KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA VE ONARIM BÖLÜMÜ

ISSN: 2148-0273 Cilt 4, Sayı 2, 2016
Vol. 4, Issue 2, 2016
KÜLTÜR VARLIKLARINI KORUMA VE ONARIM BÖLÜMÜ
ÖĞRENCĠLERĠNĠN HASANKEYF ALGISI
Cengiz EMLĠK1, Düzgün ÇAKIRCA2
Resim 1: Hasankeyf genel görünüş Kaynak: URL 1
Özet
Ilısu Barajı Projesi kapsamında su altında kalacağı nedeniyle ulusal ve uluslararası kamuoyunda
gündemde olan Hasankeyf yerleşimiyle ilgili olarak, toplumun her kesiminden düşünceler dile
getirilmektedir. Bu kapsamda Hasankeyf’in bağlı bulunduğu ilin üniversitesi olan Batman Üniversitesi,
Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü öğrencilerinin konuyla ilgisi ve görüşleri önemli
görülmüştür. Bu bağlamda 4. Sınıf öğrencilerine ders sınavlarında sorulmuş soru/sorulara karşılık elde
edilen cevaplar derlenerek irdelenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Hasankeyf, Kültür Varlıkları, Baraj, Tarihi Çevre. Koruma Bilinci.
Hasankeyf Perception of Students, Department of Conservation and
Restoration of Cultural Heritage
Abstract
All parts of public express their opinions in national and internetional media about Hasankeyf
settlement which will be left under the Ilısu Dam Project. Within this aspect the opinion of the student of
Batman Univertsity department of Cultural Heritage Restoration and Conservation Department taken in
consideration and evaluated withn this study. Questions and answers of the 4th grade students’ exam were
evaluated within this study.
Keywords: Hasankeyf, Cultural Assets, Dam, Historic Environment, Conservation Consciousness.
1
Lisans öğrencisi, Batman Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kültür varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü 4.
Sınıf Öğrencisi, Batman, e-mail: [email protected]
2*
Düzgün ÇAKIRCA, Yrd. Doç. Dr., Batman Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü,
Batman, e-mail: [email protected]
88 | Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Öğrencilerinin Hasankeyf Algısı
1.GiriĢ
Hasankeyf, Batman il merkezinin 35 km güneyinde yer alan zengin bir kültürel
mirasa sahip küçük bir ilçe merkezidir (Yıldırım, 2004). Dicle nehri kenarında
kayalıklara oyulmuş yüzlerce mağaradan oluşan bir yerleşim olması nedeniyle Arapça
ve Süryanicede “Mağara yerleşimi-Kayalar kenti” anlamına gelen “Hısn-ı Keyfa “
olarak denilmiştir (URL 2). Yerleşim Osmanlı İmparatorluğunun son zamanlarına kadar
bu isimle anılmış bu süreçten sonrada ismi Hasankeyf olmuştur (Mıynat, 2008). Bu
nedenle yerleşim tarihçesi çok eskilere dayanan Hasankeyf bölgedeki stratejik ve
yaşama elverişli konumu nedeniyle tarih süreci boyunca Mezopotamya bölgesinde
Bizans, Osmanlı, Artuklu, Eyyubi, Asur, Urartu ve Araplar gibi birçok medeniyete ev
sahipliği yapmıştır (Çevik, 2012). Planlanan ve başlanan Ilısu baraj projesi kapsamında
Hasankeyf ve çevresinde bulunan kültür varlıkları tehlike altındadır. Baraj projesi
tamamlandığında ise birçok tarihi kalıntı ve bölgenin büyük bir kısmı sular altında
kalacaktır. (URL 3)
Hasankeyf yerleşim birimine ilişkin Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım
bölümü öğrencilerinin görüş ve önerilerinin ne olduğu sorusundan yola çıkılarak, bu
bölümün 4. sınıf “Tarihi Çevre Koruma ve Örnekleri” dersi sınavında bu yönde
soru/sorular sorulmuş ve cevaplar alınmıştır. Alınan cevaplar hiçbir eklenti ve
çıkarsama yapılmadan aynen aşağıda verilmektedir. Ortaya çıkan tablo hem bölüm
öğrencilerinin konuyla ilgisi, hem de söz konusu kesimin tarihi çevre bilincinin
değerlendirmesi açısında önemli görülmektedir.
2. Hasankeyf YerleĢimine ĠliĢkin Soru/Sorun:
Hasankeyf yerleşimini örnek bir tarihi çevre koruma bağlamında olup/bitenleri
ve sizce olması gerekenleriyle irdeleyiniz./Ilısu barajı nedeniyle söz konusu yerleşimin
su altında kalacak olması.
Öğrencilere uygulanan sınav sırasında alınan cevaplar aşağıda sunulmaktadır.
