Geneksel El Sanatları - nigep - Kırgızistan

Transkript

KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİ
GENÇLİK, EMEK VE İSTİHDAM
BAKANLIĞI
KIRGIZİSTAN TÜRKİYE
MANAS ÜNİVERSİTESİ
NİTELİKLİ İŞGÜCÜ GELİŞTİRME PROJESİ
NİGEP
САПАТТУУ ЖУМУШЧУ КАДРЛАРДЫ ДАЯРДОО ДОЛБООРУ
САЖУКАД
EL SANATLARI ALANI
KEÇE TASARIMI
MODÜLÜ
BİŞKEK-2012
Bu modül, Kırgızistan Cumhuriyeti Gençlik, Emek ve İstihdam Bakanlığı ile Kırgızistan-Türkiye
Manas Üniversitesi arasında gerçekleştirilen, Nitelikli İşgücü Geliştirme Projesi (NİGEP- САЖУКАД)
kapsamında KTMÜ Öğretim Elemanları tarafından hazırlanmış olan ve eğiticiler ile öğrencilere rehberlik
etmeye yönelik öğrenme materyalidir.
Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından ücretsiz olarak verilmiştir.
PARA İLE SATILMAZ.
NİGEP- САЖУКАД EL SANATLAR ALANI-KEÇE TASARIMI MODÜLÜ
Sayfa 2
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
KEÇE
1.1. KEÇE NEDİR
1.2. KEÇE TARİHÇESİ
1.3. KEÇENİN TARISEL GELİŞİMİ
1.4. KEÇENİN TEKSTİL YÜZEYİ OLARAK YAPILMASI VE KULLANILMASI
1.1.1. KIRGIZ EL SANATLARINDA KECENIN ROLU VE ONEMI
1.1.2. ŞIRDAK NEDIR
1.1.3. ALA KIYIZ NEDIR
1.2. KIRGIZ EL SANATLARININ TASARIM PRENSİPLERİ
1.2.1. KEÇE UYGULAMARINDA KULLANILAN ARAC VE GEREÇLERİN TANITILMASI
1.2.2. KEÇENİN URETIM AŞAMALARI
1.2.3. KEÇENİN BOYA ÜZERİNDE UYGULAMASI
1.2.4. KEÇENİN KULLANILDIĞI ALANLAR
1.2.4.1. KEÇENİN MODA ÜZERİNDE DEĞERLENDİRMERİ
1.2.4.2. KEÇENİN ÜZERİNDE UYGULANAN TEKNIK TIPLERİ
1.2.4.3. KEÇENİN YAŞAM TARZI ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ
1.2.4.4. KEÇENİN KULLANIM ALANLARINA GÖRE FAYDASI VE ZARARLARI
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
İKİNCİ BÖLÜM
BOYA VE RENK
2.1. BOYA NEDİR- BOYA TÜPLERİ
2.2. BOYANIN TARİHSEL GELİŞİMİ
2.3. BOYA İSİMLENDİRİLMESİ
2.4. RENK NEDİR VE ANLAMLARI
2.5. DOĞAL BOYA TİPLERİ
2.5.1. DOĞAL BOYALAR İLE RENK OLUŞTURMA.
2.5.2. RENK VE BEZEME ÖZELLİKLERİ
2.5.3. RENK ÇEŞİTLERİ
2.5.4. RENK SEÇİMİNDE KULLANILAN MALZEMELER
2.5.5. KIRGIZ RENKLERİ VE ÖZELLİKLERİ
2.5.5.1. KIRGIZ RENKLERİNİN ANLAMLARI
2.5.5.2. TASARIM SÜRECİNDE KIRGIZ RENKLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER
Sayfa 3
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NAKIŞ
3.1. NAKIŞ NEDİR
3.2. NAKIŞ ÇEŞİTLERİ
3.3. NAKIŞTA KULLŞANILAN ARAÇ VE GEREÇLER
3.4. KIRGIZ EL SANATLARINDA NAKIŞIN YERİ VE ÖNEMİ
3.5. NAKIŞIN KEÇEYE, DERİYE, KUMAŞA KULLANILMASI
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DESEN
DESEN NEDİR
4.2. DESEN ÇEŞİTLERİ
4.2.1. İNSAN, HAYVAN VE BİTKİLERLE EVREM STİLİZE EDİLMESİ
4.2.2. DESENLI TEPME KEÇE ÜRETİMİ
4.2.3. DESENSİZ TEPME KEÇE ÜRETİMİ
4.2.4. EVREN DESENİNİN ÖZELLİKLERİ VE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
4.2.5. KIRGIZ EL SANATLARINDA DESENİN HAYAT TARZINA ETKİLERİ
4.3. DESENLERLE KOMPOZİSYON OLUŞTURMA VE UYGULAMALAR.
MODÜL DEĞERLENDİRME
CEVAP ANAHTARI
KAYNAKÇA
Akmataliev A. Корком кол онорчулук : (oğrenciler icin kitapcık).-Фрунзе: Мектеп, 1984.
Akmataliev A. Кыргыздын колдонмо-жасалга онору.-Фрунзе: Адабият, 1988.
Akmataliev A. Усталар жана уздар.-Бишкек: Адабият, 1991.
Akmataliev A. Кыргыздын кол онорчулугу(kitapcik).Бишкек: Мурас, 1996.
Akmataliev A. Кыргыздын уз-усталары (antoloji).-Бишкек:Кыргыз энциклопедиясы, 1997.
Kameneva Е. Какого цвета радуга.-М.: Детская литература, 1975.
Prette М.К., Канальда А. Творчество и выражение. –М.: Советский художник,1981.
Fedorov S. A., Semenov M. N. Изобразительное искусство. –М.: Просвещение, 1967.
Народное декоративно-прикладное искуство киргизов/ Редакторы: S. A.Ivanov,
K.I.Antipina. –M.: Наука, 1968.
Киргизская Советская Социалистическая Республика. Энциклопедия. –Ф., 1982.
Художники Советской Киргизии/Редкол.: Sadikov T.S., Asanbekov S.A.,
ABDULLAYEV, M. ( 2002, 17 Haziran ). Altın Kol. < http: // www. camp. elcat.
kg/Altın Kol/ > ( 2005, Mayıs 10 )
AKSOY, Y. (1993). Türk El Sanatları. (Maddi Kültür Dizisi: 12). Ankara: Kültür
Bakanlıgı Halk Kültürlerini Arastırma ve Gelistirme Genel Müdürlügü Yayınları.
ANON_M. ( 1995, January ). The Magic World of Crafts. Kırgızcan. Ankara:
Candas Tourism and Travel Agency
BUDAK, F. (2003). Kırgızistan. Dünü, Bugünü, Yarını. (Üçüncü Baskı). Ankara:
ÇEL_KKANAT, A. B. (2003). Tekstil ve Teknik. Dokusuz Yüzeyler.
Sayfa 4
DEM_REL, Ö. (1995). Genel Ögretim Yöntemleri. Ankara.
D_YARBEK_RL_, N. (1972). Hun Sanatı. (Birinci Baskı). _stanbul: Kültür Yayınları.
DURAN, K. (1985). Dokusuz Tekstil Yüzeyleri ve Makineleri. Bornova: Ege Üniversitesi
Yayınları.
ERGENEKON, C. (1999). Tepme Keçelerin Tarihi Gelisimi Renk Desen Teknik
ve Kullanım Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlıgı Yayınları.
KÜRKÇÜOGLU, A.C. (1987). Türkiyemiz 53. Sanlıurfa El Sanatlarımızdan Keçecilik.
MAHOVA, E._., ÇERKASOVA, N.M. (1968). Narodnoye Dekorativno
Prikladnoe _skusstvo Kirgizov. Ornamentirovannıye _zdeliya _z Voyloka. Frunze: Nauka.
MAKS_MOV VE SOROK_N. (1986). The Kırgız Pattern. Frunze.
NASRATT_NOGLU, _. Ü. (1991). Kültür ve Sanat. Afyonkarahisarda Keçecilik.
NEO TASARIM. ( 2004, Mayıs 4 ). Keçe. < http: // www. elsanatlarımız.com / Keçe
/ > ( 2004, Mayıs 12 )
ONUK, T., AKPINARLI, F., ORTAÇ, H.S., ALP, Ö. (2004).Silifke Folkloru. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Basımevi.
ROMANOVA ve digerleri. (1982). Narodnıye Hudojestvennıye Pormıslı SSSR. Frunze.
TC MEB YDEÖGM (Milli Egitim Bakanlıgı Yurt Dısı Egitim Ögretim Genel Müdürlügü).
(1997). Türk Cumhuriyetinin Egitim Sistemleri. Ankara TEZEL, Z. ( 1999). Fabrika
Üretimi Halıların _nsan Saglıgına Etkileri. GÜ. Endüstriyel Sanatlar Egitim Fakültesi Dergisi.
Sayı: 7. Ankara: ISSN: 1300 – 1906
AÇIKLAMALAR
Sayfa 5
KOD
ALAN
PROGRAM ADI
KAZANILACAK UNVAN
MODÜLÜN TANIMI
SÜRE
ÖNKOŞUL
MODÜLÜN AMACI
YETERLİLİKLER
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
NİGEP tarafından verilecektir.
El Sanatları
Keçe Tasarım Kursu
Kırgız El Sanatları Uzmanı
Keçe Tasarımcısı
90 saat (Türkçe eğitimi süresi hariç)
Keçe tasarımını öğrenmeye hevesli, el sanatlarina ilgi duyan yaratıcı gucu
olan yetenekli her bir genç
Genel Amaç
Öğrenci bu modül ile, keçe hakkında bilgi sahibi olarak keçe üzerine tasarım
ve ihtiyaca göre bunların kullanıldığı alanlara ait çalışmalar yapabilir. Her
hangi yarışmalara katılmaları ve sonuç olarak başarılı ve tecrübe
kazandırılmasi.
Genel amacı Keçeyi tanımak, tasarımın ne olduğunu öğrenmek ve öğrenme
faaliyeti içinde yer alan her bir işlem,uygulamalar göz önünde
tutulur,yeterlilik bu doğrultuda sağlanır.
Örnek:
1. Keçe üzeri tasarımlar yapabilirler.
2. Keçe üzeri nakış,boyama ve değişik renk uygulamaları yapabilirler.
3. Moda Tasarımında Keçeyi kullanarak değişik tasarımlar yapabilirler.
4. Tekstil üzerınde farklı kumasları kullanarak yenı öntemlerı yaratması.
5.Uygulayabilen eşyalarımızı ortaya sunmak ‘Nooruz’ bayramına kermez
hazırlayabilmesi.
6. Basarılı öğrencılere diğer üniversite yarışmalara olimpiyatlara katıla
bilirler.
7. Meslek sahibi olarak iş yeri yaratarak özel atölye sahibi olabilir.
Keçe- Makas- Değişik Renkte Boyalar- Sabun-Parşömen KağıdıKurşunkalem- Silgi-İğneler ve İpler- Elektrik Makası
Öğrenme süreci boyunca keçe uzmanı olarak en yüsek derecede ve kaliteli
eşyalari yaratmak tecrübe almak amacı ile her bir faaliyetin sonunda
(faaliyet 1, faaliyet 2 ..) öğrencinin kendini değerlendireceği ölçme ve
değerlendirme araçları hazırlanmalıdır. Söz konusu ölçme araçları, ölçülmek
istenen davranışın özelliğine göre objektif ve uygulamalı testlerdir.
GİRİŞ
Sayfa 6
Keçe, yeryüzünde bilinen en eski tekstil yüzeyidir. İlk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı
hakkında kesin veriler olmamasına rağmen; kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un
İlyada adlı eserindedir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden
konar-göçer Türk boyları, gelirken kültürlerini de getirmişlerdir. Getirdikleri el sanatının
arasında keçecilik sanatı da bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kullanım alanının genişliği
nedeniyle de keçe, her zaman günlük yaşamın bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür. Bir
dönem için kullanım alanları azalan keçenin; birçok çeşidi günümüzde turistik ve hediyelik eşya
üretiminde başrolü oynamaktadır. Birçok Türk, Avrupalı ve Amerikalı sanatçı keçe malzeme
kullanmakta; tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat
eserleri yaratmaktadırlar.
Her çağda halk sanatı insanların hayatı ve günlük işleri ile sıkı bir ilişki içindedir. Sanat insanların
emeğinin ve güzellik anlayışının tacıdır.
Kalın koyun keçesine bakınca, ilk akla gelen terlikler, keçe çizmeler (valenki), asker paltosu (şinel)
çoban kepeneğidir. Aynı malzemeden seçkin tuvaletlerin ve aksesuarların yapıldığını hayal etmek
zordur. Son yıllarda narin, yarı şeffaf keçe ve fötr aynı keçe gibi gözükse de, daha sıkı ve ince işlenen
fötr - her zaman tasarımcılara ilham kaynağı oluyor. Günümüzde “bozüy” (Kırgızların çadı) duvarı
gibi evi dış dünyadan örten yumuşak perdeler ve keçe mobilya doğuyor, üstelik sadece koltuk ve halı
değil dolap bile.
Kırgız el sanatları içerisinde en eski tekniklerinden biri olan keçe sanatı günümüze ulasan sanat
dallarımızdan birisidir. Kırgızistan’ın bazı yerlerinde devam etmekle beraber üretiminin gittikçe
azaldıgı, gözlenen bu sanatın teknik özelliklerini, renk ve bezeme özelliklerini, kullanım
alanlarını, keçe yapanların egitim durumlarını bilimsel yönden inceleyen bir arastırmanın
yapılmamıs olması geleneksel el sanatlarımız alanında büyük boslugun dogmasına neden
olmaktadır.
Bu boslugun giderilmesine katkıda bulunması beklenen bu çalısmada Kırgız keçe sanatı; tarihi
gelisini incelenmis teknik özellikleri belirlenmis, günümüzde “Kıyal” isletmeciliginde üretilen
örnekleri belgelenmistir. Kırgızistan’ın baskenti Biskek’te bulunan “Kıyal” isletmeciliginde keçe
üretiminin yogun olarak yapıldıgı ve ustalardan alınan bilgiler dogrultusunda yöreye özgü renk,
bezeme, teknik özellikleri ile kullanım alanları ve keçe yapanların egitim durumları konuyla
ilgili baslıklar altında sunulmustur.
BİRİNCİ BÖLÜM
KEÇE
Sayfa 7
ÖĞRENME FAALİYETİ 1
AMAÇ
Bu bölümü tamamladığınızda, Keçe tarihçesini, tarihsel gelişmesini,tekstil yüzeyi olarak
yapılması ve kullanıldığı hakkında örnekler verilmesi, en az 5 ürün elde edilmesi.
ARAŞTIRMA
Bulunduğunuz şehirdeki ‘Kıyal’ atolyesıne gidip, hangi hammaddeleri ve araçları nasıl nerden aldıklarını
araştırınız.
Keçeden yapılan her türlü ürünleri satan en az 4 mağazaya giderek ürünleri gözleyerek
değermendirinız.
Bulunduğunuz şehirdeki muzelere giderek antık sanatlar açisindan uygulanan keçe eşyalarıyla tanışınız
1.1. KEÇE NEDIR
Bir milleti meydana getiren unsurlar arasında kültür birligi ve bütünlügü önemli bir unsurdur.
Kültür, toplumun bir üyesi olan insanın, doganın yarattıklarına karsılık ortaya koydugu ve
toplumun edindigi maddi ve manevi her seydir. Bilgi, sanat, ahlak, gelenek ve göreneklerle
yemek alıskanlıgı, giyinme diger bir degisle insanla ilgili her sey kültürü olusturmaktadır
(Demirel, 1995, s.2).
Bunların arasında el sanatı bir milleti canlı tutan hayat damarı sayılır. El sanat milletin kültür ve
zevkini açıklayan, geleneklerini, duygularını yansıtan bir kavramdır. Her türlü malzemeden sanat
eseri yaratılabilir. Sanat emek ister, islevseldir çalısma ve yetenek ister, sanat eserinde ruh ve
düsünce yogrulmustur. Sanat eseri sanatçıyı yansıtan portresidir (Aksoy, 1993, s.7). Yüzyıllar
boyu süregelen geleneksel zevk, biçim ve renk anlayısının bütün etkinligi el sanatlarında
görülmektedir. Bu geleneksel zevkin özüne de, eskiçag Orta Asya sanat eserlerinin günümüze
kadar gelmis izleri ortaya koymaktadır. Geçmisten gelecege bir köprü niteligi tasıyan el
sanatlarımız; sosyal, kültürel ve ekonomik, yasam biçimimizi yansıtan en kalıcı ve anlamlı
bilgiler arasında yeralır.
El sanatları, ulusların kültürel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir. Hammaddesi,
desenli üretim teknigi,üretimin katkısıyla, ait oldugu yörenin karakteristigini tasımasıyla deger
kazanır.
Özenle, alın teri ve el emegiyle yaratılan eserler ustaların duygu, düsünce ve ruhuyla
bütünlesmektedir. El sanatı sözle ifade edilenden daha zengin bir anlam yüküyle doludur.
İnsanların yasamındaki bazı ihtiyaçları karsılamak, hayatı kolaylastırmak amacı ile baslamıstır el
sanatları. Zaman geçtikçe insanların kabiliyetine, yasayıs özelliklerine ve iklime göre gelismeler
olmustur.El sanatlarını örücülük, dokumacılık, yazmacılık, çinicilik, seramik –çömlekçilik,
islemecilik,deri isçiligi, müzik aletleri yapımcılıgı, takı ve süs taslarıisçiligi, keçe yapımcılıgı,
Sayfa 8
ahsap isçiligi, vb. sıralayabiliriz.Keçe sanatı el sanatları içerisinde en eski tekniklerinden biridir.
Keçe Türklerin günlük hayatında çok büyük bir deger kazanmıstır. Keçecilik sanatınıdünyanın
her yerinde görebilmemiz mümkün degildir. Zira bu sanatın dogabilmesiiçin o yerde
hayvancılıgın gelismis olması gereklidir. Çölde yasayan insanların keçeyaygılar kullanmaları,
keçe paltolar veya keçe çizmeler giyinmis olmaları da iklimsartlarından dolayı beklenemez. Orta
Asya Türk toplulukları hem kullandıkları esyaları, hem de süsleyici unsurları yetistirdikleri
hayvanların yünlerinden üretirlerdi. Hayvancılıkla ugrastıklarından ellerinde bol miktarda
bulunan yünden fazlasıyla yararlanıyorlardı. Bu nedenledir ki, Orta Asya Türk sanatında yünden
üretilen halı ve keçe gibi yaygılar önemli bir yer isgal etmislerdir.
M. Ö. 6. yüzyılda tarih sahnesine çıkan ilk Türk toplulugu olan Hunlar çadırlarını, Kırgızların
“boz - üy”lerinin (göçer ev) üzerlerini ve zeminlerini keçelerle döserlerdi. Çadırın içinde veya
dısında birçok köseyi kaplayan, rengarenk motiflerle süslü keçeler mekana bir bahar havası
getirirdi. Hunların bütün kadınları ve kızları, zamanlarını keçe ve diger yaygıların yapımı ile
geçirirlerdi. Türklerin dünya medeniyetine hediyesi olan halıcılıgın ilk saheser örnegi Hun’lara
ait olup Altay’larda ve Pazırık kurganında çıkarılmıstır. M. Ö. 3. yüzyıla ait Hun aristoktatlarının
kurganlarından gün ısıgına kavusturulan nefis dokuma örnekleri vekeçe yaygıların çürümeden
zamanımıza kadar ulasmıs olması büyük rastlantıdır. Bu eserlerde görülen yüksek teknik, zengin
bir motif ve nakıs anlayısı, keçecilik vehalıcılıgın Türklerde daha eski bir gelismeye dayandıgına
isaret etmektedir (Kürkçüoglu, 1987, s.1).
Keçe sanatı kendine özgü niteliklerini yitirdigi zaman yozlasma süreci baslamaktadır. Yozlasma,
bilinen kullanım biçimlerinde, tanımlanması zor, yeni tasarımlarla kendini göstermektedir.
Yozlasmayla birlikte keçe sanatının kaybolması, unutulma tehlikesi göz önüne alınarak Kırgız
keçe sanatı ile ilgili arastırma çalısması yapılmıstır. Kültürümüzün önemli bir unsuru olan ve
yaygın bir kullanım alanı bulunan bu sanatı keçeciler yüzyıllardır yeni nesillere aktarmayı
basarmıslardır.
Bunun için geçmisten günümüze gelen ve günümüzde de halen geçerliligini korumaya
çalısmakta olan bu degerlerimize sahip çıkarak arastırmak, belgelemek ve kültürümüzdeki yeri
ve önemini tanıtarak ulusal kimligimize yeni boyutlar kazandırmak zorundayız. Bu arastırma;
Üretilen keçe sanatının tarihini, kullanım yerlerini, kullanılan araç ve gereçlerini, renk ve bezeme
özelliklerini, teknigini incelemek üzere planlanmıs ve yürütülmüstür. Kültürel degerlerimizden
olan el sanatı da yukarıda belirtildigi üzere ilgisizliknedeniyle ya teknolojik ve zaman asımı gibi
nedenlerle deformasyonaugrayabilmekte yok olma tehlikesi ile karsı karsıya gelebilmektedir.El
sanatlarımızdan en eski tekniklerinden biri olan tepme keçe sanatı OrtaAsya’ya özgü göçebe
yasam biçiminin bir ögesi olarak gelismistir ve günümüzekadar ulasmıstır. Kullanılan bu
teknigin ilk örnekleri Hunlar dönemine ait örneklerdegörülmektedir. Bu sanatın ilerlemesine
çeyiz esyasına verilen öneminde etkili olabilecegi düsünülebilir. Gelin olacak kızın bütün çeyiz
esyaları annesi tarafından yapılmaktadır. Bu gelenek bugün de Kırgızistan’ın birçok yerinde
görülmektedir. El islemeleri Kırgızistan’ın her yerinde eski gelenegini korumaya çalısmakla
birlikte yavas yavas kendisine özgü karakterini de kaybetmektedir. Hayat sartlarının
degismesiyle islemler az yapılır olmus ve ince ayrıntıları seklini kaybetmistir. Buislemelerden
birisi de keçe islemeleridir. Tarihi, sosyal ve kültürel degerlerimize sahip çıkma onları yasatma
ve gelistirme konusundaki çabaları ile keçe sanatı öncelikle Kırgız devleti ve Kırgız halkı için
önemli yere sahiptir.
