doctıklayınız.
download 
Şikayet Transkript
tıklayınız.
TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA İLERLEME RAPORU TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ 2013KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2013 İLERLEME RAPORU 2013 İÇİNDEKİLER TABLOLAR ............................................................................................................................................................................ 3 GRAFİKLER ........................................................................................................................................................................... 4 HARİTALAR .......................................................................................................................................................................... 4 RESİMLER ............................................................................................................................................................................. 4 KISALTMALAR .................................................................................................................................................................... 5 ÖNSÖZ .................................................................................................................................................................................. 7 GİRİŞ .................................................................................................................................................................................. 9 YÖNETİCİ ÖZETİ .............................................................................................................................................................. 10 I. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER ................................................................................................................ 16 I.A. BÜYÜME ................................................................................................................................................................. 16 I.B. İSTİHDAM .............................................................................................................................................................. 17 I.C. PARA POLİTİKASI, ENFLASYON ve DÖVİZ KURU GELİŞMELERİ.................................................... 18 I.D. DIŞ TİCARET ......................................................................................................................................................... 24 I.E. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR ............................................................................................. 28 I.F. KAMU HARCAMALARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI ve MALİ KONSOLİDASYON ................................................................................................................................ 31 I.G. MALİ PİYASALAR ................................................................................................................................................ 33 II. İŞGÜCÜ PİYASASI ve EĞİTİM SİSTEMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ ...................................................... 36 II.A. İŞGÜCÜ PİYASASI .............................................................................................................................................. 36 II.B. EĞİTİM SİSTEMİ ................................................................................................................................................ 39 III. YASAL ÇERÇEVENİN ve YARGI SİSTEMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ .......................................................... 42 III. A YARGI SİSTEMİNİN HIZININ, ETKİNLİĞİNİN ve TUTARLILIĞININ ARTIRILMASI .............. 42 IV. ENERJİ ........................................................................................................................................................................... 47 IV.A. ELEKTRİK PİYASASI ....................................................................................................................................... 47 IV.B. DOĞAL GAZ PİYASASI .................................................................................................................................... 48 IV.C. PETROL PİYASASI ............................................................................................................................................ 50 IV.D. LPG PİYASASI ................................................................................................................................................... 51 IV.E. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMININ ARTIRILMASI ........................... 52 V. FİZİKİ ALTYAPI ........................................................................................................................................................... 55 V.A. ULAŞIM SEKTÖRÜNDE ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ .................................................................... 55 V.B. ELEKTRONİK HABERLEŞME SEKTÖRÜNDE ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ .......................... 65 VI. YENİLİK ........................................................................................................................................................................ 72 VI.A. ÖZEL SEKTÖR AR-GE YATIRIMLARININ ARTIRILMASI .................................................................. 72 VI.B. AR-GE DESTEKLERİ ........................................................................................................................................ 74 VI.C. ÜNİVERSİTE-SANAYİ DİYALOĞUNUN GELİŞTİRİLMESİ ve AR-GE ALTYAPISININ İYİLEŞTİRİLMESİ ............................................................................................................................................. 87 VI.D. FİKRİ ve SINAİ MÜLKİYET HAKLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ ......................................................... 89 VII. YATIRIM ARAZİSİNE ERİŞİM ............................................................................................................................. 91 VIII. İŞ ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK DİĞER ÖNERİLER ................................................... 95 VIII.A. GÜMRÜK SÜREÇLERİNİN ETKİNLİĞİNİN ve HIZININ ARTIRILMASI ..................................... 95 2 VIII.B. VERGİ SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİNİN ve ÖNGÖRÜLEBİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI ............101 VIII.C. ÇALIŞMA İZİNLERİ ve DİĞER İZİN SÜREÇLERİNİN SADELEŞTİRİLMESİ ...........................108 IX. TÜRKİYE-BÖLGESEL YÖNETİM MERKEZİ ...................................................................................................111 IX.A. İSTANBUL ULUSLARARASI FİNANS MERKEZİ (İFM) PROJESİ ..................................................114 IX.B. SERMAYE PİYASASI KANUNU .................................................................................................................118 SONUÇ .............................................................................................................................................................................121 TABLOLAR Tablo 1: Sektörlerin GSYH İçindeki Payları ......................................................................................................... 17 Tablo 2: Temel İşgücü Göstergeleri ........................................................................................................................ 17 Tablo 3: TCMB Tarafından Alım-Satımı Yapılan Döviz Tutarları ............................................................... 24 Tablo 4: Yıllara Göre Dış Ticaret .............................................................................................................................. 25 Tablo 5: İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı ............................................................................................ 27 Tablo 6: Cari İşlemler Dengesi ................................................................................................................................... 30 Tablo 7: Kamu Borç Stoku .......................................................................................................................................... 32 Tablo 8: 2013-2015 Dönemi AB Tanımlı Genel Yönetim Brüt Borç Stoku Tahminleri .................... 32 Tablo 9: 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri ve Gerçekleşmeleri ....................................... 32 Tablo 10: Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri ................................................................................................. 33 Tablo 11: Türk Bankacılık Sektörünün Temel Göstergeleri ......................................................................... 34 Tablo 12: Mahkemelerin Dağılımı ............................................................................................................................ 45 Tablo 13: Doğal Gaz Piyasasında Verilen Lisansların Dağılımı .................................................................... 49 Tablo 14: Doğal Gaz Depolama Tesisleri ............................................................................................................... 49 Tablo 15: Petrol Piyasasındaki Lisansların Dağılımı ....................................................................................... 51 Tablo 16: LPG Piyasası- Lisans Dağılımı ................................................................................................................ 52 Tablo 17: Yıllara Göre Bölünmüş Yol Yapım Uzunlukları ............................................................................. 55 Tablo 18: YİD Modeli ile “Hedef 2023” Programında Gerçekleştirilmesi Planlanan Projeler ........ 56 Tablo 19: Sivil Trafiğe Açık Havalimanı Sayısı (2003-2013) ........................................................................ 63 Tablo 20: Havayolu Yolcu Trafiği (2003-2012).................................................................................................. 64 Tablo 21: Hava Taşıma İşletmelerinin Dağılımı ................................................................................................. 64 Tablo 22: Havayolu İşletmeleri Koltuk-Kargo Kapasiteleri........................................................................... 65 Tablo 23: İnternet Abone Sayıları ............................................................................................................................ 69 Tablo 24: Çeşitli Kanunlar Kapsamında Yararlanılan Ar-Ge İndirimi ve Mükellef Sayıları ............ 76 Tablo 25: TÜBİTAK -TEYDEB Destek Programları İstatistikleri ................................................................. 82 Tablo 26: TTGV Ar-Ge Destekleri ............................................................................................................................. 83 Tablo 27: AB 7. ÇP’de Türk Ortakların Aldıkları Fon Miktarları ................................................................ 84 Tablo 28: San-Tez Programı ....................................................................................................................................... 85 Tablo 29: Teknogirişim Sermayesi Desteği .......................................................................................................... 85 Tablo 30: KOSGEB Tarafından Verilen Ar-Ge ve Yenilik Destekleri........................................................... 86 Tablo 31: İrtifak Hakkı Tesisi ..................................................................................................................................... 94 Tablo 32: Elektronik Veri Değişim Sistemi İstatistikleri ............................................................................... 95 Tablo 33: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı ...................................................................... 96 Tablo 34: İhracat Gümrük İşlem Süreleri.............................................................................................................. 96 Tablo 35: İthalat Gümrük İşlem Süreleri ............................................................................................................... 97 Tablo 36: Sarı ve Mavi Hatta Yer Alan Beyanname Oranları ....................................................................... 98 Tablo 37: TAREKS – Sayısal Veriler ......................................................................................................................... 99 3 Tablo 38: Onaylanmış Kişi Statü Belgesi ............................................................................................................ 100 Tablo 39: Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları .................................................................................. 105 Tablo 40: Çalışma İzin Sayıları ............................................................................................................................... 109 Tablo 41: Yeni İzinle Kurulan Bölgesel Yönetim Merkezi Statüsündeki İrtibat Büroları............... 112 Tablo 42: İstanbul Finans Merkezi Strateji Eylem Planı- Tamamlanan Eylemler ............................. 118 GRAFİKLER Grafik 1: Para Politikası Araçlarının Seyri ........................................................................................................... 19 Grafik 2: Yabancı Para (YP) Zorunlu Karşılık Oranları ................................................................................... 20 Grafik 3: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları .................................................................................................. 20 Grafik 4: Yıllık TÜFE Enflasyon Oranı .................................................................................................................... 21 Grafik 5: TL Ve Gelişmekte Olan Ülke Para Birimlerinin ABD Doları Karşısında Değeri (01.11.2010=1) ................................................................................................................................................................ 22 Grafik 6: Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ......................................................................................................... 29 Grafik 7: Elektronik Haberleşme Sektörü- Net Satış Gelirleri ...................................................................... 66 Grafik 8: Sabit ve Mobil Telekomünikasyon Sektöründe Yatırım ............................................................... 67 Grafik 9: Elektronik Haberleşme Sektörü- Trafik Miktarı.............................................................................. 68 Grafik 10: Elektronik Haberleşme Sektörü- Trafik Dağılımı ......................................................................... 69 Grafik 11: Hızlara Göre Sabit Geniş Bant Abonelerinin Dağılımı ................................................................ 70 Grafik 12: Ar-Ge Harcamalarının GSYH’ye Oranı ............................................................................................... 72 Grafik 13 : Ar-Ge Harcamaları Oranı- Sektörel Dağılım .................................................................................. 73 Grafik 14: TZE Ar-Ge Personeli ve Araştırmacı Sayısı ..................................................................................... 74 Grafik 15: Patent Başvuruları .................................................................................................................................... 90 HARİTALAR Harita 1: TCDD Yüksek Hızlı Tren Hatları ............................................................................. 57 Harita 2: Lojistik Merkezler ..................................................................................................... 60 RESİMLER Resim 1: TCDD Kullanımındaki Trenlerden Bazıları ............................................................. 58 Resim 2: Marmaray Projesi ...................................................................................................... 59 Resim 3: Hizmete Açılan Bazı Lojistik Merkezler .................................................................. 61 4 KISALTMALAR AB AB-IPA-4 Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı - İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi AEO Yetkilendirilmiş Yükümlü Uygulaması AİP Ar-Ge Aktif İşgücü Programları Araştırma ve Geliştirme BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BİST Borsa İstanbul BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş BTK Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu CNG Sıkıştırılmış Doğal Gaz ÇP DGÖ AB 7. Çerçeve Programı Dünya Gümrük Örgütü DHMİ Devlet Hava Meydanları İşletmesi EFTA Avrupa Serbest Ticaret Birliği EPDK EPİAŞ Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Enerji Piyasaları Anonim Şirketi EVD GAP GİTES Elektronik Veri Değişimi Güneydoğu Anadolu Projesi Girdi Tedarik Stratejisi GSYH HSYK İFM Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu İstanbul Finans Merkezi IMF IPA İŞKUR Uluslararası Para Fonu Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Türkiye İş Kurumu ITGEP ITGI KDV Irak-Türkiye Doğal Gaz İhraç Projesi Türkiye-Yunanistan-İtalya Doğal Gaz Projesi Katma Değer Vergisi KGM KKTC Karayolları Genel Müdürlüğü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti KOBİ LNG Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Sıvı Doğal Gaz LPG Sıvılaştırılmış Petrol Gazı MEB MESGEP Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki Becerilerin Geliştirilmesi Projesi METALS METEK Denizcilik Eğitim Öğretimi ve Bağlantılı Öneriler Projesi Mesleki ve Teknik Eğitimin Kalitesinin Geliştirilmesi Projesi KOSGEB 5 NCTS OECD Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı OSB Organize Sanayi Bölgesi ROM San-Tez Rezerv Opsiyonu Mekanizması Sanayi Tezleri SEGBİS Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi STA TANAP Serbest Ticaret Anlaşmaları Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı TAREKS Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi TBMM TCDD Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. TEYDEB Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı TL Türk Lirası TPAO TPE Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Türk Patent Enstitüsü TTGV TTO Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Teknoloji Transfer Ofisi TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜFE Tüketici Fiyatları Endeksi TÜİK TÜPRAŞ Türkiye İstatistik Kurumu Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş TYDTA Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı TZE UDY Tam Zamanlı Eşdeğer Uluslararası Doğrudan Yatırım UMEM UNCTAD Uzmanlaşmış Meslek Edindirme Merkezleri Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı UNDP-GEF Binalarda Enerji Verimliliğinin Arttırılması Projesi UYAP WEST Ulusal Yargı Ağı Projesi Otelcilik ve Turizm İşletmelerinde Uygulamalı Eğitim Projesi WIPO Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Kuruluşu YDK Türkiye Yatırım Danışma Konseyi YHT Yüksek Hızlı Tren YİD Yap-İşlet-Devret YOİKK Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu YP Yabancı Para 6 ÖNSÖZ Başkanlığı Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapılan Türkiye Yatırım Danışma Konseyi tarafından bir önceki toplantıda ortaya konan tavsiye kararlarına ilişkin gelişmeleri içeren “Türkiye Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu”nun yedincisini sunmaktan büyük onur duymaktayım. İlgili kurum ve kuruluşların sağladığı bilgiler doğrultusunda hazırlanan bu rapor, yatırımcı dostu bir yaklaşımla sürdürülen çalışmaların takibinde ve bu çalışmalara yön verilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına uluslararası bir bakış açısı kazandırmak amacıyla 2004 yılında oluşturulan Yatırım Danışma Konseyinin 11 Mayıs 2012 tarihinde gerçekleştirilen yedinci toplantısında, konsey üyeleri küresel ekonomideki dalgalanmalara rağmen Türkiye’nin rekabetçi konumunu korumak için attığı adımları takdirle karşıladıklarını ifade etmişlerdir. Nitekim Türkiye, küresel ekonomide yaşanan olumsuzluklara rağmen güçlü iç pazarı ve genç nüfusu ile uygulamakta olduğu özel sektör odaklı politikalar sonucunda, 2003-2012 yılları arasında büyümesini ortalama %5,1 oranında gerçekleştirerek istikrarlı bir yapısını korumuştur. 2012 yılında gerçekleştirilen 152,5 milyar ABD Doları tutarındaki ihracatı ile Türkiye, dış ticaret hacmini 2012 yılı sonu itibarıyla 389 milyar ABD Doları seviyesine taşımıştır. Dünya ticaretinden aldığı payı artıran Türkiye, 2012 yılındaki performansı ile Cumhuriyet tarihinin rekorunu kırmıştır. Bu ihracat artışında hem pazar hem de ürün çeşitlendirilmesi önemli rol oynamıştır. 2002 yılı sonuna kadar Türkiye’ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı yaklaşık 15 milyar ABD Doları düzeyindeyken, bu rakam 2013 yılı Temmuz ayı sonu itibarıyla yaklaşık 130 milyar ABD Dolarına yükselmiştir. Diğer bir ifadeyle; Türkiye, geçmiş 80 yılda ülkemize gelen yatırımların yaklaşık sekiz buçuk katını son on yılda çekmeyi başarmıştır. Öte yandan, Cumhuriyetimizin 100. yılını kutlayacağımız 2023 yılında, daha büyük, daha güçlü bir Türkiye hedeflemekteyiz. Türkiye’nin 2023 yılında dünyanın en büyük 10 ekonomisi içerisinde yer almasını, 500 milyar ABD Doları mal ve 150 milyar ABD Doları hizmet ihracatına erişmeyi planlamaktayız. Bu kapsamda, 2023 yılı hedeflerine ulaşılabilmesi ve iş ortamının daha rekabetçi bir yapıya kavuşturulabilmesi amacıyla çalışmalarımıza kesintisiz bir şekilde ve kararlılıkla devam etmekteyiz. 7 Özellikle son yıllarda yatırım ortamının iyileştirilmesi alanında Türkiye’nin sergilediği başarılı performansta, 2012 yılında yenilenen yapısı ile daha somut ve sonuç odaklı bir yapıya kavuşan Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) platformunun çalışmalarının katkısı büyüktür. YOİKK platformu küresel ölçekte kamu-özel sektör diyaloğunun başarılı örnekleri arasında yer almaktadır. Diğer taraftan, tüm yatırımcılara Cumhuriyet tarihimizin en avantajlı yatırım teşvik unsurlarını sunan Yeni Teşvik Sistemi, bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmayı amaçlamaktadır. Yeni Teşvik Sisteminin uygulamada olduğu 20 Haziran 2012- 20 Haziran 2013 tarihleri arasında düzenlenen yatırım teşvik belge sayısı %22, öngörülen sabit yatırım tutarı %62i öngörülen istihdam ise %59 oranında artmıştır. Tüm bu çalışmalar neticesinde, Türkiye’deki ekonomik gelişmeleri yakından takip eden uluslararası yatırımcılar da Türkiye’nin küresel ekonomide ve küresel ticarette belirleyici bir rol oynadığının bilincinde olarak yatırım kararlarını vermektedirler. Uluslararası şirketler, Türkiye’yi artık sadece yatırım yapılacak ülke olarak değil, coğrafi konumu,, nitelikli insan kaynağı ve sahip olduğu gelişmiş altyapısı gibi avantajları dolayısıyla bölgesel bir yönetim merkezi olarak da değerlendirmektedirler. Türkiye dinamik ekonomik yapısı, iş fırsatları ve özellikle de genç ve teknolojiye yatkın nüfusu ile bu anlamda büyük bir potansiyele sahip olduğunu kanıtlamıştır. Bu raporda da belirtildiği üzere Türkiye Yatırım Danışma Konseyi’nin 2012 yılında yapılan toplantısından bu yana, konsey üyelerinin tavsiyelerde bulundukları hususlarda da önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Söz konusu ilerlemelerle ilgili detaylı bilgiler içeren bu kapsamlı raporu, konsey üyeleri ve kamuoyu ile paylaşmaktan büyük memnuniyet duymaktayım. Zafer ÇAĞLAYAN Ekonomi Bakanı 8 GİRİŞ Ülkemizde yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmaları kapsamında, Türkiye'nin uluslararası alanda yatırım yeri olarak imajının güçlendirilmesi ve yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına uluslararası bir bakış açısı kazandırılması amacıyla oluşturulan Türkiye Yatırım Danışma Konseyi’nin (YDK) yedinci toplantısı, Başbakan Sn. Recep Tayyip Erdoğan’ın başkanlığında 11 Mayıs 2012 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantıda, dünyanın önde gelen şirketleri ile Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankasının üst düzey yöneticileri, Türk özel sektörünü temsil eden dört sivil toplum kuruluşunun başkanları, yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu olan kabine üyeleri ile ilgili bürokratlar bir araya gelmiş ve bir önceki yapılan toplantıdan bu yana sağlanan gelişmeleri değerlendirmişlerdir. Toplantı sonrasında kamuoyuyla da paylaşılan sonuç bildirisinde Konsey üyeleri, Türkiye’nin yatırım yeri olarak cazibesini artıracak önlemler konusundaki önerilerini, dokuz ana başlık altında toplamışlardır: Temel Ekonomik Göstergeler İşgücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi Yasal Çerçevenin ve Yargı Sisteminin İyileştirilmesi Enerji Fiziki Altyapı Yenilik Yatırım Arazisine Erişim İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi Konsey tavsiye kararlarında vurgulanan hususlar, yatırım ortamı ile ilgili görev ve sorumluluğu bulunan kamu kurum ve kuruluşların gündemlerinde her zaman olduğu gibi öncelikli olarak yer almakta olup, YOİKK Teknik Komite Eylem Planlarının oluşturulması sürecinde de dikkate alınmaktadır. Bir önceki yıl yapılan toplantıdan bu yana ülkemiz yatırım ortamına ilişkin hususlarda Konsey kararları doğrultusunda sağlanan gelişmeler hakkında yaklaşık 50 kurum ve kuruluştan derlenen bilgilerle oluşturulan 2013 yılı Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu, Konsey üyelerinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. 9 YÖNETİCİ ÖZETİ I. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER 2012 yılında ise %2,2 büyüyen Türkiye ekonomisi, 2013 yılının ilk çeyreğinde %2.9, ikinci çeyreğinde %4.4 oranında büyümeyi başarmış ve üst üste 15 çeyrek büyüyerek istikrarlı bir performans sergilemiştir. 2013 yılı Haziran döneminde Türkiye genelinde işsizlik oranı geçtiğimiz yıl aynı döneme göre 0,8 puanlık artış ile %8,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşgücüne katılma oranı ise, 2013 yılı Haziran döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,1 puan artarak %51.9 olarak gerçekleşmiştir. İhracat, 2012 yılında %13 oranında artarak 152,5 milyar ABD Doları düzeyine, 2013 yılı Ocak-Temmuz döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,3 oranında artış göstererek 88,3 milyar ABD Doları seviyesinde yükselmiştir. Türkiye’nin temel ihracat pazarı olan Avrupa Birliği (AB) bölgesine yönelik ihracatı, 2007 yılında toplam ihracatın %56’sını oluşturmaktayken, bu oran 2011 yılında %46’ya, 2012 yılında ise %39’a gerilemiştir. 2013 yılının ilk yedi ayında ise ihracatımızın %40,8’sı AB bölgesine gerçekleştirilmiştir. Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ile ticaret hacmini genişleten Türkiye; 2007 yılında toplam ihracatın %14’ünü bölge ülkelerine yaparken, 2012 yılında bu oranı %28 seviyesine yükselmiştir. 2013 yılının ilk yedi ayında söz konusu bölgeye yapılan ihracat, geçen yıla göre biraz azalmış ve toplam ihracatımızın %23.9’u olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında 12,6 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşen Türkiye’ye yönelik uluslararası doğrudan yatırım girişi 2013 yılı Temmuz ayı itibarıyla ise 6,8 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. 2013 yılının ilk yedi ayında gerçekleşen yatırım girişlerinin yaklaşık %62,5’i AB ülkeleri kaynaklı olurken, Asya ülkelerinin payı %28,8 seviyesindedir. 14 Mayıs 2013 tarihinde yapılan 281.054.809 SDR’lik son anapara geri ödemesi ile birlikte Türkiye’nin IMF’ye Stand-By düzenlemelerinden kaynaklanan borç yükümlülüğü sona ermiştir. 2011 yılında %10,45 seviyesinde olan enflasyon oranı, 2012 yılında 4,3 puan gerileyerek %6,16 oranında gerçekleşmiştir. 2013 yılı Ağustos ayı itibarıyla tüketici enflasyonu bir önceki aya göre %0,1 oranında gerileyerek %8,17 oranında gerçekleşmiştir. Enflasyonun 10 beklenenden yüksek seyretmesinde esas olarak işlenmemiş gıda fiyatlarındaki gelişmeler belirleyici olmuştur. AB tanımlı genel yönetim nominal borç stokunun Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH)’ya oranı 2009 yılında %46,1 seviyesinde iken, bu oran 2012 yılı sonu itibarıyla %36,2’ye gerilemiştir. 2012 yılı merkezi yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranı %2,1 olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılı sonunda ise merkezi yönetim bütçe açığının %1,8’e seviyesine düşürülmesi hedeflenmektedir. Bankacılık sektörünün toplam aktifleri Haziran 2013 itibarıyla son bir yılda %19,9 oranında artış göstererek 1,528 trilyon Türk Lirasına ulaşmıştır. Mali piyasalar içinde önemli bir rol oynayan Türk sigortacılık ve özel emeklilik sektöründe 2012 yılı Aralık sonu itibarıyla 58 sigorta ve emeklilik şirketi, 1 reasürans şirketi bulunmaktadır. Sigorta ve Emeklilik Şirketlerinde çalışan toplam personel sayısı 2012 yıl sonu itibarıyla 17.304’tür. II. İŞGÜCÜ PİYASASI ve EĞİTİM SİSTEMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ Ulusal İstihdam Stratejisi (2013-2023) ve Eylem Planı (2013-2015) ile; Türkiye’nin işgücü piyasasındaki yapısal sorunların çözümlemek üzere büyüme ve istihdam kapasitesi yüksek yedi sektöre ilişkin toplam 41 hedef, 57 politika ve 204 tedbir belirlenmiştir. 2012-2013 eğitim öğretim yılı itibarıyla meslek yüksekokullarına kayıtlı öğrenci sayısı 777.741 iken ön lisans açık öğretim programlarına kayıtlı öğrenci sayısı ise 749.965’tir. 2012 yılında işgücü piyasasının ihtiyaçlarını gözönüne alarak meslek standartlarını geliştirmek üzere verilen Mesleki Yeterlilik Belgesi sayısı 4.624 olup, 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla bu sayı 6.089’a ulaşmıştır. 11 III. YASAL ÇERÇEVENİN ve YARGI SİSTEMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ Yasal çerçevenin ve yargı sisteminin iyileştirilmesi kapsamında Türk Ticaret Kanunu, Borçlar Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu gibi temel kanunlarda köklü değişiklikler yapılmıştır. 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunuyla, AB Müktesebatıyla tam bir uyum gerçekleştirilmiş, tek ortaklı anonim ve limited şirket kurulabilmesi ile anonim şirket yönetim kurulunun tek üyeden oluşmasına ve elektronik ortamda çeşitli işlemler yapılmasına olanak sağlanarak kolay karar alma mekanizmalarının oluşturulmasına imkan sağlanmıştır. 