Tam Endoskopik Lomber Disk Cerrahisi Rehberi

Tam Endoskopik Lomber Disk Cerrahisi Rehberi

Tam Endoskopik Lomber Disk Cerrahisi Rehberi
Giriş ve Tarihçe
Lomber disk hernileri günümüzde bel ve bacak ağrılarının önemli bir nedenini
oluşturmaktadır. Her ne kadar hasta sayısı ilerleyen yaşla birlikte artmaktaysa da epidemiyolojik
çalışmalar intervertebral disk hastalığının giderek genç nüfus arasında da yaygınlaştığını
göstermiştir. Yaşamlarında en az bir kez, bacak ağrısının eşlik ettiği veya etmediği, bir bel ağrısı
geçirenlerin oranı %85’lere varmaktadır. Kuzey Amerika ve Batı Avrupa kaynaklı istatistiklerde
bel ağrısı, doktora başvurma nedenleri arasında ikinci sırada gelmektedir.
Konservatif tedavi yöntemlerinden yeterince yarar görmeyen ya da belirgin ve ilerleyici
nörolojik bulguları olan hastalar cerrahi tedavi adaylarını oluşturur. Günümüzde cerrahi
yöntemler basitçe posterior açık diskektomiler ve perkütan yöntemler olarak ikiye ayrılabilir.
Açık diskektomiler içinde mikrodiskektomi altın standartı oluştururken, perkütan yöntemler;
kemonükleoliz, nükleoplasti, intradiskal elektrotermal terapi, lazer diskektomi ve interlaminar
ya da transforaminal endoskopik diskektomi gibi çeşitli teknikleri içerir. Bu perkütan yöntemler
içerisinde, endoskopik olmayanların tümü, körlemesine yapılan işlemlerdir.
Açık mikrodiskektominin temelini oluşturan interlaminar yaklaşım 20. yüzyılın
başlarından beri kullanılagelmektedir. Vertebra cisminden biyopsi almak amaçlı posterolateral
yaklaşımlar ise 1940’ların sonunda kullanılmaya başlanmış, 1970’lerin başlarında disk
cerrahisine yönelik ilk perkütan girişimler uygulamaya girmiş; yine 1970’lerin sonuna doğru ise
ilk mikroskobik posterior girişimler uygulanmaya başlanmış ve geniş çaplı kabul görerek hızla
yayılmıştır. 1980’lerin başında ise Kambin ve Gellman, posterolateral transforaminal perkütan
endoskopik yaklaşımı geliştirmişler, 1990’ların sonundan itibaren hem interlaminar hem de
lateral transforaminal endoskopik yaklaşımlar disk cerrahisinde giderek daha yaygın olarak
kullanılmaya başlanmıştır.
Açık mikrodiskektomilere göre daha az invazif olan endoskopik diskektomiler, benzer
başarı oranı ve postoperatif dönemde yüksek hasta konforu ile kısa sürede ilgi görmüş ve
kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. İşlem genel anestezi altında yapılabildiği gibi, bazıları
tarafından daha güvenli olduğu gerekçesiyle kolaylıkla lokal anestezi altında da uygulanabilir.
Ayrıca alet ve cihazlar giderek geliştirilmiş, yüksek çözünürlüklü, hatta üç boyutlu görüntüleme
sistemleri, otomatik aspiratörler, özel biçimli turlar, radyofrekans bipolar koterler gibi birçok
ileri teknoloji ürünü alet, cerrahın işini kolaylaştırmak ve endikasyonları genişletebilmek
amacıyla devreye girmiştir.
İnterlaminar endoskopik diskektomide, ekartör özelliğinden faydalanılan dilatatörlere
göre tanımlanmış farklı yöntemler mevcuttur. Rüetten ve ark. oval uçlu çalışma kanülünü (Şekil
1),
Şekil 1 : Oval çalışma kanülünün ekartör olarak kullanıldığı sistem
‘‘Rüetten S.(2007): Vertebris Lumbar-Thoracic Full-endoscopic Spinal Instrumentation, 20-21’’
Destandau ve ark., kök ekartörü içeren künt obturatoru (Şekil 2) ve mikroskop veya
endoskop yardımlı diskektomi (MED) uygulayanlar ise tubüler dilatatör sistemini (Şekil 3)
ekartör olarak kullanmaktadır. Ancak bu rehberde interlaminar yaklaşım başlığı altında, bizim
de kullandığımız ve hem etkinlik hem doku koruma açısından en başarılı sistem olduğuna
inandığımız, Rüetten ve ark.ın geliştirdiği oval çalışma kanülü içerisinden full (Tam ) endoskopik
diskektomi yöntemi, tarif edilecektir.
