YÜZEYSEL SULARDA BİYOLOJİK ENDEKSLER VE EKOLOJİK

• Günümüzde, tatlı suların biyolojik çeşitliliği karasal ortamlarınkinden çok daha hızlı
olarak azalmaktadır. Tatlı su ekosistemleri içinde de akarsular en çok tehlike altında
olanlardır.
• “Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi”, Avrupa Birliği ülkeleri tarafından 2000 yılında
kabul edilmiştir. Sucul ekosistemlerdeki bozulmayı önlemek için 2015’e kadar, tüm
yüzey sularının ekolojik ve kimyasal olarak iyi kalite düzeyine getirilmesini ve
kalitelerini korumayı amaçlamaktadır. Ayrıca, su kaynaklarının düzenlenerek sürekli
kullanımını sağlamayı ve ihtiyacı karşılayacak kadar suyun, her an kullanılabilir
durumda olmasını düzenlemek ise son hedeftir.
• Bunun için ilk önemli temel adım olarak, izleme programları ile kapsamlı bir şekilde
yüzey sularının durumları belirlenmeye çalışılmaktadır. Daha sonraki izleme
programlarında kullanılmak üzere, var olan izleme yöntemleri gözden geçirilmiş ve
yeni düzenlemeler yapılmıştır. Halen, yeni yöntemler üzerinde çalışılmaktadır. Uzun
süreli izleme programları, tüm nehir havzasını ele alacak şekilde düzenlenmektedir.
• “Referans koşullar” kavramı, bu düzenlemelerin
başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Yüzey sularının kalitesi
değerlendirilirken tipleri, belirlenen kriterlere göre ortaya
çıkarılıp bu tiplere uygun olan referans koşulları taşıyan,
“referans habitatlar” ile karşılaştırılması gerekmektedir.
• Referans habitatlar herhangi bir nedenle tahribata
uğramamış veya çok az değişime uğramış ortamlardır.
Referans habitatların ve tahribata uğramış sucul
ekosistemlerin özellikleri şöyledir:
Referans Habitat
Bozulmuş Habitat
Yüzeysel sular için ekolojik kalitenin genel tanımlaması (WFD, Annex V, Table 1.2’den)
Yüksek kalite
(High quality)
İyi kalite
(Good quality)
Fiziko-kimyasal değişkenlerde ve
hidromorfolojik kalite unsurlarında
insan kaynaklı etki yoktur veya çok
az dır. Bu tipteki sular, ortamın
tamamen bozulmamış durumda
olduğu anlamına gelir. Çevrelerinde
yerleşim yeri bulunmaması, atık
suların karışmaması, alabalık
çiftliği, ekili alan gibi mekanların
olmaması önemlidir.
İyi kalitedeki su tipleri için biyolojik
kalite değerleri , insan aktiviteleri
nedeniyle meydana gelen
bozulmalardan ötürü daha düşük
seviyededir.
Bozulmamış durumdaki yüksek
kalitedeki su tiplerinden orta
düzeyde farklılık gösteren ve orta
kaliteye uygun biyolojik kalite
değerlerine sahip su tipleridir.
Fakat, yine de bozulmamış
durumdaki yüksek kalitedeki su
tiplerinden çok az düzeyde farklılık
gösterirler.
İnsan aktivitelerinden kaynaklanan
bozulma ve kirlilik işaretlerini orta
düzeyde yansıtan özelliklere
sahiptir.
Bu tipteki sular için biyolojik kalite
değerleri, bozulmamış ortam tipini
yansıtır ve kirlilik yada bozulma
olmadığını yada çok alt seviyede
olduğunu gösterir.
Orta Kalite
(Moderate quality)
Yüksek ve iyi kalitedeki ortamlara
kıyasla bozulmalar ve kirlilik gözle
görülür düzeydedir.
Bu koşullar, yüksek kaliteli ortam
ve bu ortamda bulunan canlılara
özeldir.
Orta kalitenin altında kalan su kalitesi tipleri zayıf ve kötü olarak sınıflandırılır. Bu tipteki sular biyolojik kalite
değerleri bakımından oldukça kötü durumdaki suları ifade eder . Bu tipteki sularda bulunan canlı toplulukları
bozulmamış veya çok az düzeyde bozulmuş yüksek, iyi ve orta kalitedeki sularda bulunan canlı topluluklarından önemli
ölçüde farklılık gösterirler.
• Su kalitesi izleme programlarında, sadece
fiziksel-kimyasal değişkenleri kullanmak yeterli
değildir. Çünkü, içinde belli canlıları
barındıramayan bir sucul ortam, insanlar için de
kullanılabilir bir kaynak olamaz.