Keçe, yüzerinde bilinen en eski tekstil yüzeyidir. İlk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında
kesin veriler olmamasına rağmen; kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı
eserindedir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden konargöçer Türk boyları, gelirken kültürlerini de getirmişlerdir. Getirdikleri el sanatının arasında
Sayfa 9
keçecilik sanatı da bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kullanım alanının genişliği nedeniyle de
keçe, her zaman günlük yaşamın bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür. Bir dönem için
kullanım alanları azalan keçenin; birçok çeşidi günümüzde turistik ve hediyelik eşya üretiminde
başrolü oynamaktadır. Birçok Türk, Avrupalı ve Amerikalı sanatçı keçe malzeme kullanmakta;
tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri
yaratmaktadırlar.
1.2. KEÇE TARİNÇESİ
Keçe, yüzeyinde bilinen en eski tekstil yüzeyidir. İlk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında
kesin veriler olmamasına rağmen; kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı
eserindedir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Orta Asya’dan Anadolu’ya göç eden konargöçer Türk boyları, gelirken kültürlerini de getirmişlerdir. Getirdikleri el sanatının arasında
keçecilik sanatı da bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kullanım alanının genişliği nedeniyle de
keçe, her zaman günlük yaşamın bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür. Bir dönem için
kullanım alanları azalan keçenin; birçok çeşidi günümüzde turistik ve hediyelik eşya üretiminde
başrolü oynamaktadır. Birçok Türk, Avrupalı ve Amerikalı sanatçı keçe malzeme kullanmakta;
tasarımın sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri
yaratmaktadırlar.
Bir toplumda nesilden nesile bırakılan en büyük mirasların başında el sanatları gelmektedir.
Yüzyıllar içinde toplumların geçirdiği değişiklikler nedeniyle; el sanatlarının bir kısmı yaşamaya
devam eder, bir kısmı ise yok olur. Bu bağlamda; kültürel öğelerin arasında çok önemli bir yer
tutan keçecilik sanatı ise bilinen en eski tekstil yüzeyidir.
Önce keçeyi sözlük anlamı olarak inceleyelim:
1.
“Yapağı veya keçi kılının dokunmadan yalnızca dövülmesiyle elde edilen kaba kumaş
2. Yapağı veya keçi kılının dürülüp, kuvvetlice bastırılması veya dövülmesiyle elde edilen;
kepenek, çadır, çarık, külah ve döşeme örgüsü yapımında kullanılan dokunmamış kaba
kumaş” olarak tanımlayabiliriz.
3. Hayvansal liflerden genellikle yünün ısı, nem, basının altında, sabun, yağ, asit vb.
yardımıyla birbirlerine kenetlenmelerini sağlayarak oluşturulan dokudur (Kaya, 197.Türk
el sanatlarının en eski tekniklerden biri olan tepme keçecilik Orta Asya'dan 11. yüzyılda
batıya göç eden Tьrkler tarafından diğer sanatlarla birlikte Anadolu'ya gelmiş, günümüze
kadar ulaşmıştır.
4. Türklerin günlük yaşamında önemli bir yeri olan "keçe" sözcüğü, "kidhiz / kidiz / kiz /
kiiz / kiyiz" şeklinde adlar almıştır. Kullanılan bu tekniğin ilk örnekleri Uygur dönemine
ait örneklerde görülmektedir. Tepme keçe veya fabrikasyon olarak üretimi yapılan keçe
yapımında, koyun yünü dışında tavşan, yünü, deve yünü, tiftik, keçi kılı da
kullanılmaktadır.
Sayfa 10
5. Yünün elle veya makinelerle atılarak, genellikle doğal yün renginin (beyaz, siyah,
kahverengi) zeminde kullanıldığı, desenlerin ise sentetik boyalarla renklendirilen keçeler
ile oluşturulduğu görülmektedir. Desenlerde çoğunlukla geometrik bezemelerle birlikte
figürlü, doğadan stilize motifler de kullanılmaktadır.
6. Atölyelerde yörelere göre desen, renk, motiflerle bezenen desenli veya desensiz olarak
ьretilen bu ürünlerin geçmişte kullanım yerleri iye benzer üretimlerle; yaygı, yolluk,
seccade, yastık, eğer örtüleri, çadır gibi ev eşyası yapıldığı gibi kepenek, çizme, çorap,
patik vb. giyim eşyası yapılmaktadır.
1.3. KEÇE TARİHSEL GELİŞMESİ
Keçenin ilk defa nasıl yapıldığı ve kullanıldığı hakkında kesin veriler olmamasına rağmen;
“keçe” sözcüğüne ve kullanımına ait en eski yazılı belge Homeros’un İlyada adlı eserindedir:
“Eyi denenmiş ve deriden kenarlarla çevrelenmiş bir başlık (bu senin armağanındır Meriones)
onun şakaklarını taçlandırdı, içi yumuşak yünlü idi, dibine keçe döşenmişti”3. Destanda adı
geçen keçe başlığın, Hitit kabartmalarında tasvir edilen tanrıları ve soyluların başlıkları olması
ihtimali çok yüksektir. Daha sonra bu tür başlıklar Friglerde görülmektedir.
M.Ö. III. yüzyıla tarihlendirilen Pazırık Kurganı’ndan çıkarılan eserlerin arasında son derece
detaylı çalışılmış keçelerin bulunması nedeniyle; bu yüzyıldan çok önce Orta Asya Türklerinin
konar-göçer yaşamlarının bir parçası olarak tarih sahnesine çıktığı düşünülmektedir. Soğuk
iklimli toplumlarda ısınma, sıcak iklimli toplumlarda serinliği sağlaması ve su geçirmezlik
özelliğinden dolayı, o dönemlerden itibaren gerek saray gerekse halkın tercih etiği bir ürün olma
özelliğini korumuştur.
M.S. II. yılda yaşamış olan Kaşgarlı Mahmut Divanü Lugat-it-Türk isimli eserinde Oğuzca keçe
kelimesine karşılık olan “kiviz, küvüz, kidhiz, kiyiz” kelimelerini kullanmıştır4. Orta Asya
Kırgızistan’da “şırdak” adı verilen keçe5, Malazgirt Zaferi’nin ardından Türk boylarıyla birlikte
diğer el sanatlarıyla beraber Anadolu’ya gelmiştir. Selçuklu Türkleri keçe çadırlarını ve tepme
keçeden yapılmış olan kepeneklerini kullanmaya devam etmişlerdir6. Tarihsel süreç içinde
Afyon, Balıkesir, Bigadiç, Manisa, Maraş, Turgutlu, Tire, Bergama, Soma.
1.4. KEÇENİN TEKSTİI YÜZEYİ OLARAK YAPILMASI VE KULLANILMASI.
Doğal etkenlerin baskısından korunmak için başlayan giyinme zorunluluğu, geleceğin getirdiği
düşünsel ve teknik gelişmelerle, insan evrimi ile paralel olarak gelişti. Keçe ustalarının, iklim
koşullarından aldığı konusular kadar pek çok faktörden etkilendiğini görüyoruz. Temelde keçe
Sayfa 11
ustası, ürünündeki anlamın insanlar tarafından kavranabilmesini ister.Tasarımcı da hayal
güçlerini ve malzemeleri kullanarak kendisini ifade etmeye çalışır.Bu noktadan yola çıkarak keçe
ve tasarım üzerinde yapmış olduğumuz araştırma ve inceleme sonucu ortaya koyduğumuz bu
alışmanın konuya yeni bir perspektif kazandırabileceği düşüncesindeyiz. Keçenin giysi
tasarımında ön plana çıkması ile insan vücudu gibi zor bir çerçeveyle baş başa kalan
tasarımcıların katkısı ve giysi modasını yönlendiren faktörlerin incelenmesinin, giysi modasına,
tasarıma ve tasarımcıya giysinin ciddiyetini beraberinde getireceği kanısındayız. Keçe
giysilerime de yeni bir tarz kazandıran bu alandaki çalışmaları daha iyi kavramak ve irdelemek,
tez-eser çalışmasını ele alma nedenimiz olmuştur.
1.1.1. KIRGIZ EL SANATLARINDA KEÇENİN ROLU VE ÖNEMİ.
Kırgız milletinin oluşumu tarihin derinliklerine dayanıyor. M.Ö. 1.yüzyıl boyunca ve daha
sonraları eski Kırgız kabileleri Enisey havzasında yerleşmiştir. Eski Kırgızların ataları 18.yy.da
da Enisey’de yaşıyorlardı. Kırgızların Tyan-Şan dağlarında yaşadıklarına dair ilk güvenilir
bilgiler 15.yy sonuna aittir. Günümüzde yaşadığı topraklara Kırgızların ne zaman geldiği ve
Enisey ve Tyan-Şan’daki Kırgızlarla bağlantısı ilmin tartışma konusudur. Kırgız kültürüne Orta
Asya halkları ile bağlantılarının yanı sıra karmaşık etnik tarihi yansımıştır. Kırgızların maddi ve
manevi kültürünün bir çok elementleri Orta Asya’da Özbek, Tacik, Kazak, Uygur ve diğer
komşularla uzun vadeli günlük işler konusunda ve kültürel etkinlikler konusunda etkileşimin
sonucunda oluşmuştur.
Son yüzyıl boyunca Kırgız kültürü Rus kültüründen de etkilenmektedir. Gelişme süreci ve tarihi
kaderine göre akraba olan Sibirya, Ural, Kazakistan ve Orta Asya’daki halkların maddi
kültürlerinde paralellikler M.Ö. 2 asırda kök salmışlardır, bu dönemde Andron Kültür çağını
yaşayan Avrasya halkların kültürel türdeşliği bariz şekilde göze çarpıyor.5 Kızıl-Orda’da
arkeolojik bulgularda keçe ve halı örneklerine rastlanıyor. Bu örnekler M.Ö. 7-5 asırlara ait.
Arkeologlar O.A. Vişnevskaya ve M.İ.İtina incelemelerden sonra bulguları Sak kültürüne ait
olduğunu ve “Aral çevresindeki Sakların kültürünü İskit-Sibirya kültürüne” ait olduğunu
düşünüyorlar.
Bu bulgular eski kabilelerde el sanatlarının gelişmiş olduğunu gösteriyor. El sanatların arasında,
seramik ve metal eşya işlemesinin yanı sıra keçe ve halı üretimi mevcut olduğu görülüyor.
Örneğin 1960 yılında Tagisken türbe kazılarında bronz çivilere rastlanmıştır, S.P.Tolstoy’un
tahminlerine göre halı ve işlenmiş keçe duvara asılıyorlardı.6 Meşhur İpek Yolu’nun bir kısmı
Kırgızistan’ın topraklarından geçiyordu. Orta Çağ yazarları yazılarında Hazar ve Aral
denizlerinden, Sırdarya havzasından ve Talas, Balasagın şehirlerinden bahsediyorlar. Bunun
dışında seyahatler Talas’tan Irtış’a kadar ulaşıyordu, daha ileri gidince Yukarı Enisey’in
Hakaslarına kadar varılıyordu. Bu yolda seyahat eden tüccarlar zanaatkarların ürünlerini
pazarlıyorlardı, özellikle halı ve keçe ürünlerini. Bu ürünler, özellikle, Çin’de ve Enisey’in
etrafında büyük taleple karşılaşıyordu.7 Halk zanaatkarlığının asırlara dayanan gelenekleri
vardır. Mesela, keçe üretimine bakalım. 1917 devrimine kadar Kırgızların hayatında keçe
olmazsa olmazdı. Keçenin çok yaygın kullandığına dair belirtilere edildi. Kazak ve Kazakların
sınır topraklarında yapılan kazılarda rastlanmaktadır.8 1929’da Altay’daki Yan –Uludağ derya
kenarında Pazırık 1 yokuşunda yapılan kazılarda bulunan sade ve kaliteli yünden keçe örnekleri
Sayfa 12
M.Ö. 5-3 yy. ait olduğu tespit Aynı yerde bulunan işlenmiş eğerin desen detayları asırlardır
Kırgız desenlerinde yaşıyor. Kırgız dağlarda yapılan kazılarda keçe kalıntılarına rastlanmıştır.
Saks kurganlarından çıkarılan M.Ö. 1 yy. ait bulguları analize eden K.A.Akişev: “Besşatır
kurganlarında bulunan keçe parçaları ve iplik parçaları, Sakların değişik keçe türlerini
üretebildiklerini gösteriyor. Bunlardan, kaba, kalın, siyah keçe evleri örtmek ve yere sermek için
kullandığını tahmin diliyor ve düşük kalitede fötr
6 S.P. Tolstoy, Po Drevnim Deltam Oksa i Yaksorta , 857 V.İ. Darkeviç, Argonavtı
Srednevekovya , 55 8 M.P. Gryaznov. Pervıy Pazırıkskiy Kurgan, 789 A.g.k.,808 andıran, ince
yumuşak, beyaz keçe, giysi ve şapka dikmek için kullanılmıştır. Yün iplikle dikilmiş böyle bir
keçe parçasını 1. Besşatır kurganında bulduk.”- demiştir.10 Kırgızların taşınabilir evi - eski
çağlardan gelen - bozüyde, halk zanaatlarının geçmişte var olan ve hala yapılan ürünleri
odaklanmıştır. Bozüyün dış kaplamasında kullanılan keçe, halı, değişik dekoratif ve ihtiyaç
eşyaları, bütün bunlar halk ustalarının eserleridir ve öncelikle barındıkları mekanda
yoğunlaştırılmıştır. Fransız rahip Gilyom de Rubuk 13.asrın ortasında Orta Asya’da yaptığı
seyahatte gördüğü Türk arabalarından bahsetmiştir. Ortaçağ seyahatçisini keçe kaplı arabaların
çokluğu, güzelliği ve süsleme tarzı şaşırtmıştır. 11 Arap seyahatçi İbn Batuta 14.asrın ikinci
yarısında Kıpçakların topraklarında yaptığı seyahatte keçe (koşma) ve başka bir kumaşla kaplı
arabalara (kibitka) rastlamıştır.
Kırgızların bozüyü Avustralyalı diplomat Gerbertsteyn (16.asrın ilk çeyreği) ve Mangışlak
yarımadasına dalgalar tarafından atılan İngiliz seyahatçi Jenkinson (16.asrın ikinci yarısı) kader
oyunu ile Kırgızların bozüyünü anmışlardı.Bu kaynakların hepsi Kırgızların keçeyi, günlük
hayatta, çok yaygın şekilde kullandığını gösterir. Keçenin yapımı, keçeden eşyaların üretilmesi,
süslenmesi ve desenlerinin geliştirilmesi tamamen kadınların işiydi.
Ekonomik şartların ve cinsi iş ayrımının sonucunda keçe yapımı ve işlenmesi tamamen kadınlara
aitti, bunun dışında hangi zanaat türleri kadınlara özgü olduğunu araştıran Rus Bilimler
Akademisi’nin araştırma heyeti (1768-1774 y.) kadınlara has iş alanlarını belirlemeyi başardı.
Heyet üyesi Falk’a göre ev işleri ve çocuk yetiştirmenin dışında “kadınlar deve ve koyun
yünlerinden ip bükerler, dikiş dikerler, kumaş dokurlar, deri ve koyun postunu işlerler ve
boyarlar; kalın koyun yününden keçe parçalarını hazırlarlar. “Burdük” (hayvan derisinden
yapılan kap) hazırlarlar ve diğer bir çok işle uğraşıyorlar.” Araştırma heyetinin başka bir üyesi
Geori “Kırgız kadınları deri yapımı, dokuma, keçi yapımı ile uğraşıyorlar” demektedir. Heyet
başkanı Palas gözlemlerin sonucunda Kırgız usta kadınlar hakkında: “onlar deri yapıyorlar,
yünden kalın kumaş-“komlota” veya “armyak” dokuyorlar, yünde keçi yapıp boyanmış yünle
renklendiriyorlar” demiştir. Kadın emeğini içeren zanaatların sayısı çoktur. Bunların arasında
bozüyün dış kaplamasını olarak kullanılan kalın keçenin, aplike edilerek veya dövülerek desen
verilen tekemetlerin (halıların), kepenek, jerjastık (minderlerin), şabadan (keçeden kılıfların),
ten (çuval), ayak kap (tabak-çanak kılıfı) ve başka keçe eşyaların yapımı vardır. Motiflerin bu
derece net tespit edilmesi eski geleneklere bağlıdır.Keçeden değişik eşyaların yapılamasında
kadın başrolü oynamaktadır, desenlerin hiyerogliflerinde gizlenen sırı anlatmaya çalışmaktadır.
Mesela, halılardaki desenlerde hikaye gizlenebiliyor, giysilerde- desen kьlt-mistik kuvveti
korumakta, özellikle savaş giysilerinde usta kadın her dikişi okuyarak, şarkı söyleyerek dikermiş.
Bцylece Kırgız deseni estetik fonksiyonları ve kьlt-mistik rolь ifade eden mana zenginliği
taşımaktadır. Orta Asya – Kazakistan bölgesindeki milletlerin milli giysilerini incelerken, 20.yy
başında özellikle Kırgız ve Kazakların kıyafetleri yeni kesimden etkilendiği gözüküyor: belden
Sayfa 13
kesilmiş, fırfırla süslenmiş elbiseler, komzollar (yelekler) gardıroplarda sağlam yer edindi.
Değişik bölgelerde yaşayan Kırgız ve Kazakların kıyafetlerinde farklılıklar vardı. Bu farklılıklar
kültürel geleneklere, etnik bağlantılara dayanmakta. Taciklerle komşu olan kırız ve kazaklar
pamuklu ve ipek kumaşı sık kullanıyorlardı. Nakışa, ziynet eşyalarına düşkünlük bu
komşuluktan kaynaklanıyor. Kuzey Kırgızları ise Kazakların süslenmesine daha eylimlidir.19.yy
sonu itibarı ile her iki halkın kadın kıyafeti değişime uğruyor. Genç kızlar fırfırlı elbiseler
giymeye başlıyorlar. Yaşlı kadınlar tunik şeklinde kesilmiş elbiseleri giymeye devam ediyorlar.
Tören giysileri de aynı şekilde biçiliyordu. Kırgız kadınlar kışlık yayladan yazlık yaylaya göç
ederken süslü bayramlık kıyafetlerini giyerlerdi: gümüş ve mercanla süslü beyaz türbanlar,
nakışlı siyah kadife etekler (beldemci).
1.1.2. ŞIRDAK NEDIR
Mozaik keçe halılar: Kırgızistan’ın bölgelerinde mozaik tekniği ile yapılan halılar değişik isimler
taşımaktadır. Kuzey ve bitişik bölgelerde “şırdak”, kuzeydoğu bölgelerin çoğunda “şırdak” ile
birlikte “şırdamal”, “tömöljün”, “oyma teke” terimleri kullanılmaktadır. Kazak dilindeki
“şırdamala” benzeyen “sırdamal” kelimesi Oş ilinin kuzey ve güneydoğu bölgelerinde ve Saruu,
Kıtay, Munduz, Basız, Adıgıne ve Munguş Kırgızlarında kullanılmaktadır. Şırdak ve şırmak
kelimeleri "şırık" kelimesinden kaynaklanmaktadır. Halıyı sağlamlaştırmak için elle, motif
çizgisine uyumlu dikiş (şırık) yapılır, böylece motiflerin içinde bir motif daha oluşuyor. Şırdağın
kalitesini tespit etmek için uzmanlar ilk önce ters tarafından dikişlerin titizliğine bakarlar.
“Şırdak” dörtgen şeklinde, ebatları 300/150 cm, 420/200 cm. arasında değişmektedir ve
uzunluğu enin iki katıdır. Kural olarak şırdak orta alan ve kenarlıktan oluşmaktadır. Şırdak
motifinin yapım tekniğine bağımlılığı, diğer keçe eşyalara nazaran daha çoktur. Genelde fon ve
motif ayırımı yoktur. Aynı anda farklı renkte iki keçe parçasından kesilen motifler, şırdakta her
biri diğeri ile eşit alan kapsıyor ve aynadaki yansıması gibi aynıdır. Bu fon ve motif eşitliği
şırdağın sanatsal özelliğidir. Şırdak için iki tür keçe hazırlanır: astar için kaba ve ucuz yünden
siyah renkli kalın keçe; ön taraf için - kaliteli yünden ince keçe. Beyaz keçeyi gereken renklere
boyadıktan sonra, ön tarafları birleştirilerek ikişer ikişer dikerler. Motif çizildikten sonra usta
kadın sivri makasla keçeyi keser. Şırdağın özelliği fonun ve motifin aynı alanda birbirini
tamamlamasıdır, çift olarak biçildiğinin birbirinin içine giriyorlar dolayısı ile kalıntısız üretim
sağlanmış oluyor. Karmaşık renkli şırdaklarda koyu ve açık renklerin karışımı, tek renkli
şırdaklarda ise- zıt renklerle renk problemi зцzьmleniyor. Genelde, siyah/kırmızı,
lacivert/kırmızı veya lacivert/yeşildir. Sarı/kahve rengi bileşimi daha nadir rastlanıyor. Kural
olarak, siyah/beyaz renkte dalga şeklinde "su" motifi her zaman kullanılır. Kırgız şırdağı belli
bir kanuna uygun yapılıyor: Fon ve motif eşitliği, sadelik ve zenginlik: motif dekoratif olmalı.
Şırdak değişik renklerde sıkı keçeden yapılıyor. Onlar birlikte toplanıyor ve motif kesiliyor.
Renk bakımından sınırlı ve düz karaktere rağmen pozitif-negatif yerleştirme prensibi sayesinde
elde edilen motif ihtişamlı gözükür.
Hazır halılarda fonun ve motifin uyumluluğu göz aldatıcı oluyor. Halının mozaik yapısı
karmaşık renk bileşimleri engelliyor, ama bu teknikten dolayı halı major renklere sahip oluyor:
kırmızı-lacivert, kırmızı-yeşil, kırmızı-siyah, kahve rengi-beyaz. Açık kırmızı rengin tercihi
Sayfa 14
tesadüf değildir, bu renk doğanın canlı renklerini yansıtıyor: güneşin doğuşunu, kırmızı gülleri
sembole ediyor. Kenarlık bu renk kontrastını ve dekoratif görüntüyü vurgulayan, parçaların
birleştiği yerde dikişi gizlemek için kullanılan şerittir. Kural olarak şırdakta şu motifler
kullanılır: "koç boynuzu", "keçi boynuzu", "hayal" v.s. Şırdak çok emek gerektiren ve karmaşık
dizayna sahip, ama alakiyizden daha sağlam ve dayanıklıdır. Alakiyiz ortalama 20 yıl
kullanılırken, şırdak 2 kat daha fazla, titizlikle kullanılırsa 100 yıla kadar kullanılabilir. Kadın
usta hiçbir başka ev işine zaman ayırmadan şırdakla uğraşırsa 2 ay içinde bir şırdağı tamamlar.