Şekil 2 : Kök ekartörü içeren künt obturatorun kullanıldığı sistem
‘‘Destandau J.(2007): Endospine-The Mobile Operating Tube for Treatment of Central to Far
Lateral Disc Herniation and Bilateral Lumbar Canal Decompression via Unilateral Approach, 6,8.’’
Şekil 3 : Tubuler dilatatör büyüklüğünün genişletilerek ekartör olarak kullanıldığı sistem
‘‘Riesenburger RI, David CA.(2006): Lumbar microdiscectomy and microendoscopic discectomy, Minim
Invasive Ther Allied Technol,15(5):267-70. Review’’
Anatomik özellikler:
Endoskopik interlaminar diskektomide bu kitabın okuyucularının aşina olduğu,
paravertebral kaslar, vertebra arka elemanları (spinöz çıkıntı, lamina), ligamentum flavum gibi
anatomik yapılar rehber alınırken, transforaminal girişimler biraz daha farklı bir anatomi bilgisi
gerektirir.
Transforaminal girişimde enstrümanlar cildi, subkutan dokuyu, torakolomber fasyayı,
erektör spina, quadratus lumborum ve psoas major kaslarının liflerini deler. Daha sonra
enstrümanlar anülusun dorsolateral köşesindeki, Kambin tarafından güvenli anatomik bölge
olarak tanımlanan üçgen çalışma sahasına girer. Bu üçgenin medial sınırını, çaprazlayan
(‘traversing’) kök, dural kese ve süperior artiküler faset; ventral yüzünü intervertebral disk ve
bitişik vertebra gövdesinin posterioru; anterolateral sınırını çıkan (‘exiting’) kök, inferiorunu ise
transvers çıkıntı oluşturur (Şekil 4). Bu üçgenin anatomisinin iyi bilinmesi tüm transforaminal
girişimlerin başarısı için esastır.
Şekil 4: Üçgen çalışma alanı
‘‘Yeung T.A.(2004): Percutaneous discectomy. In Regan John J, Lieberman Isador H(eds): Atlas of Minimal
Access Spine Surgery, 495’’
Üçgen çalışma alanının geniş anteroposterior boyutu, sinir köklerinin mutlak hareket
sınırlarıyla belirlenir, böylece geniş bir taban ve kısıtlı yükseklikle intervertebral disklere
enstrümanların güvenli bir şekilde girmesini sağlar (Resim 1 ve 2). Fakat bazı nadir durumlarda
küçük bir komunikan kök (furkal sinir) bu bölgede görülebilir. Furkal sinir hasarı sonrası gelişen
nöropatik ağrı geçicidir. Öndeki yapılar sinovertebral sinirle kuvvetli bir şekilde inerve edilir, bu
yüzden, lokal anestezi ile çalışıldığı takdirde, minimal invaziv cerrahi boyunca bu sinir
uyuşturulmalıdır (şekil 5).
Süperior artiküler faset(A)
Transvers çıkıntı (B)
Çıkan kök (C)
Psoas kası (D)
Resim 1: Paravertebral adele diseksiyonu ve intertransvers ligamanın açılması
Dura (A)
Çaprazlayan kök (B)
Disk (C)
Çıkan kök (D)
Transvers çıkıntı (E)
Resim 2 : Lamina ve faset eklemlerin rezeksiyonu sonrası üçgen çalışma alanı
Şekil 5 : Anatomik yapılar: A. Çaprazlayan kök, B. Foraminal ligaman (Lig. flavumun uzantısı) C. Lig.
flavum, D. Furkal sinir, E. Çalışma kanülü, F. Çıkan kök, G. Nükleus pulpozus, F. Anülus fibrozus
‘‘Yeung T.A.(2004): Percutaneous discectomy. In Regan John J, Lieberman Isador H(eds): Atlas of Minimal
Access Spine Surgery,511’’
Çaprazlayan kök, foramenden çıktıktan sonra anterolateral olarak aşağı iner ve distal
spinal segmentin transvers çıkıntısının anterioru boyunca uzanır. Çaprazlayan kök ve dural kese,
ilgili kökün forameninden 20 veya 25 derece endoskop ile görülebilir. Ancak epidural yağ ve
venöz kanama intrakanaliküler yapıların iyi görülmesini engelleyebilir. Kökler kırmızı-beyaz
renktedir ve üzerlerindeki küçük damarlardan rahatça ayırtedilebilir. Çıkan kök, en iyi lomber
vertebranın transvers çıkıntısının anterior yüzündeki inişinin yakınında, 25 derece endoskop ile
görülebilir. Spinal kanala foraminal yaklaşım yapılırken ligamentum flavum veya kapsüler
ligamentöz kompleks görülebilir.
