Profesyonel Etik kodu

Transkript

Ankara, MODSİMMER
8 Ekim 2008
Ankara Konuşmaları: 4
Modelleme ve Benzetimin
Kapsam ve Önemindeki Gelişmeler ve
Benzetim Çalışmalarında Etik Gereksinmeler
Tuncer Ören
Emeritüs Profesör
Ottawa Üniversitesi
Ottawa, Ontario, Kanada
Ankara konuşmaları 4 – Benzetim Meslek Etiği (C) Tuncer Ören – 2008-10-08
1
• Etik sürdürülebilir uygarlıkların temel öğelerinden
biridir ve önemi gün geçtikçe artmaktadır.
• Profesyonel olarak başkalarının yaşamlarını
etkilemekteyiz ve vatandaş olarak başkalarının
davranışlarından etkilenmekteyiz.
• Benzetim pek çok alanda kullanılan çok önemli ve
kudretli bir teknolojidir.
• Dolayısıyla, benzetimde etik, mesleğini ciddiye alan
hepimiz için önemlidir.
2
PLAN
Giriş
• Konuşmacının konuya nasıl başlamış olduğu
• Temel terimler
• Etik davranışın kaynakları
• Genelde ve M&B’de etik davranışa gereksiniminin nedenleri
M&B
• M&B’in geniş kullanım alanları
• Benzetim uygulamalarının önemi
Etik davranış
• Profesyonel etik kodları için bazı kaynaklar
• Etik kodu olan bazı profesyonel alanlarla M&B’in örtüşen yönleri
• Benzetimciler için Profesyonel Etik kodu
• Etik kodu kabul etmiş topluluklar
3
Tarihçe: Nasıl başladı?
1999 Temmuz 2
- Hollanda’da Wageningen kentindeki Wageningen
Üniversitesinden Prof. Ir. Maurice S. Elzas’ın 60. doğum
günü onuruna bir sempozyum yapıldı.
- Prof. Elzas tarafından seçilen tema: “Benzetim ve Etik”
- Daha önce bu konuda hiç yazı yazmamış ve konuşmamış
bir kişi olarak ben de bir kaç çağrılı konuşmacı
arasındaydım ve
- “Sorumluluk, Etik ve Benzetim” konulu bir konuşma
yaptım.
4
2000
- Sempozyumun organizatörü, Dr. D. Kettenis, SCS’in
“Transactions of the SCS”in bir özel sayısının editörlüğünü
yaptı, 17:4 (Aralık 2000)
2000
Makale: Ören, T.I. (2000). “Sorumluluk, Etik ve
Benzetim” (Responsibility, Ethics and Simulation)
Transactions of the SCS, San Diego, CA. 17:4 (Dec.), 165170.
5
Makalenin bazı yankıları oldu:
(1) Daha bitmeden
Ören, T.I. (2000 – çağrılı yazı). Verantwortung, Ethik und
Simulation. (In English: Responsibility, Ethics, and
Simulation). In: R. Rimane (ed.) Gedanken zur Zeit.
Translated from the original in English into German by: G.
Horton. SCS Europe BVBA, Ghent, Belgium. pp. 213224.
6
(2) : Basımdan sonra
2001’de , üç ilgili olay:
SCS’in başkanı (2000-2002), Bruce Fairchild,
makaleyi okuduktan sonra
Tuncer Ören’i “Etik İlkeler”i oluşturmaya çağırdı.
2001 Haziran, Delft, Hollanda,
4. Uluslararası Eurosim Kongresi
Maurice S. Elzas bir Etik oturumu düzenledi
Tuncer Ören:
“Sorumluluk, Etik ve Benzetim” konulu bir konuşma yaptı
Iva Smith oturumda etkindi.
7
2001
- SCS’in “Etik Komitesi” kuruldu:
• Emeritüs Prof. Tuncer I. Ören (Başkan) – Ottawa, Kanada
• Emeritüs Prof. Louis G. Birta – Ottawa, Canada
• Emeritüs Prof. Maurice S. Elzas, Wageningen,
The Netherlands
• Dr. Iva Smit, Netterden, The Netherlands
8
2002
- SCS’in Etik komitesi “Benzetimciler için Profesyonel Etik
İlkelerini” (Code of Professional Ethics for
Simulationists) hazırladı.