Sayfa 15
1.1.3. ALA KIYIZ NEDIR.
Keçe yer halıları: Kırgızistan’da yaşayan tüm kabilelerde alakiyiz terimi kullanılmıştır. Alakiyiz
– alaca keçe demektir. Keçe yer halılarını evde kullanmak için ve hediye etmek için yapılıyordu,
genelde çocuklara ve akrabalara, düğün ve ev hediyesi olarak. Hazır halılar katlanarak
sandıkların üstüne diziliyor ve gerekli zamana kadar saklanıyordu. Halılarda genelde hayvanat
dünyasından gelen desenler hakimdir: "boynuz", "kartal", "karga tırnak", "it kuyruğu" v.s.
Bitkilerden kaynaklanan motifler azdır. En yaygın keзe halılarında - şırdak ve alakiyizdir, aynı
malzemeden yapılmasına rağmen yapım tekniği, renk bileşimi farklıdır. Orta Asya'da alakiyizi
Kırgızlar, Özbekler, Kazaklar ve Türkmenler yaparlar. Farklı toplulukların ürünleri, renk
bileşimi, kalınlığı, sıklığı ve motifi bakımından farklılık gцsterirler. Bazen yapım tekniğinde de
farklı halkların, hatta kabileden kabileye farklılıklar vardır: motifi döşeme yönteminde (yüz üstü
veya tersi), ek malzemenin kullanımında (çiy hasır), dövme yönteminde (elle, ayaklarla, evcil
hayvanların yardımı ile). Alakiyizlerde "koç boynuzu", “yabani kuşların tırnağı” gibi hayvansal
motifler ve цzel manası olan geometrik simgeler зoğunluktadır. Kırgız ve Türkmen halıların
motif зizgileri dağınıktır. Özbek ve Kazak alakiyizlerinde ise desen motifleri nettir. Bunun
sebebi motif döşeme yöntemindedir. Orta Asya'da bir tek Türkmen alakiyizlerin astarı koyu veya
açık renk olabiliyor, bunun sebebi motifi alttan döşemesidir. Ustalar ters tarafını da basit bir
motifle, noktalar veya çizgiler şeklinde sьslьyorlar. Bu halıların yapım tekniğinde orijinal bir
şey yoktur.
Tüm Orta Asya halklarında aynıdır. Son baharda kesilen yünden hafif dövülerek yapılan kahve
ve gri renkte keçe parçası çiyden yapılan muşambaya seriliyor ve üzerine tecrübeli usta kadın
Sayfa 16
önceden hazırlanmış yumuşak, temiz, çeşitli renklere boyanmış yün ile tasarlanan motifi
yerleştiriyor. Yün döşenirken usta kadın bir elinde gerekli renkte yünü tutuyor, diğer eliyle
çekerek motifi zemine koyuyor ve üstünden bastırıyor. Usta kadın yardımcıları ile motifin esas
çizgilerini yerleştirir. Yardımcılar usta kadınla birlikte hareket ederek belirlenen motifin iç
alanlarını doldururlar. Motif döşendikçe, tamamlanmış yerler rüzgarla bozulmasın diye kumaşla
örtülür. Alakiyiz yapılan alanı rüzgardan korumak için bazen suni duvarlar yapılır. Motif
yerleştirilen keçeyi sıcak su serpildikten sonra altındaki çiy ile birlikte rulo haline getiriyorlar ve
ayakları ile vurarak yerde döndürüyorlar, sonra keçe gerekli sertliğe kavuşana kadar ellerle
dövme işlemi devam ediyor. Alakiyiz yapımının değişik yöntemleri de var. Bunlardan biri
şöyle: ince renkli keçeden kesilen motif yumuşak, tam hazır olmamış keçenin üstüne yerleştirilir
ve dövme işlemi yapılır. Bu yöntem kazaklarda çok yaygındır.
Alakiyizler değişik ebatlarda yapılıyor: 300-110 cm.den 400-230 cm. kadar değişebilir. Alakiyiz
orta alan ve sade veya desenli kenarlıktan oluşur. Alakiyiz motifi şırdağın motifine çok yakındır,
ama yumuşak hatlara sahiptir Günlük düzende ala kiyiz, kadınların el işi veya ev işlerini yaptığı
evin girişindeki odaya serilir, yaylada bozüyün içine serilir.
BOZÜY
Keçe halı Orta Asyalı göçebe kabilelerin taşınabilir evi - bozüyün- temel parçasıdır. Avrupalı
tasarımcılar halılarla ilgilenmeye başladıklarında, halı yapma tekniği ile keçe yapma tekniğinin
benzerliğinin yanı sıra, onlar keçenin belirli farklılıklarla orijinal kaynaklarına rastladılar. Onlar
keçeyi bir renge boyadıktan sonra, başka renklerle veya madde ile kombine ederek dekoratif eşyaları
yaptılar. Bozüyün dış ve iç döşemesinde keçe temel madde idi.
1.2. KIRGIZ EL SANATLARININ TASARIM PRENSİPLERİ.
Binlerce yıllık tarihi boyunca, Orta Asya'yı, içinde değişik kültürlerin kaynaştığı kazana
benzetebiliriz. Eskiden beri Orta Asya'da yaşayan halkları iki gruba ayırtabiliriz: göçmen ve
yerleşik halklar, bazıları ise karışık – yarı göçmen, yarı yerleşik. Modern Kırgızlar, Kazaklar,
Özbekler ve Türkmenler oluşturan eski Türk kabileleri göçmendi, hayvancılık ve avcılıkla
geçiniyorlardı. Kültürü, gelenekleri ve dili Farsça konuşan topluluğa benzeyen Tacikler Orta
Asya'da modern kültürün, özellikle Türklerin kültürünün gelişmesine etkili olmuşlardır. Tarımla
uğraşan Taciklerin ve yerleşik Özbeklerin köy ve şehir kültürü gelişmişti ve ticari gelenekleri
vardı. Orta Asya kültürünün şekillenmesine Çin, Hint ve Rusya'nın (14.yy.dan itibaren) etkisi
olmuştur. Orta Asya'dan geçen, Avrupa ile Çini bağlayan İpek yolu da önemli rolü
üstlenmişlerdir. Geçmişte ihtiyaç eşyaları yapmak için en yaygın malzeme keçe ve koyun
yününden iplikti. Kırgız keçe eşyalar-halı, çanta, ev gereçlerini saklamak için çuvallar ve
dekoratif eşyalar hayvancılıkla uğraşan Kırgızların günlük hayatında kullandığı vazgeçilmez
eşyalardır.Keçe Kırgızların taşınabilir evi – bozüyün - ana malzemesidir, bozüyün dış
kaplamasında, iç dekorunda ve ev eşya yapımında kullanılıyor.Keçe çok eski zamanlarda en çok
kullanılan malzeme idi.
Sayfa 17
1.2.1.
KEÇE UYGULAMARINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLERİN TANITILMASI.
Keçe tüm el sanatlarında olduğu gibi üretimi uzun süren ve çok emek isteyen bir üründür.
Yapımı için; yay, tokmak, kalıp, kalıpleş, makas, sepki (çubuk), hasır sırığı, halat, süpürge,
makas, su kabı, terazi, boya kazanı ve ocağa ihtiyaç vardır. Keçede kullanılacak yün koyunun
Mayıs ayı kırkımından (ilk kırkım) elde edilir. Yün kırkımdan sonra pıtrak ve pisliklerden
temizlenmesi için iyice didiklenir ve ardından yay ve tokmakla lifler birbirinden tamamen
ayrılana kadar atılır.
Tepme keçe yapımında aranan temel özellik, üretimlerinde kullanılan elyafın keçeleşme
niteliğinin yüksek olmasıdır. Tekstil hammaddeleri içerisinde yün elyafı; en yüksek keçeleşme
özelliğine sahip olmasından dolayı söz konusu ürünlerin yapımında tercih edilen
hammaddedir. Tekstil hammaddeleri arasında değerini eski çağlardan beri korumuş olan yün ve
benzeri hayvansal lifler, ait oldukları dış etkilerden koruyan ve ьstlerini цrtь halinde
kaplayan, birer deri ürünüdür. Üstleri yün ve kıllarla kaplanmış olan birçok hayvan ırk ve çeşidi
bulunmakla beraber, yün ve kıllardan tekstilde faydalanabilen hayvansal maddeler sınırlıdır.
Bunların arasında da ekonomik değeri ve çeşidi zenginliği bakımından koyunlar başta
gelmektedir Yün tekstil endüstrisinde kullanılan en eski hammadde olmasının yanında
gerek fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından, gerekse fizyoloji açısından diğer liflerde
bulunmayan elastikiyet, ısıyı iyi izole etme, yüksek adsorbasyon ve az ıslanma yeteneği,
yüksek mukavemet, keçeleşme gibi üstün özelliklere de sahip bir liftir (Ergenekon, 1999, s.49).
Hammadde olarak baharda kırkılan açık renkte koyun yünü kullanılır.Yabancı maddelerden
temizlendikten sonra yıkanır, kurutulur ve kullanıma hazırhale getirilir.
Tepme keçecilik sanatında bugüne kadar basit el araçları kullanılmıştır. Ancak teknolojik
gelişmelerin tepme keçecilik alanına getirdiği yenilik hallaç makinaları olmuştur.
Hallaç makinaları – Yünün atılması işleminde kullanılan temel araçlardan birisidir.
Kalıp – Keçe üretiminde kullanılan hasır örtülerdir. Üretilecek ürünlere göre kalıbın çeşitli
boyutları bulunmaktadır.
Kalıpleş veya kalıpgeç – Tepme işleminin yapılmasında hasırın zarar görmemesi için
kullanılan bir örtüdür. Çadır bezi vb. kumaşlardan yapılan bu ürünler, hasırın üzerini tamamen
kapatacak şekilde sarılır ve bağlanırlar.
Makas – Genellikle mozaik ve aplike tekniği ile üretilen keçelerin yapılmasında daha önce
tasarlanmış desenlerin kesilmesinde kullanılan bir araçtır.
Halat – Tepme işlemlerinde rulo haline getirilmiş olan hasırın ve kalıpleşin açılmasını
engellemek için sarılan bir çeşit kalın ipliktir.
Su kabı ve süzgeç – Yünün hasır üzerine saçılmasından sonra veya tepme işlemlerinin
tekrarlanmasından keçe yüzeye su serpmek üzere kullanılan kap ile küçük boyutlu süzgeçtir.
Terazi (kantar) – Keçe üretiminde sarf edilecek yün miktarını saptamak üzere kullanılan araçtır.
Sayfa 18
Buhar kazanı – Tepme keçecilikte pişirme işlemi atölyede yapılmaktadır. Pişirme işleminde
gerekli olan sıcak suyu ve buharı temin etmek üzere kullanılan kazandır.
Boya kazanı ve ocak – Tepme keçecilikte renklendirme işlemlerinde kullanılan boya
kazanıdır. Kazanın altında renklendirme işleminde gerekli olan ocak bulunmaktadır.
Sabun – Keçeleştirmeyi etkinleştirmek için kullanılmaktadır.
1.2.2. KEÇENİN ÜRETİM AŞAMALARI.
Hasır yünü üç kat serdikten sonra yapılacak ürünün şekline göre sıcak su veya sabunlu su
serpilir. Muşamba ile birlikte rulo yapılır, sıkı şekilde bağlanır ve ayaklarla dövülmeye başlar.
Keçe dövmek (İngilizce Felting, almanca filzen)- Avrasya steplerinde, Tibet, Pamir, Altay,
Kafkas, Karpat, Balkan ve ön Asya (İran, Afganistan) dağlı bölgelerde hayvancılıkla uğraşan
kabilelerde keçe elde etmenin yöntemidir. Keçe dövmek için gereken esas malzeme koyun
yünüdür, kuzu, deve ve keçi yünü ve at kılı, büyük baş hayvanın tüyü ile karışım yapılabilir.
Yünü dövmeye hazırlık.
1. aşama: temizleme, yıkama, kurutma
2. yünü tarama
1. Yünü temizleme, yıkama:
a) Yıkamadan önce ıslatılıyor, bastırılıyor, sirkeleniyor. En fazla 1.5 saat suda kalıyor. Suda
elle ovalanıyor. Su soğuk olmalı, sabaha kadar kalabilir, pislik dibe çöker.
b) bir ölçek suya karbonat katıyoruz, 30-40 derece sıcaklıkta bir ölçek suyu katıyoruz.
Islatılan yünü sudan çıkarıyoruz, ızgaraya asıp suyunu akıtıyoruz, sonra hazırladığımız suya
yünü koyuyoruz. Eritilmiş sabun veya deterjanı katıyoruz, bazen şampuan kullanılabilir.
Üsten yumuşak hareketlerle, çitilemeden yıkanmalı.
c) sabunu gidene kadar durulanmalı, sudan çıkarıp kurumak için serilir. Yün
temizlenmemişse, aynı prosedür tekrarlanır. Dövme esnasında 40-50 dakikalık aralıklarla
değişim yapılır. Avrasya göçmenlerinde sonbaharda kesilen yünden yapılan keçe daha
değerli, ilkbaharda kesilen yünün keçesine göre. Keçe dövmek birkaç aşamadan oluşuyor:
ilkin güneşli kuru havada yün uzun ince sopalarla dövülüyor, su veya sut serpiliyor (yünü
sıkılaştırmak için), rulo şeklinde sarılıyor (oklava yardımı ile veya ipli), rulo deri, kumaş
veya çiy muşambaya (kamışı andıran bitkide yapılan muşamba) sarılıyor. Bu rulo atlıların
yardımı ile (1 km. mesafede 10-15 kere) veya iki grup insanın karşılıklı elleri ile birbirine
itmek sureti ile işlem yapılıyor, bu esnada arada bir rulo açılıp düzeltiliyor. Bu şekilde iri
keçe parçaları elde ediliyor (5x5m, 4x4m.) bozüyün dış kaplaması için kullanılıyor. Ev
eşyası ve ayakkabı için kullanılan küçük keçe parçalar elde dövülüyorlar.
2. Yünü tarama aşaması:
Sayfa 19
Tarama aşaması elde, sanayinde veya tarama aletinde yapılabilir. Keçeyi düzgün, eşit keçe elde
etmek için değil, keçenin genel durumunu tespit etmek için taralar. Yün yıkandıktan sonra
çubukla çırpılmalı veya makineden geçirilmeli. Her kalitedeki yünde uzun veya kısa telleri
vardır. Bazı durumlarda yün kesilebilir, ama bazen kesilmemeli. Bu ustaya, makinenin ve yünün
durumuna bağlıdır.Hazır keçeyi sağlamlaştırmak için muşambadan çıkarıldıktan sonra elle ek
olarak dövülür. Gereken kalınlıkta parçayı elde ettikten sonra parça sıcak suda yıkanır, soğuk
suda durulanır. Kuruduktan sonra işlemlere devam edilir. İşlenecek olan yünlerin sağlıklı
hayvanlardan alınmasına dikkat edilmelidir. Temiz mekanda kırkılmalıdır. Yünleri kalitesine
göre üçe ayırmak mümkündür:
1. kalite: çok temiz, tüy.
2. kalite: daha düşük kalite.
3. kalite: kötü kalite üst kısmı,artıklar.
1.2.3. KEÇENİN BOYZ ÜZERİNDE UYGULANMASI.
Keçenin doğal renkleri - beyaz, siyah, gri, koyu, alaca. Keçe desenlemenin çok yöntemleri
vardır: renkli deri parçaları, kumaş ve renkli keçe ile aplike, renkli iplikler ile dikiş ve nakış
(Merkez ve Orta Asya), boyama (Kafkasya ve Orta Asya). Beyaz keçeyi değişik durumlarda
kullanırlardı, mesela yeni hükümdarı havaya kaldırmak için (Moğollar, Kazaklar), düğünde
damat ve gelin beyaz keçeye oturtulurdu, ölü gömülen yere de beyaz keçe serilirdi.
Yün ipliği, kumaşı ve keçeyi boyamak için Orta Asyalı ustalar yerli bitkisel ve mineral boyaları
kullanırlardı. Bitkilerin kökünden, kabuklarda ve meyvesinden aşağı yukarı tüm renkleri elde
ediyorlardı. Sadece Hindistan'dan ve İran'dan getirilen indigo ve purpur rengini yapamıyorlardı.
Sanayinin gelişmesi ile 19.yüzyılda zanaatkarlar yapay boya kullanmaya başladılar. Boyalar
Rusya'dan ve Avrupa'dan getiriliyordu. Bu durum tekstil ürünlerinin rengini değiştirdi, onları
daha yoğun daha parlak renklere kavuşturdu. 20.yüzyılın sonuna doğru natürel boyamanın
geleneksel tarifleri kayboldu diyebiliriz. Keçe için hazırlanan yünler iki türlü boyanmaktadır;
birincisi,yün elyafının direkt olarak istenilen renklere boyanması, ikincisi ise; daha önceden
yapılan beyaz nakışlık keçelerin boyuna doğru,istenilen ende veya kalınlıkta,ince uzun şeritler
kesilerek,bu şeritlerin boyanması işlemidir. Bu boyamalarda yine kimyasal veya tabii Mordan
(boyanın yüne iyice sabitleşmesi için kullanılan yardımcı maddeler şap,tuz, saçıkıbrıs vs) lar
kullanılarak boyama yapılmaktadır.
1. Maden tuzlarından hazırlanacak karışım.
Kullanılacak maden tuzları:
1. Kalsiyum,
Sayfa 20
2. Bakır
3. Çinko
4. Kvars
5. Demir
6. Ammonokaliyumlu kvars
7. Olvo
8. Demiramonyaklı
2. Otlardan karışım.
1. Kalendula 0,5 kg
2. Isırgan otu 0,5 kg.
3. Şipovnik 2 kg.
4. Zveroboy 0,5 kg.
5. Nane 0,5 kg.
6. Mojevelnik 1,5 kg. 21
7. Polin 1 kg.
1 litre suya 10 gram metal tuzları karıştırılmalı.
Her otu sıcak su dökerek sabaha kadar bekletilmeli. Yün, keçe ve iplik boyanmak için hazırlanır.
Temizlenmiş keçe karbonatlı yumuşak suda yıkanır. Sirkeli suda durulanır. (10 litre su - 1 yemek
kaşığı) Suyu akana kadar bekletilir. Boyamak için büyük geniş emayeli kaba ihtiyaç olacak.
Dünden ıslatılmış otlar ateşe konulur, kaynatılmadan bir saat ateşte tutulur. Sonra süzülür,1 litre
karışım maddeni tuzla karıştırılır. Mesela nane ile bir rengin 8 türü elde edilebilir.
1. Doğal nane, boyama süresi 30 dak. Renk: krem
Sayfa 21
2. Doğal nane+kaliy, 30 dak. Renk: krem
3. Doğal nane+bakır sernokislaya, 30 dak. Renk: hakki
4. Nane pereзnaya+зinko, 30 dak. Renk: krem,hakki
5. Nane perechnaya+kvası xromokaliyevıye, 30 dak. Renk: açık krem rengi
6. Nane+demir 2 sernokisloye 30 dak. Renk: koyu gri
7. Nane pereзnaya+ammomokaliyeviye, 30 dak. Renk: krem
8. Nane +olovo dvuxloristoye, 30 dak. Açık sarı
9. Nane+ demirammino 30 dak. Renk
Her boyama yapıldıktan sonra keçe sirkeli suda durulanmalı. Diğer otlarla boyama aynı şekilde
gerçekleşiyor.
1.2.4. KEÇENİN KULLANILDIĞI ALANLAR
Keçe geçmişten beri kullanım alanlarının genişliği nedeniyle, yaşamın içinde olan bir
malzemedir: Sergi, çadır, yük, at, eyer, havut (deve), sedir, yolluk, yorgan, yastık, namazlık,
yatak ve minder keçeleri geçmişte çadır ve evlerde kullanılmıştır.
Bunun yanı sıra çeşitli kullanımlar için üretilmiş keçeler de vardır: Süt keçesi, kar keçesi, ter
keçesi, koşum keçeleri, ayakkabı keçesi, kapı keçeleri, paspas, matara kılıfı, tandır keçesi, kıbrız
keçesi, torba ve heybe, yamçı, dolak keçesi, top keçeler, karine keçesi, kepenek, külah, terlik,
çizme, çorap, ayakkabı, pantolon, palto, kuşak gibi. Keçe, günümüzde sanayi alanında da
kullanılmaktadır. Örneğin; mazot filtre keçesi, yağ keçeleri, nikelaj parlatma keçeleri, yalıtım
keçeleri, tapa keçeleri, cila keçesi, ütü keçeleri, giyim sanayinde kullanılan keçeler gibi…
Görüldüğü gibi, kullanım alanı son derece geniş olan keçe; motif ve renk açısından da çeşitlilik
göstermiştir. Genellikle kırmızı, mavi, lacivert, yeşil, mor, kahverengi ve hayvanın kendi yün
renkleri ile hayvan mücadeleleri, süvariler gibi gerçekçi anlatımların yanında, mitolojik
hayvanlar da İslam öncesi dönemlerin kompozisyonlarını oluşturmuştur.
İslamiyet’in kabulünün ardından koçboynuzu, sığır sidiği, kafes gibi stilize edilmiş motifler
kullanılmaya başlanmıştır. Aynı zamanda düz renk keçe elde edildikten sonra üstüne işlemeler
yapılarak da kullanılmıştır.
Sayfa 22
1.2.4.1. KEÇENİN YAŞAM TARZI ÜZERİNDEKİ GELİŞMESİ.
Keçe ve keçecilik konar-göçer hayat yaşayan Türklerin en eski el sanatlarından biridir.
Türklerinin Orta Asya’dan Anadolu’ya gelmesiyle önem kazanmış, keçeden yapılan örtüler,
çizmeler, çadırlar, vb. ürünlerle; bu sanatın devamlılığı sağlanmıştır. Keçecilik sanatının zamanla
üretiminin düşmesine ve unutulmasına; çalışma şartlarının güç olması, kullanım alanlarının
daralması ve teknolojik gelişim neden olmuştur.
Son yıllarda keçe hediyelik ve turistik eşyalarda da kullanılmaya başlanmış ve bu durum bir
sektör halini almıştır. Bugün keçeden yapılan birçok hediyelik veya turistik eşya bulunmaktadır.