Endikasyonlar ve olgu seçimi
Genel kanının aksine, mikroskopik ve endoskopik diskektomiler arasında endikasyon
açısından fark yoktur. Ancak bazı anatomik özellikler ile disk fragmanının spinal kanal
içerisindeki konumu, endoskopik yöntemin seçiminde (interlaminar ya da transforaminal)
belirleyici olabilir; özellikle transforaminal yaklaşım açısından bazı sınırlamalar getirebilir
(örneğin disk parçasının kopup kranyale ya da kaudale doğru yer değiştirmesi, kalsifiye olması,
L5-S1 ve bazı L4-L5 mesafelerine lateral yoldan ulaşımda iliak kanadın engel çıkartması gibi).
Yine de günümüzde, deneyimleri ve yukarıda bahsi geçen ileri teknoloji ürünü cihazlardan
yararlanmaları ile paralel olarak farklı gruplar, farklı uygulamalarda bulunabilmektedir. Ayrıca,
son yıllarda, lateral transforaminal girişimlerde varış hedefinin, disk aralığının ortasından,
herniye parçanın altındaki diskin arka bölümüne kaymış olması, girişim için seçilen cilt giriş
noktasının giderek daha laterale gelmesine neden olmakta, bu da varış yolundaki anatomik
yapıların korunmasını daha zor ve önemli hale getirmektedir. Özellikle üst lomber mesafelere
uygulanan lateral girişimlerde batın ve toraks içi organların zarar görme riski teorik olarak
mevcuttur. İşlem öncesi batın veya toraks BT çekerek girişim yerini ve açısını hesaplayarak bu
riskten kaçınmak mümkün olduğu gibi son yıllarda bu hesabın daha doğru yapılabilmesi için bazı
cihazlar da üretilmiştir (resim 3 a ve b)
Resim 3 a ve b: Bir kadavra çalışmasında batın BT’de L2-L3 seviyesinde, sol L2 foramenine güvenli giriş
açısının ve cilt giriş uzaklığının hesaplanması (α = 34°, X'=11.96~12cm) ve özel üretim cihaz yardımıyla
uygulanması (Uzm. Dr. Burcu Göker’in ‘’Endoskopik transforaminal lomber disk cerrahisinde anatomik
özelliklerin belirlenmesi ve klinik uygulamaya yönelik özel tasarım cihaz kullanımı’’ isimli taze cesetler
üzerindeki tez çalışmasından alınmıştır
Yukarıda da bahsedildiği gibi, pelvisin varış yolunu örttüğü L5-S1 ve bazı L4-L5
mesafelerine transforaminal yoldan disk mesafesine ulaşmak mümkün olmamaktadır. Bazı
cerrahlar bu gibi durumlarda bazı yardımcı yöntemlere başvurmayı önerse de (turla delik açarak
pelvisten geçmek gibi) bizce, Rüetten ve arkadaşlarının önerdiği gibi, bu hastalara interlaminar
yolla yaklaşmak daha mantıklı ve daha az invazif bir çözümdür. Yine herniye disk parçasının
kranyale veya kaudale kaçtığı hastalarda, interlaminar yaklaşım, parçaya ulaşmak açısından daha
iyi sonuç verecektir. Genellikle kopmuş parçanın kranyalde üst pedikülün alt ucunu geçmesi ya
da kaudalde alt pedikülün ortasını geçmesi transforaminal yaklaşımla parçanın çıkarılmasını
oldukça zor hale getirecektir ve bu gibi durumlarda interlaminar yaklaşımın seçilmesi daha
uygundur. Ayrıca spinal stenozun eşlik ettiği disk hernilerinde kemik rezeksiyonu yapmak ve
spinal kanal dekompresyonunu sağlamak interlaminar yaklaşımla mümkündür. Transforaminal
yaklaşımla kemik rezeksiyonu ve foraminal dekompresyon yapmak ancak çok kısıtlı sayıda
vakada mümkün olabilmektedir.
Cerrahi teknikler
İnterlaminar yaklaşım : Bu cerrahi yaklaşımda hasta yüzüstü olarak pozisyonlanır.
Omuzlar ve pelvis desteklenerek toraks ve batın serbestleştirilir (resim 4).
(Resim 4)
İstisnai durumlar dışında, hem hasta hem de cerrahın rahatlığı için genel anestezi tercih
edilir. Ameliyatın çeşitli aşamalarında kullanılacak olan C-kollu skopinin de ameliyatın başında
yerleştirilmesi uygun olur. Genellikle tercih edilen yerleşim şekli resim 5’te gösterilmiştir.
(Resim 5)
Önce PA skopi kontrolü ile cilt insizyonunun hedeflenen interlaminar pencerede
mümkün olduğunca mediale yapılmasına dikkat edilmelidir (resim 6 ve 7).
