Refrakter Malzemeler

Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
REFRAKTER
MALZEMELER
5. REFRAKTER MALZEMELER
Ateşe dayanıklı malzemeler olarak tanımlanır. Refrakter malzemeler 1000oC’ nin üzerindeki
sıcaklıklarda uzun süre kullanılabilir. Başta endüstrinin temel izolasyon malzemesi olan ateş
-0-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
tuğlaları olmak üzere, camlar, mutfak eşyaları gibi büyük bir malzeme grubunu oluşturur.
Bunlar metalik malzemelerin pahalı olduğu veya kullanılmadığı yerlerde tercih edilir.
Refrakterler:
1-Yapay olarak hammaddeden tek madde olarak üretilir.
2-Doğal olarak oksitlerden meydana gelir
Endüstride ateş ve alevin bulunduğu tesislerde tavlama ve indüksiyon eritme
fırınlarında , metalürji fırınlarında ve silikat endüstrisinde, metallerin ve camların eritilmesi
için, pota malzemesi olarak , termo elemanların korunmasında ve elektrikli ısıtıcıların
izolasyon malzemesi olarak kullanılır.
REFRAKTER MALZEMELERĐN GENEL ÖZELLĐKLERĐ:
a) Kimyasal ve Mineralojik Yapı: Metalorjik işlemlerde kullanılan refrakter malzemeler
asidik, bazik ve nötr olmak üzere 3 grup altında toplanır. Bünyesinde bulunan SiO2’ nin bazik
bileşenlere oranı malzemenin asitlik derecesini belirler. Bazik karakterdeki cüruflar bazik
refrakterlere, asidik cüruflarda asidik refrakterlere etki etmezler. Ancak bu kimyasal özellik
yanında malzemenin gözenekliliği önemli rol oynar. Daha poröz olan refrakter malzemeler
çabuk ısınır. Mineralojik yapıya bağlı olarak değişik sıcaklıklardaki farklı kristal bünyeleri
oluşur. Bu nedenle refrakter malzeme yoğunluğunda değişmeler meydana gelir.
b) Genişleme ve Çekme: Şamot ve magnezit tuğlalar üretimleri sırasında daralma, silika tipi
tuğlalar genişleme gösterir. Fazla miktarda hacim değişimi çatlamalara neden olur.
Çekme olayının meydana gelmesi genellikle malzemenin üretim sırasında yeterli derecede
pişmemesinde veya refrakter özelliğinin olmayışından ileri gelir. Genişleme nedeni ise
malzemenin yapıldığı hammaddenin parça büyüklüğünün yetersiz olmasındandır.
c) Yoğunluk ve Porozite: Sıcaklığın yükselmesi ile katı hacimde meydana gelen genişleme
ile birlikte porozite azalır. Porozitenin azalması ile refrakter malzeme yumuşar. Bu özellik
malzemenin karakterini tayin eder. Porozitenin azalmasıyla orantılı olarak yoğunlukta artış
görülür. Refrakter malzemenin yoğunluğunun erime sırasında değişimi büyük önem taşır.
Erime olayı ile birlikte hacim değişir ve malzemenin fiziksel özelliklerinde büyük sapmalar
olur.
d) Fırın Sıcaklığında Basınca Direnç: Refrakter malzeme kullanma sırasında genellikle
basınç, gerilme gibi çeşitli kuvvetlerin etkisi altında kalır. Yumuşama sunucu boyut
değişikliği olması halinde sakıncalar ortaya çıkar. Bu nedenle normalde yüksek bir basınçta
parçalanan malzeme fırın sıcaklığında bu değerden çok daha düşük sıcaklıkta parçalanabilir.