Bunların arasında en yaygın olanlar; çanta, torba, heybe, saç bandı, toka, kemer, cüzdan, eldiven,
terlik, patik, paspas, servis, minder, masa örtüsü, vazo, bardakaltı, üst giyim ve şapkadır. Oysaki
dünyaya tanıttığımız keçeyi sanat eserlerinde yüzey veya malzeme olarak seçmiş birçok Türk
sanatçının yanı sıra Avrupalı ve Amerikalı sanatçılar da bulunmaktadır. Bu ülkelerde tasarımın
sınırları zorlanmakta, ressamlar ve heykeltıraşlar keçeyle inanılmaz sanat eserleri
yaratmaktadırlar.
Keçenin hikâyesi 21. yüzyılda bitmeyip, Türk kültürü içinde yaşatılması gerekmektedir. Yaşam
şartlarının değişmesi ile birlikte yok olma tehlikesi geçiren veya yok olmuş birçok el sanatımız
gibi keçeciliğin de kültürel, tarihsel ve sanatsal bilinci olan tüm insanlar tarafından korunması ve
yaşatılması gerekmektedir.
1.2.4.2. MODA ÜZERİNDE DEĞERLENDİRME.
Keçe Rönesanssı başladı. Çünkü keçe ürünler güzeldir, bir tarzı vardır ve da önemlisi ekolojik
bakımdan temizdir. Moda hayran bırakıyor, şoke ediyor, dikte ediyor. Yeni trendler kullanarak
uimaj yaratmaya, tarzın inceliklerini vurgulamaya, kendine ve çevredekilere vermeye moda
yardımcı oluyor. Gelecek sezonun keçe modasının trendlerini, güncel malzeme ve renk mi ile
sizi tanıştıracağız. Keçe çobanların giysilerinde geleneksel malzemedir. ut Kaşgari ince keçeden
yapılan giysilerden bahsederdi.
Malzeme ihtişamlı
Merinos'. Malzemenin dış görünüşüne kasten verilen kabalık, cinsi yansıma ile mesi bu konunun
önemli noktalarından biridir. Temel malzeme - geleneksel Avrasya göçmenleri keçeden şu
eşyaları yapıyorlardı: bozüye gereken iç ve plamalar, giysi, tabanlık, çizme için çorap, ev eşyası,
minderler, yastıklar, halı, döşek, saklama çuvalları, binek hayvanlar için gereken kılıflar, yük k
için çuval ve çantalar v.s.Kafkas, Orta Asya, Karpat ve Balkan'daki çobanlar halı, şapka ve
çobanların kullandığı pardesüyü yapıyorlardı. Savaşta keçe n çelik yeleğin görevini üstleniyordu,
Sayfa 23
asker demir şapkasının altına keçe şapka , kılıçın sapı keçe ile işlenirdi, kale üst kısımlarından ok
geçmeşinini önlemek eçeye sarılıyordu. Yerleşim birimlerinin ve şehirlerin çevresinde tuzlu
arda tuzun duvarlara zarar vermemesi için keçeden bir tabaka seriliyordu. Keçe tıpta kemik kırık
tedavisinde kullanılırdı v.s.
Tasarımcılar kabarık bir bulut yünle baş başa kaldılar; önlerinde malzemenin elverdiği sınırsız
imkan var, çevrelerinde ise toplumun önemsememesi. Belki, 150 yıl önce keçe çizmeler 'orta
sınıf' ayakkabısı sayılıyordu, ama Sovyet döneminde bu çizmeler sadece orduda ve hapishanede
kullanıldı. Keçeyi çetin soğuklarda anıyoruz, ama keçe çizmeleri sadece yaşlıların ve çocukların
giyeceğini düşünüyoruz. Ressamlar idda ediyorlar ve pratikte ispat ediyorlar ki, keçe ısı yalıtma
ve şifalı olmanın dışında esnektir, güzeldir ve takım elbisede kullanılırsa gayet şık gözükebilir.
Pavel Yovia Novokomskiy'in (16.yy) izlenimlerine göre kırda yaşayan , hızlı atların ve iplikten
dokunmamış, yünden dövülmüş meşhur beyaz tan başka bir şey giymezlermiş. Bu kumaştan göz
kamaştıran fötr örtüler lar) yapılırdı. Ermitaj'da, ince keçeden yapılmış, ipekle nakış edilmiş
pardeşüniyor.Pardesü kolsuz, eski askeri pançoları andırıyor, hafif uzatılmış dar vardır. Eteği,
yakası, kenarları siyah bağcıklarla dikilmiştir. İnce keçedeny” (bornoz) gibi bu da eski giysilerin
bir örneğidir. Doğu bilimcilerin r'daki kongresinde "kattay" sergilenmiştir. Aynı sergide Mayram
darov'a ait gümüşle süslenmiş, iri düğmeli, altın dikişli deri kaftanlar nmiştir.
1.2.4.3. KEÇENİN ÜZERİNDE UYGULANAN TEKNIK TIPLERI.
Kırgız keçe eşyalarının estetik özellikleri belirli bir ölçüde kendilerinin yapıldığı tekniğe
bağlıdır. Keçe eşyalarının sanat değerini belirleyen değişik bezeme teknikleri vardır. Bu
teknikleri şöyle sıralayabiliriz:
1. Bileyip aşındırma yada mozaik tekniği
2. Keçe üzerine renkli kumaş yada renkli keçe aplikasyonu
3. Renkli yünden bezek öğkertme
4. Bezekli keçe dikme (keçe üzerine bezek (nakış) işleme)
5. Bezekleri renkli şeritlerle kaplama (keçe üzerine renkli şeritlerle bezek işleme).
Kırgızlarda mozaik tekniğiyle yapılan bezekli keçe eşyaları yaygındır. Bu tür eşyalar için keçe
her zamanki gibi fakat daha dikkatlice ve daha sık yapılır.
Mozaik tekniği kilimler yapmada keçenin boyanmasından önce zanaatçı kadın, yapılacak
eşyanın temel bezeme şekillerine uygun bir şekilde parçalara keser. Sonra boyanmış keçe
parçalarını zanaatçı çift çift olarak birbirinin ьstьne dizer ki her çiftte kırmızı ve mavi,
kahverengi ve turuncu vs. olması amaçlanır. Keçenin üstteki parçasına zanaatçı tebeşirle
Sayfa 24
bezek çizer (Eskiden bezek tuz mahlulü yada sıvı hamurla yapılırmış). Bu bezekli keçe
yapımında en önemli anlardan biridir. Bezekleri genelde en tecrьbeli zanaatçılar olan
oymoçular (oymo kelimesi ziynetli, süslü anlamını verir; oymolo – oymak ziynetle
sьslemek) (Yudahin, 1965, s.562) kalıplar olmadan zihnen çizer (keзe ьzerine resim yaparken
kalıbın uygulandığı ressamların erkekler olduğu Tyan Şan’da ve Çuy vadisinde ancak
münferit durumlarda tespit edilmiştir). Bu bezeğin konturlarına göre keçe aynı zamanda hem fon
hem de bezek için keskin bir bıçak yada makasla kesilir. Kesilen parçalar sonra bazıları fon,
diğerleri de bezek tersine olacak şekilde dikilir.
Parçaların birleşmesinde aralarına rengi bakımından boyanmış parçalardan ayrılan, el iği
yardımıyla örülen ikili sicim (ceek) konulur. Bazen bu sicim keзenin ayrı parçalarını
birleştiren dikiş yerinin üzerinden dikilir. Bu halde de öbüründe sicim, bezeğin konturlerini
göze çarpıcı hale getirir ve bunlara rölyeflilik katar. Birleştirme sonucu belirli bir bezek
kompozisyonu oluşturan dikili keçe parçaları sonra genelde kaba ve koyu renkte basit bir
yünden yapılan keçeye (şırdak içi) konulur ve daha sağlam olması bezeğin konturlarına göre
yünden iplerle (şoona) seyrek dikilir. Bu tür dikişe sırık denir. Hazır eşyanın kenarları genelde
rengi kızıl yada alaca olan yünden sicimle zıhlanır.
Keçe üzerine renkli kumaş yada renkli keзe aplikasyonu; Ala kiyizin tezyinatının diğer
yöntemlerinden biri de renkli kumaş ya da renkli keçe aplikasyonudur. Zayıf dövülmüş
ince, renkli keçeden yada kumaştan kesilen bezeğin yarı hazır temele (zemin keçeye)
konulması, sonra da keзenin dцvьlmesinden ibarettir. Figür ve nakışları, konturlarından
keserek ve ajurlayarak, başka bir malzeme üzerine aplike etme sanatı Türkler arasında
yüzyıllarca yaşamıştır, ve bugün bu yöntem Kırgızlarda olduğu gibi Kazaklar’da da çok
yaygındır bugün bu yöntem Kırgızlarda olduğu gibi Kazaklar’da da çok yaygındır. Renkli
yünden bezek çökertme; Kırgızistan’da bezeğin renkli yünden çökertme yada yuvarlama
yoluyla kilim tezyini yöntemi yaygındır. Bu teknik sadece döşeme kilim (ala kiyiz) yapmada
uygulanır. Yuvarlanmış bezekli kilimcilik mozaik tekniğine dayalı kilimciliğe göre daha
kolaydır. Bu yüzden yuvarlanmış bezekli kilimler daha yaygındır ve Kırgızların günlük
hayatında daha geniş olarak kullanılır. Yuvarlanmış bezekli kilimler çok sağlam değildir.
Bütün Kırgızlarda içkilik dahil geзmişteki soy gruplarında yuvarlanmış bezekli kilimler ala
– kiyiz adını taşır.
Bu tür kilimlerin yapılış tekniği çok orijinal değildir. Bu Orta Asya’nın bütün halkları için
hemen hemen tek tiptedir ve şundan ibarettir: tabii kahverengi yada boz renkte sonbaharda
kırkılmış koyun yünü çiğden örülmüş hasır üzerine serilir. Bu serilen yün üzerine işi
yöneten tecrübeli zanaatçı tasarladığı ala – kiyiz tezyinatına uygun değişik renkler boyanmış,
önceden hazırlanmış yumuşak, temiz, tüylü yünden bezeği dizer.
Uzman kadın, yünü şöyle koyar: bir eliyle gerekli renkteki yünü tutar, öbürüyle be yünü yolarak
bezek dizer, aynı zamanda eliyle yьnьn, temele mümkün olduğu kadar sıkışık yatması için
hafifçe vurur. Uzman kadın, bezeğin sadece asıl konturlarını dizer. Ona her zaman
arkasından keçe üzerinde yürüyen birkaç kadın yardım eder, uygun renkteki yün ile çizilen
bezeğin kontur içi sahalarını doldurur.
Bezek çizildikçe yünün yan tarafa sapmaması ve rüzgarla dağıtılmaması için keçenin hazır
kısımları kumaş parçasıyla örtülür. Ala – kiyizin bezeğinin dizildiği yer rüzgardan hasırla
kapatılır. Üzerine bezek konulmuş keçe sıcak suyla ıslatılır, hasırla birlikte rulo şeklinde
Sayfa 25
dürülür ve önce ayaklarla sonra da elayeları ve dirseklerle bezeğin keçeye yapılması
(keçeleşmesi) ve keçenin gerekli sıklık kazanmasına kadar yuvarlatılır.
Bezekli keзe dikme (Keзe ьzerine bezek (nakış) işleme); Kırgızistan’da keçe eşyaları
tezyininde en eski türlerden biri bezekli dikiştir.Renkte bükülmüş deve yününden iplerle
(şoona) tek renkli açık yada koyu keзe ьzerinde elle dikilir.
Bezekli dikişle geçmişte değişik ev eşyaları süslenirdi: döşeme kilimler, giriş perdeleri, keçe
evin parmaklıklarını taşımak için kutular, giyim çeşitlerinden ise erkek keçe gömlekleri
(kementay), keçe şapkaları (kalpak), kadın baş giyiminin kısımları (çaç kap) ve diğer bazı
eşyalar. Zanaatçılar bu keçe eşyaları süsleme tekniğini en eskiden beri sayarlar. Bunu dikişin
genelde günümüz yaşayışında seyrek görülen eşyaların süslerinde bize kadar gelmesi
ispatlar: keçe evin girişi kapatan asma keзe perdeler, gцзle ilgili eşyalar, mesela keçe ev
parmaklıklarını taşımak için kutular vs.
Bu eşyaların bezeğinin temelinde basit geometrik figürler bulunur: daire, kare ve üçgen (şekil.5).
Helezonlardan ibaret ziynet de özgündür. Bu ziynete Kırgız ağaç oymacılığında ve hala eski
halk sanatları geleneklerini koruyan deri üzerinde basıya rastlamak mьmkьndьr.
Bezekli dikiş tekniği bizim çağa yakın ve çağdaş döşeme kilimlerinde mozaik ve aplikasyonla
birleşir. Dikişle merkezi saha, mozaik ve aplikasyonla şerit süslenir. Bu tür kilimler XIX. asrın
sonu XX. asrın başına aittir, SSCB Halkları Devlet Etnografya Müzesi’nde (S.M. Dudun’in
koleksiyonu) bulunmaktadır. Bunun merkezi sahası helezon benzeri kıvrımlarla ve dik köşe
altında bükülür, çengel benzeri figür takımıyla tezyin edilmiştir. Dikiş çok yumuşak keçe üzerine
yapılmıştır. O, sanki ona geçmektedir, ki sayesinde bezeğin rölyefli olduğu izlenimi
meydana gelmekte. İt kuyruğu (köpek kuyruğu) denen çengel şeklinde figürler dizisine
bazen günümüz şırdak ve ala – kiyizlerin şeritlerinde rastlanır, fakat bunları en çok eski
kadın baş giyimlerinde gцrmek mьmkьndьr (Mahova ve Зerkasova, 1968, s.26).
Bezekleri renkli şeritlerle kaplama (keçe üzerine renkli şeritlerle bezekişleme); Oş ilinin
kuzey – batı ilçelerinde keçe eşyaları renkli sicimle tezyinin özebir yöntemi uygulanır.
Bezeğe göre bu keçe kilimler şırdaklara yaklaşır. Bunlarınmerkezi sahası genelde büyük
daire yada main (baklava) şeklinde tertip edilmişboynuz benzeri kıvrımlarla doludur. Şeriti
sık sık olumlu - olumsuz bezekli mozaiktekniğiyle yapılmış olur. Renk tasarımı zıt birleşimler
ilkesine göre yapılı: kahverengi keçe üzerinebezek kırmızı, beyaz ve yeşil sicimden, yeşil
fonda ise kırmızı ve turuncu sicimdendizilir. Bu teknik Kazaklar’da da bilinmektedir.
Kırgızistan’da çok yaygın değil vedar bir coğrafyada kullanım görmektedir.
Keçe Rönesanssı başladı. Çünkü keçe ürünler güzeldir, bir tarzı vardır ve daha da önemlisi
ekolojik bakımdan temizdir.
Moda hayran bırakıyor, şoke ediyor, dikte ediyor. Yeni trendler kullanarak uyumlu imaj
yaratmaya, tarzın inceliklerini vurgulamaya, kendine ve çevredekilere moral vermeye moda
yardımcı oluyor.
Gelecek sezonun keçe modasının trendlerini, güncel malzeme ve renk bileşimi ile sizi
tanıştıracağız. Keçe çobanların giysilerinde geleneksel malzemedir. Mahmut Kaşgari ince
keçeden yapılan giysilerden bahsederdi.31 Malzeme ihtişamlı keçe 'Merinos'.
Sayfa 26
Malzemenin dış görünüşüne kasten verilen kabalık, cinsi yansıma ile birleşmesi bu konunun
önemli noktalarından biridir. Temel malzeme - geleneksel keçe. . Avrasya göçmenleri keçeden
şu eşyaları yapıyorlardı: bozüye gereken iç ve dış kaplamalar, giysi, tabanlık, çizme için çorap,
ev eşyası, minderler, yastıklar, yolluk, halı, döşek, saklama çuvalları, binek hayvanlar için
gereken kılıflar, yük taşımak için çuval ve çantalar v.s.Kafkas, Orta Asya, Karpat ve Balkan'daki
çobanlar keçe halı, şapka ve çobanların kullandığı pardesüyü yapıyorlardı. Savaşta keçe modern
çelik yeleğin görevini üstleniyordu, asker demir şapkasının altına keçe şapka giyerdi, kılıçın sapı
keçe ile işlenirdi, kale üst kısımlarından ok geçmeşinini önlemek için keçeye sarılıyordu.
Yerleşim birimlerinin ve şehirlerin çevresinde tuzlu topraklarda tuzun duvarlara zarar vermemesi
için keçeden bir tabaka seriliyordu. Keçe tıpta kemik kırık tedavisinde kullanılırdı v.s.
Tasarımcılar kabarık bir bulut yünle baş başa kaldılar; önlerinde malzemenin elverdiği sınırsız
imkan var, çevrelerinde ise toplumun önemsememesi. Belki, 150 yıl önce keçe çizmeler 'orta
sınıf' ayakkabısı sayılıyordu, ama Sovyet döneminde bu çizmeler sadece orduda ve hapishanede
kullanıldı. Keçeyi çetin soğuklarda anıyoruz, ama keçe çizmeleri sadece yaşlıların ve çocukların
giyeceğini düşünüyoruz. Ressamlar iddaa ve pratikte ispat ediyorlardı, keçe ısı yalıtma ve şifalı
olmanın dışında esnektir, güzeldir ve takım elbisede kullanılırsa gayet şık gözükebilir.
Pavel Yovia Novokomskiy'in (16.yy) izlenimlerine göre kırda yaşayan halklar, hızlı atların ve
iplikten dokunmamış, yünden dövülmüş meşhur beyaz kumaştan başka bir şey giymezlermiş.32
Bu kumaştan göz kamaştıran fötr örtüler (pançolar) yapılırdı. Ermitaj'da, ince keçeden yapılmış,
ipekle nakış edilmiş pardeşü sergileniyor.33 Pardesü kolsuz, eski askeri pançoları andırıyor, hafif
uzatılmış dar yakası vardır. Eteği, yakası, kenarları siyah bağcıklarla dikilmiştir. İnce keçeden
“kattay” (bornoz) gibi bu da eski giysilerin bir örneğidir. Doğu bilimcilerin Atbasar'daki
kongresinde "kattay" sergilenmiştir. Aynı sergide Mayram Canaydarov'a ait gümüşle süslenmiş,
iri düğmeli, altın dikişli deri kaftanlar sergilenmiştir.
Keçe yapmak için koyun yünü dışında deve yünü de kullanılıyordu. Deve yünü yumuşaktır.
Deve yününden yapılan giysileri zenginler giyerdi. Eski giysilerin diğer bir örneği Çekken yağmurdan, rüzgardan koruyan, deve yününden yapılan uzun pardesüdür. Genelde çepkenleri
boyanmamış (sarı veya beyaz) yünden yaparlardı. Bayramlık çepkenler lacivert renge veya diğer
renklere boyanmış yünden olurdu.
Keçe yapmayı Orta Asya'nın göçmen kabileleri keşif etmişlerdir. Meri Burket'in etnografik
yayınları keçeye olan ilgiyi canlandırdı. Meri Nagi ve İştvan Vidak'ın araştırmaları onları
Türkiye'ye ve Orta Asya'ya götürdü.35 Onlar sadece bilgi toplamakla yetinmediler, keçeyi ve
diğer malzemeleri pratikte nasıl yapıldığını öğrendiler. Onlar bilgilerin sadece kendi ülkesinde
değil komşu ülkelere de yaydılar. İnge Eversin'in "dünyayı keçeye büründürelim" sloganı altında
Keskemet'te keçe ile uğraşan atölyeler doğdu. Tüm kadın yaratıcılar keçeyi sanatın ayrı bir dalı
olarak görüyorlar. Keçe, resimde kullanılan malzemelere nazaran el sanatındaki malzemelerle bir
çok ortak özellik taşıyor. Üstelik keçe, kadınların kendilerini yansıtabileceği özellikler taşıyor.
Siliya Puranen'in anneliği ifade eden çalışmalarından, Margaret Bart'in feminist çizgileri olan
kadınsı çalışmalarına kadar, tüm bunlarda keçenin özellikleri vurgulanıyor. Keçe eserlerinin
özelliklerinden en önemlisi ilk Robert Morus vurguladı. Ona göre, keçenin vücutla alakalı,
deriye benzer özelliği var. Keçeyi kendileri yapan ressamlar onun ağırlığını ve sıklığını değişik
derecede yapabilirler. Hermin Gold'un keçeleri yer ağırlığından hava hafifliğine kadar
değişiktirler. Selio Praga tüm incelik ve narinliği ile insan vücudu konusunu seçiyordu:
kaburganın ince varyantları ve diğer organlar Frensis Bekon'un resimlerini heykele dönüştürülen
halidir.
Sekil 2. Mozaik teknigi ile üretilen halıların merkezi sahasının kompozisyon olusumu
Sayfa 27
Sekil 3. Mozaik teknigi ile üretilen halıların seritlerinde kullanılan motif örnekleri
Sayfa 28
Sekil 4. Mozaik teknigi ile üretilen halıların seritlerinde kullanılan motif örnekleri
Sayfa 29
Sekil 5. Bezekli keçe dikme tekniginin dikis örnekleri
Sayfa 30
1.2.4.4. KEÇENİN KULLANIM ALANLARINA GÖRE FAYDA VE ZARARLARI.
Keçenin Orta Asya Türkleri arasında hem önemi hem de kullanım alanları çoktur. Tepme keçe
üretimleri baslıca yurtlarda, topak evlerde, göçebe sayvanlarında, çadırlarında yer yaygısı,
hayvan semerleri altına belleme, ayrıcasemer üretimi malzemesi, kepenek, çesitli giysi olarak
kullanılır. Yasanan mekanların bölmelere ayrılmasında da yine keçeden yaralanılır. Topak
evlerin içi, dısı, üstü keçeyle kaplanır. Her türlü olumsuz etkilerden koruma saglanır. Bu örtüler
çok dayanıklıdırlar. Kırgız keçelerinden tezyin edilmis esyaları olan kilimleri çanta ve ev
esyalarının saklandıgı torbalar, ayrıca süs esyaları eskiden beri hayvancıKırgızlar
ıngünlükhayatının bir parçasıydı. Keçe, Kırgızlar’ın tasımalı (göçer) evi olan çadırın temel insaat
malzemesiydi. Çadırın dısı keçeyle örtülüp, iç donanımına da ait birçok esya da keçeden idi.