(Resim 6)
(Resim7)
6.9 mm’lik dilatatörün yerleştirilmesinin ardından 7.9 mm’lik, eğik ağızlı çalışma kılıfı
gönderilir (resim 8). C-kollu skopi lateral görüntü alacak şekilde çevrilerek dilatatör ve çalışma
kılıfının konumu kontrol edilir (resim 9).
(Resim 8)
(Resim 9)
Dilatatör çıkartılarak endoskop yerleştirilir ve doğrudan görüntü ve sürekli basınçlı
serum fizyolojik yıkama altında ameliyata devam edilir. Paraspinal kas artıkları koter ve
mikroronjör yardımı ile alınıp, ligamentum flavum ortaya konur. Spinal kanala ulaşmak için
ligamentum flavumda mikropanç ile 3-5 mm’lik bir kesi yapmak, sonra da bu açıklığı büyütmek
yeterlidir. Bunu gerçekleştirmek için, çalışma kanülü ligamantum flavuma oturmalı ve germesi
gerekir. Kemik anatomi nedeniyle yeterli çalışma alanı yoksa , ligamantum flavum laterale kadar
açılıp, lateralde ( Faset eklem yönünde ) tur ya da kerrison ronjör kullanarak açıklık
genişletilebilir. Dural kese ve sinir kökü tanındıktan sonra disektör yardımıyla kök mediale ekarte
edilip, çalışma kılıfı 180 derece çevrilir ve kılıf disk aralığının üzerine yerleştirilir. Kök oval uçlu
çalışma kanülü ile güvenli şekilde ekarte edilmiş olur. Epidural venler yakıldıktan sonra
diskektomiye başlanır (resim 10 ve 11).
(Resim 10)
(Resim11)
Kılıfı, kopmuş parçayı takip etmek için, gerektiğinde kranyale ya da kaudale
yönlendirmek mümkündür (Resim 12 ve 13) .
(Resim 12)
(Resim13)
Lateral transforaminal yaklaşım : Posterolateral transforaminal yaklaşımda, genelde
orta hattın 8-12 cm lateralinden ve 25-30° ile girilmesine karşılık, Rüetten ve ark. lateral
transforaminal olarak adlandırdıkları yöntemde, epidural mesafeye ve spinal kanala daha iyi
hakim olabilmek için daha horizontal bir girişimi tercih etmişlerdir. Bu yaklaşım da, genel
anestezi altında gerçekleştirilir. Ancak, sürekli hastayla iletişim halinde kalarak sinir kökü
hasarından kaçınmak amacı ile lokal anestezi tercih eden cerrahlar da vardır. Hasta interlaminar
yaklaşımda olduğu gibi yüzüstü olarak pozisyonlanır. Spinal kanala tanjansiyal yaklaşım
amaçlandığı için mümkün olduğunca lateralden girişim planlanmalıdır. Alt lomber seviyelerde
(L4-5, L5-S1), ameliyat başlangıcında lateral skopi görüntüsü kullanılarak giriş seviyesi
belirlenirken, daha üst seviyelerde ise batın veya toraks içi organlara zarar vermemek için daha
da dikkatli olmak gerekir. Bu durumda, ameliyat öncesi yapılan bilgisayarlı tomografi (BT) ile iç
organların yerini görüntülemek, iğnenin geçeceği yolu buna göre tasarlamak ve gereğinde daha
az lateral bir yaklaşım seçmek yararlı ve güvenli bir yöntem olur. Alt lomber (L4-5, L5-S1)
seviyelerde lateral skopi görüntüsünde faset eklemlerinin arka kenarı işaretlenerek giriş seviyesi
düz çizgi halinde belirlenir (Resim 14).
(Resim 14)
Skopi ön-arka pozisyonuna getirilip seviye ile paralel hale gelecek şekilde ayarlanır (resim
15)
(Şekil 6)
Disk
seviyesi
lateral
giriş
seviye
çizgisi
üzerinde
işaretlenir
(resim
15).
kesişme noktası (Resim 16) üzerine yapılan 6 mm’lik cilt insizyonundan atravmatik, 1.5 mm’lik
bir spinal iğne, skopi kontrolü altında hedeflenen noktaya, yani lateral skopi görüntüsünde disk
anulusunun dorsaline, ön-arka görüntüde midpediküler hatta yerleştirilir (Resim 17 ve18).
(Resim 16)
(Resim 18)
(Resim 17)
(Resim 19)
Spinal iğnenin içinden kılavuz tel (0.8 mm) yollandıktan sonra iğne çıkartılıp telin
üzerinden kanüllü dilatatör (dış çap 6.9 mm) gönderilir ve tel çıkartılır. (Resim 20 ) Gerekli yer
değiştirmeler, bu künt dilatatör ile daha güvenli yapılabilir. Ardından dış çapı 7.9 mm olan, eğik
ağızlı çalışma kılıfı dilatatörün üzerinden yerleştirilir ve dilatatör çıkartılır (Resim 21).