- İlkeler ve Gerekçesi SCSC 2002 (The Summer Computer
Simulation Conference 2002, San Diego, CA)’da sunuldu
ve konferans bildiri kitabında yayımlandı.
9
2002
- SimSummit W. Waite’in önderliğinde, Temmuz 18-19,
2002’de, başlıca M&B kurumlarının temsilcileri ile San
Diego, Kaliforniya’da toplandı.
- Tuncer Ören SCS’in “McLeod Institute of Simulation
Sciences” (MISS)’in temsilcisi olarak katıldı.
- SimSummit’in aldığı kararlardan biri şuydu:
“M&B’in bir meslek dalı olarak algılanabilmesi için
Profesyonel Etik İlkelerinin – Bilim, Teknoloji ve
Uygulama – ile birlikte dört ana unsurdan biri olması
gerekir.”
10
Tarihçe:
Birinci aşamanın sonu &
daha önemli bir aşamanın başlaması:
2003 - 24 Temmuz 2003’de Montreal’de yapılan Yönetim Kurulu
toplantısında SCS (Society for Computer Simulation
International) Benzetimciler için Profesyonel Etik İlkeleri’ne
sahip çıktı.
11
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
• Etik kodu olan bazı profesyonel alanlarla M&B’in örtüşen
yönleri
12
Etik:
Nedir?
Nasıl?
Etik davranışın kaynakları
Niçin gereklidir?
M&B etkinlikleri için niçin gereklidir?
13
Etik – Nedir?
etik
İnsan davranışında doğru ve yanlışı inceleyen
felsefe dalı.
Yunanca: êthikos, êthikê;
kök: êthos: davranış, adetler
moral Latince:
moralis, moralitas: davranış, adetler
14
Bir sözlük:
http://www.ethics.org/resources/ethics-glossary.asp
(Sonunda birkaç çevrimiçi sözlük daha var.)
15
16
Profesyonel Etik,
Bir kişi ya da bir meslek mensuplarının
davranışlarını yönlendiren kural ve
standartlar.
(İş etiği ve hekimlik etiği de benzer şekilde
kullanılır.)
17
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
18
Başkalarının haklarına saygı:
• Doğru davranışın özüdür.
• Aynı zamanda uygar toplumlar (insan ve yazılım
etmeni) için de temel bir kavramdır.
• Uygarlığın devamı amacıyla sosyal dinamiğin
düzenlenmesi için de esastır.
Ayrıca:
Ne kadar kârlı olursa olsun, hiç bir iş paydaşlarının
güvenini kaybedince devam edemez.
19
“Kendine yapılmasını istemediğini
başkalarına yapma”
Konfüçyus (551-479) İÖ)
20
Sorumluluk:
Bir insanın moral yükümlülüklerini yerine
getirebilme yeteneği;
bir erdemdir.
Yalnız olgunluk sorumluluk ifade eder.
(İyi vatandaş olmanın temeli)
Hesap verme:
Yaptıklarının hesabını verme zorunda olmak.
(İyi toplum olmanın temeli)
21
Başkalarının hakkına saygının kaynakları:
Başkalarının hakkına saygı
Kaynak:
-kişisel inanç
(uygar olma)
Kendinden
kaynaklı
Kaynak:
-din
zorunlu
(öykünülmüş)
(gerçek)
- devlet
adalet sistemi
davranış
-felsefi
(örnek: Zen,
diyerkâmlık)
Kendiliğinden
kısıtlama
sorumluluk
Kaynak:
Hesap verme
- toplum
âdetler, aktöre
akran baskısı,
uyarlamalar,
davranış ilkeleri,
etik davranış
kodu
22
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
23
Etik – Niçin?
“We all think electricity is entirely governed by
natural laws, and yet we think it is rational to put
up lightning conductors.
Well, I should say that an ethic is, as it were, a
(etik insan ihtiraslarının bir yıldırım savarıdır)