Öğrenci 1: Hasankeyf yerleşimi tarihi Roma ve Antik döneme dayanan eski ve
önemli bir yerleşimdir. Baraj yapımı için su altında kalma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Kimi eserlerin konservasyonu yapılmış kimi eserler ise taşıma kararı alınarak
kurtarılması planlanmıştır. Yapılacak proje planlanan verim ve ekonomik özellikleri
sayesinde bölge için önemlidir. Fakat baraj yapımı başka bir havzaya taşınabilir yahut
en iyi çözümle tarihi doku kurtarılabilirdi. Gerekli oturum ve sempozyumlarla en iyi
yöntem belirlenebilir koruma kanunları ve tüzüklerle bu yöntem uluslararası destekle
aşılabilirdi. Baraj yapımı ülke için gerekli ihtiyaçtır, fakat tarihi doku zedelenmeden
yapılmalıdır.
Öğrenci 2: Hasankeyf korunması gerekli en önemli tarihi yerlerden biridir.
Bunun yok olması gelecek kuşaklara, Hasankeyf’te yaşanmış kültürün, geleceğin
aktarılamaması demek. Batman’ın, korunması gerekli tarihi kent dokusu özelliğini
kazanmış olan bu yerleşim yeri mümkün olduğunca korunmalı ve yok olması
engellenmelidir. Kültürel mirasımıza sahip çıkalım. Hasankeyf yok olmasın.
Cengiz EMLİK, Düzgün ÇAKIRCA | 89
Öğrenci 3: Hasankeyf tarihi çevre ve koruma açısından değerlendirilmesi
Hasankeyf Ulu cami kent tacıdır ve bu eser gölgede bırakılmamıştır. Diğer yapılar ona
göre şekil almış. Siluet olarak tarihi görünümünü gölgede bırakacak başka bir yapı
yapılmamış. Fakat günümüzde baraj altında kalacağından dolayı üst taraflarda yeni
yapılar yapılmakta ve bazı eserler taşınmaktadır. Yeni yapılar olmaması gerekirdi. Baraj
yapılmayıp mağaralar dükkan ve hediyelik malzemelerle olup tarihi eserlerin de
restorasyon çalışmaları yapılmalıydı.
Öğrenci 4: Hasankeyf 27 medeniyete beşiklik etmiş bir kent dokusuna sahip. 27
medeniyetim imzasını taşıyan kent günümüzde UNESCO nun 9 kriterine sahiptir. 1965
te Hasankeyf kent dokusu büyük bir tahribata uğratılıp günümüzde mevcut olan gece
kondular inşa edilerek kısmi olarak tarihi çevresine zarar verildi. Böyle önemli bir
yerleşmenin UNESCO tarafından koruma altına alınması gerekirken bir takım yasal
mevzuatlar ve Türkiye devletinin siyasi çıkar ve ekonomik bahaneleri yüzünden Ilısu
barajı tehdidi ile yüz yüze kalmış durumda. Bu yaklaşım ve tutum açıkça devletin
uygulamakta olduğu bir Vandalizm örneğidir. Oysa olması gereken Hasankeyf kentinin
tamamen koruma altına alınması gerekirdi. Bu hem insan hem de bilinçli bir toplum ve
değerlerine sahip çıkan emaneti geleceğe aktarmak için bir elzemdir.
Öğrenci 5: Hasankeyf’in tarihi dokusunun bozulmaması için baraj yapımının
durdurulması gerekirdi. Sular altında kalırsa şayet Zeynel Bey türbesinin başka yere
taşınması o tarihi dokunun siluetini bozacaktır. Yapılabilirse eğer su altı müzesi
yapılabilir.
Öğrenci 6: Hasankeyf tarihi bakımından çok eskilere dayanmaktadır.
Hasankeyf’te bulunan yapıların Ilısu barajının altında kalması hem insanlık için hem de
tarihi değer için büyük bir eksiklik olur. Şu anda yapılacak olan yapıların yere
sabitlenmesi baraj suları altında kalması halinde dağılmayı önlemek için
kuvvetlendirme ve sabitlendirme tüm yapılar için yapılmıştır. Hasankeyf’teki Zeynel
Abidin türbesi de bilindiği gibi yeni Hasankeyf yerleşimine raylı sistemle taşınacaktır.
Bence Hasankeyf’in etrafına su geçirmeyecek uzun çitlerle kapatılması veya duvarlarla
örtülmesi Hasankeyf’te üstten ulaşım olsun diye.
Öğrenci 7: Hasankeyf Ilısu barajı altında kalması yanlış bir şey olduğunu
düşünüyorum. Çünkü Anadolu’nun ilk yerleşim yerlerinden olduğu için sular altında
kalmaması gerekir. Tüm Türkiye’nin kültürel mirasıdır.