Makrofit
• Bu nedenle de canlıların su kalitesi
çalışmalarında kullanımı, “Su Çerçeve
Direktifi”nin ekolojik izleme sisteminde fiziksel,
kimyasal değişkenlerden daha önde gelir.
Taban Büyük Omurgasızları
Diatome
Fitoplankton
• Canlı toplulukları, bir ekosistemin “hafızası”
olarak da değerlendirilir. Çünkü , fiziksel ve
kimyasal değişkenler ölçüm yapılan andaki
durumu belirtirken geçmiş dönemdeki su
kalitesi hakkında bilgi sağlamaz.
Balık
• Su Çerçeve Direktifinde de belirtildiği gibi
biyolojik izlemede kullanılması gereken canlılar,
başta taban büyük omurgasızları olmak üzere
fitobentos, fitoplankton, makrofit ve
balıklardır. Taban büyük omurgasızlarını
oluşturan canlılar şunlardır.
Taban büyük omurgasızları içerisinde yer alan canlı grupları
Insecta
(Böcekler)
Insecta
(Böcekler)
Crustacea
(Kabuklular)
Crustacea
(Kabuklular)
Diğer gruplar
Diğer Gruplar
Ephemeroptera
Amphipoda
Amphipoda
Turbellaria
Turbellaria
Plecoptera
Plecoptera
Isopoda
Isopoda
Bivalvia
Bivalvia
Trichoptera
Trichoptera
Decapoda
Decapoda
Gastropoda
Gastropda
Odonata
Odonata
Hemiptera
Hemiptera
Coleoptera
Coleoptera
Megaloptera
Megaloptera
Diptera
Diptera
Oligochaeta
Oligochaeta
Hirudinea
Hirudinea
• Sağlıklı bir ekosistemin tanımında fiziksel-kimyasal, morfolojik ve biyolojik koşulların tümünün
canlıların o ortamda yaşamasına uygun olduğunu belirtmek gerekir.
• Örnek olarak taban büyük omurgasızlarını bir akarsuda etkileyen koşullar şöyledir:
Askıda Katılar
Bulanıklık
Işık
Derinlik
Işık Geçirimi
Besleyicilerin (Nutrient)
Durumu (Azot, Fosfor vb.)
** Kanal
Açma
Sıcaklık
Çözünmüş
Oksijen
Akıntı Hızı
pH
** Toksik
Maddeler
Taban
Yapısı
Su Kalitesi Kriteri
Su Kalitesi Kriteri Değil
Taban Büyük Omurgasız
Topluluğu
Doğrudan etki
Etkileşim
Suyun Sertliği
** Doğal olmayan etkenler
Bir ekosistemin koşullarını belirlemek için çeşitli canlıların biyolojik veriler olarak
kullanıldığı çalışmalar biyolojik izleme çalışmalarıdır.
Biyolojik izleme, hassas ekosistemlerin tahribatını çok daha net bir şekilde gösterdiği
için fiziksel, kimyasal ve biyolojik yönden ortaya çıkan sorunları belirlemede
birleştirici bir yöntemdir. Bu yöntemde, çalışılan bölgenin faunası ve biyoindikatör
(biyolojik gösterge) olarak kullanılabilecek taksonlar belirlenmelidir.
Biyoindikatörler, çevresel değişikliğe karşı yaşam fonksiyonlarını değiştirerek veya
toksinleri vücutlarında biriktirerek cevap veren canlılardır.
Biyoindikatörler, ekosistemin fiziksel ve kimyasal değişkenlerinde oluşan değişimlere
karşı oldukça hassaslardır. Bu canlıların varlığı ve komünite yapıları habitatın kalitesini
yansıtır.