(Resim 20)
(Resim 21)
Bundan sonra endoskop yerleştirilir ve sürekli basınçlı su ile yıkama yardımı ile direkt
görüntüleme altında asıl cerrahi işleme başlanır. Bu aşamada çevre dokunun koter ile yakılması
hem hemostaz hem de temiz bir görüntü elde edilmesi ve anatomik özelliklerin tanınması
açısından büyük yarar sağlar. Disk mesafesinde bir miktar dekompresyon yapıp basıncı
düşürdükten sonra posterior longitudinal ligamana ve epidural aralığa doğru bakmak ve herniye
parçayı aramak genellikle daha iyi sonuç verir. Basınçlı su altında ligamanın serbestçe
dalgalanması ve epidural mesafenin rahat olduğunun görülmesi genellikle ameliyatın amacına
ulaştığına işaret eder.
Ekstraforaminal yaklaşım : Foraminal ve ekstraforaminal yerleşimli disk hernilerinde,
herniye parça tarafından sıkıştırılan çıkan kökün, foramen içerisindeki yeri değişmiş olabilir. Bu
tür yerleşimli olan disk hernilerinde foramenden geçilerek ameliyata başlamak, çıkan kök
yaralanması açısından risklidir. Bu nedenle ameliyata, kaudal pedikül tarafından başlamak daha
güvenlidir (Resim 22, 23,24,25).
(Resim 22)
Bu yöntemde de hastanın pozisyonlanması ve giriş yeri lateral transforaminal
yaklaşımdaki gibidir. Spinal kanül, kaudal pedikül ile çıkan faset kolunun birleşme noktasında
konumlandırılarak, kılavuz tel kanülün içerisinden geçirilir (Resim 23). Kılavuz telin üzerinden
dilatatör ve çalışma kanülü yerleştirildikten sonra kılavuz tel ve dilatatör çıkartılıp endoskop
yerleştirilir ve direkt görüntüleme altında cerrahi işleme başlanır (Resim 24,25)
(Resim 23)
(Resim 24)
(Resim 25)
Kranyale doğru diseksiyon yapılarak foraminal anatomi ve çıkan kök ortaya konur. Bu
yaklaşımda ekstraforaminal alanda çalışıldığı için çalışma kanülünün transforaminal yaklaşımdaki
gibi foraminal yapılar tarafından sabit tutulmayacağı ve serbest olan endoskop ve çalışma
kanülünün kontrolünün transforaminal yöntemdekinden daha zor olacağı akılda tutulmalıdır. Bu
nedenle ekstraforaminal yaklaşımın transforaminal yöntemde belirli bir deneyim kazandıktan
sonra yapılması uygundur.
Sonuçlar
Gerek endoskopik, gerekse mikroskopik diskektomi için benzer başarı (%75-100) ve nüks
(%2-6) oranları bildirilmektedir. Rüetten ve arkadaşları, 2007 yılında yayınladıkları
transforaminal ya da interlaminar yolla ameliyat edilmiş 232 hastalık seride % 92 oranında
başarılı sonuç bildirmişlerdir. Yine aynı seride %6 oranında hastanın nüks nedeniyle yeniden
ameliyat edilmesi gerekmiştir. Nüks materyalinin de en az %75’inin son plaklardan (‘end-plate’)
oluştuğu histopatolojik inceleme ile gösterilmiştir. % 6 oranı, intervertebral aralıktaki tüm disk
materyalini temizleyen ekiplerin bildirdiği nüks oranlarına göre biraz daha yüksek olmakla
beraber sadece sekestre parçanın çıkarıldığı serilere göre daha düşüktür. Ameliyat sırasında
posterior longitudinal ligaman ve annulustaki kesinin mümkün olduğunca küçük tutulmasına
özen gösterilmesi nüks ihtimalini azaltabilir.
Komplikasyonlar
Endoskopik diskektomilerde konvansiyonel işlemlere göre, ameliyat süresi daha kısa,
doku travması daha hafif ve komplikasyon oranı daha düşüktür. Hasta günlük aktivitelerine
kolayca geri dönebilir ve işleme bağlı herhangi bir rehabilitasyon süreci gerekmez. Yine
interlaminar girişimlerden sonraki tekrar açılışlardaki ameliyat bulgularının da desteklediği gibi,
epidural skar dokusu görülmez veya çok hafif düzeyde oluşur. Bunun epidural yağ dokusunun
korunmasına ve özellikle de ligamentum flavumun ameliyatta gördüğü zararın çok hafif düzeyde
olmasına (sadece 5-6 mm’lik kesi) sanılmaktadır. Buna karşılık, konvansiyonel girişimlerden
sonra yaklaşık %10 oranında klinik bulguya neden olan epidural skar oluşma riski mevcuttur.