Öğrenci 8: Hasankeyf tarihi ve çevresiyle bir kent tacı oluşturmaktadır.
Tarihiyle ve yapıtlarıyla görsellik ve bilgi açısından önemli bir konuma sahip bir karma
sit alanı oluşturmaktadır. Yerleşme dokusu ve karakteriyle çevresel olarak korunması
gereklidir. Ne yazık ki günümüzde korunamaması ve su altında kalması büyük bir kayıp
olarak tarihe geçecek. Birkaç yapının taşınması söz konusu fakat Hasankeyf çevresiyle
bir bütün olduğu için kültür varlığı açısından büyük bir kayıp…
Öğrenci 9: Hasankeyf geçmişten günümüze ulaşmış sosyal, ekonomik, mimari
değerleri bulanan geçmiş toplumların özelliklerini ve niteliklerini yansıtan önemli bir
90 | Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Öğrencilerinin Hasankeyf Algısı
yapı grubudur. Bu yapı grubunu yaşamsal gereksinimler, ticari çıkarlar konusunda
üzerinde yapılan baraj işlemi oradaki medeniyetleri öldürmek demektir. Bu işlemin
aslında tarihi eserlere zarar vermeden ya da farklı problemlere farklı yöntemler üreterek
aslında kurtarılması lazım…
Öğrenci 10: Yapılan kazılar neticesinde çıkarılan eserler restore edilip müzede
sergilenmeli. Baraj yapımı kesinlikle durdurulmalı zira tarihimizi gelecek nesillere
aktarma açısından Hasankeyf önemli bir yerleşim yeri. Restore edilen yapılar halka açık
olmalı herkes gidip görebilmeli.
Öğrenci 11: Zeynel Bey Türbesi; Hasankeyf yolu üzerinde bulunan türbenin
yıllar sonra koruma altına alınması ve yapılan onarımlarda yeniden çevreye ve topluma
kazandırılmaya çalışılmıştır. Horasan harcı ile derz dolgularının yapılması sökülen
mozaik parçalarını tekrar yerine oturtularak yapıştırılması ve kubbenin yıkılmasını
önlemek amacıyla çelik kasnaklarla sabit tutulması. Baraj suyu altında kalacağından
türbenin başka yere yani suyun ulaşamayacağı bir tepeye taşınması kararlaştırılmıştır.
Burada iki teknikten biri yapılacaktır. Ya parça halinde yâda tek parça halinde örümcek
sistemiyle taşınacaktır. Türbe yaklaşık 18 met. Yükseklik, ağırlık 38 ton ağırlığındadır.
Öğrenci 12: Şu an taşınması için çalışmalara başlanan Zeynel Bey Türbesi, çok
büyük risk teşkil etmesine rağmen müteahhit şirket eli ile taşınması ve süre kısıtlaması
ile taşınacaktır. Şirket tecrübeli bir Tatvan şirketi olabilir ama daha önce böyle bir
deneyimi olmamıştır. Yabancı bir ortak şirket ile bu işe girişilmiştir ve devlette buna
müsaade etmiştir. Şu an mevcut olan türbenin tepesindeki çatlaklara nasıl bir müdahale
edileceği ve ne kadar bekleneceği inşallah iyi düşünülmüştür. İşin süresinin belli olması
ve bu süre zarfında bir sıkıntı olup olmayacağı inşallah hesaplanmıştır. Yoksa 650 yıllık
ve Hasankeyf’te önemli bir eser olan Zeynel Bey Türbesine yazık olacak.
Öğrenci 13: Hasankeyf için özelikle olması gerekenlerin yapılmadığını
düşünüyorum. Öncelikle bunu bilinçsizliğe bağlıyorum ve eğitime oranın korunmasının
ve onarılmasından yanayım, çünkü tarihi bir yapının yerini bir baraj almasının çok
üzücü bir durum olduğunu belirtmek isterim. Daha yüzyıllar yaşayacak bir tarihi yapı
varken en fazla 100 yıl yaşayacak bir baraj yapılmasını doğru bulmuyorum.
Öğrenci 14:Hasankeyf doğal ve tarihi kent sitidir. Yani karma sittir.
Öğrenci 15:Hasankeyf yerleşiminde bence korunması gereken hiçbir tarihi eser
kalmamış, kalanlarda tahribata uğramış. Gerek tarihi eser kaçakçıları gerekse de
kaderine terk edilmiş olmalarından orda tarihi eser yok denilebilecek kadar az. Buna
Zeynel Bey Türbesini örnek gösterebiliriz. Ama eserin ahı gitmiş vahı kalmıştır.
Öğrenci 16:Hasankeyf taşınmasın bir kültür yeridir. Bu yüzden korumak
gerekmektedir. Fakat büyük bir alanı kapsadığından ekonomik açıdan fazla maliyet
götüreceğinden koruma yapılması ve müdahale edebilecek yerler varsa müdahalede
bulunup yarınlara taşımaktır. Yasal gereği ve Kültür Turizm Bakanlığının koruma altına
alınması gerekmektedir.
Cengiz EMLİK, Düzgün ÇAKIRCA | 91
Öğrenci 17:Hasankeyf’in korunması küçük barajlar yapılarak koruma altına
alınabilir. Bunun sosyal ve kültürel bakımdan önem verilmesi önem arz etmektedir.
Öğrenci 18:Hasankeyf’i koruma altına almamız gerekir. Bu nedenle öncelikle
baraj yapımı durdurulmalı, olması gerekenler restore ve konserve edilip turizme açmak.
Öğrenci 19:Hasankeyf tarihi bir kenttir ve kendine ait bir kent dokusu vardır.
Öncelikle bayındırlık etkisiyle sular altında bırakılmamalıdır. Turizme kazandırılıp elde
edilen gelir ile farklı enerji kaynaklarından faydalanılabilir. Yâda enerji satın alınabilir.
Sonuç olarak Hasankeyf bütün insanlığın kültür mirasıdır. Uluslararası bir değere
sahiptir. Ve böyle de kalması en doğrusudur.
Öğrenci 20:Hasankeyf MÖ 10.000 yıllarına kadar inilmiş ve çoğu uygarlığa ev
sahipliği yapmış bir tarihi mekândır. Yaklaşık 6 yıllık bir kazı çalışması yapılmış ve
bazı alanlarda restorasyon çalışması yapılmıştır. Hasankeyf’in tarihi olarak çok önemli
bir yer olduğu bilinmesine rağmen baraj yapılmak istenmesi tamamen Vandalizm diye
adlandırdığımız vandallıktır. Ülkemizin hem ekonomik, hem tarih, hem de kültürel
miras olan Hasankeyf’e sahip çıkılması gerekmektedir. Ancak böyle bir tarihin sular
altında kalması ve bunu onaylayan UNESCO’nun dahi buna engel olmaması tamamen
yanlış bir tutumdur. Yapılması gereken en önemli iş sit alanı içerisine alınıp
korunmalıdır.
Öğrenci 21:Baraj yapımından önce Zeynel Bey Türbesi taşıma işi
gerçekleştirilecekti fakat yapılan müdahaleler yanlış yapılmıştır. Güvenliği de
sağlanmadı. Öncelikle uzman güvenlik mensupları tutulup, Hasankeyf’e yerleştirilmeli
ki kaçak kazılar yapılmasın. Kaçak kazılar sonrası yapılar büyük tahribata
uğrayabiliyor. Taşınabilecek yapılara itina ile davranıp, baraj suyunun ulaşamayacağı
bölgelere taşımak.
Öğrenci 22:Hasankeyf konumu itibariyle önem kazanmış ve dönemin en önemli
yerleşim yerlerinden biri olmuştur. O dönemin devleti olan Artuklu Devletine
başkentlik yapmış ve buna bağlı olarak oraya kale, sur vb. koruma amaçlı anıtlar
yapılmıştır. Hasankeyf kalesi, mağaraları, evleri bakımsızlıktan dolayı zarar görmüştür.
Bu yer GAP adı altında yapılan proje için ilgisiz bir duruma gelmiştir. Hasankeyf’in
tarihini yaşatmak ve bu anıtların, eserlerin bir sonraki hayatlarla buluşturulması için
başka bir yere taşınması gerekmektedir.
Öğrenci 23:Tarihi Hasankeyf kentini koruma bazında ele aldığımızda en önemli
eksikliğin gerektiği kadar ne halk tarafından, ne de yerel yönetimler olmak üzere önem
verilmediğinin ve bundan dolayı da istenilen derecede çalışmaların yapılmadığı ve
gerektiği kadar uluslararası tüzüklere göre korunamadığını görmekteyiz. Örneğin
gerektiği kadar değer verilip korunması yapılmış olsaydı geçtiğimiz yıllarda kaya
düşmesi sonucu vefat eden vatandaşımız hayatta olabilirdi. Bundan da anlaşılıyor ki
tarihi ve kültürel önemi o kadar çok olan bir alanın gerektiği kadar korunmasına yönelik
herhangi bir adım atılmamaktadır. Oysaki gerekli önemler verilmiş olsaydı Hasankeyf
bugün turist çekebilecek bir alan olacaktı.
92 | Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Öğrencilerinin Hasankeyf Algısı
Öğrenci 24:Hasankeyf eski tarihi dokusunu korumamaktadır. İnsanlar barınmak
için evleri dokuya uygun olmayan bir biçimde ihtiyaçları doğrultusunda
şekillendirmişlerdir. Örn; pencereleri pimapen yapmışlar, kapıları demir yapıp
rengârenk boyamışlardır. Ayrıca mağara evleri defineciler tarafından kazılmış, buraların
içine hayvanlar bağlanmış, duvarlarına yazı yazılmış hiçbir şekilde eski dokusuna ve
malzemesine saygı gösterilmemiştir. Bunun yansıra her taraf çöplerle kirletilmiş, bazı
alanlar turizmden gelir elde etmek adına yeni/günümüz malzemeleriyle farklı eklentiler
şeklinde değiştirilmiştir. Her zaman için tarihi bir değeri ve dokusu olan kentler kendi
aslına, özgün haline saygı gösterilerek korunmalıdır. Eğer bir bozulma söz konusuysa
ve onarım yapılacaksa kendi malzemesine yakın bir malzemeyle bu yapılmalıdır. Yeni
dokuda göze batan bir aykırılık oluşturmamalıdır. Özgün halinde hangi malzemeler
kullanılmışsa bu mümkün olduğunca korunmalıdır. Günümüz modern mimari ve
malzemeleri aykırılık oluşturduğundan bu modernlikten kaçınılmalıdır.
Öğrenci 25: Hasankeyf yerleşiminden en güzel örneği verecek olursak Zeynel
Bey Türbesini örnek vermek istiyorum. Bu yapı Uzun Hasan’ın oğluna ait bir türbe olup
ve tarihi bir dokuya sahiptir. Bu yapı taşınmaz kültür varlığı olduğunu biliyoruz. Fakat
şu son yıllarda oranın baraj suları altında kalacağından dolayı onu taşıma fikri ön
görülmüştür. Bana göre böyle bir düşüncenin yanlış olduğudur. Çünkü bir tarihi doku
en güzel şekli ilk hali ve ilk güzellikleriyle tanıdığımız gibidir. Fakat onun taşındığı
düşüncesi olduğundan dolayı bu fikre sadece saygıyla bakabiliyoruz. Zeynel Bey
Türbesinin taşınması için bazı gereken koşullar öne sürüldüğünü biliyoruz. Bu yapı için
yani bu yapının taşınması için İtalya’da bu işe hâkim olan kişileri getirilme düşüncesi
birazcık ta olsa bu konuda içimizi rahatlatmaktadır. Yani başta dediğim gibi gönül
isterdi ki şu güzel tarihi yapının taşınmayıp yerinde korunup yerinde gereken
müdahalelerin edilmesiydi.
Öğrenci 26: Bana göre Hasankeyf’te baraj yapılması yanlış bir karardır.
Hasankeyf medeniyetlerin doğduğu yerdir. Hasankeyf yapısıyla, dokusuyla, gelenek ve
göreneğiyle, geçmişle tanınmaktadır. Bunların hepsinin bir baraj için yok olması çok
kötü olacaktır.
Öğrenci 27: Hasankeyf topoğrafik açıdan düzgün ve hâkim bir tepede kurulmuş
sarayı ve genel koruma altına alınması bizim çünkü UNESCO’nun tüm kriterlerini
dünyada taşıyan tek yer olan Hasankeyf sular altında değil geniş bir tarihi doku
oluşturulup restore edilip kale ve yıkık köprüsü dokusunda siluete uygun yapılar
yapılmalıdır.
Öğrenci 28: Hasankeyf’teki yapıların tek tek elden geçerek, malzemesine uygun
malzemelerle tarihi dokusunu bozmadan korumak, onarmak ve gelecek kuşaklara
aktarılması gerek, yapıların yerinde konumuyla bütünleşmesini bozup, yapıyı başka bir
yere taşımayı estetik bulmuyorum. Yapılar sağlamlaştırılıp yerlerinde korunmalı ve
sular altında kalmamalı, kalacaksa da yerinde koruma yapılmalı. Turizmin tarihi dokuya
zarar vermesi engellenmeli.
Cengiz EMLİK, Düzgün ÇAKIRCA | 93
3.Değerlendirme/Ġrdeleme
Öğrencilerden alınan yorumlar değerlendirildiğinde aşağıda belirtilen 12 hususa
dair görüş ve düşünceleri kapsadığını söylemek mümkündür.
1.Alanın tarihi/kültürel miras değerine ilişkin
2-Alanın su altında kalması/kalmaması durumuna ilişkin.
3-Taşınmasına ilişkin.
4-Yerinde korumaya ilişkin.
5- Alanda barajın yapılması/yapılmaması durumuna ilişkin.
6-Devletin bugüne kadar bu alanda yaptığı koruma çalışmalarına ilişkin.
7-Konuyla ilgili uluslararası kuruluşların görevlerine ilişkin.
8-Hasankeyf’in Dünya mirası listesine alınmasına ilişkin.
9-İnsan unsurunun bu alandaki diğer tahribatlarına (yanlış müdahaleler, kaçak
kazı, define arama gibi) ilişkin.
10-Alanda yapılacak restorasyon tekniklerine ilişkin.
11-Alanın turizm amaçlı değerlendirilmesine ilişkin.
12-Alanla en çok özdeşleştirilen yapı/yapılara ilişkin.
Ancak hiçbir öğrencinin konuyu yukarıda belirtilen tüm hususlar bütününde
değerlendirmediğini söylemek gerekir. Bu kapsamda her öğrencinin görüş ve
değerlendirmelerinin genelde bir veya birkaç hususla sınırlı olduğunu söylemek
mümkündür. Buna göre;
1.Alanın tarihi/kültürel miras değerine iliĢkin olarak, 20 öğrenci görüş beyan
etmiş ve olumlu olarak önemine vurgu yapmıştır. (öğrenci1,2,3,4,6,7,8,,9,10,14,16,17, 18,
19,20,22, 23, 24, 26, 27)
2. Alanın su altında kalması/kalmaması durumuna iliĢkin olarak, 18 öğrenci
(öğrenci 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 28) görüş beyan
etmiş, bunlardan 13 kişi (öğrenci 5, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 17, 18, 19, 26, 27, 28) alanın su
altında bırakılmaması gerektiğini, 4 öğrencinin (öğrenci 11, 21, 22, 25) su altında
kalmasını kabullendiği, 1(öğrenci 20) öğrencinin ise bu alanın su altında bırakılmasının
uluslararası tüzüklere göre suç olduğundan hareketle yapılacaklara dair öngörülerde
bulunmuştur.
3-TaĢınmasına iliĢkin olarak, 9 öğrenci (öğrenci 3, 5, 8, 11, 12, 21, 22, 25, 28)
görüş beyan etmiş, bunlardan 4 kişi (öğrenci 5, 8, 25, 28) eserlerin taşınmasının yanlış
olduğunu ve bir anlam taşımadığını, 3 (öğrenci 3, 11, 12) öğrenci sadece taşıma
işleminin yapılacağını belirtmiş, fakat olumlu/olumsuz görüş belirtmemiş, 2 öğrenci
(öğrenci 21, 22) ise taşıma işlemine olumlu bakarak görüş belirtmiştir (Resim 2).
4-Yerinde korumaya iliĢkin olarak, sadece 9 öğrenci (öğrenci 5, 6, 8, 16, 18,
19, 20, 25, 28) bu alandaki eserlerin yerinde korunarak geleceğe aktarılması yönünde
görüş beyan etmiştir.
5- Alanda barajın yapılması/yapılmaması durumuna iliĢki olarak, 11
öğrenci (öğrenci 1, 3, 9, 10, 13,17, 18, 19, 20, 26, 27, 28) bu alanda barajın yapılmaması
gerektiği yönünde görüş beyan etmiştir. Bunlardan 1 öğrenci (öğrenci 20) bu görüşün
94 | Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Öğrencilerinin Hasankeyf Algısı
yanında ayrıca büyük baraj yerine küçük barajın yapılmasını, 1 öğrenci(öğrenci 17) ise
bu alanda barajın yapılmasını ayrıca Vandalizm olarak değerlendirmiştir.
Resim 2: Hasankeyf’te bazı yapıların taşınması senaryosu (Çakırca, 2010)
6-Devletin bugüne kadar bu alanda yaptığı koruma çalıĢmalarına iliĢkin
olarak, 15 öğrenci (öğrenci 1, 3,5, 6, 8, 11, 12, 15, 16, 20, 21, 22, 23, 25, 28) görüş
beyan etmiştir. Yapılan beyanların 8’i (öğrenci 1, 5, 6, 8, 11, 12, 21, 25, 28) devletin
buradaki koruma çalışmalarını burada sadece bazı eserlerin taşınması kararı bağlamında
değerlenirmiş, 1’i (öğrenci 3) hem taşıma kararı ve korumanın geneli hakkında görüş
beyan ederek, devletin tüzükler çerçevesinde çalışma yapmadığını vurgularken, 5’i
(öğrenci 15, 16, 20, 22, 23) ise devletin burada genel anlamda yeterince koruma
çalışmalarını yapmadığını dile getirmiştir.
7-Konuyla ilgili uluslararası kuruluĢların görevlerine iliĢkin olarak, 3
öğrenci(öğrenci 1, 20, 23) görüş beyan etmiş ve uluslararası kuruluşların bu alanda
üzerlerine düşen sorumluluklarını yerine getirmediğine dair vurgu yapmıştır.
8-Hasankeyf’in Dünya mirası listesine alınmasına iliĢkin olarak, 4
öğrenci(öğrenci 4, 19, 20, 27) bu alanın dünya mirası listesine alınmasına ilişkin
belirlenen kriterlere sahip olduğu ve listeye alınması yönünde görüş beyan etmiştir
(Resim 3).
Resim 3:Hasankeyften güncel bir görünüm (03.06.2016)
9-Ġnsan unsurunun bu alandaki diğer tahribatlarına (bilinçsizlik, yanlıĢ
müdahaleler, kaçak kazı, define arama gibi) iliĢkin olarak, 4 öğrenci (öğrenci 15,
21, 23, 24) alanda bu yönlü tahribatların olduğuna dair görüş beyan etmiştir.
Cengiz EMLİK, Düzgün ÇAKIRCA | 95
10- Koruma önerisi ve tekniklerine iliĢkin olarak, 13 öğrenci (öğrenci 3, 4, 5,
6, 8, 10, 11, 21, 22, 24, 25, 27, 28) görüş beyan etmiştir. Bu beyanların 6’sı (öğrenci 8,
21, 22, 25, 27, 28) yerleşimdeki yapıların taşınıp/taşınmaması üzerine, 2’si (öğrenci 11,
24) yapıların restorasyonunda kullanılacak malzeme ve uygula tekniklerine ilişkin, 2’si
(öğrenci 3, 4) alanda yakın zamanda yapılan yapıların yanlış olduğunu, alanın bunlar
(yakın zamanda yapılan yapılar) olmadan korunması gerektiği üzerine, 2’si (öğrenci 5,
6) alanın baraj suyu içerisinde nasıl korunacağına ilişkin, 1’i ise kazılar ile çıkarılacak
eserlerin müzede sergilenmesine dair vurgulamadan ibarettir.
11-Alanın turizm amaçlı değerlendirilmesine iliĢkin olarak, 7 öğrenci (öğrenci
3, 5, 10, 19, 23, 24, 28) görüş beyan etmiştir. Bunlardan 2’si (öğrenci 24, 28) turizm
amaçlı müdahalelerin tarihi dokuya zarar verilmesine engel olunması gerekliliğine dair,
3’ü ise alanın korunarak turizm amaçlı kullanmasına ilişkin vurgudur (Resim 4).
Resim 4:Hasankeyften güncel bir görünüm (03.06.2016)
12-Alanla en çok özdeĢleĢtirilen yapıya/yapılara iliĢkin olarak, alınan
cevaplar incelendiğinde en çok öne çıkan Zeynel Bey türbesidir. Bu noktada alınan
cevaplara göre, 7 öğrenci (Öğrenci 5, 6, 11, 12, 15, 21, 25) Zeynel Bey türbesine, 3
öğrenci (öğrenci 3, 22, 24) mağaralara, 2 öğrenci (22, 27) kaleye, 1 öğrenci (öğrenci 27)
tarihi köprüye vurgu yapmıştır (Resim 5).
Öğrencilerin cevap kapsamları yukarıda belirtilen kaç soruyu ve hangi soruları
karşıladığı yönünde analiz edildiğinde, aşağıda Tablo 1’de görülen durum ortaya
çıkmaktadır. Buna göre öğrencilerin yukarıda belirtilen sorular kapsamında ortalama
olarak cevap kapsamları 4 sorunun karşılığıdır. Bu kapsamda 17 öğrencinin cevap
kapsamları yukarıdaki soruların 4 ve fazlasının karşılar şeklinde, 11 öğrencinin
cevapları ise 4 sorudan daha azını karşılar şeklindedir (Tablo 1).
96 | Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Öğrencilerinin Hasankeyf Algısı
Resim 5: Zeynel Bey Türbesi, Kaynak: URL 4
Tablo:1 Öğrencilerin cevap kapsamı
ÖĞRENCĠ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
CEVAP VERDĠĞĠ SORU SAYISI
4
1
7
3
7
6
2
6
3
5
5
3
2
1
3
3
3
4
6
7
6
6
5
5
6
3
6
7
ORTALAMASI:125/28=4,6
HANGĠ SORULARA CEVAP VERĠLMĠġ
1,5,6,7
1
1,3,5,6,10,11,12
1,8,10
2,3,4,6,10,11,12
1,2,4,6,10,12
1,2
1,2,3,4,6,10
1,2,5
1,2,5,10,11
1,3,6,10,12
3,6,12
2,5
1
6,9,12
1,4,6
1,2,5
1,2,4,5
1,2,4,5,8,11
1,2,4,5,6,7,8
2,3,6,9,10,12
1,2,3,6,10,12
1,6,7,9,11
1,9,10,11,12
2,3,4,6,10,12
1,2,5
1,2,5,8,10,12
2,3,4,5,6,10,11
Öte yandan hangi soruya kaç öğrencinin cevaplarında vurgu yaptığı şeklinde bir
irdeleme yapıldığında ise bu kapsamda soru ve cevap vermiş öğrenci sayısına
hesaplandığında her sorunun ortalama öğrenci sayısı 10 öğrenci olmaktadır. Buna göre;
1., 2., 5., 6., 10., 12. Sorulara bu sayıda öğrenci cevaplarında vurgu yapmışken, diğer
sorulara bu sayının altında öğrencinin cevaplarında yer verdiği anlaşılmaktadır (Tablo
2).
Tablo 2. Hangi soruya kaç öğrenci cevap vermiş
SORULAR CEVAP VEREN ÖĞRENCĠ SAYISI
1.SORU
20
2. SORU
18
3. SORU
9
4. SORU
9
5. SORU
11
6. SORU
15
7. SORU
3
8. SORU
4
9. SORU
4
10. SORU
13
11. SORU
7
12. SORU
11
ORTALAMASI:124/12=10.3
Cengiz EMLİK, Düzgün ÇAKIRCA | 97
4. Sonuç
Yukarıdaki sorular kapsamında öğrencilerden alınan cevaplar irdelendiğinde,
öğrencilerin bu noktadaki ağırlıklı algısının 1., 2., 5., 6., 10. ve 12. Sorulara karşılık
gelen bir algı olduğunu belirtmek mümkündür. Bu soruların kapsamı aşağıdadır.
1-Alanın tarihi/kültürel miras değerine ilişkin yorum.
2-Alanın su altında kalması/kalmaması durumuna ilişkin yorum.
5-Alanda barajın yapılması/yapılmaması durumuna ilişkin yorum.
6-Devletin bugüne kadar bu alanda yaptığı koruma çalışmalarına ilişkin yorum.
10-Koruma önerisi ve tekniklerine ilişkin yorum.
12-Alanla en çok özdeşleştirilen yapıya/yapılara ilişkin yorum.
Bu kapsamda alınan cevaplar değerlendirildiğinde, öğrencilerin ağırlıklı algısına
göre; alanın tarihi/kültürel miras değerine sahip önemli bir alan olduğu (20 öğrenci), bu
nedenle su altında bırakılmaması (13 kişi) ve bu alanda barajın yapılmaması gerektiği
(11 öğrenci); öte yandan devletin bugüne kadar bu alanda yaptığı koruma çalışmaları
(15 öğrenci), koruma önerileri ve tekniklerine ilişkin (13 öğrenci) olarak da öğrencilerin
ağırlıklı bir algılarının olduğu, alanla en çok özdeşleştirilen yapının ise Zeynel Bey
türbesi olduğu anlaşılmaktadır.
Hem üniversite öğrencisi olma, hem de “Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım”
bölümü öğrencisi olma itibariyle böyle bir kesime yönelik bu kapsamda bir algı
tespitinin yapılması; Hasankeyf gibi tarihi bir yerleşimin su altında
bırakılıp/bırakılmaması notasında genel toplumsal algı ve farkındalığa altlık oluşturması
açısından önemlidir. Ancak bu tespitten sonra ayrıca sorundan doğrudan etkilenen
kesimlere ilişkin de bu yönlü bir tespitin yapılması önemlidir.
5.Kaynakça
Çakırca, D., 2010, “Su Politikaları Bağlamında Fırat-Dicle Havzası’nda Kültürel
Mirası Korumanın Koşulları” Basılmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi,
Fen
Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Edirne.
Çevik, A., 2012, Hasankeyf Medeniyetlerin Buluştuğu Başkent, Doğa Derneği, Ankara.
Mıynat, A., 2008, Bir Ortaçağ Kenti: Hasankeyf, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Muğla.
Yıldırım, A., 2004 Hasankeyf –Gercüş ve Yakın Çevresinin Fiziki Coğrafyası,
Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Coğrafya
(Fiziki Coğrafya) Anabilim Dalı, Ankara.
URL 1:http://www.turkcebilgi.com/hasankeyf. Erişim tarihi:07.06.2016
URL 2:http://www.hasankeyfkazıları.org.tr/hasankeyf/. Erişim tarihi:18.05.2016
URL 3:http://www.hasankeyfgirisimi.net/?page_id=6&lang=tr. Erişim tarihi:18.05.2016
URL 4: http://arkeolojihaber.net/tag/hasankeyf/ Erişim Tarihi: 07.06.2016