lightning conductor for human passions, to
enable them within a deterministic world to work
in a way that produces a minimum of disaster.”
Bertrand Russell, 1942 (Spinoza’s Ethics)
24
Niçin etik gereklidir?
Şayet etkinliklerimiz başkalarını (ciddi) bir
şekilde etkilemiyorsa, onlara karşı sorumluluk
duyma veya hesap verme durumları bahis
konusu olmaz.
25
M&B Etkinliklerinde Etik Niçin Gereklidir?
Şayet benzetim başkalarını
etkilemiyorsa, benzetimci sorumluluk
duymak veya hesap vermek
durumunda değildir.
26
Dolayısıyla:
1. M&B’i geniş bir perspektifden algılamalı
(1. konuşma)
2. Hakkıyla yapılmazsa, benzetimin olumsuz
sonuçları olur mu?
(Şayet, benzetimin olumsuz sonuçları yoksa,
benzetim etkinliklerinde etik davranış gerekmez.)
27
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
28
Benzetimin geniş kullanım alanları için, bkz.
• Konuşma: 1 – M&B: Geniş Kapamlı bir Görüş
• Konuşma: 2a – M&B’in Bilgi Varlığı
• Ören, T.I. (2009 Ocak - Basımda). Uses of
Simulation. In: Principles of Modeling and Simulation:
A Multidisciplinary Approach, by. John A. Sokolowski
and Catherine M. Banks (eds.) (All Chapters by Invited
Contributors). John Wiley and Sons, Inc. New Jersey.
• M&B Dernek, Grup ve Merkezleri (150 kadar):
http://www.site.uottawa.ca/~oren/links-MS-AG.htm
29
• Ören, T.I. (2005 - Invited Tutorial). Toward the Body of
Knowledge of Modeling and Simulation (M&SBOK), In: Proc.
of I/ITSEC (Interservice/Industry Training, Simulation
Conference). Nov. 28 - Dec. 1, Orlando, Florida.
• M&B – Bilgi Varlığı Projesi:
http://www.site.uottawa.ca/~oren/MSBOK/MSBOK-index.htm
30
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
31
Benzetimin 1000’lerce uygulaması vardır ve
benzetim çalışmaları insanları ve çevreyi
çeşitli şekilde etkileyebilir.
32
Ören, T.I. (2002). Future of Modelling and Simulation: Some
Development Areas. Proceedings of the 2002 Summer
Computer Simulation Conference, pp. 3-8. (presentation).
Ören, T.I. (2002 - Invited Plenary Paper). Growing Importance
of Modelling and Simulation: Professional and Ethical
Implication . Proceedings of the Asian Simulation
Conference / the 5th International Conference on System
Simulation and Scientific Computing, Cheng, Zongji et al.,
eds., Nov. 3-6, 2002, Shanghai, China. International
Academic Publishers / Beijing World Publishing Corp.
Vol.1, pp. 22-26.
33
• Pragmatik bir açıdan, epey fazla geçerleme,
doğrulama ve akreditasyon teknik ve araçlarının olması
benzetimin sonuçlarının önemini kanıtlar.
• (Örneğin:
Department of Defence 2001, V&V Techniques)
http://vva.dmso.mil/Ref_Docs/VVTechniques/VVTechniques-pr.pdf
Benzetimciler için geliştirilmiş olan
Profesyonel Etik İlkelerinin kabulü,
benzetimcilerin kişi ya da grup olarak
güvenilirliklerini arttırır.
34
35
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
36
Profesyonel Dernekler:
• Üyelerinin mesleki davranışlarını düzenlemek için
ilkelere gereksinimleri vardır.
• Bazı profesyonel ilkeler yalnız etik görevleri kapsar.
