PDF dökümanı indir - Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

Bitiflik Ekosistemler
Aras›ndaki S›n›rlar:
Ekolojik Geçifl Zonlar›
Seher Demet YÜCEL, Dan›flman Prof. Dr. Güzin KONUK
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi,
Mimarl›k Fakültesi, fiehir ve Bölge Planlama Bölümü
MSGSÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, fiehircilik Program›nda tamamlanm›fl “Sürdürülebilir Kent ve Peyzaj ‹liflkisinde Ekolojik Geçifl Zonlar›:
‹stanbul Beykoz Örne¤i” bafll›kl› tezden Mart 2013 tarihinde oluflturulan bir makaledir. Makale metni 01.04.2013 tarihiyle dergiye ulaflm›fl,
15.04.2013 tarihinde bas›m karar› al›nm›flt›r. Makale ile tart›flmalar 01.12.2013 tarihine kadar dergiye gönderilmelidir.
1. Girifl
S›n›rlar; bir bütünün tan›mlanabilmesi ve
alg›lanabilir parçalara bölünmesinde araç
olarak kullan›lmaktad›r. Asl›nda insan
gözü ve akl›, çevresindeki her fleyi
birimler halinde farkl›laflt›rmak ve
bölümlere ay›rmaktad›r veya ay›rmak
istemektedir. Bir nesne veya ortam,
çevresinden ayr›ld›¤› andan itibaren
s›n›rlar› belirlenmifl olur. Örne¤in;
vücudun s›n›r›n› deri olufltururken, bir
göletin s›n›r›n› karayla birleflti¤i alan
oluflturmaktad›r. ‹ki boyutlu gibi görünen
bu olgu; çal›flma ölçe¤i de¤iflti¤i zaman
farkl› boyutlar›n eklenmesine neden
olmaktad›r. Bu kapsamda, zaman kavram›
da s›n›r›n belirlenmesinde üçüncü bir
boyut olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu
bak›fl aç›s›yla do¤al bir sistem olan göletin
s›n›r›na farkl› bir ölçekte yaklafl›ld›¤›nda,
suyun karayla birleflti¤i alan›n asl›nda
tekil bir çizgiden ibaret olmad›¤›,
bünyesinde zamansal olarak farkl›laflan bir
yap›da birçok bileflenin bulundu¤u ortaya
ç›kmaktad›r. Bu anlamda, asl›nda her
s›n›r, gerçekte bir s›n›r alan›d›r ve
çal›flman›n ölçe¤ine ba¤l› olarak
de¤iflmektedir (Wilmking ve Beierkuhnlein 2002).
90 Say› 15, 2013
Peyzaj bak›fl aç›s›yla s›n›r kavram›
incelendi¤inde ise; farkl› ölçeklerde farkl›
s›n›rlar ortaya ç›kmaktad›r. Peyzaj
mozai¤i içinde her bir peyzaj eleman›
(leke-matris-koridor) belirlendi¤inde bu
elemanlar›n s›n›rlar› da belirlenmifl olur.
Haritada üzerinde ço¤unlukla tekil bir
çizgiye indirgenen bu s›n›rlar asl›nda geçifl
zonunu tan›mlamaktad›r. Bu kapsamda
tan›mlanmas› ve belirlenmesi güç olan
ekolojik geçifl zonlar›, geliflen teknolojik
olanaklar ile birlikte tan›mlanmaya ve
önemi ortaya konmaya bafllanm›flt›r.
Bünyelerinde bar›nd›rd›klar› zengin
ekolojik özellikleri ile de asl›nda tüm
sistem için gerekli materyal, bilgi, enerji
ve organizmalar›n, döngülerini ve
ak›fllar›n› sa¤lad›¤› ortaya ç›kmaktad›r.
2. Kavramsal De¤erlendirme ve
Retrospektif ‹nceleme
Yunanca oikos (ev) ve tonos (gerilim)
kelimelerinden oluflan kavram; mekansal
olarak, yan yana yer alabilen farkl›
ekosistemler aras›ndaki geçifl alan› olarak
aç›klanabilir. Kavram ilk defa Clement
(1897, 1905) taraf›ndan, bitiflik
komünitelerin s›n›r›nda bulunan gerilim
Öz
Bitiflik ekolojik sistemler aras›ndaki
s›n›rlar, bünyelerinde bar›nd›rd›klar› zengin
ekolojik çeflitlilik ile birçok bitki ve hayvan
türü yan›nda insano¤luna da yaflam ortam›
olarak hizmet etmektedir. 1980’li y›llara
kadar çal›fl›lmas› ve tan›mlanmas› kolay
olan homojen ekolojik birimler özellikle
ekoloji bilimi içinde genifl araflt›rmalara
konu olurken; keskin s›n›rlar› olmayan
heterojen yap›l› bu alanlar ço¤unlukla göz
ard› edilmifl, harita üzerinde tek bir çizgiye
indirgenmifltir. Geliflen teknolojik ilerlemeler ile ekolojik sistemler aras›ndaki
enerji, besin, su, materyal ve bilginin
ak›fl›n› sa¤layan bu alanlar›n, yap› ve
fonksiyonlar› ile içinde konumland›klar›
peyzaj›n ifllevsel bir parças› oldu¤u
saptanm›flt›r. Bu kapsamda MSGSU Fen
Bilimleri fiehircilik Doktora Program›nda
haz›rlanm›fl olan “Sürdürülebilir Kent ve
Peyzaj ‹liflkisinde Ekolojik Geçifl Zonlar›:
‹stanbul Beykoz Örne¤i” bafll›kl› tezin
kavramsal k›sm›ndan üretilen bu makale ile
ekolojik geçifl zonu kavram›n›n ülkemizde
bilimsel bir tabana oturtulmas› için teorik
temeller ortaya konmufltur.
Abstract
Boundaries among adjacent ecological
systems serve as habitat for various plant
and animal species as well as human kind
with the rich ecological diversity.
Homogeneous ecological units which were
easy to study and define until 1980’s have
been the subject of broad studies especially
within the science of ecology, while these
heterogeneous subjects which has no strict
boundaries were ignored and were not
reduced to a simple line on the map. These
fields which enable flow of energy,
nutrient, water, material and information
between technological developments and
ecological systems were determined to be a
functional part of the position they are
located with their structure and function. In
this scope, this essay which was developed
out of the theoretical section of the PhD
thesis entitled “Ecological Transition
Zones in Relation of Sustainable City and
Landscape: Case of Istanbul Beykoz”
present the theoretical grounds of the issue
in order to form a scientific basis in
Turkey.