Endoskopik disk hernisi ameliyatlarından sonra, yeni bir nörolojik bulgu ya da parezi
gelişme oranı çok düşüktür ve %2.5 - %3.6 arasında bildirilmektedir. Yine dura yaralanma
ihtimali klasik ameliyatlarda olduğu kadar varsa da (%0.3 - %13), çevre anatomik yapıların
korunmuş olması nedeniyle bu yaralanmanın ciddi bir beyin omurilik sıvısı fistülüne dönüşme
ihtimali yok denecek kadar azdır. Yüzeyel yara problemi gelişme riski de standart ameliyatlara
(%6) oranla çok düşüktür.
Konvansiyonel mikroskopik diskektomilerin seyrek görülen ama ciddi bir komplikasyonu
olan büyük damar yaralanmalarının (aort, iliak arter veya venler gibi) teorik olarak endoskopik
ameliyatlarda da görülme ihtimali vardır ama bugüne dek bildirilmemiştir. Bununla birlikte,
yukarıda da bahsedilmiş olan, özellikle de lateral transforaminal endoskopik girişimlerde batın
ya da toraks içi organ yaralanması bugüne dek sadece birkaç olguda bildirilmiştir.
Öneriler
Endoskopik lomber disk hernisi ameliyatlarında, komplikasyondan mümkün olduğunca
kaçınmak için göz önünde tutulması gereken en önemli nokta kuşkusuz, uzun ve zorlu öğrenme
eğrisidir. Kadavra çalışmalarının, ameliyat izlemenin ve ameliyatlara girerek asiste etmenin
değeri yadsınamaz. Ayrıca c-kollu skopi altında basit enjeksiyonlar, ablasyonlar uygulamak da
cerrahın radyolojik anatomiye hakimiyetini arttıracaktır. İlk vakaların, anatomik özellikleri
açısından “basit” olgular arasından seçilmesi gerekir. Tabii ki, cerrah standart disk
ameliyatlarında tecrübeli olmalı ve endoskopik ameliyatın seyri sırasında ihtiyaç duyduğunda bu
yönteme geçebilmelidir.
Kısa referans ve hızlı başvuru listesi
1. Ahn Y, Lee SH, Lee JH, Kim JU, Liu WC.(2009): Transforaminal percutaneous endoscopic
lumbar discectomy for upper lumbar disc herniation: clinical outcome, prognostic
factors, and technical consideration, Acta Neurochir (Wien), Mar;151(3):199-206.
2. Chae KH, Ju CI, Lee SM, Kim BW, Kim SY, Kim HS.(2009): Strategies for Noncontained
Lumbar Disc Herniation by an Endoscopic Approach: Transforaminal Suprapedicular
Approach, Semi-Rigid Flexible Curved Probe, and 3-Dimensional Reconstruction CT
with Discogram, J Korean Neurosurg Soc Oct;46(4):312-6. Epub 2009 Oct 31.
3. Chang A.M, Yeung C.A, Yeung T.A, Kim W.C.(2009): Discography and Endoscopic Lumbar
Discectomy. In Özgür B, Benzel E, Garfin S(eds): Minimally Invasive Spine Surgery, A
Practical Guide to Anatomy and Techniques, pp.105-113.
4. Chiu C.J.(2004): Endoscopic Lumbar Foraminoplasty. In Kim H.D, Fessler G.R, Regan J.J
(eds): Endoscopic Spine Surgery and Instrumentation, New York, p.212-229.
5. Chiu C.J.(2004): Evolving transforaminal endoscopic microdecompression for herniated
lumbar discs and spinal stenosis, Surg Technol Int ;13:276-86.
6. Choi G, Lee SH, Bhanot A, Raiturker PP, Chae YS.(2007): Percutaneous endoscopic
discectomy for extraforaminal lumbar disc herniations: extraforaminal targeted
fragmentectomy technique using working channel endoscope, Spine (Phila Pa 1976)
Jan 15;32(2):E93-91-7. Epub 2006 Sep 14.
7. Choi G, Lee SH, Lokhande P, Kong BJ, Shim CS, Jung B, Kim JS.(2008): Percutaneous
endoscopic approach for highly migrated intracanal disc herniations by
foraminoplastic technique using rigid working channel endoscope, Spine (Phila
Pa1976)Jul1; 33(15): E508-15.
8. Destandau J.(1999): A special device for endoscopic surgery of lumbar disc herniation,
Neurol Res Jan;21(1):39-42.
9. Destandau J.(2007): Endospine-The Mobile Operating Tube for Treatment of Central to
Far Lateral Disc Herniation and Bilateral Lumbar Canal Decompression via Unilateral
Approach, p. 6-8.
