Devamı
Transkript
Devamı
Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2007/2 BAŞBAKANLIK OSMANLI VE CUMHURĐYET ARŞĐVLERĐNDE BULUNAN KORE ĐLE ĐLGĐLĐ BELGELER ÜZERĐNE BĐR DEĞERLENDĐRME A. Merthan DÜNDAR* Özet Türkiye’de son yıllarda, Asya ülkeleriyle ilgili yapılan çalışmalar -henüz yeterli bir düzeyde olmasa da- artış göstermekte olup, bu yerlerin başında, Japonya, Çin ve Kore gelmektedir. Özellikle, ticarî ilişkilerimizin artmaya başladığı Çin ve Japonya, akademisyenlerin ilgisini çekmektedir. Ancak Kore ile ilgili akademik araştırmaların sayısı daha azdır. Şüphesiz bu, Türkiye ile bu ülke arasında tarih içinde çok sıkı temasların bulunmaması ile izah edilebilir. Son dönem Osmanlı toplumunu Kore ile tanıştıran en önemli eser, Abdürreşit Đbrahim tarafından yazılmış olan Âlem-i Đslâm ve Japonya’da Đntişar-ı Đslâmiyet adlı gezi-hatırat türündeki kitaptır. Bunun dışında Osmanlı hükûmetinin Kore ile ilgisi daha çok Japonya, Çin ve Rusya bağlamında olmuştur. Osmanlı Arşivinde Kore ile ilgili olarak 16 belge bulunmaktadır. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde ise Kore ile ilgili ve çoğu Kore Savaşı sırasında hazırlanmış 36 belge vardır. Bu belgelerin incelenmesi Türk – Kore Đlişkileri tarihine katkı sağlayacaktır. Ayrıca, 1910 - 1945 yılları arasında Kore’nin Japonya tarafından idare edildiği düşünüldüğünde, Kore ile ilgili belgeler üzerine yapılacak çalışmaların Japon tarihine de ışık tutacağı da ortadır. Anahtar Kelimeler: Türk Arşivleri; Uzak Doğu; Kore; Kore Savaşı; Türkiye-Kore Đlişkileri. AN ESSAY ON THE DOCUMENTS RELATED TO KOREA IN THE OTTOMAN AND REBUPLIC ARCHIVES OF TURKEY Abstract In recent years, the number of the researches concerning the Asian countries has been increasing in Turkey. Generally, Japan, China and Korea are on the focus as a research area. Especially, increasing tendency of bilateral trade affairs with China and Japan has drawn attention of the Turkish researchers. However, the number of academic studies concerning the Korea is relatively inconsiderable than the others because there are not close relations between two countries in the history. The most important work introducing the Korea to the Ottoman society in the early 20th century was “Alem-i Đslâm ve Japonya’da Đntişar-ı Đslâmiyet” which was written by Abdürreşit Đbrahim as a kind of travel-memories. Furthermore, Ottoman government’s interest in Korea is mainly via Japan, China and Russia. There exist 16 documents relating to Korea in the Ottoman Archive. In the Republic Archive there are 36 documents relating to Korea and most of them were prepared at the Korea War period. Analysis of these documents will be a contribution for the Turkish – Korean Relations history. Accountancy, if we consider the fact that Japan ruled Korea from 1910 to1945, the researches on Korea will also to show the way to the Japanese history. Key Words: Turkish Archives; Far East; Korea; Korean War; Turkish-Korean Relations. * Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Japon Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. 57 Dündar: Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde ... GĐRĐŞ Son yıllarda, Türkiye’de Asya ülkeleriyle ilgili yapılan çalışmalar -henüz yeterli bir düzeyde olmasa da- artış göstermektedir. Özellikle ticarî ve kültürel ilişkilerimizin artmaya başladığı Çin, Japonya, Kore gibi Uzak Doğu ülkelerinin, araştırmacıların ilgisini çektiğini söylemek mümkündür. Ancak ülkemizde Çin ve Japonya ile ilgili olarak çok yönlü incelemeler yapılmasına rağmen, Kore hakkında fazla araştırma bulunmamaktadır. 1 Kore ile ilgili çalışmaların diğerlerine göre daha az olması, Kore Savaşı dönemi hariç tutulursa Türkiye Cumhuriyeti ile bu ülke arasında çok sıkı temasların bulunmaması ile izah edilebilir. 2 Öte yandan, Orta Asya Türk tarihi incelemeleri arasında da, eski dönem Türk-Kore münasebetleri hakkında Türk araştırmacılar tarafından yapılmış kayda değer bir inceleme tarafımızdan tespit edilememiştir.3 Türk–Kore Đlişkileriyle ilgili olarak ülkemizde yapılan çalışmalarda, Türk arşiv belgelerinden yeterince faydalanılmadığını söylemek mümkündür. Oysa, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde, Kore ile ilgili kayda değer bir malzeme bulunmaktadır. Bu incelemedeki temel amacımız, Arşiv kataloglarından yararlanarak Kore ilgili resmi belgeleri araştırmacılara tanıtmaktır. Diğer bir hedefimiz de, daha önce yaptığımız iki çalışmanın devamı niteliğindeki bu araştırma 4 ile Kore’nin Osmanlı ve 1 Aslında