• Bazı diğer ilkeler gerek etik gerek profesyonel
konuları kapsar. (İsimlerinde “etik” olup
olmamasından müstakil olarak)
• “Profesyonel etik” terimi hem etik hem de
profesyonel davranışı kapsar.
• Dolayısıyla, “Profesyonel etik ilkeleri” terimi etik
ilkeler ve profesyonel davranış” anlamına kullanılır.
37
38
39
40
41
42
43
44
45
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
• Etik kodu olan bazı profesyonel alanlarla M&B’in örtüşen yönleri
46
M&B bilgisayar tabanlıdır;
dolayısıyla,
bilgisayarlaştırma, yazılım mühendisliği,
Internet, ve yapay zekâ’yı ilgilendiren
etik konularının çoğu
M&B için de geçerlidir.
47
Bilimsel ve mühendislik uygulamalarında M&B
için bilim ve mühendislikdeki etik ilkelerin çoğu
geçerlidir.
M&B araştırmada kullanıldığında, araştırmanın
sorumlu bir şekilde yapılması ve sonuçlarının
(veri, metin ve fikirler) değiştirilmeden ve kopya
çekmeden dağıtılması gerekir.
48
M&B iş olduğunda, iş yaşamındaki etik
konular “benzetim işine” de uygulanır.
Savunma uygulamalarında, savunma
endüstrisinin özel iş etiğine (“The Defense
Industry Initiative” gibi) uymak da gerekir.
http://www.dii.org
49
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
50
M&B etik ilkeleri için iki site:
http://www.scs.org/ethics/
http://www.site.uottawa.ca/~oren/SCS_Ethics/ethics.htm
Benzetimciler için profesyonel etik ilkeler
http://www.site.uottawa.ca/~oren/pubs/2002/03-Code.pdf
Gerekçe
http://www.site.uottawa.ca/~oren/pubs/D84_Rationale.pdf
51
Benzetimcilerin
sorumlulukları:
benzetimcilere
mesleğe
diğer
ilkelere
52
benzetimciler
İlkelerin 5
alanı:
1.
2.
3.
4.
5.
meslek
diğer
ilkeler
Kişisel gelişme ve meslek
Mesleki yetenek
Güvenilir olmak
Mülkiyet ve diğer haklar
İlkelere uyma
(7)
(8)
(4)
(4)
(4)
____
27
53
1. Kişisel gelişme ve meslek
Benzetimci olarak:
1.1 Profesyonel yetenek edineceğim ve profesyonel bir tutumla
çalışacağım.
1.2 Çalışanlara, müşterilere, kullanıcılara ve işverenlere adil bir
şekilde davranacağım.
1.3 Mesleğe yeni girenleri teşvik ve destekleyeceğim.
54
1. Kişisel gelişme ve meslek
Benzetimci olarak:
1.4 Modelleme ve benzetim yapan meslekdaşları ve başka
meslekden olanları destekleyeceğim.
1.5 Güvenilir sonuçlar alma amacıyla meslekdaşlara yardımcı
olacağım.
1.6 Modelleme ve benzetimin güvenilir bir şekilde yapılmasını
destekleyeceğim.
1.7 Modelleme ve benzetim mesleğini yücelteceğim; örneğin
modelleme ve benzetimin kamuda yaygın ve takdir edilir bir
şekilde algılanması için çalışacağım ve yanlış ve yanıltıcı
ifadeleri düzelteceğim.
55
2. Mesleki yetenek
Benzetimci olarak:
2.1 Uygun yöntem ve teknoloji kullanarak ürün ve/veya
servislerin nitelikli olmalarını sağlayacağım.
2.2 Kritik profesyonel değerlendirmeler isteyeceğim,
kullanacağım ve sağlayacağım.
2.3 Projelere uygun ve başarılabilir amaçlar önereceğim ve şart
koşacağım
2.4 Benzetim projelerini ve/veya sistemlerini yetkililer için
anlaşılır bir şekilde ve yanlışsız belgeleyeceğim.
56
2. Mesleki yetenek
Benzetimci olarak:
2.5 Yetkililere sistemin tüm tasarım varsayımlarını ve bilinen