818 sayılı Borçlar Kanununun yerini almak üzere, ilgili mevzuat ve kaynak kanunlarda gerçekleşen değişikliklerle paralellik sağlayan, dili sadeleştirilen ve uygulamada karşılaşılan sorunların giderilmesine yönelik hükümler içeren yeni bir Borçlar Kanunu 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe konulmuştur. Mahkemelerde ihtisaslaşmanın sağlanması amacıyla 6460 sayılı Kanunla gerçekleştirilen değişiklikler sonucunda, iş durumunun gerekli kıldığı hallerde hukuk mahkemelerinin birden fazla dairesinin olduğu adliyelerde, gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak daireler arasındaki iş dağılımı, herhangi bir kanun değişikliğine gerek kalmaksızın Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) tarafından belirlenebilecektir. IV. ENERJİ Elektrik sektörünün daha liberal ve rekabetçi bir yapıya kavuşmasını teminen 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 30 Mart 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun kapsamında, Enerji Piyasaları Anonim Şirketi (EPİAŞ)’nin kurulması, yerli kömür ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimine teşvik sağlanması, mevcut teşviklerin sürelerinin uzatılması ve yenilenebilir kaynaklarımızın daha verimli kullanılması amacıyla bazı tesislerin de lisanssız elektrik üretimi kapsamına alınması gibi hususlar düzenlenmektedir. Türkiye'nin elektrik arzı 2012 yılında yaklaşık 239 milyar kWh, 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla yaklaşık 116 milyar kWh, elektrik tüketimi ise 2012 yılında 241 milyar kWh, 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla ise 119 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı sonu itibarıyla 58 doğalgaz dağıtım bölgesinin ihalesi tamamlanmış, 65 adet doğalgaz dağıtım lisansı verilmiştir. 12 2013 yılı ilk altı ayı içerisinde sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) piyasasında toplam 167 adet lisans verilmiştir. Böylece, piyasada yürürlükte olan toplam lisans sayısı 10.285’e ulaşmıştır. Petrol piyasasında 2012 yılında 1.436 bayilik, 17 adet dağıtıcı lisansı, 12 adet depolama lisansı, 10 adet ihrakiye teslimi lisansı, 1 adet iletim lisansı, 27 adet madeni yağ lisansı, 10 adet serbest kullanıcı lisansı, 31 adet taşıma lisansı (deniz yolu) ve 1 adet işletme lisansı verilmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin verilere bakıldığında, 2012 yılında toplam elektrik üretiminin 239.101 GWh olup, bunun 90.847 GWh’lık kısmı kamu, geri kalan 148.254 GWh’lık kısmı ise özel sektör santralleri tarafından üretildiği görülmektedir. V. FİZİKİ ALTYAPI 2003 yılı sonu itibarıyla 63.143 km olan Karayolları Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğundaki toplam karayolu ağı uzunluğu 2013 yılı Nisan ayı itibarıyla 65.499 km’ye ulaşmıştır. Toplam karayolu ağının %3’ü (2.244 km) otoyol, %48’i (31.375 km) devlet yolu, %49’u (31.880 km) ise il yoludur. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), 2012 yılı sonu itibarıyla 11.120 km konvansiyonel, 888 km yüksek hızlı demiryolu olmak üzere toplam 12.008 km demiryolu ağına sahiptir. Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) tarafından işletilen havalimanı sayısı, DHMİ denetimli özel şirket tarafından işletilen 3 adet havalimanı ile birlikte toplam 50’dir. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü tarafından işletilen Eskişehir Anadolu Üniversitesi Havalimanı ve özel sektör tarafından işletilen İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı ile birlikte, 52 havalimanı sivil havacılık trafiğine açıktır. 2012 yılı sonu itibarıyla elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren işletmecilerin net satış gelirleri toplamı 30,88 milyar TL’ye ulaşmıştır. Toplam gelirlerdeki payını sürekli artıran mobil işletmecilerin pazar payı 2012 yılında %55 seviyesine ulaşırken sabit telefon yatırımlarının payı %23’e kadar gerilemiştir. 2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de yaklaşık 20,1 milyon internet abonesi bulunmaktadır. 2012 yılında bir önceki yıla göre toplam internet abone sayısında %42 oranında artış gerçekleşmiştir. 13 VI. YENİLİK Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından gerçekleştirilen 2011 yılı Araştırma Geliştirme (Ar-Ge) anketi sonuçlarına göre, 2011 yılında Türkiye’de Ar-Ge harcamaları, 2000 yılına kıyasla üç kata yakın bir artışla yaklaşık 12 milyar TL’ye ulaşmıştır. Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki oranı ise 2000 yılındaki %0,48 değerine kıyasla yaklaşık iki kat artış göstererek 2011 yılında %0,86 değerine ulaşmıştır. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından sağlanan destek programlarının yanı sıra, Maliye Bakanlığı’nca çeşitli vergisel destekler ve Ekonomi Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ile Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından da Ar-Ge faaliyetlerine yönelik çeşitli destekler sunulmaktadır. VII. YATIRIM ARAZİSİNE ERİŞİM Yatırımcılara Hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazlar ile devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler üzerinde irtifak hakkı tesis edilebilmekte olup bu kapsamda 113 ön izin, 23 irtifak hakkı tesisi sağlanmıştır. İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek ve doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak amacıyla kurulan serbest bölgelerde kullanıcıların ihtiyaç duyduğu altyapı ve üstyapı yatırımları Serbest Bölge Kurucu ve İşletici şirketlerince gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de halihazırda faal bulunan 19 serbest bölge faaliyet göstermektedir. Büyük ölçekli yatırımlara gerekli niteliklere haiz arsa sunulması amacıyla oluşturulan endüstri bölgeleri arasında yer alan Ceyhan ve Karapınar Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi, Filyos Endüstri Bölgesinde altyapı çalışmaları sürdürülmektedir. Yatırımcılara kullanıma hazır altyapı imkânları ve sosyal tesisler sunan organize sanayi bölgelerinin sayısı 266’a, teknoloji geliştirme bölgelerinin sayısı ise 39’a ulaşmıştır. VIII. İŞ ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK DİĞER ÖNERİLER Gümrük beyannamesinde yer alan bilgilerinin gümrük müşavirleri, ithalat-ihracat şirketleri ve taşıyıcı firmalar tarafından elektronik ortamda transferini sağlayan 14 Elektronik Veri Değişimi (EVD) sistemi aracılığıyla onaylanan beyanname oranı, 2006 yılından bu yana artış göstermiş ve 2012 yılında bu oran %94 olarak gerçekleşmiştir. Yabancı çalışma izinlerinde işlemlerin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi amacıyla başvurulara ilişkin veri tabanı oluşturulmuş ve işlemlerin sonuçlandırma süresi kısaltılmıştır. Bu çerçevede 2012 yılında verilen yabancı çalışma izni sayısı bir önceki yıla kıyasla %90 oranında artarak 32.285’e ulaşmıştır. IX. TÜRKİYE-BÖLGESEL YÖNETİM MERKEZİ Türkiye, son 10 yıllık dönemde yaşadığı güven ve istikrar ortamı sayesinde Ortadoğu, Avrasya, Afrika bölgesinde uluslararası pek çok şirket tarafından tercih edilen bir merkez konumuna gelmiştir. 3 Temmuz 2012 tarihinde gerçekleştirilen yönetmelik değişikliği ile herhangi bir çokuluslu şirketin, diğer ülkelerdeki birimlerine yönelik olarak; yatırım ve yönetim stratejilerinin oluşturulması, planlama, tanıtım, satış, satış sonrası hizmetler, marka yönetimi, finansal yönetim, teknik destek, Ar-Ge, dış tedarik, yeni geliştirilen ürünlerin test edilmesi, laboratuvar hizmetleri, araştırma ve analiz, çalışanların eğitimi gibi faaliyetlere ilişkin koordinasyon ve yönetim hizmeti sağlanması hususlar bölgesel yönetim merkezi faaliyeti kapsamında sayılmış ve 10 yıl süre ile irtibat bürolarının faydalandıkları destek unsurlarından yararlanmaları sağlanmıştır. 3 Temmuz 2012 tarihinden itibaren başlayan uygulamayla birlikte geçen 14 aylık dönemde, Bölgesel Yönetim Merkezi olarak faaliyet göstermek şartıyla, 15’i ilk izin, 5’i ise süre uzatımı talebine istinaden 20 irtibat bürosuna izin verilmiştir. İstanbul’un öncelikle bölgesel ve nihai olarak küresel bir finans merkezi olması yönünde bir vizyona sahip olan Uluslararası Finans Merkezi projesi kapsamındaki çalışmalar, İstanbul Finans Merkezi (İFM) Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında sürdürülmektedir. Sermaye Piyasası Kanununda, finans piyasasının getirdiği yenilikler, küresel finansal kriz, yeni Türk Ticaret Kanununca getirilen yenilikler ve AB Mevzuatı uyum çalışmaları nedeniyle köklü bir değişikliğe gidilmiş ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, 30 Aralık 2012 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 15 Temel Ekonomik Göstergeler I. YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER I.A. BÜYÜME Küresel ekonomik kriz birçok makroekonomik gösterge üzerinde olduğu gibi büyüme verileri üzerinde de etkisini göstermiştir. 2009 yılında yaşanan daralma sonrasında 2010 yılında dünya ekonomisi toparlanma sürecine girmiş ve %5,1 oranında büyümüştür. Ancak 2011 yılında bu toparlanma süreci sürdürülememiştir. 2011 yılı Ağustos ayından itibaren küresel büyümeye ilişkin endişelerin artmasıyla küresel ölçekte aşağı yönlü riskler artmaya başlamıştır. Böylece ekonomik faaliyetlerin yavaşlaması sonucunda dünya ekonomisi 2011 yılında %3,9 ve 2012 yılında ise %3,1 oranında büyümüştür. 2013 yılında ise dünya ekonomisinin %3,1 oranında büyümesi beklenmektedir1. Özellikle, Avro Bölgesi’nde yaşanan mali çalkantılar ve kaybolan güven ortamı, gelişmiş ülkelerde büyüme performansının beklenenden daha düşük seyretmesine neden olmuştur. Bu durum gelişmekte olan ve yükselen ekonomilerin büyümelerine olumsuz yönde yansımıştır. 2012 yılında %1,2 oranında büyüyen gelişmiş ekonomilerin 2013 yılında %1,2 oranında büyüyeceği tahmin edilmektedir. 2012 yılında %4,9 büyüyen, yükselen ve gelişmekte olan ekonomilerin ise 2013 yılında %5,0 oranında büyümesi beklenmektedir2. 2011 yılında dünya ekonomilerinde yaşanan olumsuzluklara rağmen Türkiye %8,8 oranında büyümüştür. 2012 yılında ise %2,2 büyüyen Türkiye ekonomisi, 2013 yılının ilk çeyreğinde %2,9, ikinci çeyreğinde ise %4,4 oranında büyümeyi başarmış ve üst üste 15 çeyrek büyüyerek istikrarlı bir performans sergilemiştir. 2012 yılında tarım sektöründe %3,5, hizmetler sektöründe ise %2,6 oranında katma değer artışı sağlanmıştır. 1 2 IMF verilerine göre. IMF verilerine göre. Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 1: Sektörlerin GSYH İçindeki Payları Sabit Fiyatlarla, % Değişim 2011 2012 2013 Yıllık I II III IV I II III IV I II 2010 2011 2012 2013(1) Tarım 8,6 6,9 5,1 6,0 5,6 3,7 2,1 3,4 4,3 5,5 2,4 6,1 3,5 3,0 Sanayi 15,1 9,1 9,3 6,1 3,2 3,4 1,5 -0,4 1,1 3,1 12,8 9,7 1,9 4,0 Hizmetler 11,2 9,8 10,0 5,4 3,2 2,8 1,4 2,3 4,1 5,4 8,6 9,0 2,4 4,2 GSYH 12,4 9,3 8,7 5,3 3,1 2,8 1,5 1,4 2,9 4,4 9,2 8,8 2,2 4,0 (1) Program Tahmini Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) I.B. İSTİHDAM 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla Türkiye genelinde işsizlik oranı 0,8 puanlık artış ile %8,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. İstihdam edilenlerin sayısı, 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla, bir önceki yılın aynı dönemine göre 742 bin kişi artarak 26 milyon 319 bin kişiye yükselmiştir. İstihdam edilenlerin %24,6’sı tarım, %19,1’i sanayi, %7,4’ü inşaat, %49’u ise hizmetler sektöründe yer almaktadır. Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, 2013 yılı Haziran itibarıyla bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,1 puan artarak %51,9 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 2: Temel İşgücü Göstergeleri Kurumsal olmayan nüfus (Bin Kişi) 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (Bin Kişi) İşgücü (Bin Kişi) İstihdam (Bin Kişi) İşsiz (Bin Kişi) İşgücüne katılma oranı (%) İstihdam oranı (%) İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik Türkiye Geneli 2012 2013 73.561 74.416 Kentsel Yerler 2012 2013 50.376 50.865 (Bin Kişi, %)* Kırsal Kesim 2012 2013 23.186 23.551 54.680 55.566 37.641 38.133 17.039 17.432 27.803 25.577 2.226 50,8 28.844 26.319 2.525 51,9 18.284 16.463 1.821 48,6 19.178 17.148 2.030 50,3 9.519 9.114 405 55,9 9.665 9.171 495 55,4 46,8 8,0 10,2 47,4 8,8 11,0 43,7 10,0 10,3 45,0 10,6 10,9 53,5 4,3 9,8 52,6 5,1 11,4 17 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Türkiye Geneli 2012 2013 oranı (%) Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%) İşgücüne dahil olmayanlar (Bin Kişi) Kentsel Yerler 2012 2013 (Bin Kişi, %)* Kırsal Kesim 2012 2013 15,7 17,1 19,0 19,8 9,5 11,7 26.877 26.722 19.358 18.955 7.520 7.767 (1) 15-24 yaş grubundaki nüfus * Mevsim Etkilerinden Arındırılmamış, Haziran 2012-2013 Not: Rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. Kaynak: TÜİK I.C. PARA POLİTİKASI, ENFLASYON ve DÖVİZ KURU GELİŞMELERİ Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), temel amacı fiyat istikrarı olmakla birlikte, bu amaç ile çelişmemek kaydıyla büyüme ve istihdam politikalarını da desteklemektedir. Bunun yanında, son küresel kriz sonrasında dünya piyasalarındaki gelişmeler fiyat istikrarı kadar finansal istikrarın da önemini ortaya koymuş ve bu çerçevede TCMB, finansal istikrarı da gözeten esnek para politikası uygulamaya başlamıştır. 1. Para Politikası ve Enflasyon 1.a. Yeni Para Politikası Stratejisi Küresel kriz sonrasında TCMB tarafından tasarlanan ve makro finansal riskleri de gözeten yeni para politikası, sermaye akımlarındaki oynaklığın, fiyat istikrarını ve finansal istikrarı bozucu etkilerinin sınırlandırılmasına önem vermektedir. Ayrıca, 2012 yılında söz konusu politika çerçevesi yeni politika araçlarıyla zenginleştirilmiştir. Bu doğrultuda, para politikası uygulamaları çerçevesinde, faiz koridoru, etkin likidite yönetimi, zorunlu karşılıklar ve Rezerv Opsiyonu Mekanizması (ROM) gibi politika araçları aktif olarak kullanılmaktadır. Yeni Para Politikası: Uygulama ve Sonuçlar TCMB, 2012 yılının ilk çeyreğinde küresel risk algılamalarındaki olumlu seyre karşın maliyet unsurlarındaki yukarı yönlü riskler nedeniyle temkinli bir para politikası izlemiştir. Küresel ölçekte parasal genişlemeye ilişkin alınan kararlar göz önünde bulundurularak 2012 yılı Şubat ayında faiz koridorunun üst sınırı 100 baz puan düşürülmüştür. 18 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 1: Para Politikası Araçlarının Seyri Gecelik Borç Alma -Verme Faiz Koridoru TCMB Ortalama Fonlama Faizi BIST Gecelik Repo Faizleri (10 günlük HO) Politika Faizi Kaynak: BORSA İstanbul (BİST), TCMB TCMB, 2012 yılı Nisan-Mayıs döneminde enflasyondaki geçici artışların enflasyon görünümünü bozmasını engellemek amacıyla ek sıkılaştırma politikaları uygulamıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde gecelik borç verme faiz oranı, Eylül ayında 150 ve Ekim ayında 50 baz puan indirilerek faiz koridoru daraltılmış, ancak küresel ekonomiye dair belirsizliklerin sürmesi nedeniyle para politikasının esnekliği korunmaya devam edilmiştir. Yılın son çeyreğinde ise Türkiye’ye yönelik risk algılamalarındaki iyileşme sayesinde gecelik borç verme faiz oranı 50 baz puan ve politika faizi ise 25 baz puan düşürülmüştür. 2013 yılında, küresel belirsizliklerin devam etmesinin yarattığı makro finansal riskleri de gözeterek esnek para politikası uygulamalarına devam edilmektedir. 2013 yılı Mayıs ayına kadar kısa vadeli faizlerin düşük seviyelerde tutulması ve buna paralel olarak TCMB fonlama maliyetlerinin düşürülmesi doğrultusunda bir politika izlenmiştir. Bu kapsamda, Ocak ve Şubat aylarında gecelik borç verme ve alma faiz oranları 25’er baz puan indirilmiş ve politika faizi %5,5 düzeyinde sabit tutulmuştur. Mart ayında ise, borçlanma faiz oranı %4,5 düzeyinde sabit tutulmuş; borç verme faiz oranı %8,5’den %7,5’e indirilmiştir. Nisan ayında politika faiz oranı %5,5’den %5’e indirilirken, borçlanma faiz oranı %4,5’ten %4’e; borç verme faiz oranı %7,5’den %7’ye indirilmiştir. Son olarak Mayıs ayında da politika faizi ile gecelik borç verme ve alma faiz oranları 50’şer baz puan indirilirken, yabancı para zorunlu karşılık oranları ve döviz Rezerv Opsiyonu Katsayıları artırılmıştır. 2013 yılı Mayıs ayının sonlarından itibaren küresel para politikalarına dair artan belirsizlikler nedeniyle para politikasında değişikliğe gidilmiştir. Türk Lirasında yaşanan oynaklık ve finansal piyasalardaki dalgalanmalar üzerine TCMB tarafından likidite 19 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU politikası sıkılaştırılmış, ayrıca döviz satım ihalelerine başvurulmuştur. Enflasyonda gözlenen artışın fiyatlama davranışlarında bozulmaya yol açmasını engellemek ve finansal istikrarı desteklemek amacıyla Temmuz ayında faiz koridorunun üst sınırı 75 baz puan artırılmıştır. Ağustos ayında ise faiz koridorunun üst bandı 50 baz puan daha artırılarak %7,75 seviyesine yükseltilmiştir. Grafik 2: Yabancı Para (YP) Zorunlu Karşılık Oranları YP Zorunlu Karşılık Aralığı Ağırlıklı Ortalama YP Zorunlu Karşılıklar Kaynak: TCMB Grafik 3: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları TL Zorunlu Karşılık Aralığı Ağırlıklı Ortalama TL Zorunlu Karşılıklar Kaynak: TCMB 1.b. Enflasyon 2011 yılında %10,45 seviyesinde olan enflasyon 2012 yılında 4,3 puan gerileyerek %6,16 oranında gerçekleşmiştir. 2012 yılında, maliyet ve talep baskılarının hafiflemesi ile temel enflasyon göstergeleri aşağı yönlü bir eğilim sergilemiştir. Öte yandan, enerjideki fiyat ve vergi ayarlamaları enflasyonu olumsuz etkileyen faktörler olmuştur. Sonuç olarak, 2012 yılında tüketici enflasyonu %5 olan hedefin 1,2 puan üzerinde gerçekleşirken belirsizlik aralığının içinde kalmıştır. 20 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 4: Yıllık TÜFE Enflasyon Oranı* 14,00 TÜFE Hedef Belirsizlik Aralığı 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 0913 0313 0912 0312 0911 0311 0910 0310 0909 0309 0908 0308 0907 0,00 0307 2,00 * Yıllık % Değişim, % Puan Kaynak: TÜİK, TCMB 2013 yılı ilk çeyreğinde ise yıllık tüketici enflasyonu bir önceki çeyreğe kıyasla 1,1 puan artarak %7,29 oranına yükselmiştir. Bu gelişmede işlenmemiş gıda fiyatları ile tütün ürünleri fiyat artışları temel belirleyici olmuştur. Son olarak, Nisan ayında tüketici fiyatları %0,42 oranında artarken yıllık enflasyon %6,13’e düşmüştür. Bu düşüşte enerji fiyatlarındaki baz etkisi ile işlenmemiş gıda fiyatlarındaki gelişmeler etkili olmuştur. Temel enflasyon göstergeleri ise ılımlı seyrini korumuştur. 2013 yılı Ağustos ayı itibarıyla tüketici enflasyonu bir önceki aya göre %0,1 oranında gerileyerek %8,17 oranında gerçekleşmiştir. Enflasyonun beklenenden yüksek seyretmesinde esas olarak işlenmemiş gıda fiyatlarındaki gelişmeler belirleyici olmuştur. Öte yandan, döviz kuru gelişmelerinin temel mal grubu fiyatları üzerindeki etkileri ikinci çeyrek sonu itibarıyla henüz gözlenmezken, temel mal grubu fiyatları baz etkisinin de katkısıyla düşüş eğilimini sürdürmüştür. Bununla birlikte enflasyon beklentileri halen 2013 ve 2014 yıl sonları için %5 olarak belirlenen hedefin üzerinde seyretmektedir. Bu çerçevede enflasyonun, 2013 yılı sonunda ortalama %6,2, 2014 yılı sonunda ise ortalama %5 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 21 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2. Döviz Piyasaları 2.a. Döviz Kuru Gelişmeleri TCMB, 2010 yılından itibaren uyguladığı politikalarla, sermaye akımlarının artması sonucu kurlarda belirginleşen oynaklığı sınırlamayı hedeflemiştir. Bu çerçevede, Türk Lirasındaki aşırı değerlenmenin giderilmesi için politika faiz oranları düşürülmüş ve faiz koridoru aşağı yönlü genişletilerek kısa vadeli piyasa faizlerinin oynak seyretmesine izin verilmiştir. Bu kapsamda, 2013 yılı ilk çeyreğinde sermaye akımlarının oynaklığındaki artışa paralel olarak birçok gelişmekte olan ülke para birimi ABD Doları karşısında değer kaybetmiştir. Öte yandan, çeyrek sonunda risk iştahının yeniden toparlanma eğilimine girmesiyle birlikte gelişmekte olan ülke para birimleri yeniden değerlenmiştir. Yılın ilk çeyreğinde Türk Lirası da gelişmekte olan ülke para birimlerine paralel bir eğilim izlemiştir. Grafik 5: TL Ve Gelişmekte Olan Ülke Para Birimlerinin ABD Doları Karşısında Değeri (01.11.2010=1)* *Gelişmekte olan ülkeler arasında Polonya, Brezilya, Şili, Macaristan, Güney Afrika, Endonezya, Kolombiya, Meksika, Çek Cumhuriyeti, Güney Kore, Romanya, Filipinler, Malezya ve Türkiye yer almaktadır. Kaynak: Bloomberg, TCMB 2013 yılı Mayıs ayı sonunda başlayan küresel piyasalardaki belirsizlikler döviz piyasalarında aşırı oynaklığa neden olmuştur. Bu oynaklığın giderilmesi için TCMB tarafından bazı önlemler alınmıştır. Döviz satım ihaleleri, çeyreğin sonunda faiz koridorunun üst bandında yapılan artışlar ve ROM’un otomatik dengeleyici özelliği sayesinde Türk Lirasındaki kur oynaklığının, cari açık veren gelişmekte olan ülke para birimlerine kıyasla hem kısa hem de orta vadelerde düşük seviyelerini korumakta olduğu gözlenmektedir. TCMB tarafından 2013 yılında da döviz kurlarının piyasadaki arz ve talep koşulları tarafından belirlendiği dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına devam edilmektedir. Uygulanan bu rejim çerçevesinde nominal ya da reel herhangi bir kur hedefi olmamakla 22 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU beraber makroekonomik ve finansal istikrara yönelik risklerin sınırlanması amacıyla Türk Lirasının aşırı değerlenmesi veya değer kaybına karşı gerekli önlemler alınmaktadır. 2.b. Döviz Piyasası Göstergeleri TCMB tarafından, 2012 yılında enflasyon hedeflemesinin yanı sıra dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına devam edilmiştir. Bu kapsamda, 2011 yılının ikinci yarısında uluslararası piyasalarda değişen konjonktürün etkisiyle, Para Politikası Kurulu toplantılarında alınan kararlar sonucunda uygulamaya konulan stratejiler çerçevesinde, 5 Ağustos 2011 tarihinde döviz satım ihalelerine başlanmıştır. Bu kapsamda, 25 Ocak 2012 tarihinde sona eren söz konusu ihaleler ile 2011 yılında toplam 11,2 milyar ABD Doları, 2012 yılında ise toplam 1,2 milyar ABD Doları satış işlemi gerçekleştirilmiştir. Uluslararası likidite koşullarında gözlenen olumlu gelişmeler ve döviz piyasalarındaki likidite akışkanlığı dikkate alınarak, 25 Aralık 2012 tarihi itibarıyla Döviz ve Efektif Piyasaları Döviz Depo Piyasasında bankalara tanınan borçlanma limitleri çerçevesinde ABD Doları ve Avro cinsinden TCMB’den alabilecekleri döviz depolarının vadesi bir aydan bir haftaya düşürülmüş, söz konusu piyasada ABD Doları için %4,5 ve Avro için %5,5 olarak belirlenmiş olan borç verme faiz oranları ise her iki para birimi için %10’a yükseltilmiştir. TCMB, 2012 yılında döviz satım ihaleleri ve doğrudan satım müdahaleleri ile piyasaya yaklaşık olarak toplam 2,5 milyar ABD Doları likidite sağlamıştır. 2013 yılı Mayıs ayı sonunda başlayan döviz piyasalarındaki oynaklığın azaltılması amacıyla 11 Haziran 2013 tarihinden itibaren döviz satım ihalelerine başlanmış ve 11 Haziran-21 Ağustos 2013 tarihleri arasında piyasaya yaklaşık 7,6 milyar ABD Doları tutarında likidite sağlanmıştır. 23 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 3: TCMB Tarafından Alım-Satımı Yapılan Döviz Tutarları (milyon ABD Doları) YIL İhaleler Müdahaleler** Toplam Net Döviz Alımları ALIM SATIM ALIM SATIM 2002 795 0 16 12 799 2003 5.652 0 4.229 0 9.881 2004 4.104 0 1.283 9 5.378 2005 7.442 0 14.565 0 22.007 2006 4.296 1.000 5.441 2.105 6.632 2007 9.906 0 0 0 9.906 2008 7.584 100 0 0 7.484 2009 4.314 900 0 0 3.414 2010 14.865 0 0 0 14.865 2011 6.450 11.210 0 2.390 -7.150 1.006 -2.456 2012 1.450 2013* 7.600 TOPLAM 65.409 22.260 -7.600 25.534 5.522 63.161 * 11 Haziran-21Ağustos 2013 itibarıyla. ** Müdahalelerde alımı/satımı yapılan tutarlar müdahalelerin yapıldığı tarihten 15 iş günü sonra yayımlanmaktadır. Kaynak: TCMB I.D. DIŞ TİCARET 2006 yılında 85,5 milyar ABD Doları seviyesinde bulunan ihracat; uygulanan pazar ve ürün çeşitlendirmesine dayalı politikalarla birlikte yıllar içerisinde istikrarlı bir artış grafiği göstermiştir. Bu kapsamda ihracat 2011 yılında, bir önceki yıla göre %18,5 oranında artış göstererek 135 milyar ABD Doları, 2012 yılında ise %13 oranında artarak 153 milyar ABD Doları düzeyine yükselmiştir. 2013 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise ihracat bir önceki yılın aynı dönemine göre %-0,5 oranında düşüş göstererek 99,4 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. İthalatta ise 2012 yılında küresel ve yurt içi piyasalarda yaşanan talep daralması neticesinde gerileme yaşanmıştır. Bu kapsamda, 2011 yılı sonu itibarıyla 240,8 milyar ABD Doları seviyesinde bulunan ithalat, 2012 yılında %1,8 oranında azalarak 237 milyar ABD Doları seviyesine gerilemiştir. 2013 yılı Ocak-Ağustos döneminde ise ithalat bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,3 oranında artış göstererek 167 milyar ABD Doları seviyesine yükselmiştir. 24 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2011 yılında %56 seviyesinde olan ihracatın ithalatı karşılama oranı ihracattaki artış ve ithalattaki azalışa paralel olarak 2012 yılında artarak %64,5 seviyesine yükselmiştir. 2013 yılı ilk sekiz aylık dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı %60 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 4: Yıllara Göre Dış Ticaret (Milyar ABD Doları, %) Yıllar İhracat Değişim(%) 2007 107,3 2008 132,0 2009 102,1 2010 113,9 2011 134,9 2012 152,5 2013* 157,8 2014* 175,4 2015* 195,6 2016* 219,7 2017* 246,6 2018* 277,2 * Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) 25,4 23,1 -22,6 11,5 18,5 13,0 3,5 11,2 11,5 12,3 12,2 12,4 İthalat Değişim(%) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı% 170,1 202,0 140,9 185,5 240,8 236,5 252,3 276,8 303,4 333,8 367,9 404,3 21,8 18,8 -30,2 31,7 29,8 -1,8 6,7 9,7 9,6 10,0 10,2 9,9 63,1 65,4 72,5 61,4 56,0 64,5 62,6 63,4 64,5 65,8 67,0 68,6 Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı Sanayinin ihtiyaç duyduğu girdilere daha etkin ve düşük maliyetli olarak ulaşılması ve ara malı ithalatına olan bağımlılığın azaltılması ile cari açığın sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması amacıyla 23 Mart 2011 tarihinde Girdi Tedarik Stratejisi (GİTES) açıklanmıştır3. GİTES Eylem Planı, 25 Aralık 2012 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir4. İhracatın ve dünya ihracatından Türkiye’nin aldığı payın artırılması ve rekabet gücünü artıracak çözümlerin üretilmesi amacıyla oluşturulan 2023 İhracat Stratejisi ve Eylem Planı 13 Haziran 2012 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 5 Türk Eximbank tarafından 2012 yılında ihracat sektörüne 14,5 milyar ABD Doları tutarında kısa vadeli ihracat nakdi kredi desteği ve 6,9 milyar ABD Doları tutarında sigorta imkanı sağlanarak toplam 21,4 milyar ABD Doları seviyesinde bir destek verilmiştir. 2013 yılının ilk yarısında ise ihracat sektörüne 8,4 milyar ABD Doları Ekonomi Bakanlığı Internet Sitesi, www.ekonomi.gov.tr Girdi Tedarik Stratejisi (GİTES) ile Eylem Planı (2013-2015)’nın Kabulüne Dair Yüksek Planlama Kurulu Kararı (R.G. 25.12.2012/28508). 5 2023 Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı ile İlgili 6 Haziran 2012 tarihli ve 2012/8 sayılıYüksek Planlama Kurulu Kararı (R.G. 13.06.2012/28322). 3 4 25 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU tutarında kısa vadeli ihracat nakdi kredi desteği ve 3,7 milyar ABD Doları tutarında sigorta imkanı sağlanarak toplam 12,1 milyar ABD Doları seviyesinde destek sağlanmıştır. 2012 yılında da ihracatta pazar çeşitlendirmesini sağlamak amacıyla çeşitli politikaların uygulanmasına devam edilmiştir. Bu kapsamda; Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Hindistan, ABD, Polonya, Brezilya, İran, Nijerya, Mısır, Libya, Endonezya, Suudi Arabistan, Irak, Kazakistan, Ukranya, Japonya, Güney Afrika Cumhuriyeti 2012- 2013 dönemi için hedef ülkeler olarak belirlenmiştir. 6 Bu dönemde pazara girişin kolaylaştırılması amacıyla çeşitli ülkeler ile Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) yapılmasına devam edilmiştir. 30 Haziran 2013 itibarıyla, Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA), İsrail, Makedonya, Hırvatistan7, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye8, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Lübnan, Morityus ve Güney Kore ile 19 STA imzalanmıştır. Söz konusu STA’lardan Lübnan dışındaki 18 ülke ile imzalanan STA’lar hâlihazırda yürürlükte olup, Lübnan STA’sı ise Lübnan tarafının iç onay sürecini tamamlamasını müteakip yürürlüğe girecektir. Öte yandan, üçüncü ülkelerle STA akdedilmesine yönelik çabalar sürdürülmektedir. Bu çerçevede, 14 ülke ve ülke grubu ile halihazırda STA müzakereleri devam etmekte olup, 13 ülke ve ülke grubu nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur. Türkiye’nin temel ihracat pazarı olan AB bölgesine yönelik ihracatı, 2007 yılında toplam ihracatın %56’sını oluşturmaktayken, bu oran 2011 yılında %46’ya, 2012 yılında ise %39’a gerilemiştir. 2013 yılının ilk sekiz ayında ise ihracatımızın %40,9’i AB bölgesine yapılmıştır. Bu doğrultuda, Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ile ticaret hacmini genişleten Türkiye; 2007 yılında toplam ihracatın %14’ünü bölge ülkelerine yaparken, 2011 yılında bu oran %21, 2012 yılında ise %28 seviyesine yükselmiştir. 2013 yılının ilk sekiz ayında söz konusu bölgeye yapılan ihracat, geçen yılın ortalamasına göre bir miktar düşerek toplam ihracatımızın %23,6’ü olarak gerçekleşmiştir. 6 Türkmenistan, Azerbaycan, Meksika, Peru, Şili, Güney Kore, Malezya, Vietnam, Kenya, Gana, Tanzanya, Birleşik Arap Emirlikleri, Almanya, Romanya, Slovakya, İsveç, Norveç, Angola, Etiyopya, Singapur, Kuveyt, Arjantin, Kolombiya, Cezayir, Kanada, Ürdün ve Katar “27 Öncelikli Ülke” olarak tespit edilmiştir. 7 Hırvatistan’ın 1 Temmuz 2013 itibarıyla AB üyesi olması nedeniyle Hırvatistan ile olan STA sona ermiştir. 8 Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması, 6 Aralık 2011 tarihinde askıya alınmıştır. 26 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 5: İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı % Ülke Grubu 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013* 56,6 48,3 46,2 46,5 46,4 39,0 40,9 Kuzey Afrika 3,8 4,4 7,3 6,2 5,0 6,2 7,0 Diğer Afrika 1,8 2,4 2,7 2,0 2,7 2,6 2,8 Kuzey Amerika 4,2 3,6 3,5 3,7 4,0 4,4 4,5 Güney Amerika 0,5 0,7 0,7 1,1 1,4 1,4 1,5 14,1 19,3 18,8 20,5 20,7 27,8 23,6 AB-28 Yakın ve Orta Doğu *Ocak-Ağustos dönemi verileri Kaynak: TÜİK Türkiye, komşu ve çevre ülkelerle9 olan dış ticaret ilişkilerinde de son yıllarda önemli mesafeler kat etmiştir. Bu kapsamda, 2002 yılında komşu ve çevre ülkelere olan ihracat 9,3 milyar ABD Doları seviyesinde iken, bu değer 2011 yılında 57,2 milyar ABD Doları, 2012 yılında ise 75,3 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. 2013 ilk sekiz ayında ise komşu ve çevre ülkelere olan ihracatımız 48,9 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Benzer şekilde, Türkiye’nin söz konusu ülkelerden 2002 yılında 12,8 milyar ABD Dolarlık ithalat gerçekleştirmişken, bu değer 2011 yılında 78,3 milyar ABD Doları, 2012 yılında ise 84 milyar ABD Doları düzeyine yükselmiştir. 2013 yılının ilk sekiz ayında ise komşu ve çevre ülkelerden yapılan ithalat 57,4 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2012 yılında, Orta Doğu ülkelerine olan ihracatın geçen yılın aynı dönemine göre %55,8’lik artışla 38,6 milyar ABD Doları; Balkan ülkelerine10 olan ihracatın %7,1’lik düşüşle 8 milyar ABD Doları ve Orta Asya ve Kafkas ülkelerine olan ihracatın %16,3’lük artışla 7,3 milyar ABD Doları tutarına ulaştığı görülmektedir. 