Kore’nin 1910-1945 arasında Japonya tarafından idare edildiğini göz önüne alırsak, ülkemizde Japon tarihi ile ilgili çalışmalar yapan araştırmacıların Kore’yi de incelemesi gerektiğini söyleyebiliriz. Aynı şey Çin içinde geçerlidir. Çünkü Çin’in bir bölümü de, iki dünya savaşı arasında Japon işgali dönemi yaşamıştır. Yüksek Öğretim Kurumu verilerine göre, Türk Üniversitelerinde Japonya ile ilgili olarak, 200, Çin ile ilgili olarak 130, Kore ile ilgili olarak 80 Yüksek Lisans – Doktora çalışması bulunmaktadır (bu sayılar yaklaşık olarak verilmiştir). Ayrıca, Milli Kütüphane kayıtlarına göre, Kore ile ilgili çeviri ve telif olarak ülkemizde yaklaşık 200 kitap yayımlanmıştır. Asya’nın diğer büyük ülkeleriyle ilgili olarak çok daha az çalışma olduğu gözlenmektedir. Buna göre, Hindistan ile ilgili 43, Pakistan ile ilgili 31, Endonezya ile ilgili olarak 3 tez çalışması bulunmaktadır. Diğer Asya ülkeleriyle ilgili olarak Türk üniversitelerinde yapılmış akademik çalışmalar için bkz. www.yok.gov.tr/tez/tez_tarama.htm ve http://mksun.mkutup.gov.tr/F. 2 Ülkemizde yayımlanan Kore ile ilgili kitapların çoğu, Kore Savaşında Birleşmiş Milletler saflarında savaşmış olan Türk subaylarının ve askerlerin hatıralarından oluşur. Ayrıca Kore’de Đslâmiyetin yayılması hakkında da birkaç çalışma vardır. 3 Hun, Kök Türk, Uygur dönemlerindeki Türk-Kore etkileşim ve ilişkileriyle ilgili ise Koreli araştırmacılar tarafından Türkçe olarak kaleme alınmış makalelerin bilgileri kaynakçada verilmiştir. 4 Türk-Japon ilişkileri ile ilgili olarak hazırlanan çalışmalarda, (Ertuğrul Facaisı sebebiyle Osmanlı Arşivinde zengin bir malzeme vardır), çok sayıda belgeden faydalanıldığını söylemek mümkündür. Ancak Çin-Türk, Kore-Türk Đlişkileriyle ilgili olarak yapılan araştırmalarda Türk belgelerinden yeterince yararlanılmadığı görülür. Konu ile ilgilenenlere faydalı olması amacıyla biz daha önce Japonya ve Çin ile ilgili Başbakanlık arşivlerinde bulunan belgeler hakkında iki makale yayımlamıştık. Bkz. Dündar, A. Merthan, (2007). "Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan Japonya ile Đlgili Belgeler üzerine", Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı 2006/1, Çanakkale, s. 222-232, Dündar, A. Merthan, (2007). 58 Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2007/2 Cumhuriyet dönemi Türk hariciyesi tarafından nasıl ve ne bağlamda takip edildiğini tespit ederek, ülkemizdeki Uzak Doğu ile ilgili literatüre katkı sağlamaktır. Bunu yaparken, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemin-de hazırlanmış olan kayıtları bir kronoloji içinde aktarmaya çalıştık. Hicri tarihleri Miladi tarihe çevrilirken Arşivler Genel Müdürlüğü’nün tarih çevirme kılavuzundan faydalandık. Belgelerle ilgili dipnotlardaki künyeler ve açıklamalar, Arşivler Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan kataloglardaki sisteme göre düzenlenmiş, ayrı bir tasnif yapılmamıştır. Türkiye’de Kore daha çok 1950–1953 yılları arasındaki Kore Savaşı ile tanınmıştır. Kore ile ilgili olarak ülkemizde yayımlanmış olan kitapların büyük çoğunluğu da bu savaşla ilgilidir. Cumhuriyet öncesine bakacak olursak, son dönem Osmanlı toplumunu Kore ile tanıştıran en önemli eser, Abdürreşit Đbrahim 5 tarafından yazılmış olan Âlem-i Đslâm ve Japonya’da Đntişar-ı Đslâmiyet adlı gezi-hatırat türündeki kitaptır.6 Ayrıca, Hayrabolulu Caferzâde Mehmed Tevfik’in, Aksayı Şark Hükümetleri, Japonya, Kore, Mançuri Ahvâli, ile Kadri’nin, Kore, Japonya ve Çin'de Kadınlar adlı eserlerini de zikretmek gerekir.7 Osmanlı Hükümeti’nin Kore ile ilgilenmesi ise daha çok, Japonya, Çin ve Rusya bağlamında olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Osmanlı Arşivi kataloglarına göre, Kore üzerine hazırlanmış 16 adet belge bulunmaktadır. Bu belgelerin hiç biri Kore’nin coğrafyasına, kültürüne ya da tarihine dair doğrudan bilgi içermeyip, daha çok Kore’nin diğer ülkelerle olan siyasî ve askerî ilişkileriyle ilgilidir. Kayıtlara göre Osmanlı arşivindeki Kore’yle ilgili en eski belge Hicri 1302 (1885) tarihinde hazırlanmıştır. Çin Kore'yi tahliye etmezse Japonya Hükûmeti'nin Çin'e saldıracağı şeklinde bir başlık taşıyan belge, Çin ile Japonya’nın Kore yüzünden karşı karşıya geldiğini bildiren bir rapordan oluşur.8 Son belge ise, Japon–Kore ilişkileriyle ilgili olarak, Japonların Koreliler hakkındaki muamelatından şikâyeti ve onların konferans müzekeratına iştiraklerini sağlamak üzere Lahey'e bir heyet gittiği açıklamasıyla, Hicri 1325 (1907)’de düzenlenmiştir.9 “An Analysis on the Documents Related to China: Materials in the Ottoman and Republic Archives of Turkey”, (The Second International Conference on Historical China Studies), II. Geleneksel Uluslararası Çin Araştırmaları Konferansı Bildiri Kitapçığı, 21-23 Temmuz 2007, Çin-Shanghai, s. 224-232. (Bu bildiri genişletilmiş olarak, Center for Historical China Studies tarafından, Eurasian Studies Vol. 9th, July 2008, künyeli dergide yayımlanacaktır.) Kore ile ilgili belgeler hakkındaki bu makalemiz ile seri tamamlanmıştır. 5 Abdürreşit Đbrahim ile ilgili olarak bkz. Đsmail Türkoğlu, Sibiryalı Meşhur Seyyah Abdürreşit Đbrahim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997. 6 Bu kitabın günümüz Türkçesine çevrilmiş hali için bkz. Âlem-i Đslâm ve Japonya’da Đslâmiyet’in Yayılması, (Haz: Ertuğrul Özalp), Đşaret Yayınları, Đstanbul 2003. s. 15-50. 7 Kitapların künyeleri kaynakçada verilmiştir. 8 Tarih: 27/C/1302 (Hicri), Dosya No: 2, Gömlek No: 81, Fon Kodu: Y..PRK.PT. 9 Tarih: 03/Ca/1325 (Hicri), Dosya No: 300, Gömlek No: 8, Fon Kodu: Y..MTV. 59 Dündar: Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde ... Katalog bilgilerine göre Kore ile ilgili ikinci belge, ilk belgeden 8 sene sonrasına aittir. Hicri 1310 (1893) tarihli bu rapor, Đngiltere ve Rusya’nın Kore üzerindeki anlaşmazlıkları sebebiyle Đngiliz donanmasına ait savaş gemilerinin bölgeye intikal ettirilmesi hakkındadır. 10 Sonraki kayıt, iki yıl sonrasına ait olup, Japonya’nın Kore’deki vatandaşlarına yapılan kötü muameleyi bahane ederek Kore’ye asker sevk etmesi ve Rusya ile Đngiltere’nin Kore üzerindeki planları ile ilgili bilgileri içerir.11 Aynı tarihli bir başka belge de, Çin ile Japonya’nın Kore’yi ele geçirmek için savaşmaları hakkında, Washington sefaretinden gelen istihbarat yer alır.12 Osmanlı arşivinde, Kore ile ilgili yabancı gazete haberlerinin tercümeleri de yer almaktadır. Hicri 1313 (1896) tarihli rapor, England and the Union gazetesin-de çıkan, Rusya’nın Kore’deki faaliyetleriyle ilgili haberleri içerir.13 Benzer konudaki bir başka belge de, Hicri 1315 (1897) tarihli olup, Rusya’nın kendi konsoloslarını korumak için Kore’ye asker sevk ettiği ve Rusya’ya karşı Kore ile Japonya siyasetçilerinin, Japonya ve Đngiltere arasında bir ittifak görmek istediklerine dair Ajans National’e gelen telgraflarla ilgilidir.14 Aynı seneye ait bir diğer raporda da, Đngiltere’nin Kore limanlarında bulunan donanması hakkında Novye Vremya gazetesinin yayımladığı haberin tercümesi yer alır. 15 Hicri 1315 (1898) tarihli kayıt, Kore’nin içinde bulunduğu durumla ilgili bilgileri içerir. 16 Aynı yıla ait son 10 Tarih: 15/Ş/1310 (Hicri), Dosya No: 27, Gömlek No: 20, Fon Kodu: Y..PRK.TKM. Aşağıdaki italik kısımlar, kataloglarda yer alan başlıkların, Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine yapılan aktarımlarıdır. Kore'de Đngiltere ve Rusya ihtilafının devam etmesi ve Đngiltere'nin (Çemupolu)'da harp gemilerini ikamesi. 11 Tarih: 01/M/1312 (Hicri), Dosya No: 32, Gömlek No: 1, Fon Kodu: Y..PRK.TKM. Kore Hükûmeti'nin Japon muhacirlerine zulmetmesinden dolayı Japonya'nın Kore'ye asker sevk ettiği.Rusya'nın ve Đngiltere'nin Kore üzerindeki emelleri. 12 Tarih: 01/Ra/1312 (Hicrî), Dosya No: 308,Gömlek No: 4, Fon Kodu: Y..A...HUS. Kore kıtası için Çin ve Japonya arasında çıkan muharebenin sebeblerini ve bazı malumatı havi Washington Sefiri'nden gelen tahriratın takdimi. 13 Tarih: 15/N /1313 (Hicrî), Dosya No: 37, Gömlek No: 29, Fon Kodu: Y..PRK.TKM. Rusyanın Korede faaliyetleri hakkında England and The Union gazetesinin haberleri. 14 Tarih: 25/R /1315 (Hicrî), Dosya No: 167, Gömlek No: 230, Fon Kodu: Y..MTV. Rusya'nın kendi konsoloslarını korumak için Kore'ye asker sevkettikleri ve Rusya'ya karşı Kore ve Japonya siyasetçilerinin, Japonya ve Đngiltere arasında bir ittifak görmek istediklerine dair Ajans National'e dolaylı olarak gelen telgrafların tercümeleri. 15 Tarih: 22/Ş /1315 (Hicrî), Dosya No: 40, Gömlek No: 18, Fon Kodu: Y..PRK.TKM. Đngiltere'nin Kore limanlarında bulunan donanması hakkında Novye Vremya gazetesinin neşrettiği bendin tercümesi. 16 Tarih: 05/L /1315 (Hicrî), Dosya No:28, Gömlek No:88, Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. 60 Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2007/2 raporda, Rusya’nın Kore üzerindeki nüfuzu hakkındaki değerlendirmeler bulun-maktadır.17 Takip eden belge, Hicri 1320’de (1902) düzenlenmiş olup, Đngiltere ve Japon-ya arasında Çin ile Kore konusunda bir anlaşma yapıldığı bilgisini taşımaktadır. 