Anahtar Kelimeler:
Ekolojik Geçifl Zonlar›, S›n›r, Bitiflik
Ekolojik Sistemler, Ekoton, ‹stanbul,
Beykoz
Keywords:
Ecological transition zone, Boundary,
Adjacent ecological systems, Ecoton,
‹stanbul, Beykoz
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar›
zonu olarak tan›mlanm›flt›r. Kavram›n
tan›mlanmas›n› takip eden süreç içinde,
Shelford (1913) ve Leopold (1933), ekoton
içindeki türlerin zenginli¤ine vurgu
yapm›fllard›r. Özellikle Aldo Leopold
(1933) “Av Yönetimi” adl› eserinde “yaban
yaflam› bir kenar olay›d›r” aç›klamas›yla,
“kenar etkisi” (edge effect) kavram›n› ilk
olarak kullanarak, ekolojik geçifl
zonlar›ndaki tür çeflitli¤i hakk›nda önemli
ipuçlar› vermifltir (Farina 1998; Kark ve
Rensburg 2006; Yarrow ve Marín 2007). Ekolojik
geçifl zonlar›n›n kavramsal çerçevesi ise
Odum’un (1953) bundan yaklafl›k elli y›l
önce yazm›fl oldu¤u ve bu güne kadar befl
bask›s› olan “Ekolojinin Temel ‹lkeleri”
adl› eserinde verilmifltir (Odum ve Barrett
2008; Kark ve Rensburg 2006). Odum (1953);
“Ekoton iki veya daha fazla topluluk
aras›ndaki geçifltir; birleflme noktas›d›r
veya önemli lineer uzunlu¤a sahip
olabilen fakat bitiflik topluluklardan daha
dar olan gerilim bölgesidir” demifltir (Kark
ve Rensburg 2006, 31). Kavram›n en genifl
kabul edilen tan›m› ise Holland (1988)
taraf›ndan; bitiflik ekolojik sistemler
aras›ndaki geçifl zonlar›, zaman-mekan
ölçe¤i taraf›ndan tan›mlanan bir dizi
benzersiz karakteristiklere sahip alanlar,
olarak yap›lm›flt›r (di Castri, Hansen, ve
Holland, 1988).
Tablo: 1
Geçifl Zonu Kavramlar›
(Yarrow ve Marín 2007)
Peyzaj ekolojisi kavram ve temelleri
üzerinde geliflen ekolojik geçifl zonu
kavram›, özellikle peyzaj ekolojisi
üzerinde uzun y›llar çal›flm›fl birçok
bilim adam› taraf›ndan (Risser 1995, Di Castri
vd. 1988, Holland 1991, Cadennaso 2003), özel
olarak incelenmifl ve bu bilim adamlar›nca
kavram› aç›klamaya yönelik birçok
çal›flma yap›larak, bu alanlar›n yap› ve
özellikleri ortaya konmufltur. Farkl›
tan›mlamalar ile ortaya konmaya çal›fl›lan
kavram;
● Topluluklar, ekosistemler, biyotik
bölgeler, habitatlar, lekeler vs. aras›ndaki
geçifl zonlar›,
● Enerji ve materyal de¤ifliminin yüksek
oldu¤u yerler,
● Topluluklar aras›ndaki geçiflin
ani/keskin veya yumuflak oldu¤u alanlar,
● Farkl› olgunluktaki sistemler aras›ndaki
gerilim zonu gibi özellikleri ön plana
ç›kmaktad›r (Farina 1998; di Castri, Hansen ve
Holland 1988; Kark ve Rensburg 2006; Odum ve
Barrett 2008; R›sser 1993; Wilmking ve
Beierkuhnlein, 2002; Yarrow ve Marín 2007;
Thomas, Maser ve Rodiek 1979).
Ekolojik geçifl zonlar›n›n kavramsal
tan›mlamalar› incelendi¤inde; bu konu
üzerinde çal›flan bilim adamlar›n›n farkl›
bak›fl aç›lar› ile birçok kavram
gelifltirdikleri görülmektedir. Özünde
benzer niteliklerin tan›mland›¤› ancak
farkl› adlar ile kavramsallaflt›r›lmas›
literatürde kar›fl›kl›klara yol açmaktad›r.
Ekolojik s›n›r (ecological boundaries), ekoton
(ecotone), s›n›r (boundary), kenar (edge),
arayüz (interface), biyotik geçifl (biotik face),
tampon zone (buffer zone), nehir k›y›s› zonu
(riparian zone) literatürde yer alan
kavramlard›r (Odum, and Baret, 2008; Forman
And Godron, 1986; Farina, 1998; Yarrow and
Marin, 2007).
Yarrow and Marin (2007)’in
çal›flmas›nda, kavramlar aras›ndaki
benzerlik ve farkl›l›klar› detayland›rmak
amac›yla yap›lan s›n›fland›rma ile kavram
çak›flmalar› belirlenmifltir
(Tablo 1).
Say› 15, 2013
91
Seher Demet Yücel, Güzin Konuk
fiekil: 1
Farkl› bak›fl aç›lar›n›n isimlendirdi¤i bu
kavramlar›n Türkçe anlamlar› ekolojik
bak›fl aç›s›yla incelendi¤inde ise; kenar
(edge), keskinli¤i ifade ederken; s›n›r
(boundary) tek bir çizgiyi ifade etmektedir.
Ekolojik geçifl zonunun zihinde
uyand›rd›¤› anlam ise bir alan› temsil
etmektedir. Bu bak›mdan konu
kapsam›nda aç›klanmaya ve önemi
vurgulanmaya çal›fl›lan alan› en iyi temsil
eden kavram ekolojik geçifl zonu olarak
ifade edilmektedir (fiekil 1 ve 2).
Ekolojik geçifl zonu kavram›n›n
tan›m›ndan gelen özelli¤i nedeniyle, hem
bulundu¤u alandaki bitiflik sistemlerin
özelliklerini, hem de farkl› özellikleri
bünyesinde bulundurmaktad›r. Her iç
zonun komflu sisteme do¤ru tür çeflitlili¤i
dereceli bir biçimde azalarak yerini komflu
sisteme b›rakmas› (fiekil 3a ve 3b), dereceli
92 Say› 15, 2013
fiekil: 2
de¤iflimlerin üst üste çak›flt›¤› alanlarda
ise her iki sisteme ait türler d›fl›nda,
komflu sistemlerde var olmayan yeni türler
bulunmas› (fiekil 3-c). Odum (1997)’un
vurgulad›¤› “bitiflik sistemlerde var
olmayan yeni özellikler” ve Farina’n›n
(1998) belirtti¤i “üst üste çak›flan
topluluklar›n yayg›n türlerine ve s›n›r›n
tipik organizmalar›na sahip alanlar
ifadesi” ile ekolojik geçifl zonlar›ndaki tür
zenginli¤inin alt› çizilmektedir (Thomas,
Maser ve Rodiek 1979; Farina 1998; Wilmking ve
Beierkuhnlein 2002).
fiekil: 1
Kenar-s›n›r ekolojik geçifl zonu
aras›ndaki iliflki
(Yücel 2012, 32).
fiekil: 2
Kenar-s›n›r ekolojik geçifl zonu
düfley iliflkisi
(Yücel 2012, 32).
fiekil: 3
Ekolojik geçifl zonu tür iliflkisi
a) Koyu yeflil iç zonunun sahip
oldu¤u türlerin yay›l›fl alan›
b) Aç›k yeflil iç zonunun türlerinin
yay›l›fl alan›
c) Ekolojik geçifl zonuna ait türler
d) Ekolojik geçifl zonun kapsad›¤›
tüm türler
(Thomas, Maser ve Rodiek 1979, 51)
Retrospektif ‹nceleme
Farkl› isimlerle tan›mlanm›fl olan ekolojik
geçifl zonu kavram›n›n tarihsel geliflim
süreci, genel olarak üç döneme ayr›labilir.