Sıcaklığın etkime süresinde etkili olur.
e) Isıl Özellikler: Refrakter malzemelerin ısıl özellikleri özgül ısı, ısıl iletkenlik ve ısıl
genişlemedir. Malzemenin Özgül ısı ve ısıl iletkenliği kullanılma yerine göre farklı şekilde
değerlendirilir. Bazı halde yüksek, bazen de düşük olması arzu edilir. Oysa ısıl genişleme
özelliği malzemenin tamamen bünyesinden ileri gelen ısı karşısında genişlemeyi temsil
ettiğinden fonksiyonel etkiye sahiptir. Bu nedenle fırın tasarımlarında kullanılan refrakter
malzemenin ısıl genişlemesi, işletme sırasında bir zarara meydan vermemek için özenle
seçilir.
f) Isıl Çatlama ve Parçalanma: Sıcaklık değişimlerine dayanım ısıl şok dayanım olarak
tanımlanır. Đşletme esnasına ısıtma ve soğutma veya sıcaklık salınımları malzemenin yüzeyi
ve merkezi arasında sıcaklık farkları ve bunun sonucu olarak da genleşme gerilmeleri
meydana gelir. Bir cisim her tarafından soğutulduğunda yüzey boyunca çekme gerilmeleri ve
-1-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
merkezinde basma gerilmeleri meydana gelir. Böylece oluşan ısıl gerilmeler malzemenin
dayanımını aşarsa çatlaklar meydana getirerek malzemenin parçalanmasına neden olur.
g) Mekanik Dayanıklılık: Refrakter malzemelerin soğukta basınç dayanımına malzemenin
yapısı ve özellikle gözenek miktarı etkir. Ateşe dayanıklı tuğlalar oda sıcaklığında pek az
şekil değiştirme gösterirler. Yüksek sıcaklıkta farklı tane büyüklüğü ve gözenek dağılımı ile
yapıdaki değişik fazların arasındaki gerilmeler nedeniyle çatlaklar oluşabilir. Mekanik
dayanım ve aşınma direnci yaklaşık 1000oC’ ye kadar durumunu muhafaza eder. Daha yüksek
sıcaklıklarda cam fazının artmasıyla birlikte aşınma dayanımı azalır.
REFRAKTER MALZEME ÇEŞĐTLERĐ
1-Refrakter Tuğlalar:
Asidik seri :
• Şamot T.
• Silika T.
• Yüksek alümina tuğlaları
Bazik seri :
• Manyezit T.
• Krom T.
• Dolomit T.
• Forsterit T.
2-Seramikler:
• Taşıl S.
• Vicro S.
• Özel oksit seramik
3-Camlar:
• Kuvars camı
• Borosilikat camları
• Pencere camları
• Kurşun camları
• Su camı
• Özler camlar
1-REFRAKTER TUĞLALAR: Üretimde 0,5 ile 5 mm büyüklüğündeki kaba tanelerin
bağlayıcı madde ile karıştırılarak form verilir ve pişirilir.
Tuğlalara form verilmesi çelik kalıplar içerisinde kuru preslemeyle, helisel beslemeli presle
plastik şekil değiştirmeyle, elle ve ayrıca nadiren alçı kalıplara süspansiyon halinde dökmek
suretiyle yapılabilir.
Tuğla üretiminde önce ham tuğlalar kurutularak içindeki kabası alınır ve ardından da daha çok
tünel fırınlar kullanılarak pişirme yapılır. Böylece kristal su yada CO2 uçucu maddeler
uzaklaştırılır, daha sonrada sinterleşme gerçekleşir ve tuğla mekanik mukavemet kazanır.
Demir ve çelik endüstrisinde, enerji santrallerinde, kok ve gaz üretim tesislerinde, metal
işletmede, seramik, cam, çimento endüstrisinde kullanılan tüm fırınlarda kullanılır.
Asidik Refrakterler:
a) Şamot Tuğlalar: Refrakter tuğlaların toplam miktarının yaklaşık olarak % 65 kadarı şamot
olarak üretilirler ve metalurji fırınlarında cam ve tavlama fırınlarında, kafes yapımında,
-2-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
çeliğin dökülmesinde aşınma malzemesi (kanal tuğlası, çarpma seti, yolluk ağzı) olarak,
kazan tesislerinde ve ev pişirme fırınlarında, sobalarda ve şöminelerde kullanılır.