18 Hicri 1321 (1904) tarihli bir sonraki raporda da, Japonya’nın Kore ve Mançurya kıtası hakkındaki önerilerinin Rusya tarafından kabul edilmediği ve Japonya’nın sorunu çözmek için savaştan başka çaresi olmadığı şeklinde bir istihbarat yer almaktadır. 19 Bundan sonraki 4 raporun 2’si Kore üzerinde hak iddia ederek savaşan Japonya ve Rusya’nın durumlarıyla ilgili olarak yurt dışında bulunan Osmanlı temsilciliklerinden gelen duyumlardır. Hicri 1321 (1904) tarihini taşıyan belge, Londra sefiri Muzurus Paşa tarafından gönderilmiş olup, Japonya’nın savaştaki başarılarından ve Kore ile yaptığı anlaşmadan bahsetmektedir. 20 Hicri 1322 (1904) yılına ait olarak da, Petersburg sefaretinden gönderilmiş iki adet rapor mevcuttur. Bunların birincisi, Japonya’nın askerî harekâtı ve Kore’yi işgali hakkın-dadır. 21 Đkicisi ise, Japonya tarafından Kore’nin tarafsızlığının ihlal edilmesi üzeri-ne, Rusya’nın aldığı tedbirler konusundadır.22 Görüldüğü gibi, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan Kore ile ilgili belgeler, sayıca az olmakla beraber ilginç içeriklere sahiptir. Şüphesiz tasnif çalışmaları ilerledikçe daha çok sayıda belge açığa çıkacaktır. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde ise, Kore ile ilgili daha çok belge bulunur. Kataloglara göre en eski rapor, 1933 yılında hazırlanmış olan; Japonya'nın ekonomik durumuyla ilgili Maliye Bakanı Mr.Korekiyo'nun açıklaması başlıklı belgedir. 23 Son kayıt ise, 1968 tarihini taşır ve Kore 17 18 19 20 21 22 "…Kore'de bir şeyler olduğu…" Tarih: 03/Z /1315 (Hicrî), Dosya No:384, Gömlek No:10, Fon Kodu: Y..A...HUS. Journal de Saint Petersburg gazetesinin, Rusya'nın, Kore'de hâiz olduğu nüfûza dair resmi gazeteden naklen derceylediği tebligat hakkında. Tarih: 14/M /1320 (Hicrî), Dosya No:427, Gömlek No:72, Fon Kodu: Y..A...HUS. Çin ile Kore'ye dair Đngiltere ve Japonya arasında münakid mukavele hakkındaki beyanname. Tarih: 23/L /1321 (Hicrî), Dosya No:44, Gömlek No:78, Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Japonya'nın Kore ve Mançurya kıtası hakkındaki teklifatının Rusya tarafından kabul edilmediği ve Japonya'nın meselenin halli için harbden başka çaresi olmadığı Tarih: 28/Z /1321 (Hicrî), Dosya No: 45, Gömlek No: 44, Fon Kodu: Y..PRK.EŞA. Japonların Kore'deki başarıları ve gemilerinin fazla zarar görmediğine dair Londra Sefiri Muzurus Paşa'nın şifresi ve Japonya ile Kore arasında ittifak muahedesi olduğu. TarihTarih: 16/M /1322 (Hicrî), Dosya No: 469, Gömlek No: 83, Fon Kodu: Y..A...HUS. Japonya'nın harekatı ve Kore'yi işgaline dair Petersburg Sefareti tahriratı. Tarih: 25/M /1322 (Hicrî), Dosya No: 470, Gömlek No: 67, Fon Kodu: Y..A...HUS. Japonya tarafından Kore'nin tarafsızlığı ihlal edilmesi üzerine, Rusya'nın ittihaz ettiği tedbir hususunda Rusya Sefareti tahriratı. 61 Dündar: Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde ... hakkında dış basında çıkan haberleri içerir. 24 Bu belgenin başlığı; Đsrail, Filistin, Kore, Rusya, ABD hakkında dış basında çıkan yazılar şeklindedir. Türkiye’yi Birleşmiş Milletler Kore Komisyonunda temsil eden diplomatların atamaları25, Kore’ye asker gönderilmesi kararı26, Kore savaşına katılan Türk ordu mensuplarının tayinleri 27 , maaşları, özlük hakları 28 , Kore savaşının 23 Tarih: 3/6/1933, Dosya: 43428, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No: 257.727..12. Bu belge, Kore’yi Japonya’nın bir parçası olarak değerlendirmektedir. 24 Tarih: 15/5/1968, Dosya: S1, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 129.841..7. 25 Tarih: 16/12/1949, Sayı: 3/10317, Dosya: 76-1489, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 121.90..18. Birleşmiş milletler Kore Komisyonu'nda Hükûmetimizi Kasım Gülek'in temsil etmesi. Tarih: 29/4/1950, Sayı: 3/11193, Dosya: 76-1489, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 122.40..12. Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu'na yedek delege olarak Maraş Milletvekili Dr. Kamil Đdil'in katılması. Tarih: 16/2/1951,Sayı: 3/12559, Dosya: 76-1489, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 125.14..12. Birleşmiş Milletler, Kore Komisyonu'na yedek delege olarak Dr. Kamil Đdil'in katılması ve kendisine yevmiye verilmesi Tarih: 2/7/1951, Sayı: 3/13282, Dosya: 76-1489, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 126.50..12. Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu'na yedek delege olarak katılan Dr. Kamil Đdil'e verilecek yevmiye ile diğer masraflarının kabulü. Tarih: 26/7/1951, Sayı: 3/13425, Dosya: 76-1489, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 126.57..15. Dr. Kamil Đdil'in, Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu Türk delegesi olarak tayini. Tarih: 30/1/1952, Dosya: A7, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 18.102..6. Süleyman Özmen'in Başbakan'a gönderdiği Milletlerarası Demokrat Kadınlar Federasyonu Kore Komisyonu'nun 16-27 Mayıs 1951'de yayınladığı rapor 26 Tarih: 5/8/1950, Dosya: A7, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 17.98..34. Hükûmetin Kore Savaşı ile ilgili kararlarını tasvip eder telgraflar. Tarih: 5/8/1950, Dosya: F11, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 102.630..8. Türkiye'nin Kore'ye askerî yardım kararının ABD'deki akisleri ve Birleşmiş Milletler Konseyine girmek hususundaki teşebbüslerinden bahseden neşriyat hakkında New York Haberler Bürosundan alınan rapor. Tarih: 21/8/1950, Dosya: F11, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 102.630..9. Başbakanın Kore'ye asker gönderilmesi ile ilgili olarak yaptığı basın toplantısındaki beyanatın Senatör Fulbright ile Mundt'un israrı üzerine Kongre zabıtlarına geçirildiği. Tarih: 21/8/1950, Dosya: A7, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 17.98..49. Milli Kalkınma Partisi Başkanı Halit Aksubay'ın hükûmetin Kore politikası ile ilgili radyo konuşması. 27 Tarih: 10/9/1950, Sayı: 23640, Fon Kodu: 30..11.1.0, Yer No: 216.30..6. Kore'ye gidecek Birliğe, Tuğg. Tahsin Yazıcı'nın Komuta etmesi. Tarih: 14/10/1950, Sayı: 3/11974, Dosya: 33-335, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 124.79..11. 62 Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2007/2 Kore'ye gidecek birliklerin yemeklerini pişirmek üzere 4 aşçı kadrosunun onanması. Tarih: 28/4/1951, Sayı: 24339, Fon Kodu: 30..11.1.0, Yer No: 223.18..20. Askerî Hakim Esat Doğu ile Sabri Kirişoğlu'nun Kore Türk Komutanlığıemrine tayinleri. Tarih: 23/5/1951, Sayı: 3/13078, Dosya: 33-343, Fon Kodu: 30..18.1.2,Yer No: 125.40..9. Kore Türk Silahlı Kuvvetleri emrinde çalıştırılacak 6 imam kadrosunun onayı. Tarih: 21/6/1951, Sayı: 24443, Fon Kodu: 30..11.1.0, Yer No: 224.24..1. Askerî Hakim Mustafa Eğemen'in Çanakkale Mst.Mv., Sami Özsoylu'nun Kore Türk Kuv. Refakatine tayinleri. Tarih: 10/9/1951, Sayı: 24685, Fon Kodu: 30..11.1.0, Yer No: 226.35..6. Askerî Hakim Gültekin Güneri'nin Kore Türk Komutanlığı emrine tayini. Tarih: 27/10/1951, Sayı: 24754, Fon Kodu: 30..11.1.0, Yer No: 227.38..4. Tümg. Tahsin Yazıcı'nın K.K.K.lığı Zırhlı Birlikler Daire Başkanlığı'na, Tuğg. Namık Arguç'un Kore Birleşmiş Milletler Türk Silahlı Kuvvetler Komutanlığı'na tayinleri. Tarih: 28/10/1951, Sayı: 24765, Fon Kodu: 30..11.1.0, Yer No: 227.38..14. As. Hakim Sabri Kirişoğlu'nun Kore Türk Komutanlığı emrine tayini. Tarih: 31/10/1951, Sayı: 3/13795, Dosya: 76-1912, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 127.76..5. Kore'de Türk Silahlı Kuvvetleri emrinde bulunan 10 yedek subayın hizmet sürelerinin uzatılması. 28 Tarih: 29/9/1950, Sayı: 3/11902, Dosya: 47-569, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 123.75..19. Japonya, Kore ve Amerika'ya gönderilecek Korg. Yusuf Adil Egeli, Alb.Cemal Aydınalp ve Yrb. Niyazi Çelik'e verilecek gündelik. Tarih: 20/9/1950, Sayı: 3/11940, Dosya: 76-1692, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 123.77..17. Birleşmiş Milletler emrine, Kore'ye gidecek olan türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarına, kanunlarımızda yazılı harp hali hükümlerinden bazılarının uygulanması. Tarih: 23/12/1950, Sayı: 3/12230, Dosya: 76-1782, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 124.92..7. Birleşmiş Milletler emrine Kore'ye gönderilmiş olan Türk Silahlı Kuvvetlerine mensup personelin çeşitli istihhaklarıyle birliğin diğer masraflarına ait esasların uygulanması. Tarih: 13/1/1951, Sayı: 3/12305, Dosya: 47-569, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 124.95..18. Geçici görevle Kore'ye gönderilen Korg. Şahap Gürler ile Bnb. Cevdet Zeybek'e gündelik verilmesi. Tarih: 6/3/1951, Sayı: 3/12600, Dosya: 47-582, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 125.16..13. Birleşmiş Milletler emrine Kore'ye gönderilen Türk Silahlı Kuvvetleri personelinden tedaviye hava değişimi için Türkiye'ye gelecek ve tekrarKore'ye gönderileceklere verilecek yevmiye miktarının tesbiti. Tarih: 1/6/1951, Sayı: 3/13116, Dosya: 55-113, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 125.42..6. Kore Birliği Personeli'nden yurda dönen eratın bir aydan fazla izinlerinin de muvazzaflığa sayılması. 