; verimli, kaliteli, hastalık ve zararlılara dayanaklı, sıcaklık-kuraklık gibi stres koşullarına uyumlu çeşitler elde etmek ve çevreyi korumaktır. Gübreleme ve tarım ilaçlarının kullanımı, çevreyi önemli ölçüde kirletebilmektedir. Islah yoluyla, ilaçlama gerektirmeyecek türler elde edilebilmektedir.(21) (20) Feyzan Çelik Şehirali; (1998), Patent Hakkının Korunması, Ankara, s. 27. Mustafa Tüysüz; (2007), Fikri Mülkiyet Hakları Çerçevesinde Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakkı, Ankara, s. 42. 201 (21) Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri Bitki çeşitleri üzerindeki ıslahçı hakkı, patentle, tasarım ve markayla ilişkilidir. Ancak yaşayan organizmaların patentlenmesi fikri, itirazlarla karşılanmış ve Patent hukukunun, bu haklar için uygun olmayacağı, değerlendirilmiştir. Bitki ıslahının, doğa ürününü konu etmesi, ıslahçı çabalarındaki buluş adımının tayin güçlüğü ve sanayiye uygulanabilirlik açısından patentten farklı bir koruma alanı olduğu kabul edilmiştir.(22) Türkiye’de, bitki ıslahçı hakları ile ilgili işlemler, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Bitki ıslahçıları, -tohum hakkı sahipleri- sınai haklarının en geniş korumadan yararlanması için patent, mahremiyet sözleşmeleri, ticari sır koruması veya ıslahçı hakkı düzenlemelerinden yararlanarak, kümülâtif bir koruma talebinde bulunmaktadırlar. Patent koruması tercih edildiğinde; artık bilgi kamuya açıklanmış olmakta ve artık ticari sır kalmamaktadır. Ancak ticari sır koruması, diğer bir deyimle, haksız rekabet hükümlerinin korumayı amaçladığı yarar; dürüstlük kurallarını etkin kılmaktır. Islahçı hakkı sağlayan sertifikaların alınmasında ise açıklama şartı bulunmaması, bunların ticari sır korumasına engel olmamasını sağlamaktadır.(23) Nitekim, yasa, hibrit çeşitlerde ticari sır korumasını kabul etmiştir(5042 sayılı Yasa 70/3 üncü md). Koruma süresi ise ıslahçı hakkının tescili tarihinden itibaren; ağaçlar, asmalar ve patates için 30 yıl, diğer bitki çeşitleri için 25 yıldır (5042 sayılı Kanunun 10 madde). 3. Haksız Rekabet ve Know-How Patent Hukuku, haksız rekabetin özel bir alanı olarak sonradan gelişmiştir. Haksız rekabet hükümleri, bilginin inanılmaz bir hızla yayıldığı çağımızda, yoğun araştırma ve geliştirme faaliyeti yapan firmaların geliştirdikleri öğreti ve bilgileri, ürün ve hizmet sunumundaki yenilikleri, koruma konusunda, ihtiyacı karşılayamayacağından, özel bir dal olarak Patent Hukuku gelişmiştir. Kamu otoritesiyle paylaşılmak suretiyle buluşun tescillenerek korunması, hak sahipleri için daha saydam, emin ve sürdürülebilir bir yöntem oluşturmaktadır. Tescil sayesinde, elde edilen hukuki korumanın yanında, hakkın hukuki tasarruflara konu edilmesi; lisanslanması, haczi, devredilmesi de mümkün olabilmektedir. Ancak, buluşun gizli tutulması, yani patent başvurusuna konu edilmeyerek, işletmenin “ticari sırrı” olarak korunması ve kullanılması da bir tercih olabilir. O vakit, patent tescilinin sağladığı imkanlardan yararlanamayacak olan sır sahibi, haklarını genel hukuk ilkeleri kapsamında koruyabilecek ve (22) (23) Fazla bilgi için bkz; Tüysüz; s. 86 vd. Tüysüz; s. 117. 202 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) takip edebilecektir. Patent alınması zorlu ve son derece masraflı bir süreçtir ve başvurunun patentle sonuçlanmaması daima ihtimal dahilindedir. Kimi kez, buluş olduğu düşünülen şeyin, patentle korunmasından vazgeçilerek, işletme içinde mahremiyet sözleşmeleri ve fiili güvenlik önlemleri ile kullanılması yoluna gidilebilmektedir. Bu takdirde bilgi, patent şartlarını taşısın veya taşımasın, açıklanmadığından, başkalarının kullanması söz konusu olmayacak ve süre sınırı olmaksızın, buluş veya değerli bilgilerden yararlanılabilecek ve rakiplere göre rekabette öne geçmenin yolu açılacaktır. Özgün kodlama, tasnif