Birinci dönem; kavram›n Clement (1905)
taraf›ndan ortaya at›lmas›ndan 1953
y›l›nda Eugene Pleasants Odum taraf›ndan
fiekil: 3
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar›
ekolojik temellere oturtulmas› aras›ndaki
dönemdir. ‹kinci dönem; kavram›n
tan›mlanmas› ve aç›klanmas›na yönelik
spesifik çal›flmalar›n artt›¤›, peyzaj
ekolojisi çal›flmalar›nda öneminin
vurguland›¤› 2000’li y›llara kadar devam
eden geliflme dönemidir. Son dönem ise;
özellikle bilgisayar teknolojilerindeki
geliflmeler ile peyzaj ekolojisi
çal›flmalar›nda Co¤rafi Bilgi Sistemleri,
Uzaktan Alg›lama gibi yöntemlerin
kullan›lmaya baflland›¤› Olgunlaflma /
Çeflitlenme /Yenilenme evresidir. Özellikle bu son dönem içinde geliflen teknolojilerin kullan›lmas› ile birlikte ekolojik
geçifl zonlar›n›n fonksiyon ve yap›s›n›n
belirlenmesinde büyük geliflmeler
sa¤lanm›flt›r (Tablo 2).
çizgiye indirgenmifltir (Risser 1995; Farina
1998; Fortin vd 2000; Kark ve Rensburg 2006;
Strayer vd. 2003).
Ancak zaman içinde peyzaj
ekolojisi biliminde meydana gelen
geliflmeler ile peyzaj mozai¤i için gerekli
fonksiyonel/yap›sal bileflenleri olan geçifl
zonlar›n›n, peyzaj›n düzgün ifllemesi için
temel rol oynad›¤›n›n ortaya ç›kmas›,
kavram›n peyzaj ekolojisi içerisinden
ayr›larak, özel olarak çal›fl›lmaya
bafllanmas›na yol açm›flt›r. Geliflme
dönemi olarak s›n›fland›r›lan bu dönem
içinde ve peyzaj ekolojisi üzerinde uzun
süre araflt›rmalar yapan birçok bilim
adam› (Di Castri 1988, Holland vd 1991, Hansen
ve Di Castri 1992, Gosz 1993, Risser 1995)
ekolojik geçifl zonlar› çal›flmalar› üzerine
yo¤unlaflm›fllard›r.
Geliflme dönemi içinde ayr›ca kavramla
ilgili olarak uluslararas› düzeyde birçok
çal›flma yap›lm›flt›r. Unesco ‹nsan ve
Biyosfer Program› çerçevesindeki SCOPE
(Scientific Committee on Problems of the
Environment)
ve Uluslararas› Biyoloji Bilimi
Birli¤i (IUBS, International Union of Biological
taraf›ndan 1988 y›l›nda ekolojik
geçifl zonlar›n›n yönetimi ve yap›s›n›n
tart›fl›ld›¤› çal›fltay bu konuda at›lm›fl
önemli ad›mlardan biridir. Di¤er bir
önemli ad›m ise; Amerika Ekoloji
Toplulu¤u’nun (Ecological Society of America)
ç›karm›fl oldu¤u Ekoloji Uygulamalar›
(Ecological Applications) isimli derginin
üçüncü say›s›n›n, ekolojik geçifl zonlar›
kavram› üzerine odaklanm›fl olmas›d›r.
Özellikle kavram›n literatür içinde
konumlanmas›n› sa¤layan önemli ad›mlar
bu dergide at›lm›fl bulunmaktad›r
(Gosz 1993; R›sser 1993).
Sciences)
Tablo: 2
Ekolojik Geçifl
Kavram›n›n geliflim
süreci
(Yücel 2012, 34)
Zamansal olarak kavram›n do¤uflu ve
olgunlaflma süreci içersindeki bilimsel
çal›flmalar›n s›n›fland›r›ld›¤› Tablo 2
incelendi¤inde; 1980’li y›llara kadar
tan›mlanmas› ve alg›lanmas› güç olan
ekosistemler aras›ndaki heterojen alanlar›n
çal›fl›lmas›ndan kaç›n›ld›¤› görülmektedir.
1980’li y›llardan önce daha çok s›n›rlar›
kolayca belirlenen ve iyi tan›mlanabilen
homojen do¤a parçalar› üzerine
odaklan›lm›fl ve bunun bir sonucu olarak
ekolojik geçifl zonlar›; ço¤unlukla göz ard›
edilmifl veya harita üzerinde tek bir
Kavram›n üçüncü döneminde ise; 90’l›
y›llardan 2000’li y›llara kadar konu
üzerinde çal›flan bilim adamlar›n›n
de¤iflti¤i görülmektedir. Buradaki önemli
Say› 15, 2013
93
Seher Demet Yücel, Güzin Konuk
k›r›lma noktas›; teknolojinin kullan›lmas›
ve bilgi üretiminde bu teknolojik
faaliyetlerden yararlanma olarak
tan›mlanabilir. Geliflen teknolojiler ile
birlikte uzaktan alg›lama ve Co¤rafi Bilgi
Sistemlerinin kullan›lmas›na
bafllanmas›yla birlikte, birçok makale ile
ekolojik geçifl zonlar›n›n yap›s›,
fonksiyonu, konumu ve de¤iflimi üzerine
çal›flmalar yap›lmaktad›r (Arnot 2004; Fisher
Ölçek özelliklerine göre yap›lan ayr›mda
Gosz (1993), ekolojik geçifl zonlar›; biyom,
peyzaj, leke, popülasyon ve birey olmak
üzere befl hiyerarflik düzeye ay›rm›flt›r.
Farina (1998) mega, makro, mezo, mikro
olmak üzere dört seviyeye göre
s›n›fland›rma yaparken; Kark ve Rensburg
(2006) ise, ekolojik geçifl zonunu hiyerarflik
olarak lokal, bölgesel ve küresel olarak
üçe ay›rm›flt›r (Tablo 3, fiekil 4).
Tablo: 3
Ekolojik geçifl zonunun
hiyerarflik organizasyonu ve
muhtemel s›n›rlamalar
(Gosz 1993; Farina 1998;
Wilmking ve Beierkuhnlein
2002)
fiekil: 4
Ekolojik geçifl zonlar› a.lokal
b.bölgesel c.küresel
(Kark ve Rensburg 2006, 30)
vd 2006; Fortin vd 2000; Hufkens, Ceulemans, ve
Scheunders 2008; Hufkens, Scheunders, ve
Ceulemans 2009; Metzger ve Muller 1996).