63 Dündar: Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde ... uluslararası kamuoyuna yansımaları 29 ve Türkiye ile Kore arasında-ki diplomatik ilişkilerle ilgili maddeler de, diğer konuları oluşturmaktadır. Türk – Kore siyasî ilişkileri ile ilgili en erken kayıtlı rapor, 1949 tarihini taşımakta olup, Kore Cumhuriyeti’nin tanınması konusundadır.30 Tarih: 20/6/1951, Sayı: 3/13252, Dosya: 76-1782, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 126.49..2. Kore'de Türk kuvvetlerine mensup erattan geçici görevle Kore dahiline veya haricine gönderilecek olanlara gündelik verilmesi. Tarih: 5/8/1951, Sayı: 3/13474, Dosya: 76-1692, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 126.60..4. Kore'deki Birlişmiş Milletler türk Silahlı Kuvvetleri'ne mensup subay, askerî memurlarla ast subayların rütbelerine ait bekleme sürelerinden indirme yapılması. Tarih: 14/12/1951, Sayı: 3/14051, Dosya: 76-1782, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 127.89..1. Kore'den hava değişimi için gelenler dışında onayında dönecek olan subay, memur, hizmetli, astsubay, erbaş ve erata gündelik ve yol masrafıverilmesi. 29 Tarih: 28/7/1950, Dosya: F11, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 102.630..6. Kore meselesine karşı Birleşik Amerika'nın durumu hakkında Washington Basın Ataşeliğinden alınan yazı. Tarih: 20/12/1950, Dosya: F11, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 102.630..11. Zafer Gazetesinde Kore'deki harekatın iyi yönetilmediğini iddia eden bir yazıya France Presse ajansının Ankara muhabiri tarafından çekilentelgrafın tercümesi. Tarih: 10/1/1951, Dosya: 1.BÜRO, Fon Kodu: 490..1.0.0, Yer No: 204.812..1. Kore Savaşı ile ilgili gazete kupürleri. Tarih: (Yok), Dosya: S4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 132.857..6. Amerika Cumhurbaşkanı Eisenhower ve Dışişleri Bakanı Foster Dulles'in, Kore Savaşı ve neticesi ile ilgili gazetecilere verdikleri demeç. Tarih: 0/0/1954, Dosya: A4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 5.26..29. Birleşmiş Milletlerin Kore harekatı ile ilgili Başbakan'a sorulan sorular ve cevapları. 30 Tarih: 11/8/1949, Sayı: 3/9655, Dosya: 76-1386, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 120.57..16. Kore Cumhuriyet Hükûmeti'nin tanınması. Tarih: 24/6/1955, Dosya: E3, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 57.351..5. Türk Silahlı Kuvvetleri Komutanı Kur. Alb.Hilmi Giray'ın Güney Kore Cumhurbaşkanı Sığman Rhee ile yaptığı mülakatın özeti. Tarih: 10/10/1956, Dosya: O2, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 127.818..4. Kore'nin Ankara Büyükelçiliğine tayin edilecek olan Dr.Hongkee Karl için agreman talebi. Tarih: 12/4/1957, Dosya: E4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 62.382..15. TBMM Başkanı R.Koraltan riyasetinde Kore'ye gidecek olan heyetin listesi. Tarih: 24/3/1958, Dosya: A4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 7.38..6. Kore Büyükelçisi Dr. Kamil Đdil'in Başbakan Adnan Menderes'i Kore'ye davet Tarih: 12/5/1958, Dosya: 01, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 126.814..11. Kore Büyükelçisi'nin Menderes'e yazdığı teşekkür yazısı. Tarih: 4/6/1958, Dosya: 0101, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 126.815..1. 64 Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2007/2 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki Kore ile ilgili malzeme arasında, Kore Đslâm Cemaati tarafından gönderilmiş olan bir mektup, içeriği itibariyle dikkat çekicidir. Buna göre, cemaat adına Başbakan Adnan Menderes’e mektup yazan Kim Yoo Too, Koreli Müslümanların mescit ihtiyacı konusunda Türkiye’den yardım istemiştir.31 Bu konuların dışında kalan belgeler daha çok, Kore gazileri ve şehitleriyle ilgilidir.32 Kore Büyükelçisi ıl Kwon Chung'un Başbakan Adnan Menderes'e gönderdiği mektup. Tarih: 10/7/1958, Dosya: 03, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 127.827..6. Kore Büyükelçisi ıl Kwon Chung'un Başbakan Adnan Menderes'e gönderdiği mektup. Tarih: 7/11/1958, Dosya: E3, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 58.358..12. Cumhuriyetin ilanının 35.yıl dönümünün kutlanması münasebetiyle yapılan geçiş törenine ait düşüncelerini bildiren Kore Cumhuriyeti Büyükelçisinin mektubu. Tarih: 12/4/1959, Dosya: D3, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 50.304..4. Kore'nin Türkiye Büyükelçiliği'ne tayin edilen Chung II. Kwon'un agreman talebi Tarih: 9/6/1959, Dosya: E4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 63.386..12. Kore Hükûmetinin Ankara Büyükelçiliğine, Gnr. Eung-Kyun Shin'i tayin için agreman isteği Tarih: 5/3/1962, Dosya: 02, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 127.819..4.M Kore'nin Ankara Büyükelçiliği' ne tayin edilecek olan Choi Young Hi için agreman talebi. 31 Tarih: 20/9/1956,Dosya: A4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 6.31..12.M. Kore Đslâm Cemaati'nin mescit ihtiyacı için Kim Yoo Too tarafından Başbakan Adnan Menderes'e yazılan mektup. 32 Tarih: 6/12/1950, Dosya: L, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 123.782..9. Türkiye Anıtlar Derneği'nin Kore Şehitlerinin ruhuna hatim ve mevlüdü şerif okutması. Tarih: 30/12/1950, Dosya: E3, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 56.345..5. Korgeneral Gürler'in Korede bulunan askerî birliklerimizin problemleriile ilgili Genel Kurmay Başkanlığına verdiği bilgi Tarih: 7/5/1951, Dosya: 3.BÜRO, Fon Kodu: 490..1.0.0, Yer No: 610.118..1. Kore'de Türk Silahlı Kuvvetleri emrinde bulunan 10 yedek subayın hizmet sürelerinin Ağustos 1951 sonuna kadar uzatılması. Tarih: 27/11/1951, Dosya: C2, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 44.261..8. Ziraat Bankasına ait bazı dilekler ve Ödemiş'te bir Kore gazisini döven üsteğmen hakkında işlem yapılması Tarih: 6/10/1951, Dosya: F8, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 100.618..1. Kore harbine iştirak eden malul Şevket Günindi'nin kendisine malul aylığı bağlanması talebi. Tarih: 13/6/1952, Dosya: A7, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 18.104..5. Kore Gazilerinden Abdullah Göçer'in Para yardımı konusundaki dilekçesiyle ilgili yazışmalar Tarih: 30/6/1952, Dosya: E3, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 57.349..10. Seferihisar'da eğitim görmekte olan Kore değiştirme birliğinin bazı mera ve arazilere zarar verdiği Tarih: 18/11/1952, Dosya: F12, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 105.652..7. 65 Dündar: Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde ... Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan, Kore ile ilgili belgelerin tarih sıralamasına göre miktarları şu şekildedir; 1885: 1, 1893: 1, 1894: 2, 1896: 1, 1897: 1, 1898: 3, 1902: 1, 1904: 4, 1907: 1. Buradan da görüldüğü üzere, 1904 Rus – Japon savaşının olduğu tarihi taşıyan belgeler çoğunluğu oluşturmakta-dır. Aynı yılla ilgili olarak, Osmanlı Arşivinde Japonya ile ilgili 95, Çin ile ilgili 3 belge bulunmaktadır. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde bulunan, Kore ile ilgili 36 belgenin tarihleri-ne göre sıralaması da şöyledir; 1933: 1, 1949: 2, 1950: 14, 1951: 19. Đlginç noktalardan bir tanesi, her iki arşivde de konuyla ilgili ilk belge ile ikinci belge arasında uzun bir zaman aralığı olmasıdır. Yukarıda da gösterildiği üzere, Osmanlı Arşivi’nde bulunan Kore ile ilgili ilk belge, 1885 senesine ait olup ikinci belge 1893 tarihlidir. Cumhuriyet Arşivi’nde de benzer bir durum görülür. Birinci belge 1933 tarihini taşırken takip eden belge 1949 yılına aittir ve arada 16 sene vardır. Bu durumun basit bir rastlantı olmadığını, konunun ara dönemlerle ilgili belgelerin henüz tasnif edilmemiş olması ile izah edilebileceğini düşünüyoruz. Çünkü belgelerin ait olduğu yıllardaki Osmanlı33 ve Cumhuriyet hariciyesi, Uzak Doğu’yu dikkatle takip etmiştir. Dış temsilciliklerin bu kadar uzun süreli olarak merkezlerini habersiz bırakmaları da mümkün görünmemektedir. Özellikle 1930’larda, Türk Dışişleri Uzak Doğu’yu yakından takip etmiştir. Çünkü 1933 yılında, Japon ordusunun desteklediği II. Abdülhamit’in torunu Şehzade Abdülkerim Efendi, Japonya ve Kore’ye giderek Doğu Türkistan’da (şimdiki Shing Xang) bir Đslâm Devleti kurma yolunda faaliyet göstermiştir. Destekçilerinin arasın-da anti-kemalist unsurların bulunması, Türk diplomatlarının bölgeyi daha da dikkatle takip etmesini sağlamıştır. Ayrıca II. Dünya savaşı sırasında, Kore’de bir Türk cemaatinin de yaşamış olması iki Kore gazilerinden Ramazan Ancak'ın Turhal Şeker Fabrikasından iş isteğinin reddi. Tarih: 8/4/1957, Dosya: K2, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 116.734..28. Kore gazilerinden Süleyman Gürbay'ın ĐETT'de biletçi olarak işe başladığı. Tarih: 17/6/1958, Dosya: A4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 7.38..13. Kenneth Browne'nin Adnan Menderes'in imzalı resmini isteyen mektubu ile gönderdiği Korean Survey adlı dergi. Tarih: 0/0/1959, Dosya: A4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 7.39..54. Kore hakkında yazılmış bir mektup. Tarih: 9/9/1959, Dosya: E3, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 58.359..8. ABD ordusuna mensup Robert W. Johnson'un Kore'de şehit düşen Türk arkadaşları adına Taksim'deki Cumhuriyet meydanına çelenk koyma isteği Tarih: 24/11/1966, Dosya: A4, Fon Kodu: 30..1.0.0, Yer No: 9.51..24. Başbakan Süleyman Demirel'in yeni yıl mesajının Kore Orient Press'de yapılması isteği. 