Çok Hassas Türler
Yüksek kalitedeki suların indikatör canlıları
Coleoptera
Coleoptera
Plecoptera
Plecoptera
Trichoptera
Trichoptera
Ephemeroptera
Coleoptera
Coleoptera
Ephemeroptera
Ephemeroptera
Plecoptera
Plecoptera
Trichoptera
Trichoptera
Diptera
Diptera
Odonata
Odonata
Trichoptera
Trichoptera
Hassas Türler
Ephemeroptera
İyi kalitedeki suların indikatör canlıları
Odonata
Odonata
Diptera
Diptera
Coleoptera
Coleoptera
Diptera
Diptera
Ephemeroptera
Coleoptera
Coleoptera
Odonata
Odonata
Bivalvia
Bivalvia
Trichoptera
Trichoptera
Toleranslı Türler
Ephemeroptera
Ephemeroptera
Decapoda
Decapoda
Orta kalitedeki suların indikatör canlıları
Diptera
Diptera
Diptera
Diptera
Amphipoda
Amphipoda
Odonata
Odonata
Gastropoda
Gastropda
Isopoda
Isopoda
Coleoptera
Coleoptera
Trichoptera
Trichoptera
Hemiptera
Hemiptera
Yüksek Toleransa Sahip Türler
Zayıf ve Kötü kalitedeki suların indikatör canlıları
Hemiptera
Hemiptera
Diptera
Diptera
Diptera
Diptera
Oligochaeta
Oligochaeta
Coleoptera
Coleoptera
Gastropoda
Gastropda
Hemiptera
Hemiptera
Hirudiniea
Hirudinea
Turbellaria
Turbellaria
Odonata
Odonata
Amphipoda
Amphipoda
Hemiptera
Hemiptera
Taban büyük omurgasızları
• Biyolojik izleme programlarında kullanılan en elverişli ve yaygın canlılardır. Bu canlılar,
biyolojik çeşitlilik ve su kalitesi çalışmalarında habitatları izlemek için gerekli verileri en
kullanışlı olarak sağlayan canlılardır. Tür kompozisyonu, sayıları, hayat döngüleri, hareket
şekilleri, ağız yapıları ve beslenme şekilleri gibi özellikleri, biyolojik yöntemlerde
kullanılmaktadır. Taban büyük omurgasızları ile yapılacak izleme çalışması üç yıl sürmelidir.
• Taban büyük omurgasızları ile hazırlanmış birçok indeks olup çok yaygın olarak
kullanılmaktadır. 1980’lerden beri birçok ülkede akarsuların durum ve potansiyellerini biyolojik
yöntemlerle değerlendirmeye yönelik yapılan çalışmaları yeniden ele alan araştırmaların
sayısında artış vardır. Avrupa’da, özellikle taban büyük omurgasızlarının kullanımına yönelik
revizyon çalışmalarına ilişkin birçok bilimsel araştırma yürütülmektedir.
• Ülkemizde de bu çalışmalar, araştırmacılar tarafından uzun zamandır yürütülmesine
rağmen ilgili kurumlar konuya son zamanlarda önem vermektedir. Türkiye’de, bu konuda
yapılan çalışmalar ve taban büyük omurgasızlarının kullanılmasını sağlayacak bilgi birikimine
katkılar son zamanlarda hızla artmaktadır.
Taban büyük omurgasızlarının tercih edilmesinin başlıca nedenleri şunlardır:
• Ortama karışan çeşitli kirlilik kaynaklarına karşı, değişik düzeylerde duyarlılık göstererek çabuk
tepki verirler,
•
Geniş bir dağılım gösterirler,
•
Besin zincirinde önemli bir yer teşkil ederler,
•
Toplanmaları ve sayımları diğer canlı gruplarına göre daha kolaydır,
• Tür düzeyinde teşhisleri çok daha doğru sonuç vermekle beraber zordur. Tür teşhisleri, mutlaka
her canlı grubunun uzmanları tarafından yapılmalıdır. Cins ve bazen de familya düzeyindeki teşhisler
de fauna bilgilerinin eksik olduğu bölgelerde çalışmalarda kullanılabilmektedir. Bu seviyelerde
teşhisler de doğru sonuç vermektedir.
•
Komünite yapıları, su kalitesine bağlı olarak değişir.
• Hareket yetenekleri oldukça kısıtlıdır. Bu nedenle, bulundukları ortamın koşullarını temsil
etmede oldukça başarılıdırlar.
•
Sucul ekosistemlerde hayat döngülerinin uzun olması nedeni ile yılın her döneminde bulunurlar.
•
Taban büyük omurgasız komüniteleri çok sayıda takson içerdiğinden heterojen bir yapıdadır.
Fitobentos
• Taban büyük omurgasızlarından sonra
en yaygın olarak kullanılan canlılardır.
Dipteki taşlara, bitkilere tutunmuşlardır
(perifiton).
• Biyolojik izlemede kullanılan ve
geliştirilmekte olan indeksler (Biyolojik
Diatom İndeksi, Trofik Diatome İndeksi vd.)
vardır. OMNIDIA programı ,fitobentos
indekslerini toplu olarak hesaplamada
kullanılan programdır. Bu indeksler bazı
ülkelerde kullanılmaktadır.
• Fitobentos ile yapılacak izleme
çalışması üç yıl sürmelidir.
Fitoplankton
• Bazı ülkeler fitoplanktonları (seston
olanlar suda serbest yüzenler) taban büyük
omurgasızları ve fitobentos ile birlikte
izleme çalışmalarında kullanmaktadırlar.
• Fakat, türleri saptayarak sonuca
gitmeye çalışmak çok zaman istediği için
akarsularda çok kullanışlı bulunmamaktadır.
• Fitoplankton ile yapılacak izleme
çalışması altı ay sürmelidir.
Makrofitler
• Avrupa’da makrofitlerin kullanıldığı
yöntemler birkaç tanedir ve bazı ülkelerde
kullanılmaktadır.