yöntemleri, makinelerin özgün çizim ve üretim taslakları, projeler, üretim giderlerini azaltan veya verimliliği arttıran üretim yöntemleri, özel hammadde kullanımları vb. pek çok bilginin bu biçimde değerlendirilmesi mümkündür. Kuşkusuz bilginin niteliği, rakiplerce elde ediliş yöntemleri ve kullanım tarzları, haksız rekabet ilkeleri çerçevesinde değerlendirilecektir. Yargıtayın bir kararında da değinildiği gibi; 551 sayılı KHK’de Türkiye’de tescil edilmemiş olan buluşların korunmayacağı yönünde bir hüküm bulunmayıp, TTK’nin haksız rekabete ilişkin 56 ncı maddesi ile devam eden maddelerinin (6102 sayılı TTK 55 madde) böyle durumlarda uygulanma imkânı mevcuttur.(24) PatKHK’nin ilgilenmediği buluşlar hakkında, ortada korunabilir bir hak mevcut olduğu takdirde, haksız rekabet hükümlerinin uygulanmasında, tereddüt bulunmamalıdır. 551 sayılı KHK’nin sağladığı korumadan yararlanabilmek için, başvurunun Patent Bülteninde yayınlanması ya da patent alınmış olması gerektiğini hatırlatan Tekinalp; bu hâllerden biri mevcut olmadığı takdirde, şartları varsa haksız rekabet davası açılabileceğini ifade etmiştir. 6102 sayılı TTK 54 ve 55 inci madde hükümleri ticarette haksız rekabete ilişkin hükümleri öngörmektedir. Başkasının fikrinden izinsiz yararlanma dürüstlük kuralına aykırı olduğu gibi, ürün ve usul patentlerinin ihlali aynı zamanda, TTK 55/1a. 4c. 2, 3d. maddeleri kapsamında değerlendirilebilmektedir. Kuşkusuz, buluşların patentlenmesi zorunlu değildir ve buluş sahibinin, öğretiyi sır olarak saklamayı ve bunu sağladığı sürece bitmeyen bir korumadan yararlanması, herhangi bir ihlal halinde haksız rekabet hükümlerine başvurması mümkündür.(25) Bu durumda, buluş (24) Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesinin 04.03.2008 gün ve 2006/11131–2008/2607 sayılı kararı. (25) Nitekim, Onbirinci Hukuk Dairesi; Türkiye’de tescilli olmayan patent veya faydalı modellerin korunması hakkındaki bir uyuşmazlıkta, TTK’nin 56 ncı maddesinin işletebileceğine hükmetmiştir. Bu içtihada konu olayda, davacı yan ABD’de tescilli olan 4400/4500 model etiketleyicileri, davalının izin almaksızın aynen taklit ederek Türkiye’de ve Ortadoğu ülkelerinde sattığını ve aynı konuda faydalı model başvurusu 203 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri sahibinin tercihine bağlı olarak, açıklanmayan bilginin patent incelemesi ve kamu otoritesince saklanması söz konusu olmadığından, bir patent belgesi de bulunmamaktadır. “Know-how” veya üretime ilişkin sırların, ticari sır olarak değerlendirilip korunmasında, bu bilgilerin buluşçu karakter taşıyıp taşımaması netleşmiş değildir. Diğer deyimle, patent korumasındaki tekniğin bilinen durumunun aşılması aranacak mıdır? Ayrık bir görüşe göre, “knowhow” bilgisinin, tekniğin bilinen durumunu aşması aranmaktadır. Gizli ve/ veya ticari açıdan değer taşıyan bilginin korunması konusu; diğer fikri mülkiyet koruma formları kadar iyi oturmuş değildir. Uluslararası alanda, bir yandan ülkelerin çoğu sınırlı bir patent koruması sağlarken, kardeş form olan ticari sırları, pek azı korumaktadır. Bu olgunun altında tarihsel ve felsefi bazı sebepler bulunmaktadır. Ticari sırlar; doğaları gereği genellikle, patent ve faydalı model için aranan “yenilik” ve “buluş adımı” ölçütlerini karşılamazlar. Nitekim, uygulamada bunun kurallarını koymak ve denetleyebilmek olanaklı değildir. Yine, telif hakkı korumasında esas olan orijinallik özelliğini de ender olarak taşıyabilirler.