Mars`taki metanın kaynağı ne?

Mars’taki metanın kaynağı ne?
Yaşam ürünü olabilir mi?..
NASA’nın Mars’ta incelemelerini sürdüren gezgin keşif aracı Curiosity tarafından çevresindeki
atmosferde belirlenen geçici metan artışları ve deldiği toprakta keşfedilen organik maddeler,
gezegenbilimciler camiasında heyecan yarattı.
Sonuçlar, Curiosity’nin üzerindeki “Mars’ta Örnek Analizi” (sample Analysis on Mars – SAM) adlı gelişkin
laboratuarla Gale Krateri tabanında 20 ay içinde 12 kez yapılan atmosfer analizlerine dayanıyor. Science
dergisinin Web sitesinde 16 Aralık’ta yayımlanan bulgulara göre Mars atmosferinde ortalama milyarda
yaklaşık 0.7 olan metan gazı bulunuyor. Ancak 2013 sonlarıyla 2014 başlarını kapsayan iki ay içinde
yapılan dört ayrı ölçümde bu ortalama oranın milyarda 7.2 oranına yani on katına kadar çıkıp sonra yine
düştüğü gözlenmiş. Araştırmacılara göre bu Mars’ta bilinmeyen bir kaynağın dönemsel olarak metan
gazı ürettiğinin bir göstergesi.
Metan, organik, yani
bildiğimiz yaşam için gerekli
karbonu içeren bir molekül.
Organik maddeler de,
yaşamın yapıtaşları olmakla
birlikte yaşam olmadan da
var olabiliyorlar.
Araştırmacılar da metanın
kaynağının ne olabileceği
konusunda ihtiyatı elden
bırakmayıp, metanın biyoloik
kaynakların yanısıra biyolojik
olmayan kaynaklardan da,
örneğin kayalardaki
kimyasalların suyla
tepkimeye girmesi sonucu da
çıkabileceğine işaret ediyorlar.
Curiosity ayrıca Cumberland adı verilen bir kayayı matkabıyla
delerek topladığı toz içinde çeşitli organik maddeler de
belirlemiş. Aratırmacılara göre Mars atmosferinden ve
yüzeyinden elde edilen bu veriler, “Kızıl Gezegen” in herhangi
bir zamanda canlı mikroplar barındırdığının göstergesi olmasa
da, en azından günümüzde kimyasal olarak aktif, uzak
geçmişte de yaşam destekleyebilecek koşullara sahip olduğunu
gösteriyor.
Şimdiye kadar Mars çevresinde dolanan uzay araçları ve
yüzeyindeki gezgin gözlem araçlarıyla yapılan incelemeler,
Dünyamız gibi 4.6 milyar yaşında ve günümüzde soğuk ve
kupkuru olan bu gezegenin milyarlarca yıl önce üzerinde
denizler ve göller bulunduracak kadar ılıman koşullara sahip
olduğunu gösteriyor. Mars üzerindeki derin kanyonlar ve sel
yataklarına benzeyen yarıklarla, düzlüklerdeki tortul kayalar ve
içerdikleri mineraller, gezegenin uzak geçmişinde suyun
şekillendirmesine uğradığının kanıtları olarak yorumlanıyor.
Mars toprağının halen de donmuş halde zengin bir su içeriğine
sahip olduğu belirlenmiş bulunuyor.
Curiosity’nin Gale Krateri içindeki göl
yatağında çamur çökellerinden
oluşmuş Cumberland adlı kayadan
elde ettiği veriler Mars’ın hidrolojik
tarihine de ışık tutuyor. Kayadaki göl
yatağı mineralleri içine 3 milyar yıldan
daha önce hapsolmuş olan su molekülleri, gezegenin, suyunun büyük kısmını o göl oluşmadan önce
kaybetmiş olduğunu, sonra da kaybetmeye devam ettiğini gösteriyor.
Araştırmacılar bu sonuca su molekülündeki hidrojen izotoplarının birbirine olan oranını inceleyerek
varmışlar. Hidrojenin en basit formunun çekirdeği yalnızca bir protondan ibaretken, döteryum denen
daha ağır izotopunun çekirdeğinde protonun yanısıra bir de nötron bulunur. Mars tarihi boyunca bu
oran sürekli değişiyor. Nedeni, en hafif element olan hidrojenin Mars’ın görece küçük kütlesinin
yeterince tutamadığı atmosferinden uzaya kaçarak azalmasına karşılık, daha ağır olan döteryumun
atmosferdeki (ve dolayısıyla sudaki) oranının artması.
Curiosity’nin günümüzün 3.9 ile 4.6 milyar yıl öncesi arasında oluşmuş olan Cumberland’dan topladığı
örnekler içindeki su moleküllerinde belirlediği döteryum-hidrojen oranının, Mars’ın günümüz
atmosferindeki su buharı içindeki oranın yarısı kadar olması, kaya oluştuktan sonra gezegenin önemli
oranda su kaybına uğramış olduğunun göstergesi. Ancak, örneklerde saptanan oran, Mars’ın başlangıçta
Dünya okyanuslarındakine yakın olması gerektiği düşünülen oranın üç katı. Bu da Mars’ın suyunun
önemli bir kısmını da kayanın oluşmasından önce kaybettiğini ortaya koyuyor.
Raşit Gürdilek
KAYNAKLAR:
“Curiosity Detects Methane Spiles on Mars”, NASA Science News, 16 Aralık 2014
“Mars methane detection and variability at Gale crater”, Science Online, 16 Aralık 2014
ETİKETLER:
Mars, Curiosity, metan, Cumberland, Gale krateri, organik madde