2013 yılının ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre, Orta Doğu ülkelerine gerçekleştirilen ihracat %22 azalış ile 20,8 milyar ABD Dolarına gerilemiş; Orta Asya ve Kafkas ülkelerine yapılan ihracat %15,9 artış ile 5,4 milyar ABD Dolarına ve Balkan ülkelerine yapılan ihracat %10,3 artış ile 5,6 milyar ABD Dolarına yükselmiştir. Bununla birlikte, Türkiye’nin 2012 yılında Orta Doğu ülkelerinden yaptığı ithalat 26,6 milyar ABD Doları, Balkan ülkelerinden yaptığı ithalat 10,7 milyar ABD Doları ve Orta Asya ve Kafkas ülkelerinden yapılan ithalat ise 6,7 milyar ABD Doları seviyesinde Komşu ve Çevre Ülkeler: Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan-Nahcivan, Bahreyn, Bangladeş, Beyaz Rusya, Birleşik Arap Emirlikleri, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Cezayir, Cibuti, Eritre, Etiyopya, Fas, Filistin, Gürcistan, Hırvatistan, Irak, İran, İsrail, Karadağ, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Kuveyt, KKTC, Libya, Lübnan, Macaristan, Makedonya, Mısır, Moğolistan, Moldova, Özbekistan, Pakistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya, Somali, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Tunus, Türkmenistan, Ukrayna, Umman, Ürdün, Yemen ve Yunanistan. 10 Arnavutluk, Bulgaristan, Bosna-Hersek, Yunanistan, Romanya, Moldova, Slovenya, Hırvatistan, Kosova, Makedonya, Karadağ, Sırbistan. 9 27 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU gerçekleşmiştir. 2013 yılının ilk sekiz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre, Orta Doğu ülkelerinden yapılan ithalat %7,5 artış ile 19,6 milyar ABD Dolarına, Orta Asya ve Kafkas ülkelerinden yapılan ithalat %3,3 artış ile 4,5 milyar ABD Dolarına ve Balkan ülkelerinden yapılan ithalat %17,9 artış ile 8 milyar ABD Dolarına yükselmiştir. I.E. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 1.a. Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ve Cari İşlemler Dengesi Türkiye uyguladığı istikrarlı ekonomi politikaları, sahip olduğu dinamik pazarı ve yatırımcı dostu iklimi gibi faktörler neticesinde 2007 yılında tarihinin en yüksek tutarı olan 22 milyar ABD Doları seviyesinde uluslararası doğrudan yatırım (UDY) çekmiştir. Dünya genelinde yaşanan ekonomik krizle birlikte küresel UDY akımlarında ciddi bir daralma yaşanmıştır. Söz konusu daralmaya paralel olarak Türkiye’ye yönelik UDY akımlarında da bir gerileme gözlemlenmiştir. Bu kapsamda Türkiye’ye yönelik UDY girişi, 2012 yılında 12,6 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2013 yılı Temmuz ayı itibarıyla ise UDY girişi 6,8 milyar ABD Doları seviyesinde bulunmaktadır. 2013 yılının ilk yedi ayında gerçekleşen sermaye girişlerinin yaklaşık %62,5’i AB ülkeleri kaynaklı olurken, Asya ülkelerinin payı %28,8 seviyesindedir. AB ülkeleri arasında ilk üç sırayı Almanya (1.206 milyon ABD Doları), Avusturya (635 milyon ABD Doları) ve Hollanda (587 milyon ABD Doları) alırken, Asya ülkeleri arasında ise ilk üç sırayı Katar (432 milyon ABD Doları), Lübnan (343 milyon ABD Doları) ve Japonya (314 milyon ABD Doları) almıştır. 2013 yılı Ocak-Temmuz döneminde 5.579 milyon ABD Doları olan UDY girişinin 2.872 milyon ABD Doları mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründen, 995 milyon ABD Doları imalat sanayii sektöründen ve 822 milyon ABD Doları elektrik, gaz ve su sektöründen kaynaklanmıştır. Türkiye’nin yurt dışında gerçekleştirdiği doğrudan yatırımlarda da son yıllarda büyük bir artış gözlemlenmektedir. 2011 yılında 2,3 milyar ABD Doları seviyesinde bulunan yurt dışında doğrudan yatırımlar, 2012 yılında %73 oranında artış göstererek 4,1 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. 28 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 6: Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 25,0 22,0 20,2 Milyar ABD Doları 20,0 19,8 16,0 15,0 12,5 10,0 10,0 8,7 9,0 8,9 6,8 5,0 1,1 1,7 2,8 0,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012* 2013* *Ocak-Temmuz Kaynak: TCMB 2010 yılında 45,4 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşen cari işlemler açığı, 2011 yılında 75,1 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Alınan tedbirler neticesinde yavaşlayan iç talep, 2012 yılında ithalatın hız kesmesine neden olmuş ve net ihracattaki artışın da etkisiyle cari işlemler açığı 47,8 milyar ABD Dolarına gerilemiştir. 2013 yılı Ocak-Temmuz döneminde 42,1 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşen cari işlemler açığının 2013 yılı sonu itibarıyla 55,3 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmesi öngörülmektedir. 2011 yılında UDY’nin cari açığı karşılama oranı %21 iken, 2012 yılında bu oran %26 seviyesine yükselmiştir. 29 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 6: Cari İşlemler Dengesi Cari İşlemler Dengesi Dış Ticaret Dengesi İhracat (FOB) İhracat (FOB) Bavul Ticareti ve Uyarlama İthalat İthalat (CIF) Navlun ve Sigorta ve Uygulama Hizmetler Dengesi Gelir Gider Turizm Gelir Gider Gelir Dengesi Gelir Gider Yatırım Geliri Dengesi Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Faiz Geliri Faiz Gideri Uzun Vade Cari Transferler * Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) 2010 -45,4 -56,4 117,9 113,9 4,0 -173,9 -185,5 11,6 16,7 36,3 -19,6 17,4 22,6 -5,2 -7,2 4,5 -11,7 -7,1 -2,2 -0,5 -4,4 1,1 -5,5 -5,2 1,5 2011 -75,1 -89,1 140,7 134,9 5,8 -224,9 -240,8 16,0 20,1 40,7 -20,5 20,2 25,1 -4,9 -7,8 4,0 -11,8 -7,7 -2,7 -0,9 -4,1 1,2 -5,3 -4,5 1,8 (Milyar ABD Doları) 2012 2013* -47,8 -55,3 -65,3 -75,3 148,4 161,5 152,5 157,8 -4,0 3,7 -219,3 -232,3 -236,5 -252,3 17,2 19,9 22,9 25,2 43,5 47,2 -20,5 22,0 21,6 23,5 25,7 28,0 -4,1 -4,5 -6,7 -6,6 5,0 5,5 -11,7 -12,1 -6,5 -6,5 -2,1 -2,1 -0,6 -0,7 -3,8 -3,7 2,1 2,1 -5,8 -5,8 -4,6 -4,3 1,4 1,4 Kaynak: TCMB, Kalkınma Bakanlığı 1.b. Yatırım Teşvikleri Türkiye ekonomisinin son dönemde göstermiş olduğu yüksek performansın kalıcı hale getirilmesi amacıyla yatırımların artırılması büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda oluşturulan yeni teşvik sistemi, yatırım, üretim, istihdam ve ihracat politikaları arasında bütünlüğün oluşturulması, Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu hammadde ve ara maddelerin üretilmesi ve emek-yoğun teknolojiden bilgi-yoğun teknolojiye doğru geçişin sağlanması amaçlanmaktadır. 15 Haziran 2012 tarihli ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi kapsamında genel, bölgesel, büyük ölçekli yatırımlar ile stratejik yatırımların teşvikinden oluşan dört ana uygulama altında yatırımcılara; Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primi işçi ve işveren hissesi desteği, faiz desteği, yatırım yeri tahsisi, gelir vergisi stopajı desteği ve KDV iadesi desteklerinin tamamından ya da bir bölümünden yararlanma imkanı getirilmektedir. 30 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 yılında 4.330 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiş olup, söz konusu belgelerde öngörülen sabit yatırım tutarı 57,7 milyar TL, öngörülen istihdam 146.887 kişidir. Teşvik belgelerinin 4.094 adedi yerli, 236 adedi uluslararası sermayeli şirketler için düzenlenirken, sabit yatırımın 7 milyar TL’sinin uluslararası sermayeli, 50,7 milyar TL’sinin ise yerli sermayeli şirketler tarafından yapılması öngörülmektedir. 2011 yılında ise 126.518 kişilik istihdam öngören 54,3 milyar TL tutarında 4.429 adet belge düzenlenmiştir. 2012 yılında düzenlenen teşvik belgelerinde adet bazında bir önceki yıla göre %2’lik bir azalış gözlemlenirken sabit yatırım tutarında %6’lık ve istihdam bazında %16’lık bir artış gözlemlenmektedir. 2013 yılı Ocak-Temmuz döneminde, öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 46,2 milyar TL olan toplam 3.058 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Düzenlenen belgelerde 107.500 kişilik istihdam öngörülmektedir. Yine aynı dönemde düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin 2.909 adedi yerli, 149 adedi uluslararası sermayeli şirketler için düzenlenirken, sabit yatırımın 39,7 milyar TL’sinin yerli, 6,4 milyar TL’sinin ise uluslararası sermayeli şirketler tarafından yapılması öngörülmektedir. 2012 yılı Ocak-Temmuz döneminde ise 69.487 kişilik istihdam öngören 25,5 milyar TL tutarında 2.332 adet belge düzenlenmiştir. 2013 yılı Ocak-Temmuz döneminde düzenlenen teşvik belgelerinde adet bazında bir önceki yılın aynı dönemine göre %31'lik, öngörülen sabit yatırım tutarında %81’lik, öngörülen istihdamda da %55’lik bir artış gözlemlenmektedir11. I.F. KAMU HARCAMALARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI ve MALİ KONSOLİDASYON Küresel krizle birlikte yaşanan ekonomik daralma ve bütçe açığındaki artışın etkisiyle büyüyen AB tanımlı genel yönetim nominal borç stokunun GSYH’ye oranı 2009 yılında %46,1 seviyesine yükselmiş iken, bu oran 2011 sonu itibarıyla %39,1, 2012 yılı sonu itibarıyla ise %36,2’ye gerileyerek Maastricht Kriterlerinde yer alan ölçütlerin (%60) oldukça altında ve 27 AB ülkesi ortalamasından düşük bir seviyede gerçekleşmiştir. Bunun yanı sıra, kamu harcamalarında sağlanan disiplin sonucunda 2002 yılında %61,5 seviyesinde bulunan kamu net borç stokunun GSYH’ye oranı, 2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla %28,9 ve %22,43 seviyesinde gerçekleşmiş; 2012 yılı sonunda ise %17’ye düşmüştür. 11 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 31 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 7: Kamu Borç Stoku Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku /GSYH (%) AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku / GSYH (%) Kamu Net Borç Stoku Kamu Net Borç Stoku / GSYH (%) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 (Milyon TL, %) 2011 2012 331,5 345,0 333,5 380,3 441,5 473,6 518,4 532,2 51,1 45,5 39,6 40,0 46,3 43,1 39,9 37,6 342,1 352,8 336,5 380,1 439,9 465,2 507,9 512,3 52,7 46,5 39,9 40,0 46,1 42,3 39,1 36,2 270,3 258,2 248,4 268,0 309,9 317,8 290,0 240,4 41,7 34,0 29,5 28,2 32,5 28,9 22,43 17,0 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Ekim 2012 tarihinde yayınlanan OVP kapsamında, AB tanımlı genel yönetim brüt borç stokunun GSYH’ye oranının 2013-2015 döneminde de azalmaya devam edeceği ve 2013 yılı sonunda %35; 2014 yılı sonunda ise %33 seviyesine ineceği öngörülmektedir. Tablo 8: 2013-2015 Dönemi AB Tanımlı Genel Yönetim Brüt Borç Stoku Tahminleri (%) AB tanımlı genel yönetim brüt borç stoku /GSYH 2013 2014 2015 35 33 31 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı (OVP 2013-2015) Tablo 9: 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri ve Gerçekleşmeleri Milyon TL GSYH Oran (%) 2012 Bütçe Kanunu 2013-2015 OVP Yılsonu Gerç. Tah. 2012 Gerçekleşme 2012 Bütçe Kanunu 2012 Gerçekleşme 24,6 2013-2015 OVP Yılsonu Gerç. Tah. 25,3 Bütçe Giderleri 350.948 362.668 361.887 Faiz Dışı Giderler Faiz Giderleri 300.698 313.668 313.471 21,1 21,9 22,1 50.250 49.000 48.416 3,5 3,4 3,4 Bütçe Gelirleri 329.845 329.197 332.475 23,1 22,9 23,5 Faiz Dışı Denge 29.146 15.528 19.004 2,0 1,1 1,3 Bütçe Dengesi -21.104 -33.472 -29.412 -1,5 -2,3 -2,1 25,5 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2012 yılı merkezi yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranı %2,1 olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılında ise merkezi yönetim bütçe açığının %1,8’e düşürülmesi hedeflenmektedir. 32 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Merkezi yönetim faiz dışı fazlasının GSYH’ye oranı 2012 yılında %1,3 düzeyinde gerçekleşmiş olup, 2015 yılı itibari ile ise bu oranın %1,2 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Tablo 10: Merkezi Yönetim Bütçesi Tahminleri 2013 25,7 22,3 3,4 23,6 1,2 -2,2 Bütçe Giderleri Faiz Dışı Giderler Faiz Giderleri Bütçe Gelirleri Faiz Dışı Denge Bütçe Dengesi (%GSYH) 2015 24,4 21,4 3,0 22,6 1,2 -1,8 2014 25,1 21,9 3,2 23,1 1,1 -2,0 Kaynak: Orta Vadeli Program(2013-2015), Kalkınma Bakanlığı 2012 yılında IMF’ye 1,312 milyar SDR’si anapara ve 16 milyon SDR’si faiz olmak üzere toplam 1,328 milyar SDR ödeme yapılmıştır. 2012 yılı sonu itibarıyla IMF’ye Stand-by düzenlemeleri kapsamında kullanılan kaynaklardan kalan borç miktarı, 562 milyon SDR’dir. 14 Mayıs 2013 tarihinde yapılan 281.054.809 SDR’lik son anapara geri ödemesi ile birlikte Türkiye’nin IMF’ye Stand-By düzenlemelerinden kaynaklanan borç yükümlülüğü sona ermiştir. 2003 yılı sonunda %46,3 düzeyinde bulunan döviz cinsi/dövize endeksli borçların merkezi yönetim borç stoku içerisindeki payı, 2012 yılı sonunda %27,3 seviyesine, 2013 yılı Temmuz ayı sonunda ise %28,3 seviyesine düşmüştür. 2003 yılı sonunda %51,1 seviyesinde olan değişken faizli borçların merkezi yönetim borç stoku içerisindeki payı ise, 2013 yılı Temmuz ayı sonunda %39,9 düzeyine gerilemiştir. I.G. MALİ PİYASALAR Mali piyasaların derin ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulması, gerek firmaların finansman olanaklarının geliştirilmesi gerekse kalkınma ve sürdürülebilir büyümenin tesis edilmesine katkı sağlamaktadır. Bu kapsamda, bankacılık ve sigorta sektöründe gerçekleştirilen ilerlemeler ile yasal altyapıda sağlanan iyileşmeler incelendiğinde, önemli gelişmeler sağlandığı gözlemlenmektedir. 33 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Küresel ekonomik krizin etkileri 2009 ve 2010 yıllarında özellikle mali ve finansal piyasalar üzerinde gözlemlenmiş, ilerleyen dönemlerde ise başta AB üyesi ülkelerde gözlenen belirsizlikler ile birlikte farklı bir safhaya geçilmiştir. Bu süreçte Türkiye başta bankacılık sektörü olmak üzere sahip olduğu güçlü mali piyasaları ile krizden en az etkilenen ülkeler arasında yer almış ve sahip olduğu finans sistemi ile ön plana çıkmıştır. Geçtiğimiz dönemde AB merkezli yaşanan belirsizlikler ve küresel ekonominin beklentilerin altında büyümesi ile birlikte diğer alanlarda olduğu gibi finans sektöründe de risk algılamalarında değişiklikler yaşanmıştır. Ancak, Türkiye’nin sahip olduğu güçlü mali yapı, söz konusu risklerden en az seviyede etkilenmesini sağlamıştır. Özellikle finans sektöründe en önemli paya sahip olan bankacılık sektörü, sermaye, kârlılık ve risk göstergeleri açısından sağlıklı gelişim sürecini sürdürmeye devam etmektedir. Bu çerçevede, sektörün toplam aktifleri 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla son bir yılda %19,9 oranında artış göstererek 1,5 trilyon TL’ye ulaşmıştır. Kredi hacminin GSYH’ye oranı ise 2013 yılı Haziran ayında geçen yılın aynı dönemine göre 9,7 puan artış göstererek %63,6 seviyesine ulaşmıştır. Aynı dönemde toplam mevduat ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %16,5 oranında artarak 838 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Tablo 11: Türk Bankacılık Sektörünün Temel Göstergeleri Toplam Aktifler Toplam Krediler Toplam Mevduat Bireysel Krediler Kurumsal Krediler Krediler/Mevduat, % Toplam Aktifler/GSYH, % Krediler/GSYH, % Haziran 2012 1.273.739 737.196 718.791 242.671 494.525 102,6 93,2 53,9 (Milyon TL, %) Haziran 2013 % Değişim 1.527.690 19,9 921.178 25,0 837.657 16,5 302.558 24,7 618.620 25,1 110,0 105,5 63,6 Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Bankacılık sektöründe yabancı sermayeli firmaların toplam aktifler içerisindeki payı 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,3 puan artış göstererek %17,6 seviyesine yükselmiştir. Borsa İstanbul A.Ş. (BİST), 2012 yılında yürürlüğe giren Sermaye Piyasası Kanunu’nun 138. maddesi çerçevesinde borsacılık faaliyetleri yapmak üzere kurulmuştur. Sermaye piyasalarında borsaları tek çatı altında toplayan BİST, 3 Nisan 2013 tarihinde gerekli izinleri alarak faaliyete geçmiştir. 34 Temel Ekonomik Göstergeler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2002 yılından itibaren özel sektör menkul kıymetlerinin toplam stoklar içindeki payı genel olarak artış göstermiş olup, 2002 yılında %8 olan oran, 2013 yılı Mayıs sonu itibarıyla %25’e çıkmıştır. Basel II düzenlemeleri 1 Temmuz 2012 tarihinden itibaren Türkiye’de uygulanmaktadır. Bu kapsamda, 2012 yılında yayımlanan yönetmelik12 uyarınca Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerden (KOBİ) olan alacaklar belirli koşulları haiz olmaları şartıyla perakende alacak risk sınıfında değerlendirilerek %100 yerine %75 risk ağırlığı uygulamasına tabi tutulmaktadır. Bu şekilde bankacılık sisteminin reel kesime daha fazla kaynak kullandırmasına da katkıda bulunulmaktadır. Temel olarak sermayenin nitelik ve niceliğinin arttırılmasını, risk kapsamının genişletilmesini, risk ağırlıklarının artırılmasını, bankaların yükümlülüklerinin sınırlandırılması amacıyla risk bazlı olmayan bir kaldıraç oranının tesis edilmesini, uluslararası bir likidite riski ölçüm mekanizmasının oluşturulmasını hedefleyen Basel III düzenlemelerine ilişkin taslaklar, 2013 yılında yayımlanmıştır. 1 Ocak 2014 tarihi itibarıyla da uygulamaya geçilecektir. Türkiye Bankalar Birliği nezdinde yer alan Risk Merkezi, 28 Haziran 2013 tarihi itibarıyla faaliyete geçmiştir. Finansal kiralama şirketlerinin operasyonel kiralama yapabilmeleri ve işletmelerin kısa vadeli makine ve ekipman ihtiyaçlarına yönelik tedarik hizmeti alabilmeleri sağlanmıştır. 6493 sayılı Kanun13 ile elektronik para ihraç etmeye yetkili elektronik para kuruluşları ile ödeme hizmeti sunacak olan kuruluşlara ilişkin yasal çerçeve belirlenmiştir. Yasa ile ödeme hizmeti ve elektronik para alanlarındaki yasal boşluk giderilmiş olup, söz konusu sektörlerin sağlıklı bir şekilde büyümesi için gerekli şartlar oluşturulmuştur. Finansal kiralama alanında yapılan yeni düzenleme14 ile faktoring işlemlerine konu olan alacakların gerçekleşmiş bir ticari faaliyetten doğmuş olmasını ve aynı faturaya dayalı alacakların birden fazla faktoring işlemine konu edilememesi amacıyla Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Birliği nezdinde Fatura Merkezi Kayıt Sistemi kurulması öngörülmektedir. Mali piyasalar içinde önemli bir rol oynayan sigortacılık ve özel emeklilik sektöründe 2012 yılı Aralık sonu itibarıyla 58 sigorta ve emeklilik şirketi, 1 reasürans şirketi bulunmaktadır. Sigorta ve emeklilik Şirketlerinde çalışan toplam personel sayısı 2012 yıl sonu itibarıyla 17.304’tür. Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik (R.G. 28.06.2012/28337) 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (R.G. 27.06.2013/28690). 14 Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu (R.G. 13.12.2012/28496). 12 13 35 İş Gücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi II. YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU İŞGÜCÜ PİYASASI ve EĞİTİM SİSTEMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ II.A. İŞGÜCÜ PİYASASI 2013 yılı programının makroekonomik amaçları arasında istihdam artışının sürdürülmesi hedefi yer almaktadır. Bu doğrultuda, makroekonomik politikalar çerçevesinde istihdamın artırılmasına, işgücünün niteliğinin yükseltilmesine, kayıt dışılığın ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılmasına yönelik politikalara ağırlık verileceği belirtilmektedir. Dokuzuncu Kalkınma Planında da, ekonomik ve sosyal gelişme eksenleri arasında “istihdamın artırılması” ve “beşeri gelişme ve sosyal dayanışmanın güçlendirilmesi” hedefleri yer almaktadır. İstihdamın artırılması hedefi doğrultusunda, aktif işgücü politikalarının geliştirilmesi, eğitimin işgücü talebine duyarlılığının artırılması ve işgücü piyasasının geliştirilmesi önem kazanmaktadır. Beşeri gelişme ve sosyal dayanışmanın güçlendirilmesi amacıyla eğitim sisteminin geliştirilmesi alanındaki çalışmalara öncelik verilmesi gerekmektedir. Yine, işgücü piyasasının etkinleştirilmesi çalışmaları kapsamında hazırlanan Ulusal İstihdam Stratejisi (2013-2023) ve Eylem Planı (2013-2015) ile; Türkiye’nin işgücü piyasasındaki yapısal sorunların çözülmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda, orta ve uzun vadede büyümenin istihdama katkısını artırmak ve işsizlik sorununa yönelik kalıcı çözümler geliştirmek amacıyla dört temel politika ekseni ile, büyüme ve istihdam kapasitesi yüksek yedi sektöre ilişkin toplam 41 hedef, 57 politika ve 204 tedbir belirlenmiştir. Son dönemde işsizlik oranlarında yaşanan mevsimsel artışın yanı sıra, kadın ve toplam işgücüne katılma oranlarında artış, kayıt dışılıkta ise düşüş gözlenmektedir. İstihdam edilenlerin sayısı, 2013 yılı Mayıs döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre 848 bin kişi artarak 26 milyon 130 bin kişiye yükselmiştir. İstihdam edilenlerin oranı, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,8 puanlık artış göstererek %46,3’den %47,1’e yükselmiştir. İstihdam edilenlerin %24'ü tarım, %19,3’ü sanayi, %7,1’i inşaat, %49,6’sı ise hizmetler sektöründe yer almıştır. Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, 2013 yılı Mayıs döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,1 puan artarak %51,6 olarak gerçekleşmiştir. Aktif işgücü politikalarının geliştirilmesi faaliyetleri kapsamında; kişilerin istihdam edilebilirliğini artırmak, işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanları yetiştirmek, kişilerin kendi işlerini kurmalarına yardımcı olmak amacı ile 36 İş Gücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU aktif işgücü programları (AİP) yürütülmektedir. 2012 yılında mesleki eğitim kursları, girişimcilik eğitim programları ve işbaşı eğitim programlarına devam edilmiştir: o Mesleki Eğitim Kursları ile, Türkiye İş Kurumuna (İŞKUR) kayıtlı işsizlerin işgücü piyasasında ihtiyaç duyulan mesleklerde yetiştirilip, becerileri geliştirilerek veya meslekleri değiştirilerek istihdam edilebilirliklerinin arttırılması hedeflenmektedir. o KOSGEB tarafından uygulanan Uygulamalı Girişimcilik Eğitimleri ile girişimcilik kültürünü yaygınlaştırmak ve girişimcileri iş planı kavramı ile tanıştırarak başarılı işletmelerin kurulmasını sağlamak amaçlanmaktadır. o İşbaşı Eğitim Programları ile İŞKUR’a kayıtlı işsizlerin yine Kuruma kayıtlı işyerlerinde, daha önce edindikleri teorik bilgileri uygulayarak pekiştirmeleri ve/veya mesleki deneyim kazanmaları kolaylaştırılmaktadır. Bu programlara ilaveten, istihdamın korunmasına ve artırılmasına, işsizlerin mesleki niteliklerinin geliştirilmesine, işsizliğin azaltılmasına ve özel politika gerektiren grupların işgücü piyasasına kazandırılmasına yardımcı olmak üzere, İŞKUR tarafından düzenlenen aktif işgücü hizmetlerinin yürütülmesine yönelik faaliyetler için mevzuatta yeni düzenlemeler yapılmıştır. 12 Mart 2013 tarih ve 28585 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği” ile İŞKUR’un faaliyetlerinin etkinliğinin artırılması amaçlanmaktadır. 2012 yılında aktif işgücü programları kapsamında verilen mesleki eğitimlerden 215.399 kişi, girişimcilik eğitimlerinden 25.475 kişi, işbaşı eğitim programlarından 31.773 kişi faydalanmıştır. 2013 Mart sonu itibarıyla mesleki eğitimlerden 52.887 kişi, girişimcilik eğitimlerinden 3.922 kişi, işbaşı eğitim programlarından 15.646 kişi faydalanmıştır. Bu projelere ilave olarak, Türkiye’nin işgücü piyasasında arz talep uyuşmazlıklarından kaynaklanan işsizliğe çözüm getirmek amacıyla başlatılan “Uzmanlaşmış Meslek Edindirme Merkezleri (UMEM) Beceri’10 Projesi” kapsamında 31 Mart 2013 itibarıyla 81 ilde 2.037 program gerçekleştirilmiş ve 21.700 kişiye eğitim verilmiştir. Yine 2008-2012 yıllarını kapsayan Günaydoğu Anadolu Projesi (GAP)-II Projesi ile işsizliğin yoğun, işgücünün niteliklerinin görece daha düşük olduğu bölgelerde farklı politikalara ağırlık verilerek bölgeler arası işsizlik oranları arasındaki farkın azaltılması amacıyla çalışmalar yürütülmüştür. 2012 yılında yürütülen çalışmalarla Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerimizi kapsayan GAP-II Eylem Planı kapsamındaki GAP-II Projesi ile de pek çok farklı kamu kurum ve kuruluşu ile işbirliği yapılarak bölgesel gelişmeye katkıda bulunulmuştur. Türkiye- AB Mali İşbirliği kapsamında yer alan Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programında yer alan “Genç 37 İş Gücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU İstihdamının Desteklenmesi” ve “Kamu İstihdam Hizmetlerinin Kalitesinin Artırılması” operasyonları ile ilgili faaliyetler 2012 yılında da sürdürülmüştür. o Avrupa Komisyonu ile Türkiye’nin ortaklaşa finanse ettiği “Genç İstihdamının Desteklenmesi“ operasyonu ile her ilin işgücü piyasası koşulları değerlendirilerek, gençlere belirlenen mesleklerde girişimcilik eğitimleri düzenlenmesi, kendi işlerini kurmalarına yönelik rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, okuldan işe geçişlerini kolaylaştıracak olanakların artırılması, mesleki yeterliliklerinin iyileştirilmesi ve çıraklık programlarından yararlananların sayısının yükseltilmesi hedeflenmektedir. o “Kamu İstihdam Hizmetlerinin Geliştirilmesi” operasyonu kapsamında, İŞKUR İl Müdürlükleri’nin, daha iyi kamu istihdam hizmeti sağlama ve işgücü piyasası politikaları planlama ve uygulama konusunda kurumsal kapasitelerinin artırılması hedeflenmektedir. İşgücü piyasasında zorluklarla karşılaşan kadınlar, gençler, uzun süreli işsizler, özürlüler ve eski hükümlüler için fırsat eşitliği sağlanması Dokuzuncu Kalkınma Planı hedefleri arasında yer almaktadır. Bu çerçevede, kamu işyerlerine dönük olarak getirilen yeni bir düzenleme ile ilgili kanunlar gereği malul sayılmayacak şekilde yaralanan kişilerin kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilmelerine olanak sağlanmıştır.15 04.07.2012 tarihli ve 6353 sayılı Kanunun 79. maddesiyle, 4857 sayılı İş Kanununun 30. maddesinin birinci fıkrasında değişiklik yapılmıştır. 15 38 İş Gücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU II.B. EĞİTİM SİSTEMİ İşgücü piyasasının geliştirilmesi çalışmalarının yanı sıra eğitim sisteminin etkinleştirilmesi çalışmalarına 2012 yılında da devam edilmiştir. Eğitime erişim ve eğitim kalitesi, eğitim sisteminin sorunlu alanlarıdır. Beceri düzeyi yüksek, üretken ve yaratıcı insanlar yetiştirmek üzere eğitim sisteminin etkinliğinin, erişebilirliğinin ve fırsat eşitliğine dayalı yapısının güçlendirilmesi hedeflenmektedir. 2012-2013 eğitim-öğretim yılında okul öncesi eğitimde okullaşma oranı %30,93, genel ortaöğretimde %49, mesleki teknik eğitim ortaöğretimde ise %51 düzeyindedir. 20122013 yılı itibarıyla yüz yüze eğitimde %43,5 ve açık öğretimde %36,1 olmak üzere yükseköğretimde brüt okullaşma oranı %79,6’dır. Yükseköğretimde ön lisans düzeyinde brüt okullaşma oranı (açık öğretim dahil) ise %24,45’tir. 2012-2013 eğitim öğretim yılı itibarıyla meslek yüksekokullarına kayıtlı öğrenci sayısı 777.741 iken ön lisans açık öğretim programlarına kayıtlı öğrenci sayısı ise 749.965’tir. Türkiye’de ön lisans programlarına katılan toplam öğrenci sayısı (açık öğretim dahil) 1.527.706’dır. Böylelikle meslek yüksekokulu öğrencilerinin toplam yükseköğretim içindeki payı yaklaşık %29 iken, ön lisans programlarına kayıtlı toplam öğrenci sayısının (açık öğretim dahil) yükseköğretim içindeki payı ise %30,9’dur. 2013 yılı Mart ayı itibarıyla Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğüne bağlı okullarda öğrenim gören öğrenci sayısı 1.614.837’ye, mesleki ve teknik eğitimin genel ortaöğretim içindeki oranı %51’e ulaşmıştır. Bu okullarda 62 alan 226 dalda eğitim öğretim yapılmaktadır. Meslek yüksekokullarındaki toplam program sayısı 6.013 iken 198 farklı program türünde eğitim verilmektedir. Katılım Öncesi Yardım Aracı- İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi (AB-IPA-4) kapsamında, Millî Eğitim Bakanlığı ve YÖK iş birliğinde, 2012 yılı Mayıs ayında “Mesleki ve Teknik Eğitimin Kalitesinin Geliştirilmesi Projesi (METEK I)” başlatılmıştır. Mesleki ve teknik eğitimde kalite kültürünü teşvik eden bu proje ile; istihdam edilebilirliği güçlendirmek, eğitim ile iş piyasasını uyumlu hale getirmek, kazanılan yeterlilikleri gösteren belgelerin karşılıklı tanınmasını sağlamak, hayat boyu öğrenmeyi kolaylaştırmak, Avrupa Kalite Güvence Referans Çerçevesiyle uyumlu, adil, şeffaf, güvenilir, erişilebilir bir mesleki ve teknik eğitim sistemine ulaşarak Türkiye’de ulusal bir kalite güvence sistemini kurmak amaçlanmaktadır. Mesleki ve teknik eğitimin bir bütünlük içinde ele alınması ve yürütülebilmesi amacıyla “Mesleki Eğitim ve Öğretim Stratejisi” oluşturulması çalışmaları devam etmektedir. Bu 39 İş Gücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU çalışma ile mesleki eğitim ve öğretimde işgücü talebine uyumun güçlendirilmesine, kalitenin artırılmasına, statünün geliştirilmesine, mali kaynakların çeşitlendirilmesine ve iş dünyasının yönetimde rol almasına odaklanan bir strateji belgesi oluşturulacaktır. Bu çerçevede, mesleki ve teknik eğitimin işgücü piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirilmesi, eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi, hayat boyu öğrenme anlayışı içinde aktif işgücü piyasası politikalarının etkin olarak uygulanması, mesleksizlik sorununun giderilerek işgücünün istihdam edilebilirliğinin artırılması amacıyla hazırlanan “İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisinin Güçlendirilmesi Eylem Planı” yürürlüğe konulmuştur. 2012 yılında eylem planı güncellenerek mevcut 38 tedbir sayısı 39’a çıkarılmıştır. Anılan eylem planı kapsamında, mesleki eğitim alan bireyler ile personeline mesleki eğitim aldıran, personeli mesleki yeterlilik belgesi alan işverenler için somut teşvikler getirilmiştir16. Mesleki Yeterlilik Kurumu 2012 yılında da işgücü piyasasının ihtiyaçlarını gözönüne alarak meslek standartlarını geliştirme çalışmalarına devam etmiştir. 2012 yılında verilen Mesleki Yeterlilik Belgesi sayısı 4.624 olup, 2013 Haziran ayı sonu itibari ile bu sayı 6.089 olmuştur. Mesleki ve teknik eğitim alanında devam eden çalışmalar kapsamında; Türkiye’de METEK-1, Uzmanlaşmış Meslek Edindirme Merkezleri Projesi (UMEM), Mesleki Becerilerin Geliştirilmesi Projesi (MESGEP), Binalarda Enerji Verimliliğinin Arttırılması Projesi (UNDP-GEF), Denizcilik Eğitim Öğretimi ve Bağlantılı Öneriler Projesi (METALS), Otelcilik ve Turizm İşletmelerinde Uygulamalı Eğitim Projesi (WEST), “Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri Alanının Orta Asya ve Orta Doğu Ülkelerine Yaygınlaştırılması Projesi” çalışmaları sürdürülmektedir. YOİKK İstihdam Teknik Komitesi 2012-2013 Eylem Planında yer alan “İşletmelerde eğitim birimi oluşturma, eğitici bulundurma ve işletmelerde meslekî eğitim vermelerine yönelik özendirici ve kolaylaştırıcı mekanizmaların oluşturulması” eylemi kapsamında, işletmelerde beceri eğitimi verilmesi ve çıraklık-kalfalık sürelerinde değişiklik yapılması hususları dikkate alınarak 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununda yapılacak değişiklikler tamamlanma aşamasındadır. Mesleki ve teknik eğitimi teşvik amacıyla ilgili mevzuatta17 yapılan değişiklik ile “Organize sanayi bölgelerinde açılan mesleki ve teknik eğitim okullarında öğrenim gören her bir öğrenci için, belirlenen tutarda, Bakanlık bütçesi ödeneğinden eğitim ve öğretim desteği yapılabilir.” hükmü getirilmiştir. Bu çerçevede elektrik-elektronik, endüstriyel 13/2/2011 tarih ve 6111 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 17 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu md. 12 (Değişiklik RG.12.06.2012/28351) 16 40 İş Gücü Piyasası ve Eğitim Sisteminin Etkinleştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU otomasyon, kimya, makine, motorlu araçlar, tekstil, gıda, metal, plastik teknolojileri ve mobilya ve iç mekan tasarımı alanları ile 9. sınıf öğrenci maliyetleri belirlenmiş, konuya ilişkin olarak hazırlanan tebliğ18, 13 Şubat 2013 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 44 alan için öğrenci maliyeti belirleme çalışmaları sürdürülmektedir. Hayat boyu öğrenme perspektifinde kolay erişilebilir öğrenme ortamları oluşturulması çalışmaları yürütülmektedir. Bu çerçevede, MEB tarafından yürütülen Türkiye’de Hayat Boyu Öğrenmenin Desteklenmesi Projesi ile hayat boyu öğrenme stratejilerine uygun, farklı yaş grubu ve eğitim seviyesindeki insanlara, özellikle kadınlara yönelik gelişen teknolojiye ve iş gücü piyasasının taleplerine uygun nitelikli eğitime erişim olanaklarının artırılması ve AB standartlarına göre sertifikalandırılacak kurumsal bir çatı oluşturulması amaçlanmaktadır. 