Kültürel değerlerin globalleşmesi ile Kırgızistan'da toplumun modernleşme süreci devam
etmektedir. Bu olgu modern toplumun taleplerine cevap veren, yeni değişen sanata fikirleri
yönlendiriyor. Aynı zamanda manevi değerler milli miras ve gelenekler bağımsız oluşamaz. Tüm
bunlar dekor sanatının amaçlarını tespit ediyor. Yeni şekilleri oluşturan milli teknoloji, ulusun
manevi gelişiminin kökünde yatan mitolojiye dayanarak kendini yeniliyor. Keçe yapımı göçebe
kabilelerin dünya kültürüne katkısıdır. Keçe eşyalar (ayakkabı, şapkalar, çantalar, ter bezi,
yerleşil kabilelerde geniş kullanıma sahip. Tekstilde ve kimya sanayisinde kullanılan ince keçe
fötr bir çok ülkede üretilmekte. Avrupa'da keçe üretimine modern teknolojiler eklenmiştir. Antik
çağdan beri keçeyi sıkılaştırmak için oklavalardan geçiriyorlar. Romanya'da huni şeklinde
tahtadan yapılan büyük kabın içinde yün sıcak suyun akımı ile sıkılaştırılıyor. Modern kültürde
keçe ve fötr dar kullanım alanına sahip - kadın şapkası üretimi, kalınlaştırmak için astar
yapılıyor v.s., sanayide ise sentetik maddeler daha çok kullanılıyor. Keçenin ev içinde
kullanılması müthiş sıcak bir ortam yaratıyor.
Günlerce keçe ile uğraşan her ressam çalışmalarına duygularını ve hayallerini katıyor. Keçe
sadece pratik bir malzeme değil, onun görünmez gücü ile insanoğlunun tarihi boyunca hayatını
şekillendirdi. Cengiz hanın seyahati esnasında keçe onun için sihirli цzellikleri olan bir madde
Sayfa 31
idi. Bu kaba malzeme askerlerini koruyordu. Roma'da kullar özgürlüklerine kavuştuklarını ifade
etmek için keçe şapkalar giyiyorlardı, keçe hayatın simgesi idi.
Akrep, tarantula ve yılan keçeden kaçarlar, bu husus eski göçmenler için olduğu gibi modern
turistler için de avantajlı bir durumdur. Keçe, insanoğlunun en erken kullandığı malzemedir.
Milattan önce keçe insanın hayatına girmişti. 1929'a iki Rus arkeolog Sibirya'da keçe buldular.
Altaylılar günlük hayatta keçeyi halı, at 27teçhizatı olarak kullanıyorlardı, bunun dışında
erkekler, kadınlarda keçeden ayakkabı giyiyorlardı. Keçe aynı zamanda dekoratif malzeme idi,
onunla evlerini süslüyorlardı. Keçe Macaristan aracılığı ile Avrupa'ya ulaştı. Verekundus,
Pompeya'da bulunan resimlerde keçe yapanlar çizilmiştir.
Keçe eşyalar ilkin kuzey Avrupa ülkelerinde kullanılmaya başladılar. Doğumundan ölümüne
kadar keçe insanoğlunun hayatındaydı. İnsanoğlunun hayatının her dalında keçe faydalıyı,
mesela keçeden paltolar, şapkalar, çantalar, halılar, perdeler, çuvallar yapılıyordu. Keçe her
konuda mutlak rahatlık sunuyor. Keçeye dokunuş bize bozkır atlarını, açık havada hayatı ve
yabani kabilelerin ateşini hatırlatır. Meri Burket 2000 yılında Keçeler Derneği’ni kurarak
keçelere yeni bir hayat kazandırmıştır. 1962 yılında İran'da keçe yapan kişileri görünce ilgisini
çekmiş.
Tasarımın eskiliğini, sürecin basitliği ve sıra dışılığını öğrenince bu malzemenin neden yok
olmaya yüz tutuğunu merak etmiş. 1979 yılında keçe sanatı tüm dünyayı dolaştı. Şu an keçe
geniş spektrumda kullanılıyor: giysi, moda ve modern sanatlarda. Keçe modanın zirvesinde,
"Yıldız Savaşları" filmindeki kostümler keçeden yapıldı. Meri Burket'in hayali gerçek oldu,
20.yüzyılın keçecileri eski gelenekleri devam etmekle kalmadılar yeniliklere de imza attılar.
Keçe yapma tekniği de değişime uğradı. Keçe ustaları, göçmenler gibi dünyayı dolaşarak tecrübe
ve bilgilerini yeni nesillere tanıtıyorlar. Keçe kültürünün tekniğini ve tarihini tanıtmak için
öğrencilere ve tasarımcılara konferanslar düzenliyorlar.
Öğrenciler derse katılımları, aktif olmaları, verilen ödevleri hazırlamaları, araştırma ve sunumları
hazırlamalarına göre değerlendirilecektir. Araştırmalarında yeni yaklaşımlardan yararlanmaları
beklenmektedir.
Sayfa 32
İKİNCİ BÖLÜM
BOYA VE RENK
AMAÇ
Bu bölümü tamamladığınızda, Keçeye renk uygulama yeni pratık yollarını göstermek ve keçe rulosunu
oluştururken boya işlemlerini yapmak. Boya tiplerini ve özelliklerini incelemek.
ARAŞTIRMA
Bulunduğunuz şehirdeki ‘Kıyal’ atolyesıne gidip, hangi boyalarını kullandıklarını araştırınız. Keçede kullanılan
boya toblosunu kurunuz.
Elde yapılan boya üzerinde kaynakçaları bulunuz ve pratık yüzerinde üretiniz.
Elde edilen boyaları incelemek ve hazır olan boya tüplerini satın alınız.
2.1. BOYA NEDİR- BOYA TEKSKIL EDEN BILEŞİMLER
BOYANEDİR?
Boya; çeşitli malzeme yüzeylerine, korunma, süslenme ve aydınlatma amaçları ile sürülerek sert
ve ince bir tabaka oluşturan, ana maddeleri organik, metalik veya plastik esaslı
pigment, bağlayıcı ve incelticilerden meydana gelmiş, renkli bir sıvı bileşimidir.Boyalar önceleri
çeşitli sanat eserlerinde dekoratif amaçlarla estetik değerlere hizmetetmiştir, günümüzde ise daha
çok çeşitli yapı malzemelerini dış, atmosferik ve kimyasaletkilere karşı koruyucu, hijyenik ve
yüzeysel ışığı düzenleyerek mimari kısımları aydınlatıcı bir malzeme olarak uygulanmaktadır.
BOYAYI TEŞKİL EDEN BİLEŞİMLER
1- Bağlayıcılar (Alkid veya reçine diye de adlandırılır)2- Pigmentler (Boyar maddeler )3Extenders (Yardımcı pigmentler )4- Katkı ve dolgu maddeleri (Talk, kalsit, barit vs. )5- Kimyasal
ajanlar ve yardımcılar ( Disperse ediciler, Yüzey düzelticiler, Kabuk önleyiciler,Kurumayı
sağlayan yardımcılar, Çökme önleyiciler vs. )6- Solventler ve İncelticiler (Boya imalatı ve
uygulama sırasında akışkanlığı ve uygulamayıkolaylaştıran genelde petrol türevi sıvılar)7- Özel
amaçlı boyalarda özel amacı sağlayan diğer kimyasallar
2.6.
BAĞLAYICILAR
1-BAĞLAYICILAR
Sayfa 33
Bağlayıcı tanımı genel anlamda boyanın cinsine bağlı olarak çeşitli kuruyan yağlar,
alkidreçineleri, plastifiyanlardır. Bunlar koruyucu bir film oluşturur ve boya içinde renk,
örtme,kıvamlılık, yoğunluk, dayanıklılık gibi özellikler taşıyan pigment, katkı ve dolgu
maddeleriile diğer kimyasal maddeleri bir arada tutmaya yararlar.Bağlayıcılar boyalara önemli
özellikler verdiklerinden kullanım yerlerine göre değişik bağlayıcı sistemleri
kullanılmaktadır.Bağlayıcılar boyaya sertlik, elastikiyet, parlaklık, dış etkenlere ve kimyasallara
karşıkoruma, yapışma ve kuruma özellikleri gibi önemli özellikler verirler.
1- Kuruyan yağ türü bağlayıcılar:
Geçmişten günümüze dek boya yapımında kullanılantemel malzemelerdir. Kuruyan bir yağın
okside olması ve polimerleşmesi esasına dayanır.Bunlar genellikle bitkisel orijinli yağlar olup,
örnek olarak bezir yağı, tunç ağacı yağı veyahayvansal balık yağı verilebilir. Ancak en yaygın
olarak kullanılan bezir yağıdır.
2- Sentetik emülsiyon esaslı maddeler:
Kuruyan yağlar ihtiva etmeyen bu tür malzemeyeörnek olarak PVA veya akrilik dispersiyonları
gösterilebilir. Bu maddelerle üretilen boyalar piyasada plastik boya olarak da adlandırılırlar.
Katılaşma, bünyesindeki suyun buharlaşmasıile olur. Müsait ortam koşullarında bu tür malzeme
ile üretilen boyalar dokunma kuruluğuseviyesinde veya bir üst kat uygulamaya imkan verecek
kuruluğa 1-2 saatte ulaşabilir.
3- Kimyasal kürle katılaşan bağlayıcı:
Bağlayıcılar iki bileşenli malzemelerdir. Anamalzeme reçine, kullanım öncesinde kimyasal
reaksiyonu oluşturacak madde sertleştirici veyahızlandırıcı ile karıştırılır. Sıvı halde uygulanan
film başlatılmış veya aktive edilmiş reaksiyonsonucu katı hale geçer. Bu tür malzemelere örnek
olarak en yaygın olarak epoksi veya poliüretan reçineleri verebiliriz
4- İnorganik bağlayıcılar:
Karıştırılmış olan suyun buharlaşması ve priz sonucu tabakaoluşturan çimento silikat türü
maddelerdir. Su ile karıştırılarak çimento ve kireç kullanarak badana olarak kullanılır.
2-PIGMENTLER ( BOYAR MADDELER )
Boyalara renklerini veren ve bağlayıcı içinde çözünmeyen organik ve anorganik yapıdakimikron
büyüklüğündeki katı partiküllerdir.Boyaya renk veren ve yanı sıra opaklık özelliğikazandıran
malzemelerdir. Ancak bu özelliklerin yanı sıra kullanılan pigment türüne vekullanım amacına
göre kuru film kalınlığının artması boyayı bir anlamda fiziksel olarak donatma, zararlı mor ötesi
ışınları absorbe etme veya yansıtma, metal yüzeylerde korozyonuönleme ve boyanın dayanımını
artırma gibi sonuçları da elde edilebilir. Pigmentlerin boyayarenk vermesi, güneş ışığının görülen
renge ait ışınlarını yansıtmasına dayanan fiziksel bir olaydır.Pigmentler tabii, sentetik, organik ve
inorganiktir. Kurşun ve çinko, boya pigmentlerine çok defa katılan maddelerdir. Ancak bunlar
pulverize edilmiş metaller olarak değil kurşun karbon,kurşun sülfat ve çinko oksit gibi kimyevi
metal bileşikler olarak kullanılır. Beyaz kurşun yasaf kurşun karbon veya saf kurşun sülfattır.
Umumiyetle metalin ilk boyanması için kullanılankırmızı kurşun bir kurşun oksittir.Esas olarak
pigmentler sadece verilen renge göre tatbik edilir. Bugün pigmentlerin bir çok dekorlarda tesiri
arttığı bilinmektedir. Nadiren tek başına kullanılır. Çeşitli renklere göre pigment seçimi ve
miktarının tayini özel bir sanattır.Alttaki rengi muhafaza etmek için boyanın hassasiyetini ve
gücünü saklama işi, kullanılançeşitli pigmentlere göre çok fazla değişir. Umumiyetle koyu
pigmentler, çok donuk olanlar, parlak pigmentlerden çok daha tesirlidir. Pigmentli boyanın
sürülmesini kolaylaştıran yağınkırılma indeksi arasındaki fark, boyanın saklama gücünü geniş
çapta tespit eder. Fark ne kadar çok olursa saklama gücü o kadar fazla olur.Boyanın muhafaza gücüne
tesir eden diğer bir faktör pigmentin zerre ebadıdır. Kullanılacak pigment ne kadar iyi olursa
kullanıldığı boyanın muhafaza gücüde o kadar büyük olur. Keza boya filminde düzgünlüğün
Sayfa 34
temin edilebilmesi için iyi bir öğütmede mühimdir. Bu bilhassa,makinelerin emaye boyalarında
çok aranan bir husustur. Ticari boya pigmentlerindekiortalama zerre ebadı 0,0001 ile 0,0006
milimetredir.3-
4- İnorganik bağlayıcılar:
Karıştırılmış olan suyun buharlaşması ve priz sonucu tabakaoluşturan çimento silikat türü
maddelerdir. Su ile karıştırılarak çimento ve kireç kullanarak badana olarak kullanılır.
2-PIGMENTLER ( BOYAR MADDELER )
Boyalara renklerini veren ve bağlayıcı içinde çözünmeyen organik ve anorganik yapıdakimikron
büyüklüğündeki katı partiküllerdir.Boyaya renk veren ve yanı sıra opaklık özelliğikazandıran
malzemelerdir. Ancak bu özelliklerin yanı sıra kullanılan pigment türüne vekullanım amacına
göre kuru film kalınlığının artması boyayı bir anlamda fiziksel olarak donatma, zararlı mor ötesi
ışınları absorbe etme veya yansıtma, metal yüzeylerde korozyonuönleme ve boyanın dayanımını
artırma gibi sonuçları da elde edilebilir. Pigmentlerin boyayarenk vermesi, güneş ışığının görülen
renge ait ışınlarını yansıtmasına dayanan fiziksel bir olaydır.Pigmentler tabii, sentetik, organik ve
inorganiktir. Kurşun ve çinko, boya pigmentlerine çok defa katılan maddelerdir. Ancak bunlar
pulverize edilmiş metaller olarak değil kurşun karbon,kurşun sülfat ve çinko oksit gibi kimyevi
metal bileşikler olarak kullanılır. Beyaz kurşun yasaf kurşun karbon veya saf kurşun sülfattır.
Umumiyetle metalin ilk boyanması için kullanılankırmızı kurşun bir kurşun oksittir.Esas olarak
pigmentler sadece verilen renge göre tatbik edilir. Bugün pigmentlerin bir çok dekorlarda tesiri
arttığı bilinmektedir. Nadiren tek başına kullanılır. Çeşitli renklere göre pigment seçimi ve
miktarının tayini özel bir sanattır.Alttaki rengi muhafaza etmek için boyanın hassasiyetini ve
gücünü saklama işi, kullanılançeşitli pigmentlere göre çok fazla değişir. Umumiyetle koyu
pigmentler, çok donuk olanlar, parlak pigmentlerden çok daha tesirlidir. Pigmentli boyanın
sürülmesini kolaylaştıran yağınkırılma indeksi arasındaki fark, boyanın saklama gücünü geniş
çapta tespit eder. Fark ne kadar çok olursa saklama gücü o kadar fazla olur.Boyanın muhafaza gücüne
tesir eden diğer bir faktör pigmentin zerre ebadıdır. Kullanılacak pigment ne kadar iyi olursa
kullanıldığı boyanın muhafaza gücüde o kadar büyük olur. Keza boya filminde düzgünlüğün
temin edilebilmesi için iyi bir öğütmede mühimdir. Bu bilhassa,makinelerin emaye boyalarında
çok aranan bir husustur. Ticari boya pigmentlerindekiortalama zerre ebadı 0,0001 ile 0,0006
milimetredir.3EXTENDERS ( YARDIMCI PIGMENTLER )
Boya içine girildiğinde direkt örtücülük vermeyen fakat diğer bazı özellikler (yoğunluk,matlık
verme vs) kazandıran maddelerdir.
4-KATKI VE DOLGU MADDELERİ
Boyanın yoğunluk yüzey düzgünlüğü, matlığı, maliyeti gibi unsurları ayarlamak amacıyla boya
içine girilen katı maddelerdir.
5-KİMYASAL AJANLAR
Boyaya düşük oranlarda girildiği halde boya üretimi, boya kürlenmesi veya boyanındepolanması
ve uygulanması sırasında boyaya önemli özellikler kazandıran dispers ediciler,ıslatıcılar,
pigment yüzmesini önleyiciler, düzgün yayılmayı sağlayıcılar, çökme önleyiciler,köpük
kesiciler, akışkanlığı kontrol ediciler, kabuk önleyiciler, sarkma önleyiciler,kurutucular,
matlaştırıcılar, fungusitler (küf ve bakteri önleyiciler), kayganlaştırıcılar, elektrik direncini azaltan
katkılar, U.V. sararması önleyiciler, katalistler vs kimyasallardır.
6-SOLVENTLER
Sayfa 35
VE İNCELTİCİLER
Boya üretimi ve uygulaması sırasında bağlayıcıya ve boyaya uygun bir uygulama
kıvamı(vizkozite) sağlayarak boya içindeki diğer bileşiklerin homojen bir faz oluşturması
amacıyla boyaya ilave edilen sıvı malzemelerdir. Bunlar uygulama sonrası bağlayıcı,
pigmentikoruyucu ve dekoratif bir film halinde bırakarak boyanın uygulandığı yüzeyden
buharlaşarak yüzeyi terk ederler.Bu malzemeler boya akışkanlığının istenilen seviyeye getirilmesi
veuygulamayı kolaylaştırmak için kullanılır. Emülsiyon esaslı boyalar dışındaki
boyalar genellikle kullanıma uygun kıvamda hazırlanmıştır. Ancak gerekli hallerde uygun
tür malzemelerle inceltilebilirler. İnceltme işlemi gerekli hallerde yüzeye daha iyi nüfuz
etmesinisağlayabileceği gibi püskürtme yönteminin kullanıldığı hallerde de boya
kalınlığının,vizkositesinin ayarlanmasında da yararlanılmaktadır. Emülsiyon esaslı boyalarda ise
inceltmesu ile olmaktadır.İnceltmenin fazla yapılması, boyanın opaklığı, örtücülüğü ve diğer
özellikleri üzerindeolumsuz sonuçlar doğurur. İnceltmenin yapılmasının gerektiği hallerde boya
üreticisinintavsiyeleri doğrultusunda önerilen uygun incelticilerin kullanılması gereklidir.Mineral
ispirto ve türbentin, normal yağ ve vernik boyalar için tiner olarak kullanılır.Kokusuz
deoresinous boyalar için inceltici olarak kokusuz madeni ispirto kullanılır. Xylol,soğuk tatbikli
katran-zift boyaları için tinerdir. Sarı vernik reçinesi tineri alkoller, ketonlar acetates ve sık sık
damıtılmış katran gibi solventlerin karışımıdır. Su, çimento boya, badanave sair sulu boyalar için
tinerdir.Bezir yağı da tiner olarak, bilhassa harici ağaç boyaların ilk astarlarında faydalıdır.
Gerek ham yağ ve gerekse kaynatılmış yağ bu gaye için kullanılır. Atmosferik şartların ham
yağıngeç kurumasına sebep olması halinde kaynatılmış yağ kullanılması tercih edilir.Solventlerin
çeşitli boyalarda kullanılması için şu özelliklere dikkat edilir.1- Çözünürlük gücü2- Buharlaşma
hızı3- Kaynama noktası4- Alevlenme noktası
2.6.1.
BOYADA
SEÇİMİNDE KULLANILAN MALZEMELER
BOYALARDA KULLANILAN BAZI TANIMLAR
1KURUMA
Boyaların sıvı veya pasta halinden katı hale geçme olayına kuruma; bu iş için geçen zamanaise
kuruma zamanı denir.Otomotiv boyalarında genellikle ilk önce solvent buharlaşarak yüzeyden
uzaklaşır dahasonra ise boya filmi atmosferden oksijen emerek sertleşme sürecine girer. Boyalar
hemenkurumuş gözükseler de kimyasal setleşme dediğimiz tam kürlenme süresini en az 72
saattetamamlar.Boyalar kurumalarına göre ;1- Hava oksidasyonu ile kuruyan boyalar (Kuruyan
yağlarla yapılmış sentetik boya sistemleri)2- Solvent uçması ile kuruyan boyalar (Selülozik
boyalar)3- Kimyasal reaksiyon ile kuruyan boyalar (Çift komponentli boya sistemleri Akrilik,Poliüretan, Epoksi, Polyester vs.)4- Isı ile kuruyan boyalar (Alkid Melamin sistemler Fırın kurumalı boyalar, Elektrostatik tos boyalar)vs olmak üzere çeşitli tiplere ayrılabilirler.
2-VİSKOZİTE
Akışkanların akmaya karşı gösterdikleri direnç olarak tanımlanır. Boya cinslerine ve bağlayıcı
tiplerine bağlı olarak değişik viskozite bakma yöntemleri vardır.Viskozite belirlenirken sıcaklık
ile viskozite arasındaki ilişki çok önemli olup boyanınkalitesine direkt etki eder.
3-SERTLİK
Boyaların iz ve çizilmeye karşı olan dirençleridir.
4-PARLAKLIK
Işığın yüzey tarafından absorbe edilmeyen kısmının yansımasıdır. Bakış açısına göre değişir.1Çok parlak boyalar 85 gloss ve üstü2- Parlak boyalar 70 - 85 gloss3- Yarı parlak boyalar 30 - 70
gloss4- Yarı mat boyalar 6 - 30 gloss5- Mat boyalar 0 - 6 gloss
Sayfa 36
5-RENK
Maddeler üzerilerine düşen beyaz ışık hüzmesindeki ışınlardan frekansları kendi elektrontitreşim
frekanslarına uygun olanı absorbe eder kalanı yansıtır. Yansıyan o maddenin rengidir.
6-ÖRTME GÜCÜ
Boyanın tatbik edildiği yüzeyi tam olarak kapatabilme yeteneğidir.
7-ESNEKLİK
Boya filminin boyanan yüzeyin eğilmesi ve bükülmesi halinde çatlama, kırılma ve
kopmaolmamasıdır.
8-YAPIŞMA
Boya ile boyanan yüzey arasındaki çekme kuvveti ve yüzeyin pürüzlülüğü sayesinde oluşanfilm
tabakasının yüzeyde tutunması. İyi bir yapışma için yüzeyin yağsız, passız, toz vekirlerden iyice
temizlenmiş olması gerekmektedir.
9-KANAMA
Kuru film üzerine boya tatbikinde boya filmine pigment ve bağlayıcı transferinden
dolayımeydana gelen görünümlerdir.