kısıtlarını ve sorunlarını sağlayacağım.
2.6 Özel modellerin ve ilgili benzetim sonuçlarının
kullanılabilme koşullarını açık ve yanlış anlaşılmayacak
bir şekilde açıklayacağım.
2.7 Eğer eksiksiz bir doğrulama ve geçerleme yapılamadı ise
modeleme ve benzetimin sonuçlarının kabul edilebilirliği
hakkında uyaracağım.
2.8 Modelleme ve benzetim çalışmalarının sonuçlarının
eksiksiz ve önyargısız açıklama ve değerlendirmelerini
sağlayacağım.
57
3. Güvenilir olmak
Benzetimci olarak
3.1 Çıkar çatışmasına yol açacak her tür durumda dürüst
olacağım.
3.2 Kontratlara, anlaşmalara ve atanmış sorumluluk ve hesap
verme koşullarına uyacağım.
3.3 Etik davranışı destekleyen bir organizasyon ortamını
gerçekleştirmeye yardım edeceğim.
3.4 Şimdiki ve gelecek kuşak insan ve çevreye zarar
vermeyecek çalışmaları destekleyeceğim..
58
4. Mülkiyet ve diğer haklar
Benzetimci olarak:
4.1 Başkalarının katkılarını tam olarak tanıyacağım.
4.2 Entellektüel mülkiyete tam kredi vereceğim.
4.3 Telif hakkı ve patentler dahil mülkiyet hakkına riayet
edeceğim.
4.4 Kişi ve kurumların gizlilik haklarına ve ilgili veri ve
bilginin gizliliğe uyacağım.
59
5. İlkelere uyma
Benzetimci olarak:
5.1 Bu ilkeler uyacağım başka benzetimcileri de uymaya
teşvik edeceğim.
5.2 Bu ilkelere uyulmamasını benzetimci olmakla tutarsız
kabul edeceğim.
5.3 Modelleme ve benzetim etkinliklerinde etik bir açmaza
düşersem, profesyonel meslekdaşlara danışacağım.
5.4 Bu ilkeleri destekleyen profesyonel dernekleri gerekecek
güncellemeler için bilgilendireceğim.
60
PLAN
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
61
Etik kodu kabul etmiş topluluklar
62
63
64
Bundan sonra?
65
• ”Lütfen söyler misin, buradan sonra hangi yoldan gitmeliyim?”
• “Bu, nereye gitmiş olmayı istediğine bağlı” der, Kedi.
• “Neresi olursa farketmez” der Alis.
• “O zaman hangi yoldan gittiğin önemli değildir” der Kedi.
• “- BİR YERE gideyim de” diye ekler Alis, açıklama olarak.
• “Bunu yapman garanti” diye ekler Kedi, “şayet yeteri kadar
yürürsen.”
(Lewis Carroll, Alis Harikalar Diyarında, 1872)
66
Sonuç olarak normatif bir dilek:
Umarım ki aşağıda belirtilen görüşler profesyonel olarak
ya da profesyonellik yolunda sizler için de geçerlidir:
M&B’in profesyonel etik ilkeler gerektirecek
kadar önemli olduğu.
Kurumunuzca bu profesyonel etik ilkelerin
kabulünde önder olmanız.
Bu ilkelerin yaygın bir şekilde kabulü ve yaşam
biçimi olmasındaki etkinliklere katkınızın önemi.
67
Gördüklerimiz
Giriş
• Temel terimler
M&B
Etik davranış
yönleri
Bir dilek
68
69

Profesyonel Etik kodu

Transkript

Benzer belgeler

Slayt 1 - Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Uzaktan Eğitim Uzaktan eğitim alternatif bir eğitim tarzıdır. Iletişim

Bilişim ve Etik

reklamlar ve reklam etiği - İstanbul Ticaret Üniversitesi

Kamu Etiği ve Yönetişim

Bilimsel Etik_İsmet Deliloğlu Gürhan

Psikolojik Danışmanlar İçin Etik ve Yasal Konular

Klinik Etik - Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik