Türkiye İçin IPv6 Geçişi Zaman/Aşama Planı Önerisi

TÜRKİYE İÇİN IPv6 GEÇİŞİ ZAMAN/AŞAMA PLANI
ÖNERİSİ
Onur BEKTAŞ
Murat SOYSAL Serkan ORCAN
Abstract—IPv6 is expected to become the new
standard for Internet in the forthcoming years. The
shortage of IP addresses in IPv4 due to increasing
number and variety of devices connected to internet
causes the increase in the number of IPv6 roadmaps
and action plans published during recent years. In
parallel to the advances in the world, same effort has
been done by “Design of National IPv6 Infrastructure
and Transition to IPv6 Protocol Project” in Turkey.
This paper summarizes IPv6 deployment efforts in
the word and propose an action plan for Turkey’s
transition to IPv6.
Index Terms—IPv4, IPv6, Transition, IPv6 Transition
Roadmap, Turkey
Özet—IPv4’ün yerini almak için tasarlanmış olan
IPv6, yakın bir gelecekte internete bağlanmak için yeni
standart olacaktır. İnternete bağlanacak cihazların
sayısının ve çeşitliğinin artması IPv6 kullanımını
hızlandıran en önemli etkendir. Dünyadaki
gelişmelerin paralelinde ülkemizde de IPv6’ya geçişin
nasıl yapılması gerektiği ile ilgili çalışmalar “Ulusal
IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi”
kapsamında yapılmıştır. Bu makalede, proje süresince
yapılan çalışmalar sonucunda Türkiye’de IPv6
geçişinin nasıl yapılması gerektiği konusunda zaman/
aşama planı önerilmiştir. Ulusal boyutta birçok farklı
faktör göz önünde bulundurularak hazırlanan bu
yol haritasının uygulanması, Türkiye’nin planlı ve
maliyet etkin bir şekilde geçiş sürecini tamamlamasını
sağlayacak ve bu geçişin dünya çapında ortaya
çıkaracağı fırsatlar açısından ülkemizin öncü konumda
yer almasına katkıda bulunacaktır.
Anahtar Kelimeler:—IPv4, IPv6, Geçiş, IPv6 Geçişi,
Zaman Aşama Planı, Türkiye
I. GİRİŞ
IPv6 protokolüne geçişin teknik olarak nasıl yapılması
gerektiği uzun zamandır üzerinde çalışılan bir konudur.
Bunun yanında, geçişin kurumsal ve ülkesel çapta
10 Kasım 2010 tarihinde gönderilmiştir.
S. Orcan TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezinde
Md. Tek. Yrd. olarak görev yapmaktadır.
Telefon: 0312 2989309 Faks: 0312 2989393 e-posta: [email protected]
O. Bektaş TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezinde uzman
araştırmacı olarak çalışmaktadır.Telefon: 0312 2989367 Faks 0312 2989393
e-posta: [email protected]
M. Soysal TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezinde uzman
araştırmacı olarak çalışmaktadır. Telefon: 0312 2989310 Faks: 0312 2989393
e-posta: [email protected]
nasıl yapılabileceği konusunda yapılan çalışmalar IPv4
adreslerinin tükenme tarihi yaklaştıkça artmaktadır.
Geçişin hangi zaman dilimi içinde hangi adımlarla
yapılması gerektiği konusundaki çalışmalardan bir
örneği RFC5221’dir [1]. Belgede, hazırlık, geçiş ve geçiş
sonrası olmak üzere üç aşamalı bir plan önerilmiştir.
Tüm dünyada geçiş konusunda yapılan çalışmaların
paralelinde ülkemizde de “Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı
Tasarımı ve Geçişi” projesi kapsamında Türkiye’de
geçişin nasıl gerçekleştirilmesi gerektiği konusunda
araştırmalar yapılmıştır. Ülkesel çapta IPv6 geçişi ile ilgili
cevaplanması gereken ilk soru geçişten ne anlaşıldığıdır.
IPv6 geçişini gerçekleştirmek; cihazlar, yazılımlar ve ağın
IPv6 desteğinin olması, IPv6 desteği için gerekli ayarların
yapılması (güvenlik, yönlendirme vb), ağın IPv6 destekli
halde çalışması, ağ üzerinden verilen servislerin IPv6
desteğinin olması, ağ ve servislerin IPv6 üzerinden servis
vermesi benzeri çeşitli seviyelerde tanımlanabilir. Bununla
birlikte, geçişin hangi kurumlar tarafından öncelikli olarak
gerçekleştirilmesi gerektiği (Kamu kurumları, özel sektör,
İSS, AR-GE kurumları, üniversiteler vb) cevaplanması
gereken diğer bir sorudur. Ülkelerin IPv6 geçişi ile
ilgili genel olarak üç tip yaklaşımdan bahsedilebilir. Bu
yaklaşımlardan ilki geçiş konusunda hiçbir düzenleme
ve teşvik yapılmadan geçişin rutin yazılım ve donanım
güncellemeleri ile uzun bir sürece yayılmasıdır. İkinci
yaklaşım, IPv6 geçişinin yeni teknolojilerin özümsenmesi
için bir ihtiyaç olarak görülerek bu konuda ARGE çalışmalarının teşvik edilmesi ve geçişin katma
değerli yeni servisler yaratılması için bir fırsat olarak
kullanılmasıdır. Son yaklaşım ise, geçişi gerçekleştirecek
kurumları yapılan düzenlemeler ile geçişe zorlanması
veya çeşitli avantajlar sağlanarak teşvik edilmeleridir.
Makalenin ikinci bölümünde ülkelerin IPv6 geçişi
konusunda yaptığı çalışmalardan bahsedilmiştir. Üçüncü
bölümde, önerilen IPv6 geçişi zaman/aşama planın yapısı
anlatılmaktadır. Dördüncü bölümde bu çalışmadaki planın
hazırlanmasındaki öngörüler ve kısıtlardan bahsedilerek
son kısımda aşama zaman planına ve her aşamada
yapılması gerekenlere değinilmiştir.
II. DÜNYADAKİ DURUM
Kullanılan İnternet Protokolü (IP) sürümü, birlikte
çalışabilirlik açısından önem gösterdiğinden Türkiye
için önerilecek zaman aşama planının diğer ülkelerce
uygulanan/önerilen planlarla tutarlı olması gerekmektedir.
Bunun yanında izlenecek yol haritasının ülkenin kendine
has koşullarına (bilgi teknolojileri kullanımı, personelin
eğitim seviyesi, ekonomik güç, araştırma ve geliştirme
alanındaki faaliyetleri) göre şekillenmesi gerekmektedir.
Bu amaçla öncelikle diğer ülkelerde sürdürülen çalışmalar
hakkında bir literatür taraması yapılmı ştır. Bu tarama için
11
ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011
BT kullanımı, ekonomik güç, ülke büyüklüğü gibi şartlar
göz önünde bulundurularak diğer ülkelerdeki durum
incelenmiştir. Bir sonraki bölümde Türkiye’de IPv6
konusundaki durum özetlendikten sonra IPv6’ya geçiş
konusunda iyi tanımlanmış ve güncel geçiş aşama planları
bulunan 10 ülke için elde edilen inceleme sonuçları
verilmiştir.
A. Türkiye
Türkiye’de IPv6 çalışmaları 2003 yılından bu yana
Ulusal Akademik Ağı (ULAKNET) yöneten TÜBİTAK
ULAKBİM [2] tarafından sürdürülmektedir. ULAKNET
2003 yılından itibaren global IPv6 bağlantısına sahiptir
ve ULAKBİM’in DNS, FTP, SMTP vb. internet servisleri
7 yıldan fazla bir süredir IPv6 üzerinden de erişilebilir
olarak çalışmaktadır. Bu gelişmelere ek olarak TÜBİTAK
ULAKBİM, ULAK6NET [3] bağlantısı ile Üniversite
ve araştırma kurumlarına IPv6 destekli bağlantı
sağlamaktadır. ULAKBİM Üniversitelerin IPv6 geçişine
destek olmak için ULAK6NET [4] IPv6 görev gücünü
kurmuştur.
Türkiye’de IPv6 bilgi birikimine katkı sağlamak
amacıyla, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK)
koordinasyonuyla IPv6 Forum Türkiye 2007 yılında
kurulmuştur ve 2010 yılında global IPv6 forumuna
üyelik gerçekleştirilmiştir. IPv6 Forum Türkiye’de,
üniversitelerden, kamu kurumlarından ve servis
sağlayıcılardan katılımcılar ile ekonomi, eğitim, yönetim
ve teknik içerikli çalışma grupları oluşturulmuştur.
2008Şubat ayında Türkiye’de IPv6 protokolü ile ilgili
ARGE faaliyetlerinde bulunmak, bilgi birikimi oluşturmak
ve Türkiyenin IPv6 geçişini planlamak amacıyla “Ulusal
IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi” [5]
başlamıştır. Şubat 2009’da başlamış olan ve 24 ay sürecek
olan projenin bütçesi 1 Milyon TL’dir. Proje kapsamında
30’dan fazla araştırmacı çalışmaktadır.
“Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi
Projesi”, Türkiye’nin IPv6’ya geçişi için yol haritasını
çizmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda; farklı
IPv6 geçiş yöntemleri analiz edilmekte, farklı tipteki
organizasyonlar için en uygun geçiş yöntemini tespit
edebilmek için bir karar destek sistemi tasarlanmakta,
geçiş adımları planlanmakta, karşılaşılan yönetim ve
güvenlik problemlerini aşmak için çözümler üretilmekte,
geçiş için maliyet hesabı yapılmaktadır. Proje kapsamında
tüm kamu ve İSS kurumlara IPv6 geçişi konusunda anket
çalışması yapılmıştır. Ankette kurumlara teknik personel,
IPv6 destekli/desteksiz cihaz sayısı, IPv6 desteklemeyen
cihazların değiştirilme maliyeti ve tahmini yenilenme
zamanı konularında sorular yöneltilmiştir. Ayrıca proje
kapsamında IPv6 özelliklerinin test edilmesi ve güvenlik
açısından incelenmesi için bir IPv6 test yatağı ( IPv6
Gelişirme Ortamı - IPv6-GO ) ve IPv6 bağlantısı olmayan
İSS kurumların global IPv6 ağına bağlanabilmesi için
IPv6 Trafik Değişim Noktasi (IPv6-DN) kurulmuştur.
Türkiye’den 30 İSS bölgesel IPv6 tahsis kurumu RIPE’tan
IPv6 adreslerini almışlardır. Bunlardan sadece 4 tanesi
global IPv6 yönlendirme tablolarında gözükmektedir. [6].
Dört İSS kurumdan ikisi global IPv6 ağında ULAKNET
12
üzerinden IPv6-DN aracılığı ile bağlıdır.
B. Amerika
ABD hükümeti tarafından 2005 yılında yayınlanan
“Memorandum For the Chief Information Officers”
[7] başlıklı belgede IPv6’ya geçiş sürecinde yapılması
gerekenler belirlenmiş ve bu plan kapsamında kamu
kurumları için IPv6’ya geçiş aşama zaman planı yapılmıştır.
Planın nihai hedefi 30 Ağustos 2008 tarihine kadar tüm
kurum ağlarının omurgalarının çift yığın veya yalın IPv6
şeklinde IPv6 trafiğini taşımaya hazır hale gelmesi olarak
belirlenmiştir. Yine aynı belgede, gelecekteki maliyetleri
azaltmak için yeni alınacak cihazların
IPv6 desteği olmasına azami şekilde dikkat edilmesi
gerekliliği de vurgulanmıştır.
Bu planın kamu kurumlarında başarılı bir şekilde
uygulanmasını takiben, 2009 yılı Mayıs ayında yayınlanan
“Planning Guide/Roadmap Toward IPv6 Adoption within
the US Government”
[8] belgesinde Amerika’nın geçiş için bundan sonraki yol
haritası belirlenmiştir. Bu yol haritasının detayları aşağıda
belirtilmiştir:
1) Hazırlık (2009 yılı Aralık ayına kadar)
• Servis Sağlayıcılar: IPv6 test ortamı oluşturulması
• Kamu Kurumları: Hali hazırda IPv4 üzerinden verilen
hizmetlerin IPv6 desteklerinin de sağlanması (test)
2) Geçiş (Ocak 2010-Aralık 2011)
• Servis Sağlayıcılar: Müşterilere IPv4 ve IPv6 tabanlı
hizmetlerin aynı anda sunulması
• Kamu Kurumları: IPv6 desteği sağlanan hizmetlerin
işler hale getirilmesi (Production)
3) Geçiş Sonrası (Ocak 2012-?)
• Servis Sağlayıcılar: IPv6 tabanlı hizmetlerin yalın
IPv6 bağlantısı şeklinde verilmesi (zorunlu)
• Kamu Kurumları: Internete sadece IPv6 ile bağlananların
da verilen hizmetlerden faydalanabilmesinin sağlanması
C. Avrupa Birliği
Avrupa Birliği, 2004 yılında kurulan IPv6 Görev
Gücü ile IPv6 geçiş sürecini hızlandırmıştır. 6. Çerçeve
Programı kapsamında desteklenen 6INIT, 6WINIT, 6NET,
6DISS ve EURO6IX gibi projelerle bu alana 100 milyon
Euro’dan fazla kaynak ayrılmıştır. Avrupa Birliği’nin IPv6
geçiş sürecine desteği 7. Çerçeve Programında açıklanan
projelerle devam etmektedir. Avrupa Birliği Mayıs
2008’de Avrupa çapında IPv6’ya geçiş için eylem planını
açıklamıştır [9]. Eylem planında bilişim teknolojileri ve
diğer alanlarda Avrupa Birliği üyelerinin rekabetçiliğinin
sürdürülebilmesi için IPv6 geçişinde geç kalınmaması
gerektiği belirtilmiştir. Belgede IPv6 geçişinin bir çok
paydaşı bulunduğu belirtilmiş ve bu paydaşlar RIPE,
ICANN v.b. internet organizasyonları, İnternet Servis
Sağlayıcılar (İSS), altyapı sağlayıcıları, içerik ve servis
sağlayıcılar, iş ve uygulama geliştiricileri ve son kullanıcılar
olarak belirlenmiştir. Belgede geçişin çok fazla sayıda
paydaş içermesi nedeniyle karmaşık bir problem olduğu
ve tek bir yönetim tarafından geçişin yönetilmesinin
mümkün olmadığı belirtilmiştir. Eylem planında 2010
yılında Avrupa Birliği internet kullanıcılarının %25’ inin
IPv6 üzerinden global internet ağına bağlanması hedefi
konulmuştur. Bu amaç doğrultusunda AB komisyonu 30
Mayıs 2008’i IPv6 Günü olarak belirlemiştir.
D. Almanya
Almanya’da IPv6’ya geçiş için izlenecek yol haritası
14 Mayıs 2009 tarihinde yayınlanan “IPv6 Eylem Planı”
[10] belgesinde tanımlanmıştır. Bu belge ayrıca geçişin
hedeflerinin tanımlanmasını, eksikliklerin belirlenmesini,
geçişin doğuracağı fırsatların ortaya konulmasını, bu
sürece öncelik edecek aktörlerin ve atılacak adımların
belirlenmesini amaçlamaktadır.
Geçiş için aktörler; alan adı yönetimini üstlenen
kurumlar, ağ işleticileri, donanım ve yazılım üreticileri,
içerik ve servis sağlayıcılar olarak belirlenmiştir. Ayrıca
Ar-Ge kuruluşları ve üniversiteler yenilikçi yaklaşımları
ve geçişin fırsata dönüşmesinde alabilecekleri rol
sebebiyle bu sürecin doğal aktörü olarak ifade edilmiştir.
Bununla birlikte Kamu kurumlarının da IPv6 destekli
servisler için oluşturabilecekleri potansiyel talep sebebiyle
bu süreçte aktif rol almaları beklenmektedir.
İlgili belgede geçişin bir süreç olduğu belirtilmiş ve
IPv4/IPv6 birlikteliğinin 10 ila 20 yıl arasında sürmesi
öngörülmüştür. Bu süre zarfında ağa bağlı cihazların ikili
yığın geçiş yöntemini kullanması ve böylece aynı cihaz ve
fiziksel ağ altyapısı üzerinden IPv4 ve IPv6 kullanan diğer
tüm cihazlarla iletişim kurması beklenmektedir.
Belgede, 2010 yılı itibariyle kullanıcıların en az
%25’nin küresel IPv6 ağına bağlanmaları, “temel içerik
ve servislere” IPv6 üzerinden erişmeleri ve bu süreçte
IPv4 bağlantısıyla karşılaştırıldığında büyük farklılıklar
yaşamamaları hedeflenmiştir. Daha sonraki dönemler için
IETF tarafından önerilen ve üç aşamadan oluşan geçiş
planı benimsenmiştir.
E. Hindistan
Hindistan telekomünikasyon düzenleyici kuruluşu
“Telecom Regulatory Authority of India” 9 Ocak 2006
yılında yayınladığı “IPv6 Geçişi İçin Öneriler” belgesi
ile İSS ve kamu kurumları tarafından atılması önerilen
adımları tanımlamıştır [11].
Belgede, geçişi düzenleyici konular, devletin atabileceği
geçişi teşvik edici adımlar, IPv6 adres alım süreçleri ve
ülke genelinde bir test ağının oluşturulması hakkında
öneriler yer almaktadır.
Bilgi İletişim Bakanlığı 10.000 ve daha üzeri kullanıcıya
hizmet veren ya da STM-1 ve daha üzeri bağlantı
kapasitesi olan İSS’lerin 2011 yılı Aralık ayı itibariyle
IPv6 trafiği taşıyabilir ve IPv6 servisleri sunabilir hale
gelmesini hedeflemektedir.
Ayrıca, tüm bakanlıkların ve ilgili bölümlerin 2012
Mart ayı itibariyle IPv6’ya geçmesi planlanmaktadır. Bu
geçiş ülkedeki tüm organizasyonları etkileyeceğinden
ilgili sürecin koordinasyonu, paydaşların bir araya
getirilmesi ve geçişin stratejilerinin belirlenmesi için IPv6
Görev Gücü sorumlu kılınmıştır.
F. İsveç
İsveç’te IPv6 konusundaki çalışmalar İsveç e-devlet
[12] delegasyonu tarafından yürütülmektedir. E-devlet
delegasyonu tarafından geçiş çalışmaları kapsamında
kamu kuruluşlarına anket uygulanarak geçiş için
planları öğrenilmiştir. Ankette, kamu kurumlarını
büyük çoğunluğunun 3-5 senelik planlama dahilinde
IPv6 ile ilgili bir çalışma yürütmeyi düşünmediği oraya
çıkmıştır. E-devlet delegasyonu IPv6 geçişi için yazılım
ve donanımlarının hazır olduğunu ve geçişin teknik bir
olay olmaktan çıkıp yönetimsel bir olay haline geldiğini
düşünmektedir.
G. Slovenya
Slovenya’da IPv6 geçişi Zavod Go6 adı altında [13]
ticari amacı olmayan sivil toplum kuruluşu tarafından
yürütülmektedir. Zavod Go6 üyeleri arasında donanım
üreticileri, internet servis sağlayıcıları endüstriden konu
ile ilgili diğer kurumlar bulunmaktadır. Zavod Go6 aynı
zamanda Slovenya bilim bakanlığı “Ministry of Science”
ve Slovenya telekomünikasyon otoritesi APEK ile birlikte
çalışmaktadır. Slovenya IPv6 Görev Gücü Haziran
2008’de kurulmuştur. Bu kurumun amacı Slovenya’daki
IPv6 geçişine destek olmak, IPv6 test labları oluşturmak
ve IPv6 geçişi ile ilgili yardımcı belgeler hazırlamak
olarak belirlenmiştir. APEK tarafından geçişin nasıl
yapılması gerektiği ile ilgili “önerileri” içeren kılavuzlar
hazırlanmıştır [14]. Bunun yanında kamu kurumları
ve İnternet Servis Sağlayıcılara IPv6 geçişi ile ilgili
anket uygulanmıştır. Ankette katılan İSS’lerin %26’sı
gelecek 5 yıl için yeterli IPv4 adresleri olduğu bilgisini
vermiştir. Slovenya’da Nisan 2010 tarihi itibari ile 27
İSS IPv6 adresini almıştır ve bunlardan 20 adedi küresel
internet yönlendirme tablosunda görünmektedir. Ayrıca
Slovenya IPv6 zirvesinin üçüncüsü 12 Mayıs 2010’da
düzenlenmiştir.
H. Singapur
Singapur’da IPv6 geçişi konusunda belirlenen yol
haritası Bilgi Teknolojileri düzenleyici kurumu tarafından
yayınlanan 20 Haziran 2006 tarihli “Singapur için IPv6
Geçiş Stratejileri” belgesinde mevcuttur [15].
Bu belgede öncelikle devletin geçişe öncülük yapması
gerektiği diğer dünya örneklerinden yola çıkarak
vurgulanmıştır. Geçiş için izlenebilecek iki yöntem
tanımlanmıştır. Bu yöntemlerden ilki geçişin kamu
kurumları eli ile, satın alınan cihaz ve servislerde IPv6
desteği aranması yolu ile hızlandırılmasıdır. Diğer
yöntem, geçişin planlanması amacı ile, kamu tarafından
araştırma kurumları, özel sektör ve üniversitelerin içinde
yer aldığı organizasyonların kurulması ve bu kurumların
geçişi planlamasıdır.
Geçişin gerçekleştirilebilmesi için IPv6 konusunda
yapılan çalışmalar ülke genelinde yürütülen “Yeni Nesil
İletişim Altyapısı” (Next Gen NII) projesi kapsamına
dahil edilmiş ve bu projede oluşturulacak altyapının
IPv6’nın getirdiği ileri seviye özelliklerden faydalanması
amaçlanmıştır.
Belgede kamuda kullanılan bilgi teknolojileri cihazlarının
13
ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011
tümünün IPv6 destekler hale getirilmesinin maliyet
etkin olmayacağı belirtilmiştir. Bu sebeple, kamudaki
cihazların IPv6 destekler cihazlarla değiştirilmesinin
sürece yayılması ve değişimin cihazların faydalı kullanım
ömürleri sona erdikçe gerçekleştirilmesi daha verimli
bulunmuştur. Ancak yine de, tüm kamu kurumlarında
IPv6 desteği için bir “son tarih” belirlenmesi geçişin
başarı ile gerçekleşmesi için zorunludur. Sonuç olarak,
kamu kurumlarının IPv6’ya geçişin 2010 yılı sonuna
kadar gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.
Tüm bu geçiş çalışmalarının koordinasyonu için ülke
genelinde
bir IPv6 görev gücünün oluşturulması kararlaştırılmıştır.
Bu görev gücünün amaçları şu şekilde listelenmiştir:
•Kamu kurumlarını IPv6’ya geçişi
rehberinin hazırlanması,
• IPv6 test yatağı oluşturulması
• Eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi
I. Brezilya
Brezilyada IPv6 konusunda çalışmalar Brezilya Internet
icra kurulu “Brazilian Internet Steering Committee “ [16]
tarafından yürütülmektedir. Brezilya Ulusal Internet Kayıt
Kurumu [17] IPv6 adreslerinin dağıtımına Kasım 2007
tarihinde başlamıştır. Brezilya kayıt kurumu tarafından
ülkedeki IPv6 yayılımının arttırılması için ipv6.br web
sitesi oluşturulmuştur. Bu tarihten sonra ulusal çapta
26’dan fazla konferans ve çalıştayda yer alarak IPv6
konusunda bilinçlendirme çalışmaları yapılmıştır. IPv6
teknik bilgisinin yerel dile çevrilerek herkese ulaştırılması
amacı ile 6DEPLOY projesi tarafından oluşturulan
e-öğrenme materyallerinin Portekizceye çevrilmesi
çalışması başlatılmıştır. Eğitim materyallerinin çeviri
işlemi 6 ay sürmüş ve Mayıs 2009 ’da bitirilmiştir.
Bununla birlikte, İnternet Servis Sağlayıcıların ağlarını
IPv6’ya geçirmeleri için gerekli yeteneği kazanmaları ve
eğitim almaları için eğitim laboratuarı oluşturulmuştur.
Eğitim günde 8 saatlik zaman dilimlerinde verilmekte
ve 4 gün sürmektedir. Eğitim teorik bilginin yanında
pratik çalışmaları da içermektedir. Tüm bu çalı şmalar
sonucunda Brezilya’da IPv6 adresi alan ve ağlarında IPv6
servisi veren İnternet servis sağlayıcı sayısında önemli
ölçüde artış olmuştur.
J. Çin
Çin IPv6 yayılımını destekleme çalışmalarına 2003
yılında CNGI [18] projesi ile başlamıştır. Projenin ikinci
ayağı 2009 yılı içinde başlamıştır. Çin Ulusal Akademik
Eğitim Ağı CNGI-Cernet2 merkezi ağı yalın IPv6
olarak çalışmaktadır. CNGI-Cernet2 20’den fazla şehre
yayılmaktadır ve 2.5Gbps ile 10Gbps arası değişen hızlara
100’den fazla üniversiteyi birbirine bağlamaktadır. Çin
IPv6 konusunda gösterdiği gelişmelerini 2008 Beijing
olimpiyat oyunlarında, olimpiyatların bilgi teknolojileri
altyapısını IPv6 üzerinden vererek göstermiştir.
Olimpiyatlarda kullanılan taksilere IPv6 ile çalışan
sensörler eklenerek trafik sıkışıklığı önlenmiştir. Bunun
yanında güvenlik kameraları ve olimpiyat web sitesi IPv6
üzerinden çalışmıştır. 1 milyondan fazla Çinli öğrenci
14
IPv6 ağına bağlıdır. Çin’deki internet servis sağlayıcıların
IPv6 geçişini 2020 yılında tamamlanması beklenmektedir.
K. Tazmanya
Tazmanya’da geçiş konusunda yapılan çalışmalar
2009 yılı Nisan ayında yayınlanan “Tazmanya Devleti
IPv6 Geçişi Stratejisi” [19] belgesi ile tanımlanmıştır.
İkili Yığın kullanan ağ cihazlarının hızla yaygınlaştığı
ve 3-4 sene içinde IPv6’nın baskın protokol konumuna
gelmesinin beklenildiği belirtilen belgede mevcut IPv4
ağlarının önümüzdeki 15-20 boyunca yönetilmeye devam
edileceği de belirtilmiştir.
Bu çalışmada geçiş planlamasının erken yapılması cihaz
alımlarında aranacak IPv6 desteğinin ilgili plan dahilinde
istenmesi sebebiyle geçişin getireceği maliyetin yıllara
yayılmasını sağlayacaktır. Ayrıca, bu tip bir planlama,
yeni cihaz alımlarının bir kısmının kurumların doğal alım
süreçlerine dahil edilmesini sağlayacağından maliyet etkin
bir geçişe yol açacaktır.
Oluşturulacak plan kamu kurumlarına geçişin kaçınılmaz
olacağı dönem öncesinde süre kazandırmaktadır. Böylece
kamu kurumları ve servis sağlayıcılar geçişi sürece
yayarak daha verimli bir sonuç elde edebileceklerdir.
Son olarak bir plan dahilinde geçişin gerçekleştirilmesi,
ortaya çıkabilecek güvenlik risklerinin tanımlanması
ve çözümler üretilmesi konusunda gerekli zamanı
kazandıracaktır.
Tazmanya devleti 2012 yılı ortalarında IPv6’ya geçişi
tamamlayıp daha sonrasında IPv4 ve IPv6 ağlarının
birlikte sürdürebilirliğinin sağlanmasını hedeflemektedir.
III. IPv6 GEÇİŞİ ZAMAN/AŞAMA PLANI YAPISI
IPv6 geçişi bir süreç olarak görülmeli ve bu geçiş
çeşitli aşamalara bölünmelidir. Her bir aşamada
gerçekleştirilecek çalışmalar net olarak belirlenmeli ve
bu aşamaların gerçekleştirilmesi için zaman sınırlamaları
koyulmalıdır. Plan bir bütün olarak ele alındığında geçiş,
aşamalar altında yer alan eylemler ile başarılı bir şekilde
sağlanırken öngörülen zamanlama ile de maliyet etkin
olmalıdır. Diğer ülkelerdeki çalışmalar ve “Ulusal IPv6
Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi” kapsamında
elde edilen tecrübeler dikkate alındığında, geçişin yol
haritasının belirlenmesinde zamanlama açısından dikkat
edilmesi gereken konular ve aşamalandırma çalışmalarında
kapsanması gereken eylemler belirlenmiştir.
A. IPv6 Geçişi Planı Amacı
Bu bildiride açıklanan geçiş/aşama planında uygulanacak
zamanlamaları etkileyecek üç temel hedef belirlenmiştir.
Öncelikle kamu kurumlarının belirli bir zaman içinde
servislerini IPv6 destekli hale getirmelerinin sağlanması
amaçlanmaktadır. Bunun temel sebebi yakın gelecekte
IPv4 adreslerinin tükenmesi sebebiyle sadece IPv6 adresi
alabilecek olan İSS ve kullanıcıların internete yalın
IPv6 ile bağlanmak zorunda kalacak olmasıdır. Kamu
kurumları internet üzerinden verdikleri mevcut hizmetleri
bu durumdaki kullanıcılara da verebiliyor olmalıdırlar.
İkinci olarak, belirlenecek geçiş aşama planı IPv6
geçişinden fayda sağlayacak kurumların hızlıca IPv6’ya
geçişine imkan ve destek sağlamalıdır. Bahse konu
kurumlar, verdikleri servisler bakımından IPv6 ileri seviye
özelliklerinin kullanılması sonucu daha güvenli, daha
verimli ve kaliteli iletişim sağlayabilecek kurumlardır.
Son olarak, ortaya konacak plan Türkiye’nin IPv6 geçişi
ile ortaya çıkacak Ar-Ge fırsatlarını değerlendirmesine
imkan sağlamalıdır. IPv6’ya geçiş için belirlenecek
zamanlama bilişim sektöründe araştırma ve geliştirme
çalışmaları yürüten kurum ve kuruluşların bu fırsatları
değerlendirmesinin önünde bir engel oluşturmamalıdır.
B. IPv6 Geçişi Planı Aşamaları
Geçiş sürecinin aşamaları ve bu aşamalarda
gerçekleştirilecek eylemler bir bütün olarak ele alındığında
başarılı bir geçişi sağlamalıdır. Bunun için ortaya çıkan
ilk ihtiyaç IPv6’ya geçişi IPv6 konusunda bilgi sahibi bir
teknik ekibin gerçekleştirmesidir. BT personelinin IPv6
geçişi ve IPv6 destekli servislerin verilebilmesi konusunda
bilgi seviyeleri belirlenmelidir. IPv6 konusunda bilgi
sahibi teknik personel eksikliği yaşayan kurumlar geçiş
öncesinde mevcut çalışanlarına IPv6 konulu eğitim
olanakları sağlamalıdır.
Geçiş aşamaları planlanırken dikkate alınması gereken
bir diğer konu ise kurumların makina parkları ve
verdikleri servis hakkında yapılacak envanter çalışmasıdır.
Kurumların IPv6’ya geçiş çalışmalarına başlayabilmesi
için internete bağlı cihazlarının IPv6 desteği hakkında
envanter çalışması yapılmalıdır. Hazırlanacak envanter
çalışması sadece donanım seviyesinde kalmamalı ve
kurumların internet üzerinden verdikleri servislere
ait yazılımların ve işletim sistemlerinin IPv6 desteğini de
içermelidir. Çalışma sonucunda elde edilecek raporlar,
mevcut yazılım ve donanımların IPv6 desteğinin olup/
olmadığını ve desteği bulunmayan yazılım/donanım için
yenilenme maliyetlerini içermelidir. Yenilenme yapılması
gereken durumlarda ilgili yazılım ve donanımın faydalı
kullanım ömürleri ve kurumun makine/teçhizat/yazılım
alımı bütçesi göz önünde bulundurulmalıdır.
Hazırlanacak planın aşamalarında yer alması gereken bir
diğer çalışma da IPv6’ya geçişin öncelikle kontrollü bir
ortamda denenmesidir. Kurumların IPv6 geçişi konusunda
tecrübe kazanabilmeleri için bir pilot uygulama ile
internet üzerinden verdikleri en az iki adet servisini IPv6
destekli hale getirmeleri sürecin tümünü yürütmeleri için
gerekli deneyimi kazanımlarına yardımcı olacaktır. Pilot
uygulama olarak kurumun verdiği web (HTTP) servisinin
seçilmesi mevcut tecrübeler ışığında uygun bir seçim
olarak görülmektedir.
Öncelikle bölgesel IP tahsis kurumlarına (RIR) dağıtılan
IPv4 adreslerinin 2011 yılı Haziran ayında tükeneceği
öngörülmüştür [20]. IANA tarafından RIR’lara /8 şeklinde
dağıtılan toplam 256 IPv4 bloğunun Ekim 2010 itibariyle
244 tanesi hali hazırda dağıtılmış olup geriye sadece 12
tane kalmıştır. Bununla birlikte çalışmaları sürdürülen
bir politika değişikliği 7 adet daha /8 ataması yapıldıktan
sonra geriye kalan 5 adet bloğun otomatik olarak mevcut
5 RIR’a atanması planlanmaktadır [21]. Bu değişikliğin
gerçekleşmesi durumda yaptığımız öngörünün 2011 yılı
ilk çeyreği şeklinde güncellenmesi gerekmektedir. Ayrıca
Türkiye’de faaliyet gösteren yerel IP tahsis kurumlarının
(LIR) tarafından dağıtılan IPv4 adreslerinin Haziran
2013 tarihinden önce tükenmeyeceği öngörülmektedir.
Bu öngörünün sonucu olarak da yalın IPv6 ile internete
bağlanacak kullanıcıların en geç 2013 yılı Haziran ayına
kadar ortaya çıkması beklenmektedir.
IPv4 adreslerinin tükenmesi ve yalın IPv6
kullanıcılarının ortaya çıkması konusunda ortaya
koyduğumuz zaman öngörülerinin yanında IPv6 geçişi
yöntemi olarak yaygın bir şekilde İkili Yığın’ın (Dual
Stack) kullanılması beklenmektedir. IPv6’ya geçişin
bir süreç olması dolayıyla uzunca bir süre IPv4 ve IPv6
protokollerinin birlikte çalışması gerekmektedir. Mevcut
geçiş yöntemleri içerisinde İkili Yığın bu süreci en kolay
ve verimli gerçekleştirecek yöntemdir.
Bu bildiride önerilen plan için belirlenen kısıtlamaların
başında geçiş aşamasında değerlendirilecek donanım ve
yazılımların
IV. ÖNGÖRÜLER VE KISITLAMALAR
Türkiye için önerilen geçiş planının hazırlanmasında
ülkemizdeki ve dünyadaki mevcut durumunun tespit
edilmesinin yanında geleceğe dönük bazı öngörülerin
yapılmasına ve planın kapsayacağı kurumlar, kuruluşlar,
donanımlar ve servisler açısından bazı kısıtlamalar
getirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Ortaya konulan bu
öngörüler planın daha net hedefler içermesini sağlarken
getirilen kısıtlamalar ile bu hedefler ülkedeki tüm BT
altyapısı yerine IPv6’ya geçişin etkileyeceği daha dar
bir alana odaklanmıştır.
bir envanter çalışması ile belirlenmesi gelmektedir.
Kurumlardaki kapalı ağların ve son kullanıcıların IPv6
üzerinden ağa/internete bağlanması bu zaman aşama
planında göz önünde bulundurulmamıştır. Ayrıca sadece
3. seviye anahtarlama cihazlarları, yönlendirici cihazlar,
güvenlik cihazları ve kurum tarafından internet üzerinden
dışarıya verilen hizmetlerin (web servisi, eposta servisi
v.b) envanter çalışmasında değerlendirilmesi ve bu
yazılım/donanım için geçiş aşamalarının tanımlanmasına
karar verilmiştir.
Sekil 1. IPv6 Geçişi Zaman Aşama Planı
15
ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011
V. ZAMAN PLANLAMASI
Bu çalışma kapsamında önerilen IPv6 Geçişi Zaman
Aşama Planı ¸ Sekil 1 ’ de gösterilmiştir. Plan da yer alan
aşamaların zaman planlaması ile ilgili detaylar aşağıdaki
bölümlerde verilmiştir.
1) Aşama 1 : Kasım 2010- Mayıs 2011
Aşama 1 tamamlandığında, kamu kurumlarının IIIB’de tanımlanan envanter çalışmasını tamamlanmış
olması beklenmektedir. IPv6 desteği bulunmayan unsur
için ilgili yazılım veya donanımın faydalı kullanım
ömürleri göz önünde bulundurularak bir yenileme
planı yapılmalı ve satın alınması öngörülen mal veya
hizmetlerin finansmanı bütçe çalışmalarına dâhil
edilmelidir. Yenileme için koyulacak son tarih ikinci
aşamanın tamamlanmasından (Mayıs 2012) daha geç
olmamalıdır. Ayrıca, bu çalışmada ortaya çıkan eğitim
ihtiyaçları da Aşama 2 sona ermeden tamamlanacak
şekilde planlanmalı ve bütçelendirilmesi bu tarih göz
önünde bulundurularak yapılmalıdır.
2) Aşama 2: Haziran 2011- Mayıs 2012
Bu aşama sonunda kurumların servis aldıkları
İSS’lere IPv6 üzerinden bağlantı sağlamış olmaları
hedeflenmektedir. Kamu kurumlarının, 2. aşamayı
başarı ile tamamlayabilmeleri için Türkiye’de faaliyet
gösteren İSS’lerin Mayıs 2012 tarihine kadar isteyen
kurumlara IPv6 bağlantısı verebilir duruma gelmeleri
gerekmektedir. İSS kurumların bu tarihe uymalarını
sağlayacak gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Bu aşama
süresince IPv6 adresi alan ve IPv6 bağlantısı sağlayan
kamu kurumları, mevcut verdikleri hizmetlerden en
az iki tanesini “‘pilot servis”’ olarak IPv6 üzerinden
kullanıcılarına sunabilir duruma gelmelidir.
Bu çalışma ile Kamu kurumlarının IPv6’ya geçiş
konusunda tecrübe kazanmalarının yanında IPv6
üzerinden servis vermek konusunda deneme
çalışmalarını gerçekleştirmeleri planlanmaktadır. Son
olarak Aşama 1’de yapılan envanter çalışması ile
başlayan mevcut yazılım ve donanımların IPv6 destekler
hale gelmesi çalışmaları
Aşama 2 sonunda tamamlanacaktır. Buna paralel olarak
Aşama 2’den sonra IPv6’yı desteklemeyen hiçbir ağ
donanımı ve yazılımına yatırım yapılmamalıdır.
3) Aşama 3 : Haziran 2012- Mayıs 2013
Aşama 3’ün sonlanmasının yalın IPv6 bağlanan
kullanıcıların ortaya çıkacağı dönemle paralel olması
planlanmıştır. Bu çalışmada yalın IPv6 ile internete
bağlanacak kullanıcıların en geç 2013 yılı Haziran
ayına kadar ortaya çıkması beklenmektedir. Aşama 3
kurumların verdikleri servislerden Yalın IPv6 bağlanan
kullanıcıların
da
faydalanabilmesini
sağlamayı
amaçlamaktadır. Tüm kamu kurumları bu aşamanın
sonunda verdikleri tüm servisleri IPv6 destekler hale
getirmelidir. Bu aşama çalışmalarının başlaması için .TR
DNS sunucularının IPv6 desteğinin olması (sunucuların
IPv6 üzerinden gelen alan adı sorgularına cevap
verebilmesi)
ve .TR uzantılı alan adları için NS (name server, DNS
sunucu) kayıtlarını IPv6 destekli olarak (AAAA kaydı)
yapılabilmesi gerekmektedir. Haziran 2012 tarihinden
16
önce bu konuda gerekli düzenlemeler yapılmalı ve en
geç Eylül 2012 sonunda .TR DNS sunucularına IPv6
desteği verilmiş olmalıdır.
VI. SONUÇ
Bu çalışmada Türkiye’nin IPv6 protokolüne geçişi için
bir zaman aşama planı önerilmiştir. Bu planın hazırlanması
dünyadaki benzer geçiş planlarının yanı sıra “Ulusal IPv6
Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi” kapsamında
yürütülen çalışmalarda elde edilen Türkiye’nin IPv6
protokolüne geçişine ilişkin birikimlerden faydalanılmıştır.
IPv4 protokolünden IPv6 protokolüne geçişin tüm ülkeler
için ortak olan yönlerinin yanısıra (geçiş yöntemleri, IPv4
adreslerinin tükenmesi, IPv6 ileri seviye özellikleri v.b.),
her ülkenin kendi şartları sebebiyle ortaya çıkan (mevcut
yazılım ve donanımların IPv6 destek durumu, bilgi
teknolojilerinin kullanım yaygınlığı, internet üzerinden
verilen servisler, düzenlemeler v.b.) yönleri de vardır.
İlgili proje kapsamında yürütülen çalışmalarla ülkemize
özgü gereksinimler anket vb yöntemler kullanılarak
tespit edilmiştir. Ayrıca I. bölümde sunulan literatür
çalışması ve yine ilgili projenin teknik iş paketlerinde
elde edilen deneyimlerle tüm ülkeler için ortak olan
yönler de belirlenmiştir. Yazarlar ayrıca ULAKNET’te
yedi yıldır sürdürdükleri IPv6 yaygınlaştırma/geçişe
destek çalışmaları sırasında edindikleri bilgi birikimini,
geçişin Türkiye çapında nasıl olması gerektiği ile ilgili
öngörülerde bulunmak için kullanmışlardır.