(26) Bununla birlikte, ticari sırlar, gelişmiş ülke endüstrisinde itici güç kaynaklarındandır. Üretim yöntemleri, kimyasal formüller, inşaat teknikleri gibi bilgiler, ticari sır korumasını gerektirir; sahiplerine pazarlama alanında avantajlar sağlarlar. Pek çok yeni doğan pazar ekonomileri, alt yapılarını geliştirmek, endüstrileşmelerini sürdürmek için yatırımcı çekmenin arayışındadır. Çok uluslu ilaç ve kimyasal endüstri firmaları, kritik ticari değerlerinin elimine edilmesi gereken durumlarda, kendi ekonomik çıkarları için ticari sırlarına, hayati önem vermektedir. Buna bağlı olarak, korumanın olmadığı veya zayıf olduğu hallerde, Ar-Ge’ye kaynak ayırmakta gönülsüz olabilmektedirler. yaptığını belirterek tecavüzün tespitine, durdurulmasına ve ilanına karar verilmesini dava etmiştir. Yerel Mahkeme davayı reddetmiştir. Yargıtay, bozma kararında, PatKHK’de Türkiye’de tescillenmemiş buluşların korunmayacağına dair bir hüküm bulunmadığına işaret etmiş ve TTK’nin 56 ncı maddesinde yer alan haksız rekabet ilkelerinin, yanların iddia ve savunmaları çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu kararda, ülkesellik ilkesine aykırı bir yaklaşım bulunmamaktadır; PatKHK gereğince yabancı bir patentin ülkemizde tescillenmeden korunması mümkün değilse de buluş sahibi veya lisansörünün TTK 56 ncı maddeden doğan haksız rekabeti, dürüstlüğe aykırı rekabeti durdurma hakkı söz konusudur. (Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesinin 04.03.2008 tarih ve 2006/11131-2008/2607 sayılı kararı, FMR 2009/2, s. 120). (26) Đlhami Güneş; (2013), Fikri Mülkiyet Hakları ve Haksız Rekabet Davaları, 2. Bası, Ankara. 204 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) Gerçekten de bilgiyi korumayı dışlayan kültür ile ekonomik çıkarlar doğrudan çatışmaktadır.(27) Know-How; patent şartlarını taşısın veya taşımasın, açıklanmayan her türlü öğreti, bilgi ve yöntemlere ilişkin olup, terim; “nasıl yapıldığının bilgisi” anlamına gelmektedir.(28) Bu tanımın ima ettiği gibi yenilik ve buluş adımı içermeyen bilgiler, patente layık olmasa da know-how kapsamında bulunabilir ve haksız rekabet hükümlerine dayanılarak ihlal halinde, men ve tazminat davalarına konu edilebilirler. Bu takdirde olayların, öncelikle yazılı kanıtlarla ve tanık anlatımlarıyla ortaya konması; izinsiz kullanılan teknik bilgilerin, herkes tarafından bilinen ve kullanılan yaygın bilgilerle karşılaştırılması, süzgeçten geçirilmesi, korunmaya değer olup olmadığının analizi gereklidir. Bu değerlendirme sırasında esas alınacak kriterin, patent (27) Anthony D’amato; Estelle Long D.; (1999), International Intellectual Property Law, s. 96. (28) Nitekim, Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesi bir somut olayda, “…Davacılar vekili, müvekkili ContitechLuftfedersystemeGmbh’nin davalılardan gerçek kişi olanlar ile imzaladığı sözleşme ile dava dışı Aktaş Lastik Sanayi ve Ticaret AŞ’nin %50 hissesini devraldığını, daha sonra bu şirketin unvanının Contitech Aktaş Lastik San. Tic. AŞ. Olarak değiştiğini, bilahare 02.08.1999 tarihli hisse devir sözleşmesi ile bu kişilere ait hisselerin tamamının müvekkili ve bağlı şirketleri tarafından satın alındığını ve şirketin unvanının Contitech Lastik San. Tic. AŞ. olarak değiştiğini, müvekkili şirketin gerçek kişi davalılarla birlikte ortak olduğu Aktaş Lastik Sanayi ve Ticaret AŞ. ile imzaladığı 11.12.1996 tarihli Know-how sözleşmesiyle müvekkilinin sahip olduğu üretim ve pazarlama teknolojisini bu şirkete sunduğunu, ancak gerçek kişi davalıların müvekkili şirket ile ortaklık ilişkilerinin bitiminden sonra kurdukları davalı Aktaş Hava Süspansiyon San. Tic. AŞ. Adı altında müvekkili şirketin üretim ve pazarlama tekniklerini kullanmaya devam ederek haksız rekabette bulunduklarını, yine tasarımları müvekkili ContitechLuftfedersystemeGmbh’a üretim makinelerinin teknik resimlerini kopyalayarak ürettikleri makinelerin üretiminde kullandıklarını yine, üretimde kullanılan ve Know-how sözleşmesiyle davalıların elde ettiği hamur reçetesinin davalı şirketçe kullanıldığını ve bu eylemlerin haksız rekabet ve marka ihlaline yol açtığını ileri sürerek, haksız rekabetin meni ve etkilerinin ortadan