• Türlerin ortaya çıkışı ile vejetasyonu
inceleme, türlerin dağılımı ve baskın
türlerin belirlenmesi gibi unsurlar
makrofitler için kullanılmaktadır.
• Makrofitler ile yapılacak izleme
çalışması üç yıl sürmelidir.
Balıklar
• Balıklar, bazı ülkelerde habitat kalitesini
saptamak için kullanılmaktadır.
• Tür kompozisyonu, çeşitlilik, bolluk,
biyokütle, üreme özelliklerine ilişkin bilgiler
biyolojik veri olarak kullanılmaktadır.
• Balıklar ile yapılacak izleme çalışması üç
yıl sürmelidir.
Fitobentos
Komünite Yapısı
Bolluk
Biyokütle
Aşırı Çoğalma
Çeşitlilik
Hassas Taksa
(indikatörler)
Yaş
Fitoplankton
Makrofitler
Taban Büyük
Omurgasızları
Balıklar
Yaklaşım / Yöntem
Biyotik indeksler
• Taban büyük omurgasızlarının
indekslerde kullanımı kolaydır ve
bunlara dayalı indekslerin sayısı
oldukça fazladır.
• Taban büyük omurgasızlarından
elde edilen faunistik bilgiler sayıya
dönüştürülerek kullanılır. Bu da
indekslerle yapılır.
• Tabloda taban büyük
omurgasızlarına dayalı indeksler ve
kullanıldığı ülkeler verilmiştir.
Ülke
Saprobik yaklaşım
Sabrobik İndeks
Avusturya
Almanya Saprobik İndeksi
Almanya
Biyotik Yaklaşım
Belçika Biyotik İndeksi (BBI)
Belçika, Fransa, Hollanda
Bulgaristan Biyotik İndeksi (BGBI)
Bulgaristan
Danimarka Akarsu Biyotik İndeksi
(DSFI)
Danimarka
BMWP, ASPT
IBMWP
Familya Biyotik İndeksi (FBI)
Birleşik Krallık
İspanya
ABD, Avrupa
Çeşitlilik Yaklaşımı
Shannon-Weaver Çeşitlilik İndeksi
Bir çok ülke
Multimetrik Yaklaşım
ABD, Avrupa
Ekolojik Kalite Oranı Yaklaşımı
ABD, Avrupa
RIVPACS
Birleşik Krallık
AUSRIVAS
Avustralya
Biyotik indeksler
Yaklaşım / Yöntem
Ülke
• Taban büyük omurgasız
faunasının saptanmasından sonra,
bölgesel indekslerin seçilerek veya
hazırlanarak kullanılması, su kalitesi
saptama çalışmalarında güvenilir bir
yöntemdir.
Sabrobik İndeks
Avusturya
Almanya Saprobik İndeksi
Almanya
Bulgaristan Biyotik İndeksi (BGBI)
Bulgaristan
• Fakat, ekolojik yapısı ve fauna
yapısı benzeyen bölgelerin indeksleri
seçilmelidir. Bu indeksler, değişik
bölgelere uyumlu hale de
getirilebilirler.
Danimarka Akarsu Biyotik İndeksi
(DSFI)
Danimarka
• İngiltere'de akarsuların biyolojik
yönden kalitesini belirlemek üzere
oluşturulan BMWP Skor Sistemi
(Biological Monitoring Working Party
Score System), bu şekilde değişik
bölgelerin faunası kullanılarak
uyumlu hale getirilebilen bir
indekstir. Familya düzeyinde olduğu
için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Çeşitlilik Yaklaşımı
Saprobik yaklaşım
Biyotik Yaklaşım
Belçika Biyotik İndeksi (BBI)
BMWP, ASPT
IBMWP
Familya Biyotik İndeksi (FBI)
Belçika, Fransa, Hollanda
Birleşik Krallık
İspanya
ABD, Avrupa
Shannon-Weaver Çeşitlilik İndeksi
Bir çok ülke
Multimetrik Yaklaşım
ABD, Avrupa
Ekolojik Kalite Oranı Yaklaşımı
ABD, Avrupa
RIVPACS
Birleşik Krallık
AUSRIVAS
Avustralya
• Multimetrik sistem ise Amerika’da geliştirilmiştir. Su Çerçeve Direktifi (SÇD) uygulamalarında da
taban büyük omurgasızlarına ve fitobentosa dayalı multimetrik indeks sistemi kullanılmaktadır.
• Bunun için SÇD uygulamalarında kullanılmak üzere ASTERICS ve OMNIDIA yazılımları
geliştirilmiştir.
• Bu sistemde, birçok indeks bir arada kullanılarak habitatların kalitesinin (organik kirlilik,
asidifikasyon, fiziksel tahribat gibi) hangi nedenle düştüğü belirlenebilmektedir.