Ayr›ca
buna ek olarak 2003 y›l›nda BioScience
dergisinin 53. say›s›n›n ekolojik s›n›rlarla
ilgili birçok makaleye yer vermesi
konunun kavramsal olarak halen
araflt›r›ld›¤›n› ve gelifltirildi¤ini gözler
önüne sermektedir (Cadenasso, Pickett,
Weathers, Bell, vd. 2003; Cadenasso, Pickett,
Weathers, ve Jones 2003; Strayer vd 2003; Fagan,
Fortin ve Soykan 2003).
3. Zamansal ve Mekânsal Ölçekte
Ekolojik Geçifl Zonu
Kavram›n ortaya ç›k›fl›ndan olgunlaflma
evresine kadar yap›lan tüm çal›flmalar,
ekolojik geçifl zonlar›n›n mekânsal olarak
nerede konumland›¤›n›, hangi yap›sal
özellikler içerdi¤ini ve hangi
fonksiyonlara sahip oldu¤unu
tan›mlamaktad›r. Bu noktada yap›lan
çal›flmalar›n hiyerarflik düzen içinde hangi
ölçekte incelendi¤i önem kazanmaktad›r.
Özellikle geçici do¤alar› nedeniyle
tan›mlanmas› ve belirlenmesi zor olan bu
ekolojik birimler, çal›fl›lan ölçe¤e ba¤l›
olarak farkl› nitelikleri ortaya
koymaktad›r. Bu bak›mdan birçok bilim
adam› hiyerarflik yaklafl›m› çal›flmalar›nda
kullanmaktad›r (Gosz 1993; Risser 1995; Peters
vd 2006; Farina 1998). Bu bak›mdan asl›nda
ekolojik geçifl zonlar›, tüm ölçeklerde var
olan farkl› sistemlerin s›n›r zonlar›n›
temsil etmektedirler
(Farina 1998).
94 Say› 15, 2013
Ekolojik geçifl zonlar› ile ilgili yap›lan
çal›flmalarda; Forman ve Godron (1986)
ve Odum ve Barret (2008) geçifl zonlar›n›
hiyerarflik düzen içinde leke ölçe¤inde ele
al›rlarken, Gosz (1993) biyom2 ölçe¤inde
ele alm›flt›r (Forman ve Godron 1986; Gosz 1993;
Odum ve Barrett 2008).
Ekolojik geçifl zonlar›n›n mekânsal
olarak ölçeklendirmesine ek olarak
zamansal olarak da ölçeklendirme
yap›lm›fl bulunmaktad›r. Özellikle geçifl
zonlar›n›n oluflumunu etkileyen faktörlerin
zamansal olarak farkl›l›k göstermesi bu
ayr›mda birincil rol oynamaktad›r. Bu
kapsamda Farina’ya (1998) göre ekolojik
geçifl zonlar› zamansal olarak; kal›c›,
2 Biyom(Biome):
”Genifl bir bölgede ya da bir
k›tan›n önemli bir k›sm›nda
yer alan ve belirli bir ana
vejetasyon tipi ile kapl› alan
(örn. Il›man bölge genifl
yaprakl› orman gibi).
Her biyomun, (özellikle
s›cakl›k ve ya¤›fl bak›m›ndan)
karakteristik bir iklim tipi ve
bu iklim tipine uyum sa¤lam›fl
bask›n bir bitki örtüsü
bulunur”(Odum ve Barrett
2008, 514).
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar›
fiekil: 4
dönemsel ve k›sa ömürlü olmak üzere
üç s›n›fa ayr›lmaktad›r (Farina, 1998).
Ekolojik geçifl zonlar› için yap›lan tüm
ölçeklendirme çal›flmalar›na göre;
Risser (1997), ekolojik geçifl zonunun
yap›s› ve fonksiyonlar›n›n anlafl›lmas›
için afla¤›da belirtilen ilkeleri
gelifltirmifltir.
1. Yap› ve süreç aras›ndaki iliflki,
tek bir mekânsal–zamansal ölçekte
s›n›rland›r›lamaz.
2. Sürecin önemi ölçe¤e ba¤l›d›r.
Biyocografik sürecin lokal bir leke
üzerindeki etkisi ihmal edilebilirken, daha
büyük bir ölçekte önem teflkil edebilir.
3. Bitki ve hayvanlar, türün yaflam
koflullar› için gerekli ölçekte, çevresiyle
birlikte var olmaktad›r.
4. Ekolojik sistemin ölçe¤i, araflt›rman›n
amac› taraf›ndan s›n›rland›r›lm›flt›r.
Bu ba¤lamda ölçe¤e göre baz› yap› ve
süreçler araflt›rma ölçe¤i kapsam›nda
alg›lanmazlar çünkü o ölçekte yap› ve
süreçlerin çözünürlü¤ü yetersiz
olmaktad›r.
4. Ekolojik Geçifl Zonlar›n›n
Sürdürülmesi ve Oluflumu için ‹ç ve D›fl
Faktörler
Peyzaj›n ifllevi için anahtar yap›lar olan
ekolojik geçifl zonlar›; özellikle peyzaj
düzeyinde lekeler aras›nda besin, su, spor,
tohum, enerji, bilgi ve hayvan ak›fllar›n›
sa¤lamaktad›r. Heterojen yap›sal
özellikleri ile bitiflik sistemlerin
stabilitesini artt›ran bu alanlar, ayr›ca
sistem içinde en yüksek biyolojik çeflitlilik
leke ile ekolojik geçifl zonunun optimum
kar›fl›m›nda var olmaktad›r (Farina 1998).
Bu bak›mdan, ekolojik geçifl zonlar›n›n
hangi çevresel faktörler taraf›ndan
sürdürüldü¤ü gibi sorular›n cevab› hala
aranmaktad›r (Strayer vd 2003; Wu ve Archer
2005; Wilmking ve Beierkuhnlein, 2002; Farina
1998).
Asl›nda neden-sonuç iliflkisi içinde,
lekeler aras›ndaki süreksizliklerden dolay›
ortaya ç›kabildikleri gibi (sonuçsal s›n›rlar,
örne¤in orman-arazi s›n›r›), lekeler aras›nda
süreksizliklere de neden olmaktad›r
(nedensel s›n›rlar, örne¤in s›¤ sürüsü çiti) (Strayer
vd. 2003).
Bu kapsamda do¤al sistemlerin
s›n›rlar›n›n oluflmas› ve sürdürülmesinde,
ekolojik sistemleri kontrol eden d›fl
çevresel faktörler veya ayn› sistemde
rol alan iç faktörler rol oynamaktad›r.
Bu faktörler olmadan ekolojik geçifl
zonlar›n›n oluflumu ve sürdürülmesi söz
konusu de¤ildir (Holland 1988).
Ekolojik geçifl zonlar›n›n oluflmas›nda
önemli bir rol teflkil eden d›flsal çevresel
faktörler, genellikle kademeli de¤iflimler
göstermektedirler. Bir çevresel faktörün
bir hat boyunca kademeli bir biçimde
de¤iflmesine “gradient” denmektedir. Bu
kademeli de¤iflime örnek olarak; s›cakl›k
gradienti, nem gradienti, yükselti gradienti
vb örnekler verilebilir. Çevresel faktörün
Say› 15, 2013
95
Seher Demet Yücel, Güzin Konuk
bu flekilde kademeli olarak derece derece
artmas› veya azalmas›na karfl›l›k, canl›
türleri de bu koflullara uyum sa¤layarak
de¤iflim göstermektedirler. Dereceli
de¤iflime verilen cevap kademeli veya
lineer olabilir (fiekil 5a). Cevab›n kademeli
olmas›, mekansal olarak farkl› ekosistemlerin yan yana konumland›¤› yerlerde
geçifl zonlar›n›n oluflumuna neden
olmaktad›r. Fiziksel çevrede meydana
gelen kademeli de¤iflime, kademeli cevap
do¤ada çok yayg›nd›r (örne¤in ormanl›k
alandan mera alan›na geçifl). Buna karfl›n, baz›
durumlarda çevresel faktörlerdeki ani
de¤iflim sonucu, canl› türlerinin verdi¤i
tepki de ani/keskin olmaktad›r ve bunun
sonucunda keskin bir s›n›r oluflumu
meydana gelmektedir (fiekil 5b). Çevresel
faktörlerin herhangi bir nedenle gecikti¤i
durumlarda, bu duruma verilen cevap da
farkl› olmaktad›r. Histerik (hysteretic) olarak
tan›mlanan bu de¤iflime örnek olarak;
s›cakl›k gradienti boyunca azalan s›cakl›¤a
karfl›n, küresel s›cakl›k art›fl› ile bu
derecelenmenin de¤iflmesidir (fiekil 5c).
Bunlara ek olarak fiziksel çevredeki
de¤iflim ve buna verilen cevap evrimleflme
sürecinde veya tarihsel iliflkilerdeki
karmafl›kl›k sonucu her iki birimde de
farkl›l›k gösterebilir (fiekil 5d) (Farina 1998;
Odum ve Barrett 2008; Fagan, Fortin ve Soykan
2003; Strayer vd 2003; Forman 1995).
Ekolojik geçifl zonunun oluflumu ve
sürdürülmesinde temel rol oynayan
çevresel d›fl faktörler (klima, topografik yap›,
toprak, hidrografi) yan›nda, iç faktörler de
önemli rol oynamaktad›r. Ekolojik
süksesyon, müdahale rejimleri, stres ve
insan aktiviteleri gibi olaylar bafll›¤›nda iç
faktörler s›ralanabilir (Farina 1998; Odum ve
Barrett 2008). Geçifl zonun iç yap›s›nda
bulunan bu iç faktörlerden baz›lar›, türe
özgü olabilmekle birlikte, oluflumu ve
sürdürülmesinde etkili rol oynamaktad›r.
Örne¤in, yaban domuzunun topra¤›
96 Say› 15, 2013
fiekil:5
Resim: 6
kazarak arazi yüzeyinde oluflturdu¤u ani
de¤ifliklikler, mera alan›nda yeni ekolojik
geçifl zonlar›n›n oluflmas›na neden
olmaktad›r (Resim 6).
Ayr› ayr› ele al›nan d›fl ve iç faktörler
asl›nda bir bütün içinde geçifl zonunun
oluflumu ve sürdürülmesinde etkili rol
oynamaktad›r. Fiziki çevrede meydana
gelen de¤iflimlerle, ekolojik geçifl
zonunun iç yap›s›ndaki faktörlerin
etkileflimi sonucunda, kademeli de¤iflim,
ani de¤iflim, çoklu de¤iflim ve histerik
de¤iflim söz konusu olmaktad›r. Baz›
de¤iflimler sonucunda s›n›rlar aras›ndaki
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar›
fiekil: 5
Çevresel de¤iflim- mekansal
tepki (Farina 1998, 103)
Resim: 6
Yaban domuzlar›n›n
yapm›fl oldu¤u
ani de¤iflimler
(Farina 2006, 212)
Resim: 7
Bitiflik ekosistemer
aras›ndaki s›n›r
a)keskin s›n›r
b)kademeli geçifl
(Anonim 2001, 166)
keskinlik artarken, baz› de¤iflimler
sonucunda bitiflik sistemler aras›nda
kontrastlar artmaktad›r. Ayr›ca iç ve d›fl
faktörler aras›ndaki iliflki; geçifl zonunun
kal›nl›¤›, düfleyli¤i ve uzunlu¤u üzerinde
de etkili olmaktad›r (Forman 1995; Odum ve
Barrett 2008).
5. Ekolojik Geçifl Zonunun Yap› ve
Fonksiyonlar›
Dinamik yap›daki geçifl zonlar›,
bulunduklar› sistem içinde birçok
fonksiyonel göreve sahiptirler (Farina 2006;
Odum ve Barrett 2008; Risser 1995; Strayer vd
2003; Fortin vd 2000; Forman 1995; Fry ve
Sarlöv-Herlin 1997).
Forman (1995), Farina
Fry ve Sarlöv-Herlin (1997),
Forman ve Moore (1992), Holland (1988),
Cadenaso ve di¤ (2003), Strayer vd. (2003);
ekolojik geçifl zonlar›n›n
fonksiyonlar›n› farkl› bak›fl aç›lar›yla
aç›klamalar›na ra¤men, özünde benzer
s›n›fland›rmalar yapm›fllard›r. Peyzaj
yap›s›n› oluflturan koridorlar›n
fonksiyonlar› gibi ekolojik geçifl zonu
fonksiyonlar› da; habitat,
kaynak (resource), filtre, at›k (sink) ve
kanal/koridor (conduit) olmak üzere befl
bafll›k alt›nda incelenebilir (Forman 1995).
Bunlardan habitat ifllevi, geçifl zonunun
kendi içsel özelliklerinden gelen bir
(1998, 2006),
Resim: 7 a
Resim: 7 b
fonksiyon olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Kendini oluflturan ve devaml›l›¤›n›
sa¤layan d›fl ve iç faktörler ile bitiflik
ekosistemlerin birçok özelli¤ini
tafl›mas›ndan dolay› geçifl zonlar› yüksek
düzeyde bitki ve hayvan yo¤unlu¤una
sahip alanlard›r. Ayr›ca, ekolojik geçifl
zonlar› kaynak ifllevi ile bitki ve hayvan
türleri için beslenme, avlanma olanaklar›
sa¤lamakta ve peyzaj›n düzgün bir flekilde
ifllemesi için materyal, enerji, organizma
ve bilgiyi de karfl›lamaktad›rlar. Kaynak
fonksiyonun z›tt› olarak; at›k (sink) ifllevi
ile peyzajdaki organizma, materyal, enerji
ve bilgi geçifl zonlar›n› absorbe
etmektedir. Nehir ekosistemi kenar›nda
bulunan ekolojik geçifl zonlar›na do¤ru,
taflk›n ile materyal birikimi, ekolojik geçifl
zonunun at›k ifllevine bir örnek olarak
verilebilir. Ekolojik geçifl zonunun kanal
fonksiyonu; bitiflik sistemler aras›nda bir
koridor görevi üstlenerek, organizma,
materyal, enerji ve bilginin ak›fl›n›
sa¤lamaktad›r. Filtre fonksiyonu ise;
bitiflik sistemler aras›ndaki iliflkiyi
sa¤lamaktad›r. Rüzgar, su (yüzeysel veya
toprak alt›), hayvan ve hatta kenar bir tür
olarak insanlar (Forman, 1995) vas›tas›yla,
materyal (ölü organik madde, besin ve kirletici
madde), organizma, bilgi ve enerjiyi bitiflik
sistemler aras›nda ak›fl ve hareketi geçifl
zonunun geçirgenli¤i olanak tan›maktad›r.
Bu kapsamda, geçifl zonu içindeki
geçirgenlikle; popülasyon yo¤unlu¤una,
s›n›r›n keskinli¤ine, geçifl zonunun düfley
vejetasyon yap›s›na ba¤l› olarak
de¤iflebilmektedir. Tüm bu iliflkiler bitiflik
ekosistemler aras›ndaki geçiflin kademeli
olarak derecelenmesi durumunda,
sistemler aras›nda bir iliflki söz konusu
iken keskin s›n›rlar için geçifl sistemler
boyunca devam etmektedir (fiekil 7) (Anonim
2001; Forman 1995; Cadenasso, Pickett, Weathers,
ve Jones 2003; Strayer vd 2003; di Castri, F.,
Hansen, A. J. and Holland, M.M. 1988; Wiens,
Crawford, ve Gosz 1985).
Say› 15, 2013
97
Seher Demet Yücel, Güzin Konuk
fiekil: 8
Ekolojik geçifl zonlar›ndaki ak›fllar
a) dönüflüm (transformation)
b) büyüme (amplification)
c) de¤iflim (transmission)
d) nötr
e) yans›ma
f) absorbe
(Yücel 2012).
fiekil 8
Peyzaja karfl› farkl› geçirgenli¤e sahip
dokuyu temsil eden ekolojik geçifl zonlar›;
enerji, organizma, bilginin ak›fl›nda aktif
ve pasif rol oynayarak, bu birimleri farkl›
flekillerde aktarmaktad›rlar (fiekil 8).
Belirtilen birimlerin bitiflik sisteme yüzde
yüz aktar›lmas› ve birime hiçbir flekilde
müdahale etmemesi durumunda geçifl
zonu nötr bir özelliktedir. Birçok örnekte
ise geçifl zonu yans›t›c› özelli¤e sahiptir.
Organizma veya materyallerin, bitiflik
sisteme geri döndürülmesi olarak
aç›klanabilen bu özelli¤in baz›
durumlarda, yüksek yans›tma derecesine
sahip olmas› söz konusudur. Bu gibi
durumlar ço¤unlukla bitiflik sistemler
aras›nda keskin s›n›rlar olu¤unda söz
konusu olmaktad›r. Farina (1998),
Forman ve Moore (1992), sistemler
üzerindeki müdahalenin artmas›n›n
geçirgenli¤i etkilemesini ve bunun
sonucunda geçifl zonunun yans›t›c›
olmas›n› “bariyer” olarak
98 Say› 15, 2013
tan›mlamaktad›rlar. Buna karfl›n geçifl
zonlar›, kendi iç yap›lar›yla ba¤lant›l›
olarak, materyal, organizma, bilgi ve
enerjiyi, bitiflik sisteme geçirirken,
dönüflüme u¤ratabilir (fiekil 8a); birimlerin
geçifli s›ras›nda aktar›m yüzde yüzü aflarsa
ekolojik olgular› yükseltebilir (fiekil 8b);
sadece bir bölümünün geçmesine izin
verebilir (fiekil 8c); bu geçifl s›ras›nda hiçbir
etkiye sahip olmayabilir (fiekil 8-d);
tamamen yans›tabilir (fiekil 8e); birimlerin
tamam›n› kendi içinde absorbe edebilir
(fiekil 8f) (Strayer vd 2003).
Ekolojik geçifl zonlar›n›n, fiekil 8’de
gösterilen flekilde, ak›fllar› yönetmesinde,
esnek ve stabil yap›sal özellikleri büyük
rol oynamaktad›r. Sahip olduklar› bu
özellikler asl›nda peyzaj›n stabilitesini
korumas›na yard›mc› olmaktad›r. Örne¤in;
bir nehir k›y›s› korusu, komflu arazilerin
stabilitesini art›rarak, nehir taflk›nlar›n›n
etkisini azalt›r. Buna ek olarak, tar›m
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar›
fiekil 9
Ekolojik geçifl zonunun
yap›sal karakteri
(Strayer vd. 2003, 725)
arazilerinde rüzgar›n negatif etkisini
azaltarak, toprak nemini ayarlamaktad›rlar
(Farina 1998). Ekolojik geçifl zonlar›n›n
fiziksel ve biyolojik yap›s›, bitiflik
sistemler aras›ndaki ak›fl› organize
etmektedir. Bu bak›mdan geçifl zonunun
yap›sal de¤erleri büyük önem
tafl›maktad›r. Cadenasso vd. (2003), s›n›r›n
fiziksel ve biyolojik özelliklerini kapsayan
ekolojik s›n›rlar›n yap›s›n›; yap›,
s›n›rlamalar, iç heterojenlik, yo¤unluk ve
fraktal ölçümler olarak belirlemifltir.
Ekolojik geçifl zonunun yap›sal karakterini
aç›klamaya yönelik bu çal›flmalardan
hareketle, boyut (uzunluk, genifllik ve yükseklik),
flekil, fraktal ölçüm, z›tl›k de¤erleri
üzerinde durulmufltur. Geçifl zonu üç
boyutlu bir yap›ya sahiptir. Ekolojik geçifl
zonunun uzunlu¤u, peyzaj tan›m›ndan
hareketle yüzlerce metreden
kompozisyon, sembolik ve alg›sal özellikler olmak üzere dörde ay›rm›flt›r. Buna
karfl›n Strayer vd (2003), çal›flmalar›nda
daha çok ekolojik s›n›r kavram› öne
ç›karak s›n›r›n yap›s›n› bitiflik sistemlerin
yap›s›ndan hareketle aç›klamamaya
çal›flm›fllard›r. Bu ba¤lamda ekolojik
s›n›r›n mekânsal yap›s›n›n özelliklerini,
uzakl›k (extent), boyut (dimensionality),
bitifliklik geometrisi, keskinlik, z›tl›k ve
flekil olarak s›ralam›fllard›r. Farina (1998)
ise ekolojik geçifl zonunun yap›sal
karakterini aç›klarken geçifl zonunu bir
birim olarak kabul ederek onun yap›sal
de¤erlerini aç›klam›fl, bu de¤erleri;
büyüklük, flekil, biyolojik yap›, yap›sal
kilometrelerce uzunlu¤a kadar var
olabilmektedir. Dolay›s›yla s›n›r›n boyutu,
kendine özgü karakteristi¤i içinde belirli
bir ölçekte ele al›nmaktad›r. Geniflli¤i
veya kal›nl›¤› ise kavram›n tan›m›ndan
gelen belirsizli¤i belirtmektedir. Ekolojik
geçiflin lekeler aras›nda bir çizgi ya da bir
zon olarak ele al›naca¤› asl›nda
araflt›rmac›n›n hangi ölçekte çal›flaca¤› ile
iliflkili olmaktad›r. Geçifl zonunun
yüksekli¤i ise bitiflik sistemler aras›nda
derecelenmeyi ifade etmektedir (fiekil 9b).
Ekolojik geçifl zonunun flekli de, yap›sal
karakteri bak›m›ndan önem tafl›maktad›r.
Do¤rusal, daire, sarmal vb. flekillerde
olabilmektedirler. Bu flekil özellikler geçifl
Say› 15, 2013
99
Seher Demet Yücel, Güzin Konuk
zonlar›na do¤ru bilgi, enerji ve materyal
geçiflinde önemli rol oynamaktad›r (fiekil
9c). Peyzaj mozai¤ine karfl› geçifl zonu
fleklinin karmafl›kl›k oran› ise; fraktal
ölçümü olarak tan›mlanmaktad›r. Bitiflik
sistemler aras›ndaki z›tl›k ekotonun
yap›sal karakterini oluflturan önemli
bileflenlerden biridir (Farina 1998; Cadenasso,
Pickett, Weathers, ve Jones 2003; Strayer vd. 2003).
6. Ekolojik Geçifl Zonu S›n›fland›rmalar›
Ekolojik geçifl zonlar› özellikleri
nedeniyle asl›nda her ölçekte bulunmas›na
karfl›n, daha kolay bir biçimde çal›fl›lmas›
ve anlafl›lmas› ad›na s›n›fland›rma
çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Araflt›rmac›lar›n
bak›fl aç›lar›na göre de¤iflen
s›n›fland›rmalar da çeflitlenmektedir.
Thomas vd (1979); do¤al (inherit) ve teflfik
edilmifl (induced) olmak üzere iki s›n›fa
ay›rm›flt›r. Do¤al (inherit) s›n›rlar›n;
topografik farkl›l›klar, toprak tipinin
de¤iflimi, mikrokliman›n de¤iflimi ve
jeomorfolojik özellikler gibi nedenlerle
olufltu¤unu vurgularken, teflvik edilmifl
(induced) s›n›rlar›n, do¤al flartlar alt›nda,
k›sa dönemli çevresel faktörlerin (yang›n,
odun temini, taflk›n, erozyon, otlama, vejetasyon
keskinli¤i
taraf›ndan yarat›ld›¤›n› belirtmifllerdir
(Thomas, Maser ve Rodiek 1979). Holland (1988)
ise, Thomas vd.’›n (1979) yapm›fl oldu¤u
ayr›ma ek olarak geçifl zonunun
sürdürülmesi konusunu da ele alm›flt›r. Bu
kapsamda Holland (1988) insan ölçe¤i
içinde ekolojik geçifl zonlar›n› dörde
ay›rm›flt›r (Tablo 4).
Geçifl zonunun oluflum ve sürdürülme
nedenini insan ve do¤a olarak belirleyen
Holland (1988), çapraz sorgulama ile
geçifl zonu s›n›fland›rmas›n› anlafl›l›r
k›lm›flt›r. Birinci s›n›fta; insan aktiviteleri
taraf›ndan yarat›l›p, sürdürülen ekolojik
geçifl zonlar› yer almaktad›r (canl› çitler,
rüzgar koruma bantlar›). ‹kinci olarak; insan
üzerine müdahale ve ekim veya dikim)
100 Say› 15, 2013
aktiviteleri taraf›ndan yarat›l›p, do¤al
süreçler taraf›ndan sürdürülen (baraj inflas›
sonras›nda oluflan batakl›klar).
Üçüncü olarak; do¤al süreçler taraf›ndan
yarat›l›p, insan faaliyetleri taraf›ndan
sürdürülen (nehir k›y›s› fleritleri/riparian zone)
ve dördüncü olarak; do¤al süreçler
taraf›ndan yarat›lan ve sürdürülen (kunduz
setleri, batakl›klar, k›y›lar) ekolojik geçifl
zonlar› olarak ay›rm›flt›r (Holland 1988).
Fortin vd. (2000) ise, çevresel ve biotik
ekolojik geçifl zonu olmak üzere ikiye
ay›rm›flt›r. Çevresel ekolojik geçifl zonu
olarak, çevre faktörlerinde (toprak, ya¤›fl
miktar›) keskin fiziksel de¤iflimler olarak
tan›mlam›flt›r. Biotik ekolojik geçifl zonu
olarak ise, çevresel de¤iflimlere türlerin
cevab›n› yans›tan ve/veya türler aras›ndaki
iliflki, tür kominite veya ekosistem
düzeylerinde tan›mlanan alanlar olarak
belirtmifltir (Fortin vd. 2000). Fortin vd.’nin
(2000) yapm›fl oldu¤u bu ayr›m daha çok
ekolojik geçifl zonunu oluflturan iç ve d›fl
faktörler ba¤lam›nda olmufltur. Farkl› bir
bak›fl aç›s›yla Farina (2010) ise ekolojik
geçifl zonu s›n›fland›rmas›n›, yatay ve
dikey olarak iki bafll›kta toplam›flt›r. Yatay
ekolojik geçifl zonunu, düzlemsel yüzey
boyunca devam eden alan olarak
Tablo: 4
Ekolojik geçifl zonlar›n›n
s›n›fland›rmas›
(Holland 1988, 69)
Bitiflik Ekosistemler Aras›ndaki S›n›rlar: Ekolojik Geçifl Zonlar›
belirlerken, düfley ekolojik geçifl zonun
özellikle su yap›lar› ve atmosferde
konumland›¤›n› belirtmifltir (Farina 2010).
7. Sonuç
Bitiflik ekosistemler aras›ndaki geçifl
alanlar› olarak tan›mlanan ekolojik geçifl
zonlar›; do¤an›n kendi iç özelliklerinin bir
yans›mas›d›r. Bar›nd›rd›¤› zengin ekolojik
özellikler ile sistemin devaml›l›¤› için
anahtar rol oynayan bu alanlar, kenar bir
tür olarak insano¤lu için de önemli bir
habitat alan› niteli¤i tafl›maktad›r.
‹nsano¤lunun varoluflu ile birlikte insanlar
yaflamlar›n› sürdürmek için bu alanlarda
bar›nm›fllar, bu alanlardan beslenmifller ve
nesillerini ço¤altm›fllard›r. Bünyelerinde
bar›nd›rd›klar› zengin biyolojik çeflitlilik
ile her zaman insanlar›n tercih ettikleri
alanlar olmufllard›r. Orman ile çay›r
alanlar›n›n birleflim noktalar›, nehir veya
deniz kenarlar› bu özellikleri en güzel
biçimde yans›tan alanlard›r. ‹nsano¤lu gibi
birçok canl› türü için habitat ortam›
sa¤layan bu alanlar, ayr›ca sistemler
aras›nda zar görevi üstelenerek her türlü,
materyal, enerji, bilgi ak›fl›n›
sa¤lamaktad›rlar.
Bu özellikleri ile tüm sistemin
sürdürülebilirli¤i için kritik öneme sahip
ekolojik geçifl zonlar›, insano¤lu
taraf›ndan ço¤unlukla ihmal edilmifl
veya harita üzerinde tek bir çizgiye
indirgenmifltir. Alg›lanmas›, çal›fl›lmas›,
korunmas›, planlanmas›, yönetilmesi kolay
homojen alanlar her zaman gündemde
iken; sistem için büyük bir öneme sahip
olmas›na ra¤men ekolojik geçifl zonlar›
ço¤unlukla ihmal edilmifltir. 1980’li
y›llardan itibaren geliflen bilgisayar
teknolojileri ile birlikte bu alanlar üzerine
yap›lan çal›flmalar›n say›s› artm›fl,
konunun önemi vurgulanmaya
bafllanm›flt›r. Ancak ülkemiz bilimsel
çevresinde henüz hiçbir platformda konu
tart›fl›lmam›flt›r. Bu kapsamda haz›rlanan
bu çal›flma ile konunun kavramsal temelleri tüm boyutlar› ile ele al›narak, literatür
içindeki farkl› tan›mlamalar ve bunlar›n
yaratm›fl oldu¤u kar›fl›kl›k ülkemiz bilimsel ortam›na girmeden, belirli bir temele
oturtulmaya çal›fl›lm›fl bulunmaktad›r●
Say› 15, 2013
101
Seher Demet Yücel, Güzin Konuk
KAYNAKÇA
Anonim. 2001. Stream Corridor Restoration Principles,
Processes and Practices. The Federal
Interagency Stream Restoration Working
Group, USDA -Natural Resources Conservation
Service.
Cadenasso, Mary L., Steward T. A. Pickett, Kathleen C.
Weathers, ve Clive G. Jones. 2003. A
Framework for a Theory of Ecological
Boundaries. BioScience 53 (8): 750.
di Castri, F., Hansen, A.J. and Holland, M.M. 1988. A New
Look at Ecotones: Emerging International
Projects on Landscape Boundaries. Paris:
Biology International Special Issues.
International Union of Biological Sciences.
Fagan, William F., Marie-Josee Fortin, ve Candan Soykan.
2003. Integrating Edge Detection and Dynamic
Modeling in Quantitative Analyses of
Ecological Boundaries. BioScience 53 (8): 730.
Farina, Almo. 1998. Principles and Methods in Landscape
Ecology. Springer.
Farina, Almo. 2006. Principles and Methods in Landscape
Ecology: Toward a Science of Landscape.
Springer.
Farina, Almo. 2010. Ecology, Cognition and Landscape.
Springer.
Forman, Richard T. T. 1995. Land Mosaics: The Ecology of
Landscapes and Regions. Cambridge University
Press.
Forman, Richard T. T., ve Michel Godron. 1986. Landscape
Ecology. Wiley.
Fortin, M.J., R.J Olson, S. Ferson, L Iverson, C. Hunsaker,
G. Edwards, D Levine, K Butera, ve V. Klemas.
2000. Issues Related the Detection of Bound
Aries. Landscape Ecology (15): 453–466.
Fry, Gary ve I. Sarlöv-Herlin. 1997. The Ecological and
Amenity Functions of Woodland Edges in the
Agricultural Landscape; a Basis for Design and
Management. Landscape and Urban Planning
37 (1-2) (Haziran): 45–55.
Gosz, James R. 1993. Ecotone Hierarchies. Ecological
Applications 3 (3): 370–376.
Holland, M.M. 1988. SCOPE/MAB Technical Consultations
on Landscape Boundaries. Içinde A New Look
at Ecotones: Emerging International Projects on
Landscape Boundaries, 47–106. di Castri, F.,
Hansen, A.J. and Holland, M.M. Paris: Biology
International Special Issues. International Union
of Biological Sciences.
Kark, Salit, ve Berndt Rensburg J. 2006. Ecotones: Marginal
or Central Areas of Transition?. Israel Journal
of Ecology&Evolution (52): 29–53.
Leopold, Aldo. 1986. Game Management. Univ of
Wisconsin Press.
Odum, Eugene P, ve Gary W Barrett. 2008. Ekolojinin
Temel ‹lkeleri. Prof. Dr. Kani Ifl›k. Ankara:
Palme Yay›nc›l›k.
Peters, Debra P. C., James R. Gosz, William T. Pockman,
Eric E. Small, Robert R. Parmenter, Scott L.
Collins, ve Esteban Muldavin. 2006. Integrating
Patch and Boundary Dynamics to Understand
and Predict Biotic Transitions at Multiple
Scales. Landscape Ecology 21 (1) (Ocak):
19–33.
102 Say› 15, 2013
Risser, Paul G. 1995. The status of the science examining
ecotones. BioScience 45 (5) (May›s): 318–325.
R›sser, PG. 1993. Ecotones at Local to Regional Scales
From Around The World. Ecological
Applications 3 (3) (A¤ustos): 367–368.
Strayer, David L., Mary E. Power, William F. Fagan,
Steward T. A. Pickett, ve Jayne Belnap. 2003.
A Classification of Ecological Boundaries.
BioScience 53 (8): 723.
Thomas, J.W, C. Maser, ve J.E. Rodiek. 1979. Edges. der.:
Thomas, Jack Ward. Wildlife Habitats in
Managed Forests the Blue Mountains of Oregon
and Washington, 48–59. Washington D.C:
Agriculture Handbook No. 553. U.S.
Department of Agriculture, Forest Service.
Wiens, John A., Clifford S. Crawford, ve James R. Gosz.
1985. Boundary Dynamics: A Conceptual
Framework for Studying Landscape
Ecosystems. Oikos 45 (3) (Aral›k 1): 421-427.
Wilmking, Martin, ve C Beierkuhnlein. 2002. Landscape
Boundaries, Ecotones. Development and
Perspectives of Landscape Ecology, 84–93.
Bastian,Olaf,Steinhardt,Uta. Kluwer Academic
Publisher.
Wu, Ben, ve Steven R. Archer. 2005. Scale-Dependent
Influence of Topography-Based Hydrologic
Features on Patterns of Woody Plant
Encroachment in Savanna Landscapes.
Landscape Ecology 20 (Eylül): 733–742.
Yarrow, Matthew M., ve Víctor H. Marín. 2007. Toward
Conceptual Cohesiveness: a Historical Analysis
of the Theory and Utility of Ecological
Boundaries and Transition Zones. Ecosystems
10 (Mart 14): 462–476. doi:10.1007/s10021007-9036-9.
Yücel, S. Demet. 2012. Sürdürülebilir Kent ve Peyzaj
‹liflkisinde Ekolojiik Geçifl Zonlar›: ‹stanbul
Beykoz Örne¤i. Doktora tezi, MSGSÜ Fen
Bilimleri Enstitüsü fiehircilik Doktora Program›.