REOLOJİ VE BOYA
Boyanın üretim aşamasından, uygulama aşamasına kadar geçirdiği tümsüreçlerdeve boya
kalitesinin belirlenmesinde reolojik özellikler son derece etkilidir.Boyanın rahat proses
edilebilirliği (pompalanabilirlik, disperseedilebilirlik..vb.),kararlı bir şekilde depolanabilir
olması, uygulama sırasında gerekliakışkanlıkta olurkenuygulama sonrası istenilen ölçüde yayılması,
kürlenme sonrasında dabeklenen kuru film özelliklerine sahip olması gerekir. Bütün bu
süreçlerisağlıklı yönetebilmek için, boyanınreolojik davranışına ve yapısal özelliklerinin
anlaşılmasına ihtiyaç vardır.Bunu yapabilmek için birçok analiz tekniği bulunmakla
beraber;malzemenin yapısal özelliklerini detaylı bir şekilde inceleyebilmemizeolanak sağlayan
teknik, salınımlı reolojik test tekniğidir.
2.6.1.1. SIRDAK UZERINDE RENKLER KULLANILDIĞI YERLER
2.9.2 RENK VE BEZEME ÖZELLİKLERİ
Bu bölümde bilgi formlarında yer alan örneklerin bezeme ve renk цzelliklerinin dцkьmleri
tablo halinde sunulmuştur ve açıklanmıştır. Önemli bir süsleme unsuru olan motif, genellikle
kaynağını tarih öncesi zamanlarda yaşayan ilkel sanattaki sembollerden almıştır. Motif bir
yüzeyin süsleyici öğesi olmanın yanı sıra,çoğu kez bir kültür aktarımının sonucu olarak
karşımıza çıkmaktadır. Motifler sözsüz dil ve anlatım aracıdır (Onuk ve diğerleri, 2004, s.160).
Araştırma kapsamına alınan “Kıyal” işletmeciliğinde üretilip pazarlanan tepme keçe ürünleri
üzerinde yapılan inceleme ve gözlemlerden çok farklı kullanım alanlarına yönelik ürün
çeşitlerinin olduğu tespit edilmiştir.
Desenli Tepme keçe ürünlerinin Zemin, Bezeme ve Bezemede Kullanılan İplik Renkleri
Keçeden yapılan ürünlerin zemininde kullanılan yün elyafı doğal rengi ile (beyaz, siyah,
kahverengi, gri) veya arzu edilen renkler de boyanarak kullanılabilmektedir. Özellikle
desenli tepme keçe ürünlerinde zemin rengi; keçenin kullanım amacına uygun olması,
uygulanacak desen ve bezemelerdeki renk uyumunun sağlanması bakımından önem
Sayfa 37
taşımaktadır. İncelenen keçe örneklerinin zemininde, bezemede ve bezemede kullanılan
ipliklerinde kullanılan renklerin dağılımı Tablo 9’da sunulmuştur.
Tablo . İncelenen Örneklerin Zeminde, Bezemede Kullanılan Renkler ve Bezemede
Kullanılan İplik Renkleri.
Kullanılan Renkler
Zeminde
A.kahve
-
Bezemede
-
Bezemede Kullanılan
İpliRenkleri
Kahve
Siyah
Krem
Sarı
Turuncu
K.turuncu
Kırmızı
Pembe
Bordo
K.bordo
Beyaz
Gri
Yeşil
F. yeşili
K. yeşil
Lacivert
Eflatun
Mavi
Toplam N:35
2.9.3. KIRGIZ KEÇE SANATINDA UYGULANAN RENKLER VE OZELLİKLERİ
Sayfa 38
Kırgız el sanatında bu kadar bütün ve çarpıcı deklarasyon ornamentleri, deseni ve renk uyumunu
gösteren ürünlerden birisi tepme keçelerdir: özellikle kiyiz ve sırdakları. Kırgız sırdagı hemen
tanınmaktadır. Onun kendine özgü fon ve desen ritmik sade ve manalı, onun deseni dekoratif ve
anıtlı. Aynı motiflerin pozitif negatif düzeni sınırlı renk tonuna göre zengin halı desenini ifade
etmektedir (Maksimov veSorokin, 1986).
Ornamentin zengin oldugu izleniminin ve kompozisyon bakımından düzeninin yaratılmasında
renk, zanaatçılar tarafından bezegin konturlarının belirtilmesi ve sekillerinin de vurgulanması
için zıt renk birlesiminin ustaca kullanılması büyük rol oynar.Bütün Kırgızistan’da her ilçede
yerel özellik ve varyantları oldugu haldesırdakların renkleri az çok tek tiptedir (Mahova ve
Çerkasova, 1968, s.17).
Kırgız keçe sanatında renk seçiminde dogayı yansıtmak amacıyla en çok kırmızı, lacivert,
kahverengi, turuncu, beyaz tonları kullanmıslardır. Kırmızı- lacivertrenkleri her zaman birlikte
kullanılmıstır: kırmızı rengiyle Kırgızistan’ın Djeti Ögüzdaglarını; lacivert – Isık Göl’ü,
gökyüzünü; beyaz – (Ala –Too) Tanrı daglarındaki yaz aylarında olan karları ifade etmektedir;
sarı, turuncu renkler ise beyazla birlikte kullanıldıgı zaman ilk baharı, o mevsimin ilk çiçegi olan
“bayçiçekey” açtıgını yansıtmaktadır (Maksimov ve Sorokin, 1986). Sırdakların merkezi
sahasının renklerinde kırmızı – mavi, kahverengi – turuncu, kırmızı yada sarı, kahverengi –
beyaz birlesimleri baskındır. Aynı renk birlesimleri bordürlerin boyanmasında da agır basar, ama
aynı kilimde bunlar hemen hiçbir zaman merkezi sahanın rengiyle aynı olmaz: mesela merkezi
sahasının renkleri kırmızı – mavi birlesimine dayalı iken bordürün boyanmasında kahverengi –
turuncu, bazen beyaz – kırmızı, kahverengi – mavi agır basar.
Merkezi sahanın kırmızı – mavisine aynı renkteki bordürüne uydugu bazıdurumlarda o biraz
farklı tonda boyanır. Yaslı zanaatçıların anlattıgına göre sırdak bezekleri bazen beyaz ve kırmızı
keçeden bütün olarak kesilirdi. Fakat Kırgız sezi heyetinin kır arastırmalarında bu tür kilimler
bulunamamıstır. Kırmızı, beyaz birlesimi keçe evin süslenmesiyle ilgili ornamentli esyalar (keçe
ev örtülerinin kenarları, genis perdesi vs.) için tipiktir. Bazı durumlarda günümüz sırdaklarda
hem merkezi sahada hem de zıhlarda kırmızı – yesil birlesimi uygulanır. Son zamanlarda pembe
ile mavi – lacivert, kahverengi – mavi (Çuy vadisi) gibi renk birlesimlerini görmek mümkündür.
Sırdakların süslenmesinde merkezi saha ve bordürü olusturan ayrı bezek nsurları dikilirken
konulan sicimin rengi de önemli bir rol oynar. Bu sicim degisik yuanstaki kırmızı, kahverengi,
turuncu ve sarı renkte olur. Bezegin renkler henginde oldugu gibi sicimin renk seçimini
zanaatçılar ek renk kuralı bilgisine uzun yıllık bir tecrübeye) dayalı zıt renk birlesimleri seçme
ilkesine göre yaparlar. enel olarak keçe kilimlerin çogunda renk gamı seçimi estetik bir zevki ile
farklıdır.
Parlaklık ve renk birlesimlerinin zıt olmasına ragmen sırdaklar hemen hiçbir zaman fazla alaca
görünmez. Bunda sadece rengin ustaca kullanılması degil, bazı sanat teknikleri de büyük rol
oynar.Sırdakların tezyininde bordürleri teyelleyen ve merkezi sahanın büyük fürlerinin
konturlanması için sık kullanılan dar seritler önemlidir. Koyu ve sakin tonlarda (beyaz –
kahverengi, beyaz – kırmızı) tasarlanan seritler renkli sicim gibimerkezi sahayı seritle birlestirir,
bütün kilime özel bir tamamlamıslık katar.
2.9.5. KIRGIZ RENKLERİ VE ANLAMI
Sayfa 39
Kırgız el sanatında bu kadar bütün ve çarpıcı deklarasyon ornamentleri, deseni ve renk
uyumunu gösteren ürünlerden birisi tepme keзelerdir: цzellikle kiyiz ve şırdakları. Kırgız şırdağı
hemen tanınmaktadır. Onun kendine özgü fon ve desen ritmik sade ve manalı, onun deseni
dekoratif ve anıtlı. Aynı motiflerin pozitif negatif düzeni sınırlı renk tonuna göre zengin halı
desenini ifade etmektedir (Maksimov ve Sorokin, 1986). Ornamentin zengin olduğu
izleniminin ve kompozisyon bakımındaninin yaratılmasında renk, zanaatçılar tarafından
bezeğin konturlarınınlmesi ve şekillerinin de vurgulanması için zıt renk birleşiminin
ustacanılması büyük rol oynar. Bütün Kırgızistan’da her ilçede yerel özellik ve varyantları
olduğu haldeların renkleri az зok tek tiptedir (Mahova ve Зerkasova, 1968, s.17). Kırgız keçe
sanatında renk seçiminde doğayı yansıtmak amacıyla en çokzı, lacivert, kahverengi, turuncu,
beyaz tonları kullanmışlardır. Kırmızı- lacivereri her zaman birlikte kullanılmıştır: kırmızı
rengiyle Kırgızistan’ın Djeti Ögüzrını; lacivert – Isık Göl’ü, gökyüzünü; beyaz – (Ala –Too)
Tanrı dağlarındakylarında olan karları ifade etmektedir; sarı, turuncu renkler ise beyazla
birliktenıldığı zaman ilk baharı, o mevsimin ilk çiçeği olan “bayçiçekey” açtığınmaktadır
(Maksimov ve Sorokin, 1986).
Şırdakların merkezi sahasının renklerinde kırmızı – mavi, kahverengi –turuncu, kırmızı
yada sarı, kahverengi – beyaz birleşimleri baskındır. Aynı renkbirleşimleri bordürlerin
boyanmasında da ağır basar, ama aynı kilimde bunlar hemenhiçbir zaman merkezi sahanın
rengiyle aynı olmaz: mesela merkezi sahasınınrenkleri kırmızı – mavi birleşimine dayalı iken
bordürün boyanmasında kahverengi –turuncu, bazen beyaz – kırmızı, kahverengi – mavi ağır
basar. Merkezi sahanın kırmızı – mavisine aynı renkteki bordürüne uyduğu bazıdurumlarda
o biraz farklı tonda boyanır. Yaşlı zanaatçıların anlattığına göre şırdak bezekleri bazen beyaz
ve kırmızıkeзeden bьtьn olarak kesilirdi. Fakat Kırgız sezi heyetinin kır araştırmalarında bu
türkilimler bulunamamıştır. Kırmızı, beyaz birleşimi keçe evin süslenmesiyle
ilgiliornamentli eşyalar (keçe ev örtülerinin kenarları, geniş perdesi vs.) için tipiktir.
2.9.5.1. SIRDAK ÜZERİNDE RENKLER KULLANILDIĞI YERLER
Şırdakların merkezi sahasının renklerinde kırmızı – mavi, kahverengi – turuncu, kırmızı
yada sarı, kahverengi – beyaz birleşimleri baskındır. Aynı renk birleşimleri bordürlerin
boyanmasında da ağır basar, ama aynı kilimde bunlar hemen hiçbir zaman merkezi sahanın
rengiyle aynı olmaz: mesela merkezi sahasının renkleri kırmızı – mavi birleşimine dayalı iken
bordürün boyanmasında kahverengi – turuncu, bazen beyaz – kırmızı, kahverengi – mavi ağır
basar.
Merkezi sahanın kırmızı – mavisine aynı renkteki bordürüne uyduğu bazı durumlarda o
biraz farklı tonda boyanır. Yaşlı zanaatçıların anlattığına göre şırdak bezekleri bazen beyaz
ve kırmızı keçeden bütün olarak kesilirdi. Fakat Kırgız sezi heyetinin kır araştırmalarında bu tür
kilimler bulunamamıştır. Kırmızı, beyaz birleşimi keçe evin süslenmesiyle ilgili ornamentli
eşyalar (keçe ev örtülerinin kenarları, geniş perdesi vs.) için tipiktir.
Sayfa 40
Bazı durumlarda günümüz şırdaklarda hem merkezi sahada hem de zıhlarda kırmızı – yeşil
birleşimi uygulanır. Son zamanlarda pembe ile mavi – lacivert, kahverengi – mavi (Çuy
vadisi) gibi renk birleşimlerini görmek mümkündür.
Şırdakların süslenmesinde merkezi saha ve bordürü oluşturan ayrı bezek unsurları dikilirken
konulan sicimin rengi de önemli bir rol oynar. Bu sicim değişik nyuanstaki kırmızı, kahverengi,
turuncu ve sarı renkte olur. Bezeğin renkler ohenginde olduğu gibi sicimin renk seçimini
zanaatçılar ek renk kuralı bilgisine (uzun yıllık bir tecrübeye) dayalı zıt renk birleşimleri
seзme ilkesine gцre yaparlar. Genel olarak keçe kilimlerin çoğunda renk gamı seçimi estetik bir
zevki ile farklıdır. Parlaklık ve renk birleşimlerinin zıt olmasına rağmen şırdaklar hemen hiçbir
zaman fazla alaca gцrьnmez. Bunda sadece rengin ustaca kullanılması değil, bazı sanat
teknikleri de büyük rol oynar. Şırdakların tezyininde bordürleri teyelleyen ve merkezi
sahanın büyük figürlerinin konturlanması için sık kullanılan dar şeritler цnemlidir. Koyu ve
sakin tonlarda (beyaz – kahverengi, beyaz – kırmızı) tasarlanan şeritler renkli sicim gibi
merkezi sahayı şeritle birleştirir, bütün kilime özel bir tamamlamışlık katar. Keçe eşyalarda
ayrı ornamental motifleri konturlama tekniği зok eskidir. Bu Altay’daki Pazırık kurganlarda
(M.Ö. V. – IV asırlar) ve Moğolistan’daki Noin – Ulı detinleri
YÜZEY GERİLİMİ
Yüzey enerjisi, yüzeydeki moleküllerin, sıvı yığınındaki moleküllere göre daha fazla olanserbest
enerjileridir. Tüm maddelerin yüzey enerjileri,bunların bir birim yüzey alanıoluşturmaları için
gerekli işe eşdeğerdir.Toplam Yüzey Serbest Enerjisi=×γ Aγ :Yüzey gerilimiA: Yüzey
büyüklüğüTermodinamiğin 2. Yasasından yapılan çıkarımlarla şu denge kuralı türetilir: Kapalı
bir sistem için en kararlı konum,yani denge konumu,o sistem için mümkün olan en düşük
enerjilikonumdur Farklı yüzey gerilimlerinde iki yaş boyayı ele alırsak , bunların film oluşturma
sürecindeaynı ölçüde düşük bir yüzey serbest enerjisine sahip olmaları için, yüzey gerilimleriyle
tersorantılı büyüklükteki yüzey alanlarına sahip olmaları gerekecektir. Yani ,γ B〉 γ K iseγ
B x AB =γ K x AK olması içinAB<AK olması gerekecektir.Başka bir deyişle, yüzey gerilimi
daha düşük olan boya, daha geniş yüzeyleri tolereedebilecektir. İki boyanın da aynı toplam
yüzey alanına, A, sahip birer film oluşturmalarıdurumunda düşük yüzey gerilimine sahip olan
örnek, daha kararlı bir yapıya sahip olacaktır.Daha yüksek yüzey gerilimine sahip olan örneğin
de diğeri kadar kararlı olması ancak sahipolduğu yüzeyin azalmasıyla mümkündür. Boya dilinde bunun
adı “ yüzeyden kaçma “ veya“ıslatamama” dır.
YÜZEY AKTİF MADDELER
Boya endüstrisinde özellikle de son zamanlarda hızla gelişen sulu sistemlerde yüzey
aktif maddeler suyun yüksek yüzey geriliminden ötürü kullanılıyor. Yüksek yüzey
geriliminedeniyle boya içeriğindeki maddelerden özellikle pigment ve dolgular gibi katı
maddelerinsu tarafından mükkemmel bir şekilde ıslatılması gerekiyor. Bu da ancak yüzey
aktif maddelerin kullanılması ile mümkün olabiliyor. Yüzey aktif maddeler su ile katı
arayüzeyinde birikerek su molekülleri arasındaki hidrojen bağlarını zayıflatarak moleküllerin
katılarınküçük girinti çıkıntılarına kolayca nüfuz etmesine yardımcı
oluyor.http://www.scribd.com/doc/6705717/boyaodevihttp://www.bilesim.com.tr/tr/index.nsf?lf
=/tr/leftbarfuarcilik.html&rf=http://www.bilesim.com.tr/mistoportal/showmakale.nsf?xd=2584.x
ml
Sayfa 41
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NAKIŞ
AMAÇ
Bu bölümü tamamladığınızda, nakış nedır, nakış çeşitleri, yapılması ve kullanıldığı hakkında
örnekler verilmesi.
ARAŞTIRMA
Nakış el dıkış tipleri hakkında rapor hazırlayınız.Örnek olarak bır ürün uygulayınız.
Nakış kullanım alanlarına göre en az 2 tane pano elde uygulayınız.
‘Kıyal’ atölyesinde master klassa gitmeye hazırlık görünüz.
3.1. NAKIŞ NAKIŞIN DOĞUŞU, GELİŞİM SAFHALARI VE TOPLUMUMUZDAKİ
YERİ
Nakış, dikişin dekoratif bir şekilde yapılmasından doğmuştur ve insanlık kadar eskidir.
İlk yapılan işlemeler hakkında fazla bir şey bilinmemektedir. Ancak kazılardan çıkan heykellerin
üzerindeki elbiselerin işli oluşu, İbrani tarihinde Nuh’un kızının ilk nakışlı kemeri kullandığının
anlatılışı bu sanatın eskiliğini göstermektedir.
İncil’in Asya’daki nakışlı elbiselerin güzelliğinden bahsetmesi nakış’ın ilk çıkış yerinin Asya
olduğuna kuvvetli bir delildir.
Sayfa 42
Nakış’ın çok eski zamanlarda ve Asya’da doğduğu bilinmekle beraber elimizde işlenmiş
örnekler bulunmamaktadır. Kumaş ve ipliklerin dayanıksız oluşunu bunun nedeni olarak kabul
edebiliriz. En eski örnek olarak Mısır’daki mumyaların üzerinde bulunan nakışlı parçaları
gösterebiliriz. Bunlar Paris’te, Güzel Sanatlar Müzesinde sergilenmektedir.
Nakış M.Ö 18. yy.da Asya’dan Yunanistan’a geçmiş ve gelişmiştir.
Kırım’daki Yunan mezarlarında bulunan yünlü kumaşlardan yapılan elbiselerin üzerinde motifler
altın simlerle işlenmiştir ve üzerinde Amazonların resmi bulunmaktadır.(M.Ö.4.yy)
Roma
imparatorluğu zamanında nakış en parlak devrini yaşamış ve konu olarak genellikle İncil’den
sahneler seçilmiştir.
Nakış’ın önemini kaybeder gibi olduğu zamanlarda daima kilise mensupları telaşlanmış ve dini
motiflerin işlenmesini sağlayarak tekrar yaşatmışlardır. Ortaçağda şato sahiplerinin hanımları ve
yakınları tarafından çeşitli nakışlar işlenmiş, konu olarak kahramanlık sahneleri ele alınmıştır.
Rönesans, her şeyde olduğu gibi nakış’a da büyük yenilikler getirmiş. Çin, Hindistan, Suriye,
Cenova, Venedik ve Floransa arasındaki ticari ilişkiler kuvvetlenmiş ve bu suretle yeni nakış
teknikleri ortaya çıkmıştır. Örneğin: Türkiye’de pul işi, Çin ve Japon’ların saten dikişi,
İngiliz’lerin zincir işi, İtalyan işi vb.
Nakış sadece zamanla sadece elbise ve kilise kıyafetleri üzerinde kalmayıp iç giyimlere, çeşitli
eşyalar üzerine uygulanmıştır. Bazı devlet adamları beğendikleri nakışları geliştirmeye önayak
olmuşlar. Örneğin:4. Henry, 14. ve 15. Luis, Kardinal Mazarin. Bu suretle nakış ticareti
başlamıştır.
Kasnağın icat edilmesinden sonra daha ince, zarif işlemeler ve değişik motifler ortaya
konmuştur. Bu eserlerden örnekler Fransa, İngiltere, İtalya ve Alman müzelerinde
sergilenmektedir. Napolyon’un yaptığı savaşlar sırasında nakış’a olan ilgi azalmış. Fakat 19.yy
da tekrar gelişerek eski halini almıştır.
19.yy.dan sonra yerel nakışların geliştiğini ve değişik eşyalar üzerine uygulandığını görmekteyiz.
Örneğin: Çin İğnesi, Japon İğnesi, Alman İğnesi veya düz iğne, Yugoslavya’da Çapraz İğne,
Fransa, İtalya ve İspanya’da Pul, boncuk, sim, tırtıl ve kıymetli taşlarla işlenen işlemeler.
Elde yapılan nakış’ın yanı sıra yine XIX. yy da makine nakış’ı görülür. XX. yy da makine
nakış’ı geliştikçe el nakış’ı eski önemini kaybetmiştir. İnce işlemelerden ziyade işleme tekniği
kolay olan işler yaygınlaşmıştır.
3.2. NAKIŞIN TOPLUMUMUZDAKİ YERİ
Sayfa 43
Teknik buluşların hızlandığı 1960 yılından beri çeşitli nakış makineleri ve son yıllarda
elektrikle çalışan ve bir defada 8 veya daha fazla motifi aynı anda yapan nakış makineleri
yapılmıştır. Bu makinelerle işlenen motifler yatak takımların bohça, giyimlere ve çeşitli eşyalara
uygulanmaktadır.
Günümüzün yaşantısı öylesine hızlıdır ki oturup ince işlemeler yapmak bir yana, çoğu zaman
günlük işleri yetiştirmek için dahi büyük çaba sarf etmek zorunda kalınmaktadır.
Makine nakışları kısa sürede yapıldığı ve ucuz olduğu için rağbettedir. Bu gün makine nakısı
sanayi haline gelmiş durumdadır.
Bütün bunlara rağmen elde işlenen nakışlara büyük değer verilmekte, vakti olanlar ve bu işi
meslek edinenler tarafından yapılmaktadır. Aynı zamanda Kız Teknik Öğretim Okulları eski el
işlemelerimizi yaşatmak için çalışmalarını sürdürmektedir.
3.3. NAKIŞTA KULLŞANILAN ARAÇ VE GEREÇLER
NAKIŞ YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLERİN ÇEŞİTLERİ
Nakışta kullanılan araçlar işlemenin yapılışını ve görünüşünü etkiler. Nakışta kullanılan araç ve
gereçleri tanımadan evvel bir atasözü olan “alet işler, el öğünür.” sözüne yer vermek gerekir.