ASTERICS’te kullanılan indekslerden bazıları
- Saprobic Index (Zelinka & Marvan)
- Rheoindex
- BMWP Score
- Rheoindex
- Average Score per Taxon
- Rhithron Typie Index
- DSFI
- EPT-Taxa
- BBI
- EPT/OL
- Diversity (Simpson-Index)
- EPT/Diptera
- Diversity (Shannon-Wiener-Index)
- OD-Taxa [%]
- Diversity (Margalef Index)
- EPT-Taxa [%]
- Evenness
- OD/Total-Taxa
- Acid Index (Hendrikson & Medin)
- EP-Taxa
- German Fauna Index
- EPTCBO (Eph., Ple., Tri., Col., Bivalv., Odo.)
- Lake outlet index
- EPTD
- Potamon Typie Index
- Life Index
Yeşilırmak-BMWP (Y-BMWP)
• Y-BMWP, Türkiye için geliştirilen ve geniş bir alanı kapsayan ilk biyotik indekstir
(Kazancı vd. 2013).
• Yeşilırmak Nehri havzasında belirlenen 42 istasyondan 2008, 2009 ve 2010
yıllarında örneklemeler yapılmış ve bunun sonucunda 72 familyaya ait 45850 taban
büyük omurgasız bireyi teşhis edilmiştir. Aynı zamanda fiziko-kimyasal değişkenler
de ölçülerek istasyonların su kalite sınıfları belirlenmiştir.
• Elde edilen biyolojik verilere uygulanan istatistiksel yöntemle birlikte, fiziksel,
kimyasal ve ekolojik şartlar da göz önünde bulundurularak, orijinal BMWP indeksi
Türkiye taban büyük omurgasız faunasına göre modifiye edilerek, Y-BMWP indeksi
oluşturulmuştur.
• BMWP indeksi, 1983 yılında İngiltere’deki akarsuların ekolojik kalitelerini
değerlendirmek amacıyla geliştirilen bir indekstir. Su kalitesi izleme çalışmalarında
oldukça kullanışlı olmasından dolayı İspanya, Kanada, Arjantin, İtalya, Polonya,
Yunanistan ve Portekiz gibi farklı zoocoğrafik bölgelerdeki ülkelerde, ülkelerin kendi
faunalarına göre yeniden düzenlenerek başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.
Yeşilırmak-BMWP (Y-BMWP)
• Avrupa ülkelerindeki taban büyük omurgasız gruplarına dayalı çeşitli biyotik
indeksler 1990’lardan beri Türkiye’de kullanılmaktadır.
• Bu indeksler, Türkiye’deki akarsuların değerlendirilmesinde yardımcı olsa da, her
zaman şu an ki su kalitesi sınıflarıyla ilgili yeterli bilgi sağlayamamaktadır. Çünkü
Türkiye’deki taban büyük omurgasız faunası, Avrupa’dan farklılık göstermektedir. Bu
nedenle Türkiye faunasına uygun bir biyotik indeks oluşturmak, daha net ve kesin
sonuçlara ulaşılması açısından büyük önem teşkil etmekteydi.
• Şu an için Türkiye’de bulunan tüm akarsulardaki taban büyük omurgasız faunası
hakkındaki bilgiler yetersizdir. Ayrıca farklı coğrafik bölgeler, farklı tipteki akarsuların
çokluğu, yüksek endemizm gibi etkenlerden dolayı, tüm Türkiye’yi kapsayan tek bir
indeks oluşturmak olanaksız görülmektedir.
•
Bu nedenle, oluşturulacak bölgesel indeksler daha kullanışlı olacaktır.
Yeşilırmak-BMWP (Y-BMWP)
Bu indeks, Türkiye’de geniş bir alan için kullanılabilecek ilk indekstir.
•
Geliştirilen Y-BMWP indeksinde, orijinal BMWP’den farklı olarak,
 Skor 9 eklenmiştir.
 23 yeni familya, Y-BMWP indeksine eklenmiştir. Çünkü indeksin
oluşturulduğu yer olan İngiltere’de bu familyalar bulunmamaktadır, fakat
bunlar Türkiye’deki akarsuların değerlendirilmesinde önemli biyoindikatör
familyalardır.
 23 familyanın ise skoru değiştirilmiştir.
Yeşilırmak-BMWP (Y-BMWP)
•
Skor 9 yeni eklenmiştir.
• Koyu yazılan familyalar, indekse
yeni eklenen familyalardır.
• Gri yazılan familyaların ise
skorları değiştirilmiştir.
• Diğer familyalar, orijinal
BMWP’de bulunan ve skorları
değiştirilmeyen familyalardır.