Ateşe dayanıklı hamurun ana bileşimi kaolindir. ( % 64,6 SiO2 , % 39,5 Al2O3 ve % 3,9 H2O )
Esas bileşim olan bu karışımın dışında tüm diğer hamur mineralleri daha düşük Al2O3
içerirler. Şamot’un üretimi için hamurda mümkün olduğu kadar yüksek Al2O3 ve mümkün
olduğu kadar düşük alkali ve toprak alkali bulunması gerekir. Şamot ta bileşim şöyledir : %
32-38 Al2O3 - % 1-3 Fe2 O 3 - % 0,5-2 TiO2 – 0,8 M2 O ve geriye kalan SiO2 ‘dir.
b) Silika Tuğlaları: Silika tuğlaları içinde yüksek oranda SiO2 bulunur. % 93 - % 98
arasındadır. Bu tuğlalar yüksek sıcaklıkta % 3,5 ‘a varan oranlarda genişleme gösterir. Bunun
nedeni tuğla içinde bulunan kuvarsın önce tridimit haline daha sonrada kristobalit haline
allotropik dönüşüm yapmasıdır.
870 oC
1470 oC
Kuvars
Tridimit
Kristobalit
d = 2,65
d= 2,26
d= 2,32
Bu dönüşüm sırasında özgül hacimde (d) önce küçülme sonra büyüme gözlenir. Bu durum
silika tuğlaları yüksek sıcaklıkta dayanıksız yapar. Silika tuğlalar kuvarsitten 1470 oC’ nin
üzerindeki sıcaklıkta üretilir. Tuğla pişirme sırasında % 14,3 hacim artışı yapar. Çok iyi ateşe
dayanımları nedeniyle silika tuğlalar bir çok yerde kullanılır. Ancak asidik karakterde oluşları
nedeniyle bazik karakterli cüruf ve eriyiklerle kullanılmazlar. Renkleri beyaz ile kahverengi
arası lekeli fil dişi beyazıdır. Kok fırınlarında tercih edilirler.
c) Alüminyum Oksidi Yüksek Şamot Tuğlaları: Şamot üretimi için kullanılan ateşe
dayanıklı maddelerin Al2O3 miktarı en fazla % 45 kadardır. En iyi koşullarda 1450oC’ ye
kadar kullanılabilen şamot’un ateşe dayanımını iyileştirmek için hammaddedeki alüminyum
oksit oranını yükseltmesi gerekir. Çimento, döner fırınlarının sinterleşme bölgesi gibi çok
fazla zorlanan yerlerde kullanılırlar.
Bazik Refrakterler: MgO, CaO ve CrO3 içeren tuğlalardır. Bunlar manyezit tuğla ( periklas
tuğla , MgO ), krommanyezit tuğla ( periskas kromit tuğla ) , dolomit tuğla ( CaO, MgO ) ve
forsterit tuğla (2MgO, 2SiO2 )’tir.
Tablo: Bazik refrakter tuğlaların bileşimleri ve özellikleri
Özellikler
Manyezit
Kromanyezit
Dolomit
Forsterit
MgO %
80-90
25-30
30-40
10-25
CaO %
2-3
1-2
57-62
1-2
Al2O3 %
0,5-2
5-10
0,5-3
10-20
Fe2 O 3 %
4-8
10-15
1
12-20
CrO3 %
20-45
30-45
SiO2 %
1-3
3-7
1-6
4-8
Porozite %
15-24
15-30
18-22
12-25
Refrakterlik
1600-1730
1500-1600
1500-1700
1400-1600
Basma dayanımı MPa 30-80
20-30
50
20-60
Isıl genleşme
Katsayısı 10 1/K
140
95
115
Đzolasyon Tuğlaları: Fırınlarda ve ısıl işlemlerin yapıldığı her türlü tesiste ısı izolasyonu için
yüksek gözenekli (% 40 - % 70 ) izolasyon tuğlaları kullanılır. Ancak bunlar ateşe dayanıklı
-3-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
değildir. Bunların üretiminde ya yanarak boşluk yapan maddeler ( odun talaşı, naftalin ) yada
yüksek gözenekli hammadde ( kieselgur ) kullanılır.
1200 oC’ ye kadar hatta daha yüksek sıcaklıklara kadar kullanılabilen izolasyon tuğlaları hafif
ateş tuğlası olarak adlandırılır. Bunlar şamot hafif tuğla, kaolin hafif tuğla ve alüminyum oksit
hafif tuğlalardır. Đzolasyon tuğlaları soğukta basma dayanımı yaklaşık 700 kg/m3 özgül
ağırlıkta, 1,5 MPa ve 1100 kg/m3 ham özgül ağırlıkta 5 MPa olarak düşüktür.