10. Finneson BE, Schmidek HH. (2000): Lumbar disk excision. In: Schmidek HH (Ed.).
Operative neurosugical technigues: indications, methods; and results vol.II. 4th ed.
Philadelphia: W.B. Saunders Co; p.2219-31.
11. Gebhard JS.(1994): Percutaneous discectomy for the treatment of bacterial discitis,
Spine 19:855-857.
12. Hadjipavlou A.(1994): Percutaneous transpedicular biopsy of the spine, Spine 19:19851991.
13. Hijikata S. (1989): Percutaneous nucleotomy, A new concept technique and 12 years’
experience, Clin Orthop, 238:9-23.
14. Hijikata S.(1975): Percutaneous discectomy: A new treatment method for lumbar disc
herniation, J Toden Hosp,5:5-13.
15. Kambin P, Brager M.(1987): Percutaneous posterolateral discectomy anatomy and
mechanism, Clin Orthop, 223:145-54.
16. Kambin P, Gellman H.(1983): Percutaneous lateral discectomy of the lumbar spine, A
preliminary report, Clin Orthop, 174:127-32.
17. Kambin P.(1988): Percutaneous lumbar diskectomy: current practice, Surg Rounds
Orthop,31-35.
18. Kambin P.(1992): Arthroscopic microdiskectomy, Arthroscopy 8:287-295.
19. Kambin P.(2002): Arthroscopic and endoscopic microdiskectomy via posterolateral
access. In: Fessler GR, Sekhar (eds): Atlas of Neurosurgical Techniques, Spine and
Peripheral Nerves, pp.816-825.
20. Kim HS, Ju CI, Kim SW, Kim JG. (2009): Huge Psoas Muscle Hematoma due to Lumbar
Segmental Vessel Injury Following Percutaneous Endoscopic Lumbar Discectomy, J
Korean Neurosurg Soc, Mar;45(3):192-5.
21. Kim MJ, Lee SH, Jung ES, Son BG, Choi ES, Shin JH, Sung JK, Chi YC.(2007): Targeted
percutaneous transforaminal endoscopic diskectomy in 295 patients: comparison
with results of microscopic diskectomy, Surg Neurol Dec;68(6):623-31.
22. Kuonsongtum V, Paiboonsirijit S, Kesornsak W, Chaiyosboorana V, Rukskul P,
Chumnanvej S, Ruetten S.(2009): Result of full endoscopic uniportal lumbar
discectomy: preliminary report, J Med Assoc Thai Jun;92(6):776-80.
23. Lee S, Kim SK, Lee SH, Kim WJ, Choi WC, Choi G, Shin SW.(2007): Percutaneous
endoscopic lumbar discectomy for migrated disc herniation: classification of disc
migration and surgical approaches, Eur Spine J Mar;16(3):43.
24. Linder T.E, Simmen D, Stool S.E.(1997): Revolutionary inventions in the 20th century. The
history of endoscopy, Arch Otolaryngol Head Neck Surg123:1161-1163.
25. Lysoń T, Mariak Z, Jadeszko M, Kochanowicz J, Lewko J.(2008): Results of Destandau
microendoscopic lumbar discectomy, Neurol Neurochir Pol Mar-Apr;42(2):105-11.
26. Manek NJ, MacGregor AJ. (2005): Epidemiology of back disorders: prevalance, risk
factors, and prognosis, Curr Opin Rheumatol., Mar,17(2): 134-40.
27. Mathews HH. (1996): Transforaminal endoscopic microdiscectomy, Neurosurg Clin N
Am, 7:59-63.
28. McAfee P.(1995): The incidence of complication in endoscopic anterior thoracolumbar
spinal reconstructive surgery, Spine 20:1624-1632.
29. McCulloch JA. (1992): Surgical management of lumbar disc prolapse. In: Findlay G,Owen
R(eds.). Surgery of the spine: a combined orthopaedic and neurosurgical approach
vol.2.London: Blackwell Scientific Publications; p.695-708.
30. Miller R. M, Mathews S.R, Yeung T.A.(2010): Kontrast Diskografinin Gelişen Rolü. Şatana
T, Özalay M (edit): Minimal İnvaziv Omurga Cerrahisi Uygulamaları, Güneş Tıp
Kitapevi, s.142-147.
31. Onik G, Helms CA, Ginsburg L, et al.(1985): Percutaneous lumbar discectomy using a new
aspiration probe, Am J Neuroradiol 6:290-296.
32. Onik G, Maron J, Davis W.(1989): Automated percutaneous discectomy at the L5-S1level:
Use of a curved cannula, Clin Orthop 238:71-75.
33. O'Toole JE, Eichholz KM, Fessler RG. (2007): Minimally invasive far lateral
microendoscopic discectomy for extraforaminal disc herniation at the lumbosacral
junction: cadaveric dissection and technical case report, Spine J. Jul-Aug;7(4):414-21.
Epub 2007 Review
34. Patsiaouras T, Bulstrode C, Cook P.(1991): Percutaneous nucleotomy: An anatomic study
of the risks of root injury, Spine 16:39-42.
35. Peng CW, Yeo W, Tan SB. (2009): Percutaneous endoscopic lumbar discectomy: clinical
and quality of life outcomes with a minimum 2 year follow-up, J. Orthop Surg Res,
Jun 25;4:20.
36. Remedios A.(1995): Laparoscopic approaches to the lumbar vertebrae: An anatomic
study using a porcine model, Spine 20:14-20.
37. Riesenburger
RI,
David
CA.(2006):
Lumbar
microdiscectomy
and
microendoscopicdiscectomy, Minim Invasive Ther Allied Technol,15(5):267-70.
Review
38. Rosenthal D, Rosenthal R, de Simeone A.(1995): Removal of protruded thoracic disc
using microsurgical endoscopy: A new technique, Spine 19:1087-1091.
39. Ruetten S, Komp M, Godolias G. (2006): A New full-endoscopic technique for the
interlaminar operation of lumbar disc herniations using 6-mm endoscopes:
prospective 2-year results of 331 patients, Minim Invasive Neurosurg Apr;49(2):80-7.
40. Ruetten S, Komp M, Godolias G.(2005): An extreme lateral access for the surgery of
lumbar disc herniations inside the spinal canal using the full-endoscopic uniportal
transforaminal approach-technique and prospective results of 463 patients, Spine
(Phila Pa 1976) Nov 15;30(22):2570-8.
41. Ruetten S, Komp M, Merk H, Godolias G. (2007): Use of newly developed instruments
and endoscopes: full-endoscopic resection of lumbar disc herniations via the
interlaminar and lateral transforaminal approach, J Neurosurg Spine Jun; 6 (6):52130.
42. Ruetten S, Komp M, Merk H, Godolias G. (2008): Full-endoscopic interlaminar and
transforaminal lumbar discectomy versus conventional microsurgical technique: a
prospective, randomized, controlled study, Spine (Phila Pa 1976) Apr 20;33(9):931-9.
43. Ruetten S, Meyer practicabilities in the treatment of chronic back pain syndrome, J Clin
O, Godolias G.(2002): Application of holmium:YAG laser in epiduroscopy: extended
Laser Med Surg Aug;20(4):203-6.
44. Ruetten S.(2007): Vertebris Lumbar-Thoracic Full-endoscopic Spinal Instrumentation, p.
9,10,11,12 / 20,21.
45. Sachs B.L, Vanharanta H.(1987): Dallas discogram description: A new classification of CTdiscography in low back disorders, Spine 12: 287-294.
46. Tsou PM, Yeung C.A, Yeung T.A.(2004): Posterolateral transforaminal selective
endoscopic discectomy and thermal annuloplasty for chronic lumbar discogenic pain:
a minimal access visualized intradiscal surgical procedure, Spine J 4:564-573.
47. Tzaan WC. (2007): Transforaminal percutaneous endoscopic lumbar discectomy, Chang
Gung Med J., May-Jun;30(3):226-34.
48. Wu X, Zhuang S, Mao Z, Chen H.(2006): Microendoscopic discectomy for lumbar disc
herniation: surgical technique and outcome in 873 consecutive cases, Spine (Phila Pa
1976) Nov 1;31(23):2689-94.
49. Yeung T.A, Savitz M.H, Khoo L.T, et al.(2004): Complications of minimally invasive spinal
procedures and surgery-Part IV: Percutaneous and intradiscal techniques. In Vaccaro
A.R, Regan J.J (eds): Complications of Pediatric and Adult Spine Surgery, Marcel
Dekker, New York, NY, pp.547-571.
50. Yeung T.A, Tsou PM.(2002): Posterolateral endoscopic excision for lumbar disc
herniation. Surgical technique, outcome, and complications in 307 consecutive cases,
Spine 27(7):722-731.
51. Yeung T.A, Yeung C.A.(2003): Advances in endoscopic disc and spine surgery: Foraminal
approach, Surg Technol Int XI: 253-261.
52. Yeung T.A, Yeung C.A.(2004): Posterolateral Selective Endoscopic Diskectomy: The YESS
Technique. In Kim H.D, Fessler G.R, Regan J.J (eds): Endoscopic Spine Surgery and
Instrumentation, New York, p.201-211.
53. Yeung T.A.(2004): Percutaneous discectomy. In Regan John J, Lieberman Isador H(eds):
Atlas of Minimal Access Spine Surgery, pp. 487-515.
54. Yonezawa T.(1990): Percutaneous nucleotomy: An anatomic study of the risks of root
injury, Spine 15:1175-1185.