Biyolojik izleme çalışmalarının aşamaları
• Taban büyük omurgasız örnekleri, tekmeleme
yöntemi ile dip materyali karıştırılarak uygun bütün
akarsu bölgelerinden 10-20m’lik mesafelerde 3-5
dakikalık sürelerle toplanır. Dip kepçelerinin gözenek
çapları en az 300 en çok 500µm olmalıdır.
• Genişliği 2m’ye kadar olan akarsulardan 3, geniş
nehirlerden ise 5 dakikalık toplama yapılır. Derin
akarsularda 1m derinliğe kadar olan kıyı bölgelerinden
toplama yapılır. Ayrıca, kepçelerle toplamanın yanı sıra
elle toplama taşlarda ve su içi bitkileri üzerinden de
yapılmalıdır.
• Dip kepçelerinden başka yapay olarak yaratılan
ortamlar veya farklı kepçe tipleri kullanılarak da
ortamın fiziksel yapısına göre toplama yapılır . Her
toplama istasyonunun özelliklerini belirten (akarsu
genişliği, derinliği, akıntı hızı, taban yapısı yükseklik,
sıcaklık, pH, çözünmüş oksijen, elektriksel iletkenlik
gibi fiziksel-kimyasal değişkenler, insan etkisi vd.) bir
form doldurulması gerekir.
•
Çalışmanın aşamaları şöyledir:
ARAZİDE YAPILACAKLAR
ARAZİ SONRASINDA YAPILACAKLAR
Çalışılacak bölgedeki
istasyonların belirlenmesi
TBO örneklerinin
laboratuvar ortamında ayıklanması
İstasyonların habitat ve su
kalitelerinin belirlenmesi
Taban büyük omurgasız (TBO)
örneklerinin alınması için
uygun toplama yönteminin
belirlenmesi ve uygulanması
TBO örneklerinin
teşhislerinin yapılması
(Tür-Cins-Familya)
İstasyonların TBO komünite yapısı
ve fiziko-kimyasal değişkenleri
de göz önüne alınarak
referans istasyonların belirlenmesi
Arazide örnekler toplanırken suyun
fiziko-kimyasal değişkenlerinin
ölçülmesi (Sıcaklık, çözünmüş
oksijen, pH, elektriksel iletkenlik,
bulanıklık)
Her istasyondan su örneği alınarak,
örneklerin alındığı günün sonunda
kimyasal analizlerinin yapılması
(PO4-P, NO3-N, NO2-N, NH4-N, SO4)
Teşhis edilen TBO örneklerinin
sayılarının belirlenmesi
Referans istasyonlar belirlendikten
sonra çalışmadaki tüm istasyonların
ekolojik kalite oranlarının (EKO)
belirlenmesi
Çalışmaya ve bölgeye uygun
indekslerin belirlenmesi
EKO değerlerine göre istasyonların
renk kodlarının belirlenmesi
Elde edilen sayısal verilere
indekslerin uygulanması
Belirlenen renk kodlarına göre
haritalamanın yapılması
Metal analizleri ve sertlik analizi
için de su örnekleri alınması ve
uygun saklama koşullarında
saklanarak daha sonra analizlerinin
yapılması (B, Ni, Cr, Fe, Cu, Al, Zn,
Mg sertliği, Ca sertliği)
Çıkan sonuçların kaynaklar
kullanılarak bilimsel yorumunun
yapılması
Taksonlar
İndekslerin kullanımına örnekler
Skor
Siphlonuridae, Heptageniidae, Leptophlebiidae, Ephemerellidae,
Potamanthidae, Ephemeridae, Taeniopterygidae, Leuctridae, Capniidae,
Perlodidae, Perlidae, Chloroperlidae, Aphelocheridae, Phryganeidae,
10
Molannidae, Beraeidae, Odontoceridae, Leptoceridae, Goeridae,
Lepidostomatidae, Brachycentridae, Sericostomatidae
BMWP skor sistemi
Astacidae, Lestidae, Agriidae, Gomphidae, Cordulegasteridae, Aeshnidae,
Sınıf
Değer
Kalite
Anlamı
I
> 100
İyi
Çok Temiz
II
71-100
Kabul Edilebilir
Çok Düşük Seviyede Kirli
III
41-70
Şüpheli
Kirli
IV
11-40
Kritik
Çok Kirli
V
< 10
Çok Kritik
Şiddetli Şekilde Kirli
Corduliidae, Libelluiidae, Psychomyiidae, Philopotamidae
Caenidae, Nemouridae, Rhyacophilidae, Polycentropidae, Limnephilidae
Neritidae, Viviparidae, Ancylidae, Hydroptilidae, Unionidae, Corophiidae,
Gammaridae, Platycnemididae, Coenagriidae
8
7
6
Mesoveliidae, Hydrometridae, Gerridae, Nepidae, Naucoridae,