Özel Tuğlalar: Silisyum karbür, forsterit, zikon, grafit ve kromit gibi tuğlalardır. Bu tuğlalar
hem ateşe dayanıklı hem de yüksek sıcaklıkta hacim değişikliği göstermemeleri nedeniyle
normal refrakter tuğlaya göre üstünlükleri vardır. Elektrikli fırınlarda kullanılır.
Krom tuğlaları hammaddesi içinde (Cr2O3+ Al2O3 ) miktarı %60 veya daha fazla olan
tuğlalardır. Kromit içine düşük erime sıcaklığına sahip silikatlar ve manyezit ilave edilerek
imal edilirler. Böylece forsterit oluşur ve dayanıklılık artar.
2-SERAMĐKLER
Tablo: Seramik malzemelerin sembolleri, cinsleri ve kullanım yerleri
Kullanıldığı Yerler
Sembol
Seramik Çeşidi
KER 110
Sert porselen su alma % 0
Đzolatörler, kimya sanayi
KER 111
Porselen su alma % 0,5’den az
Kimya ve tekstil sanayi
KER 114
Kuvars porselen
Đzolatör kimya sanayi
KER 118
Kil porselen
Isıtma sanayi
KER 410
Korderitli seramik
Elektro ısıtma sanayi
KER 515
Ateş tuğlası, aside dayanıklı
Kimya sanayi
KER 516
Ateş tuğlası, sıcaklık şokuna da
Kimya sanayi
KER 541
SiC içeren seramik
Gaz ısıtma yapı elemanları
KER 630
% 60 Al2O3 ‘li gözeneksiz seramik
Termo eleman koruyucu
KER 631
% 80 Al2O3 ‘ li gözenekli seramik
Boru
KER 708
Sinter kurund
Laboratuar makineleri
KER 710
Sinter kurund
Makine elemanları
KER 712
Sinter kurund
Kesme takımları
Not: Türk standartlarında sembolle belirtme yapılmamıştır. Yabancı standartlarda
seramiklerde sembollerle sınıflandırılmıştır. Seramik anlamında KER harfleri ve 3 haneli
rakamla çeşidi tamamlamaktadır.
a) Taşıl Seramikleri: Çok sıkı yapıya sahip ve genellikle üzeri bir sırla kaplı özel
seramiklerdir. Dış yüzeylerinin sırlı oluşu ve sıkı bir yapıya sahip oluşu nedeniyle su tutma
kapasiteleri % 0,1’in altındadır. Dayanımı poroziteye ve mineral yapıya bağlıdır. Florik
asidin dışında tüm asitlere dayanıklıdır. Kaba ve ince T.S olmak üzere gruplara ayrılır. Bu
seramiklerin eğilme dayanımları diğer seramiklerde olduğu gibi düşüktür.
Kullanım yerleri 3200 litreye kadar sabit tanklar, demir yollarında asit taşıma tankları, metal
dağlama ve galvaniz banyolarında tekneler, manşon ve flanş boruları , kısma vanaları, iletme
gücü 120 m3 /h’ a kadar olan agresif sıvalar için salyangoz pompa yapımı, karıştırma
kazanları, soğutma dolapları.
-4-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
b) Vicro Seramikler: Özel bir malzeme grubunu oluşturur. Üretim prosesi, form
verilmesinde daha camlara benzer şekildedir. Form vermeden sonra ürünlere ışıl işlem
uygulanır. Bu sırada kristalin form yapısında çok yada az tam dönüşme meydana geldiğinden
daha sonra ısıl olarak tekrar şekil verilemez. Düşük ısıl genleşmeli vitro seramik Li2O - MgO
- Al2O3 - SiO2 sistemindedir. Li2O çekirdek teşekkül ettiricidir. Bunların ısıl genleşme
katsayıları düşüktür hatta negatif değerdedir.
Radar antenleri için gövde, uçak parçaları, roket burunları, kompresörler için türbin kanadı,
pistan, astroayna ve taban plakaları kullanım yerleridir.
c) Özel Seramikler:
Sinter Korund (Korundum): En geniş kullanıma sahip oksit seramik malzemedir. Yalnızca
α – Al2O3 ‘den meydana gelir ve sıcaklık yükselmesinde dönüşüm meydana getirmez.
Yüksek sıcaklıklarda elektriksel izolatör olarak kullanılır. Ayrıca metallerin eritilmesinde pota
malzemesi olarak kullanılır.
Silisyum Karbür: Özel seramikler içinde ısı iletme yeteneği en üstün olan seramik
malzemedir. Bu özelliği termal şok işleminde gerilmelerin bir kısmını ısı artışı ile
dengelenmesine neden olur.
Pota malzemesi olarak ve kazanlarda ateş tuğlası olarak kullanılır.
Karbon Refrakter: Karbon refrakterlerin üretiminde farklı tane büyüklüğünde öğütülmüş
kok ,granit ve antrasit ilave edilerek ve bağlayıcı madde ( kömür katranı ) katılarak karıştırılır,
preslerde plastik şekil verilir. Daha sonra form parçalar en fazla 1400 oC’ de pişirilir.
Makine tesis yapımında karbon refrakterler kullanılır. Ayrıca ark fırınlarında ve elektroliz
tesislerinde elektronlar, boru donanımları , kaynamalı yatak, sürekli döküm için kalıplarda
kullanılır.
Porselen: Porselen saf kaolen , feldispat ve kuvarstan üretilen beyaz renkli bir seramik
malzemedir. Yapısı oldukça sıkıdır. Đnce kesitlerde saydam özellik gösterir. Hammaddeler
yaklaşık % 50 kaplen , %25 feldispat ve % 25 kuvarstan oluşur. Şekil verme, sürekli presleme
yada döküm şeklinde olur. Pişirme sırasında kaolenden ince kristal halda mullit meydana
gelir. Kaolen esaslı mullit iğnelerinin içerisinde alkali difüzyonu sonucu feldispattanda fazı
teşekkül eder. Kuvars feldispat eriği ile reaksiyona girer ve porseleni oluşturur.
Taşıl seramiklerde olduğu gibi boru ve armatürler için pompalarda, reaksiyon kazanı ve
vakum aparatlarında, öğütme kabı yapımında, küresel değirmenlerin kaplanmasında ve
laboratuar porseleni olarak kullanılır.
3-CAMLAR
-5-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
Hammaddeleri kum, soda, kireç, feldispat ve borakstır. Cam üretimi eritme, şekil verme ,
tavlama ve bitirme işlemi olarak 4 grupta incelenir.
Tablo: Önemli teknik camlar ve özellikleri
Sembol Genleşme kat sayısı 10-6 l/k Ana bileşenler
Kullanım yerleri
Ggl 320 3,2
SiO2,B2O3,Na2O, Al2O3
Boru donanımı
Ggl 380 3,8
SiO2,B2O3,Na2O, Al2O3
Termometre
Ggl 480 4,8
SiO2, B2O3 , Al2O3
Yayın borusu
Ggl 481 4,8
Na2O3,K2O,BaO
FeNi28’in eritilmesinde
Ggl 482 4,8
CaO,ZnO,BaO,MgO
Isıl olarak preslenmiş cam
Ggl 483 4,8
Na2O, K2O,NaF
FeNi28’in eritilmesinde
Ggl 490 4,9
Na2O, BaO SiO2, B2O3,Al2O3 Laboratuar cihazları
Ggl 940 9,4
Na2O, CaO,SiO2, B2O3,Al2O3 Teknik malzemeler
Ggl 942 9,4
Na2O,K2O,SiO,SiO2,B2O3,
Ampuller
Al2O3
Not: Cihaz camı - Teknik cam Ggl sembolü ile belirtilir ve tanıtma sayısı belirtilir. Tanıtma
sayısı olarak 20 ile 300 oC sıcaklık arasında ortalama ısıl genleşme kat sayısının 107 katı ve
değişik anlamlara gelen 0 – 9 (son rakamı) birleşik yazılır. Bu son rakam olarak kullanılan (0)
camın her durumunda kullanılabileceğini gösterir.