33 Osmanlı devletine ait olan belgeler, dış dünyayı da çok iyi takip ettiği bilinen Sultan II. Abdülhamit’in saltanat döneminde hazırlanmıştır. Onun Uzak Doğu Müslümanlarıyla -özellikle de Çin Müslümanları- olan irtibatı göz önüne alındığında, 8 yıl gibi uzun bir süre içinde bilgi akışının kesildiğini düşünmek doğru olmaz. 66 Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2007/2 ülke arasında irtibatın sürmüş olacağını düşün-dürmektedir. 34 Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri’nde bulunan Kore hakkındaki belgeler, daha detaylı bir incelemeye ve yoruma muhtaçtır. Konuyla ilgili olarak Osmanlı Arşivi’ndeki malzemeye göre yapılacak araştırmaların, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki “Doğu” algısını anlamamıza yardımcı olacağı gibi Uzak Doğu’nun Osmanlı dış siyasetindeki yeri hakkında da bir fikir verecektir. Cumhuriyet dönemiyle ilgili belgeler de, özellikle Kore Savaşı üzerine çalı-şanlara ve Türk–Kore Đlişkileri konusunda araştırma yapanlara önemli bir katkı sağlayacaktır. 34 Burada dikkatimizi çeken ilginç bir nokta da, çalışmamıza konu olan arşivlerde Kore’deki Türk varlığı ile ilgili olarak ciddi bir malzemenin olmayışıdır. Aslında Türkiye ile Kore arasındaki bağ, ilk olarak Kore savaşı ile kurulmamıştır. 1917 Rus Devriminden sonra bir kısım Đdil-Ural Türkü, Uzak Doğu’ya göç etmiş, bu bağlamda o zamanlar Japonya’ya bağlı olan Kore’ye de bir grup Türk-Tatar yerleşmiştir. Bu hususta, Cumhuriyet Arşivinde bulunan Kore ile ilgili dosyalar arasında herhangi bir belgeye rastlayamadık. Ancak, Japonya ile ilgili belgeler içinde bazı kısa bilgiler bulunmaktadır. Şehzade Abdülkerim Efendi ve Uzak Doğu’daki faaliyetleri için bkz. Dündar, A. Merthan, Pan-Đslâmizm’den Büyük Asyacılığa, Osmanlı Đmparatorluğu, Japonya ve Orta Asya, Ötüken Yayınları, 2006 Đstanbul. Kore’deki Türk-Tatarlar için bkz. Hee-Soo Lee, Đslâm ve Türk Kültürünün Uzak Doğu’ya Yayılması, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1991, s. 271-283. 67 Dündar: Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivlerinde ... Kaynakça Abdürrreşit, Đbrahim, Âlem-i Đslâm ve Japonya’da Đslâmiyet’in Yayılması, (Haz: Ertuğrul Özalp), Đşaret Yayınları, Đstanbul 2003. Choi, Han-Woo, "Đlk Kore devletlerinin kurucuları Türkler mi?" , XI. Türk Tarih Kongresi’nden Ayrıbasım, s. 609-616. Ankara 1994. Dündar, Merthan, "Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki Japonya Đle Đlgili Belgeler Üzerine", Asya-Pasifik Çalışmaları Türkiye Yıllığı, 2006/1, Çanakkale 2007, s. 222-233. _____, “An Analysis on the Documents Related to China: Materials in the Ottoman and Republic Archives of Turkey”, II. Geleneksel Uluslararası Çin Araştırmaları Konferansı, Bildiri Kitapçığı, Shanghai 2007, 224-232. _____, Pan-Đslâmizm’den Büyük Asyacılığa, Osmanlı Đmparatorluğu, Japonya ve Orta Asya, Ötüken Yayınları, 2006 Đstanbul. Hayrabolulu Caferzâde Mehmed Tevfik, Aksa-yı Şark Hükûmetleri, Japonya, Kore, Mançuri Ahvâli, Matbaa-i Kütübhane-i Cihan, Đstanbul 1323 (1905). http://mksun.mkutup.gov.tr/F. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ Kadri, Kore, Japonya ve Çin'de Kadınlar, Kasbar Matbaası; Küçük Kitaplar, 7.Kitap,Sayı 38,Đstanbul1312 (1895). Koşay, Hâmit Zübeyr, "Kore Dilinde Türkçe Đle Müşterek Unsurlar", Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, cilt: 2- sayı: 29, Ayrıbasım. Lee, Hee-Chul, Siyasi, Ekonomik, Askerî ve Kültürel Açıdan Türkiye-Kore Đlişkileri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007. Lee, Hee-soo, (Cemil), "Rusya Türklerinin Uzak Doğu’ya Göçleri ve Kore’de Türk Toplumu," Türklük Araştırmaları Dergisi, Yıl 1988, Sayı 4’den Ayrıbasım. _____, (Cemil), "XIII-XV. Asırlarda Kore’de Müslüman Türkler ve Uygurca’nın Kullanılması", Türklük Araştırmaları Dergisi, Yıl 1988, Sayı 205’ den Ayrıbasım. _____, Đslâm ve Türk Kültürünün Uzak Doğu’ya Yayılması, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1991. Türkoğlu, Đsmail, Sibiryalı Meşhur Seyyah Abdürreşit Đbrahim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997. www.yok.gov.tr/tez/tez_tarama.htm 68