2012-2013 Eğitim ve Öğretim Yilinda Organize Sanayi Bölgelerindeki Özel Mesleki ve Teknik Eğitim Okullarinda Öğrenim Gören Öğrencilere Destek Verilmesine İlişkin Tebliğ (R.G. 13.02.2013/28558) 18 41 Yasal Çerçevenin ve Yargı Sisteminin İyileştirilmesi III. YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU YASAL ÇERÇEVENİN ve YARGI SİSTEMİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ III. A YARGI SİSTEMİNİN HIZININ, ETKİNLİĞİNİN ve TUTARLILIĞININ ARTIRILMASI Yargı sisteminin hızının etkinliğinin ve tutarlılığının artırılması hususunda sağlanan gelişmeler, Konsey üyelerinin önemle takip ettiği konular arasında yer almaktadır. 2005 yılından bu yana yargı sisteminin hızının ve etkinliğinin artırılması amacıyla 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu19 ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu20 gibi pek çok temel kanunda köklü değişiklikler yapılmıştır. 1.a. Türk Ticaret Kanunu İş ve ticaret hayatını düzenleyen ve bu alanlarda son derece kapsamlı bir reform niteliğinde olan ve 5 yılı aşkın bir istişare süreci sonunda oluşturulan, AB müktesabatıyla uyumlu Türk Ticaret Kanunu Tasarısı, 13 Ocak 2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edilerek 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu21 olarak kanunlaşmıştır. 6103 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce 26 Haziran 2012’de 6335 sayılı Kanunla22 değişiklikler yapılarak söz konusu kanun, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türk Ticaret Kanunuyla, AB Müktesebatıyla tam bir uyum gerçekleştirilmiş, tek ortaklı anonim ve limited şirket kurulabilmesi ile anonim şirket yönetim kurulunun tek üyeden oluşmasına ve elektronik ortamda çeşitli işlemler yapılmasına olanak sağlanarak kolay karar alma mekanizmalarının oluşturulmasına imkan sağlanmıştır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (R.G.12.10.2004/25611) 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (R.G. 17.12.2004/25673) 21 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (R.G. 14.02.2011/27846) 22 6335 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 30.06.2012/28339) 19 20 42 Yasal Çerçevenin ve Yargı Sisteminin İyileştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1.b. Türk Borçlar Kanunu Yaklaşık sekiz yıllık bir çalışma sonucunda oluşturulan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu23 ve 6101 sayılı Türk Borçlar Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkındaki Kanun24 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Oluşturulan bu kanun, gerek dünyada gerek Türkiye’de yaşanan, toplumsal, sınaî, ekonomik ve teknik gelişmeler ile küreselleşmenin getirdiği değişimlere cevap veren, ilgili mevzuat ve kaynak kanunlarda gerçekleşen değişikliklerle paralellik sağlayan, dili sadeleştirilen ve uygulamada karşılaşılan sorunların giderilmesine yönelik hükümler içermektedir. Borcu doğuran kaynaklardan olan sözleşmeler konusunda yeni düzenlemeler getiren kanunda, uygulamada sorunlu alanlar olarak görülen faiz oranları ile kefalet ve kira sözleşmelerine ilişkin konular da kapsamlı bir şekilde düzenlenmiştir. 1.c. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Yargı reformu çerçevesinde olmak üzere; Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda uygulamadan kaynaklanan aksaklıkları gidermek, davaların hızlı, basit, en az giderle ve etkin bir biçimde görülmesi ve bir kısım uyuşmazlıkların nizasız kaza, sulh, uzlaşma gibi yöntemlerle çözümünü sağlamak, karşılaştırmalı hukuktaki gelişmeleri hukuk yargılamasına yansıtmak amacıyla oluşturulan 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu25, 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanunla, mal varlığına ilişkin davaların değer ve miktarına bakılmaksızın asliye hukuk mahkemelerinde görülmesi, yargılama giderlerinin dava açılırken avans olarak alınması, bir kısım ilk itiraz sebeplerinin dava şartı haline getirilmesi, duruşma aşamasının daha etkin bir şekilde değerlendirilmesini sağlamak üzere “Ön İnceleme” kurumunun ihdas edilmesi gibi önemli yeni düzenlemeler getirilmiştir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (R.G. 04.02.2011/ 27836) 6101 sayılı Türk Borçlar Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun (R. G. 04.02.2011/ 27836) 25 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (R.G. 04.02.2011/27836) 23 24 43 Yasal Çerçevenin ve Yargı Sisteminin İyileştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1.d. Hukuki Uyuşmazlıkların Çözümü Hukuki uyuşmazlıklarda arabuluculuk müessesesi ve alternatif çözüm yollarının geliştirilmesi amacıyla oluşturulan 6325 sayılı Kanun26, 22 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yabancılık unsuru taşıyanlar dahil, tarafların, üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilecekleri özel hukuk ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklarda kendi seçtikleri bir üçüncü kişi olan "Arabulucu" vasıtasıyla mahkemelere başvurmadan uyuşmazlığı çözmelerini sağlayabilen "Arabuluculuk" kurumunun oluşturulması ve uygulanmasına ilişkin hükümler söz konusu kanunda düzenlenmektedir. Arabuluculuk yoluyla hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde uygulanacak usul ve esasları belirleyen yönetmelik27 ise26 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 1.e. İhtisas Mahkemelerinin Yaygınlaştırılması 6460 sayılı Kanunla28 gerçekleştirilen değişiklikler sonucunda, iş durumunun gerekli kıldığı hallerde hukuk mahkemelerinin birden fazla dairesinin olduğu adliyelerde, ihtisaslaşmanın sağlanması amacıyla, gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak daireler arasındaki iş dağılımı, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) tarafından belirlenebilecektir. 22 Nisan 2013 itibarıyla Türkiye genelinde 12.412 hakim ve savcı görevli olup, adli yargı ilk derece mahkemelerinin dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. 6325 Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (R.G.22.06.2012/28331) Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği (R.G.26.01.2013/28540) 28 6460 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 30.04.2013/28633) 26 27 44 Yasal Çerçevenin ve Yargı Sisteminin İyileştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 12: Mahkemelerin Dağılımı Mahkeme Türü Mahkeme Sayısı Ağır Ceza Mahkemesi 287 Asliye Ceza Mahkemesi 1.175 Sulh Ceza Mahkemesi 1.014 Asliye Hukuk Mahkemesi 991 Sulh Hukuk Mahkemesi 762 Kadastro Mahkemesi 596 İcra Mahkemesi 218 İş Mahkemesi 251 Aile Mahkemesi 284 Ticaret Mahkemesi 178 Tüketici Mahkemesi 47 Fikrî ve Sınaî Haklar Hukuk Mah. 13 Çocuk Mahkemesi 94 Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi 18 5190 Sayılı Kanuna Göre Ağır Ceza Mah. 24 Fikrî ve Sınaî Haklar Ceza Mah. 11 İnfaz Hâkimliği Toplam Mahkeme Sayısı 143 6.106 Kaynak: Adalet Bakanlığı 1.f. Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) UYAP Bilişim Sistemi: 2000 yılında iki aşamalı olarak başlatılan UYAP, Adalet Bakanlığı teşkilatı ile yargı birimlerinin donanım ve yazılım olarak iç otomasyonunu ve benzer şekilde bilgi otomasyon sistemlerini kurmuş kamu kurum ve kuruluşları ile dış birim entegrasyonunu sağlamak, avukat ve vatandaşlara internet üzerinden yargı hizmeti sunmak suretiyle güvenilir e-Adaleti gerçekleştirmek amacıyla uygulamaya konmuştur. Adalet Bakanlığı birimleri, adli ve idari mahkemeler, savcılıklar, icra daireleri, denetimli serbestlik birimleri, ceza infaz kurumları, adli tıp birimleri UYAP kapsamında toplanmış; bu birimlerin adli ve idari işlerini elektronik ortamda yapabilecekleri sistem oluşturulmuş; tüm bu birimler arasında elektronik bağlantı kurularak aralarındaki yazışmalar ile bilgi ve belge paylaşımının elektronik ortamda yapılabilmesi sağlanmıştır. Bu ağa, HSYK ile Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve Danıştay da dâhil olduğu gibi, UYAP ile kamusal bir çok bilgi sistemi arasında entegrasyon sağlanmıştır. 45 Yasal Çerçevenin ve Yargı Sisteminin İyileştirilmesi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS): 2012 yılında başlanan SEGBİS projesi kapsamında ceza mahkemeleri ile savcılıklara ve ceza infaz kurumlarına sistemin kurulması, böylece ifade veya savunma alma, sorgu, mağdur, şikayetçi, katılan, tanık ve bilirkişi gibi ilgili kişileri dinleme; duruşma ve gerekli görülen sair soruşturma ve kovuşturma işlemlerinin video kaydına alınması; bu işlemlerin yapılmasında video konferans yönteminin kullanılması hedeflenmektedir. SEGBİS projesinin amacı, adil yargılama, makul sürede hakim karşısına çıkarılma, makul sürede yargılama, silahların eşitliği ve yüz-yüzelik ilkeleri ile kişi hürriyeti ve güvenliğine ilişkin kurallara uygun olarak en az giderle ceza yargılaması yapılmasına ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına katkı sağlamaktır. 46 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU IV. ENERJİ Uluslararası rekabet gücünün artırılması, ithalata bağımlılığın azaltılması ve arz güvenliğinin sağlanması açısından enerji, kritik öneme sahiptir. Bu bakımdan yenilenebilir ve ulusal enerji kaynaklarının kullanımının teşvik edilmesi ve enerji piyasasının serbestleştirilmesine devam edilmesi konularında yürütülmekte olan çalışmalara devam edilmektedir. IV.A. ELEKTRİK PİYASASI Türkiye'nin elektrik arzı 2012 yılında yaklaşık 239 milyar kWh, 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla yaklaşık 116 milyar kWh, elektrik tüketimi ise 2012 yılında 241 milyar kWh, 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla ise 119 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı sonu itibarıyla elektrik enerjisi kurulu gücünün; %35,8'i doğal gaz, %14,9'u yerli kömür, %34,3'ü hidrolik kaynaklar, %6,9'u ithal kömür, %3,6’sı petrol türevleri, %4'ü rüzgar ve kalan %0,5’i de jeotermal gibi diğer yenilenebilir kaynaklardan oluşmaktadır. 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla ise elektrik enerjisi kurulu gücünün; %35,4'ü doğal gaz, %14,8'i yerli kömür, %34,9'u hidrolik kaynaklar, %6,7'si ithal kömür, %3,3’ü petrol türevleri, %4,2'si rüzgar ve kalan %0,6’sı da jeotermal gibi diğer yenilenebilir kaynaklardan oluşmaktadır. 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla elektrik üretimde özel sektör payı %65,8’e ulaşmıştır. Dağıtımda ise özel sektör payı %65,7’dir. Elektrik enerjisi sektörünün daha liberal ve rekabetçi bir yapıya kavuşmasını teminen oluşturulan 6446 sayılı Kanun29, 30 Mart 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun kapsamında, EPİAŞ’ın kurulması, yerli kömür ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimine teşvik sağlanması, mevcut teşviklerin sürelerinin uzatılması ve yenilenebilir kaynakların daha verimli kullanılması amacıyla bazı tesislerin de lisanssız elektrik üretimi kapsamına alınması gibi hususlar düzenlenmiştir. Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca, Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Stratejisi Belgesi kapsamında kamuya ait elektrik dağıtım şirketi Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ)’nin özelleştirilmesi sürecine devam edilmektedir. 2013 Haziran ayı sonu itibarıyla 18 elektrik dağıtım şirketine ilişkin olarak ihaleler yapılmıştır. 16 elektrik dağıtım şirketinin (Başkent, Sakarya, Meram, Osmangazi, Çamlıbel, Uludağ, Çoruh, 29 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (R.G. 30.03.2013/28603) 47 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Yeşilırmak, Fırat, Trakya, Akdeniz, Boğaziçi, Gediz, Aras, Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş.) özel sektöre devir işlemleri tamamlanmıştır. Van Gölü Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin devir süreci, Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin onay süreci ise devam etmektedir. 2013 yılı sonuna kadar özelleştirme süreçlerinin tamamlanması planlanmaktadır. 18 adet termik santral, 27 adet hidroelektrik ve 56 adet akarsu santrali olmak üzere toplam 101 santralin özelleştirilme çalışmaları, Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca yürütülmektedir. Bu santraller içerisinden 52 adet akarsu santrali 19 grupta toplanmış ve 2010 yılında ihalesi tamamlanmıştır. 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla ise 19 gruptan 10'unun (28 santral) özelleştirilmesi İşletme Hakkı Devri yöntemi ile gerçekleştirilmiş; 5 grubun (14 santral) ihalesi ise iptal edilmiştir. 4 grubta (10 santral) özelleştirme süreci devam etmektedir. Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ)’ye ait Seyitömer Termik Santralinin kömür ocağı ruhsatı devir işlemi, 2,2 milyar ABD Dolar bedel karşılığında 17 Haziran 2013 tarihinde tamamlanmıştır. Yine EÜAŞ’a ait Kangal Termik Santralinin kömür ocağı ruhsatı devir işlemi ise 985 milyon ABD Doları karşılığında 14 Ağustos 2013 tarihinde tamamlanmıştır. Hamitabat Doğalgaz Çevirim Santrali’nin hisselerinin tamamı blok satış yöntemiyle 105 milyon ABD Doları karşılığında özelleştirilmiş ve işlem 1 Ağustos 2013 itibarıyla tamamlanmıştır. IV.B. DOĞAL GAZ PİYASASI Türkiye'nin artan enerji talebinin karşılanmasında doğal gazın payının ve öneminin giderek artmasıyla birlikte enerji arz güvenliğinin ve kaynak çeşitlendirmesinin sağlanması çalışmaları kapsamında 7 ülke ile 10 ayrı uzun dönemli doğal gaz ve sıvı doğal gaz (LNG) alım/satım anlaşması mevcut olup halen 5 ülkeden 7 anlaşma kapsamında doğal gaz ithal edilmektedir. Diğer taraftan 2012 yılı sonu itibarıyla 80 doğal gaz üretim sahasında 280 kuyudan üretim yapılmaktadır. 2012 yılında 686 milyon Sm³ doğal gaz üretimi gerçekleştirilmiştir. Ancak 2012 yılında Türkiye’nin toplam doğal gaz talebi tüketimi ise 44.3 milyar Sm³ (LNG dahil) seviyesinde gerçekleşmiştir. 2013 yılı ilk altı ayındaki doğal gaz üretimi ise 77 doğal gaz üretim sahasındaki 250 kuyudan 278.8 milyon Sm³ olarak gerçekleştirilmiştir. Hali hazırda Türkiye’de Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ve Ege Gaz A.Ş. doğal gaz depolama faaliyetinde bulunmaktadırlar. 48 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2012 yılı sonu itibarıyla 58 doğalgaz dağıtım bölgesinin ihalesi tamamlanmış, 65 adet doğalgaz dağıtım lisansı verilmiştir. Mevcut doğal gaz boru hattının geliştirilmesi çalışmaları kapsamında, BOTAŞ tarafından inşaa edilen doğal gaz boru hatlarının uzunluğu, 2013 Haziran ayı sonu itibarıyla 12.290 km'ye ulaşmıştır. 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla 72 ilin doğal gaz iletim hattı tamamlanmıştır. Bu çerçevede genişleyen kullanım alanı ile birlikte 2012 yılında 45,9 milyar Sm 3, 2013 yılı Haziran sonu itibarıyla ise 17,8 milyar Sm3 doğal gaz ithalatı BOTAŞ tarafından gerçekleştirilmiştir. 2012 yılı içerisinde, 8 adet ithalat, 2 adet ihracat, 3 adet toptan satış, 1 adet sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) iletim-dağıtım, 4 adet CNG satış ve 2 adet dağıtım olmak üzere toplam 20 adet lisans verilmiştir. 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla ise 1 adet dağıtım, 9 adet ithalat, 4 adet toptan satış, 4 adet CNG iletim-dağıtım, 9 adet CNG satış, 1 adet LNG iletim ve 1 adet depolama olmak üzere toplam 29 adet lisans verilmiştir. Tablo 13: Doğal Gaz Piyasasında Verilen Lisansların Dağılımı* Lisans Türü Doğal Gaz İthalat : - Doğal Gaz İthalat : - Spot LNG : Doğal Gaz İhracat : Doğal Gaz Toptan Satış : Doğal Gaz Depolama : Doğal Gaz İletim : - LNG : - Boru Hattı : Doğal Gaz Sıkıştırılmış (CNG) : - CNG İletim-Dağıtım : - CNG Satış : Doğal Gaz Dağıtım : Toplam Lisans Sayısı 50 16 34 6 43 4 21 20 1 87 30 57 65 276 *Ağustos 2013 itibarıyla Kaynak: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Doğal gazın yer altında depolanması ve böylece mevsimsel talep değişikliklerinin karşılanabilmesi amacıyla yürütülen projeler kapsamında 20 Eylül 2010 tarihinde Tuz Gölü Doğal Gaz Yer Altı Depolama Projesinin ihalesi yapılmış olup, 15 Haziran 2011 tarihinde sözleşmesi imzalanmıştır. Projeye ilişkin yapım çalışmaları devam etmektedir. Tablo 14: Doğal Gaz Depolama Tesisleri 49 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU (m3) Tesis Yeri Depolama Kapasitesi LNG Marmara Ereğlisi / Tekirdağ 255.000 m³LNG (85.000 m³ x 3) LNG Aliağa / İzmir Yer Altı Silivri / İstanbul Yer Altı Sultanhanı / Aksaray 280.000 m³ LNG (140.000 m³ x 2) 2.661.000.000 m³ 1.500.000.000 m³ Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Enerji İşleri Genel Müdürlüğü) 6353 sayılı Kanun çerçevesinde Özelleştirme Yüksek Kurulunun 14 Mart 2013 tarih ve 2013/54 sayılı kararı ile Başkentgaz’ın %100 oranındaki hissesinin satışına ilişkin onay verilmiştir. 31 Mayıs 2013 tarihinde devri gerçekleştirilmiştir. Dünya petrol rezervlerinin %65'i ve doğal gaz rezervlerinin %71'i Türkiye'yi çevreleyen Hazar Havzası ve Ortadoğu ile Rusya'da bulunmaktadır. Dolayısıyla, Türkiye, gerek coğrafi, gerekse jeopolitik konumu ile Ortadoğu ve Orta Asya'nın üretiminin dünya pazarlarına ulaşmasında köprü ve terminal olma özelliği taşımaktadır. Bu kapsamda aralarında Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) Projesi, NABUCCO Doğal Gaz Boru Hattı Projesi, Türkiye-Yunanistan-İtalya Doğal Gaz Boru Hattı (ITGI) Projesi, Arap Doğal Gaz Boru Hattı Projesi, Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi, IrakTürkiye Ham Petrol Boru Hattı ve Irak-Türkiye Doğal Gaz İhraç Projesi’nin (ITGEP) de yer aldığı doğu-batı ve kuzey-güney eksenlerinde projeler geliştirilmektedir. IV.C. PETROL PİYASASI 2012 yılı itibarıyla 19,5 milyon ton petrol ithalatı gerçekleştirilmiş, yerli üretim ise 2,3 milyon tona ulaşmıştır. Söz konusu dönemde petrol ihracatı 8,9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ceyhan’a 2012 yılında 357 milyon varil, 2013 Haziran sonu itibarıyla ise 176 milyon varil petrol taşınmıştır. Bu kapsamda Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı'ndan 2012 yılında 230 milyon, 2013 Haziran sonu itibarıyla 127 milyon varil; KerkükYumurtalık Ham Petrol Boru Hattı’dan ise 2012 yılında 127 milyon varil, 2013 Haziran ayı sonu itibarıyla da 49 milyon varil ham petrol taşınmıştır. Petrol piyasasında 2012 yılında 1.436 bayilik, 17 adet dağıtıcı lisansı, 12 adet depolama lisansı, 10 adet ihrakiye30 teslimi lisansı, 1 adet iletim lisansı, 27 adet madeni Ülkenin karasuları ve/veya karasuları bitişiğinde deniz vasıtalarına veya hava meydanlarında yerli ve yabancı hava taşıtlarına vergili veya vergisiz sağlanan akaryakıt ve madeni yağ. 30 50 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU yağ lisansı, 10 adet serbest kullanıcı lisansı, 31 adet taşıma lisansı (deniz yolu) ve 1 adet işletme lisansı verilmiştir. Tablo 15: Petrol Piyasasındaki Lisansların Dağılımı* Lisans Türü Bayilik Lisansı Depolama Lisansı Rafinerici Lisansı Dağıtıcı Lisansı Madeni Yağ Lisansı Serbest Kullanıcı Lisansı İhrakiye Teslimi Lisansı İletim Lisansı İşleme Lisansı Taşıma Lisansı TOPLAM Lisans Sayısı 12.963 111 6 70 289 50 66 27 26 105 13.713 *22 Ağustos 2013 tarihi itibarıyla Kaynak: EPDK Enerji piyasasının serbestleştirilmesi, enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi, enerji kullanımının arttırılmasına yönelik olarak; Türk Petrol Kanunu, 11 Haziran 2013 tarih ve 28674 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 22 Haziran 2012 tarihinde PETKİM A.Ş’ ne ait % 10.32 oranındaki hisse satışından 168 milyon ABD Doları satış geliri elde edilmiştir. IV.D. LPG PİYASASI 2013 yılı ilk altı ayı içerisinde sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) piyasasında toplam 167 adet lisans verilmiştir. Böylece, geçerli toplam lisans sayısı 10.285’e ulaşmıştır. 51 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 16: LPG Piyasası- Lisans Dağılımı (Lisans Sayısı) Lisans Türü 2013 Yılı* İçerisinde Verilen Lisans Sayısı Yürürlükte Olan Lisans Sayısı LPG Dağıtıcı Lisansı 4 71 LPG Depolama Lisansı 2 83 LPG Taşıma Lisansı (Denizyolu 6, Karayolu 12, Boruhattı 29) LPG Tüpü İmalatı Lisansı 3 47 - 10 LPG Tüpü Muayenesi, Tamiri ve Bakımı Lisansı LPG Otogaz Bayilik Lisansı - 114 158 9.960 TOPLAM 167 10.285 *30 Haziran 2013 tarihi itibarıyla Kaynak: EPDK 2013 yılı içerisinde 1.734.010 ton LPG satışı gerçekleşmiştir. Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (TÜPRAŞ) ve LPG dağıtım firmalarınca 2013 yılında 10 farklı ülkeden, toplam 1.405.723 ton LPG ithal edilmiştir. En çok ithalat yapılan ülkeler sırasıyla Rusya, Cezayir, Kazakistan, Norveç ve Ukrayna’dır. 2013 yılında dağıtım şirketleri ve TÜPRAŞ tarafından, serbest bölgeler de dâhil edildiğinde yapılan ihracat toplam 23.419 ton olarak gerçekleşmiştir. İhracat yapılan ülkeler arasında ilk sırada Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) yer almaktadır. KKTC’yi sırasıyla Yunanistan ve serbest bölge takip etmektedir. Türkiye’de ulaşımda kullanılan LPG miktarı ile LPG’li araç sayısı Avrupa’da ilk, dünyada ise Güney Kore’den sonra ikinci sırada yer almaktadır. Satış merkezleri bakımından ise dünya lideri konumundadır. IV.E. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMININ ARTIRILMASI Yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimi verilerine bakıldığında 2012 yılında toplam elektrik üretiminin 239.101 GWh olduğu, bunun 90.847 GWh’lık (%38) kısmı kamu, geri kalan 148.254 GWh’lık (%62) kısmı ise özel sektör santralleri tarafından üretildiği görülmektedir. 2013 yılının ilk altı ayında ise toplam elektrik üretiminin 116,280 GWh 52 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU olduğu bunun 39.769 GWh’lık (%34,2) kısmı kamu, geri kalan 76.511 GWh’lık (%65,8) kısmı ise özel sektör santralleri tarafından üretildiği görülmektedir. 2012 yılı sonu itibarıyla yenilenebilir enerji kaynaklı kurulu güç 22.200 MW düzeyine ulaşmış olup, toplam kurulu gücün % 39’luk kısmı yenilenebilir enerji kaynaklarına dayanmaktadır. Bu kapasitenin; - 15.500 MW’lık kısmını hidrolik barajlı santraller, - 4.120 MW’lık kısmını hidrolik akarsu santralleri, - 2.260 MW’lık kısmını rüzgar santralleri, - 162 MW’lık kısmını jeotermal santralleri ve - 158 MW’lık kısmını katı atık santralleri oluşturmaktadır. 2013 yılı Temmuz ayı sonu itibarıyla ise yenilenebilir enerji kaynaklı kurulu güç 23.459 MW düzeyine ulaşmış olup, toplam kurulu gücün yaklaşık % 39’luk kısmı yenilenebilir enerji kaynaklarına dayanmaktadır. Bu kapasitenin; - 15.029,2 MW’lık kısmını hidrolik barajlı santraller, - 5.492,3 MW’lık kısmını hidrolik akarsu santralleri, - 2.577,1 MW’lık kısmını rüzgar santralleri, - 162,2 MW’lık kısmını jeotermal santralleri ve - 198,3 MW’lık kısmını katı atık santralleri oluşturmaktadır. 2012 yılı sonu itibarıyla yenilenebilir enerji kaynaklı santrallerini, 317 tane hidrolik akarsu santrali, 64 hidrolik barajlı santral, 61 rüzgar santrali, 9 jeotermal santrali, 29 katı atık santralleri oluşturmaktadır. 2013 yılı Temmuz ayı sonu itibari ile yenilenebilir enerji kaynaklı santral sayılarına bakıldığında, 358 tane hidrolik akarsu santrali, 67 hidrolik barajlı santrali, 67 rüzgar santrali, 9 jeotermal santrali, 34 katı atık santralinin bulunduğu görülmektedir.31. Enerji politikaları ve stratejileri arasında yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminin sağlanması ve bu üretimin desteklenmesi önemli ve öncelikli bir husustur. Yenilenebilir enerji alanında, 18 Mayıs 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5346 sayılı Kanun (YEK Kanunu)32, özellikle rüzgar enerjisine ve hidrolik enerjiye olan ilgiyi büyük ölçüde artırmıştır. 8 Ocak 2011 tarihinde yürürlüğe giren 6094 sayılı Kanun33 ile YEK Kanunu'nda kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Bu doğrultuda; yenilenebilir enerji kaynakları ile elektrik üretimi yapacak santrallerde yerli üretim aksamı kullanımına bazı teşvikler Kaynak: TEİAŞ Yük Tevzi Raporu 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (R.G. 18.05.2005/25819) 33 6094 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynak.larının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 08.01.2011/27809). 31 32 53 Enerji YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU getirilmiştir. Güneş enerjisinden elektrik elde etmek için sağlanacak teşviklerin uygulamasına ilişkin idari düzenleme çalışmaları devam etmektedir. 2012 yılı sonu itibarıyla elektrik kurulu gücüne eklenen 4.160,4 MW'lık yeni santrallerin yaklaşık %73'ü yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına yöneliktir. Bu kapsamda 2012 yılı içerisinde 531,8 MW'lık rüzgâr, 2.482,6 MW'lık hidroelektrik ve 48 MW'lık jeotermal kaynaklı elektrik üretim santralleri işletmeye alınmıştır. 2013 yılı Temmuz ayı itibarıyla elektrik kurulu gücüne eklenen 3.432 MW'lık yeni santrallerin yaklaşık %40'ı yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına yöneliktir. Bu kapsamda 2013 yılı Temmuz ayı itibarıyla 317 MW'lık rüzgâr, 1.055 MW'lık hidroelektrik kaynaklı elektrik üretim santralleri işletmeye alınmıştır. 2011 yılı sonunda 1.728,7 MW olan rüzgâr enerjisi kurulu gücü, 2012 yılı sonu itibarıyla %30'un üzerinde artış göstererek 2.260,5 MW seviyesine ulaşmıştır. 2012 yılı sonunda 2.260 MW olan rüzgâr enerjisi kurulu gücü, 2013 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla 2.504 MW seviyesine ulaşmıştır. 2013 yılı Haziran sonu itibarıyla toplam 9.880 MW rüzgar elektrik santrali lisansı verilmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin; teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması, rüzgar enerjisi kurulu gücünün 2023 yılına kadar 20.000 MW'a çıkarılması ve 600 MW'lık jeotermal potansiyelimizin tümünün işletmeye alınması hedeflenmektedir. Enerjide dışa bağımlılık oranını ve, fosil yakıtların kullanımı neticesinde artan karbon salınımı ile çevreye verilen olumsuz etkileri azaltmak amacıyla Türkiye’de, 2023 yılına kadar 2 nükleer güç santralinin kurularak nükleer enerjinin elektrik enerjisi üretimi içindeki payının %5 seviyelerinde olması hedeflenmektedir. Bu kapsamda Mersin ili Akkuyu bölgesinde ve Sinop ilinde nükleer güç santrallerinin kurulmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin diğer mevzuat çalışmaları kapsamında; güneş enerjisi üretimine dayalı teknik detayları belirleyen yönetmelik ve tebliğ34 2012 yılında yayımlanmıştır. Güneş Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi Kurmak Üzere Yapılan Lisans Basvurularına İlişkin Yarışma Yönetmeliği (R.G.29.05.2012/28307); Rüzgâr ve Güneş Enerjisine Dayalı Lisans Başvurularına İlişkin Ölçüm Standardı Tebliği (R.G. 31.03.2012/28250) 34 54 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU V. FİZİKİ ALTYAPI V.A. ULAŞIM SEKTÖRÜNDE ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ 1.a. Karayolu Ulaşımı 2003 yılı sonu itibarıyla 63.143 km olan Karayolları Genel Müdürlüğü’nün (KGM) sorumluluğundaki toplam karayolu ağı uzunluğu 2013 yılı Nisan ayı itibarıyla 65.499 km’ye ulaşmıştır. Toplam karayolu ağının 2.244 km’si otoyol, 31.375 km’si devlet yolu, 31.880 km’si ise il yoludur. Türkiye’nin 2003 yılında 6.101 km olan bölünmüş yol ağı uzunluğu 2013 yılı Nisan ayı itibarıyla 22.261 km’ye ulaşmış olup, 2013 yılı sonunda 23.324 km’ye, 2023 yılında ise 36.500 km’ye ulaşması hedeflenmektedir. Tablo 17: Yıllara Göre Bölünmüş Yol Yapım Uzunlukları Yıl 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013* TOPLAM *30 Nisan 2013 tarihi itibarıyla Devlet ve İl Yolları (km) 4.387 1.323 1.765 2.045 1.240 1.082 1.477 2.002 2.156 1.514 1.026 20.017 Otoyollar (km) 1.714 39 26 5 241 14 114 72 11 8 2.244 Genel Toplam (km) 6.101 1.362 1.791 2.050 1.481 1.082 1.491 2.116 2.228 1.525 1.026 8 22.261 Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) Yap-İşlet-Devret (YİD) Modeli ile 2013-2023 yılları arasında gerçekleştirilecek 5.550 km uzunluğundaki otoyol projelerinin toplam maliyeti 89.2 milyar TL olarak tahmin edilmektedir. Bu projelerin hayata geçirilmesi ile Türkiye’nin otoyol ağı uzunluğu yaklaşık 7.827 km’ye ulaşacaktır. Bu projelerden 523 km uzunluğundaki GebzeOrhangazi-İzmir Otoyolu, Sabuncubeli Tüneli Projesi ve Kuzey Marmara Otoyolu/Odayeri-Paşaköy Kesimi’nin yapım çalışmalarına başlanmıştır. 55 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 18: YİD Modeli ile “Hedef 2023” Programında Gerçekleştirilmesi Planlanan Projeler Proje Adı Uzunluk (km) Yapım Çalışmaları Başlanan Projeler 523 Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu 421 Sabuncubeli Tüneli Projesi Kuzey Marmara Otoyolu / Odayeri-Paşaköy Kesimi (3. Boğaz Köprüsü dahil) Planlanan Projeler 7 95 5.027 Kuzey Marmara Otoyolu Projesi 319 Ankara-Niğde Otoyolu Projesi 342 Ankara- Kırıkkale- Delice-Samsun Otoyolu Projesi 472 Aydın-Denizli-Burdur Otoyolu Projesi 330 Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu Projesi 359 Ankara-İzmir Otoyolu Projesi 535 Afyonkarahisar-Antalya-Alanya Otoyolu Projesi 490 Sivrihisar-Bursa Otoyolu Projesi 202 Şanlıurfa-Habur Otoyolu (Diyarbakır bağlantısı dahil) Projesi 442 Gerede-Merzifon-Gürbulak Otoyolu Projesi, Gerede- Merzifon kesimi 357 Gerede-Merzifon-Gürbulak Otoyolu Projesi, Merzifon- Gürbulak kesimi 919 Yalova- İzmit Otoyolu 81 Mersin- Silifke (Taşucu) Otoyolu 98 Çiğli- Aliağa- Çandarlı Otoyolu 81 TOPLAM 5.550 Kaynak: KGM Karadeniz Bölgesinin Güneydoğu ile Akdeniz Bölgesine yüksek standartlı karayolları ile bağlanmasının hedeflendiği Kuzey-Güney Aksları Projesi kapsamında 11.749 km uzunluğunda olan 18 adet Kuzey-Güney karayolu koridorlarının 8.823 km’sinin fiziki ve geometrik iyileştirilmesi tamamlanmıştır. 1.475 km’de çalışmalar devam etmekte olup 1.451 km’nin ise ihale edilmesi planlanmaktadır. Kuzey-Güney karayolu koridorlarının 2015 yılına kadar bitirilmesi hedeflenmektedir. Türkiye’de dağlık alanların geçilmesi ve güzergâhın kısalması açısından büyük önem arz eden karayolu tünellerinin yapımı da son yıllarda artmıştır. 2003 yılında toplam tünel uzunluğu 50 km iken, tünel yapım çalışmaları kapsamında 2003-2012 yılları arasında yapılan tünellerin uzunluğu 113 km’ye ulaşmıştır. 2023 yılına kadar ise 165,8 km uzunluğunda 68 yeni tünel yapımı hedeflenmektedir. Özellikle Sabuncubeli Tüneli, 56 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Avrupa’nın en uzun, dünyanın ise ikinci en uzun çift tüplü karayolu tüneli niteliğinde olacak 14,7 km uzunluğundaki Ovit Dağı Tüneli, Cankurtaran Tüneli, Kuskunkıran Tüneli ve Konak Tüneli, güzergâhları itibarıyla son dönemlerde yapımına en çok önem verilen tünellerden birkaçıdır. Bu tüneller sayesinde hem kuzey-güney hem de batı-doğu doğrultusundaki yol ağı güçlenecek ve ulaşım rahatlayacaktır. 1.b. Demiryolu Ulaşımı Demiryolu yük ve yolcu taşımacılığının geliştirilmesi amacıyla kamu-özel sektör işbirliği ile çeşitli yüksek hızlı demiryolu projeleri ve altyapı çalışmaları yürütülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), 2012 yılı sonu itibarıyla 11.120 km konvansiyonel, 888 km yüksek hızlı demiryolu olmak üzere toplam 12.008 km demiryolu ağına sahiptir. Harita 1: TCDD Yüksek Hızlı Tren Hatları Bunun yanında Ankara-İstanbul arasındaki seyahat süresini yarıya indirmeyi planlayan yüksek hızlı demiryolu projesinin ikinci etabının 29 Ekim 2013 tarihinde açılması planlanmaktadır. 