Notonectidae, Pleidae, Corixidae, Haliplidae, Hygrobiidae, Dytiscidae,
ASPT skor sistemi
Gyrinidae, Hydrophilidae, Clambidae, Helodidae, Dryopidae, Elmidae,
5
Chrysomelidae, Curculionidae, Hydropsychidae,Tipulidae, Simuliidae,
Sınıf
Değer
Anlamı
I
>6
Temiz Su
II
5-6
Şüpheli İyi Kalite
III
4-5
Olası Orta Kirlilik
IV
<4
Olası Aşırı Kirlilik
Planariidae, Dendrocoelidae
Baetidae, Sialidae, Piscicolidae
Valvatidae, Hydrobiidae, Lymnaeidae, Physidae, Planorbidae,
Sphaeriidae, Glossiphoniidae, Hirudidae, Erpobdellidae, Asellidae
4
3
Chironomidae
2
Oligochaeta
1
Ekolojik Kalite Oranı, EKO (Ecological Quality Ratio, EQR) ve Hesaplanması
• Su Çerçeve Direktifi, su kaynaklarının durumunu iyileştirme çalışmalarında
biyoindikatörlere göre belirlenen “Ekolojik Kalite Oranı” kavramını getirmiştir. Ekolojik
Kalite Oranı, ekolojik sınıflandırma için Su Çerçeve Direktifinde belirtilen üç ana
gereksinimi bir araya getirir; çalışılan sucul ekosistemin tipolojisi, referans durumu ve
sınıf sınırları. Biyolojik izlemelerin sonucunda, çalışılan istasyonların ekolojik
durumlarını belirlemek için sayısal bir değer kullanmak gerekir. Bu değer de gözlenen
değerin beklenen değere oranıdır. Burada beklenen değerden kastedilen referans
istasyonun değeridir (eğer yapılan çalışmada birden çok referans istasyon varsa,
belirtilen hesaplamaların ortalamaları alınarak ortalama referans değerler elde edilir).
• Burada kilit nokta referans istasyonların doğru olarak belirlenmesidir. Referans
istasyonu belirlemek için baş vurulacak yöntemler şöyledir:
•
•
•
Uzman bilgisi
Gerçek örnekleme (SÇD'de belirtilen kriterlere göre yapılan örnekleme)
Önceki veriler
• Referans istasyonu belirlemek için bu yöntemlerin bir tanesini ele almak yeterli
değildir. Hepsinin kombinasyonunu sağlayarak karar vermek en doğru sonucu
verecektir.
• Referans istasyonların belirlenmesinde, fiziko-kimyasal değişkenlerin belli
değerlerde olması ve ortamda fiziksel bozulmanın olmamasının referans koşul için
gerekli olduğu dikkate alınmalıdır.
• Tipolojiyi doğru belirlemek için aynı tipolojiye sahip bölgelerin, aynı canlı
topluluklarını barındıracağını göz önüne almak gerekir. Referans istasyonla çalışılan
bölgenin canlı toplulukları karşılaştırılmalıdır.
• Ekolojik Kalite Oranı olarak belirlenen değerler sıfır ve bir arasında değişmektedir.
Bir olan değer toplama yapılan istasyonun referans koşullarda olduğunu (referans
habitat) gösterirken sıfıra yaklaşan değerler istasyonun kötü ekolojik koşullarını
gösterir.
• EKO değerleri belirlenirken çok yüksek kaliteden çok düşük kaliteye kadar beş sınıf
aralığı kullanılmaktadır. Bu şekilde belirlenen sayısal değer, çalışılan bölgenin yüksek
kaliteye getirilebilmesi için gerekli tedbirleri almak yönünde başlangıç noktasıdır.
Yüksek
Gözlenen Değer
Ekolojik Kalite Oranı
(EKO)
İyi
Orta
Beklenen (Referans)
Değer)
Biyolojik
Kalite
Unsurları
Zayıf
Kötü
Ekolojik Kalite Oranı Hesaplaması
Average score per taxon
(Takson başına ortalama skor)
Tolerans
ASPT-2
Sel-EPDT
Bolluk / Habitat
Intercalibration
common metrics
(ICM)
Log10 tabanında (Heptageniidae,
Ephemeridae, Leptophlebiidae,
Brachycentridae, Goeridae,
Polycentropodidae, Limnephilidae,
Odontoceridae, Dolichopodidae,
Stratiomyidae, Dixidae, Empididae,
Athericidae ve Nemouridae familyalarına
ait birey sayılarının toplamının 1 fazlası)
1-GOLD
EPT
Zenginlik ve Çeşitlilik
N. of Fam.
Sha-Wie D.