Endüstride en çok kullanılan cam çeşidi pencere camıdır. Teknik adı yassı camdır. Güneş
enerjisi sağlayan kolektörlerde de kullanılır. Endüstride kullanılan diğer camlar ise ;
• Kuvars camı
• Borasilikat camı
• Kurşun camları
• Su camı
• Özel camlardır.
REFRAKTER MALZEMELERĐN TEKNĐK ÖZELLĐKLERĐ
Mukavemet: Refrakter malzemelerin en önemli özelliği yük altında şekil değiştirmeye karşı
göstermiş oldukları dirençtir. Refrakter malzemelerin soğukta basma dayanımına malzemenin
yapısı ve özellikle gözenek miktarı oldukça fazla etki edebilir. Kural olarak cam fazının
miktarının yükselmesiyle dayanım artar. Fırın içerisinde kullanım için bu yeterlidir. Taşıma
esnasında kayıpları önlemek için en azında 3Mpa dayanım gereklidir. Mekanik dayanım ve
aşınma direnci yaklaşık 1000 oC’ ye kadar durumunu muhafaza eder. Daha yüksek
sıcaklıklarda cam fazının artmasıyla birlikte aşınma dayanımı azalır.
-6-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
Bazı refrakter malzemelerin basınç altında yumuşama eğrileri
Tablo: Bazı refrakter tuğlaların önemli özellikleri
Elastiklik modülü
Malzeme türü Soğukta basma dayanımı
Mpa
Gpa
Silika tuğla
15-50
11-25
Şamot tuğla
13-60
24-30
Periklas tuğla
30-100
110-140
SiC tuğla
30-90
Karbon tuğla
20-60
12-13
Ateş tuğlası
3-10
2-8
Al2O3
1960-300
240-400
Poisson sabiti Yoğunluk
0,6-0,25
0,20-0,40
0,19-0,30
0,21-0,23
0,12-0,17
0,2-0,3
1,8-2,2
1,8-2,2
2,8-3,3
2,3-2,8
1,3-1,6
0,4-1,2
3,3-3,6
Isıl Đletme Kat Sayısı: Çoğu zaman refrakter malzemenin görevi yüksek sıcaklıklı reaksiyon
ortamını dıştan perdelemek yada mufl fırınlarda aksine olarak sıcak ortamdaki ısıyı fırın
içerisine taşımak olabilir.
Yapısal düzenlerinden dolayı camların ısı iletme katsayıları özgül ısı ya göre değişir ve ısı
iletme kabiliyeti sıcaklık yükseldikçe artar. Bu karakteristik cam fazlı ateşe dayanıklı
malzemelerde az yada çok etkili olur. Hafif tuğlada olduğu gibi çok büyük gözeneklere sahip
malzemelerde gözenek cidarları radyasyon alışverişine iştirak ettiklerinden dolayı ısı iletme
kabiliyetlerinde yükselme gösterirler.
Bazı refrakter malzemelerin ortalama ısınma ısıları ( 0 – t oC )
-7-
Yapı Malzemesi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. Osman ÜNAL
Bazı refrakter tuğlaların lineer genleşme yüzdeleri
Isıl Genleşme Katsayısı: Refrakter malzemelerin ısıl genleşmesi fırın yapımında büyük
önem taşır. Duvarların genleşmeyle uzaması genleşme boşluklarıyla karşılanmalı ve böylece
yüksek gerilmeler sonucu tahribat meydana gelmesi önlenmelidir. Camlarda olduğu gibi ısıl
genleşme seramiklerde de sıcaklık dayanımı da etkilemektedir. Genellikle ısıl genleşme
tersinirdir ve düzenlidir. Ancak silika tuğlada olduğu dibi kuvars içeren malzemeler bir
ayrıcalık oluşturur.
Isıl şok dayanım refrakter malzemelerin önemli özelliğidir. Đşletme esnasında ısıtma ve
soğutma veya sıcaklık salınımları malzemenin yüzeyi ve merkezi arasında sıcaklık farkları ve
bunun sonucu olarak ısıl genleşme gerilmeleri meydana getirir. Isıl gerilmeler malzemenin
dayanımını aşarsa çatlaklar yada kopmalar meydana getirerek malzemeyi tahrip eder.
-8-