Nakışta kullanacağımız araç ve gereçlerin seçiminde büyük bir titizlik göstermemiz ve konuya
gerekli önemi vermemiz nakışta başarının temel öğesi olduğunu hatırlatmak gerekir.
KULLANILAN KUMAŞLAR HAKKINDA GENEL VE TEKNOLOJİK BİLGİ
1. Pamuk
2. Keten
3. İpek
4. Yün
5. Suni yün
6. Naylon
Sayfa 44
Yukarıda belirtildiği gibi kumaş ve iplikler başlıca bu maddelerden yapılmıştır. Başlıca kumaş
çeşitleri ise şunlardır. Patiska, Opal, Keten, Kanaviçe, Etamin, Goblen, Çuval, Tela, Tafta, Saten,
Organze, Şifon, Tül, Krep jorjet, Pazen, Kadife vb.
KULLANILAN İPLİKLER
İplikler kullanıldıkları liflere göre dört grupta toplanır.
1.
2.
3.
4.
Pamuktan yapılanlar. (Moline, Pamukaki, Koton, Merserize )
Ketenden yapılanlar. (Kukalar )
İpekten yapılanlar. (Çamaşır İpeği, İbrişim, Kordone, Floş )
Naylondan yapılanlar. (Naylon İplikler, Rafya, Kordon, Şeritler )
KULLANILAN İĞNELER
Dikiş iğnesinin yapılışı ve kullanışı ilk insanlarla beraber başlar. Deri parçalarını birbirine
ekleyip giyme gereksiniminden doğmuştur. İlk iğneler şekilsiz olup tahta, balık kılçığı veya
hayvan boynuzlarından yapılmıştır. Zamanla şekilleri incelmiş, üzeri cilalanıp kayganlık
verilmiştir. Gereksinime uygun değişik iğne çeşitleri yapılmıştır. Bugün kullandığımız iğnelerin
ekserisi çelikten yapılır ve üzeri cilalanır. İğne baş, gövde ve uç olmak üzere üç kısımdan oluşur.
İğneler numaralıdır. Dikiş iğneleri 1–13 numaralar arasında sıralanmıştır.1 numara iğne çok
kalın,13 numara iğne ise en incedir.
Dikiş veya işleme yapılırken iğne uzunluk ve kalınlıkları kumaş iplik kalınlığı ile orantılı
olarak seçilir.
1. Dikiş iğnesi
a. Y iğnesi
b. Kör iğnesi
2. Moda iğneleri
3. Gözeme (Röpriz) iğneleri
4. Nakış iğneleri
5. Boncuk iğneleri
6. Tel kırma iğneleri
7. Kanaviçe iğneleri
8. Makine iğneleri
9. Şerit iğneleri
10. Çuvaldız
Sayfa 45
11. İşaret iğneleri
12. Toplu iğneler
13. Tığlar (Kroşe) iğneleri
14. Makrame tığları
15. File iğnesi
16. Mekik
17. Firkete
18. Ciğerdeldi
19. Dikiş yüksüğü
20. Diğer iğneler
a. Emniyet iğneleri (Çengelli iğneler)
b. Yorgan ve şilte iğneleri
c. Ambalaj iğneleri
d. Kürk iğneleri
KULLANILAN KÂĞITLAR
Parşömen kağıdı, Mulaj kağıdı, Karbon (Kopya) kağıdı
KULLANILAN KALEMLER
Renkli kalemler, Sabit kalemler, Kurşun kalemler
KULLANILAN MAKASLAR
1. Terzi makası
2. Kenar düzeltme makası
3. İnce kumaş makası
4. Nakış makası
5. Makine dikişlerini sökme makası
6. Ayarlı ilik makası
7. Sürfile makası
8. Kâğıt makası
9. Endüstride kullanılan makaslar
10. Tül işi makası
KULLANILAN ÜTÜLER
Ütünün nakışta kullanılan araç ve gereçler arasında önemli bir yeri vardır. Ütüler büyük bir
itinayla işlenmiş işleme ve giysilerimize net bir görünüş kazandırır.Ütülerin kullanılacakları yere
Sayfa 46
göre çeşitli tipleri vardır.Ütülerde aranacak başlıca özellikler çabuk ısınıp geç soğuması ve ısıyı
aynı ayarda tutmasıdır.Ütünün tabanının kaygan olması ve metal kısmının okside olmaması iyi
bir özelliktir.
Ütüler demir ve pikten yapılır. Üzeri nikelajlıdır. Ütülerin ağır ve hafif olanları, küçük ve
büyük boyları bulunur. Çok küçük ütüler, pul ve boncuk işlemeleri gibi üzerine ütü basılmayacak
eşyaların ütülenmesinde kullanılır. Ütü çok küçük olduğu için işlemeler arasında kalan kumaşları
ütüler.
ÜTÜ ÇEŞİTLERİ
1- Kömür ile ısıtılan ütüler.
2- Gaz ile ısıtılan ütüler.
3- Elektrikle çalışan ütüler.
a) Buharlı elektrik ütüsü
b) Derece ayarı olan elektrik ütüsü
c) Derece ayarı olan otomatik elektrik ütüsü
Kömür ütülerini mecbur kalmadıkça kullanmamak gerekir. Hava deliklerinden sıçrayacak bir
kıvılcım emekle meydana gelen işlemeyi yakabilir. Külleri ile kirletebilir.
KASNAK VE GERGEF
Kasnak ve gergef nakısın düzgün ve süratli işlenmesi için kumaşı germede kullanılan
araçlardır. Kasnak 1750 yıllında yapılmıştır. İç içe geçen iki tahta ve ya çelik çemberden
meydana gelir. İşlenecek kumaşın gergin durmasını sağlar. Kumaşın zedelenmemesi için
çemberler pürüzsüz ve cilalıdır. Kalınlıkları 3-5 mm 1-3 cm arasında değişir. Kasnaklar iki
çeşittir.
1. Makine Kasnağı
2. El Kasnağı
a. Vidalı kasnak
b. Vidasız kasnak
c. Ayaklı kasnak
Gergef büyük işlemelerde kullanılır. Gergef sert ağaçtan yapılır. Dört adet ince uzun tahta, iki
yan bezi ve dört çividen oluşur.
Sayfa 47
KASNAK BEZİ VE BEZİN KUMAŞA DİKİLMESİ
İşlenmek üzere kasnağa gerilen kumaşın zedelenmemesi ve kirlenmesini önlemek için kasnak
bezi kullanılır. Kasnak bezi patiska, amerikan gibi sağlam kumaşlardan ve dikdörtgen şeklinde
yapılmalıdır. Büyüklükleri kasnakla oranlı olmalıdır. Kasnak bezlerinin kenarlarına kalınlık
yapmayacak kenar temizleme çeşidi uygulanır.(sürfile) Bezler işleme yapılacak kumaşın alt ve
üstüne konarak kumaş ile kasnağın birbirine sürtünmesini önler. Bir kasnak için 8 adet kasnak
bezi gereklidir. Bir başkâtip kasnak bezi kare şeklindeki bir kumaşın ortasını daire halinde
oyarak yapılır. Oyulan kumaşın etrafı pervaz ile temizlenir.
DESEN ARAŞTIRMA VE ÇİZMEDE GEREKLİ BİLGİLER
Bir işlemenin göze hoş görünebilmesi için renk, işleme tekniği ve kullanılan gereçlerin güzel
bir desen üzerine uygulanması gerekir. Desen güzel olmadığı takdirde diğerleri sönük kalır.
Desen için faydalanılan kaynaklar,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Tabiattan (Çiçek, böcek, kuş, ağaç, dere, dağlar gibi)
Desen, Model, resimli kartlar, mecmualardan,
Tarihi yapıtlar ve müzelerden,
Eski Türk işlemelerinden,
Milletlerin geleneksel tarihi özelliklerinden ve folklor ünden,
Kumaşlar üzerine basılan desenlerden,
İşlenecek deseni seçerken
1. Desenin işleme tekniğine uygun,
2. Üzerine işlenecek kumaşa uygun,
3. İşlemenin kullanılacağı yere uygun olmasına dikkat edilmelidir.
DESENİ KUMAŞA GEÇİRME ÇEŞİT VE TEKNİKLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Çizerek desen geçirme,
Kopya kâğıdı ile desen geçirme,
Teyelleyerek desen geçirme,
Delerek desen geçirme,
Ütüleme yolu ile desen geçirme,
Sayarak desen geçirme,
Sayfa 48
7. Oyarak desen geçirme,
NAKIŞTA RENK SEÇİMİ VE UYUMU
Nakışta renk seçimi ve uyumu son derece önemlidir. Güzel bir desen çok defa renkleri yerli
yerinde kullanılmadığından güzelliğini kaybeder. Elişinde kullanılacak renkler seçilirken
kumaşın rengine ve uygulanacağı yere uygun olmalıdır.
İşlenecek kumaşın rengi nötr olursa üzerine renk uygulamak çok daha kolay olur. Koyu
renkler üzerine renk uygulamak oldukça zordur.
Işık, çarptığı eşyalar tarafından emilir veya yansıtılır. Eşya hangi ışınları yansıtırsa o renkte
görünür. Siyah bütün ışınları emer ve vermez. Beyaz ise yansıtır. Bu nedenle güneş ışınlarının
birleşmesi beyazdır.
RENKLERİN GURUPLANMASI
1-Temel renkler (Sarı, Kırmızı, Mavi)
2-Sıcak renkler (Sarı, Turuncu, Kırmızı)
3-Soğuk renkler (Mavi, Yeşil, Mor)
4-Kontrast renkler (Yeşil, Kırmızı, Mavi, Turuncu, Mor, Sarı tonları)
5-Yardımcı renkler (Yeşil, Turuncu, Mor)
6-Nötr renkler (Siyah, Beyaz, Gri)
a)Kontrast renkler birbirleri ile
b)Aynı rengin tonları aralarında
c)Bütün renkler nötr renklerle
d)Soğuk ve sıcak renkler birbirleri ile
Beyaz renk soğuk rengin yanında sıcak,sıcak rengin yanında soğuk etkisi yapar.
RENK SEÇİMİNDE FAYDALANILAN KAYNAKLAR
Sayfa 49
1-Tabiattaki renkler
2-Renkli model,resim ve kartlar
3-Eski elişlerinin sembolik renkleri (Çevre, Çukur, Havlu, Örtü, Peşkir vb)
4-Renk uyumu tablosudur.
NAKIŞTA KUMAŞI GERMENİN ÖNEMİ VE ÇEŞİTLERİ
İşlenecek nakısın tekniğine göre bazı kumaşlar elde,bir kısmı kasnak ,kağıt veya gergefte
gerilerek işlenir.
KUMAŞI GERMENİN ÖNEMİ:
1-Gerilen kumaş üzerine nakış daha düzgün işlenir.
2-Gerilen kumaş işlemenin kolaylıkla ve süratle işlenmesini sağlar.
KUMAŞI GERME ÇEŞİTLERİ:
1-Kumaşı kâğıt ile germe.(Küçük ve elde yapılan işlemelerde.)
2- Kumaşı gergef ile germe.(Büyük motifli işlemelerde.)
3- Kumaşı kasnak ile germe.(Kâğıt ve gergefe gerilmeyen işlemelerde.)
4- Kumaşı karton ile germe.(Teyelleyerek.)
KUMAŞI GERME TEKNİKLERİ:
1-Kumaş düz iplik yönüne göre
2-Kenar bezinden çekilerek
3-Kasnağın altına ve üstüne kasnak bezi konularak germe
NAKIŞTA KULLANILAN KENAR TEMİZLEME ÇEŞİT VE TEKNİKLERİ
Nakış yapımında kumaşın kenarlarını temizleme ,temizlik yönünden olduğu kadar görünüş
yönünden de önemlidir.
Sayfa 50
Kenar temizlemeleri:
1-Yapılan işe
2-Zevke
3-Kullanılacak kumaşa
4-Kullanılacak yere göre seçilmelidir.
NAKIŞTA KENAR TEMİZLEME ÇEŞİTLERİ:
1-Köşe çevirerek
2-Saçak yaparak
3-Püskül yaparak
4-Makrame yaparak
5-Aplike yaparak
6-Rişliyö yaparak
7-İğne oyası yaparak
8-Tığ danteli yaparak
9-Firkete oyası ve mekik oyası dikerek
10-Basit nakış iğneleri yaparak
11-Hazır bant ve harçlarla
12-Maraş işi ile (Taç çalışması)
13-Makine nakısı yaparak
NAKIŞTA ÜTÜ YAPMA TEKNİKLERİ
Yapılan bir işin güzel görünebilmesi için çok net ütülenmesi gerekir.Ütü yapmak başlı
başına bir sanattır.
Mükemmel bir ütü yapabilmek için ilk şart ütünün altının temiz olmasıdır. Kola
yapıldıktan sonra ütünün altının sabunlanmış bir sünger veya tebeşir tozu ile silinip daha sonra su
ile temizlenmesi gerekir.
Sayfa 51
İşlenen (kumaşın) nakısın tersinden ve yumuşak bir kumaş veya havlu üzerinde ütülenmesi
gerekir. Havlunun üzerine mutlaka açık renk veya boyası çıkmayan bir örtü koyun.
1-Pamuklu kumaşlar çok hafif nemli olarak
2-Yünlü kumaşlar hafif nemli ütü bezi ile
3-Naylon kumaşlar ancak ılık ütü ile ütülenebilir.
Ütüyü doğrudan doğruya kumaşa sürmeyin.Naylon ile ütü arasında ince bir kağıt
olmalı.Fazla nem kumaşı lekeler ve bozar.
ÜTÜ YAPARKEN:
1-İplik yönlerine dikkat edin.Kumaşın verevine yapılan ütü kumaşı esnetir.
2-Bütün kuvvetinizle bastırıp ütünün ağırlığını kumaşa vermeyiniz.
3-Ütüyü pamuk, keten gibi sıkı dokunuşlu kumaşlar üzerinden kaydırılarak, diğerleri üzerinde
aşağı yukarı kaldırıp indirerek hareket ettirin.
4-Sim, sırma, payet gibi işlemelerin üzerine ütü basmayın, kararır ve bozulur.
5-İğne üzerine ütü basmayın izi kalır ve zor kaybolur.
6-İz yapmaması için teyel üzerine hafif ütü basın.Teyeli söktükten sonra iyice ütüleyin.
3.4. NAKIŞ YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLERİN ÇEŞİTLERİ,
BUNLARLA İLGİLİ TEKNOLOJİK BİLGİ
Sayfa 52
Nakışta kullanılan araçlar işlemenin yapılışını ve görünüşünü etkiler. Nakışta kullanılan araç
ve gereçleri tanımadan evvel bir atasözü olan “alet işler, el öğünür.” sözüne yer vermek gerekir.
Nakışta kullanacağımız araç ve gereçlerin seçiminde büyük bir titizlik göstermemiz ve konuya
gerekli önemi vermemiz nakışta başarının temel öğesi olduğunu hatırlatmak gerekir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
DESEN
AMAÇ
Bu bölümü tamamladığınızda, desen nedır, tarihsel gelişmesini,tekstil yüzeyi olarak yapılması ve
kullanıldığı hakkında örnekler verilmesi, en az 2 ürün elde edilmesi.
ARAŞTIRMA
Geçtiğimiz programlar üzeride en az 15 tane pano eskızleri çiziniz dolaysıyla ileride uygulanacak şekilde rapor
hazırlayınız.
Kullanım alanlarına göre en az 2 tane pano elde uygulayınız.
21 mart ‘Noruz’ bayramınızla kutlayarak kursa katılan kerkez sergi düzenlemesinde katılınız.
4.1. DESEN NEDİR
Sayfa 53
DESEN
Desen – çok güzel sanatsal mirastır, halkın iradesi ve fantezisini ifade eden Kırgız dekorunun
esasıdır. Yaratılan her eşya desenle süsleniyor, her yerde motif düşünce, yaratıcılık, bilgi ve
anlayışla yapılıyor. Desen – ayrı bir dünya, dekorun özel bir parçasıdır. Yaş, sanat dalı, sanatsal
ifadeye göre farklıdır, Kırgız deseni sade, kısa ve az sayıda olmasına rağmen yoğun ve çok
yönlüdür. Halk sanatının her dalında kendi varsayımları, kendi deseni vardır. Mesela, nakışta
desen oldukça dinamiktir. Halk çalışmalarında yeni görünümler, yeni versiyonlar, sayısı belirsiz
orijinal kompozisyonlar oluşmuştur. Dokumacılıkta veya kuyumculukta desen şekilleri sabit,
figürlerin bir araya getirilmesi çeşitlemeler daha ciddi ve açıktır. Kırgız dekor sanatının temelini
oluşturan desen motifleri, büyük ve okunaklıdır, onlar yumuşak hatlara sahiptir. Bu sanatta bariz
ritim, fon ve motifin eşitliliği (keçe eşyalarda), desen motiflerinin geometrik veya bitkisel
karakteri özgüdür. Sanatın birçok dallarında yerel özellikler gözleniyor.(nakış, keçe eşyalar,
dokuma, takı v.s.) Maddi kültürde olduğu gibi Kırgız el sanatında kuzey, kuzey-batı ve güney
kompleksleri belirgindir. Kırgız motiflerinin ismi ilgi çekicidir. Doğayı, günlük hayat ve maddi
kültürü, hayvan ve bitki dünyasından gözlemlerini içeren halk profilinin zengin dünyasını
açıklıyor. Bu adların çoğunun ifade ettiği olay ve eşya ile motifin bağlantısını ilk bakışta fark
etmek zor veya imkansız olan isimler çoktur ve eski geometrik karakterdedir. Bu motif,
A.Romm’un dediği gibi, “onlar müzik gibi, hayal kurmak için geniş alan bırakıyorlar, değişik
şekilde yorumlanabiliyorlar.”Aynı motif yorumlanarak, türlü şekil alıyor, birbirini devre dışı
bırakan türlü anlam taşıyabiliyor. Motif ismini söylerken usta kadınlar önceki nesilden duyulan
bilgilerin dışında benzetmeden yola çıkarak yeni isimler yaratıyorlar.
Daire, kare, rozet, bukle, dalgalı çizgi v.s. geometrik motifler sade hatlarından dolayı değişik
eşyalarla bağdaştırılabilir. Mesela, daire veya halka, güneş veya ay, göz veya kase, düğme ve
tepsiyi andırabilir. Desen ve motiflerin halk arasındaki isimleri çeşitlidir. Çoğunlukla bunlar
eskidir ve çevresini yansıtıyor: hayvan ve bitki dünyasını, göçebe hayatın eşyalarını. Halk
sanatının her dalında eski motiflerin esas desen varyantları çoktur. Bunların arasında, mesela,
“boynuz” – spiral veya bukle şeklinde koç boynuzunun stilize edilmiş çizimi; iki yanında dallar
çizilen eğri çizgi şeklinde “hayal” motifi halk arasında seviliyor; üç çıkıntı ve bir temelden
oluşan motifi usta “karga tırnağı” diye adlandırıyor.Motiflerin eski adları yavaş-yavaş
unutuluyor. Yeni fikirleri içeren yeni desenler doğuyor. Değişik zamanda kayıt edilen Kırgız
geometrik motifleri yedi gruba ayırtabiliriz.
4.3.
DESEN ÇEŞİTLERİ
• Birinci gurup geniş kapsamlı olup hayvan alemi ile ilgili isimleri içeriyor. Ama bu motiflerin
arasında hayvan adını ihtiva eden isimlerin az olduğunu belirtmemiz gerekir. Mesela, yılan,
karınca, yarasa, akrep, sümüklü böcek, örümcek v.s. Hayvanın vücut parçalarını içeren motifler
daha çoktur. Mesela, boynuz, kanat, ayak, boyun, kuyruk, tırnak, but, omurga, çene, karın,
kaburga v.s. ve hayvanların bıraktıkları ize göre de motifler türemiştir.(Resim 4.1.1.1.)
• İkinci grup, bitki dünyası ile ilgili motifler iзeriyor. Burada da bitkilerin adlarından ziyade,
bitkilerin parçaları daha çok isimlerde kullanılmıştır. Mesela, çiyde çiçeği, çiçeğin tacı, yaprağı
v.s. ( Resim 4.1.2.1.)
Sayfa 54
• Üçüncü grupta, ev eşyası ve kültürel simgelerden oluşan motifler yer olmaktadır. (Resim
4.1.3.1.)
• Dördüncü grupta soyut motifler yer almaktadır. İfade ettikleri motifin tam karşılığı doğada
olmadığı için dolaylı motifler kullanılmıştır: karmaşık, eğri, kapalı, tam, koşan, yarım, atlayan,
yüzen, yandan kesilmiş, yapımı zor veya soyut kavramlardır.(Resim 4.1.4.1.)
• Beşinci grup, doğa ile ilgili motifleri içeriyor.Mesela, güneş, güneşin nuru, ay, hilal, yıldız,
bulut, pınar, derya, su vs.
• Altıncı grup, insanlarla ile ilgili motiflerdir. Mesela, kaş, baş, dudak v.s.
• Yedinci grup, kumaşlarla ilgili motifleri içeriz. Mesela, Çiçekli basma kumaş motifleri, ipek
motifi, Özbek ipeğinin deseni v.s. Bazen motifler milletin veya kabilenine göre
isimlendirilebiliyor: Karakalpak motifi, Rus motifi veya Kırgız motifi. Bu isimlerin eskiden
geldiğini tahmin edebiliriz ve motiflerin kaynağına ışık tutabilirler ama günümüzde bu eski
isimlerin tespit edilmesi zordur. (Resim 4.1.7.1.) Eşyaların sanatsal görüntüsünü desenin
karmaşıklığı sağlamıyor. Kompozisyonda yer alan desenlerin form veya motifin sıralanması,
ritmi mühim rolü üstleniyor. Ustalar yoğun taze, tatlı renge ulaştırmaya çalışırlar. Milli eşyaların
hayat dolu rengi buradandır. Geçmişte bitkisel boyalar bunları çok iyi yansıtıyorlardı. Yapay
boyalar (19çyy başlayarak) renk çeşidini zenginleştirdi, ama kalite düştü. Sönük, pastel renkler
veya çok parlak renkler Kırgız sanatına yardımcıdır. Desen gibi çizim sıralamaya, renk lekelerin
ritmine, fon ve motifin zıtlığına dayanan sonsuz versiyonları vardır. Asırlardır halk tarafından
geliştirilen sanat ilkeleri Kırgızların bir sanatına özgüdür. Melodilerin zenginliği kulağa nasıl
zevk sağladığı gibi renk ve desen örgüsü insanın göz zevkini artıran renk senfonileri alim halk
tarafından yaratılmıştır.