24 Ağustos 2011 tarihinden itibaren Yüksek Hızlı Tren (YHT) işletmeciliğine açılan Ankara-Konya Yüksek Hızlı Demiryolunda, açıldığı tarihten itibaren 2013 Haziran ayı sonuna kadar 2 milyon 608 bin yolcu seyahat etmiştir. Ayrıca 2013 yılı içerisinde 57 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Ankara-Eskişehir ve Ankara-Konya yüksek hızlı tren hatları işletmeciliğinden sonra 23 Mart 2013 itibarıyla Eskişehir-Konya YHT işletmeciliğine de başlanılmıştır. Söz konusu hatta açıldığı tarihten itibaren Haziran ayı sonuna kadar 79 bin yolcu seyahat etmiştir. Ankara-Sivas Yüksek Hızlı Demiryolu projesinin; Kırıkkale-Yerköy (80 km) kesiminde ise altyapı yapım sözleşmesi 7 Ocak 2013’de imzalandı. 21 Ocak 2013’de yer teslimi yapıldı. Tünel çıkış ve giriş portallarına başlanmıştır. Kayaş-Kırıkkale (62 km) kesiminin yapım ihalesi 4 Ekim 2012 tarihinde yapılmıştır. Yönetim Kurulu’nun 13 Haziran 2013 tarihli oluru ile ihale iptal edilmiştir. Gerekli hazırlıklardan sonra yeniden ihale edilecektir. Kayaş-Kırıkkale viyadük yapım işi için 5 Mart 2013 tarihinde ihalesi yapılmış olup, değerlendirme çalışmaları devam etmektedir. Yerköy-Sivas kesiminin 148 km’lik kesimde altyapı yapımında % 99 fiziksel ilerleme sağlanmıştır. Projede Yerköy-Doğankent arasında 3, Doğankent-Sivas arasında 4 adet olmak üzere toplam 7 adet istasyon planlanmıştır. Resim 1: TCDD Kullanımındaki Trenlerden Bazıları Yüksek Hızlı Tren Dizel Elektrikli Dizel Tren Seti Yeni Banliyö Seti (EMU) Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 58 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Ayrıca, 2013 yılında 1.098 km’lik yol yenilemesi, 650 adet makas yenilemesi, 144 km’lik 2. hat yapımı ve 7.000 adet ray kaynağı yapılması planlamıştır. Bu projelerde 2013 yılı Haziran sonu itibarıyla yol yenilemesinde 294 km, makas yenilemesinde 77 adet , 2. hat yapımında 60 km, ray kaynağı yapımında 2.300 adet olarak gerçekleşmiştir. Kent içi ulaşımda yerel yönetimlerle işbirliği yapılarak İzmir’de EGERAY hizmete açılmıştır. Gaziantep’te GAZİRAY için çalışmalar devam etmektedir. TCDD işletmesi bünyesinde metro standardında hizmet verilmesi amacıyla İstanbul’da MARMARAY projesinin 29 Ekim 2013 tarihinde açılması planlanmaktadır. Ankara’da banliyö hatlarını metro standardına yükseltmeyi amaçlayan BAŞKENTRAY projesine yönelik ihale gerçekleştirilmiştir. Resim 2: Marmaray Projesi Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı 59 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Lojistik Merkezler OSBlere yakın ve yük potansiyeli yüksek olan bölgelerde diğer ulaşım sistemleri ile entegre olarak kombine taşımacılığı geliştiren lojistik merkezlerin kurulmasına yönelik çalışmalar da sürdürülmektedir. Harita 2: Lojistik Merkezler Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Bu çerçevede öncelikle İstanbul (Halkalı), İzmit (Köseköy), Samsun (Gelemen), Eskişehir (Hasanbey), Kayseri (Boğazköprü), Balıkesir (Gökköy), Mersin (Yenice), Uşak, Erzurum (Palandöken), Konya (Kayacık), Denizli (Kaklık), Bilecik (Bozüyük), İstanbul (Yeşilbayır), Mardin, Kahramanmaraş (Türkoğlu), Kars, Sivas ve Habur olmak üzere 18 merkezde lojistik merkez kurulması hedeflenmektedir. 60 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Resim 3: Hizmete Açılan Bazı Lojistik Merkezler Samsun (Gelemen) İzmit (Köseköy) İstanbul (Halkalı) Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Bunlardan Samsun (Gelemen), Uşak, İstanbul (Halkalı), İzmit (Köseköy), Denizli (Kaklık)’deki lojistik merkezler işletmeye alınmış, Eskişehir (Hasanbey), Kayseri (Boğazköprü), Mardin, Erzurum (Palandöken), Balıkesir (Gökköy) ve Mersin (Yenice) lojistik merkezlerinde ise inşaat çalışmaları devam etmektedir. Diğer lojistik merkezlerde de proje ve kamulaştırma çalışmaları sürdürülmektedir. 2023 hedefleri kapsamında; yüksek hızlı demiryolu ağına öncelik verilerek 3.500 km YHT, 8.500 hızlı tren, 1.000 km konvansiyonel hat inşaası ile toplam demiryolu ağının 2023 yılına kadar 25.000 km’ye, 2035 yılına kadar ise 31.000 km’ye ulaşması, demiryolu payının yolcu taşımacılığında %10’a; yük taşımacılığında ise %15’e çıkartılması amaçlanmaktadır. Türkiye’nin İran ve Orta Asya ülkeleriyle ticaretinde önemli bir rolü olan Van Gölü geçişinin iyileştirilmesi için 2 adet daha hızlı ve yüksek kapasiteli feribotun yapımı devam etmektedir. Feribotlar işletmeye alındığında vagon taşıma kapasitesi 3 katına çıkacaktır. Projede kuru havuz inşaatı tamamlanmıştır. Tatvan İskele ve yanaşma rıhtımları tamamlanmıştır. Van’daki iskele tevsii ve yanaşma rıhtımları tamamlanmak üzeredir. Feribotlardan birincisinin gövde saç imalatının %77’si tamamlanmıştır. 61 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1.c. Deniz Ulaşımı Ana limanların karayolu ve demiryoluna bağlanması ile limanların kombine taşımacılık yapılabilen lojistik merkezler haline getirilmesi amacıyla; Yük elleçleme kapasitesi belirli büyüklüğün üzerinde olan limanlar dikkate alınarak liman gerisaha karayolu ve demiryolu bağlantılarının geliştirilmesi ve mevcut ana karayolu ve demiryolu hatlarına entegre edilmesi suretiyle bu tesislerin birbirlerini tamamlayıcı ve daha verimli bir şekilde kullanımının sağlanması amacıyla, Limanlar Geri Saha Karayolu ve Demiryolu Bağlantıları Master Plan çalışmalarına başlanılmıştır. Ege Denizi’nde Kuzey Ege Limanı Mendirek inşaatının 2013 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Limanın eksik kalan altyapı ve üstyapı işlerinin YİD modeli ile gerçekleşmesi için ihale hazırlıklarına başlanılmıştır. Deniz ulaşımı ve yat turizmi için gerekli altyapının oluşturulması amacıyla YİD modeli ile yürütülen çalışmalar kapsamında; Gazipaşa, Kumkuyu, Muğla Ören ve Datça Yat Limanları ile Dalaman Yat Limanı ve deniz otobüsü yanaşma yeri projelerinin yapımına devam edilmektedir. Karasu Limanı üst yapı inşaatı işinin ihalesi YİD Modeli üzerinden gerçekleştirilmiş olup görevli şirkete yer teslimi yapılabilmesi için Maliye Bakanlığı nezdinde gerekli işlemler yürütülmektedir. İzmir Karaburun, İzmir Yenifoça, Balıkesir Avşa Adası Türkeli, Silivri, İzmir Seferihisar Ürkmez, İzmir Çeşme Şifne ve Tekirdağ Yat Limanlarının ihale çalışmalarına devam edilmektedir. İstanbul’un tek kruvaziyer limanı olan, Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’ye ait İstanbul Salıpazarı Liman Sahasının 30 yıl süreyle işletme hakkı verilmek suretiyle özelleştirilmesine ilişkin 16 Mayıs 2013 tarihinde gerçekleştirilen ihalede en yüksek teklif 702 Milyon ABD Doları tutarında Doğuş Holding AŞ tarafından verilmiş olup, devre ilişkin yasal süreçler devam etmektedir. İstanbul’un kruvaziyer turizm potansiyelini karşılayabilmek amacıyla 2007 yılında ihalesi tamamlanmış Zeytinburnu/Kazlıçeşme kruvaziyer liman projesinin imar planının tamamlanması hedeflenmektedir. Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca özelleştirme çalışmaları teknik düzeyde devam eden faaliyetler arasında TCDD’ye ait Derince limanı ile ilgili imar ve teknik çalışmalar ile İstanbul’un Anadolu yakasında yer alan ve Türkiye’nin en büyük yat bağlama kapasitesine sahip Fenerbahçe Kalamış Yat Limanı’nın 62 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU özelleştirilmesi ile ilgili olarak hazırlanacak imar planının onaylanmasının ardından ihale sürecinin başlatılması sayılabilir. 1.d. Hava Ulaşımı DHMİ tarafından işletilen havalimanı sayısı, DHMİ denetimli özel şirket tarafından işletilen 3 havalimanı ile birlikte 50’ye ulaşmıştır. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü tarafından işletilen Eskişehir Anadolu Üniversitesi Havalimanı ve özel sektör tarafından işletilen İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı ile birlikte, 52 havalimanı sivil trafiğe açık bulunmaktadır. Bunlardan Iğdır ve Zafer Havalimanları 2012 yılında; Şırnak, Bingöl ve Kastamonu Havalimanları ise 2013 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Hakkari Havalimanının ise 2013 yılında tamamlanarak işletmeye açılması hedeflenmektedir. Ordu-Giresun Havalimanı altyapı inşaatının 2013 yılı sonunda tamamlanması planlanmakta olup, üstyapı inşaatının ise 2015 yılında tamamlanması hedeflenmektedir. Tablo 19: Sivil Trafiğe Açık Havalimanı Sayısı (2003-2013) Yıl 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013/07 DHMİ Tarafından İşletilen Toplam Havalimanı Sayısı 34 34 34 36 38 40 40 42 43 47 50 Dış Hatlara Açık Havalimanı Sayısı 20 20 20 20 26 27 27 30 30 30 36 Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) 2012 yılı sonu itibarıyla, bir önceki yıla göre; iç hat yolcu trafiği %11 artışla 64,7 milyon yolcuya; dış hat yolcu trafiği %10,5 artışla 65,6 milyona ulaşmış olup, toplam yolcu trafiği ise %10,7 artış ile 131 milyona ulaşmıştır. 63 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 20: Havayolu Yolcu Trafiği (2003-2012) (Yolcu Sayısı) Yıl 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kaynak: DHMİ İç Hat Yolcu Trafiği 9.147.439 14.460.864 20.529.469 28.774.857 31.949.341 35.832.776 41.226.959 50.575.426 58.258.324 64.721.316 Dış Hat Yolcu Trafiği 25.296.216 30.596.507 35.042.957 32.880.802 38.347.191 43.605.513 44.281.549 52.224.966 59.362.145 65.630.304 Türkiye Direkt Transit Yolcu Trafiği 547.046 616.217 418.731 449.091 615.638 736.121 671.531 677.896 Toplam Yolcu Trafiği 34.443.655 45.057.371 56.119.472 62.271.876 70.715.263 79.887.380 86.124.146 103.536.513 118.292.000 131.029.516 Havayolu ulaşımı alanındaki gelişmeler, aşağıdaki hava taşıma işletmeleri tablosu üzerinden de değerlendirilebilir. 2003 ile 2012 yılları arasında %13 oranında artarak 173 adete ulaşan hava taşıma işletmeleri, 2013 yılının da Mart ayı itibarıyla 179’a ulaşmıştır. Tablo 21: Hava Taşıma İşletmelerinin Dağılımı (İşletme Sayısı) Yıl Havayolu İşletmesi 2003 13 2004 15 2005 16 2006 20 2007 20 2008 17 2009 17 2010 16 2011 15 2012 15 2013* 15 *1 Nisan 2013 tarihi itibarıyla Havataksi İşletmesi Genel Havacılık Balon İşletmesi Zirai Mücadele İşletmesi TOPLAM 52 50 52 57 59 66 61 61 60 55 55 32 35 36 32 30 31 29 38 41 44 48 7 8 8 8 10 10 12 16 16 20 22 49 51 43 42 42 40 39 39 39 39 39 153 159 155 159 161 164 158 170 171 173 179 Kaynak: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) Havayolu işletmelerinin koltuk kapasiteleri on yıllık süre içinde %139 oranında bir artış göstererek 2012 yılı sonunda 65.208 olarak belirlenirken, işletmelerin kargo kapasiteleri 64 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU de %317 oranında artarak 302.737 kg’den 1.264.513 kg’ye ulaşmıştır. Hem koltuk hem de kargo kapasitesinde 2013 yılının ilk aylarında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tablo 22: Havayolu İşletmeleri Koltuk-Kargo Kapasiteleri (Adet, kg) Yıl Koltuk Kapasitesi (Adet) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013* *1 Nisan 2013 tarihi itibarıyla Kargo Kapasitesi (kg) 27.599 34.403 39.903 42.335 40.185 43.524 47.972 57.899 61.695 65.208 66.392 302.737 471.734 649.562 873.539 962.539 1.093.096 1.121.108 1.112.708 1.207.339 1.264.513 1.381.838 Kaynak: SHGM V.B. ELEKTRONİK HABERLEŞME SEKTÖRÜNDE ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ 1.a. Sabit Pazar, Mobil Pazar ve İnternet Verileri 2012 yılında elektronik haberleşme sektöründe yaşanan gelişmelere paralel olarak, yapılan yatırımlarda genel olarak artış eğilimi gözlenmiştir. 2004 yılında başlayan serbestleşme süreci ve düzenlemelerle birlikte istikrarlı bir büyüme gösteren elektronik haberleşme sektörüne ait gelirlerin gelişimine ve işletmecilerin bu gelirlerden aldığı paylara takip eden grafikte yer verilmektedir. 2012 yılı sonu itibarıyla elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren işletmecilerin net satış gelirleri toplamı 30,88 milyar TL’ye ulaşmıştır. Toplam gelirlerdeki payını sürekli artıran mobil işletmecilerin pazar payı 2012 yılında %55 seviyesine ulaşırken sabit telefon yatırımlarının (Operatör 1) payı %23’e kadar gerilemiştir. 65 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 7: Elektronik Haberleşme Sektörü- Net Satış Gelirleri 35,00 30,88 28,01 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 7,37 7,25 8,33 8,73 3,74 5,00 4,92 2,91 3,47 5,66 6,51 0,00 Sabit Telefon Mobil-1 Mobil-2 2011 Mobil-3 Diğer Toplam Gelirler 2012 Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) 2012 yılında sabit ve mobil sektörde yatırım miktarı önceki yıla kıyasla yaklaşık %4 oranında azalarak 3,7 milyar TL civarında gerçekleşmiştir. Söz konusu yılda sabit hatlar için 1,4 milyar TL, mobil hatlar içinse 2,3 milyar TL düzeyinde yatırım yapılmıştır. 66 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 8: Sabit ve Mobil Telekomünikasyon Sektöründe Yatırım 7.000 1.215 6.000 2.494 2.292 1.431 1.372 2.661 4.606 2.605 2005 1.033 2004 1.445 1.443 471 1.000 948 526 2.000 554 3.000 1.099 1.375 4.000 1.909 Milyon TL 5.000 2010 2011 2012 0 2006 2007 Mobil 2008 2009 Sabit Telefon Kaynak: BTK 2009 yılından itibaren mobil trafik miktarında belirgin bir artış yaşanmıştır. 2011 yılında 168,9 milyar dakika olan toplam ses trafiği 2012 yılında %12 artarak yaklaşık 189,2 milyar dakikaya ulaşmıştır. 2012 yılı itibarıyla Türkiye’deki mobil telefon abone sayısı 67.680.547’e yükselmiştir. 3. Nesil (3N) mobil telekomünikasyon hizmetlerinin abone sayısı ise 42 milyona yaklaşmıştır. 2009 yılından itibaren mobil trafik miktarında belirgin bir artış yaşanmıştır. 2011 yılında 168,9 milyar dakika olan toplam ses trafiği 2012 yılında %12 oranında artarak yaklaşık 189,2 milyar dakikaya ulaşmış, toplam trafiğin %10’unu oluşturan sabit trafik ise önceki yıla kıyasla %13 oranında azalarak 19,4 milyar dakikaya düşmüştür. 67 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 9: Elektronik Haberleşme Sektörü- Trafik Miktarı 200,0 189,2 Trafik miktarı, milyar dak. 180,0 168,9 160,0 149,5 132,2 140,0 120,0 100,0 80,0 86,1 12,0 85,5 20,3 90,4 86,6 37,3 60,0 40,0 74,1 65,2 20,0 53,1 103,7 90,9 108,2 125,8 2004 2005 169,8 48,1 57,7 74,9 38,5 33,2 28,8 23,9 23,6 21,8 19 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0,0 2003 147,1 Sabit Telefon Mobil Toplam Kaynak: BTK Türkiye elektronik haberleşme sektöründe sabit ve mobil işletmecilerin oluşturduğu toplam trafiğin dağılımının yer aldığı bir sonraki grafikte görüleceği üzere, trafiğin büyük bir kısmını (yaklaşık %85) mobilden mobile olarak adlandırılan mobil işletmecilerin şebeke içi ve kendi aralarında oluşan trafik oluşturmaktadır. Öte yandan 2006 yılında toplam trafiğin %46’sını oluşturan sabitten sabite doğru trafik 2012 yılında toplam trafiğin yaklaşık %8’ini oluşturmaktadır. 68 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 10: Elektronik Haberleşme Sektörü- Trafik Dağılımı 2012 84,5 2011 5,2 8,1 2,2 81,9 2010 78,8 2009 78,3 2008 5,2 5,4 4,3 70,4 2007 2,4 61,5 2006 20% 2,6 40% Mobil-mobil 15,3 2,1 32,2 3,1 3,7 46,4 60% Mobil-diğer 13,5 2,3 24,0 2,6 48,0 0% 10,6 2,3 3,1 80% Sabit-sabit 100% Sabit-diğer Kaynak: BTK 2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de yaklaşık 20,1 milyon internet abonesi bulunmaktadır. 2012 yılında bir önceki yıla göre toplam internet abone sayısında %42 oranında artış gerçekleşmiştir. Tablo 23: İnternet Abone Sayıları xDSL Kablo İnternet Mobil Fiber Diğer TOPLAM 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 452 .398 37.404 1.539.477 31.729 2.813.143 27.804 4.545.795 41.109 5.894.522 67.408 6.216.028 146.622 6.640.911 273.908 6.776.036 460.451 6.643.299 500.658 16.208 508.014 17.121 1.590.33 2 %213 21.699 2.864.652 22.181 4.609.085 24.171 5.986.101 396.363 23.644 6.782.657 1.448.020 154. 059 155.478 8.672.376 6.454.801 267.144 159.383 14.117.815 12.161.900 645.092 139.665 20.090.614 %80 %61 %30 %13 %28 %39 %42 Artış (%) Kaynak: BTK Sabit internet abonelerinin büyük bir kısmının xDSL (Digital Subscriber Line) bağlantı çeşidini tercih ettiği tabloda görülmektedir. 2012 sonunda yaklaşık 6,6 milyonu bulan xDSL abone sayısı bir önceki yıla oranla yaklaşık %2 azalmıştır. Öte yandan, 2009 yılı Temmuz ayında 3N hizmetlerinin yetkilendirilmesinin ardından, mobil geniş bant 69 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU internet kullanıcı sayısı 2012 yılı sonu itibarıyla yaklaşık 12,2 milyonu aşmış ve toplam internet abonelerinin yaklaşık %60’ına ulaşmıştır. Türkiye’deki sabit geniş bant abonelerinin yaklaşık %80’inin 8 Mbit/sn hıza kadar bağlantı sunan paketleri tercih ettikleri görülmektedir. Grafik 11: Hızlara Göre Sabit Geniş Bant Abonelerinin Dağılımı* 79,4 0,9 0,7 8,3 9,9 0,8 512 Kbit/s 1 Mbit/s 2 Mbit/s 4 Mbit/s 8 Mbit/s Diğer ( > 8 Mbit/s) *Kablo internet aboneleri dahil değildir. Kaynak: BTK 1.b. İnternet Güvenliği ve Düzenlemelerine ilişkin Faaliyetler Bakanlar Kurulu tarafından alınan ulusal siber güvenlik çalışmaları hakkında yapılan düzenleme35, 28 Ekim 2012 itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı’nın başkanlığında, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı, İçişleri Bakanlığı Müsteşarı, Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı, Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı, Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarı, Genelkurmay Başkanlığı Muhabere Elektronik ve Bilgi Sistemleri Başkanı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu Başkanı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanı, Mali Suçları Ulusal Siber Güvenlik Çalışmalarının Yürütülmesi, Yönetilmesi ve Koordinasyonuna İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı (R.G. 20.10.2012/28447) 35 70 Fiziki Altyapı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Araştırma Kurulu Başkanı, Telekomünikasyon İletişim Başkanı ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından belirlenecek diğer bakanlık ve kamu kurumlarının katılımıyla Siber Güvenlik Kurulu kurulmuştur. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı’nın başkanlığında yapılan Siber Güvenlik Kurulu toplantıları sonucunda Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi ve 2013-2014 Eylem Planı kabul edilmiştir. Eylem Planı, 2013-2014 döneminde gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetleri tanımlamakla beraber, bu yılları aşan periyodik faaliyetler ile eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları gibi sürekli yürütülmesi gereken faaliyetlere de yer vermektedir. Eylem Planında 2013-2014 döneminde, gerçekleştirilmesi planlanan toplam 29 adet eylem maddesi bulunmaktadır. Planda temel olarak; Ulusal Siber Olaylara Müdahale Organizasyonunun Oluşturulması, Ulusal Siber Güvenlik Altyapısının Güçlendirilmesi, Siber Güvenlik Alanında İnsan Kaynağının Yetiştirilmesi ve Bilinçlendirme Faaliyetleri, Siber Güvenlikte Yerli Teknolojilerin Geliştirilmesi ve Ulusal Güvenlik Mekanizmalarının Kapsamının Genişletilmesi hususlarına öncelik verilmektedir. Diğer taraftan, internet içerik düzenlemelerine ilişkin faaliyetler ilişkin birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı tarafından yürütülen çalışmalarla 5651 sayılı Kanun36 çerçevesinde internet aktörleri, bunların hak ve sorumlulukları ilk kez düzenlenmiş ve yasal güvenceler oluşturulmuştur. Yer sağlayıcılık faaliyetinde bulunanların barındırdıkları içeriği kontrol sorumluluğu olmadığı yasada açıkça belirtilerek bu konudaki tereddüt yasal düzeyde giderilmiş ve Türkiye’de faaliyette bulunacak yer sağlayıcıları teşvik edilmiştir. Yer sağlayıcılara yönelik yasal düzeyde daha üst seviyede güvencelerin sağlanması yönünde çalışmalar devam etmektedir. Bu bağlamda, elektronik ticari faaliyeti yürüten firmalar lehine önemli yasal koruma ve güvenceler öngören Elektronik Ticaret Yasa Tasarısı, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) gündeminde yer almaktadır. 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun (R.G.23.05.2007/26530) 36 71 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU VI. YENİLİK VI.A. ÖZEL SEKTÖR AR-GE YATIRIMLARININ ARTIRILMASI Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, 2000’li yılların başından itibaren Türkiye’nin öncelikli gündem maddeleri arasında yer almaktadır. Bu çerçevede rekabetçi ekonomik yapının güçlendirilmesi ve Ar-Ge yatırımlarının artırılmasına yönelik olarak uygulanan politikalarla, bilim, teknoloji ve yenilik alanındaki değişimler devam etmektedir. TÜİK tarafından gerçekleştirilen 2011 yılı Ar-Ge anketi sonuçlarına göre, 2011 yılında Türkiye’de Ar-Ge harcamaları, 2000 yılına kıyasla üç kata yakın bir artışla yaklaşık 12 milyar TL’ye ulaşmıştır. Ar-Ge harcamalarının GSYH’ye oranı ise 2000 yılındaki %0,48 değerine kıyasla yaklaşık iki kat artış göstererek 2011 yılında %0,86 değerine ulaşmıştır. Grafik 12: Ar-Ge Harcamalarının GSYH’ye Oranı Kaynak: TÜİK Ar-Ge harcamalarındaki artışta, özellikle özel sektörün yenilikçilik faaliyetleri etkili olmuştur. Bu çerçevede özel sektör Ar-Ge harcamaları, 2011 yılında 5,2 milyar TL’ye (2012 sabit fiyatlarıyla) ulaşarak, 2000 yılı değerinin yaklaşık beş katına yükselmiştir. Özel sektör Ar-Ge harcamalarının toplam Ar-Ge harcamaları içerisindeki payı ise %43,2 olmuştur.. 72 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 13 : Ar-Ge Harcamaları Oranı- Sektörel Dağılım Kaynak: TÜİK Son yıllarda Türkiye’nin Ar-Ge harcamalarındaki artışına paralel olarak Ar-Ge ve yenilik alanında istihdam edilen insan kaynakları sayısında gözlemlenen artış, Türkiye’nin yenilik altyapısının geliştirilmesinde önemli bir atılım içerisinde olduğunun göstergesidir. Nitekim 2011 yılında Tam Zamanlı Eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeli sayısı 93.000’e, TZE araştırmacı sayısı ise 72.000’e ulaşmıştır. 2023 yılı için 300 bin araştırmacı hedefi bulunmaktadır37. Bu artışın itici gücünün özellikle özel sektör olması ise dikkat çekicidir. 2009 yılında ilk kez özel sektör TZE Ar-Ge personeli sayısı, yükseköğretimdeki Ar-Ge personeli sayısını geçmiştir. Özel sektör Ar-Ge personeli sayısı, 2011 yılında 45.000’i aşmıştır. 2000 yılına göre yedi katın üzerinde bir artışla 30.000’i aşan özel sektör araştırmacı sayısının ise 2023 yılında 180.000’e ulaşması hedeflenmektedir. Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 23. Toplantısında belirlenen 2011/101 sayılı “Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Hedefleri”. 37 73 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 14: TZE Ar-Ge Personeli ve Araştırmacı Sayısı Kaynak: TÜİK Ar-Ge harcamalarındaki artış hızı Türkiye’yi Ar-Ge ve yenilik faaliyetleriyle dikkati çeken ve takdir gören bir ülke konumuna getirmiştir. Bu çerçevede ülkelerin Ar-Ge harcamalarındaki artış hızlarını karşılaştıran İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) verilerine göre38 Türkiye, 2006-2011 yılları arasındaki %16 yıllık ortalama artış hızıyla Ar-Ge harcamalarını en fazla artıran ikinci ülke olmuştur. Bu doğrultuda Türkiye 2006 yılına kıyasla İsrail, Avusturya, Belçika, Finlandiya ve Meksika’yı geride bırakmıştır. VI.B. AR-GE DESTEKLERİ İşletmelerin Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, üniversite sanayi diyaloğunun güçlendirilmesi ve Türkiye’nin rekabet altyapısının geliştirilmesinde, Ar-Ge faaliyetlerine sağlanan desteklerin önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu çerçevede Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından sağlanan destek programlarının yanı sıra, Maliye Bakanlığı’nca çeşitli vergisel destekler ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, KOSGEB ile TTGV tarafından da Ar-Ge faaliyetlerine yönelik çeşitli destekler sunulmaktadır. Veri kalitesi göz önünde bulundurularak çalışmaya Ar-Ge harcaması 1 milyar ABD Dolarının (SAGP) üzerinde olan ülkeler dahil edilmiştir. Türkiye’nin 2006-2011 yılları arasındaki %15,7 oranındaki Ar-Ge harcamaları artış hızı ile 2. olduğu sıralamada, Çin %19,8 artış ile 1., Şili ise %15,6 oranındaki artış ile 3. olmuştur. 38 74 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1.a. Ar-Ge Faaliyetlerini Destekleyici Mevzuat 5746 sayılı Kanun kapsamında Ar-Ge Merkezleri, Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri, Teknoloji Merkezi İşletmeleri ve Teknogirişim Sermayesi Desteğinden yararlanan işletmelere gelir ve kurumlar vergisi, Ar-Ge personeline gelir vergisi ve sigorta primi işveren hissesi indirimi, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine yönelik düzenlenen kağıtlara damga vergisi istisnası gibi çeşitli vergisel avantajlar sağlanmaktadır. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında 2012 yılında, 120 mükellef gelir vergisi indiriminden, 789 mükellef ise kurumlar vergisi indiriminden faydalandırılmıştır. 2012 yılında gelir vergisi ve kurumlar vergisi indirimi toplam tutarı ise bir önceki yıla kıyasla %25 oranında artış göstererek 2,1 milyar TL’ye yükselmiştir. Ayrıca, 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Karara39 göre Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve KOSGEB tarafından desteklenen ARGE Projeleri çerçevesinde geliştirilen ürünlerin veya parçaların üretimine yönelik yatırımlar 5. Bölgede uygulanan bölgesel desteklerden faydalanabilmektedir. 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Karar (R.G. 19.06.2012/28328); 2012/3802 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar (R.G.13.10.2012/28440) 39 75 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 24: Çeşitli Kanunlar40 Kapsamında Yararlanılan Ar-Ge İndirimi ve Mükellef Sayıları 2008 Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi 2009 Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi 2010 Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi 2011 Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi 2012 Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Ar-Ge İndirimi (GVK'ya göre) Mükellef Sayısı 48 Miktar (milyon TL) 4 Ar-Ge İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 12 2 Toplam Ar-Ge İndirimi 60 6 Ar-Ge İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 237 509 Ar-Ge İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 162 76 Toplam Ar-Ge İndirimi 399 585 Ar-Ge İndirimi (GVK’ya göre) 46 4 Ar-Ge İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 24 4 Toplam Ar-Ge İndirimi 70 8 Ar-Ge İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 280 770 Ar-Ge İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 265 515 Toplam Ar-Ge İndirimi 545 1.285 Ar-Ge İndirimi (GVK’ya göre) 51 3 Ar-Ge İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 27 7 Toplam Ar-Ge İndirimi 78 10 Ar-Ge İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 250 482 Ar-Ge İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 377 1.000 Toplam Ar-Ge İndirimi 627 1.482 Ar-Ge İndirimi (GVK’ya göre) 51 2,4 Ar-Ge İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 43 7,4 Toplam Ar-Ge İndirimi 94 9,8 Ar-Ge İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 250 253 Ar-Ge İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 468 1.381 Toplam Ar-Ge İndirimi 718 1.634 Ar-Ge İndirimi (GVK’ya göre) 62 3,3 Ar-Ge İndirimi (5746 sayılı Kanuna göre) 58 14,5 Toplam Ar-Ge İndirimi 120 17,8 Ar-Ge İndirimi (K.V.K. Mad. 10/1-a) 245 112,6 Ar-Ge İndirimi (5746 Sayılı Kanun Mad. 3) 544 1.929 Toplam Ar-Ge İndirimi 789 2.041,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı 40 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ve 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun 76 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1.b. TÜBİTAK TEYDEB Destekleri Özel sektör kuruluşlarının araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik faaliyetlerini desteklemek amacıyla kurulan TEYDEB tarafından 1995 yılından bu yana Ar-Ge destekleri sağlanmakta olup, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 27 Aralık 2011 tarihli toplantısında belirlenen öncelikler doğrultusunda 2012 yılı içerisinde TEYDEB desteklerinin etkinliğinin artırılmasına yönelik çeşitli önlemler alınmıştır. Bu çerçevede TEYDEB tarafından daha önce uygulanmakta olan 5 destek programına, 5 yeni destek programı daha eklenmiştir41. Ayrıca, TÜBİTAK Bilim Kurulu’nun 7 Nisan 2012 tarihli ve 5 Mayıs 2012 tarihli toplantılarında alınan kararlar doğrultusunda mevcut sistemde uygulamada olan destek programlarının etkinliğinin artırılmasına yönelik tedbirler 2012 yılı itibarıyla uygulamaya konulmuştur. 1501 sayılı TÜBİTAK Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı Firma düzeyinde katma değer yaratan kuruluşların Ar-Ge çalışmalarını teşvik etmek üzere 1995 yılında oluşturulan program kapsamında hibe desteği sağlanmakta olup, söz konusu programda 2012 yılı içerisinde gerçekleştirilen değişiklikle: o KOBİ’lerin başarıyla tamamlanan projelerinde; proje fikrini çıkaran ve proje boyunca kuruluşta çalışan, fikir sahibi araştırmacıya 7.500 TL teşvik ödülü verilmesi uygulaması başlatılmış, o 10 milyon TL’nin üzerindeki proje başvurularında, proje kapsamında bütçenin en az %7’si kadar KOBİ’lerle ve en az %3’ü kadar Üniversitelerle/Kamu Araştırma Merkez ve Enstitüleri ile işbirlikleri yapma zorunluluğu getirilmiş, o Başvuru koşullarında kolaylıklar sağlanmış, o Desteklenen harcamaların kapsamı genişletilmiş ve o Ortaklı projelere, öncelikli alanlardaki projelere, gelir tablosu ve bilançosunda Ar-Ge gideri kayıtlı olan firmaların projelerine, Üniversite/Kamu Araştırma Merkez ve Enstitüsü işbirliği içeren projelere ve özellikle toplam giderleri içinde personel gideri oranının yüksek olduğu mikro ve küçük ölçekli KOBİ’lerin projelerine avantajlar sağlanmıştır. Program kapsamında 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 300 projenin desteklenmesine karar verilmiştir. Aynı dönemde destek sağlanan projelere 92,4 milyon TL destek ödemesi yapılmıştır. 1511, 1512 ve 1513 sayılı destek programlarının uygulamasına 2012 yılı içerisinde başlanmıştır. 1514 sayılı destek programının uygulanmasına 2013 yılı Eylül ayında başlanacaktır. 1601 sayılı destek programının uygulanmasına ise 2013 yılı içerisinde başlanması planlanmaktadır. 41 77 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1503 Sayılı TÜBİTAK Proje Pazarları Destekleme Programı Üniversiteler, araştırma kurumları ve sanayi kuruluşları arasında etkileşimli teknolojik işbirliği ortamı yaratılmasını hedefleyen destek programı kapsamında, düzenlenen ulusal etkinliklere 25.000 TL’ye, uluslararası etkinliklere ise 30.000 TL’ye kadar destek sağlanmakta olup, 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 16 projeye 387.843 TL tutarında destek sağlanmıştır. 1505 Sayılı TÜBİTAK Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı42: Üniversite/kamu araştırma merkez ve enstitülerindeki bilgi birikimi ve teknolojinin, ürüne ya da sürece dönüştürülerek sanayiye aktarılması yoluyla ticarileştirilmesine katkı sağlanmasının hedeflendiği destek programında, 2012 yılında gerçekleştirilen değişiklikle; o Yalnızca KOBİ’lerin yararlanabildiği söz konusu destek programı, her ölçekteki sermaye şirketinin başvurusuna açılmış, o Proje bütçesi üst sınırı 300.000 TL’den 1.000.000 TL’ye, proje süresi üst sınırı 18 aydan 24 aya çıkarılmış, o Müşteri kuruluş KOBİ ise bütçenin %75’i, büyük ölçekli ise bütçenin %60’ı TÜBİTAK tarafından karşılanacak şekilde düzenleme yapılmış, o Projeden yararlanma koşulları, araştırmayı gerçekleştiren kuruluş ve projeden yararlanan işletme lehine iyileştirilmiş, o Eğitim ve araştırma hastanesi personeli ile lisans mezunu meslek yüksek okulu tam zamanlı öğretim görevlilerinin de Yürütücü/Araştırmacı olarak proje yapabilmelerine olanak tanınmış, o Proje başvurusundan önce projenin teknik analizini gerçekleştirmek üzere yürütücü kuruluşa 3 ay süre ve tamamı TÜBİTAK tarafından karşılanacak 10.000 TL tutarında Fizibilite Desteği verilmesi sağlanmıştır. Program kapsamında Ocak-Haziran 2013 döneminde 37 proje başvurusu gerçekleştirilmiş 14 projenin desteklenmesine karar verilmiş ve 920.123 TL hibe destek sağlanmıştır. 1507 Sayılı KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı KOBİ ölçeğindeki işletmelerin daha rekabetçi hale getirilmesi, kurumsal araştırma ve teknoloji geliştirme kültürüne sahip olmaları ve ulusal/uluslararası destek programlarında daha etkin yer almaları amacıyla geliştirilen bir programdır. 1 Temmuz 2012 tarihi itibarıyla 1507 kodlu program kapsamında yapılan mevzuat değişikliğiyle proje bütçesi üst sınırı 400.000 TL’den 500.000 TL’ye çıkarılmıştır. Bu Daha önce “KOBİ Yararına Teknoloji Transferi”olan programın adı 2012 yılındaki değişikliklere paralel olarak revize edilmiştir. 42 78 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU kapsamda Temmuz 2012- Haziran 2013 arasında 1.134 KOBİ, 1.252 proje başvurusunda bulunmuştur. Ayrıca, mevcut uygulamada 1507 Programının %75 oranındaki hibe desteğinden en fazla ilk iki projesi için yararlanabilen KOBİ’lere, yapılan mevzuat değişikliğiyle –en az ikisi ortaklı başvuru olmak kaydıyla- ilk beş projesinde programdan destek alabilme hakkı tanınmıştır. 2012 yılı sonu itibarıyla, ilk üç projesi desteklenen 15 KOBİ (45 proje) bulunmaktadır. 2013 Haziran sonu itibarıyla KOBİ ve proje başvuru sayısında dört kat artış gerçekleşmiş ve ilk üç projesi veya ikisi ortaklı olmak kaydıyla toplamda beş projesi desteklenen 58 KOBİ’nin 179 projesi bulunmaktadır. Bununla birlikte; KOBİ’lerin başarıyla tamamlanan projelerinde; proje fikrini çıkaran ve proje boyunca kuruluşta çalışan, fikir sahibi araştırmacıya 7.500 TL teşvik ödülü verilmesi uygulaması başlatılmıştır. Belirlenen, fikir sahibi araştırmacılara 2013 yılında teşvik ödüllerinin verilmesi planlanmaktadır. 1507 sayılı Programı kapsamında Ocak-Haziran 2013 döneminde 81 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır. 1509 Sayılı Uluslararası Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı EUREKA ve EUROSTARS gibi uluslararası ortak proje destek programlarında43 yer alan, Türkiye’de yerleşik katma değer kazandıran kuruluşların araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik projelerine, büyük ölçekli kuruluşlar için %60; KOBİ’ler için %75 oranında hibe destek sağlanmasını hedefleyen program kapsamında 2013 yılı Ocak-Haziran döneminde 5,8 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır. 1511 Sayılı TÜBİTAK Öncelikli Alanlar Araştırma Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Projeleri Destekleme Programı 1 Nisan 2012 tarihinde yürürlüğe giren program kapsamında belirlenen öncelikli alanlarda Türkiye’de yerleşik katma değer oluşturan kuruluşların Ar-Ge nitelikli ve yenilikçi projelerinin harcamalarına uluslararası tanım ve kavramlar çerçevesinde hibe olarak destek sağlanması amaçlanmıştır. Programda uygulanacak destek oranı, her dönem için sabit olup büyük ölçekli kuruluşlar için %60, KOBİ’ler için %75’tir. Ön başvurusu tamamlanan ve panellerde başarılı bulunan projeler arasından programa 2012 yılı sonu itibarıyla 337 proje EUREKA, pazar odaklı, kısa sürede ticarileşebilecek ürün ve süreçlerin geliştirilmesine yönelik projelerin desteklendiği ve 1985 yılında Türkiye’nin de içinde bulunduğu 18 ülke ile AB katkısı ile kurulan uluslararası işbirliği platformudur. EUROSTARS, Avrupa Komisyonu ve Türkiye’nin de içinde bulunduğu EUROSTARS üyesi 32 ülkenin Avrupa’daki KOBİ’lerin rekabetçiliğinin arttırılması için başlattıkları KOBİ’lere özel, hızlı ve etkin bir destek programıdır. 43 79 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU başvurusu gerçekleşmiş ve Ocak-Nisan 2013 tarihleri arasında bu başvurulardan 177 adeti için destek kararı verilmiştir. 1512 Sayılı TÜBİTAK Bireysel Girişimcilik Aşamalı Destek Programı 2012 yılı itibarıyla uygulamaya alınan bir diğer destek unsuru olan program kapsamında, bireysel girişimcilerin teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmeleri için, fikir aşamasından pazara kadar olan faaliyetlerin desteklenmesi, böylece nitelikli girişimciliğin özendirilmesi ve uluslararası rekabet gücü olan, yenilikçi, teknoloji düzeyi yüksek ürün ve süreçleri geliştirebilen Ar-Ge yoğun başlangıç firmalarının oluşturulması amaçlanmıştır. Programda projeler yenilikçi iş fikirlerinin ticari ürüne/sürece dönüştürülmesine yönelik olarak 4 aşama çerçevesinde değerlendirilmekte olup, aşamalara göre destek kapsamı değişiklik göstermektedir. Destek kapsamında 2012 yılında, ilk aşamaya 745 teknoloji ve yenilik odaklı iş fikri ön başvurusu yapılmış, bu iş fikirlerinden 451’i ikinci aşama başvurusu yapmaya hak kazanmıştır. İkinci aşama için 360 girişimci aday, iş planıyla proje başvurusunu gerçekleştirmiştir. Ocak-Haziran 2013 döneminde yapılan değerlendirmeler sonucu, 360 girişimciden başarılı bulunan 112’si firmalarını kurmuş ve bu girişimcilere yaklaşık 5,9 milyon TL hibe destek sağlanmıştır. TÜBİTAK Bilim Kurulu’nun 2 Mart 2013 tarihli ve 207 sayılı toplantısı ile 6 Nisan 2013 tarih ve 218 sayılı toplantılarında alınan kararlar gereğince programın adı, 1512 TÜBİTAK Bireysel Girişimcilik Aşamalı Destek Programı yerine; TÜBİTAK Girişimcilik Aşamalı Destek Programı olarak değiştirilmiştir. 1512 Girişimcilik Aşamalı Destek Programı kapsamında 2 Mayıs 2013-3 Haziran 2013 tarihleri arasında çağrıya çıkılmış, bu çağrıya 1.208 girişimci adayı başvuruda bulunmuştur. Başvurusu uygun bulunan 1.208 girişimciden 441’i 2. aşama başvurusu yapmaya hak kazanmıştır. 1513 Sayılı TÜBİTAK Teknoloji Transfer Ofisleri Destekleme Programı Program, 2012 yılı içerisinde üniversite-sanayi işbirliğinin sağlanması, üniversitelerde üretilen bilgiye dayalı yeni teknolojilerin sanayinin kullanımına sunulması, üniversitelerin ulusal ve uluslararası destek mekanizmalarından yararlanması ve akademik girişimciliğin teşvik edilmesi amaçlarına yönelik bir arayüz olan Teknoloji Transfer Ofislerinin (TTO) etkinliğinin artırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla başlatılmıştır. Program kapsamında, üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde Ar-Ge projeleri oluşturma, geliştirme ve destekleme faaliyetleri, fikri ve sınai mülkiyet haklarının tescili ve korunması, pazarlanması, 80 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU ticarileştirilmesi, girişim sermayesi desteği, kuluçka merkezi kurma, iş rehberliği, danışmanlık ve eğitim hizmetleri sağlamak ve bu konularda bilinçlenme oluşturacak etkinlikleri düzenleme ve yayınları yapma gibi konularda, Türkiye’de kurulmuş veya kurulacak TTO’lara 5 yıl süre ile (bu süre en fazla 5 yıl daha uzatılabilir) ilk 5 yıl %80, ikinci 5 yıl ise %60 oranında hibe desteği sağlanmaktadır. Destek miktarının yıllık üst sınırı 2012 yılı için 1.000.000 TL’dir. Programın uygulanmasına 2012 yılı Kasım ayı itibarıyla başlamış olup, 2012 yılı içerisinde 39 üniversiteden başvuru alınmıştır. 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla, üniversiteler bünyesindeki TTO’ların güçlendirilmesi ve yenilerinin teşviki amacıyla, 2 Kasım 2012’de açılan çağrıya başvuran 39 üniversiteden; 10 üniversitenin (Boğaziçi, Ege, Gazi, Hacettepe, Koç, Ortadoğu Teknik, Özyeğin, Sabancı, Selçuk ve Yıldız Teknik Üniversitesi) desteklenmesine karar verilmiştir. 1514 Sayılı TÜBİTAK Girişim Sermayesi Destekleme Programı Yenilikçi, ürün, süreç, bilgi ve teknoloji geliştirme ve üretme potansiyeli bulunan KOBİ ölçeğindeki şirketlerin çekirdek, başlangıç veya gelişme aşamalarındaki finansman ihtiyaçlarının, girişim sermayesi fonları aracılığıyla karşılanması amaçlanmaktadır. Bu program kapsamında, girişim sermayesi fonlarının Türkiye’de yerleşik teknoloji ve yenilik odaklı KOBİ ölçeğindeki şirketlerin yapacakları aşağıda detaylandırılan yatırımlarına hibe desteği verilecektir: o Çekirdek Sermayesi Desteği: Fikir aşamasında olan bir ürün/hizmet veya yeniliğin oluşturulması amacıyla araştırma ve geliştirme, değerlendirme ve bir başlangıç konsepti geliştirme ya da yeni bir ürün veya hizmetin oluşturulması için yapılacak yatırımlar, o Başlangıç Sermayesi Desteği: Ürün geliştirme, prototip oluşturma veya tamamlanmış prototip sonrası üretim, satış ve ilk pazarlama faaliyetleri için ek finansman sağlamak amacıyla yapılacak yatırımlar, o Gelişme Aşaması Sermaye Desteği: Büyüme ve pazarlama için ek finansman sağlamak amacıyla yapılan yatırımlar. 1601 Sayılı Yenilik Girişimcilik Alanlarında Kapasite Artırılmasına Yönelik Destek Programı Programın amacı, yenilik ve teknolojik girişimcilik alanlarında gerçek ve tüzel kişilere yönelik farkındalık oluşturma ve kapasite artırımını sağlayacak mekanizmaların desteklenmesine yönelik usul ve esasların belirlenmesidir. Bu program, yenilik ve girişimcilik ekosisteminde farkındalık oluşturma ve kapasitenin artırılmasına yönelik; 81 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU eğitim, mentörlük, iş birliği ağları, kümelenme, proje ve teknoloji yönetimi, proje pazarı, yatırımcı pazarı ve benzeri mekanizmaların proje esaslı olarak desteklenmesini kapsar. TEYDEB Destekleri kapsamında 2012 yılında toplamda 2.086 projeye 301 milyon TL tutarında hibe desteği verilmiştir. Ocak-Haziran 2013 döneminde ise, 1.098 firmanın 1.478 projesi için 154 milyon TL hibe sağlanmıştır. 1995 yılından itibaren verilen toplam destek miktarı ise 2,5 milyar TL tutarına ulaşmıştır. Desteklere ilişkin önemli bir gösterge ise toplam destek miktarı içerisinde desteklenen KOBİ’lerin sayısında gözlemlenen gelişmedir. Tablo 25: TÜBİTAK -TEYDEB Destek Programları İstatistikleri (Adet, %, Milyon TL) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013** (19952013)*** Proje Başvuru Sayısı 503 595 711 1.498 2.285 2.001 1.755 1.688 2.818 1.350 17.262 Proje Başvurusu Yapan Firma Sayısı 360 434 481 1.052 1.679 1.495 1.350 1.338 1.822 1.065 7.749 Yıl içinde Desteklenmesine Karar Verilen Proje Sayısı 374 449 534 732 1.199 1.185 1.075 1.070 1.350 931 10.652 %87 %81 %83 %73 %55 %51 %58 %63 %64 %62 Yıl içinde Sonuçlanan Proje Sayısı 205 248 297 382 589 901 1.107 828 1.008 483 7.016 Hibe Destek verilen Firma Sayısı 322 449 437 566 768 1.378 1.348 1.402 1.500 1.098 4.225 Hibe Destek verilen Proje sayısı 491 718 661 835 1.098 1.892 1.847 1.938 2.086 1.478 8.770 Destekleme Oranı (%) Desteklenen Projelere 96 195 225 339 284 467 335 298 301 154,42 2.450,82 Verilen Hibe Destek Tutarı (Milyon TL)* * 2012 Yılı Sabit fiyatlarıdır, rakamlar yuvarlanmıştır. ** Ocak-Haziran Dönemi (2013 yılı için 1511 2. aşama başvuruları ve 1513 Program başvuruları dahildir.1511'e gelen ön başvurular, 1512 iş fikri başvuruları ve 1512 2. aşama iş planı başvuruları dahil değildir. 2013 yılında karar verilen ve destek kararı verilen proje sayısında 1512 programı dahil değildir.) *** Birikimli toplam olduğu için fiyatlar cari alınmıştır. Kaynak: TÜBİTAK 1.c. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Destekleri TTGV tarafından sanayi kuruluşlarının Ar-Ge projelerine geri ödeme koşullu olarak ödenen sermaye desteği44 olan Teknoloji Geliştirme Projeleri (TGP) kapsamında, 2010 yılı başında TTGV 4 Kasım 1998 tarih ve 23513 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 98/10 sayılı Ar-Ge Yardımına ilişkin Tebliği ve DTM ile TTGV arasında 17 Haziran 2005 tarihinde imzalanan protokol çerçevesinde uygulamacı kuruluş olarak Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) kaynağından sağlanmaktadır. 44 82 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU destek kaynaklarının gözden geçirilmesi sonucunda geçmiş yıllarda desteklenen ve devam etmekte olan projeler için destek kullandırımına TTGV kaynaklarından devam edilmiştir. Bu kapsamda projesi devam eden firmalara 2011 ve 2012 yıllarında toplam 13,1 milyon ABD Doları tutarında ödeme yapılmıştır. Bu program kapsamında desteklenen tüm projeler için destek ödemeleri tamamlanmıştır. Öte yandan mevcut destek yapısına kıyasla daha esnek yapıda tasarlanan İleri Teknoloji Projeleri (İTEP) Destek Programı çerçevesinde belirlenen öncelikli alanlar kapsamında 2011 yılında başvurular alınmaya başlanmıştır. 2011 yılında değerlendirilen 7 proje başvurusunun 3 tanesi; 2012 yılında değerlendirmeye alınan 9 adet proje başvurusundan 2 tanesi ile destek sözleşmesi imzalanmıştır. 2011 ve 2012 yıllarında desteklenen 5 proje için toplam 3,5 milyon ABD Doları tutarında TTGV katkısı sağlanmıştır. 2013 yılı başlangıcında İTEP Destek Programının şartlarında gerçekleştirilen revizyon çalışması nedeniyle bu yıl içerisinde proje başvuru kabulü Ağustos ayı sonuna kadar yapılmamıştır. Programa başvuru kabul süreci 2013 yılı Eylül ayı itibarıyla yeniden başlatılmıştır. Bu yıl içerisinde Ağustos sonu itibarıyla, geçmiş yıllarda desteklenen 5 projeye ilişkin 2,7 milyon ABD Doları tutarında destek ödemesi yapılmıştır. Tablo 26: TTGV Ar-Ge Destekleri (Adet, Milyon ABD Doları) 2011 2012 2013 2009 2010* Proje Başvuru Sayısı 228 162 7 9 0 Desteklenen Proje Sayısı 113 47 3 2 0 Bağıtlanan Sözleşme Tutarı (Milyon ABD doları) Kullandırım Tutarları (Milyon ABD doları) Tamamlanan Proje Sayısı 33,1 12,7 6,9 3,1 0 24,8 14,2 11,9 4,7 2,1 95 98 90 23 - *2010 yılı başında TGP Programı kapsamında DFİF kaynağına yönelik başlayan değerlendirme ve denetimler nedeniyle kaynak kullandırımı 2010 yılının ikinci yarısında tamamen durmuştur. 2011 ve 2012 yıllarındaki proje katkı ödemeleri TTGV kaynakları ile gerçekleştirilmiştir. Kaynak: TTGV TTGV’nin TGP Programı sonucunda prototip geliştirme aşamasını tamamlayan firmaların proje çıktılarının pazara hazırlık ve ihtiyaçlarının desteklenmesi amacıyla sunulan Ticarileştirme Projeleri Desteğinden de 2006-2008 yılları arasında 11 pilot proje yararlanmıştır. TTGV’nin 2006 yılından bu yana yürütmekte olduğu Çevre Projeleri Desteği Programı çerçevesinde ise enerji verimliliği ve çevre teknolojilerinde yenilikçi uygulamalar 83 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU kapsamında 25 proje desteklenmiş olup, bu projelere 30 Haziran 2013 tarihine dek 10,1 milyon ABD Doları tutarında kaynak aktarılmıştır. 1.d. AB 7. Çerçeve Programı (ÇP) AB’nin "dünyanın en dinamik rekabetçi bilgi temelli ekonomisi" haline gelmesi hedefi doğrultusunda, Avrupa’da ekonomik ve toplumsal katma değer yaratacak projelere mali destek sağlayan ve 2007-2013 dönemi için 53,2 milyar Avro değerinde fon büyüklüğü bulunan AB 7. ÇP kapsamında 2012 yılında 175 Türk ortağa 38,8 milyon Avro tutarında fon aktarılmıştır. 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla açıklanan 21 çağrı sonucunda ise 61 Türk ortağa 9,8 milyon Avro tutarında fon aktarılmıştır.45 Program kapsamında, 2007 yılından itibaren Türk ortakların toplam 918 projesine 193,1 milyon Avro tutarında fon aktarılmış olup, Türk ortakların yer aldığı projelerin toplam portföy büyüklüğü 2,7 milyar Avro’ya ulaşmıştır. Tablo 27: AB 7. ÇP’de Türk Ortakların Aldıkları Fon Miktarları Hibe Katkısı Ulusal Kaynak Toplam Katkı 2007 12,5 9,9 22,4 2008 4,5 26,3 30,8 2009 16,6 24,6 41,2 2010 34,3 19,8 54,1 2011 12,3 50,2 62,5 2012 10,0 59,5 69,5 2013 0 78,1 78,1 TOPLAM 90,2 268,4 358,6 Türk ortakların yer aldığı projelerin toplam portföy büyüklüğü Türk Ortakların Aldığı Fon Miktarı 27,4 20, 1 28,4 29,7 38,9 38,8 9,8 193,1 2,5 milyar Avro (Milyon Avro) Desteklenen Türk Ortak Sayısı 148 129 166 219 199 175 61 1.097 *2013 yılında kapanan 22 çağrının sonuçları henüz yayınlanmamıştır. Kaynak: TÜBİTAK TÜBİTAK bünyesinde ayrıca, 7. ÇP’ye katılımın teşvik edilmesi ve kolaylaştırılması amacıyla, AB ÇP’ye Katılımı Özendirme Ödül Desteği, Konsorsiyum Oluşturma Amaçlı Yurt Dışı Seyahat Desteği ve Proje Önerisi Ön-Değerlendirme Destek Programları yürütülmektedir. Bu destek programları kapsamında 2011 yılında 25 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisine 178 bin TL, 2012 yılında 17 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisine 110 bin TL destek verilerek birçok 7. ÇP projesine ortak olarak katılmaları sağlanmıştır. 2013 yılında ise 17 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisine 120 bin TL destek verilmiştir. Ayrıca TÜBİTAK tarafından AB 7. ÇP’na ilişkin farkındalığın artırılması ve gerekli yetkinliklerin kazandırılması amacıyla 2012 yılında düzenlenen 75 etkinliğe 4.950 45 2013 yılında kapanan 22 çağrının sonuçları henüz yayınlanmamıştır. 84 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU araştırmacı ve iş dünyası temsilcisi katılmıştır. AB 7. Çerçeve Programının devamı niteliğini taşıyan ve 2014 yılı itibarıyla yürürlüğe girecek olan Horizon 2020 Programı’nın tanıtılması amacıyla düzenlenen etkinliklere ise 2013 Haziran ayı itibarıyla 3.950 araştırmacı ve iş dünyası temsilcisi katılım göstermiştir. 1.e. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Destekleri Sanayici-üniversite-kamu işbirliğinin kurumsallaştırılması ve KOBİ'lerin teknolojik ürün ve üretim yöntemlerini kullanmalarının teşvik edilmesi amacıyla uygulanmakta olan Sanayi Tezleri (San-Tez) Programı kapsamında 2012 yılı içerisinde ayrılan ödenek miktarı iki katına çıkarılmıştır. Bu çerçevede 2006-2013 yılı arasında toplam 1.675 başvuru yapılmış ve bunlardan 666’sının desteklenmesine karar verilmiştir. Tablo 28: San-Tez Programı Ödenek Miktarı (Milyon TL) Gerçekleşen Ödeme (Milyon TL) Proje Başvuru Sayısı Desteklen Proje Sayısı Destekleme Yüzdesi (%) (Milyon TL, Adet, %) 2012 2013 TOPLAM 2006 2007 2008 2009 2010 2011 5 10 15 20 22 30 61 65 228 0 6,2 9,90 13,5 18,7 43,8 28,5 10,2 130,8 42 183 118 176 246 415 495 - 1.675 17 68 45 76 111 192 157 - 666 40 37 38 43 45 46 32 - - Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilgi yoğun ve yenilikçi girişimcilik konusundaki farkındalığın artırılmasının yanında yüksek eğitimli, nitelikli gençlerin iş hayatına kazandırılmasını amaçlayan ve 2009 yılında başlatılan Teknogirişim Sermayesi Desteği kapsamında 2009-2010 yıllarında 10 Milyon TL olan ödenek miktarı beş kat artırılarak 2011-2012 için 50 milyon, 2013 yılı için ise 52,55 milyon TL’ye yükseltilmiştir. Program kapsamında 2012 yılında 288 ve 2013 yılında 307 girişimciye destek sağlanmıştır. Tablo 29: Teknogirişim Sermayesi Desteği Başvuru Yılı Ödenek (TL) Yapılan Harcama(TL) Toplam Başvuru Sayısı (Sayı, TL) Desteklenen İşletme Sayısı 85 Yenilik Başvuru Yılı YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Ödenek (TL) Toplam Başvuru Sayısı 159 724 859 1.597 (Sayı, TL) Desteklenen İşletme Sayısı 78 102 272 288 2009 2010 2011 2012 10.000.000 10.000.000 50.000.000 50.000.000 Yapılan Harcama(TL) 7.655.051 9.973.853 26.336.756 27.899.767 2013 52.550.000 - 1.539 307 172.550.000 71.865.427 4.878 1.047 TOPLAM Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 1.f. KOSGEB Destekleri KOSGEB tarafından 2010 yılı içerisinde geliştirilen yeni destek programı çerçevesinde; Ar-Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı, Haziran 2010’dan itibaren uygulamaya alınmıştır.46 Bu çerçevede Ar-Ge ve inovasyon boyutlu projeler, birbirini tamamlayan iki ayrı program kapsamında desteklenmektedir. 2012 yılında Ar-Ge ve İnovasyon Destek Programı kapsamında 1.025 işletmeye 42,21 Milyon TL ve Endüstriyel Uygulama Programı kapsamında 224 işletmeye yaklaşık 23,53 Milyon TL destek sağlanmıştır. Bu çerçevede KOSGEB Programları kapsamında sağlanan destek miktarında 2012 yılında bir önceki yıla kıyasla %48 oranında artış sağlanmıştır. KOSGEB tarafından 2012 yılında Ar-Ge ve yenilik destekleri kapsamında 66.193.146 TL tutarında destek sağlanmıştır. Tablo 30: KOSGEB Tarafından Verilen Ar-Ge ve Yenilik Destekleri (TL) Ar-Ge ve Yenilik Destekleri* 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013** 4.418.588 6.819.782 6.631.706 9.768.834 44.597.857 66.193.146 30.496.226 * Ar-Ge ve Yenilik Destekleri; 2010 yılından itibaren uygulamaya alınan Ar-Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı ve 2010 yılından önce uygulanmakta olan Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Desteklerini kapsamaktadır. **31.07.2013 tarihli geçici rakamlardır. Kaynak: KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Destek Programları Yönetmeliği (R.G. 15.06.2010/27612). 46 86 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU VI.C. ÜNİVERSİTE-SANAYİ DİYALOĞUNUN GELİŞTİRİLMESİ ve AR-GE ALTYAPISININ İYİLEŞTİRİLMESİ Üniversite- sanayi diyalogunun geliştirilmesine yönelik olarak TÜBİTAK tarafından verilen, 1505 sayılı Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı ve 1513 sayılı TÜBİTAK TTO Destekleme Programı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca sunulan Teknogirişim Sermayesi Desteğinin yanı sıra, 2012 yılı içerisinde Ar-Ge Merkezleri, Teknoloji Geliştirme Merkezleri ve Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin etkinliğinin artırılması için çalışmalar ile toplum içerisinde farkındalık yaratılmasına yönelik tanıtım faaliyetleri de sürdürülmüştür. Ayrıca Ar-Ge ve inovasyona yönelik farkındalığın artırılması amacıyla üniversite-sanayi işbirliği zirveleri düzenlenmektedir. Üniversite-sanayi işbirliğinin yanı sıra, sanayinin kendi içerisindeki işbirliğinin de geliştirilmesi amacıyla ise Rekabet Öncesi İşbirliği Programında yeniden düzenlemeye gidilmiştir. Ayrıca YÖK tarafından hazırlanmakta olan yasa tasarısında üniversitelerde üretilen fikri buluşların aktarım mekanizması olarak TTO’ların birer sermaye şirketi halinde kurulması amaçlanmaktadır. 1.a. Teknoloji Geliştirme Merkezleri Üniversite-sanayi-kamu işbirliğinin artırılması ve Ar-Ge altyapısının güçlendirilmesini teminen KOSGEB’in koordinasyonu altında üniversitelerle KOBİ´lerin bir araya gelip ArGe çalışmalarında ortak bir platform oluşturdukları, teknoloji yönelimli girişimciliğin desteklendiği, Ar-Ge çalışmalarının ticarileştirilerek pazarda ekonomik değer haline dönüştürüldüğü “teknoloji yönelimli inkübatörler” olan Teknoloji Geliştirme Merkezleri’nin sayısı 2012 yılı sonu itibarıyla 31’e yükselmiştir. Teknoloji Geliştirme Merkezleri’nin sayısı 2013 yılı Ağustos ayı itibarıyla 38’dir. Bunun yanı sıra, fiziki mekan tahsisi olmaksızın yapılan Ar-Ge ve İnovasyon İşbirliği Protokolleri kapsamında da 2012 yılı sonu itibarıyla 66 adet üniversite ile imzalanmış protokol bulunmaktadır. Böylece üniversitelerin temsil ettiği beyin gücü, bilimsel çalışma ortamı, teknoloji kullanımı ve temel araştırma altyapısıyla, KOBİ´lerin temsil ettiği girişimci, yaratıcı ve yenilikçi üretim gücünün bütünleşerek KOBİ´lerin ihtiyaç duyduğu teknolojik olanaklardan yararlanmalarının yolu açılmıştır. Ar-Ge ve İnovasyon İşbirliği Protokolleri kapsamında 2013 Ağustos ayı itibarıyla 67 adet üniversite ile imzalanmış protokol bulunmaktadır. 87 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 1.b. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörleri arasında işbirliğinin sağlanmasının hedeflendiği Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin geliştirilmesine yönelik faaliyetler ise düzenli olarak sürdürülmekte olup, 2012 yıl sonu itibarıyla faaliyette olan 34 Teknoloji Geliştirme Bölgesinde faaliyet gösteren 2.174 firmada 19.498 kişi istihdam edilmektedir. 1.c. Ar-Ge Merkezleri Ar-Ge yetkinliklerinin özendirilmesi amacıyla teşvik edilen Ar-Ge merkezlerinin47 sayısı 2012 yılı itibarıyla 139’a ulaşmıştır. Bu çerçevede halihazırda faaliyette bulunan söz konusu Ar-Ge merkezlerinde 15,000 Ar-Ge personeli istihdam edilmektedir. Ar-Ge Merkezleri, Türkiye’deki işyerleri dâhil, kanunî veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurt içinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimler olarak tanumlanmaktadır. 47 88 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU VI.D. FİKRİ ve SINAİ MÜLKİYET HAKLARININ İYİLEŞTİRİLMESİ Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri neticesinde üretilen ürünlere ilişkin etkin koruma sağlanmasının, yenilik faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasındaki önemine binaen, fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması ve mevzuatın uluslararası standartlarla uyumlu olarak daha da güçlendirilmesi ilk Konsey toplantısından itibaren üyelerin vurguladığı hususlardan biri olmuştur. Bu çerçevede 2012 yılından itibaren gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde hazırlanan ve halihazırda TBMM gündeminde bulunan Kanun Tasarısı ile Patent, Endüstriyel Tasarım, Coğrafi İşaret, Marka ve Entegre Devre Topografyalarına ilişkin düzenlemelerde ve Türk Patent Enstitüsünün Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’da önemli iyileştirmeler sağlanması beklenmektedir. İlgili Kanun Tasarısı, üniversitelerdeki mevcut buluş potansiyelinin ortaya çıkarılması, uygulamada ve yargı sürecinde ortaya çıkaran sorunların giderilmesi, sınai mülkiyet mevzuatının suç ve cezalara ilişkin hükümlerinin düzenlenmesi, coğrafi işaret hak sahipliğinin düzenlenmesi, denetimlerin etkinleştirilmesi, Türk Patent Enstitüsü (TPE) kararlarına itiraz imkanı getirilmesi, marka düzenlemelerinin Avrupa Topluluğu marka tüzüğü ile uyumlaştırılması ve entegre devre topografyalarına ilişkin cezai hükümlerin yeniden düzenlenmesine yönelik hükümler içermektedir. Geçtiğimiz yıllarda sınai mülkiyet sisteminin geliştirilmesine yönelik yapısal çalışmalar ile tanıtım ve bilinçlendirme faaliyetlerine paralel olarak artan yatırımcı güveni sayesinde yenilikçi projelere hız verilmiş olup, sinai mülkiyet başvurularındaki artışlar 2012 yılında da devam etmiştir. Özellikle yerli başvuru sayılarındaki artışın sınai mülkiyet hakları konusundaki bilinç seviyesinin giderek yükselmekte olduğunun bir göstergesi olduğu değerlendirilmektedir. Ayrıca yabancı başvuru ve tescil sayılarındaki artışlar da Türkiye’nin başvuru sahipleri tarafından önemli bir pazar olarak görüldüğüne işaret etmektedir. 89 Yenilik YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Grafik 15: Patent Başvuruları Series1 Yerli Patent başvuruları Yabancı Patent başvuruları Kaynak: Türk Patent Enstitüsü (TPE) Türkiye 2012 yılında gerçekleştirdiği 630 Avrupa Patent başvurusu ile Avrupa Patent başvurusu sıralamasında, AB ülkeleri arasında 12. ve AB’ye 2004 yılından sonra üye olan 12 ülke arasında ise 1. sırada yer almaya devam etmiştir. Bunun yanı sıra, 2012 yılında 134 Avrupa patenti tescili ile Türkiye, bir önceki yıla kıyasla %41,1 oranında artış yaşamıştır. Son yıllarda marka başvurularında yaşanan önemli hareketliliğe paralel olarak Türkiye, 2012 yılında Avrupa’da en çok yerli marka başvurusunun gerçekleştirildiği ülke konumunu korumuştur. Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Kuruluşu (WIPO) verilerine göre Türkiye, ulusal patent, marka, tasarım başvuru sayılarında 9., yerli marka başvuru sayılarında ise 6. sırada yer almıştır48. 48 2012 World Intellectual Property Indicators, WIPO. 90 Yatırım Arazisine Erişim YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU VII. YATIRIM ARAZİSİNE ERİŞİM Türkiye, son yıllardaki büyük çıkışı, istikrarlı siyasi yapısı, gelişen sağlam ekonomisi ile gerek ulusal gerekse uluslararası yatırımcılar için cazip bir ülke konumundadır. Türkiye’deki yatırımların artması için yatırımları teşvik etmekle birlikte yatırımcılara uygun araziler bulmak son derece önem taşımakta olup bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Yeni yatırımlar için alternatif yatırım yerlerini oluşturmak ve bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılmasını teşvik etmek amacıyla Haziran 2012’den bu yana yürürlükte bulunan yeni yatırım teşvik mevzuatı özendirici düzenlemeler getirmektedir. Yatırımcılara sunulan yatırım yeri alternatifleri esas olarak, organize sanayi bölgeleri (OSB), endüstri bölgeleri, teknoloji geliştirme bölgeleri ve serbest bölgeler gibi alanlardan oluşmaktadır. Organize Sanayi Bölgeleri Yatırımcılara sunulan yatırım yeri alternatiflerinin başında gelen OSB’ler, yatırımcılara kullanıma hazır altyapı imkânları ve sosyal tesisler sunmaktadırlar. Türkiye’de mevcut bulunan 266 OSB’nin yönetimi, her bir OSB’de yer alan anonim şirket statüsündeki yönetici firmalar tarafından yürütülmektedir. Gerekli altyapı imkânlarını haiz OSB’lerde elektrik, su ve atık yönetimi gibi konular da alternatif yatırım yerlerine oranla daha düşük maliyetle yatırımcılara sunulmaktadır. Endüstri Bölgeleri Büyük ölçekli yatırımlara, gerekli niteliklere sahip yatırım yeri sunulması amacıyla endüstri bölgeleri oluşturulmaktadır. Henüz kamulaştırma aşamasında olan 1.341 ha büyüklüğündeki Ceyhan Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi’nin enerji yatırımlarına tahsis edilmesi planlanmaktadır. Filyos Endüstri Bölgesi, 606 ha büyüklüğünde olup, bu bölgedeki yatırım beklentileri çok yönlüdür. Özellikle demir-çelik, çimento, tersane ve enerji santrallerinde yatırım yapılması beklenmektedir. Karapınar Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi, I. kısmı 2.718,6 ha ve II. kısmı 3.240,1 ha olmak üzere toplam 5.958,7 ha büyüklüğünde olup, bu bölgede güneş enerjisinden elektrik elde etmeye yönelik yatırımların yanında, enerji sektörüne yönelik her türlü yatırımın kademeli olarak faaliyete geçmesi amaçlanmaktadır. 91 Yatırım Arazisine Erişim YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (Teknopark), özellikle Ar-Ge ve ileri teknoloji alanında faaliyet gösteren firmalara yönelik oluşturulan özel yatırım bölgeleridir. Türkiye’deki 39 Teknoparktan 27’si faaliyettedir. Serbest Bölgeler Serbest bölgeler, ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek ve doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak amacıyla kurulmuştur. Serbest bölge kullanıcılarının ihtiyaç duyduğu altyapı ve üstyapı yatırımları serbest bölge kurucu ve işletici şirketlerince gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de halihazırda faal bulunan 19 serbest bölgede, Yüksek Planlama Kurulunca uygun görülecek her türlü sınai, ticari ve hizmetle ilgili etkinlik gerçekleştirilebilmektedir. Bu kapsamda, tekstil, otomotiv, yazılım, Ar-Ge, inşaat, kimya ve gıda sektörlerinin de içinde bulunduğu geniş bir yelpazede faaliyet gösterilmektedir. 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu uyarınca yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişiler Ekonomi Bakanlığı’ndan ruhsat almak kaydıyla serbest bölgelerde faaliyette bulunabilmektedir. Serbest bölgelerde faaliyette bulunan yatırımcı kullanıcılara Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan arazi, arsa ve binalar kiralanabilmekte veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı tesis edilebilmektedir. Ayrıca Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler için aynı süre ile kullanma izni verilebilmektedir. Özel mülkiyete konu serbest bölge arazi, arsa ve binaları da bölgede faaliyet ruhsatı ile faaliyet gösteren kullanıcılara kiralanabilmekte yahut satılabilmektedir. Yatırımcılara Arsa Tahsisi Türkiye’de yatırımların artırılmasına yönelik OSB’de yatırım yapmak isteyen yatırımcılara 4562 sayılı OSB Kanununun49 15 ve 18. maddeleri kapsamında bedelli olarak ve aynı kanunun geçici 9. maddesi kapsamında kısmen veya tamamen bedelsiz arsa tahsisi yapılabilmektedir. 4706 sayılı Kanun50 ile Kamu Taşınmazlarının Yatırımlara Tahsisine İlişkin Usul ve Esaslar51 kapsamında yatırımcılara Hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazlar ile devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler üzerinde 49 yıl süreli bağımsız ve sürekli nitelikli irtifak hakkı tesis edilebilmekte irtifak hakkı tesis edilebilmekte olup bu kapsamda 113 ön izin, 23 irtifak hakkı tesis edilmiştir. Ayrıca yine anılan mevzuat ve 334 sıra sayılı Milli 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu (R.G.15.04.2000/24021) 4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (Ek-3. Madde) (R.G.18.07.2001/24466) 51 Kamu Taşınmazlarının Yatırımlara Tahsisine İlişkin Usul ve Esaslar (R.G. 03.09.2009/27338) 49 50 92 Yatırım Arazisine Erişim YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Emlak Genel Tebliği kapsamında söz konusu yatırımlardan belirli şartları taşıyan yatırımlar için harca esas değer üzerinden doğrudan satış yapılabilmektedir. Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğünün internet sitesinde52 4706 sayılı Kanuna53 göre yatırım teşvik kapsamında değerlendirilecek Hazine taşınmazlarının listesine erişim sağlanmaktadır. Bununla beraber, Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı (TYDTA) ile işbirliği halinde Türkiye genelinde büyük ölçekli, katma değeri yüksek ve yeni teknoloji getiren sektörlere ilişkin yatırımların hangi bölgede ve ilde yapılması gerektiğiyle birlikte ne kadar büyüklükte bir taşınmaz gerektiği hususunun tüm ayrıntılarıyla (imar planı, altyapı durumu, ulaşım durumu vb.) belirlenmesine ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan Çevre Düzeni Planları ile sürdürülebilir kalkınma ve arazi kullanım bütünlüğünün sağlanması amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlar, yerel idareler, sivil toplum örgütleri ve ilgili paydaşların katılımı da sağlanarak, korumakullanma dengesinin kurulmasına yönelik politika ve stratejilerin, kentsel ve kırsal gelişmelerin sağlıklı bir şekilde yönlendirilmesi amacıyla bütüncül mekânsal plan kararları belirlenmekte, hassas alanlar ve çevresel değerler (kıyılar, ormanlar, içme ve kullanma suyu havzaları, doğal, kültürel ve tarihi alanlar vb.) korunarak diğer arazi kullanım kararları ile bütünlük sağlanmakta, çevre kirliliğini önleyici politika ve stratejiler geliştirilmekte ve alt ölçekli planlara esas olacak politika, strateji ve arazi kullanım kararları oluşturulmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca ülke topraklarının % 97’sinin bütüncül mekânsal plan kararlarının ve alt ölçekli planlara esas olacak politika, strateji ve arazi kullanım kararlarının belirlendiği 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planları tamamlanmış olup 2014 yılı itibarıyla %100’ünün çevre düzeni planlarının tamamlanması hedeflenmektedir. Ayrıca, Çevre Düzeni Planı kapsamında, yatırım yapılacak arazinin arazi kullanım kararları bakımından yatırıma uygun olup olmadığına ilişkin bilgi sunulması ve yatırım yeri için doğru arazi seçiminde yatırımcıların herhangi bir zaman kaybına uğramaması amaçlanmaktadır. Ulusal ve bölgesel ölçekte kamu ve özel sektör yatırımlarının yer seçimlerini yönlendirme, sektörler arası ilişkilerde belirsizlikleri giderme ve sektörler ile yatırımcıların gelecek planlarını daha tutarlı bir şekilde yapmaları amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca kurgulanan ülke ve bölge düzeyindeki Mekânsal Strateji Planlama çalışmalarına 2012 yılı itibarıyla başlanmıştır. Bu kapsamda 2012 yılı içerisinde Mekansal Strateji Planlarının hazırlanmasına dair usul, esas ve ikincil mevzuat çalışmaları tamamlanmış olup ülke ve http://www.milliemlak.gov.tr/ 4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (Ek-3. Madde) (R.G.18.07.2001/24466) 52 53 93 Yatırım Arazisine Erişim YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU seçilen pilot bölgede hazırlanacak olan Mekansal Strateji Planlarına zemin oluşturacak veri toplama ve analiz çalışmalarına geçilmiştir. Yatırım arazilerine erişimin kolaylaştırılması, sürelerin kısaltılması, fiziksel planlamanın tek bir kurumda toplanması ve imar mevzuatının birleştirilmesi amacıyla 3194 sayılı İmar Kanunu ile 3621 sayılı Kıyı Kanunu ve Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmelikte değişiklik yapılmasına ilişkin 2012 yılında başlanan çalışmalar sonucunda 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. ve 27. maddelerinde değişiklikler yapılmıştır. Orman sayılan alanlarda kamu yararı ve zaruret bulunması halinde 6831 sayılı Orman Kanununun 16, 17/3 ve 18. maddelerine göre izin verilmektedir. Ayrıca bu maddelere ilave olarak Orman Kanununun Ek 9, Ek 11 ve geçici 8. maddelerine göre de izin verilmesi değerlendirilmektedir. Tablo 31: İrtifak Hakkı Tesisi Yatırımcı sayısı Taşınmazların yüzölçümü (m2) İstihdam (kişi) Yatırım Tutarı (TL) Kaynak: Milli Emlak Genel Müdürlüğü Ön izin verilenler 113 38.565.854 7.231 1.535.695.258 (Kişi, m2, TL) İrtifak hakkı tesis edilenler 23 3.331.892 1.117 155.437.911 94 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU VIII. İŞ ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK DİĞER ÖNERİLER VIII.A. GÜMRÜK SÜREÇLERİNİN ETKİNLİĞİNİN ve HIZININ ARTIRILMASI 2012 yılında ve 2013 yılının ilk çeyreğinde gümrük süreçlerinin etkinliğinin ve hızının artırılması amacıyla uluslararası standartlara uyum kapsamında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Gümrük beyannamesi bilgilerinin gümrük müşavirleri, ithalat-ihracat şirketleri ve taşıyıcı firmalar tarafından elektronik ortamda transfer edilmesini sağlayan Elektronik Veri Değişimi (EVD) aracılığıyla onaylanan beyanname oranı, 2006 yılından bu yana artış göstermekte olup bu oran 2012 yılında %94 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 32: Elektronik Veri Değişim Sistemi İstatistikleri (%) Elektronik Veri Değişim (EVD) onaylanan beyanname oranı 2008 2009 2010 2011 2012 2013* 86 87 89 92 94 95,3 *Ocak- Haziran Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 2012 yılında ihracat beyannamelerinin %95,2’si EVD aracılığıyla, %4,8’i ise veri giriş salonunda onaylanırken; ithalat beyannamelerinin %94,2’si EVD aracılığıyla %5,8’i ise veri giriş salonunda onaylanmıştır. 95 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 33: Elektronik Ortamda Onaylanan Beyanname Oranı (%) İhracat İthalat Yıllar BİLGE-Veri Giriş Salonu 2008 11 2009 11 2010 9,5 2011 7 2012 4,8 2013* 4,4 *1Ocak-30 Haziran 2013 EVD BİLGE-Veri Giriş Salonu 15 13 10,5 7,4 5,8 5 89 89 90,5 93 95,2 95,6 EVD 85 87 89,5 92,6 94,2 95 Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 2013 yılı Haziran ayında gümrük işlem sürecinin başladığı andan itibaren işlem gören ihracat beyannamelerinin, %79’unun işlemleri ilk yarım saatte, %95’inin işlemleri ise ilk dört saatte sonuçlandırılmıştır. İlk 24 saat itibarıyla bu oran fiziki kontrole tabi tutulan beyannameler için %83, belge kontrolüne tabi tutulan beyannameler için %99, basitleştirilmiş usulde işlem gören beyannameler için ise %100 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 34: İhracat Gümrük İşlem Süreleri* Süre/Hat (Beyanname Sayısı, %) TOPLAM % Kırmızı Hat % Mavi Hat % Sarı Hat % 1.653 10 75.293 97 125.933 76,83 202.879 78,81 İlk 4 saat 10.219 63 76.655 99 158.254 96,55 245.128 95,22 İlk 24 Saat 13.530 83 77.010 100 161.726 98,67 252.266 97,99 24 -48 saat 1.589 10 71 0 800 0,49 2.460 0,96 48 -72 saat 562 3 41 0 456 0,28 1.059 0,41 72 -96 saat 263 2 29 0 242 0,15 534 0,21 96 -120 saat 125 1 18 0 118 0,07 261 0,10 120 -168 saat 122 1 42 0 233 0,14 397 0,15 168 -240 saat 71 0 12 0 175 0,11 258 0,10 240 saat üstü 34 0 21 0 152 0,09 207 0,08 16.296 100 77.244 100 163.902 100 257.442 100 İlk yarım saat TOPLAM * 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı 96 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2013 yılı Haziran ayında gümrük işlem sürecinin başladığı andan itibaren ithalatta işlem gören gümrük beyannamelerinin; % 55’inin işlemleri ilk sekiz saatte, %73’ünün işlemleri ise ilk 24 saat içinde tamamlanarak eşyası teslim edilebilir hale gelmiştir. İlk 24 saat itibarıyla bu oran fiziki kontrole tabi tutulan beyannameler için %49, belge kontrolüne tabi tutulan beyannameler için %72, basitleştirilmiş usulde işlem gören beyannameler için ise %91 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 35: İthalat Gümrük İşlem Süreleri* (Beyanname Sayısı, %) Süre/Hat İlk yarım saat Kırmızı Hat % Mavi Hat % Sarı Hat % Toplam % 370 0,83 27.369 37,29 4.840 3,25 32.579 12,20 İlk 8 saat 14.257 31,98 58.425 79,60 75.398 50,61 148.080 55,47 İlk 24 Saat 21.713 48,71 66.548 90,67 107.834 72,38 196.095 73,46 24 -48 saat 10.334 23,18 2.859 3,90 17.786 11,94 30.979 11,60 48 -72 saat 3.603 8,08 1.962 2,67 8.801 5,91 14.366 5,38 72 -96 saat 3.643 8,17 1.061 1,45 6.286 4,22 10.990 4,12 96 -120 saat 1.948 4,37 370 0,50 2.822 1,89 5.140 1,93 120 -168 saat 1.775 3,98 342 0,47 2.728 1,83 4.845 1,81 168 -240 saat 873 1,96 139 0,19 1.410 0,95 2.422 0,91 240 saat üstü 687 1,54 118 0,16 1.308 0,88 2.113 0,79 44.576 100 73.399 100 148.975 100 266.950 100 TOPLAM * 2013 yılı Haziran ayı itibarıyla Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Risk analizi çerçevesinde belirlenen kırmızı, sarı ve mavi hatta yer alan beyanname oranlarında kırmızı hatta yer alanların oranı 2012 yılında ihracatta %7’ye ithalatta ise %23’e gerilemiştir. Eşyanın fiziki muayenesi ile birlikte belge kontrolünün de yapıldığı kırmızı hatta yer alan beyannamelerin oranlarındaki bu düşüş daha liberal politikaların benimsenmiş olmasına ve gümrük süreçlerinin hızlandırıldığına işaret etmektedir. 97 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 36: Sarı ve Mavi Hatta Yer Alan Beyanname Oranları (%) İHRACAT KIRMIZI HAT 2008 10 2009 10 2010 10 2011 9 2012 7 2013* 8 *1 Ocak-30 Haziran 2013 YILLAR MAVİ HAT 11 26 29 İTHALAT SARI HAT 90 90 90 81 67 63 KIRMIZI HAT 31 28 28 25 23 21 MAVİ HAT 21 19 19 21 24 27 SARI HAT 47 52 53 54 53 52 Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Türkiye’nin AB ve EFTA üyesi ülkeler arasında uygulanan 20 Mayıs 1987 tarihli Ortak Transit Rejimine katılımına ilişkin katılım belgeleri 25 Ekim 2012 tarihinde AB Konseyi’ne iletilmiş ve Ortak Transit Sözleşmesi hükmü gereğince Türkiye 1 Aralık 2012 tarihi itibarıyla anılan sözleşmelere taraf olmuştur54. Ortak Transit Rejimi; Ortak Transit Sözleşmesine taraf olan ülkeler (AB, EFTA üyesi ülkeler ve Türkiye) arasında eşyanın gümrük vergilerinin askıya alınarak taşındığı ve bu taşımanın “Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi” (NCTS) adı verilen sistem ile elektronik mesajlar kullanılarak beyan ve takip edildiği rejimdir. Ortak transit rejiminin kullanılması ile nakliyeciler gerek Türk gümrük idarelerinde gerek AB gümrük geçişlerinde daha az bürokrasi ile karşılaşacaklarından zamandan tasarruf sağlanabilecektir. Gümrük idareleri de, taşımacılar gibi ortak transit işleminin her adımını sistem üzerinde izleyebileceklerinden rejimin güvenliğini sağlama ve kaçakçılıkla mücadelede avantaj elde edecek, doğabilecek gümrük vergileri teminat altına alınarak taşındığından kamu alacağı da güvence altına almış olacaktır. 2010 yılı sonunda pilot olarak başlatılan ve denetim, uygunluk ve izin işlemlerinin risk analizi bazında elektronik ortamda yapılmasını amaçlayan web tabanlı Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi (TAREKS), 2012 yılı başından itibaren Ekonomi Bakanlığı Türkiye’nin Ortak Transit Sözleşmesi ve Tek İdari Belge Sözleşmesine taraf olması amacıyla 6333 sayılı “Ortak Transit Rejimine İlişkin Sözleşmeye Katılmamızın Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun” ve 6334 sayılı “Eşya Ticaretindeki İşlemlerin Basitleştirilmesine İlişkin Sözleşmeye Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” 30/06/2012 tarihli ve 28339 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. İlgili Bakanlar Kurulu Kararları olan 2012/3685 sayılı “Eşya Ticaretindeki İşlemlerin Basitleştirilmesine İlişkin Sözleşme’ye Beyanda Bulunmak Suretiyle Katılmamız Hakkında Karar” ve 2012/3686 sayılı “Eşyanın Avrupa Ekonomi Topluluğu ile EFTA Ülkeleri ve EFTA Ülkelerinin Kendileri Arasında Taşınması Amacıyla Oluşturulan “Ortak Transit Rejimine İlişkin Sözleşme”ye Beyanda Bulunmak Suretiyle Katılmamız Hakkında Karar” da 4/10/2012 tarihli ve 28431 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 54 98 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU tarafından yürütülen ticari kalite ve ürün güvenliği denetimlerini kapsayacak şekilde genel uygulamaya konulmuştur. Bu bağlamda, ihracatta ve ithalatta zorunlu standartlar ve teknik düzenlemeler uyarınca ticari kalite kontrollerine tabi tarım ürünleri (yaş meyve ve sebzeler, bitkisel yağlar, kuru ve kurutulmuş ürünler vb.) ile ithalatta ürün güvenliği denetimlerine konu sanayi ürünlerine (kişisel koruyucu donanımlar, pil ve aküler, yapı malzemeleri, tıbbi cihazlar, telsiz ve telekomünikasyon ekipmanları, oyuncaklar ve ayakkabılar) yönelik tüm denetim faaliyetleri TAREKS bünyesinde risk esaslı olarak yapılmakta ve kağıt ortamında belge üretilmeksizin elektronik ortamda sonuçlandırılmaktadır. Bakanlığımızca yürütülen tebliğler kapsamında ithalat denetimleri TSE tarafından gerçekleştirilen ürünler de 15 Şubat 2013 tarihi itibarıyla TAREKS kapsamına alınmıştır. 20.000 civarında firma tarafından kullanılan sistemde aylık ortalama 5.000 ithalat, 27.000 ihracat işlemi yapılmaktadır. Tablo 37: TAREKS – Sayısal Veriler (Başvuru Sayısı) İhracat İthalat Toplam Başvuru 2011 2012 2013* 169.752 23.615 193.367 221.387 84.284 305.671 102.119 120.920 223.039 21.646 27.928 TOPLAM FİRMA KAYDI TOPLAM KULLANICI * Ocak- Haziran Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi Gümrük mevzuatı kapsamında gümrük işlem ve uygulamalarının kolaylaştırılması amacıyla belirlenen basitleştirilmiş usul, uygulama ve yetkilerden yararlanmak üzere Gümrük Yönetmeliği’nin 23 ve 24 üncü maddelerde belirlenmiş koşulları sağlayan, Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik gerçek ve tüzel kişilere talep etmeleri halinde verilen Onaylanmış Kişi Statü Belgesi genel ve özel şartlara göre A, B ve C sınıfı olmak üzere üçe ayrılmakta olup, yıllar itibarıyla sayıları tabloda verilmiştir. Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi firmalar, toplam ithalatın ve ihracatın %51,67’sini gerçekleştirmektedir. 99 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 38: Onaylanmış Kişi Statü Belgesi (Belge Sayısı) A SINIFI B SINIFI C SINIFI TOPLAM 2010 2011 2012 2013 Ocak 2013 Şubat 2013 Mart 2013 Nisan 2013 Mayıs 2013 Haziran 188 464 117 769 249 539 160 948 343 742 332 1.417 350 756 337 1.443 360 757 359 1.476 379 772 368 1.519 392 801 393 1.586 395 827 396 1.618 403 856 421 1.680 Kaynak: Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yetkilendirilmiş Yükümlü Uygulaması (AEO) Yetkilendirilmiş yükümlü, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, düzenli kayıt tutan, mali yeterlilik, emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan, kendi oto kontrolünü yapabilen güvenilir firmalara gümrük işlemlerinde birtakım kolaylık ve imtiyazlar tanıyan uluslararası bir statüdür. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünün hayata geçirilmesini müteakip uygulamanın bilinirliğini artırmak, gerek özel sektörün gerekse gümrük personelinin uygulamaya adaptasyonunu sağlamak üzere eğitim programları, firma görüşmeleri, bilgilendirme toplantıları gibi çeşitli çalışmalar yürütülmüştür. Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliğinin55 uluslararası tanınırlığını sağlamak amacıyla Dünya Gümrük Örgütüne (DGÖ) iletilen yazıya istinaden Türkiye'nin 10 Ocak 2013 tarihinden itibaren Yetkilendirilmiş Yükümlü Programını uygulamaya başladığı hususunda DGÖ üyesi ülkelere bilgilendirme yapılmıştır. Yaygın Basitleştirilmiş Usul Yaygın Basitleştirilmiş Usul Uygulaması, özelliği nedeniyle geçici depolama yerleri ve antrepoya alınmayarak gümrüğün gözetimi altında sahibine teslim edilecek eşyaya uygulanacak gümrük işlemlerine ilişkin usul ve esaslar ile gümrük rejimine tabi tutulacak özellik arz eden bir kısım eşyanın eksik beyanla teslimine ilişkin usul ve esasları belirleyen bir uygulamadır. Ayrıca, 10 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Tebliğ56 ile yetkilendirilmiş yükümlülerin de eşyanın özelliğine bakılmaksızın tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usulden faydalanmalarına olanak sağlanmış, bir takvim yılı içinde 3 defa mahsup işlemlerini süresi içerisinde tamamlamayan/eksik bilgi ve/veya belgesini süresi Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği (R.G.10.01.2013/28524) Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 16)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (R.G.10.01.2013/28524) 55 56 100 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU içerisinde ibraz etmeyen yükümlülerin yaygın basitleştirilmiş usulden yararlanma haklarının bir yıl yerine üç ay süreyle askıya alınması sağlanmıştır. VIII.B. VERGİ SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİNİN ve ÖNGÖRÜLEBİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI Yatırım Danışma Konseyinin yedinci toplantısının ardından, vergi sistemindeki yapısal sorunların giderilmesine, vergi idaresinin çağdaş ve etkin bir yapıya kavuşturulmasına, mükellef ihtiyaçlarının karşılanmasına, sürdürülebilir bir büyüme ve istihdam artışı için yatırım ortamının iyileştirilmesine, ekonomik ve teknolojik gelişmelerin yarattığı imkânların vergilendirmede kullanılmasını sağlayacak düzenlemelerin hayata geçirilmesine devam edilmiştir. Bu kapsamda; 3996 sayılı Kanuna57 göre YİD modeli çerçevesinde gerçekleştirilecek projeler ile 6428 sayılı Kanuna58 göre Yüksek Planlama Kurulu tarafından kiralama karşılığı yaptırılmasına karar verilen sağlık tesisleri ve 6288 sayılı Kanun59 ile yapılan değişiklik ile Milli Eğitim Bakanlığınca kiralama karşılığı yaptırılmasına karar verilen eğitim öğretim tesislerine ilişkin projelere yapılacak mal teslimleri ve hizmet ifaları KDV’den istisna edilmiştir. 6322 sayılı Kanun çerçevesinde; o Teşvik sistemindeki yatırımlarda işletme dönemine geçilmesinden sonra yararlanılabilen indirimli kurumlar vergisi uygulamasından, yatırım döneminde de yararlanılabilmesi, o Asgari 500 milyon TL sabit yatırım öngörülen stratejik yatırımlar için inşaat işleri nedeniyle yüklenilen katma değer vergisinin ilgili takvim yılının sonuna kadar indirim yoluyla telafi edilemeyen kısmının izleyen yılda mükellefe iade edilmesi, o Göreceli olarak daha az gelişmiş illerde 31 Aralık 2023 tarihine kadar yapılacak teşvik belgeli yatırımlarda, fiilen istihdam edilen işçiler için uygulanan asgari ücretin brüt tutarı üzerinden hesaplanan gelir vergisinin 10 yıl süre ile beyanname üzerinden terkin edilmesi, 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun (R.G.13.06.1994/21959) 58 6428 sayılı Kanun (R.G.09.03.2013/28582) 59 6288 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu İle Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanunda ve Kamu İhale Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 04.04.2012/28254-Mükerrer) 57 101 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU o Hizmet ihracını teşvik etmek amacıyla, müşterilere Türkiye'den verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan bazı hizmetlerden elde edilen kazançların yarısının vergi matrahından düşülebilmesi, o Türkiye'de yerleşik olmayan kişilere Türkiye'de eğitim ve sağlık alanında verilen hizmetlerde vergisel açıdan teşvik, o Mükelleflerin girişimcilere kullandırılmak üzere ayırdıkları girişim sermayesi fonlarının beyan edilen gelirin veya kurum kazancının %10’unu aşmayan kısmını vergi matrahlarından indirebilmeleri imkanları getirilmiştir. o Tam mükellefiyete tabi girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden elde ettikleri kar payları kurumlar vergisinden istisna edilmiştir. o Portföy yöneticiliği yapan şirketlerin, yabancı fondaki pay sahipliğinden doğan kazançları kurumlar vergisinden müstesna tutulmuştur. o Mükelleflerin vergi ödemelerini ülke genelinde tüm vergi dairelerinden yapabilmelerine olanak sağlanmıştır. Ayrıca, fazla veya yersiz tahsil edilen vergilerin iadesinde devletin de faiz ödemesi öngörülmüştür. 6327 sayılı Kanun60 çerçevesinde; o Yurt içi tasarrufların artırılarak uzun vadeli sermaye birikimine katkı sağlamak amacıyla, bireysel emeklilik sisteminde vergi matrahından indirim yoluyla uygulanan vergi teşvikinin yerine, doğrudan “Devlet Katkısı Sistemi” getirilerek; bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarının %25’ine isabet eden tutarın, katılımcıların hesabına aktarılması imkânı getirilmiştir. o İşverenler tarafından ücretli adına bireysel emeklilik sistemine ödenen ve ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınan katkı paylarının toplamı; asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %10’undan %15’ine çıkarılmıştır. o Finansmana erişim sıkıntısı çeken şirketlerin sorunlarının giderilmesi amacıyla bireysel katılım sermayesi sistemi teşvik edilmektedir. Bu kapsamda; bireysel katılım yatırımcısının başlangıç aşamasındaki anonim şirketlere ortak olurken 6327 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 29.06.2012/28338) 60 102 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler koyduğu YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU sermayenin %75’ini vergi matrahından düşebilmesine imkân sağlanmıştır. o Sigortacılık Kanunu uyarınca oluşturulan Sigorta Tahkim Komisyonu tarafından münhasıran uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin olarak verilen hizmetler KDV’den muaf tutulmuştur. Finansal kiralama sözleşmeleri ve bu sözleşmelerin devrine ve tadiline ilişkin kağıtlar ile bunların teminatı amacıyla düzenlenen kağıtlar damga vergisinden, bu kağıtlarla ilgili yapılacak işlemler ise harçtan muaf tutulmuştur61. Elektrik dağıtım şirketleri ile elektrik üretim tesis ve şirketlerinin özelleştirilmesi çalışmalarının devam etmesi nedeniyle, özelleştirilecek şirketler için 31 Aralık 2023 tarihine kadar vergi kolaylığı sağlanmıştır.62 Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılan veya ithaline izin verilen beşeri tıbbi ürünlerin, zirai mücadelede kullanılmak üzere ruhsatlandırılan bitki koruma ürünlerinin terkibinde bulunan etkin maddeler ve etkin madde üretiminde kullanılan hammaddelerde KDV oranı %18’den %8’e indirilmiştir. 63 AB organlarıyla imzalanan sözleşmeler çerçevesinde sağlanan hibelerin, alındığı dönemde gelir olarak dikkate alınması sağlanarak tamamen ilişkili projelerin finansmanında kullanılabilmesine olanak sağlanmıştır64. Gelir İdaresi Başkanlığınca vergide otomasyona geçilmesi ve elektronik vergi ödemelerinin yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmüş olup bu kapsamda 2012 yılı sonu itibarıyla 27 banka ve PTT, e-tahsilat sistemine geçmiştir. E-tahsilat kapsamında gerçekleştirilen tahsilatlar başka bir işleme gerek kalmaksızın mükelleflerin vergi dairesi hesaplarına aktarılmaktadır. Bu uygulama ile 2013 yılı içerisinde 25.074.978 adet tahsilat yapılmış olup anılan dönemde vergi tahsilatlarının %80,6’sı bankalar tarafından gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan, e-beyanname uygulaması kapsamında, 41 farklı beyanname ve bildirim elektronik ortamda alınabilmektedir. Türkiye’de verilen beyannamelerin %98,89’u e-beyanname üzerinden verilmektedir. 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu (R.G. 13.12.2012/28496). Piyasası Kanunu (R.G. 30.03.2013/28603). 63 2012/2931 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı. 64 6456 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 18.04.2013/28622). 61 62Elektrik 103 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Türkiye ile 30 Haziran 2013 tarihine kadar 82 ülke arasında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması imzalanmış olup, bu anlaşmalardan Haziran 2013 itibarıyla yürürlükte olan 78’ine ilişkin ayrıntılar tabloda yer almaktadır: 104 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 39: Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları Taraf Devlet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ) 12 )13 14 ) 15 ) 16 )17 ) 18 ) 19 )20 )21 ) 22 )23 ) 24 ) 25 )26 ) 27 ) 28 )29 )30 ) 31 )32 ) 33 ) 34 )35 ) 36 ) 37 )38 )39 ) 40 ) İmza Tarihi Resmi Gazete TarihNo Yürürlük Uygulama Başlangıç Tarihi Avusturya Avusturya (revize) Norveç Norveç (revize) Güney Kore Ürdün Tunus Romanya Hollanda Pakistan İngiltere Finlandiya Finlandiya (Revize) 03.11.1970 28.03.2008 16.12.1971 15.01.2010 24.12.1983 06.06.1985 02.10.1986 01.07.1986 27.03.1986 14.11.1985 19.02.1986 09.05.1986 06.10.2009 01.08.1973 – 14612 26.06.2009 – 27270 21.12.1975 – 15445 28.05.2011 – 27947m. 02.10.1985 – 18886 15.07.1986 – 19165 30.09.1987 – 19590 21.08.1988 – 19906 22.08.1988 – 19907 26.08.1988 – 19911 19.10.1988 – 19964 30.11.1988 – 20005 24.03.2012-28243 24.09.1973 01.10.2009 30.01.1976 15.06.2011 25.03.1986 03.12.1986 28.12.1987 15.09.1988 30.09.1988 08.08.1988 26.10.1988 30.12.1988 04.05.2012 01.01.1974 01.01.2010 01.01.1977 01.01.2012 01.01.1987 01.01.1987 01.01.1988 01.01.1989 01.01.1989 01.01.1989 01.01.1989 01.01.1989 01.01.2013 K.K.T.C. Fransa Almanya (Fesih) Almanya (Yeni) İsveç Belçika Danimarka İtalya Japonya B.A.E. Macaristan Kazakistan Makedonya Arnavutluk Cezayir Moğolistan Hindistan Malezya Mısır Ç.H.C. Polonya Türkmenistan Azerbaycan Bulgaristan Özbekistan A.B.D. Beyaz Rusya Ukrayna İsrail Slovakya Kuveyt 22.12.1987 18.02.1987 16.04.1985 19.09.2011 21.01.1988 02.06.1987 30.05.1991 27.07.1990 08.03.1993 29.01.1993 10.03.1993 15.08.1995 16.06.1995 04.04.1994 02.08.1994 12.09.1995 31.01.1995 27.09.1994 25.12.1993 23.05.1995 03.11.1993 17.08.1995 09.02.1994 07.07.1994 08.05.1996 28.03.1996 24.07.1996 27.11.1996 14.03.1996 02.04.1997 06.10.1997 26.12.1988 – 20031 10.04.1989 – 20135 09.07.1986 – 19159 24.01.2012- 28183 30.09.1990 – 20651 15.09.1991 – 20992 23.05.1993 – 21589 09.09.1993 – 21693 13.11.1994 – 22110 27.12.1994 – 22154 25.12.1994 – 22152 08.11.1996 – 22811 07.10.1996 – 22780 05.10.1996 – 22778 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 – 22863 30.12.1996 – 22863 13.06.1997 – 23018 27.06.1997 – 23032 15.09.1997 – 23111 07.09.1997 – 23103 31.12.1997 – 23217 22.04.1998 – 23321 22.04.1998 – 23321 24.05.1998 – 23351 03.10.1999 – 23835 28.11.1999 – 23890 30.12.1988 01.07.1989 30.12.1989 01.08.2012 18.11.1990 08.10.1991 20.06.1993 01.12.1993 28.12.1994 26.12.1994 09.11.1995 18.11.1996 28.11.1996 26.12.1996 30.12.1996 30.12.1996 30.12.1996 31.12.1996 31.12.1996 20.01.1997 01.04.1997 24.06.1997 01.09.1997 17.09.1997 30.09.1997 19.12.1997 29.04.1998 29.04.1998 27.05.1998 02.12.1999 13.12.1999 01.01.1989 (1) 01.01.1990 01.01.1990 (2) 01.01.2011 01.01.1991 01.01.1992 (3) 01.01.1991 01.01.1994 01.01.1995 01.01.1995 (4) 01.01.1993 01.01.1997 01.01.1997 01.01.1997 01.01.1997 01.01.1997 01.01.1994 01.01.1997 01.01.1997 01.01.1998 01.01.1998 01.01.1998 (5) 01.01.1998 01.01.1998 01.01.1997 01.01.1998 01.01.1999 01.01.1999 01.01.1999 01.01.2000 01.01.1997 105 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Taraf Devlet İmza Tarihi Resmi Gazete TarihNo Yürürlük 41 ) 42 ) 43 )44 ) 45 ) 46 )47 )48 ) 49 )50 ) 51 ) 52 )53 ) 54 ) 55 )56 ) 57 ) 58 )59 ) 60 )61 ) 62 ) 63 ) 64 )65 ) 66 ) 67 )68 ) 69 )70 ) 71 ) 72 ) 73 )74 ) 75 ) 76 )77 78 15.12.1997 25.02.1997 24.11.1998 22.09.1997 25.06.1998 09.07.1999 01.07.1999 06.05.1996 12.11.1999 05.07.2002 31.10.1999 03.06.1999 19.04.2001 02.12.2003 06.01.2004 11.04.2002 26.08.2001 09.06.2003 25.08.2003 17.06.2002 07.04.2004 12.05.2004 03.03.2005 11.05.2005 12.10.2005 02.03.2005 14.11.2005 25.12.2001 16.02.2005 09.11.2007 21.11.2007 31.05.2006 26.10.2005 24.10.2008 22.04.2010 14.07.2009 18.06.2010 16.12.2010 17.12.1999 – 23909 15.02.2000 – 23965 10.05.2000 – 24045 10.05.2000 – 24045 25.07.2000 – 24120 18.07.2001 – 24466 12.12.2001 – 24611 24.12.2001 – 24620 15.12.2003 – 25317 18.12.2003 – 25320 15.12.2003 – 25317 22.12.2003 – 25324 23.12.2003 – 25325 02.03.2004 – 25390 28.06.2004 – 25506 08.01.2005 – 25694 17.09.2003 – 25232 08.01.2005 – 25694 04.07.2004 – 25512 09.10.2003 – 25254 22.06.2005 –25853 17.08.2006 – 26262 20.11.2006 – 26352 15.12.2006 - 26377 08.08.2007 - 26607 09.08.2007 - 26608 21.08.2007 - 26620 05.02.2008 - 26778 08.04.2007 - 26487 03.02.2009 - 27130 m. 10.02.2010 - 27489 13.03.2010 - 27520 13.03.2010 - 27520 10.08.2010 - 27668 04.07.2011 – 27984m. 29.04.2011 – 27919m. 12.01.2012 -28171 12.01.2012 -28171 31.12.1999 06.03.2000 17.05.2000 18.05.2000 28.07.2000 27.08.2001 20.12.2001 26.12.2001 16.12.2003 18.12.2003 23.12.2003 23.12.2003 23.12.2003 05.03.2004 21.08.2004 13 01 2005 31.01.2005 18 01 2005 21.02.2005 27.02.2005 18.07.2006 21.08.2006 06.12.2006 18.12.2006 10.08.2007 14.08.2007 02.09.2007 11.02.2008 18.09.2008 01.04.2009 15.02.2010 15.03.2010 16.03.2010 18.08.2010 28.07.2011 04.05.2011 08.02.2012 09.10.2012 Rusya Endonezya Litvanya Hırvatistan Moldova Singapur Kırgızistan Tacikistan Çek Cum. İspanya Bangladeş Letonya Slovenya Yunanistan Suriye Tayland Sudan Lüksemburg Estonya İran Fas Lübnan Güney Afrika Cum. Portekiz Sırbistan-Karadağ Etiyopya Bahreyn Katar Bosna-Hersek Suudi Arabistan [*] Gürcistan Umman Yemen İrlanda Yeni Zelanda Kanada İsviçre Brezilya Uygulama Başlangıç Tarihi 01.01.2000 01.01.2001 01.01.2001 01.01.2001 01.01.2001 01.01.2002 01.01.2002 01.01.2002 01.01.2004 01.01.2004 01.01.2004 01.01.2004 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2005 01.01.2006 01.01.2006 01.01.2006(6) 01.01.2006 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2007 01.01.2007 01.01.2007 01.01.2008 01.01.2008 01.01.2008 01.01.2009 01.01.2009 01.01.2010 01.01.2011 01.01.2011 (7) 01.01.2011 01.01.2011 01.01.2012 01.01.2012 01.01.2013 01.01.2013 (1) Anlaşmanın 5 inci maddesinin 2 nci fıkrasının (h) bendinin 2 nci fıkrası, 11 inci maddesinin 3 üncü fıkrasının (c) bendi ve 14 üncü maddesinin 2 nci fıkrası gereğince bir Akit Devlette vergilendirilmeyecek olan kazanç ve iratlar hakkında 1.1.1987 tarihinden itibaren başlayan vergilendirilme dönemleri için yürürlüğe girmiştir. (2) Anlaşmanın deniz ve hava taşımacılığına ilişkin hükümleri 1.1.1983 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Ancak söz konusu Anlaşma feshedilmiş olup, hükümleri 1.1.1990-31.12.2010 tarihleri arasındaki vergilendirme dönemleri için uygulanmaktadır. (3) Anlaşma uçakların uluslararası trafikte işletilmesinden sağlanan kazançlar yönünden 1.1.1987 tarihinden itibaren elde edilen gelirler üzerinden alınan vergilere uygulanacaktır. (4) Anlaşma hava taşımacılık faaliyetlerinden elde edilen gelirler ile bu kazançlar için açtırılan mevduat hesabı dolayısıyla elde edilen faiz gelirleri için 1.1.1988 tarihinden itibaren uygulanacaktır. 