kaldırılmasına karar verilmesini talep ve dava etmiştir. Davalı vekili, davanın reddini istemiştir. Mahkemece, davanın kısmen kabulüyle kataloglarda g-bulunan resimler bakımından haksız rekabetin tespiti ve meni ile fiili durumun ortadan kaldırılmasına, fazlaya ilişkin istemlerin reddine ilişkin olarak verilen karar davacılar vekilinin temyizi üzerine Dairemizce onanmıştır. Davacılar vekili karar düzeltme talebinde bulunmuştur. Yargıtay ilamında benimsenen gerektirici sebeplere ve mahkemece alınan her iki bilirkişi raporunda da taraf ürünlerinin terkibinin farklı olduğunun tespit edilmiş bulunmasına ve kodlama ile ilgili uyuşmazlığın ise çözümünün özel ve teknik bilgiyi gerektirmeyip, hukuki mahiyette olmasına göre, davacılar vekilinin tüm karar düzeltme itirazlarının reddi gerekmiştir…” şeklinde karar vermiştir. (11.02.2005 tarih ve 2005/609-2005/1083 sayılı kararı). 205 Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla Đlişkileri tescilinde aranan kriterler olmadığı açıktır. Kural olarak, bilginin kalitesi yanında ve daha ziyade emek ilkesi ve dürüstlük ilkesi temel alınarak değerlendirme yapılacaktır. Sonuç Hak sahibi veya uygulamacı olarak yukarıda değinilen kavramların farkında olmak, bu kavramların bir biri ile ilişkilerini bilmek ve ilgili hak için doğru tescil çeşidini teşhis edip kullanmak veya tescil etmeme tercihinde bulunmak, önemli sonuçlar ve faydalar sağlayacaktır. Buluş veya faydalı model ve teknolojik geliştirmelerin sahipleri, emek ve yatırımlarının karşılıksız olmadığını bilerek hukuk ve tescil sistemine güvenerek davranmalıdır. Başvuru sahibi olan firmaların veya kişilerin önemli buluşlarını gecikmeksizin koruma altına almaları, şirketlerinin gelişimi ve stratejik geleceği açısından önemli olduğu gibi, hukuki çarelerden yararlanmanın yöntemleri bakımından da önemli ve belirleyicidir. Patent veya sair sınai mülkiyet tescillerinin alınmasına dair masraflı ve zorlu süreçlere girmektense, öğreti veya bilginin ticari sır olarak saklanması yoluna gidilerek, sonsuz bir korumadan yararlanmak da mümkündür. KOBĐ ölçeğindeki firmalar ve işletmelerin, kendi AR-GE faaliyetlerinin boyutları, üretim kapasitelerine göre davranmaları ve buluş faaliyetlerinin özelliğine göre faydalı model yöntemini tercih etmeleri, rasyonel bir davranış olabilir. Bununla birlikte, faydalı modelin tescili sürecinde esaslı inceleme yapılmaması nedeniyle bu belgeye gereğinden fazla önem atfetmek sıkıntılı sonuçlara neden olabilecektir. Çünkü, faydalı modellerin, tescil şartları ancak bir çekişme doğduğunda dikkatli bir incelemeye tabi tutulur; örneğin mahkemece ilgili teknik alan uzmanlarından mutlak yenilik kıstası konusunda rapor alınabilir ve yenilik bulunmadığı sonucuna varıldığında belge hiç verilmemişçesine hükümsüz kılınır. Nitekim PatKHK bu belgelerin ikircikli korumasına dair 158/II maddede hükümler öngörmüştür. 206 Đlhami GÜNEŞ Adalet Dergisi, Yıl:2014, Sayı:48, (s. 189/207) KAYNAKÇA Bently, Lionel; Sherman, Brad; (2002), Intellectual Property Law. Çelik Şehirali, Feyzan; (1998), Patent Hakkının Korunması, Ankara. D’amato, Anthony; Long D., Estelle; (1999), International Intellectual Property Law. Firth, Alison; Phillips, Jeremy; (2001), Introduction to Intellectual Property Law, Oxford. Güneş, Đlhami; (2013), Fikri Mülkiyet Hakları ve Haksız Rekabet Davaları, 2. Bası, Ankara. Keskin, Serap; (2003), Patent ve Markanın Ceza Normları Đle Korunması, Ankara. Noyan, Erdal; (2011), Patent Hukuku, Ankara. Saraç, Tahir; Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara. Saraç Tahir; Nal, Temel; Suluk, Cahit; Karahan, Sami; (2008), Fikri Mülkiyet Hukuku. Triton, Guy; (2002), Intellectual Property in Europa, Londra. Tüysüz, Mustafa; (2007), Fikri Mülkiyet Hakları Çerçevesinde Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakkı, Ankara. 207