4.3.1.
İNSAN, HAYVAN VE BİTKİLERLE EVREM STİLİZE EDİLMESİ
Kırgız sanatının incelemeleri gösteriyor ki onun tüm dalları, malzemeleri, teknik yöntemleri ve
desen motifleri eskiye dayanıyor. Mesela eski tuş-kiyizleri eskiden yapıldığı ve kırmızı
kumaştan aplike veya renkli yünden nakışla süslendiği tespit edilmiştir, keçe eşyalara desen
işlenirken kullanılan eski yöntemde süt ile motif çiziliyordu ve yün iplikle dikiliyordu. Keçe
eşyalardaki en eski motiflerden spiral, daireler, zigzaglar, paralel çizgilerdi; bu motiflerin aynısı
deri ve ağaçta kullanıldığı da tespit edilmiştir.Renk ve motif kompozisyonu bakımından keçe
eşyalar, dekor el sanatının diğer dallarına ait yerli ustaların elleri ile yaratılan eşyalarla
bağlantılıdırlar. Çiy bitkisinden motifli halılar, ağaçtan süslemeli sandıklar, bozüyün keçe dış
kaplamasını tutturmak için kullanılan motifli şeritler, nakışlı eşyalarla birlikte halk fantezisi ile
sanat eserine dönüştürülen keçe ürünler parlak ve uyumlu kompozisyon oluşturuyor.Günümüzde
keçeden üretilen ürün çeşitleri az ise de vazgeçilmezdir. Kırgız Devlet Müzesi’nde Kırgızistan’ın
tüm bölgelerinden toplanan keçe eşyaların koleksiyonu vardır. Bunlar bozüyün örtüleri, alakiyiz,
şırdak halılar çeşitli mutfak eşyalarını saklamak için kullanılan heybeler ve hurçlar. Alakiyiz ve
şırdak milli sanat başarılarının en iyi örneğidir.Onlarda geçmişin ve bugünün motifleri
yaşatılıyor, evler döşeniyor, evin huzuru sağlanıyor, çeyize veriliyor ve diğer milletlere satılıyor.
Türkü ve folklorla bağlantılı olan Kırgız deseninin başka milletlerin sanat dalları ile ortaklıyorlar
vardır.
Sayfa 55
4.3.2.
DESENLI TEPME KEÇE ÜRETİMİ
Tepme keçe ürünleri desenli ve desensiz üretilmektedir. Desenli tepme keçe üretiminde desen
hazırlama işlemi dışında uygulanan tüm işlemler desensiz çeşitleri ile aynı sırayı
izlemektedir. Aşağıda desenli, desensiz tepme keçe üretimine ilişkin işlemler ayrıntılı olarak
verilmiştir. Desenli, desensiz tepme keçe üretimi ön işlemler, keçeleştirme ve bitirme
işlemleri olmak üzere üç aşamada tamamlanmaktadır.
a. Yünün Hazırlanması
Genellikle koyunlar yılda iki kez kırkılmaktadır. Keçe üretimi için sonbaharda kırkılan yün
daha elverişli olduğu belirtilmektedir. Kırkımdan sonra yün temizlenir, yıkanır. Keçe
üreticisine temiz olarak getirilmektedir. Atölyeye gelen yün elyafı, yünün kalite ve rengine
göre ayrılmaktadır. Renklerine ve kalitesine göre ayrıma işlemi tamamlanmış yün lifleri
terazi veya kantarda tartılarak ağırlığı belirlenir. Üretimi planlanan keçenin çeşidine ve
boyutlarına göre gerekli olan miktarda ayrılan elyafın atılması yani kabartılması işlemine
geçilir. Kabartma işlemi hallaç makinalarında yapılmaktadır. Hallaç makinalarından geçirilerek
serbest hale getirilmiş olan lifler, keçe yapımında kullanılmak üzere yığın halinde atölyenin
bir kenarına alınır.
b. Desen Hazırlama
Araştırma kapsamına alınmış olan keçe ürünlerinin desenleme teknikleri üzerinde yapılan
incelemelerden desenlemenin, üretim aşamasında keçeleştirme, üretimden sonra keçelerle
aplikasyon, mozaik, keçe üzerine bezek işleme veya keçe üzerine renkli şeritlerle bezek
işlenerek yapıldığı tespit edilmiştir. Üretim aşamasında desenlendirmenin yapılabilmesi için
öncelikle tasarlanan desene uygun renklerde boyanmış keçe parçaları ile gerekli görülürse
renklendirilmiş elyafa ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bakımdan atölyede Kırgız keçe sanatına
özgü renklerde boyalı ince keçe yüzeyleri sürekli bulunmaktadır. Hasır üzerine yünün serpilmesi
ve çekilecek 20 – 40 cm hesaplanarak saçma işlemi tamamlanmaktadır. Saçılan yün birkaç
defada kalınlığı kontrol edilmektedir. Daha sonra saçılan yünün üzerine kenardan başlamak
üzere bezek yerleştirilmektedir.
Desenlendirme tamamlandıktan sonra eksiklik olup olmadığı kontrol edilmekte ve tepme
keçecilikte önemli işlem sırasını oluşturan sarma işlemi uygulanmaktadır. Sarmadan önce
miktarı göz kararıyla ayarlanan sıcak su serpilmektedir. Bu su keçeleşme etkenlerinden biri
olan nemi sağlamaktadır.
c. Sarma
Islatılmış yün hasırla beraber sarılarak rulo yapılmaktadır. Rulo yapılırken; rulonun yapımını
kolaylaştırmak, hasırın kırılmasını engellemek ve tepmenin düzenli yapılmasını sağlamak
amacıyla rulo içerisine bir kumaş serilmektedir. Dışı bez veya telisle sarılan ve bağlanan rulo,
daha sonra uygulanacak olan tepme işlemine hazır duruma getirilmektedir.
Tepme ve Pişirme (Keçeleştirme)
Sayfa 56
Tepme işlemi elle yuvarlanarak masa üstünde gerçekleştirilmektedir. Ancak yapılan
araştırmada Türkiye’de tepme işlemi insan gücü yerine makine gücü ile de
gerçekleştirilmekte ve böylece kısa sürede, daha fazla miktarda ürün elde etme olanağı
sağlamaktadır (Ergenekon, 1999, s.71). Birinci tepme işlemi keçenin kalınlığına göre 0.30 1.5 saat kadar sürmektedir. İlk tepmeden sonra rulo açılıp kenarları ve önü elle
düzeltilmektedir. Bu sırada sabun kullanılmakta düzeltme keçeleşme daha kolay olmaktadır.
Açılan keçe üzerine tekrar su serpilerek rulo yapılmakta ve ikinci tepme işlemine
geçilmektedir. İkinci tepme süresi birinci tepme süresi kadar sürmektedir. Bu sefer ters
yönünden rulo yapılmakta. İlk kez tepme işlemine tabi tutulan yünler kısmen
keçeleşmektedir. Elde edilecek ürünün daha iyi keçeleşmesinin sağlanabilmesi için pişirme
işleminden geçirilmesi gerekmektedir. Pişirme, atölye ortamında yapılmaktadır. Genellikle 80
derece sıcaklığında sabunlu su kullanılmaktadır. Tekrar rulo haline getirilen keçe el ile ileri
geri itilmek suretiyle gerçekleştirilmektedir.
Böylece atölye ortamında sağlanan ısı, nem, basınç, hareket ve sabunlu su ile sağlanan alkali
ortamda liflerin birbirine çözümleyecek şekilde kenetlenmesi yani keçeleşmesi
gerçekleştirilmektedir.
4.3.3.
DESENSİZ TEPME KEÇE ÜRETİMİ
Keçe ürünleri kullanım amacına göre desensiz de üretilebilir. Desensiz keçe ürünlerin elde
edilmesinde desen hazırlama işlemi dışında saçma, tepme ve pişirme işlemleri ile bitirime
işlemleri aynen uygulanmaktadır. Diğer yandan yine desensiz üretilen; üretimden sonra
aplike, mozaik veya işleme teknikleriyle desenlendirilen keçe ürünleri de bulunmaktadır. Aplike
tekniği; Zayıf dövülmüş ince renkli keçeden yada kumaştan kesilen bezeğin yarı hazır
temele (zemin keçeye) konulması, sonra da keçenin dövülmesinden ibarettir.
Mozaik tekniği; Tek renk boyanmış keçeden desene uygun biçimler kesilir. Kesilen
parçalar zemin keçenin üzerine yerleştirilmektedir. Yerleştirildikten sonra parçalar zemine
dikilerek birleştiriliyor. Bu teknikle şırdak elde ediliyor. Keçe üzerine bezek (nakış) işleme;
Renkli bükülmüş deve, koyun yününde iplerle (şoona) tek renkli açık veya koyu keçe üzerinde
elle dikilir. Bezekleri renkli şeritlerle kaplama; renkli şeritlerle tek renkli açık yada koyu keçe
üzerinde elle dikilir. Türkiye’de yapılan ilgili araştırmada sim, sırma, vb. madeni teller
kullanıldığı görülmüştür (Ergenekon, 1999, s.72).
4.3.4.
KIRGIZ EL SANATLARINDA DESENİN HAYAT TARZINA ETKİLERİ
Orta Asya ülkelerinden biri Kırgızistan’ın baskenti Biskek’te bulunan “Kıyal” isletmeciligi
kapsamındaki keçe sanatının tarihi, kullanım yerlerini, kullanılan araç gereçlerini, renk ve
bezeme özelliklerini, teknigini tespit etmek üzere yapılan bu arastırmada, arastırmanın alt
sorularına cevap aranmıs, bulgular ve yorumları açıklanmıstır. Sonuçlar asagıda arastırmanın
cevap aranan alt sorularına gore verilmistir.
Orta Asya’ya özgü göçebe yasam biçiminin bir ögesi olarak gelismis keçe sanatı Milattan
Önceki uzun yüzyıllara dayanır. Her miller gibi Kırgızlar da tarihleriyle beraber sanatlarını
gelistirerek bugüne kadar getirmislerdir. Keçe sanatı el sanatları arasında çok eski ve önemli bir
Sayfa 57
yere sahiptir. Bununla beraber yeterince tanıtılamamıstır. Türk soylu kavimlerin yasadıkları
genis cografyada, kurganlardan baslayarak, tarih öncesinden günümüze kadar yapılan
arastırmalar göstermistir ki el sanatları inkar edilemeyecek yüksek seviyede eserler meydana
getirmislerdir. Keçeden yapılan ürünlerin hem önemi hem de kullanım alanları çoktur.
Tepme keçe ürünlerini baslıca çadırların temel insaat malzemesiydi. Keçeden tezyin
edilmis kilimler, çanta ve ev esyalarının saklandıgı torbalar, ayrıca degisik süs esyaları eskiden
beri Kırgızların günlük hayatının bir parçasıydı. Çadırın dısı keçeyle örtülür, iç donanımına da
ait birçok esya keçeden idi. Keçe ürünlerinin kullanım yerlerine göre yaygı, yelek, sapka, panço,
terlik, ev keçesi, at keçesi vb. Çesitleri bulunmaktadır. Keçe sanatında genellikle geleneksel
araçlardan yararlanılmaktadır. Atölyede hasır, makas, boya kazanı ve ocak gibi basit araçların
bulundugu gözlenmistir. Yün atma islerinde hallaç makinaları, ancak tepme isleminde ise halen
insan gücü kullanılmaktadır. Bu üretim yogun emek sarf edilerek yapıldıgı görülmektedir.
Bu arastırmadan elde edilen bulgulara dayanarak Kırgız kültüründe keçe sanatının tarihini,
kullanım yerlerini, kullanılan araç – gereçlerini, renk ve bezeme özelliklerini, teknigini, keçe
yapanların egitim durumlarını tespit ederek, ilgililere ve bu konuda yapılacak diger arastırmalara
ısık tutması amacıyla asagıdaki öneriler gelistirilmistir.
• Kırgız keçe sanatı ile ilgili kaynaklar basılması
• Ürünlerin çogaltılarak ulusal ve uluslar arası tanıtılması
• Egitim kurumlarında ögretilecek teknik ve kültürel bakımdan ele alınması geleneksel Kırgız
sanatı olan Keçenin tanıtılmasını ve yasatılmasını saglayacaktır.
4.3. DESENLERLE KOMPOZİSYON OLUŞTURMA VE UYGULAMALAR.
Kültür ve sanat alanında çogu kez toplulukların gelenek ve göreneklerinin; zevk, anlayıs ve
inançlarının ifadesi olarak tanımlanabilen motifle; “yazının bulunmasından önce iletisimin
kurulmasında, tarih boyunca farklı topluluklara ait mesajlarının daha sonraki kusaklara
iletilmesinde etkin bir rol oynamıslardır”. Baslangıçta büyü ve inançla bütünlesmis olan motifler;
zamanla bilim ve sanat yönünde netleserek topluluk içinde ortak bir anlatım dili olmuslardır. Bu
bakımdan “genellikle bir millette aynı dönemde, tüm süsleme sanatlarında kullanılan motifler;
birbirine paralel özellik tasımıs, malzeme ve teknigin gerektirdigi küçük degisiklikler dısında
motifin özünün degismedigi görülmüstür. Motiflerin sahip oldukları bu olumlu özelliklerden
dolayı bir milletin tarihsel süreklilik içinde süsleme sanatlarının karakterini, sanat düzeyini ve
sanat anlayısını izlememize büyük ölçüde yardımcı olmustur (Ergenekon, 1999, s.90).
Motiflerin bezemelerin diger el sanatları alanında oldugu gibi keçe ürünlerinde de önemli bir yeri
vardır. Arastırma kapsamına alınan atölyede yapılan inceleme ve gözlemlerden tepme keçe
ürünlerinde kullanılan motiflerin çesit özelliklerini gösterdigi anlasılmıstır. Tepme keçe
ürünlerinde kullanılan motif çesitlerinin tespit edilmesine çalısılmıstır. İncelenen örneklerde
tespit edilen bezeme konuları Tablo 10’da sunulmustur.
Atölyede üretilen 35 adet ürün üzerinde yapılan gözlem ve incelemelerinden; geometrik, bitkisel
ve figürlü 3 çesit bezeme türüne yer verildigi tespit edilmistir. Tepme keçe ürünlerinin
incelenmesinde geometrik bezemelerin kullanıldıgı (% 57.14 ) düz çizgi, ( % 31.42 ) daire, ( %
28.57 ) zikzak, ( % 11.42 ) üçgen, (% 8.57) baklava, kıvrımlar, ( % 2.85 ) dikdörtgen ve kare gibi
Sayfa 58
bezeme konularının kullanıldıgı anlasılmıstır. Figürlü bezemelerin ( % 34.28 ) koç boynuzu, ( %
14.28 ) karga tırnagı, (% 5.7) köpek kuyrugu, kus kanadı, dag keçisi, ( % 2.85 ) köpek izi,
kaplumbaga, kus, günes ve haç sekli gibi bezeme konularının kullanıldıgı görülmüstür. Bitkisel
bezeme konuları ise ( % 20 ) çam agacı, ( % 14.28 ) çiçek, ( % 11.42) agaç dalı, ( % 5.7 ) yaprak,
agaç kullanıldıgı tespit edilmistir.Tepme keçe ürünlerinde kullanılan bezeme konularının
dagılımı Tablo 10’da sunulmustur. Elde edilen bu veriler, tepme keçe ürünlerinde farklı bezeme
türlerine yer verildigini ( bitkisel ve figürlü ) ve bu bezeme türleri arasında da geometrik
bezemelerin yaygın sekilde kullanıldıgını ortaya koymaktadır.
Kursa katılan her öğrenci kendilerini uzman olarak yetiştermeleri gerek. Kurs sonunda el sanatlar
açisinda rapor hazırlamaları lazım.
BİRİNCİ BÖLÜM
Sayfa 59
KONAKLAMA İŞLETMELERİ
AMAÇ
Amaç cümlesinde bu bölüm tamamlandığında elde edilecek yeterlilik/yeterlilikler tanımlanmalıdır (Her
bir öğrenme faaliyetinden elde edilen yeterliliklerin toplamı, modülün genel amacını oluşturacaktır).
Örnek: Bu bölümü tamamladığınızda, Konaklama işletmelerinin türlerini ve bu işletmelerdeki
departmanların görevlerini açıklayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Öğrenciyi faaliyete hazırlamak amacıyla oluşturulur. Araştırma konusu belirlenirken öğrenciye,
araştırma, değerlendirme, yorumlama becerisi kazandırmak amaçlanmalıdır. Araştırma, bir metin kutusu
içinde ve konu başlığı ile aynı sayfada verilmelidir.
• Araştırma konusu öğrenme faaliyetini destekleyecek şekilde belirlenmelidir.
• Öğrencinin, faaliyete başlamadan önce hazır bulunuşluk düzeyini maksimuma çıkarmak amacıyla
öğrencinin faaliyetle ilgili kazanacağı bilgileri toplayarak sınıfa getirmesi ve diğer öğrencilerle
paylaşması istenebilir.
• Bilgiye ulaşma, ödev, gezi, gözlem, inceleme, deney, edinilmiş bilgileri kullanma, tartışma, grup
çalışması, rapor hazırlama, sunma ve öğrenmeyi öğrenmeye yönlendirecek öneriler yazılmalıdır.
• Araştırma konusu kısa ve öz olmalıdır. Öğrenciyi öğrenme faaliyetine motive etmek amacıyla
verilmelidir. Ağır ve uzun konulardan kaçınmak gereklidir.
Örnek:
Bulunduğunuz şehirdeki en az 3 yıldızlı bir otele gidip,
hangi departmanlara sahip olduğunu ve bu
departmanların görevlerini araştırınız.
1.3.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNİN TANIMI
BÖLÜMLERİN YAZIMINDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
•
•
•
•
•
•
Konu başlıkları, modül bilgi sayfasında yer alan İçerik bölümünden yazılmalıdır.
Bilgi ve uygulamalar birbirini takip etmelidir ve tamamlanmalıdır.
Gereğinden fazla bilgi vermekten kaçınılmalı, programın alt düzey olduğu unutulmamalıdır.
Alıntılar, telif ile ilgili bir sorun çıkarmayacak şekilde kaynak gösterilerek (metin içi
numaralandırma) kullanılmalıdır.
Öğrencinin, öğreticiye sık sık başvurmasını engellemek için bilgi ve uygulamalar açık ve anlaşılır
bir şekilde sunulmalıdır.
Her yaşta ve düzeyde öğrencinin anlayabileceği sözcükler kullanılarak öğrenme
kolaylaştırılmalıdır.
Sayfa 60
•
•
•
•
•
•
•
Basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru bir sıra takip edilmelidir.
Öğrencinin, içeriğe dikkatini çekecek şekil, cümle ve başlıklar seçilmelidir.
Metin kısımları resim, grafik ve şekillerle desteklenmeli ve anlatım kısımlarında resim, şekil
ve grafiklere atıfta bulunulmalıdır.
Mesleğe özel teknik ve yabancı kelimelerin Türkçe karşılıkları veya açıklamaları parantez içinde
verilmelidir.
Bilgi konularında verilen bilgiler, uygulama faaliyetlerini destekleyecek bilgilerden oluşmalıdır.
Yazı karakteri Calibri 12, satır aralığı 1.5 ve sayfa yapısı üst ve sol 4 cm, alt ve sağ 2.5 olmalıdır.
UYGULAMA
(Bu öğrenme faaliyetinde yapılan uygulamalar yazılacaktır. Bu kısmın amacı, öğretmen olmadan
öğrencinin kendi kendine uygulamayı, işlemin sırasına göre yapabilmesine imkan tanımaktır)
•
•
•
•
•
Öğrenciye öğrenme faaliyeti sonunda kazandırılacak beceriler için gerekli uygulamalar yer alır.
Modülün amacı, modül içindeki her bir işlemin sonunda kazanılacak yeterliliklerin birleşiminin
ifadesidir. Böylece uygulama, bir işlemin yapılmasındaki sıraya (işlem basamakları) göre
düzenlenmelidir.
İşlem için gerekli olan becerileri kazandırmak amaçlanmaktadır.
İşlemin yapılmasında yer alan tavır tutumlar yansıtılır.
“Aşağıdaki uygulamaları yapınız.” gibi talimatlar önerilir.
Öğrenme ve öğretme süreci boyunca öğrenme faaliyetlerinin hedeflerine ulaşma derecelerini
belirleyerek gerekli tedbirleri almak amacı ile her bir faaliyetin sonunda (faaliyet 1, faaliyet 2 ..)
öğrencinin kendini değerlendireceği ölçme ve değerlendirme araçları hazırlanmalıdır. Söz konusu ölçme
araçları, ölçülmek istenen davranışın özelliğine göre objektif ve uygulamalı testlerdir.
•
•
Objektif Testler: Doğru-Yanlış, Tamamlamalı, Çoktan Seçmeli, Eşleştirilmeli soru tiplerinden
oluşan, faaliyette verilen bilgileri ölçmek amacıyla kullanılan testlerdir.
Uygulamalı Testler: Beceri gerektiren psikomotor davranışları ölçen ölçme araçlarıdır.Faaliyette
yapılan uygulamalar ile kazanılan beceriler bu ölçme araçları ile ölçülür.
MODÜL DEĞERLENDİRME (YETERLİLİK ÖLÇME)
Modül ile kazandırılmak istenen genel yeterliğin (genel amaçta ifadesinin yapıldığı) kazanılıp
kazanılmadığını ya da ne derece kazanıldığını (Kazandırılacak davranışların tamamını kapsayan) ölçebilen,
modül sonunda öğrencinin kendini değerlendireceği ölçme ve değerlendirme aracı hazırlanmalıdır.
CEVAP ANAHTARI
Sayfa 61
Test sonunda öğrenci cevap anahtarına yönlendirilmelidir. Öğrenme faaliyetlerinin ve modül
değerlendirmedeki soruların cevap anahtarları, modülün sonunda yer almalıdır.
Sayfa 62

Geneksel El Sanatları - nigep - Kırgızistan

Transkript

Benzer belgeler

Keçe yapımı

keçenin hikâyesi ve sanatsal üretimler

İrem Tüfekcioğlu Yerçekimine meydan okuyan bahçeler

TU08 - Standart Düz Isı Baskıda Seramik Fayanslar Nasıl Süblime

Tam Metin - Avrasya Dergisi

paylaşım 2013/1

Teknik özellikler

VALX Disk - İntermobil Otomotiv Mümessillik ve Ticaret A.Ş.