Ağ teknolojileri alanında kullanılan en yaygın
protokollerden birisi olan Internet Protokolü (IP)
sürümünde yapılacak değişiklik ülkemizdeki BT
altyapısı için de çok önemli bir değişim olduğundan, bu
geçişin bir plan kapsamın yapılması hem yaşanabilecek
sorunları en aza indirgeyecektir hem de geçiş sonrası
ortaya çıkabilecek avantajların değerlendirilmesine katkı
sağlayacaktır. Önerdiğimiz geçiş aşama planı bu alandaki
ilk ve tek plan olma özelliğini taşımaktadır. Ayrıca, böyle
bir planın hazırlanması için durum tespiti, kısıt ve
kabullenmelerin ortaya konması v.b. gibi adımlardan
oluşan ve bu çalışmada kullanılan yöntem, benzer
protokol değişiklikleri için kullanılması açısından da bir
örnek teşkil etmektedir.
İlgili proje kapsamında ortaya çıkardığımız bu geçiş
zaman aşama planı bir öneri özelliğini taşımaktadır. Bu
geçişin paydaşları olan kamu kurumları, kullanıcılar
ve İSS’lerin bu plan hakkındaki görüş ve önerileri
doğrultusunda gerekli değişiklikler ve güncellemeler
yapılmalıdır. Plan kapsamında ortaya çıkan zamanlamalar
IPv4 adreslerinin tükenmesi ve yalın IPv6 bağlı
kullanıcıların ortaya çıkması konusunda kabullenmeler
içerdiğinden, bu alanlarda görülebilecek değişiklere
paralel olarak zaman planlaması güncellenebilir. Ayrıca,
planda yer alan aşamalar bazı idari düzenlemelerin
yapılmasını gerektirmektedir. BT alanındaki düzenleyici,
kanun koyucu ve uygulayıcı kurum ve kuruluşların ilgili
aşamaların gerçekleştirilmesi için gerekli adımları atması
gerekmektedir.
TEŞEKKÜRLER
Bu çalışma Türkiye çapında IPv6 altyapısı oluşturmak ve
Türkiye’nin IPv6 protokolüne geçişini planlamak amacıyla
TÜBİTAK - ULAKBİM’in yönetici, Gazi Üniversitesi
ve Çanakkale 18 Mart Üniversitesi’nin yürütücü, Bilgi
Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun müşteri kurum
olarak katıldığı “Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı
ve Geçişi Projesi” kapsamında gerçekleştirilmiştir [5]. Bu
proje TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir.
KAYNAKLAR
[1] J. Curran, RFC5221, “An Internet Transition Plan”, Temmuz
2008
[2] TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi, [Online].
http://www.ulakbim.gov.tr
[3] ULAK6NET, IPv6 Destekli ULAKNET Ağı [Online].
http://www.ipv6.net.tr/index.php?option=com_content&view=arti
cle&id=63&Itemid=50
[4] ULAKNET IPv6 Görev Gücü, ULAKNET Eğitim ve Çalıştayı,
Nisan 2007 Muğla, [Online].
http://www.ulakbim.gov.tr/ulaknet/calistay/07/ipv6.gorev.gucu.
pdf
[5] Ulusal IPv6 Protokol Altyapısı Tasarımı ve Geçişi Projesi
[Online].
http://www.ipv6.net.tr/
[6] IPv6 Ghost Route Hunter [Online].
http://www.sixxs.net/tools/grh/dfp/all/?country=tr
[7] ABD OMB IPv6 Geçiş Planı, 2 Ağustos 2005, [Online].
http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/omb/assets/omb/
memoranda/
fy2005/m05-22.pdf)
[8] ABD 2008 Sonrası Geçiş Planı, Mayıs 2009, [Online].
http://www.circleid.com/pdf/planning_guide_roadmap_toward_
ipv6_adoption_in_usg_may2009_final.pdf
[9] Action Plan for the deployment of Internet Protocol
version 6 (IPv6) in Europe, Mayıs 2008, [Online]
http://ec.europa.eu/information_society/policy/ipv6/docs/
european_day/communication_final_27052008_en.pdf
[10] Almanya IPv6 Eylem Planı, Mayıs 2009, [Online].
http://www.ipv6council.de/fileadmin/summit09/Aktionsplan.pdf
[11] Recommendations On Issues Relating to Transition from IPv4
To IPv6 in India, Ocak 2006, [Online].
http://www.trai.gov.in/trai/upload/Recommendations/3/
recom9jan06.pdf
[12] İsveç e-devlet delegasyonu. [Online].
http://en.edelegationen.se/
[13] Go6.si, [Online]. http://go6.si/
[14] APEK IPv6 kılavuzu, [Online]. http://www.apek.si
[15] Internet Protocol Version 6 Transition Plans For Singapore,
[Online].
http://www.ida.gov.sg/doc/Policies%20and%20Regulation/
Policies_and_Regulation_Level2/white_papers/p-IPv6_white_
paper_v2__posted_.pdf
[16] Brezilya internet icra kurulu, [Online].
http://cgi.br
[17] Brezilya kayıt kurumu, [Online]. http://nic.br
[18] CNGI, Çin Yeni Nesil İnternet Ağı, [Online].
http://www.cstnet.net.cn/english/cngi/cngi.htm
[19] Tasmanian Government IPv6 Transition Strategy, Nisan 2009,
[Online].
http://www.egovernment.tas.gov.au/__data/assets/pdf_
file/0003/77952/IPv6_transition_strategy.pdf
[20] IPv4 Adresleri Tahmini Bitiş Zamanı İstatistiği [Online].
http://www.potaroo.net/tools/ipv4/index.html
[21] IPv4 Dağıtımı Politika Değişikliği [Online].
http://www.ripe.net/ripe/policies/proposals/2010-02.html
17
ULUSAL IPv6 KONFERANSI 2011
18