GOLD = Gastropoda, Oligochaeta ve
Diptera gruplarının nisbi bolluğu
Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera
takımlarına ait taksa sayısı
Toplam familya sayısı
Shannon-Wiever Çeşitlilik İndeksi
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
1
2
3
4
5
6
Tolerans
Intercalibration
Metrics
(IMC)
Bolluk / Habitat
Zenginlik / Çeşitlilik
ASPT-2
1,23
2,42
4,57
5,85
2,89
3,81
Sel-EPDT
0,150
0,570
1,600
1,830
0,950
1,320
1-GOLD
-15,18
-25,57
-6,31
-5,25
-33,59
-25,706
EPT
0
0
8
9
2
3
N. of Fam.
3
4
15
18
5
4
Sha-Wie D.
0,980
1,080
2,450
2,560
1,260
1,890
Tolerans
Bolluk / Habitat
ICM’ler için referans
değerler
Zenginlik / Çeşitlilik
Ref. ASPT-2
5,21
Ref. Sel-EPDT
1,715
Ref. 1-GOLD
-5,78
Ref. EPT
8,5
Ref. N. of Fam.
16,5
Ref. Sha-Wie D.
2,505
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
1
2
3
4
5
6
Tolerans
Intercalibration
Metrics
(IMC)
Bolluk / Habitat
Zenginlik / Çeşitlilik
ASPT-2
1,23
2,42
4,57
5,85
2,89
3,81
Sel-EPDT
0,150
0,570
1,600
1,830
0,950
1,320
1-GOLD
-15,18
-25,57
-6,31
-5,25
-33,59
-25,706
EPT
0
0
8
9
2
3
N. of Fam.
3
4
15
18
5
4
Sha-Wie D.
0,980
1,080
2,450
2,560
1,260
1,890
Tolerans
ICM’ler için
Ref. ASPT-2
5,21
Ref. Sel-EPDT
1,715
Ref. 1-GOLD
-5,78
Ref. EPT
8,5
Ref. N. of Fam.
16,5
Ref. Sha-Wie D.
2,505
Bolluk / Habitat
referans
değerler
Zenginlik / Çeşitlilik
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
1
2
3
4
5
6
Tolerans
ICM’ler için
Ekolojik
Kalite
Oranları
EKO ASPT - 2
0,24
0,46
0,88
1,12
0,55
0,73
EKO Sel-EPDT
0,09
0,33
0,93
1,07
0,55
0,77
EKO 1-GOLD
2,63
4,42
1,09
0,91
5,81
4,45
EKO EPT
0,00
0,00
0,94
1,06
0,24
0,35
Zenginlik / Çeşitlilik EKO N. of Fam.
0,18
0,24
0,91
1,09
0,30
0,24
EKO Sha-Wie D.
0,39
0,43
0,98
1,02
0,50
0,75
Bolluk / Habitat
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
1
2
3
4
5
6
ICM’ler için
Ekolojik
Kalite
Oranları
Ağırlık Katsayısı
EKO ASPT - 2
0,24
0,46
0,88
1,12
0,55
0,73
0,333
EKO Sel-EPDT
0,09
0,33
0,93
1,07
0,55
0,77
0,266
EKO 1-GOLD
2,63
4,42
1,09
0,91
5,81
4,45
0,067
EKO EPT
0,00
0,00
0,94
1,06
0,24
0,35
0,083
EKO N. of Fam.
0,18
0,24
0,91
1,09
0,30
0,24
0,167
EKO Sha-Wie D.
0,39
0,43
0,98
1,02
0,50
0,75
0,083
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
1
2
3
4
5
6
ICM i
(Intercalibration
metric index)
Ham (raw) ICM i
0,34
0,62
0,92
1,0
0,83
0,88
Ref. ICM i
1
1
1
1
1
1
EKO ICM i
0,34
0,62
0,92
1,0
0,83
0,88
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
1
2
3
4
5
6
ICM i
Ham (raw) ICM i
0,34
0,62
0,92
1,0
0,83
0,88
Ref. ICM i
1
1
1
1
1
1
EKO ICM i
0,34
0,62
0,92
1,0
0,83
0,88
(Intercalibration
metric index)
EKO ICMi
Değer Aralığı
WFD ekolojik durum
H
High status
Yüksek Durum
> 0,94
G
Good status
İyi Durum
0,72 - 0,93
M
Moderate status
Orta Durum
0,50 - 0,71
P
Poor status
Zayıf Durum
0,28 - 0,49
B
Bad status
Kötü Durum
< 0,27
EKO ICM i
İstasyon
1
İstasyon
2
İstasyon İstasyon İstasyon İstasyon
3
4
5
6
P
M
G
H
G
P
0,34
0,62
0,92
1,0
0,83
0,88