106 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU (5) Anlaşma hükümleri müteahhitlik yönünden 17.8.1995; diğer hükümler yönünden ise 1.1.1998 tarihinden itibaren uygulanacaktır. (6) Anlaşmanın “Bilgi Değişimi” başlıklı 26. Maddesini değiştiren “Türkiye Cumhuriyeti ile Lüksemburg Dükalığı Arasında Gelir ve Servet Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşmasını Değiştiren Protokol” 30.09.2009 tarihinde imzalanmıştır. Söz konusu Protokol 14.07.2011 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, hükümleri 01.01.2012 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. (7) Anlaşma, Gulf Air tarafından uluslararası trafikte hava taşımacılığı işletmesinden elde edilen kazançlar ile işletilen vasıtaların veya bunların işletilmesiyle ilgili menkul varlıkların elden çıkarılmasından doğan kazançlar yönünden 1.1.1987 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. [*] Diğer taraftan, "Türkiye Cumhuriyeti ile Suudi Arabistan Krallığı Arasında İki Akit Devletin Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan Vergilerde Karşılıklı Muafiyet Anlaşması" 11.01.1989 tarihinde imzalanmıştır. Anlaşma 09.08.1990 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, hükümleri 01.01.1987 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. Söz konusu Anlaşma, yalnızca Akit Devletlerin hava taşımacılık faaliyetleri dolayısıyla alınan vergileri kapsamaktadır. Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı 107 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU VIII.C. ÇALIŞMA İZİNLERİ ve DİĞER İZİN SÜREÇLERİNİN SADELEŞTİRİLMESİ İdari izin süreçlerinin sadeliği ve kolaylığı yatırımcıların yatırım kararını etkileyen önemli unsurlardan biridir. Bu kapsamda Yatırım Danışma Konseyinin yedinci toplantısında Konsey üyelerince iş ve yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik öneriler arasında yabancıların çalışma izinleri başta olmak üzere tüm izin süreçlerinin iyileştirilmesine yönelik önlemler alınmasının gerekliliğinin üzerinde durulmuş olup, bu alanda 2012 yılından itibaren önemli düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Daha önce çalışma alanına göre farklı kurumlar tarafından verilmekte olan yabancıların çalışma izinleri 2003 yılı itibarıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilmeye başlanmıştır. Bu çerçevede gerçekleştirilen düzenlemeler ile çalışma izinlerinin tek bir merkezde toplanması, etkin denetimin sağlanması, getirilen cezai yaptırımlarla yabancı kaçak işçiliğin caydırılması, Türkiye’de çalışan yabancılarla ilgili sağlıklı bir veri bankası oluşturulması ve çalışma izinlerinin Türkiye’nin ve işverenin gerçek ihtiyaçları çerçevesinde iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler, istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür değişiklikleri dikkate alınarak, çalışma izni verilmesine ilişkin düzenlemeler uygulamaya geçirilmiştir. Serbest Bölgelerde Yabancı Personel Çalışma İzin Belgesi müracaatlarının doğrudan Ekonomi Bakanlığına65 yapılması usulü devam etmektedir. Bu kapsamda Bakanlığa iletilen çalışma izni müracaatının uygun görülmesi halinde, ilgiliye Serbest Bölge Yabancı Personel Çalışma Belgesi düzenlenmekte ve Yabancı Personel Çalışma Belgesi düzenlenen kişi hakkında Genel Müdürlük tarafından ilgili merciler nezdinde gerekli bilgilendirme yapılmaktadır. Söz konusu belge, Türkiye’de ikamete ilişkin izinle birlikte geçerlilik taşımaktadır. Türkiye’de çalışma izin işlemlerinin daha seri sonuçlandırılabilmesini teminen hazırlanan Yabancıların Çalışma İzinleri Otomasyon Projesi, 2 Ağustos 2010 tarihi itibarıyla hayata geçirilmiştir. Proje kapsamında yabancı istihdam etmek isteyen işverenlerce öncelikle elektronik olarak (online) başvuru yapılması, başvuru sürecinde istenilen evrakların bilahare Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına iletilmesi hususu düzenlenmiştir. Söz konusu proje kapsamında ayrıca ilgili kurumlar ile yapılan entegrasyon sayesinde bilgi alışverişi elektronik ortamda sağlanmakta ve talep sahiplerine yapılan her işleme ilişkin eposta ile anlık bilgi verilmektedir. 65 Ekonomi Bakanlığı Serbest Bölgeler Yurt Dışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğü 108 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2010 yılında uygulamaya konulan çevirimiçi başvuru sistemi, iki yıllık süreç içerisinde sosyal taraflardan gelen öneriler ve uygulamada gerçekleşen yeni adımlar çerçevesinde 2014 yılı içerisinde gözden geçirilerek yatırımcılara daha iyi hizmet verecek şekilde güncellenecektir. Çevirimiçi başvuru sisteminde yapılacak güncellemeler, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde yapılacak değişiklikleri de kapsayacaktır. Çalışma izin işlemlerinin elektronik ortamda alınması ile başvurulara ilişkin veri tabanı oluşturulmuş ve istatistiki bilgi alma zemini hazırlanmış, çalışma izin işlemlerinin sonuçlandırma süresi kısaltılmış ve verilen izin sayılarında da artış sağlanmıştır. Bu çerçevede 2012 yılında verilen izin sayısı bir önceki yıla kıyasla %90 oranında artış göstererek 32.285’e ulaşmıştır. Tablo 40: Çalışma İzin Sayıları (İzin Sayısı) Çalışma İzinleri 06.09.2003 31.12.2003 855 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 7302 9438 10603 8930 10705 14023 14201 16890 32285 Kaynak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma izin süreçlerinin sadeleştirilmesi ve özellikle Türkiye açısından önem arz eden büyük projelerin aksamadan ve zamanında tamamlanabilmesi amacıyla 2012 yılında gerçekleştirilen düzenleme ile mühendis ve mimar olarak çalışacak yabancılara ön izin verilmesi uygulamasına başlanılmıştır. Ayrıca, uluslararası proje kapsamında Türkiye’ye gelen yabancı mühendisler için sorun oluşturan ABD ve AB üyesi ülkeler dışındaki ülkelerden çalışma iznine başvuran yabancıların, çalışma izni alırken diploma denkliği için "Türkçe" seviye tespit sınavına tabi tutulmaları şartı 2013 YÖK Seviye Tespit Sınavı Başvuru Kılavuzunda yapılan değişiklikle kaldırılmıştır66. Ayrıca 11 Nisan 2013 tarihinde yayımlanan 6458 sayılı Kanun67, 4817 sayılı Kanunda değişiklik yapılmasını gerektiren düzenlemeler içermektedir. Söz konusu kanun gereğince çalışma ve ikamet izinleri birleştirilmiş olup, kanunun yürürlüğe gireceği 11 Nisan 2014 tarihinden itibaren Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından alınan çalışma izni, aynı zamanda ikamet izni yerine geçecektir. Konuya ilişkin çalışmalar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. 2013 YÖK Seviye Tespit Sınavı Başvuru Kılavuzuna uluslararası proje kapsamında gelen mühendisler için sınavın “İngilizce” yapılacağına dair hüküm eklemiştir 67 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (R.G.11.04.2013/28615) 66 109 İş Ortamının İyileştirilmesine Yönelik Diğer Öneriler YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Yabancıların çalışma izinleri konusu YOİKK İstihdam Teknik Komitesinin sürekli eylem maddeleri arasında yer almakta olup, ilgili kamu ve özel sektör temsilcisi kurum ve kuruluşlarla diğer sosyal tarafların sürecin aksayan yönlerine ilişkin tespitleri kapsamında mevzuat değişikliğine kaynak teşkil edecek çalışmalar yürütülmektedir. 110 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU IX. TÜRKİYE-BÖLGESEL YÖNETİM MERKEZİ Türkiye, son 10 yıllık dönemde yaşadığı güven ve istikrar ortamı sayesinde Ortadoğu, Avrasya, Afrika bölgesinde uluslararası pek çok şirket tarafından tercih edilen bir merkez konumuna gelmiştir. Özellikle İstanbul, gerek coğrafi konumu, gerek sunduğu sosyal ve kültürel olanaklar açısından şirketlerin bölgesel yönetim merkezlerini konumlandırdıkları bir merkez halindedir. 3 Temmuz 2012 tarihinde gerçekleştirilen yönetmelik değişikliği68 ile bölgesel yönetim merkezleri, irtibat bürosu statüsünde değerlendirilmektedir. Söz konusu düzenleme ile herhangi bir yabancı şirketin, diğer ülkelerdeki birimlerine yönelik olarak; yatırım ve yönetim stratejilerinin oluşturulması, planlama, tanıtım, satış, satış sonrası hizmetler, marka yönetimi, finansal yönetim, teknik destek, Ar-Ge, dış tedarik, yeni geliştirilen ürünlerin test edilmesi, laboratuvar hizmetleri, araştırma ve analiz, çalışanların eğitimi gibi faaliyetlere ilişkin koordinasyon ve yönetim hizmeti sağlanması hususları, bölgesel yönetim merkezi faaliyetleri kapsamında sayılmış ve 10 yıl süre ile irtibat bürolarının faydalandıkları destek unsurlarından yararlanmaları sağlanmıştır. Bu kapsamda, 3 Temmuz 2012 tarihinden itibaren başlayan uygulamayla birlikte geçen 14 aylık dönemde bölgesel yönetim merkezi statüsünde yeni izinle kurulan 15 irtibat bürosu bulunmaktadır. Yine aynı dönemde, süre uzatımı yoluyla mevcut irtibat bürolarını, bölgesel yönetim merkezi statüsüne dönüştüren Kanada, Almanya, Belçika, Hollanda ve İngiltere menşeili 5 firma bulunmaktadır. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G. 03.07.2012/28342) 68 111 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 41: Yeni İzinle Kurulan Bölgesel Yönetim Merkezi Statüsündeki İrtibat Büroları İrtibat Bürosu Adı 1 Harbin Electric International Co. Ltd. 2 Glaxosmithkline Export Ltd. 3 Ülke Çin Sektör Elektrikli Teçhizat İmalatı İzin Tarihi 03.08.2012 İngiltere Eczacılıkta ve Tıpta Kullanılan Kimyasal ve Bitkisel Kaynaklı Ürünlerin İmalatı Diğer İş Faaliyetleri 07.11.2012 ABD İş ve Yönetim Danışmanlığı Faaliyetleri 29.11.2012 İsveç Diğer Kağıt ve Mukavva Ürünleri İmalatı Yeni veya İlave Bina İnşaatı Eczacılıkta ve Tıpta Kullanılan Kimyasal ve Bitkisel Kaynaklı Ürünlerin İmalatı Ölçme, Kontrol, Test, Seyrüsefer V.B. Amaçlı Alet Ve Cihazların İmalatı Bilgisayar Yazılım Danışmanlığı, Program Üretimi Ve Temini Maden ve Maden Cevheri Toptan Ticareti Mali Aracı Kuruluşlara Yardımcı Diğer Faaliyetler 21.12.2012 Kuveyt Deniz ve Kıyı Taşımacılığı 25.06.2013 ABD Bilgisayarlarla İlgili Diğer Faaliyetler 26.06.2013 G.Kore Cumhuriyeti Lastik Üretimi 23.08.2013 Almanya Makine İmalatı 22.08.2013 Gravitas & Cie International Limited İrtibat Bürosu Development Alternatives Incorporated (DAI) SCA Hygiene Products Aktiebolag Obayashi Corporation Synageva Bıopharma Corp. İngiltere 8 Horiba Europe GmbH İrtibat Bürosu Almanya 9 Xomni, Inc. 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 Caspian Oil Management Co.Ltd. Venture Investments&Co Uk Llp United Arab Shipping Company (UASC) Internet Corporation For Assigned Names And Numbers (Icann) Nexen Tire Corporation Bühler GmbH Japonya ABD ABD İngiliz Virjin Adaları İngiltere 13.11.2012 09.01.2013 11.01.2013 14.01.2013 23.01.2013 27.02.2013 06.06.2013 112 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Bölgesel yönetim merkezlerini Türkiye’ye taşımış olan çok uluslu firmalardan bazıları aşağıda yer almaktadır: o 1964 yılından bu yana Türkiye’de faaliyet gösteren The Coca-Cola Company’nin İstanbul’daki merkez ofisinden Avrasya ve Afrika bölgesindeki 90 ülkenin operasyonları yönetilmektedir69. o Finans- bankacılık, perakende, hizmet, petrol, kamu ve sağlık sektörleri için güvenli POS ödeme sistemleri yazılım, üretim, satış ve teknik destek hizmeti sunan VeriFone’nun Türkiye ofisi, Türkiye, Rusya, Yunanistan, Balkan ülkeleri, Türk Cumhuriyetleri, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri’nin de içinde yer aldığı yaklaşık 50 ülkenin yönetimini gerçekleştiren Verifone’un 4 bölgesel merkezinden biri konumundadır70. o 1958 yılından bu yana Türkiye’de ilaç sektöründe faaliyet gösteren Roche Türkiye, Roche’un Kuzey Amerika, Latin Amerika, Batı Avrupa, Doğu Avrupa ve Asya Pasifik bölgesindeki merkezlerinden sonra bölgesel ürün geliştirme merkezine ev sahipliği yapan 6. bölge olmuştur71. Roche Türkiye, 2006 yılından bu yana ise Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarında bulunan 106 ülkedeki şirket çalışanları için bir eğitim merkezi konumundadır. o Türkiye’nin yanı sıra Orta Asya, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu bölgelerindeki 30 ülkenin de yönetim sorumluluğunu üstlenen BSH Türkiye, 1992 yılından bu yana dayanıklı tüketim mallarının üretimi alanında Türkiye’de faaliyet göstermektedir72. o Demiryolu araçları, sinyalizasyon, yolcu bilgilendirme sistemleri, bakım ve altyapı dahil olmak üzere raylı ulaşım sitemleri alanında faaliyet gösteren Alstom Transport, İstanbul’da yer alan ofisini, 1 Nisan 2012 tarihinde firmanın Ortadoğu ve Afrika Bölgesindeki operasyonlarını yönetmekle yetkilendirmiştir. İstanbul’daki bölge merkezi ile Alstom Transport, bugün Orta Doğu ve Afrika Bölgesi’nin tamamına yönelik ulaşım projeleri geliştiren ve yöneten Türk mühendis, teknisyen ve çalışana sahiptir73. 1 Ocak 2012 itibari ile Kazakistan, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan ülkelerini kapsayan Kafkasya ve Orta Asya bölgeleri de Coca-Cola Türkiye iş birimine katılmıştır. (http://www.coca-colaturkiye.com.tr/hakkimizda/turkiyede-coca-cola) 70 http://www.verifone.com.tr/media/2751780/verifone_istanbuldan_50__lkeyi_y_netiyor.pdf 71 http://careers.roche.com/russia/our-locations/Turkey/Inside_Turkey.html 72 http://blog.bsh-group.com.tr/BlogKurallari/Genel-Bilgi/1 73 http://www.alstom.com/turkey/tr/urun-ve-hizmetler/alstom-transport-turkiye/ 69 113 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU IX.A. İSTANBUL ULUSLARARASI FİNANS MERKEZİ (İFM) PROJESİ İstanbul’un öncelikle bölgesel ve nihai olarak küresel bir finans merkezi olması yönünde bir vizyona sahip olan Uluslararası Finans Merkezi Projesi kapsamındaki çalışmalar, 2 Ekim 2009 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “İstanbul Finans Merkezi (İFM) Stratejisi ve Eylem Planı” kapsamında sürdürülmektedir. İFM Projesi aracılığıyla İstanbul’un bölgesel ve küresel finans merkezi haline getirilmesi, Türkiye’de istihdamın ve uluslararası fon girişinin artmasına yardımcı olacak ve ekonomik büyümeye kayda değer bir katkı sağlayacak en büyük unsur olacaktır. 23 adet öncelik ve 71 adet eylemi içeren İFM Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında İstanbul’un öncelikle bölgesel, nihai olarak da küresel finans merkezi olması vizyon olarak belirlenmiştir. Bu vizyonu gerçekleştirmek için; o Uluslararası standartlarda işleyen bir hukuk altyapısının oluşturulmasına, o Finansal ürün ve hizmet çeşitliliğinin artırılmasına, o Vergi sisteminin basitleştirilmesine ve etkinleştirilmesine, o Düzenleyici ve denetleyici çerçevenin geliştirilmesine, o Fiziksel ve teknolojik altyapının güçlendirilmesine, o Nitelikli insan kaynağı ihtiyacını karşılayacak bir eğitim altyapısının sağlanmasına ve o Dünya ölçeğinde tanıtım ve izleme yapacak bir organizasyon yapısının oluşturulmasına yönelik öncelik ve eylemler belirlenmiştir. İFM Projesinin teknik düzeydeki çalışmaları, çeşitli kurum ve kuruluşların başkanlığındaki Hukuk Komitesi, Piyasalar ve Finansal Araçlar Komitesi, Vergi Komitesi, Düzenleyici ve Denetleyici Çerçeve Komitesi, Altyapı Komitesi, Teknoloji Komitesi, Tanıtım ve İmaj Komitesi ve İnsan Kaynakları Komitesi aracılığıyla yürütülmektedir. 114 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Hukuk Komitesi Başkanlığı Adalet Bakanlığı tarafından yürütülen Hukuk Komitesinin çalışma alanları: Finansal işlemleri gerçekleştiren yerli ve/veya yabancıların taraf oldukları uyuşmazlıklarda yargı sürecinin uzamasına bağlı olarak zarar görmelerini engelleyecek yapı ve mekanizmaların oluşturulması, Finansal işlemlere ilişkin uyuşmazlıkların uluslararası düzeyde genel kabul gören hukuk norm ve usullerine uygun bir şekilde ve Türk yargı sistemi içerisinde çözümlenmesine yönelik çalışmalar yürütülmesi olarak tanımlanmıştır. Piyasalar ve Finansal Araçlar Komitesi Başkanlığı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yürütülen Piyasalar ve Finansal Araçlar Komitesi bünyesinde: Türkiye’de finansal ürün çeşitliliğinin artırılması, Finansal piyasaların geliştirilmesi, Finansal derinliğin ve likiditenin artırılması, Küresel finans merkezlerinin organize ve tezgâh üstü piyasalarında işlem gören finansal ürün, hizmet ve uygulamalarının izlenmesi ve Bankacılık, sermaye piyasaları ve sigortacılık alanlarında Türkiye’ye rekabet avantajı sağlayacak ürün ve hizmetlerin belirlenmesi ve bu ürün ve hizmetlerin sadece yerli piyasa katılımcılarının değil hedef piyasalar olarak belirlenen yurt dışındaki piyasa aktörlerinin de erişimine imkân sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi hususlarında çalışmalar yürütülmektedir. Vergi Komitesi Başkanlığı Maliye Bakanlığı tarafından yürütülen Vergi Komitesinde: Güncel mali piyasa vergi düzenlemelerinin takip edilmesi ve Türkiye’Ye uygunluğu konusunda görüş oluşturulması, Finansal ürün, hizmet ve işlemlerde rekabetçi, uygulanabilir, adil ve istikrarlı bir vergi sistemi oluşturulması, Vergi mevzuatının basitleştirilmesi ve uygulamaların sadeleştirilmesi, İşlem vergilerinin kaldırılması veya azaltılması ve Finansal ürün veya hizmet bazında ya da yabancı aracı veya yatırımcılara yönelik vergisel teşviklerin incelenmesi ve uygun görülenlerin uygulamaya girmesinin desteklenmesi 115 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU alanlarında çalışmalar sürdürülmektedir. Düzenleyici ve Denetleyici Çerçeve Komitesi Hazine Müsteşarlığı tarafından başkanlığı yürütülen Düzenleyici ve Denetleyici Çerçeve Komitesi bünyesinde: Uluslararası finansal piyasa düzenleme ve standartlarına uyumun sağlanması , Düzenleyiciler arasındaki koordinasyonun güçlendirilmesi, Düzenleyici arbitrajının önlenmesi ve Türkiye’de finansal piyasaların düzenleme ve denetim kalitesinin artırılması hususlarındaki çalışmalar sürdürülmektedir. Altyapı Komitesi İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülen Altyapı Komitesinin çalışma alanları: Yerli ve yabancı finansal kurumların kümelendiği/kümeleneceği bölgelerde ihtiyaç duyulacak alt yapı hizmetleri başta olmak üzere, bu alanlardaki havayolları ve destek hizmetleri konularını da içerecek şekilde ulaşım imkânlarının artırılması ve Finansal kurumların yoğunlaşacağı alanları yerel yönetimler ile tespit ederek, bu bölgelerdeki altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi olarak tanımlanmıştır. Teknoloji Komitesi Başkanlığı Takasbank tarafından yürütülen Teknoloji Komitesi’nin çalışma alanları ise: Bilgi teknolojilerine ilişkin uluslararası standartların, yeniliklerin ve en iyi uygulamaların izlenmesi ve Türkiye’ye uyarlanması, Türkiye’deki finansal piyasa ve aktörlerin, teknoloji ve elektronik iletişim altyapısından kaynaklanan sorun ve eksikliklerini tespit ederek çözüm önerileri geliştirilmesi, Yazılım ve uygulama geliştirme, alternatif iletişim ve erişim imkânları oluşturulması, veri yedekleme merkezleri ve paralel operasyon merkezleri kurulması gibi teknolojik çözümlerin geliştirilmesinde finansal kurumlar ve piyasalar arasında işbirliği sağlanması ve Finansal piyasalara uluslararası ölçekte rekabet edebilecek düzeyde hizmet sunulmasını sağlayacak teknolojik altyapılar oluşturulması ve teknoparklar geliştirilmesi şeklinde belirlenmiştir. 116 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tanıtım ve İmaj Komitesi Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı tarafından başkanlığı yürütülen Tanıtım ve İmaj Komitesinin çalışma alanları: İFM çalışmalarına ilişkin olarak yaygın olarak kullanılan yabancı dillerde bilgilendirme ve tanıtım yapacak bir internet sitesi hazırlanması, İFM çalışmaları kapsamındaki hedef bölge ve piyasaların belirlenmesi, Seçilen (hedeflenen) piyasalara verilecek mesajların hazırlanması ve temel sloganların belirlenmesi, tanıtım stratejilerinin oluşturulması ve İFM tanıtım faaliyetlerine ilişkin olarak ihtiyaç oluşması ve gerek görülmesi halinde uluslararası tecrübeye sahip bir şirket ile anlaşılması durumunda, yapılacak tanıtım çalışmalarında bu kuruluşa aktif destek sağlanması olarak belirlenmiştir. İnsan Kaynakları Komitesi İnsan Kaynakları Komitesinin başkanlığı ise Kalkınma Bakanlığı tarafından yürütülmekte olup çalışma alanları: Finans sektörünün ihtiyaç duyacağı alanlarda vasıflı işgücünün teminine yönelik çalışmalar yapılması, Finans alanında mevcut çalışanların ve çalışacak insan kaynağının niteliğinin ve mesleki donanımının artırılmasına yönelik çalışmalar yapılması ve Finans alanındaki yerli ve yabancı nitelikli işgücünün İstanbul’a çekilmesine yönelik çalışma yapılması olarak belirlenmiştir. 2012 yılı Aralık ayı itibarıyla İFM Stratejisi ve Eylem Planı kapsamındaki 71 eylemden 23’ü tamamlanmış, 32’sinde önemli bir oranda ilerleme kaydedilmiştir. 117 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Tablo 42: İstanbul Finans Merkezi Strateji Eylem Planı- Tamamlanan Eylemler Komite Adı Hukuk Komitesi Piyasalar ve Finansal Araçlar Komitesi Vergi Komitesi Düzenleyici ve Denetleyici Çerçeve Komitesi Teknoloji Komitesi İFM Koordinatörlüğü İnsan Kaynakları Komitesi Altyapı Komitesi Tamamlanan Eylem Sayısı 6 5 2 1 2 4 2 1 Kaynak: Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı (TYDTA) İFM Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında öngörülen hukuki düzenlemelerden Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanun Tasarısı74, Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanun Tasarısı75, Tebligat Kanunu ile Adli Sicil Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, Çek Kanunu Tasarısı76 ve Sermaye Piyasası Kanunu Tasarısı Resmi Gazetede yayımlanarak yasalaşmıştır. IX.B. SERMAYE PİYASASI KANUNU 1981 tarihli olan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda, finans piyasasının getirdiği yenilikler, global finansal kriz, yeni Türk Ticaret Kanununca getirilen yenilikler ve AB Mevzuatı uyum çalışmaları nedeniyle köklü bir değişikliğe gidilerek 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu77 oluşturulmuştur. Yeni Sermaye Piyasası Kanununun getirdiği yenilikler arasında hisse senedi piyasasının geliştirilmesine yönelik düzenlemeler ile sistemik risklerin azaltılmasına yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Hisse Senedi Piyasasının Geliştirilmesine Yönelik Düzenlemeler Pay sahibi hakları: Pay sahiplerinin haklarını güçlendirmek amacıyla ayrılma hakkı ve ortaklıktan çıkarma hakkı gibi yeni düzenlemeler yapılmış, önemli işlemlerde aranan genel kurul nisapları artırılmış, çağrı işlemlerine uyulmaması halinde getirilen yaptırımlar ağırlaştırılmış, genel kurul ilanlarının 3 hafta önce yapılması zorunlu hale getirilmiştir. 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (R.G. 22.06.2012/28331) 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu (R.G. 13.12.2012/28496) 76 5941 sayılı Çek Kanunu (R.G. 20.12.2012/27438) 77 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (R.G. 30.12.2012/28513) 74 75 118 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU Halka açık şirketlerin kendi hisselerini geri alabilmeleri: İlgili AB düzenlemeleriyle paralelliğin sağlanması amacıyla izin verilmiştir. İzahnamenin onaylanması sistemi: Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arzı için öngörülen Kurul kaydına alınma sistemi kaldırılmaktadır. Bunun yerine izahnamenin Kurulca onaylanması sistemine geçilmektedir. Başvuru değerlendirme süreleri kısaltılmıştır. Kurumsal Yönetim İlkeleri: 2003 yılından beri geçerli olan “uygula ya da açıkla” prensibi kanuna işlenmiş, ayrıca kurumsal yönetim ilkeleri halka açık şirketlerin yanında yatırımcılara güven sağlanması açısından yatırım kuruluşları için de tanımlanmıştır. Piyasa Altyapısı: Sistemik riskin azaltılması için, merkezi takas, merkezi saklama, merkezi karşı taraf ve veri depolama kuruluşları tanımlanmıştır: Merkezi Takas: Yeni düzenleme, mevcut durumda Takasbank olan merkezi saklama kuruluşundan başka takas kuruluşlarının kurulmasına da izin vermektedir. Merkezi Saklama: Mevcut durumda kaydîleştirilen sermaye piyasası araçları olan Merkezi Kayıt Kuruluşu dışında, yeni saklamacılar kurulmasına imkan sağlanmıştır. Merkezi Karşı Taraf: Merkezi karşı tarafların kuruluş ve gözetimi düzenlemiştir. Veri Depolama Kuruluşları: Bu kuruluşlar, piyasalara ilişkin verileri kaydedecek ve depolayacak kuruluşlar olarak tasarlanmıştır. Yatırımcı Tazmin Merkezi: Mevcut Yatırımcı Koruma Fonunun kapsamı tüm finansal araçları içerecek şekilde genişletilmiş, tüm “yatırım kuruluşları”nın fona katılımı zorunlu tutulmuştur. Piyasa İşleticisi: “Piyasa İşletme” fonksiyonu “borsa”dan ayrılmış ve “piyasa işleticisi” kavramı getirilmiştir. Dolayısıyla yeni sistem, borsalara piyasa işleticileriyle anlaşmalar yapma imkânı tanımaktadır. Piyasa işleticisi, borsanın pazarlarını borsa adına işletebilecektir. Ayrıca yeni Kanunla, borsa dışında da organize pazarlar kurulabilecektir. Borsalar: Borsaların anonim şirket olarak kurulmalarına ilişkin yasal altyapı oluşturulmuştur. Ayrıca, İMKB’nin de özelleştirilmesi düzenlenmiştir. Uyuşmazlıkların Çözümü: Borsa uyuşmazlıklarının (üyeler arası ve üyelerle müşteriler arası) çözümü kanunla düzenlenmiş ve borsaların yetkisi arttırılmıştır. Yatırım Hizmetleri: AB düzenlemeleriyle uyumlu olarak, “yatırım hizmetleri” ve “yan hizmetler” tanımı getirilmiştir. Kolektif Yatırım Kuruluşları: İlgili AB düzenlemesi ile uyumlu olarak fon yönetim şirketi tanımlanmış ve saklamacı ve yönetim şirketlerinin sorumlulukları belirlenmiş, “açık 119 Türkiye-Bölgesel Yönetim Merkezi YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU uçlu yatırım fonu” düzenlemesi getirilmiştir. Bunun yanında, “değişken sermayeli yatırım ortaklıkları” da düzenlenmiştir. Denetim: Piyasa denetimine ilişkin olarak da kapsamlı düzenlemeler yapılmıştır. Düzenlemeyle, Kanunun denetim faaliyetlerinin, özünde risk değerlendirmeleri kapsamında yürütülmesi hedeflenmiş ve denetimin kapsamı genişletilerek, Kurulun denetim yetkisini daha etkin olarak kullanması amaçlanmıştır. Bunun yanında, “piyasa bozucu eylem” tanımı getirilmiştir. İnternet aracılığı ile işlenen suçlarla daha etkin mücadele edilmesi ve yatırımcıların kötü niyetli şahıslarca istismar edilmesinin önünde geçilmesini teminen izinsiz sermaye piyasası faaliyetlerinin internet aracılığıyla işlendiğinin tespit edilmesi durumunda söz konusu internet sitelerinin faaliyetlerinin engellenebilmesi imkânı getirilmiştir. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği: Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği sadece aracı kurumların değil, sermaye piyasasında faaliyet gösteren tüm aktörlerin temsiline imkân sağlayan bir yapıya dönüştürülmüş ve Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği adını almıştır. Borsa İstanbul AŞ: 30 Aralık 2012 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 138. maddesi uyarınca Borsa İstanbul A.Ş., borsacılık faaliyetleri yapmak üzere Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihte kurulmuştur. Sermaye piyasamızda borsaları tek çatı altında toplayan Borsa İstanbul, esas sözleşmesinin Sermaye Piyasası Kurulu’nca hazırlanıp ilgili Bakanın onayı sonrasında 3 Nisan 2013 tarihinde doğrudan tescil ve ilan edilmesiyle faaliyet izni almıştır. Borsa İstanbul, özel hukuk tüzel kişiliğine haiz anonim şirket statüsündedir. 120 Sonuç YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU SONUÇ Türkiye Yatırım Danışma Konseyi (YDK) İlerleme Raporu, 11 Mayıs 2012 tarihinde Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN başkanlığında gerçekleştirilen Konsey toplantısının ardından kamuoyuna açıklanan tavsiye kararlarına ilişkin sağlanan gelişmeleri içermektedir. Türkiye'deki yatırım ortamıyla ilgili gelişmeleri kapsamlı bir biçimde ele alan bu rapor, makroekonomik istikrar, iş ortamı, işgücü piyasası ve yenilik adlı dört ana başlık altında yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu bulunan 50’ye yakın kurum ve kuruluştan edinilen bilgiler doğrultusunda oluşturulmuştur. Elverişli demografik yapısı, nitelikli ve rekabetçi iş gücü yapısı, avantajlı lojistik konumu ve altyapısı ile Türkiye, istikrarlı ve öngörülebilir politikalar sayesinde ulusal ve uluslararası yatırımcılara önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu durumun somut göstergesi olarak 2003- 2013 yılı Temmuz sonuna kadar olan dönemde yaklaşık 130 milyar ABD Doları seviyesinde Türkiye’ye gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırım girişini görmek mümkündür. Nitekim, Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Dünya Yatırım Raporu’na göre Türkiye, dünyada 2012 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 2 basamak yükselerek 24. sırada yer almıştır. Türkiye’nin cazip bir yatırım yeri olarak algılanmasında ve yatırım kararlarının alınmasında ulusal ve uluslararası yatırımcıların yatırımın her aşamasında karşılaştıkları idari ve bürokratik engellerin çözümüne yönelik çalışmalar yürüten Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) platformunda yürütülen çalışmaların önemi büyüktür. Bu kapsamda, 2012 yılında kaydedilen önemli bazı gelişmelere aşağıda yer almaktadır: Hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözümlenmesinde uygulanacak usul ve esasları düzenlemek amacıyla 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu 22 Haziran 2012 tarih ve 28331 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesine ilişkin 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu 30 Aralık 2012 tarih ve 28513 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsü için gereken koşulları ile gümrük mevzuatından kaynaklanan diğer basitleştirilmiş uygulamalara ilişkin usul ve esasları belirlenmesine 121 Sonuç YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU ilişkin Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği 10 Ocak 2013 tarih ve 28524 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Demiryoluyla yolcu ve yük taşımacılığının hizmet kalitesinin artırılması amacıyla 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun 1 Mayıs 2013 tarih ve 28634 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Ülke genelinde posta hizmetlerinin kaliteli, sürekli, tüm kullanıcılar için karşılanabilir bir ücretle, etkin, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde sunulmasını sağlamak üzere posta sektörünün serbestleştirilmesi ve bu sektörde düzenleme ve denetimin gerçekleştirilmesi ile Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketinin kuruluşu, yapılanması, faaliyet konuları ve hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu 23 Mayıs 2013 tarih ve 28655 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 2023 yılında; 500 milyar ABD Doları mal ihracatı ve 150 milyar ABD Doları hizmet ihracatı yapmayı, 2 trilyon ABD Doları GSYH’si ve kişi başına düşen 25 bin dolar geliri ile dünyanın en büyük 10 ekonomisinden biri olmayı hedefleyen Türkiye’nin bu hedeflere ulaşabilmesi ve önemli bir küresel güç konumuna erişebilmesi için, yatırımcılar açısından elverişli bir yatırım ortamının oluşturulması gerekmektedir. Bu doğrultuda, YOİKK Platformunun çalışmaları, yatırımcılar açısından daha cazip bir ortam yaratılmasına yönelik olarak özel sektör öncülüğünde büyümeye, rekabete ve reformlara öncelik veren yaklaşımla önümüzdeki dönemde de sürdürülecektir. Bunun yanı sıra, Yatırım Danışma Konseyi tavsiye kararları, yatırım ortamının iyileştirilmesi çalışmalarına uluslararası bir bakış açısı kazandırmakta ve yatırımlarla ilgili kurum ve kuruluşların faaliyetlerinin önceliklendirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır. 122
